Bouwstenen Structuurvisie Kernkwaliteiten van Bloemendaal
28 augustus 2009 Cascodeel Structuurvisie Projectgroep Structuurvisie Projectleider R.J. van Beek Tel. (023) 52 25 740
[email protected] Corsanummer: 2009028261
Inhoudsopgave
Inleiding 1. Landschap Bloemendaal 1.1 Natuur, cultuurhistorie en landschappelijke opbouw 1.2 Landschapsindeling en kernkwaliteiten 2. Dorpskernen 2.1 Vijf kernen 2.2 Bloemendaal 2.3 Overveen 2.4 Aerdenhout 2.5 Vogelenzang 2.6 Bennebroek 2.7 Overzicht kernkwaliteiten
2 3 3 4 8 8 9 10 11 12 13 14
Inleiding De structuurvisie Bloemendaal bestaat uit twee delen. Het eerste deel van de structuurvisie bevat een beschrijving van de huidige kwaliteiten van de gemeente, een overzicht van het gemeentelijk beleid en een samenvatting van het (boven-) regionaal beleid. Het tweede deel van de structuurvisie is toekomstgericht en zet een koers voor de gemeente uit op ruimtelijk gebied tot 2023. In dit document is het eerste deel van de structuurvisie opgenomen.
1
Dit deel vormt het inhoudelijk vertrekpunt voordat aan een toekomstbeeld voor de gemeente kan worden gewerkt. De huidige kwaliteiten van de gemeente worden vertaald in kernwaarden van Bloemendaal, in lagen van landschappelijke, ecologische en cultuurhistorische waarden. Daarnaast zijn de kernwaarden van de verschillende dorpskernen beschreven. Als basis voor de kernwaarden dient de ‘Landschapsbeschrijving Gemeente Bloemendaal’, opgesteld door Buro Adrichem met daarin opgenomen een kernenbeschrijving van stedenbouwkundige Nynke Jelles. In dit document is een samenvatting opgenomen. Het sectoraal beleid en regionaal beleid zijn intern opgesteld door beleidsmedewerkers van diverse afdelingen en teams binnen de gemeente, verenigd in de Werkgroep Structuurvisie. De beknopte uitgangspunten zoals verwoord in dit document geven in een kort overzicht weer wat de beleidsdoelen en -wensen zijn van de gemeente. Ook wordt nagegaan welke rol het regionale beleid speelt en welke plaats Bloemendaal in een bredere regio inneemt, afgaande op beleid van buitenaf. Op 1 juli 2009 vond in het kader van de aftrap van de structuurvisie een discussieavond plaats met burgers van Bloemendaal en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties. Aan de hand van 4 thema’s werd over stellingen gediscussieerd waardoor een beeld over Bloemendaal vanuit de samenleving naar voren is gekomen. Deels hadden de stellingen betrekking op toekomstvisies – deze zullen worden meegenomen in de fase dat er naar de toekomstvisies wordt toegewerkt. Het deel dat betrekking had op de identiteit en waarden van Bloemendaal op dit moment, zijn meegenomen in dit document. Vanaf half juli kunnen burgers op een forum op www.bloemendaal.nl meediscussiëren over de structuurvisie Bloemendaal op een speciaal voor de structuurvisie ingericht pagina. In 2008 is een landschapsakkoord gesloten in het kader van het Landschapsmanifest. Eén van de uitwerkingsacties van het akkoord betreft een expliciete beleidsvisie op de bestaande en gewenste landschapskwaliteit. Er is daarom een pilot opgestart om lokale overheden te ondersteunen wanneer het gaat om het ontwikkelen van een landschapsvisie. De ondertekenaars van het Landschapsakkoord 2008 bevorderen dat met ingang van 2011 de streekeigen landschappelijke waarden in de integrale ruimtelijke planvorming en in de uitvoering zijn gewaarborgd. Uit de ondertekenaars is een werkgroep samengesteld dat als kwaliteitsplatform de verankering van Bloemendaalse kernwaarden in de structuurvisie monitort. De conclusies en gevonden kernwaarden zijn aangeboden aan het kwaliteitsplatform. Op 1 september vond een discussie plaats over de gevonden kernkwaliteiten van Bloemendaal. De uitkomsten en aanbevelingen van de bijeenkomst zijn opgenomen in dit document. De gevonden kernkwaliteiten beschrijven de karakteristieken van het Bloemendaal van vandaag. Er bestaat geen juridisch kader dat iets zegt over het opstellen van kernkwaliteiten. De kernkwaliteiten zijn verkregen door middel van een beschrijvende landschapsanalyse van Bureau Adrichem en reacties vanuit de samenleving verkregen tijdens een open discussieavond op 1 juli. Een aantal kernwaarden zegt behalve karakteristiek ook iets over waarde. Voorbeelden hiervan zijn het ‘waardevol’ beschouwen van de open strandvlakten tussen de dorpen of de constatering dat de ligging in de regio een gunstige invloed heeft op de gemeente wat voorzieningen betreft. Hierbij wordt er aan karakteristieken wel degelijk een waarde toegevoegd.
