Bosnië - LIVNO
Liaison in Bosnië
1
Voorwoord
Bosnië - LIVNO
rbleef ik redesmissie* ve n de EUFOR-v LIVNO va l an ee rv rd aa de w on Als in Kanton 10 10 20 r waar be m pl ve as ik op de ek van juli tot no oktober 2010 w 8 een p et O . m is g d da ta achtige de hoofds t schreef; een pr ssaal lo ch la ko nk ie at aa jn rm zi fo ć Kovači de grillige rots n ge rte s aa el w uv t it de he staalblauwe luch eren kwam vanu nd ki ijk ne el ei nd kl ie t vr oe n een aantal afstak. Een st begeleiding va op er rig nd ie O sg n. w de eu naar bene in hand en ni liepen ze hand ndoenlijke high ogende nonnen n stoere en aa ee or vo ć, og ho om ent voor Kovači me af. Handjes voor het monum g oo nk en de ge ge en de five. Ze hadd t het gedicht op het fragment ui oudig genoeg nv ee en ar laat staan voor w ze ; ook best lastig steen. Dat was kunnen zien. te t ks te de nog te klein om dat t wel bij. Ik bid en ze er beslis nn senen ku as ar lw ja vo ar s pa al j Over een en waarop zi ak m ee m g n. da de n leve deze kinderen kunnen en wille gewoon samen nd ond van la gr ie op oo n m t ille di in ende versch ijn hr sc de p ro Een dag waa n. zijn weggevalle geloof en komaf l hoopvol. as in ieder geva w g da ze de n over bij de Het moment va d de oude brug en ch la n . pe lie talhelder water De kinderen n stroomde kris he er e nd to O n. en lle waterva overzijde, af . hun weg naar de Zij vervolgden n van de nonnen ee or esproken do ugd eg je to n d hu en n an va nt rm ve overka ze ook aan de Hopelijk vinden d. geluk en vrijhei
ter Aart de Rui
bolesti i muka Zar ima mjesto v? strada čovjek ži Gdje trpi, pati, , ka ru a ar ud gdje Zar ima mjesto .. ?. iv kr je ti I živiš onim koji 43) vačić (1913-19 Ivan Goran Ko or do a m Ja t ui Fragment and pain where suffering Is there a place ive? al t ye t endure, bu Men suffer, and again et rg fo en m ?... where em by their side Is there a place th who wronged e os th ith w e And liv
ik omgeving heb id in LIVNO en Mijn aanwezighe . weekimpressies rden verwoord in 15 streren mijn woo illu ’s to fo e kt aa m ge ij m or do De en gevoel.
de n LIVNO voltooi lijke hellingen va de or no de ge fti op Bij de rots t Jama. Een he vačić zijn gedich rlogsIvan Goran Ko moorden en oo sa Tweede n foltering, mas ge de te t ns ch de la tij t nk aa f het gedich ee hr sc dag ć či de va p zijn tot op misdaden. Ko g en boodscha in kk re e St ijk g. el lo es Wereldoor actueel. De vr laas nog altijd nog steeds van vandaag he 1992-1995 zijn g rlo oo e st at la s van Bosnië en gevolgen van de p en de inwoner ha sc nd la t he zichtbaar in Herzegovina.
