De onderbouwing voor brandbeveiliging in gebouwen
Basis voor
Brandveiligheid Modellering, onderbouwing, argumentatie en achtergrondinformatie over brandpreventie in gebouwen. Daar gaat het nieuwe handboek Basis voor brandveiligheid over. Het handboek is geschreven door René Hagen en Louis Witloks, beiden werkzaam bij het Lectoraat Brandpreventie van het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV), in samenwerking met Brandweer Nederland.
40
Figuur 1: Schematische weergave van het samenstel van kenmerken.
Het handboek Basis voor brandveiligheid
regelgevers, ontwerpers, bouwers en gebrui-
de mensen die in het bouwwerk aanwezig
vervangt de bestaande serie brandbevei-
kers van gebouwen. Het bevat een systeem
zijn, de bouwtechnische kenmerken en
ligingsconcepten uit de jaren negentig,
van brandbeveiligingsvoorzieningen en
gebruikskenmerken, alsmede de fysische
uitgegeven door het toenmalige Ministerie
-maatregelen in onderlinge samenhang,
kenmerken van brand- en rookontwikkeling.
van Binnenlandse Zaken. Het boek is
waarbij achtergronden nader worden belicht.
Daarbij spelen de interventie bij brand door
bestemd als naslagwerk en praktijkhand-
Het document stelt de vele spelers die bij
de respons van de BHV-organisatie en de
boek en biedt een denkraam voor de brand-
de brandbeveiliging van gebouwen zijn
brandweer een rol (interventiekenmerken),
beveiliging van gebouwen. De publicatie
betrokken, in staat de onderlinge verbanden
alsmede de geografische ligging van het
benadrukt een integrale benaderingswijze
tussen brandveiligheidsvoorzieningen en
gebouw in relatie tot de brandveiligheid in
die noodzakelijk is om de kwaliteit van de
-maatregelen te onderkennen en toe te pas-
het gebouw (omgevingskenmerken). Voor
brandpreventie te borgen en te verbeteren.
sen. Hierdoor kunnen zij binnen hun eigen
een schematische weergave van het samen-
Het bevordert de inzichtelijkheid van de
verantwoordelijkheid invulling geven aan
stel van kenmerken: zie figuur 1.
brandpreventie dientengevolge gelijkwaar-
een integrale brandbeveiliging op basis van
dige oplossingen kunnen worden bepaald.
bouwkundige, installatietechnische en orga-
Het samenstel van kenmerken vormt een
De publicatie bestaat uit drie delen (totaal
nisatorische aspecten in onderlinge samen-
integraal stelsel dat bepalend is voor de
347 pagina’s). Het eerste deel begint met
hang. De rol en de positie van de bedrijfs-
mate van brandveiligheid. De maat voor
een denkraam voor de brandpreventie.
hulpverlening is hierbij een cruciale.
brandveiligheid wordt bepaald door één of meerdere brandscenario’s. Beïnvloeding
Onderwerpen als risicobenadering en fire safety engineering komen aan de orde. De
Uitgangspunten kennisdocument
van scenario’s is mogelijk door de inzet
kaders voor de brandveiligheid staan in
‘Risico’ is een bepaalde manier om gevaar
van brandbeveiligingsvoorzieningen en/of
het tweede deel. Ze vormen de achterlig-
te duiden. De term geeft een indruk over
-maatregelen. Voor het vluchtscenario is het
gende onderbouwing en gaan onder meer
de waarschijnlijkheid van een ongewenste
belangrijk te onderkennen dat de fysieke
over risico’s, wettelijk kader alsmede de
gebeurtenis in samenhang met de gevolgen
omgeving invloed heeft op het vluchtgedrag
wetenschappelijke onderbouwing. Het derde
van die gebeurtenis. In het nieuwe ken-
van mensen die lichamelijk in staat zijn om
deel - de bijlagen - bevat een kenschets
nisdocument is de mate van brandbeveili-
zelfstandig te vluchten. Daarnaast speelt
van gebouwen, het analysemodel vlucht-
ging niet zozeer gekoppeld aan specifieke
het repressieve scenario een belangrijke
veiligheid waarin het gedrag van mensen
gebruiksfuncties, maar aan maatgevende
rol. Zo zullen de blus- en redmogelijkheden
tot uiting wordt gebracht, casuïstiek van
risicofactoren en scenario’s. De maatgevende
bij een snel brandverloop anders zijn dan
recente branden en een literatuurlijst.