1. Landschap Bloemendaal 1.1 Natuur, cultuurhistorie en landschappelijke opbouw Natuurlijke opbouw Het huidige landschapsbeeld wordt voor een groot deel bepaald door de natuurlijke opbouw van het landschap. Het landschap van Bloemendaal is geleidelijk aan ontstaan. Het gebied van Bloemendaal is opgebouwd uit de volgende eenheden: strand, duinen, strandwallen, strandvlakten en zanderijgronden. Het strand is een langgerekte strook langs de gehele Nederlandse kust. De breedte varieert van 50 tot 150 meter. Het strandzand is kalkrijk en heeft matig grof zand. Bij vloed en bij storm staat het strand tot aan de zeereep onder water. De duinen bestaan vooral uit opgewaaid strandzand dat bestaat uit kalkrijk matig fijn zand. Vroeger waren er in de duinen ook bouwlanden (aardappelveldjes) en werd er vee geweid. De strandwallen zijn de Oude Duinzanden, de hoogte is tussen de -1,0 en 5 meter ten opzichte van NAP. De
2
hellingen zijn relatief kort en steil. De strandwallen liggen evenwijdig aan de kustzone. De strandvlakten zijn vrij vlak en variëren in hoogte van -1,0 tot 0,0 ten opzichte van NAP. De strandvlaktegronden bestaan uit matig fijn zand dat meestal tot grote diepte is ontkalkt. Zanderijgronden zijn afgegraven en geëgaliseerde of omgezette oude duinen, strandwallen en strandvlakten. Het zijn nu vlakke gebieden met sloten rond NAP-hoogte. Veel van deze gronden zijn in gebruik voor de bollenteelt. Cultuurhistorische opbouw Bloemendaal kent een rijke cultuurhistorie. De natuurlijk gevormde strandwallen en strandvlakten vormden de basis voor de ontwikkeling. De strandwallen zijn in gebruik genomen om te wonen en veel landgoederen zijn hier gerealiseerd. De strandvlakten zijn in gebruik genomen als weidegebied. Veel afgegraven delen zijn als bollengebied, bos of bebouwing in gebruik genomen. Uit opgravingen blijkt dat er in de Brons- en IJzertijd (2000 jaar voor Christus) tussen Overveen en Aerdenhout mensen hebben gewoond. In de Romeinse tijd woonden hier ook mensen. Afhankelijk van de natuurlijke gesteldheid van het gebied en hun technologische kennis van dat moment hebben mensen het landschap op een bepaalde manier in gebruik genomen. Hierdoor zijn verschillende landschapstypen ontstaan. Aan het huidige landschapsbeeld is de geschiedenis van de inwoners van Noord-Holland dus voor een deel af te lezen. Het landschap van de gemeente Bloemendaal kent dus een rijke historie. De van nature beboste strandwallen werden ten behoeve van bouw- en brandhout ontbost. Omstreeks 1500 was het landschap door ontginningen vrijwel kaal. De binnenduinrand is van oudsher een geliefde vestingsplaats. In de zestiende eeuw werd geprobeert het stuiven van duinzand te stoppen door het aanplanten van helm. Vanaf de 17e eeuw werd het natuurschoon van Kennemerland ontdekt door stadsmensen, vooral uit Haarlem en Amsterdam. In en langs de voet van de duinen hebben afzandingen plaatsgevonden, eerst als ballast voor de koopvaardijschepen en later voor de stedelijke uitbreidingen. Bennebroek wordt vanaf de 14e eeuw genoemd. stukken land werden verkocht om turf te steken. Tot in de 15e eeuw werd turf gewonnen. Bennebroek ligt op de grens van het zuidhollandse veenweidgebied en het strandwallengebied. De kern Bennebroek bevindt zich op de strandwal van Haarlem. De aanleg van de spoorlijn (1839 eerste spoorlijn tussen Haarlem en Amsterdam) maakt de binnenduinrand voor een Bleekvelden op het voormalige Beek en Berg (nu Park Brederode) bredere groep welgestelden bereikbaar. Hiermee is de villacultuur ontstaan. In Bloemendaal, Overveen en Aerdenhout ontstaan villagebieden. Het buiten wonen neemt een steeds grotere vlucht. De toename van het aantal buitens zorgde voor een aaneengesloten lineair boscomplex. De twintigste eeuw bracht grote veranderingen. Veel landgoederen werden verkaveld en met villa’s bebouwd. Ook de stedelijke druk is in deze periode toegenomen. In de tweede helft van de twintigste eeuw zorgt de opkomst van het toerisme voor een toenemende stroom aan bezoekers aan zee en duinen. De gemeente Bloemendaal maakt deel uit van de Kennemerzoom, een door de provincie aangeduide eenheid in de cultuurhistorische basisstructuur. De Kennemerzoom is een in Nederland uniek landschap dat zich kenmerkt door de hoge kwaliteit van de architectuur en de aantrekkelijkheid van het landschap in de kuststreek. De