2
Aart de Ruiter n 1CIMIC-bataljo Kapitein (R) bij
. n zit er vol mee t defensiejargo *Afkortingen! He laard! in dit boek verk Ze staan achter
3
Kaart
Bosnië - LIVNO
Oppervlakte: Inwoners:
2
51.157 km 2 .528 km ) (Nederland: 41 ruim 4,6 miljoen woners) im 16 miljoen in (Nederland: ru
ijn’ Kanton 10: ‘m
ies
area of activit
Benamingen: osnisch) • Kanton 10 (B roatisch) ska županija (K fabet) • Hercegbosan visch: Latijns al er (S on nt ka t) i sk an cyrillisch alfabe • Zapadnobos нтoн (Servisch: ка и ск ан ос об • Западн govina Bosnië en Herze vina snië en Herzego Bo n Federatie va e ch is -Kroat (ook wel Moslim ) tie Federa LIVNO ES, d: ta ds of VGRAD, KUPR Kantonale ho VNO, TOMISLA , LI VO O AH R G : O NSK Gemeenten GLAMOČ, BOSA DRVAR 4.233°N 18.2°E °14′N 18°12′E4 44 : 2 Coördinaten 4.934,1 km 00 Oppervlakte: 80 ongeveer .0 Bevolking: CET Tijd:
Staat: Entiteit:
4
entiteiten. verdeeld in twee is t aa deratie st e ig id De hu en samen de Fe e kantons vorm t rd aa eu st kl be ge g e in D lk • govina. Bevo ze er H e en ch ië is sn van Bo n en Bosn snische Kroate Bo t ui ijk el m na voor Moslims. ublika Srpska. deelte is de Rep ge e itt w et H • ische Serviërs. ornamelijk Bosn Hier wonen vo bied O is dus het ge hoofdstad LIVN de et m 10 on Kant eren. waarin wij oper
5
Week 1
Bosnië - LIVNO Bosnië
k wisselende egen door ster w e al ci . in ov pr kleinere steden Verder dus via lige dorpjes en za m rar ite et ed m m n en ee landschapp arriveerde ik in drie uur rijden een warm n te no Na een kleine ge TLO r mijn zeven rry, het legerjarrane wereld waa id. LOT? Oh, so re be n or vo en son Observatio welkom hadd afkortingen! Liai de n. n de va tre en op ev : als liaison gon is verg wat ik ga doen s de ie et ec m pr is en er at D vo Team. sprekken aanden zal ik ge CR en De komende m OSCE, de UNH de et m , 10 on nt Ka oeperingen. ministers van s en belangengr tie sa ni n, ga or re met ande j elkaar brenge ren, mensen bi ito n zien on te m la n, re en ve Obser verwoorden en ng la be e lijk g steeds is. gemeenschappe eenschap er no m ge le na io at dat de intern nd van T-huis aan de ra man in ons LO ht van t ac zi et be m n ke rij tte We zi t meer dan he in e w jn zi ed s go LIVNO. Eigenlijk de weg staat on n de doorgaan aatspl s ie at er op twéé huizen. Aa waaruit alle n va s ui kh er w oo ar ons w nzichtbare ren we terug na ke ds on n ligt. Av ’s . vinden meer verborge verderop en wat ts dat ie t zo da s, an lijf rb gu ve en Ti e onze Touareg en. nn ku k er w t Hier parkeren w he de auto naar et m d en ht oc we elke zijn na mijn resultaten d hoe concreet w sentieel eu Es . ni en be n ek w be Ik van vijftien de rio pe ctiefs rte ko f ns en; iets co tru deze relatie of gaat gebeur t ur chte be da or ge do ts ie er is dat er een held en ve instelling met w tie ou si rtr po ve n ee en it vanu n geeft hoop se en m in e ig ld ss rgvu lijn! Echt intere en verloren. Zo el tot alles hebb rivier. de n va aan hen die ve op lo de en veranderen geworpen sten gen. van mijn ervarin hoogte houden de op llie ju l za Ik
k1 - LIVNO - wee