risicofactoren zijn geclusterd in risicofacto-
bij een relatief langzaam brandverloop. De
Het document voorziet in een kader voor
ren die voortkomen uit de kenmerken van
repressieve inzetbehoefte is anders wanneer
NIBHV Veiligheid 55 2013
41
Brandbeveiligingsvoorzieningen en -maatregelen Overeenkomstig de risico-indicatie is per groep invulling gegeven aan noodzaak van brandbeveiligingsvoorzieningen en/of maatregelen door middel van aandachtspunten voor gangbare en geëigende beveiligingsopties in gebouwen. Het zijn geen wettelijke eisen en/of voorschriften. Overigens: in onderlinge samenhang duiden de voorzieningen en maatregelen een integrale benadering aan van brandbeveiliging die past in de uitgangspunten van de vigerende regelgeving. De brandbeveiligingsvoorzieningen en -maatregelen zijn onderverdeeld in de aandachtsgebieden die bestaan uit: • Omgevingskenmerken • Gebouwkenmerken, met als onderverdeling: - Bouwkunde Figuur 2: Gebeurtenissenschema brand.
- Installatietechniek - Inventaris - Gebruik
42
het bouwwerk snel is ontruimd, dan wan-
Risico-indicatie
neer er nog veel mensen in het brandende
In het document is sprake van een onder-
deling:
bouwwerk aanwezig zijn. Om het brand-
verdeling in gebouwensoorten op basis van
- Bedrijfshulpverlening
veiligheidsniveau te verbeteren, kunnen op
een risico-indicatie. Maatgevend is een inde-
- Brandweer.
basis van een risico- en een scenarioanalyse
ling op basis van de meest bepalende risi-
Door de aandachtspunten te gebruiken
brandbeveiligingsvoorzieningen en
cofactoren. De kerngedachte hierbij is dat
komen alle onderdelen van de brandbevei-
-maatregelen getroffen worden. Het docu-
‘de mens’ centraal staat als meest belangrijk
liging aan de orde. Dientengevolge kan op
ment Basis voor brandveiligheid biedt
facet van de beveiliging. Daarnaast bestaat
een overzichtelijke wijze invulling worden
daarvoor de geëigende methodieken en uit-
de mogelijkheid de risico-indicatie te ver-
gegeven aan de brandveiligheidsaspecten in
gangspunten.
diepen in samenhang met de specifieke
onderlinge samenhang, dus integraal.
Het document bouwt voort op de kennis
eigenschappen van een bepaald gebouw, de
en ervaring uit de thans vervallen serie
omstandigheden van verblijf, het gebruik
Bedrijfshulpverlening
brandbeveiligingsconcepten. Zo zijn het in
alsmede het menselijk gedrag bij brand.
Bedrijfshulpverlening (BHV) draagt bij aan
de brandbeveiligingsconcepten gehanteerde
Gebruik maken van het in het document
de beheersing van veiligheidsrisico’s. Het
risicomodel van de gebeurtenissenboom bij
vervatte model voor risico-indicatie dwingt
beleid en de organisatie van de BHV vloeien
brandscenario’s en de specifieke doelstel-
tot nadenken over brandveiligheid in ter-
voort uit de risico-inventarisatie en
lingen van brandbeveiliging verder ontwik-
men van risico’s. Het model is een richting-
-evaluatie (RI&E). De RI&E vormt de basis
keld. Voor gebeurtenissenschema brand: zie
gevend hulpmiddel voor inventarisatie. De
voor de preventie en bestrijding van risico’s
figuur 2. Behalve dat is voortgebouwd op de
analyse van een inventarisatie levert als
in een gebouw. Alle aanwezige risico’s, dus
brandbeveiligingsconcepten, is ook rekening
uitkomst een specifiek risicoprofiel op. Te
ook de risico’s door het uitoefenen van
gehouden met nieuwe ontwikkelingen voor
nemen beveiligingsopties in voorzieningen
bedrijfshulpverlening, behoren volgens een
brandbeveiliging. Nieuwe kennis en inzich-
en maatregelen dienen in overeenstem-
vastgestelde methodiek te worden geïnven-
ten zijn in het document verwerkt.