villaparken, buitenplaatsen en zorgcomplexen in het groen, afgewisseld met open weilanden, bepalen het aanzicht van dit groene weeldelandschap. Bebouwing en bebossing liggen vanouds op de strandwallen, terwijl de strandvlakten lange tijd onbebouwd zijn gebleven en dit deels nog zijn. Naast de noord-zuid verlopende structuren, bepaald door verschillen in de ondergrond, zijn de oost-west verlopende vaarten en wegen kenmerkend voor dit gebied. Wat tevens karakteristiek is, is de maat van de korrel. Er is sprake van realtief kleine eenheden, waardoor een mozaïek is ontstaan van vlakken van globaal 250x250 tot 500x500 meter. Binnen die vlakken zijn weer kleine open ruimtes te onderscheiden. Landschappelijke opbouw De gemeente Bloemendaal maakt deel uit van het Noordhollandse Kustlandschap. In Kennemerland bestaat dit landschap uit parallel aan de kust gelegen stroken van hoger gelegen, droge en zandige strandwallen, de oude duinen. Dit zijn de eerste gebieden die in Noord-Holland werden bewoond. Men vestigde zich op de randen van deze hoge gronden en startte vanuit daar de ontginning. De strandwallen vormen nu langgerekte, vaak verdichte zones met bos, landgoederen en
3
stedelijke bebouwing. Tussen de strandwallen bevinden zich de open langgerekte strandvlaktes. De zuidelijke zijde van de gemeente maakt deel uit van de grootschalige bollenstreek en het Zuidhollandse veenweidegebied.
1.2 Landschapsindeling en kernkwaliteiten De duinen, strandwallen en strandvlakten zijn op natuurlijke wijze gevormd. De mens heeft het vervolgens in gebruik genomen. De indeling in de verschillende landschapstypen is gebaseerd op de uiterlijke verschijningsvorm van het landschap op dit moment. De kaart op deze bladzijde gaat uit van de volgende indeling: - Strand, dit is de kustzone van zee en strand - Duinen, dit is het natuurgebied met slechts een beperkte menselijk invloed - De open strandvlakten, dit zijn de strandvlakten die nu een open karakter hebben - De landgoederen en buitenplaatsen, deze komen voor zowel op de strandwallen als in de strandvlakten - De ontzandingen die in gebruik zijn als bollengebied - De villawijken, deze zijn ontwikkeld in voormalige duingebieden en op de strandwallen - Dicht bebouwde gebieden, de kernen van Bloemendaal, Heemstede en Haarlem De zee en het strand worden ervaren als een landschappelijke eenheid met een eigen karakter. De combinatie zee-strandduin zorgt voor een goede herkenning. De omgeving toont zeer natuurlijk, maar door het recreatief karakter van het plek is het gebruik cultuurlijk. Soms is het zeer rustig en soms is het heel druk op het strand. Het gebied is geschikt voor beide intensiteiten. De zee en het strand worden door het jaar heen door velen hoog gewaardeerd. De kustzone die bestaat uit de zee en het strand heeft een grote mate van openheid en wordt begrensd door de duinen. Afhankelijk van het tijdstip op de dag en in het jaar wordt de kustzone anders ervaren: druk, rustig, veel of weinig mensen. De waardering is hoog. Kernkwaliteit 1 (zee en strand) Bloemendaal is een gemeente aan de kust; het strand en de paviljoens hebben een eigen identiteit
De duinen zijn als landschappelijke eenheid zeer goed herkenbaar, het gebied heeft een hoge mate van natuurlijkheid en het gebruik sluit aan op het karakter van het gebied. Het duingebied is een gebied met een grote variatie in het beleven van de seizoenen. De grens met aanliggende gemeenten zijn in de duinen niet ervaarbaar. De duinen vormen een uitgestrekt natuurgebied met hoge natuurwaarden en zijn voor de recreatie zeer geliefd. Het duingebied bestaat uit drie ruimtelijke zones: bebost, overgangszone en een open zone zonder bomen. De waardering van het duingebied is hoog. Kernkwaliteit 2 (duinen) De duinen vormen een natuurlijke eenheid met veel diversiteit in beleving Strandvlakten vormen een belangrijk onderdeel van het leesbaar en herkenbaar zijn van het landschap van de strandwallen en strandvlakten. Zonder de openheid van de strandvlakten worden de strandwallen ook anders ervaren. Elke open ruimte is die zin waardevol. Naarmate het grondgebruik meer versnipperd raakt is de landschappelijke waardering minder. De strandvlakte van Vogelenzang is in die zin van grotere waarde dan de andere strandvlakten binnen de gemeente Bloemendaal. Het overzicht en het hebben van uitzichten over de strandvlakten is waardevol. Ook