AJEVO na een eerde ik in SAR riv ar stop 10 20 li ju Op 16 een korte tussen f Schiphol met na izen. re va te ht uc rm vl ifo le snel der om in un on jz bi as een w et m H s leverden et in ZAGREB. medepassagier n va as n w ke nd ik le bl Vragende en op. Opval ssante gesprekk r wisten de nodige intere k niet eens mee ra sp ik e di n se en m in Bosnië zijn dat de meeste ndse militairen la er ed N 85 ’n sie. ‘Oorlog op dat er nog zo FOR-Altheamis EU de n or de va l ee als onderd sten nog wel vo it stond de mee fe SFOR at n D va ?’ m an na lk de Ba taken over de 04 20 in R ring. ‘Zo’n 24 geest. Dat EUFO r in de herinne ve te ug br n ze bleek vaak ee leveren voor de steeds troepen it geweten! oo N ? ije landen die nog rk Tu Zelfs uit Chili en te weten vredesmacht? elen om meer thuis even goog ns n ee ee r t aa oo sl m be ch To missie’, deze vergeten te komen over . vakantieganger gveld van imte op het vlie rru fe ns tra e m ar e gespreksIn de veel te w r geïnformeerd te be n ee ik d sche moslim) ZAGREB ha Bosniak (Bosni ge ra tg an. aa pr n Ee aten te zijn gega partner. de Verenigde St ar ar ja na n 94 ie st 19 ze in bleek vrouw na jn Amerikaanse Hij kwam met zi overgebleven om ie nt eurde korte vaka behoorlijk gekl terug voor een zi en. Vanuit jn ek zo met r be tie te ar n kw de familiele d van drie e hij mijn wachttij e ng ld ra w vu f en ie n ct ge pe pers over ontberin en its fl de en 94. onsamenhang en 1992 en 19 aan de tijd tuss d in andere en er nt ro herinneringen nf n later zo co de ar fl te rs dat moment ee op Dat deze en, kon ik om gk ru te en ud ontmoetingen zo den. nog niet vermoe jftien n verblijf van vi acht me voor ee van br rit nd e ta ig ds ht of ac Een pr LIVNO, de ho ar na O EV AJ R auto weken van SA s gingen via de eerste kilometer tolweg ze de d el hi a Kanton 10. De mpo. Daarn te rd co re het n in ee snelweg in ige snelweg overigens de en bben is he et s H . er et op m n gewoo ttele 45 kilo lu ze de er ov lfs noeg voor de hele land en ze an. Plannen ge da ge ar ja 10 t uitvoering laat ze maar liefs ennet, maar de eg w t he n va g ontwikkelin n over. nogal te wense
6
7
Week 2
Bosnië - LIVNO de oude heerg vertrouwen in ni ei w r de veel on jz beseft dat hier Er is hier bi n wonder als je ee liG Po k. ie a. lit rm po sende in optima fo iets at. Nepotisme je ga l ijg fe kr ta zo de r en onde aard en alle w ud go , jn zi em n le ijd prob tieke kennisse dat een wereldw is jk te rli gs uu oo at rh N . le t op het al voor elkaar erg duidelijk. To el w op t n: he de is el er be maar hi lijkse voor hiervan de dage die zich niveau zien we n burgemeester ee n ge te n on. aa ik op ter van het kant dit moment lo de prime minis or als do n et ni lle r rte aa ve e zaak, m niets laat wil een gezond n en ge er ei ijv n ed ee w n is se Op zich van men en de veiligheid Dat idee prestige, macht iets aan doen? ar da ik n Ka . ts len, aa pl st wel vragen el om de eerste et. Maar ik kan ni ik dus ik b ga he at e D si of die illu bovenop zit. er ik t da en rg zo ders weer van confronteren en rdigheidsbekle aa w og ho ze me in vast te ook doen als de mooie casus om n Ee . jn t te zi g ru aantal dingen ui hun reces te t zaak om een he n is te d la tij e en di k t hoofdzaa bijten. To is monitoren de st aa rn aa D . zoeken is. R er nog steeds zien dat EUFO doen n. Indrukken op voorbijgevloge jn zi rten pa ek w ks re ee Deze tw tijd. De gesp materie vreten inleidende en inlezen in de öperatief. Wel co en ijk el nd ie vr al weer weg? ners zijn tot nu h, is die andere ‘O n: ge at in et hi ig weg als je la verbale besc ?’ Dit valt gelukk nu u e t ijf ch bl is g th an pa En hoel s je een em reid te zijn en al merken voorbe mt. houding aannee augustus doe ik periode. Medio de en lg MRKONvo de Op naar NJA LUKA naar BA n va ht oc st et lgende week mee aan een fi a de bergen. Vo vi er et m lo ki LIVNO) om JIC GRAD, 65 v (plaatselijke FC la og Tr K lschoeN j bi sluit ik aan Heb hier voetba de voetballers. et g! m in er en st in ve tra in mee te een hele n 8 KM (= € 4,-), ge n te va e t w ch en ko el ge nen n, wie weet sp te ga de in s w Hou het nieu . Hajduk Split ...