ming te zijn met het specifieke profiel. Voor
tariseerd en geclassificeerd. Op basis van de
indeling risicogroepen in samenhang met
RI&E wordt beoordeeld welke maatregelen
gebouwensoorten: zie figuur 3. De hierin
noodzakelijk zijn om de risico’s te beheer-
genoemde verzameling gebouwen is niet
sen. Sommige risico’s kunnen echter niet
limitatief. Het is belangrijk op te merken
worden voorkomen, de zogenoemde restri-
dat binnen een gebouwsoort het risicopro-
sico’s. Daardoor is er een kans dat door een
fiel kan verschillen.
ongeval of incident repressief moet worden
• Interventiekenmerken, met als onderver-
opgetreden om de gevolgen van deze restri-
zal de feilbaarheid zeker niet verbeteren.
Om reden dat de huidige en gangbare RI&E-
sico’s te beperken en te bestrijden. Risico’s
Voorts is het raadzaam de kosten van de
methoden meestal een beperkte diepgang
van brand maken deel uit van een RI&E. Om
bedrijfshulpverlening in samenhang met
hebben voor de brandveiligheid voorziet
de gevolgen van een brand te beheersen,
de brandveiligheidsvoorzieningen inzichte-
een aanvullende risico-inventarisatie en
behoort een BHV-plan opgesteld te wor-
lijk te krijgen, omdat een BHV-organisatie
-evaluatie voor brand (ARI&E-b) ofwel een
den waarbij rekening wordt gehouden met
gedurende de gehele gebruiksfase van een
specifieke brandveiligheidsanalyse in de
maatgevende factoren. Het gebouw, alsmede
gebouw in stand moet worden gehouden.
mogelijkheid van een zo optimaal mogelijke
de populatie maakt er onderdeel van uit.
Er bestaan mogelijkheden de kosten te
afstemming tussen gebouw, bedrijfshulpver-
In een BHV-plan behoren doelstellingen,
beïnvloeden met de inzet van geëigende
lening en brandweer. Dit is met name van
taken, procedures en middelen, waaronder
technische voorzieningen die de bron van
belang waar sprake is van complexe en/of
opleiden en oefenen van de bedrijfshulp-
het brandgevaar beïnvloeden. De achter-
risicovolle gebouwen.
verleningsorganisatie, een rol te spelen. Om
liggende gedachte is dat kleine branden
hieraan uitvoering te kunnen geven, moet
minder gevaar opleveren dan grote bran-
er onder meer duidelijkheid bestaan over
den. Een automatische blusinstallatie kan
Aanvullende risico-inventarisatie en -evaluatie voor brand
de te klaren ‘BHV-klus’. Door met scenario’s
hierin voorzien. In dat geval kan rekening
Evenals bij een RI&E gaat het er bij een
te werken, kan de klus inzichtelijk worden
worden gehouden met een vooraf bepaalde
ARI&E om risico’s te beheersen. Een ARI&E
gemaakt. Met dit inzicht kan vervolgens,
en beperkte brandgrootte. Ergo: scenario’s
is gedetailleerder. Een ARI&E kan deel
zowel kwalitatief als kwantitatief, invulling
worden in positieve zin beïnvloed. Het
uitmaken van een RI&E. Het doel van een
gegeven worden aan de BHV-organisatie.