de groene uitstraling wordt gewaardeerd. Kernkwaliteit 3 (strandvlakten en zanderijen) Strandvlakten en wallen horen bij elkaar, de massa van de wallen en de openheid van de vlakten zorgen voor een waardevolle en herkenbare landschapstructuur Kernkwaliteit 4 (strandvlakten) De strandvlakte bij Vogelenzang is een groen opengebied met lange zichtlijnen Kernkwaliteit 5 (strandvlakten) De noordelijke strandvlakten zijn waardevol vanwege het meertje van Caprera en het open karakter en geven uiting aan de sportcultuur van Bloemendaal De ontzandingen of zanderijen zijn gebieden die door de zandwinning het landschap hebben veranderd. Het onderscheid strandwal en strandvlakte is niet meer herkenbaar. Er heeft een nivellering plaatsgevonden. De landschappelijke eenheid zanderijgebied als cultuurlijk bollengebied wordt met name in het voorjaar
4
gewaardeerd. Het kleurrijke bloemenbeeld van de gehele Bollenstreek wordt door toeristen druk bezocht. De openheid van het zanderijgebied in contrast met de beplante binnenduinrand en de bebouwde en beplante strandwallen van Vogelenzang en Benenbroek is waardevol. Dat ze lager liggen is opmerkelijk, de randen zijn interessant en waardevol en hebben een eigen flora en fauna. Er zijn ook kleinere ontzandingen die nog herkenbaar zijn. Kernkwaliteit 6 (zanderijen) Rond Vogelenzang is een open zanderijgebied met delen van het jaar vol kleurenpracht Kernkwaliteit 7 (zanderijen) De zanderijvaarten in oost-westrichting zijn markante aandenkens aan de vroegere economische functie ervan als afvoerkanalen van zand voor stadsuitbreidingen
De landgoederenzone in noord-zuidrichting bepaalt voor een belangrijk deel het groene karakter van Bloemendaal. De buitenplaatsen zijn tussen de 17e en 19e eeuw gesticht in duinen, op de strandwallen en deels op voormalige strandvlakten. De landgoederen kenmerken zich door tuinen, bos en landhuizen. De landgoederen, buitens en villawijken zorgen voor een weelderig woonlandschap en hebben een grote cultuurhistorische en landschappelijke waarde. De combinatie van landgoederen, buitens en villawijken zorgen voor een mozaïek landschap, waarvan de onderdelen ontworpen zijn door architecten. Doordat groene weelde, status en allure bij de ontwikkeling een belangrijke rol speelde is de waardering van het landschap op dit moment erg groot. Het noord-zuid gerichte lint van landgoederen (waaronder de buitens) zorgen voor een zeer groene beleving van de gemeente Bloemendaal. De buitens hebben de unieke combinatie van een natuurlijke uitstraling van de tuin/ park en het cultuurlijke historische beeld van de bebouwing. Dit zorgt voor een hoge waardering. Elk landgoed/ buiten heeft door haar eigen geschiedenis en diversiteit aan eigenaren een eigen karakter gekregen. Vorm, omvang, tuininrichting, bebouwingstype en gebruik zijn per plek anders. Kenmerkend voor het Kennemerzoomgebeid is dat de maat van de eenheden huis en tuin groter is dan die van gewone huizen. Er is sprake van een duidelijk herkenbare landschappelijke eenheid, maar heeft tevens een grote diversiteit aan belevingen. De aanleg van de spoorlijn (1839 eerste spoorlijn tussen Haarlem en Amsterdam) maakt de binnenduinrand voor een bredere groep welgestelden bereikbaar. Hiermee is de villacultuur ontstaan. Het buiten wonen neemt een steeds grotere vlucht en in Bloemendaal, Overveen en Aerdenhout ontstaan villagebieden. Het buiten wonen neemt een steeds grotere vlucht. De toename van het aantal buitens zorgde voor een aaneengesloten lineair boscomplex. De
5
twintigste eeuw bracht grote veranderingen. Veel landgoederen werden verkaveld en met villa’s bebouwd. Ook de stedelijke druk is in deze periode toegenomen. Dit uitte zich in meer woningbouw, aanleg van infrastructuur en van sportvelden. Bloemendaal ontwikkelde zich tot een forensenplaats. Ook werden delen van Bloemendaals grondgebied door Haarlem geannexeerd. De ruimtelijke verschillen tussen de strandvlakten en strandwallen zijn door deze ontwikkelingen afgenomen. Kernkwaliteit 8 (landgoederen) Er is sprake van een herkenbare lineaire structuur van landgoederen Kernkwaliteit 9 (landgoederen) Elk landgoed en buiten kent haar eigen geschiedenis van ontstaan. Hierdoor heeft elk landgoed/buitenplaats een eigen karakter. Kernkwaliteit 10 (landgoederen) De buitens hebben vaak bijzondere architectuur (tuin, park ,bos en bebouwing) Kernkwaliteit 11 (landgoederen) De landgoederen zijn waardevol voor de natuur Kernkwaliteit 12 (landgoederen) De opengestelde landgoederen worden druk bezocht