eek 2 nië - LIVNO - w
Bos
1500 km van dat slechts op nd la n ee in k ar een verEen tweede wee or de bergen na do ik s Al t. lig ms wat zich hier jullie vandaan d, vergeet ik so rij t le m ha vlakte n ge er een weidse derop gele vergezichten ov e m mdat or O En n. e. ee ld st afspee en van kalk rg be ge ho or do e je dat riviertjes die omringd is lost in water, zi op l dit aa nm ee . Samen vormt kalksteen nu diepte induiken de ren ve rg en be n) de te jes’(=vlak zomaar in rin grotten, ‘pol hier aa t w lig d ie Er . eb jn tg zi rs n een ka rschijnsele ren bekende ve aangelegd dwijnende rivie Buško, dat ooit d am na ge r ee bergm ig re kant van de een kunstmat le aan de ande ra nt jes is ce rp ht do ac kr ee is om de dal met tw voorzien. Een . Nu te en er er at is w al n re va keten eer te kunnen m t di om om rd fe huizen en bo zomaar opgeof de muren van je t e zi he , kt op za is il wachten het waterpe uitsteken. Het er at e w t di s he je n rp ve do kruinen bo van de beide n de kerktorens en. Het verschijnen va midden bevind he t, ergens in t id rlu ve ar . na es , m zich ie opna t zich voor moo landschap leen ns een Financiën tijde de Minister van e ld eerders rte st ve ve in n e re Giste buitenlands er ov d ou rh de gegeven. ‘Alleen aangenaam on n Bosnië heeft aa ie oo m t he de hij er fijntjes dat God al eds mee’, voeg go ts ie als er d an doet niem cafés in LIVNO ten we met 112 oe m at ‘W e. to aan len?’ ankje kan beta ijkt een niemand een dr hoofdstad is, bl de O VN LI an rv et aa w , Kanton 10 ntons te zijn. M rontwikkelde ka de sheid. on oo st kl ee er m w van de moede en n kent grote ar dode ge or no en t rv he Se e nam nten die door ee m ge e ot gr ke ië bete nt dit Er liggen drie deelte van Bosn ge t di In enn. de or en huizen, mijn mineerd w . Kapotgeschot is ef en tro bb e he nd n le el se feit dat mmige men te gebieden. So dak van velden, desola kregen om het ge rf ve e nt t ee m ge blijkt dat er in he hier vanuit de Nu het regent, n. pe t ap is ju kn n, te tte hun huis op ische resten zi genwater chem opgevangen re r behoorlijk verdóór deze verf. proeiwater wee /s kin dr t he t Gevolg is da pest is.