gevolg is dat de kwetsbaarheid dit deel van
ARI&E is een gebouw en de hulpverlening
Als eerstelijnshulpverlening heeft een BHV-
de brandbeveiliging aanmerkelijk daalt ten
zo optimaal mogelijk op elkaar af te stem-
organisatie haar beperkingen. De gedachte
opzichte van een situatie waarbij dit niet
men. Bij de uitvoering van een ARI&E
dat een BHV-organisatie alles kan oplossen,
het geval is. Automatisch blussen draagt
gaat het erom de gevaaraspecten bij brand
is een onjuiste. Overigens geldt dit ook voor
bij aan een vroegtijdige interventie in de
alsmede de beperking en bestrijding ervan
de brandweer. Bij het optreden van BHV’ers
gebeurtenissen die bij een brand een rol
centraal te stellen. Scenario’s zijn hiervoor
is de risico-inschatting voor de taakstelling
spelen, waardoor de effecten van een brand
een goed middel. Het werken met scenario’s
ontruimen/blussen een cruciaal onderdeel.
ook geringer zijn. Met de inzet van een zo’n
bevordert het denken in termen van veilig-
Dit is met name van belang in risicovolle
systeem wordt substantiële veiligheidswinst
heid. De ARI&E is gericht op het inzichte-
en/of complexe gebouwen. Bijvoorbeeld
(risicoreductie) geboekt en kan een gebouw
lijk maken van de brandbeveiliging in het
gebouwen waarin mensen verblijven die niet
flexibeler worden gebruikt.
gebouw (bouwkundig, installatietechnisch)
in staat zijn zichzelf in veiligheid te stellen. In die gevallen behoort de taakstelling van de organisatie te zijn gericht op het compenseren van de ontbrekende zelfredzaamheid. Daarbij dient te worden opgemerkt dat de risico-inschatting door BHV’ers zich veelal zal afspelen op het grensvlak van eigen veiligheid, die voorop staat, en het ontruimen van de mensen en dat deze plaatsvindt onder hoge druk. In gebouwen met nietzelfredzame personen neemt een BHV’er een besluit dat een directe relatie heeft met de kans van het al dan niet slachtoffer worden van mensen. Dit is bepaald geen sinecure en grijpt in het geestelijk welzijn van betrokkenen in. De brandbeveiliging als samenstel van de gangbare fysieke brandveiligheidsvoorzieningen en organisatorische maatregelen, waaronder de BHV-organisatie, is een kwetsbaar geheel. Het menselijk handelen staat hierbij centraal. Cruciale besluiten die altijd subjectieve elementen hebben, spelen een rol. Door de omstandigheden bij brand NIBHV Veiligheid 55 2013
Figuur 3: Groepen 1 t/m 4: risicofactoren in samenhang met gebouwensoort.
43
in samenhang met de interventie door de
repressief inzet van de brandweer als pre-
BHV-organisatie en de interventie door de
ventief middel een onzekere veiligheid tot
brandweer. Met dit inzicht is het mogelijk
gevolg heeft.
Het handboek Basis voor brandveiligheid is te bestellen bij het IFV. De
om op objectniveau verantwoorde keuzes te maken.
Aanbeveling
prijs is 33,02 euro. Zie website www.
Bij een ARI&E voor brand zijn er ten min-
Brandscenario’s spelen een cruciale rol. De
brandweeracademie.nl >> webshop >>
ste drie stappen te onderscheiden. De
vraag dient zich dan aan welke maatgevend
bestellingen naar de webshop >> brand-
eerste stap is de beoordeling van de staat
zijn voor de inrichting van een adequate
weeracademie >> overige publicaties >>
van de brandveiligheid van het gebouw.
BHV-organisatie. Uit de praktijk blijkt –
Basis voor brandveiligheid.
Als een gebouw voldoet aan de maat, dan
rekening houdend met alle aspecten van
Het handboek is in te zien bij het IFV.
kan de BHV-organisatie worden ingericht.
de brandbeveiliging op dit deelgebied – dat
Zie website www.kennisdocumenten.nl.
Maatgevende brandscenario’s voor de hulp-
dit geen gemakkelijk opgave is. Aanbevolen
De Brandweeracademie van het IFV
verlening van de BHV spelen hierbij een rol.
wordt onderzoek te verrichten op het gebied
organiseert tweedaagse bijscholings-
Als het gebouw niet voldoet aan de maat,
van de ontwikkeling van maatgevende sce-
cursussen ‘Basis voor brandveiligheid’.
dan is er een bepaalde tekortkoming in de
nario’s en te komen tot een handreiking.