Water en infrastructuur In het begin van de vorige eeuw verliep de afvoer van het opkwellende grondwater via duinrellen naar de boezem via een stelsel van duinrellen en duinmeertjes. Een duinrel is een ondiepe meanderende watergang met een zandige bodem die kwelwater uit de duinen afvoert. In het gebied zijn voor de afvoer van het water ook duinbeken gegraven, deze hebben een rechte vorm. Het watersysteem van Bloemendaal bestaat uit het van nature aanwezige duinwatersysteem, de cultuurhistorische waardevolle zanderijvaarten en de sloten in de strandvlakten en de ontzandingen. Door het onttrekken van grondwater voor de winning van schoon drinkwater in de vorige eeuw nam de hoeveelheid kwelwater in de binnenduinrand af en verminderde de noodzaak van de rellen en de meertjes. Vanaf 1999 zijn de wateronttrekkingen door PWN verminderd en uiteindelijk stopgezet. Waternet heeft de infiltratie en onttrekking van water eveneens sterk gereduceerd. Na het verminderen van de wateronttrekking uit de duinen herstelt de historische situatie zich. Het kwellende grondwater is gebiedseigen en schoon, en daarmee ecologisch gezien interessant. De hoofdinfrastructuur van het kustgebied is sterk gerelateerd aan de natuurlijke opbouw van het landschap. De hoofdrichting van de wegen is namelijk noord-zuid georiënteerd, de richting van de van nature hoger gelegen delen van het landschap, de strandwallen. Ook kronkelen de wegen enigszins met de oorspronkelijke vorm van de strandwal mee. Bloemendaal heeft drie belangrijke doorgaande noord/zuidwegen die een groot deel van de gemeente ontsluiten. Twee dwarsverbindingen in oostwestrichting zijn de beide wegen tussen Haarlem en de kust, namelijk de Zandvoorterweg en de Zeeweg. Deze wegen kennen een grote variatie aan landschapsbeelden. Van stadsgebied naar villawijken en landgoederen tot de beboste en onbeboste duinen. De dwarsverbindingen richting Haarlem hebben bijgedragen aan de ontwikkelingen van de laatste eeuw. Gaande van oost naar west wordt het steeds “rustiger” en ‘groener”. Een derde dwarsverbinding is langs de Bennebroekervaart richting de Haarlemmermeer. De spoorlijn HaarlemDenHaag ligt weliswaar grotendeels binnen de gemeentegrenzen van Haarlem, maar Bloemendaal is met vier stations goed ontsloten met de trein (Overveen, Heemstede-Aerdenhout, Bloemendaal en deels Santpoort-Zuid).
6
Mensen verplaatsen zich met de auto, trein of fiets door het landschap. Het landschap wordt dan ook meestal beleefd vanaf de infrastructuurlijnen. In het Groenbeleidsplan van de gemeente Bloemendaal is opgenomen dat bewust moet worden omgegaan met het kunnen beleven van de verschillende landschappelijke eenheden. Met name de vrije uitzichten in de open gebieden (strandvlakten en zanderijgebieden) zijn erg belangrijk. Kernkwaliteit 13 (beleving) Het landschap wordt beleefd vanaf wegen, wandel-, fiets- en ruiterpaden. Doorkijkjes zijn hierbij belangrijk
2. Dorpskernen 2.1 Vijf Kernen De beschrijving van de vijf kernen van Bloemendaal geven een korte kenschets van de historie en tegenwoordige tijd. De kernen hebben ieder een eigen opbouw, ontstaansgeschiedenis, sfeer en karakter. Kenmerkend voor alle kernen zijn de doorgaande noord-zuid wegen waaraan ze zijn ontwikkeld. In het Bloemendaalse landschap, een aaneenschakeling van landgoederen, groene open ruimtes, bossen en parken vormen de kernen een belangrijke schakel. Van west naar oost gaan met name de drie noordelijke kernen geleidelijk over in het bebouwd gebied van Santpoort, Haarlem en Heemstede. Van oost naar west is er een afname van bebouwingsdichtheid en worden de duinen en de zee voelbaar. De kernen Bennebroek en Vogelenzang zijn compacter en liggen als herkenbare kernen met een eigen invloedssfeer vrij in het veelal afgegraven bollenlandschap. Kernkwaliteit 14 (dorpskernen) De dorpskernen liggen in de nabijheid van het Haarlems stadsgebied en in de Metropoolregio Amsterdam. Deze regionale positionering vormt een meerwaarde op het gebied van cultureel aanbod, hoogwaardige werkgelegenheid, infrastructuur en vrije tijdsmogelijkheden die de aantrekkelijkheid van de dorpskernen vergroot Kernkwaliteit 15 (dorpskernen) De villawijken zijn vanwege de groene uitstraling en bijzondere architectuur waardevol en zijn een meerwaarde voor het regionale woningaanbod Kernkwaliteit 16 (dorpskernen) Van oost naar west is sprake van afnemende stedelijke drukte en toename van groen en rust