8
9
Week 3
Bosnië - LIVNO t en een heftige zoiets aankom t da en het er ek rz de emotie van Ik kan je ve atuurlijk, ik snap die N . or at vo la n er ht be ac streep ntwoordelijk ra ve et ni ik t da t moment, ik wee r toch … slachting, maa sa as m e ijk el es vr ving vele aar in mijn bele de schaduw m in ng was la 35 of og d N . aa Een gr ijven hangen bl n de el be ie D p malen warmer. rigens is de sloo mijn hoofd. Ove deze op er rd ve g het onrustig in t een vervol ijg kr ze al de vo en het zien en or afgeblazen relen? We gaan fe n ta ee e n lfd va Ze d . maand uit de mon stische retoriek g ervaren. Bomba een land dat no in lijk ar us is geva gehaaide politic r het verleden. hevig lijdt onde
eek 3 nië - LIVNO - w
Bos
d. el van de werel voorbij in dit de k t gevoel ee he w n ik b ee r he ee Alw en hard; toch ev en ek w de t. Bij jullie gaan lling bovenop zi een extra versne drukte en de et m dat er hier nog en bb eld te maken he Dit zal ongetwijf er. van de dagen hi iezingsalle indrukken leving. De verk be ijn m in g fti he as ar. In ons gebied Deze week w tbaar en hoorba ch zi ijk el ijnend id du retoriek is Ik zal een schr den lijve mee. n aa enten e im di nt e se w maken riek die oude to re e di n va n voorbeeld geve et herleven. genstellingen do en religieuze te heb ht ongemakkelijk er dat ik me ec ke te ch rs to ee en de Het is nnen doen voel niets te ku rst gevoeld. Het ge den, is een uite or w te gesteld verantwoordelijk ring. vervelende erva chap een moslimgemeens de t uw bo je ts met de tweede In een klein plaa rdieping staat en ve te rs ee e D . oners werken gebedshuis . De moslim-bew en nn ijkt go be en r te zijn. Dan bl is intuss de ramadan klaa s de or vo en lg om vo ts jn zi ch ’s na ngevraagd aa en ng ni un rg dere constatedat er geen ve zich geen bijzon p O . op es ur ed oc manier. Is snel normale pr uwt hier op deze n bo va t en en re de em ie el t t ring wan t dus, als je he ie N . en nk de je . te lossen, zou sstrijd toevoegt nde verkiezing re te s duikt op, ic er nfl ild co W n rt ee ie van Gee kn en ar ev de en ijgt het voor elka De polariser een petitie en kr or w vo ou n se nb en aa m ronselt het pand in deze week voor Wat dan dat slopers nog directe afbraak. or vo ng ni un zal rg ve n geheugen vast staan, mét ee r geval in mijn de ie in at w n, ts volgt, is ie de van mense n fysieke blokka blijven zitten. Ee e motoren van nd ie eeuw, draa hr sc ge el ne io emot wende pers. lldozer, intervie aarna volgt een vrachtauto en bu te monitoren. D om t d, an st af ls jullie ons bezi En wij op t richting ons: ‘A ee t kr ch od re no en de ge en verwijt bben jullie hermen, dan he sc be en nn !’ ku ca niet Srebreni Kijk maar naar om hier te zijn!
10
11 1
Week 4
Bosnië - LIVNO
Zaken en de n Binnenlandse va er n ist in M de in LIVNO levere burgemeester, limgemeenschap os le m ke de en n va en ge hoofd-imam e materie; er is onverkwikkelijk ures. Alles is ed oc pr inzicht in deze le ga le k meer met de nloop naar de verklaarbare lin einden in de aa el do e n ek liti po t volgt de sloop va te herleiden to ber. Woensdag h to ok zic 3 t, n ch va da n media-aan verkiezinge getwijfeld veel on , et m am is im hu de ds n het gebe hun midde ten gelovigen met in verschansende procedures moe de zin n hu n ge h te e di e mensen di zic politiemensen n kleine groep ee d zijn k an st oo af er l op strijd. Ik za volgen, en uiterst ongelijke n ee in t . el ijft vo bl winnaar dat het rustig beter weten in en hoop tegen om ar BANJA LUKA eer een dagje na sw k es oo en k ar ee aw w een mine Volgende mandocentrum m n co va l n aa de on or gi no re t op het me in he . Het stikt met na en met cursus te volgen rijd ik over weg s m So . en ijn m de n ut