Centraal element is een koppeling van de theorie aan de praktijk. De opleiding
brandveiligheid. De vraag is vervolgens of
44
Meer weten?
dit consequenties heeft voor de inrichting
Absolute veiligheid kan niet
heeft een brede doelgroep, waaronder
van de BHV-organisatie. Om dit te kunnen
Absolute veiligheid kan niet worden
personen die betrokken zijn bij de
bepalen, is het noodzakelijk de tekort-
geborgd en moet ook niet worden gepre-
sector van de bedrijfshulpverlening.
komingen in samenhang met de fysieke
tendeerd. Veiligheidsrisico’s moeten tot het
Voor meer informatie zie website www.
mogelijkheden van de BHV-organisatie te
redelijkerwijs mogelijke worden geredu-
brandweeracademie.nl >> vakbekwaam
analyseren. Door bij de analyse maatge-
ceerd. Bouwkundige en technische voorzie-
blijven >> risicobeheersing >> bijscho-
vende brandscenario’s voor de hulpverlening
ningen kunnen daaraan een belangrijke bij-
ling Basis voor brandveiligheid.
te gebruiken, kan het geheel inzichtelijk
drage leveren, maar techniek kan falen. In
worden gemaakt. Afhankelijk van de tekort-
het gebruik van gebouwen zijn personele en
komingen en de resultaten van de analyse
organisatorische maatregelen van cruciaal
kunnen besluiten worden genomen. De
belang. Dit geldt vooral in gebouwen waarin
Het NIBHV gaat op het deelgebied
keuzemogelijkheden die zich dan aandienen
mensen niet in staat zijn zonder hulp van
‘scenario’s bedrijfshulpverlening’
zijn risicoacceptatie (beperkt) en/of het
derden te vluchten. In deze gebouwen is
onderzoek verrichten met als doel
treffen van brandveiligheidsvoorzieningen
het van belang rekening te houden met het
de uitvoeringspraktijk te kunnen
en/of het treffen van aanvullende organi-
evenwicht van beperkingen op het gebied
ondersteunen door middel van een
satorische maatregelen in het kader van
van de fysieke veiligheid en de mate van
handreiking.
de BHV. De tweede stap betreft de inven-
compensatie door maatregelen in de sfeer
tarisatie met de interventie door de brand-
van de interne organisatie, omdat mense-
weer. Onderlinge afstemming tussen beide
lijk handelen altijd een kwetsbaar element
organisaties is belangrijk. Partijen behoren
blijft. Het blijkt dan dat veiligheid boven
te weten wat ze van elkaar kunnen ver-
alles mensenwerk is en dat ook de mens
wachten. De derde stap betreft een analyse
feilbaar is. Er blijft onvermijdelijk altijd een
van de twee eerdere stappen in onderlinge
restrisico over. Het is onmogelijk honderd
samenhang. Bij deze analyse is het bijvoor-
procent garantie te geven dat mensen geen
beeld belangrijk de gevolgen van een late
slachtoffer worden van brand. Wel kunnen
interventie door de brandweer in verbinding
adequate brandveiligheidsvoorzieningen
te brengen met de (voorgenomen) brandbe-
en -maatregelen in samenhang met goede
veiligingsvoorzieningen en –maatregelen om
hulpverlening de kans hierop aanmerkelijk
alternatieve beveiligingsopties in beschou-
reduceren. Brandveiligheid is essentieel,
wing te kunnen nemen. Belangrijk uit-
maar niet het enige onderdeel van het brede
gangspunt dat niet onvermeld mag blijven,
begrip veiligheid. Het is noodzakelijk om
is dat gebouwen in samenhang met de eigen
zo goed mogelijk invulling te geven aan de
(Auteur is Louis Witloks van de
BHV-organisatie voldoende veilig behoren
brandveiligheid zonder afbreuk te doen aan
Brandweeracademie van het IFV te Arnhem,
zijn en dat het vooraf inboeken van een
andere veiligheden.
brandpreventiedeskundige.)