7
2.2 Bloemendaal Van het grafelijk slot Aelbertsberg, nabij het meertje van Caprera is nu niets meer terug te vinden, maar Bloemendaal heeft wel nog lang de naam Aelbertsberg gedragen. Onder de kern Bloemendaal verstaan we nu het hele gebied tussen de Kleverlaan, de Hoge Duin en Daalseweg langs de duinen, het spoor en de noordelijke gemeentegrens tegen Santpoort-Zuid. Bloemendaal bestaat feitelijk uit dichter bebouwde gebieden en villawijken rond landgoederen, wandelbossen en open strandvlaktes. Bloemendaal is daardoor groen en uitgestrekt en afwisselend maar door veel openbaar groen is er een grote samenhang. De villaparken van Bloemendaal zijn de eersten in hun soort en hebben een bijzondere landschappelijke en architectonische kwaliteit met landelijke bekendheid. Maar ook bijzondere identiteitsdragers zoals het Kopje van Bloemendaal, openluchttheater Caprera, de succesvolle hockeyclub Bloemendaal en Thijsse’s Hof trekken mensen van buiten de gemeente naar Bloemendaal. Bloemendaal is een forensendorp. Forensen zijn de voornaamste gebruikers van het NS-station. Naast de villawijken kent Bloemendaal ook kleinschalige woongebieden, o.a. rond de aantrekkelijke winkelstraat waar een levendige sfeer heerst van een vitaal en aantrekkelijk dorp. Kernkwaliteit 17 (Bloemendaal) Bloemendaal is een uitgestrekt, groen en afwisselend dorp met ruim opgezette villawijken en compactere dorpse bebouwing. Bloemendaal is vitaal, heeft meerdere bekende trekkers en toont op vele plekken haar veelzijdige geschiedenis. Het spoor scheidt Bloemendaal van Haarlem, de duinen omranden de kern aan de westkant.
8
2.3 Overveen Overveen is een van de oudere kernen van Bloemendaal, gelegen tussen Haarlem en de duinen. Overveen is ontstaan rond de Zijlweg en de Bloemendaalseweg, op de kruising van deze wegen was al vroeg sprake van een dorpscentrum, met o.a. veel herbergen. De latere ontwikkelingen hebben aan weerszijden van de Bloemendaalseweg plaats gevonden, ten westen de villawijk Kweekduin en ten oosten een groter dichter bebouwd woongebied waaronder Oranjepark, hier gaat de kern geleidelijk over in Haarlem. Overveen wordt doorkruist door grote vervoersaders (spoor en randweg), het station Overveen wordt veel gebruikt door HBOstudenten van INHolland maar ook door bezoekers van de duinen. Overveen kent vele historische en karakteristieke plekken, heeft een kleinschalige winkelstraat, meerdere culturele voorzieningen en huisvest de twee gemeentehuizen van de gemeente Bloemendaal. Het station is een belangrijk voor forensen en studenten. Kernkwaliteit 18 (Overveen) Overveen is een compact dorp met karakteristieke en historische plekken. Van oost naar west verandert de kern van Haarlems woongebied geleidelijk naar villa’s en duinen. Er is geen sprake van een duidelijke overgang tussen Haarlem en Overveen. De kern wordt doorkruist door grote vervoersaders (spoor en randweg). Overveen is van oudsher het bestuurscentrum van de gemeente.
2.4 Aerdenhout Aerdenhout ligt, op de westelijke strandwal, tussen Overveen en Vogelenzang en grenst direct aan woongebieden van Heemstede en Haarlem. Aerdenhout is door de ruime opzet en het van oudsher ontbreken
9
van een echte dorpskern niet goed definieerbaar. Aerdenhout is dan ook in tegenstelling tot de andere kernen niet ontstaan uit een aloude dorpskern. De Haringbuys, een herberg, tolplaats en tevens stopplaats voor de tram, op de kruising van wegen, was lang het enige ijkpunt en nog steeds is dit punt een karakteristiek onderdeel van de kern. De westkant van Aerdenhout bestaat uit een ruim opgezet villagebied, met daarbinnen het later gebouwde Bovenwegkwartier. Het oostelijke deel is dorpser en kleinschaliger van opzet en gaat deels direct over in Haarlem. De Zandvoorterweg is een belangrijke doorgangsader, royaal van opzet maar ook een barrière binnen de kern. Helemaal aan de westkant van de kern sluit de bebouwing aan op het Zandvoortse Bentveld. Kernkwaliteit 19 (Aerdenhout) Aerdenhout staat voor wonen in een hoogwaardige, ruime, groene en rustige omgeving, nabij de duinen, het strand. In Aerdenhout ontbreekt van oudsher een dorpscentrum.