verre van ons kanton va rdjes, die absolu bo de ro n e wegen. de zij aan weers gelukkig de juist en et w n lke to De zijn uitnodigend zijn. ember weer met lk begint in sept to ing te e ht st lic ijk or ol vr vo e s Onz daar met on om n le ho en sc de se arvan. Dit izo ronde langs de gevolgen da en ie ot en ijn om m pr er n met de geven ov hting combinere lic nton or ka vo s on de e in w ok kunnen altoernooi. O tb oe -v or do ha -in oor wij de lvan het EUFOR es plaats, waarv nd ro or vo r be to vinden in ok lecteerd. lijk te strijlen hebben gese EVO om uiteinde AJ R SA ar na an het hele team De winnaars ga etbaltrips voor vo : en is ijz pr e ai Duitsland. Dat den om drie fra nd, Engeland en la er , ed en N rig in -ja bs 15 naar drie clu n voor de 14- en naar uit te kijke kloosheid weer mooi om urig is. Een wer kle os ro et ni nd orla n 800 KM (= voor wie het vo aandinkomen va m ld de id m ge en een klimaat van 46%, een tot voorzieningen g an eg to te iste ch € 400,- ), sle kt zonder de ju s een kans maa ijk el uw na je waarin en. politieke vriend t kantonale ge. Morgen naar he er rd n mijve r ee w zoeken. Er ligge Nou, ik ga n de CPA te be va eten d w of g ho t aa gr he n bouw om en we wille VO O AH R G O Al . SK ze rommel s nen bij BOSAN ruiming van de de or en vo is ng aktijk leert intuss wat de planni een kans. De pr e w en en ijn ak m m is, de er budget is. Zo wachten ng uitgegeven den, op dat het geld alla n door het verle or en wijs gew de dagen ig ld tig in du tw ge s s, pa er e ruim enruimers di ijn M dit n. se nd da fo egen, na t ze de komende us hebben gekr at st le cië fi of n geleden ee … hebben gedaan werk vijftien jaar en privileges. van alle vrijheid t ie en G ! er rd Fijne week ve
O - week 4 Bosnië - LIVN
den we met ten! Vandaag re ich ez rg ve e er fietsen de berg Wat een bijzond t Rijk verstrekte he or do ze on O zijn gebouwd. vier man op wijken van LIVN re ge ho de p ro ten van volgende op, waa . de tocht der toch or vo n ne fe KONJIC GRAD oe Even LUKA naar MR JA N BA n de va en ch week zaterdag ote kuilen en la met asfalt en gr vonden. ijk el ak rm ve Kleine straatjes at oeter maar w pl ge s tseerden, on e tro di n n mense et de hellinge rz ve e st ht lic t he ren die ruimte Terwijl we met door kleine kinde gd di oe em ng lveld. De stenen werden we aa iseerde voetba ov pr ïm ge p lag n hu emaal op de to maakten op n doelpalen. Hel hu t op de en ich ar tz w ui eg d w op de embenemen ad n ee : en ht ac zijn vijf mosonze trofee te w onder ons, met ijk w de en. en n pe en minaret hebb Dinarische Al e zelfs een hout ig t; m m m ko so en an rg rv r uit de be keeën waa erval die zomaa at n w ve n bo ee t nd lig re op te Verder weer scha erin om steeds s de kinderen duiken ten mensen lang zit om lo en ig ed igd vr i en oo orden uitg od te komen. M n avond. We w hu bij n er va tje en aa et ni Pr kant te ge huis staan. t bekijken die in he te r aa en w ei ko en et ee w om tw e zijn om te nd oe ld g vo n oo ip de elijke kn waarvan de flar uder, een vriend ho sc de oop tn d ui an de over gaat. H elijk wijzen we oze oma. Vriend otje achter slo t he van een tandel ar na a e af, als we om ot te pakken. diging voor koffi water uit de slo ar da om n pe n bewogen dag. het huis zien lo t te blazen na ee ui om r ee w r Verder maa e om mij ek. Hij weigerd r eens op bezo ee w acteur Bas w te k ch ar De sh dde als een sle hu sc en n ve hij, omdat ik een hand te ge nder boos was jzo Bi d. om of ho n had uitgestuurd minzaam zij n een patrouille de de le er ge n ov ge en da enkele over hem dere bewoners mijn an r de ve e O . ho en n nk ile te pe bedshuis de ge t he n va s in op er id ar alle le aanstaande slo n onderweg na ve ie br onze en en ar