1
Bronnen van het Internationaal Recht Prof. Erik Franckx (Woensdag 1 oktober 2003)
2
Inleiding Q Afbakening
van het onderwerp Q Waar vinden we bronnen? Q Wat zijn bronnen? 3
Q Kort 4
inleidend video fragment
Bronnen Q gewoonte Q verdragen Q algemene
rechtsbeginselen Q hulpmiddelen • rechtspraak • rechtsleer 5
De Gewoonte • Statenpraktijk • Opinio iuris sive necessitatis
6
Statenpraktijk • Omschrijving van het begrip – – – – – – –
EngelsEngels-Noors visserijgeschil (IG, 1951) Zaak aangaande visserij jurisdictie (IG, 1974) Zaak aangaande het asielrecht (IG, 1950) EritreaEritrea-Jemen Arbitrage (9 oktober 1998) Zaak aangaande het Noordzee continentaal plat (IG, 1969) Scotia zaak (VS Supreme Court, Court, 1871) Lotus zaak (PHIJ, 1927)
• Het aantal participerende staten is belangrijker dan de duur van de praktijk – The Paquete Habana (VS Supreme Court, Court, 1900)
• Belangrijke inconsistenties beletten het ontstaan van een regel van gewoonterecht – Zaak aangaande het recht van doorgang over het Indiaas grondgebied grondgebied (IG, 1960)
7
• Niet alle staten zijn gelijk wat betreft de creatie van gewoonterecht gewoonterecht • 1) belangrijke staten hebben meer invloed “Les plus puissants ... jouent le rôle déterminant dans la formation de la coutume, coutume, en raison de la place prépondérante qu’ qu’ils prennent naturellement dans la formation de la pratique, pratique, et de la capacité de résistance réduite des autres Etats, Etats, amenés dans beaucoup de cas à se rallier à des habitudes de comportement établies en dehors d’eux d’eux”” (Michel (Michel Virally) Virally)
1
• 2) rechtstreeks betrokken staten hebben meer invloed “seules comptent les positions de ceux qui ont expérimenté le problème. problème. La coutume est créée par ceux qui font et ne réserve qu’ qu’une place faible, faible, ou nulle, nulle, à ceux qui voudraient faire mais n’en ont pas encore les moyens.” moyens.” (Guy (Guy de Lacharrière) Lacharrière)
8
Niet alle staten zijn gelijk wat betreft de creatie van gewoonterecht gewoonterecht “grands ou petits, petits, forts ou faibles, faibles, les Etats ne sont pas nécessairement impliqués avec la même intensité dans un type de relations donné et ..., dès lors, lors, c’est au comportement de ceux d’entre d’entre eux que la matière concerne le plus directement que le juge se doit d’accorder .” d’accorder le plus d’attention d’attention.” (Paul de Visscher) Visscher) • 3) indien staten participeren die behoren tot verschillende politieke, politieke, economische en juridische systemen heeft hun praktijk meer invloed “Dans le monde d’aujourd ’hui, en effet, d’aujourd’hui, effet, il faut tenir compte d’un d’un facteur essentiel dans la formation d’une d’une nouvelle règle de droit international général, général, à savoir le fait que des Etats ayant des systèmes politiques, politiques, économiques et juridiques différents, des Etats de tous les continents, continents, participent à ce processus” processus” (M. Lachs, Lachs, afwijkende mening in de Zaak aangaande het Noordzee continentaal plat ( IG, 1969)) • 4) indien rechtstreeks betrokken staten geen verzet aantekenen, wordt de regel als aanvaard beschouwd (Engels(Engels-Noors visserijgeschil (IG, 1951))
9
Opinio iuris sive necessitatis • Zaak aangaande het Noordzee continentaal plat (IG,1969) “Not only must the acts concerned amount to a settled practice, practice, but they must also be such, such, or be carried out in such a way, way, as to be evidence that this practice is rendered obligatory by the existence of the rule of law requiring it. it. The need for such a belief, i.e. the existence of a subjective element, is implicit in the very notion of opinio juris sive necessitatis. necessitatis. The States concerned must therefore feel that they are conforming to what amounts to a legal obligation. obligation. The frequency, frequency, or even habitual character of the acts is not in itself enough. enough. There are many international acts, e.g. in the field of ceremonial and protocol, which are performed almost invariably, invariably, but which are motivated only by considerations of courtesy, courtesy, convenience, convenience, or tradition, tradition, and not by any sense of legal duty.” duty.”