2.5 Vogelenzang Vogelenzang is een van de zuidelijke kernen van de gemeente, het is een klein en compact dorp dat grotendeels wordt begrensd door open ruimtes waardoor het, mede door de grote katholieke kerk, als dorp goed herkenbaar is. De Leidse Vaart en het spoor zijn harde infrastructurele lijnen die het beeld vanaf de oostkant sterk beïnvloeden. Vogelenzang en Bennebroek grenzen feitelijk aan elkaar maar zijn visueel en qua routing van elkaar gescheiden, de Bekslaan en de Centenbrug zijn de enige verbindingen voor autoverkeer. De dorpen hebben zich in het verleden dan ook als zelfstandige dorpen ontwikkeld. Tegenwoordig zijn de inwoners van Vogelenzang voor wat betreft winkelvoorzieningen wel sterk gericht op o.a. Bennebroek, het dorp heeft zelf weinig
10
winkelvoorzieningen. Het sociale netwerk van Vogelenzang is sterk, het dorp kent ondanks het beperkt aantal inwoners meerdere (sport)verenigingen. Belangrijkste trekker van Vogelenzang is de camping tegen aan de rand van de Amsterdamse Waterleidingduinen, die via de ingang bij Vogelenzang bereikbaar zijn. Het dorp wordt doorsneden door de Vogelenzangseweg en ligt aan het drukke spoor tussen Haarlem en Leiden. Kernkwaliteit 20 (Vogelenzang) Vogelenzang is zowel fysiek als qua voorzieningen kleinschalig en compact. Het dorp wordt gekenmerkt door een rustige forensensfeer, een hechte woongemeenschap, een verleden van bollen en kerk en een open ligging tussen strandvlakte en grootschalige ontginningen.
2.6 Bennebroek De kern Bennebroek is de meest de zuid-oostelijke kern van de gemeente Bloemendaal en vanaf 1 januari 2009 onderdeel van de gemeente. De kern ligt oostelijker dan de overige kernen en grenst zichtbaar aan het Zuidhollandse bollenlandschap en de Haarlemmermeer. Het dorp heeft zich ontwikkeld langs twee belangrijke noord-zuidroutes, en de oost-west lopende Bennebroekervaart. Achter de oude linten, waar zich de meeste winkelvoorzieningen bevinden, liggen zeer diverse oude en nieuwere woongebieden met een eigen sfeer. Een groene enclave rond Klooster Lucia is een bijzonder onderdeel van de kern, net als het open centrale veld bij de Nederlands Hervormde kerk en het wandelbos Bennebroekerbos. Het psychiatrisch ziekenhuis GGZ in Geest (voorheen ziekenhuis Vogelenzang) en de Linnaeushof, de grootste speeltuin van Europa met een bovenregionale functie, zijn bekende voorzieningen die gelden als belangrijke identiteitsdragers. Bennebroek heeft een ruim aanbod aan voorzieningen en is daarmee, wellicht door haar lange zelfstandigheid, een compleet en volwaardig forensendorp. Kernkwaliteit 21 (Bennebroek)
11
Bennebroek is een compact, volwaardig en veelzijdig forensendorp met een rijke en bewogen geschiedenis; tot 2009 was Bennebroek een zelfstandige gemeente. Het dorp wordt duidelijk begrensd door grote structuren zoals de Haarlemmermeer, het bollengebied van Zuid Holland en de Leidse vaart/spoor. Bennebroek geniet landelijke bekendheid door speeltuin Linnaeushof.