• Nicaragua zaak (IG, 1986) • Nieuwe ontwikkeling
• Problemen • Zijn alle verandering van gewoonte daardoor onmogelijk? • Is objectief of subjectief criterium het belangrijkste? 10
11
Verdragen • Definitie • Terminologie • Soorten • Belang
12
Definitie • “Internationale overeenkomst, gesloten tussen twee of meer staten of internationale rechtspersonen, en onderworpen aan het internationaal recht”
13 14
Terminologie
2
• Een grondige studie door Amerikaanse internationalisten in de jaren 30 omschreef de gebruikte terminologie als volgt “confusing, confusing, often inconsistent, unscientific and in a perpetual state of flux” 15 1
2
16
Voorbeelden • Grondverdrag • Handvest • Verdrag • Protocol • Slotakte • Concordaat
Soorten • Bi- en multilaterale • Verdragen en verdragen in vereenvoudigde vorm • Traités lois en traités contrats • Traités constitutions
17
18
Algemene Rechtsbeginselen • Definitie • Praktijk
19
Definitie • “Door beschaafde volken erkende algemene rechtsbeginselen”
20
Praktijk Q Q Q Q
Zaak m.b.t. het Chorzow Bedrijf (PHIJ, 1927) Zaak aangaande het Corfu kanaal (IG, 1949) Zaak van de afleiding van het water van de Maas (PHIJ, 1937) Advies nucleaire wapens (IG, 1996)
21
22
Rechterlijke Beslissingen • Internationaal vlak • Nationaal vlak
23
Internationaal vlak
3
24
Nationaal vlak
25
Rechtsleer • Belang • Praktijk
26
Evaluatie van Bronnen Q Duidelijke
classificatie? Q Hiërarchie? Q Exhaustieve opsomming? 27
Duidelijke classificatie? • verhouding tussen verdrag - gewoonte • verhouding tussen algemene rechtsbeginselen en gewoonte/verdrag • rechtsleer • rechtspraak
28 29
30
Andere Bronnen (niet vermeld in Art. 38 St.) Q Besluiten
van internationale organisaties Q Eenzijdige handelingen en/of verklaringen Q Ius cogens 31
besluiten van internationale organisaties • theorie: • praktijk: • gevolg:
overdracht van bevoegdheden best mogelijk eerder zelden organen kunnen enkel aanbevelen (dus niet juridisch bindend) enkel m.b.t. interne keuken kunnen bindende beslissingen genomen worden • toch spreekt men in dit verband van “soft law” law” 32
• “Soft law” law” vindt zijn oorsprong in het werk van internationale organisaties organisaties (meestal ivm aanbevelingen van AV) • strikt juridisch gezien niet bindend • rol van de AV binnen de VN (Art. 1010-23) • enkel aanbevelingen
4
• kan slechts bindende beslissingen nemen in gebieden die uitdrukkelijk door het Handvest voorzien zijn (Arts. 17, 19, 21 en 22) • individuele mening van H. Lauterpacht in een advies inzake de stemprocedure (1955, IG) “The paramount rule is that the General Assembly has no legal power to legislate or bind its members by way of recommendations” recommendations”
• eminente rechtsgeleerden beamen deze stelling 33
• toch ziet men dat er zich een zekere evolutie voordoet • moderne rechtsleer stelt – inderdaad geen juridisch bindend effect – maar andere juridische rol • interpretatie van het Handvest • geeft een erkenning weer van het bestaan van bepaalde rechtsprincipes • bevestigd door – Advies inzake de juridische gevolgen van de aanhoudende aanwezigheid aanwezigheid van ZuidZuid-Afrika in Namibië (IG, 1971) een regel van gewoonterecht kan op deze wijze ontstaan
– Nicaragua zaak (IG, 1986) 34
Impact hangt af van manier waarop een bepaalde aanbeveling werd aangenomen • Unanimiteit • vb “Declaration “Declaration on Principles of International Law Concerning Friendly Relations and Cooperation Among States in Accordance with the Charter of the United Nations” Nations” (1970)
• Unanimiteit min één • vb de eerste declaraties die ZuidZuid-Afrika veroordeelden wegens apartheid
• Belangrijke oppositie • vb “Moratorium Resolution” Resolution” (1969) [62/28/28]
• SchijnSchijn-unanimiteit • vb “Declaration “Declaration of principles governing the seasea-bed and the ocean floor, floor, and the subsoil thereof, thereof, beyond the limits of national jurisdiction” [108/jurisdiction” (1970) [108/-/14]
35
Geeft in de praktijk aanleiding tot kiese appreciatie van rechter/arbiter rechter/arbiter • Rechterlijke beslissing • vb Advies inzake de geoorloofdheid van dreiging met, of het gebruik gebruik van nucleaire wapens (IG, 1996)
• Arbitrage • vb Texaco/Libië Texaco/Libië Arbitrage (Ad (Ad hoc arbitrage, 1977) 36 37 38
éénzijdige handelingen/verklaringen • vb 1957 Egypte legt verklaring af inzake het Suezkanaal en de werking ervan
5
• vb Franse kernproeven zaak (IG, 1974) Frankrijk legt verklaring af dat het geen atmosferische kernproeven kernproeven meer zal houden
• inhoud is belangrijker dan de vorm 39
Ius cogens • Inhoud • Art. 53 van het Verdragenverdrag 1969 • Commentaar Commissie voor Internationaal Recht • Bosnië zaak (IG, 1993)
40
Consensualisme v. nieuwe ontwikkelingen Q Lotus
zaak (PHIJ,1927)
• “International law governs relations between independent States. States. The rules of law binding upon States therefore emanate from their own free will … Restrictions upon the independence of States cannot therefore be presumed” presumed” Q Toepassing
op hedendaagse bronnen
41
6