Kernkwaliteit 22 (algemeen) Oude laanbomen maken een belangrijk deel uit van de groenstructuur van Bloemendaal
2.7 Overzicht kernkwaliteiten Kernkwaliteit 1 (zee en strand) Bloemendaal is een gemeente aan de kust; het strand en de paviljoens hebben een eigen identiteit Kernkwaliteit 2 (duinen) De duinen vormen een natuurlijke eenheid met veel diversiteit in beleving Kernkwaliteit 3 (strandvlakten en zanderijen) Strandvlakten en wallen horen bij elkaar, de massa van de wallen en de openheid van de vlakten zorgen voor een waardevolle en herkenbare landschapstructuur Kernkwaliteit 4 (strandvlakten) De strandvlakte bij Vogelenzang is een groen opengebied met lange zichtlijnen Kernkwaliteit 5 (strandvlakten) De noordelijke strandvlakten zijn waardevol vanwege het meertje van Caprera en het open karakter en geven uiting aan de sportcultuur van Bloemendaal
12
Kernkwaliteit 6 (zanderijen) Rond Vogelenzang is een open zanderijgebied met delen van het jaar vol kleurenpracht Kernkwaliteit 7 (zanderijen) De zanderijvaarten in oost-westrichting zijn markante aandenkens aan de vroegere economische functie ervan als afvoerkanalen van zand voor stadsuitbreidingen Kernkwaliteit 8 (landgoederen) Er is sprake van een herkenbare lineaire structuur van landgoederen Kernkwaliteit 9 (landgoederen) Elk landgoed en buiten kent haar eigen geschiedenis van ontstaan. Hierdoor heeft elk landgoed/buitenplaats een eigen karakter. Kernkwaliteit 10 (landgoederen) De buitens hebben vaak bijzondere architectuur (tuin, park ,bos en bebouwing) Kernkwaliteit 11 (landgoederen) De landgoederen zijn waardevol voor de natuur Kernkwaliteit 12 (landgoederen) De opengestelde landgoederen worden druk bezocht Kernkwaliteit 13 (beleving) Het landschap wordt beleefd vanaf wegen, wandel-, fiets- en ruiterpaden. Doorkijkjes zijn hierbij belangrijk Kernkwaliteit 14 (dorpskernen) De dorpskernen liggen in de nabijheid van het Haarlems stadsgebied en in de Metropoolregio Amsterdam. Deze regionale positionering vormt een meerwaarde op het gebied van cultureel aanbod, hoogwaardige werkgelegenheid, infrastructuur en vrije tijdsmogelijkheden die de aantrekkelijkheid van de dorpskernen vergroot Kernkwaliteit 15 (dorpskernen) De villawijken zijn vanwege de groene uitstraling en bijzondere architectuur waardevol en zijn een meerwaarde voor het regionale woningaanbod Kernkwaliteit 16 (dorpskernen) Van oost naar west is sprake van afnemende stedelijke drukte en toename van groen en rust Kernkwaliteit 17 (Bloemendaal) Bloemendaal is een uitgestrekt, groen en afwisselend dorp met ruim opgezette villawijken en compactere dorpse bebouwing. Bloemendaal is vitaal, heeft meerdere bekende trekkers en toont op vele plekken haar veelzijdige geschiedenis. Het spoor scheidt Bloemendaal van Haarlem, de duinen omranden de kern aan de westkant. Kernkwaliteit 18 (Overveen) Overveen is een compact dorp met karakteristieke en historische plekken. Van oost naar west verandert de kern van Haarlems woongebied geleidelijk naar villa’s en duinen. Er is geen sprake van een duidelijke overgang tussen Haarlem en Overveen. De kern wordt doorkruist door grote vervoersaders (spoor en randweg). Overveen is van oudsher het bestuurscentrum van de gemeente. Kernkwaliteit 19 (Aerdenhout) Aerdenhout staat voor wonen in een hoogwaardige, ruime, groene en rustige omgeving, nabij de duinen, het strand. In Aerdenhout ontbreekt van oudsher een dorpscentrum. Kernkwaliteit 20 (Vogelenzang) Vogelenzang is zowel fysiek als qua voorzieningen kleinschalig en compact. Het dorp wordt gekenmerkt door een rustige forensensfeer, een hechte woongemeenschap, een verleden van bollen en kerk en een open ligging tussen strandvlakte en grootschalige ontginningen. Kernkwaliteit 21 (Bennebroek) Bennebroek is een compact, volwaardig en veelzijdig forensendorp met een rijke en bewogen geschiedenis; tot 2009 was Bennebroek een zelfstandige gemeente. Het dorp wordt duidelijk begrensd door grote structuren zoals de Haarlemmermeer, het bollengebied van Zuid Holland en de Leidse vaart/spoor. Bennebroek geniet landelijke bekendheid door speeltuin Linnaeushof.
13
Kernkwaliteit 22 Oude laanbomen maken een belangrijk deel uit van de groenstructuur van Bloemendaal
Het LANDSCHAP van Bloemendaal heeft zich gedurende vele eeuwen ontwikkeld tot wat het nu is. Elke nieuwe ontwikkeling was een reactie op het aanwezige landschap / bodem en is een weergave van de tijd, de cultuur en de technologische kennis van verschillende perioden. Het landschap van Bloemendaal heeft een grote diversiteit aan herkenbare landschappen en landschapselementen. De IDENTITEIT van Bloemendaal wordt met name ontleend aan de zone die bestaat uit een kleinschalig mozaïek van landgoederen, buitens en villawijken die zorgt voor een weelderig groen woonlandschap waar rijkdom en allure vanaf stralen. Hierbinnen is de bouwmassa dikwijls ondergeschikt aan de omringende tuin, hetgeen leidt tot een hoge belevingswaarde van de omgeving. De belevingswaarde van Bloemendaal is daarom zeer groot en wordt hoog gewaardeerd. Bloemendaal in één oogopslag
14