el w atie verzam euvele daad tlegde dat inform ui zijn ik or en vo To en d. el de wer in zijn belang ns ee el w lfs s ze t en taak is en dat di hij inbinden. Ope nnen zijn, moest iging voor od tn ui de e w veiligheid zou ku dden vrienden en ha dankt en waren we weer b ik hiervoor be he ijk el nd ie Vr k. za n verstoplke op t to es een fe ige van onze m m So . an da ge ling van zijn hem uitgeleide mt, want de verta ko j hi s al en ss even prettig. pen zich intu lima’s niet altijd os m ze de or vo retoriek is udt ons allen in aanbouw ho is hu ds be ge t ijke en kantoDe sloop van he et de gemeentel m n ke de ek pr es G ganisatie OSCE, stevig bezig. man, de hulpor ds bu om de e, nale politi
12
13 3
Week 5
Bosnië - LIVNO
14
het g steeds niet op mijnen maar no n va n ge leg t verbod is op he arvan. produceren da ek. Onze ze afgelopen we ogtepunt’ van de -hard‘ho uw de bo ee ge tw ze t Dan he de. Het religieu ein n te e’- is is ke s os su mpeld als ‘m gebedshuis-ca , een nog steeds beste rs rs ge pe to de be or als do nekkig el politieagenten ve telijke en ch Ev re t. ge op dan toch geslo n onverbiddelijke ee n, ste ali n rn ee jou te resten van zwerm hongerige van de dag tries rs de ge ein an t -g he an op uitspraak en hten de ramad . De kleden moc kig was er ing luk rd Ge wo it. in fe n uw gebo sloop ee , daarna was de stig afliep. er nog uit halen zaak eigenlijk ru de or do ar wa , et voorzitter rz ve de er or rd do ve ld geen hoogte geste de op al act hebben. an nt rv Wij waren hie wie we goed co et m ap ch ar ns ee gem neergehaald, da van de moslim illegaal gebouw n éé er en is ur ier ke ille Op deze man ereind staan. W de waarin veel andere ov nd in een perio ha waar er nog zo in nd ha jk eli nn rste ke ee an de ga om gerichte actie kiezers dan tober de gunst van de ok om 3e at de ga t r m ee ko het m n. En zo den van mense uitbrengen. onschuldige no zers hun stem kie de op ar wa g da slechten, laat de be ; bij te er dicht gaat om de strijd en m ko val niet r ee m er op is in ied ge Wat er nog den. Deze aanlo ra r aa m n ee all zich . echt verheffend heb ik gelopen vrijdag mer en kwel. Af m tor van ko ec es dir all t ing nie ag Gelukkig is d met de man ha ge k e en re sp sm ge sia ief zat vol enthou een uiterst posit raar. Deze man de n ke va ze g er rin nv ge ste re de ziekteko n zich door de was niet van pla gezondheidsenergie, en hij en hervormt de in t ijp gr j Hi n. ge bijvoorbeeld en er br rd wijs te laten n. Vroeger we ela el ve et m maar on eelsoverschot, sector in dit kant wegens person en ngesteld. ag aa tsl k on tie ts oli een tandar e via vriendjesp uw nie dget ee tw re n t beschikba bu werden er metee , verkleint hij he van op tie m ta re n en m ee ar ple Nu staat da duld aan de im ge h isc at te m om ag pr men en werkt hij met r langs willen ko ch plan. Of we vake ouwen dat er to rtr ve s een strategisch on en hem energie willen. t g ef we ge t of He n . ge en prat maar kla n die niet alleen nog mensen zij onderweg . De uitzichten erweken verder m n plotszo eie de ko n an ike ga Intussen Uit het niets du ig. ht ac pr artje d va er dend met een blijven onverand je nietsvermoe een als om , op en n ag aa vr jft rijb klaps de in GLAMOČ bli an m De De t. t. ef rijd ren he door de bergen t hij zoveel kinde e d, en niet omda tiende hoofdeind n ee n va extra tiende be n ijle sp de hij t te da et is n mple eigenlijke rede n zijn weiland co en. de omheining va een mogelijkhed t wa n, se nodig heeft om en m n ee t ch wa to d, er lan ikt n s du maken. Wat ee g wil zien. Som niemand die no hoop heeft op ige ht zic or Soms lijkt het of vo en weten in. die wel gelooft ms tegen beter nog iemand op al is het dan so st, om ek to re een bete lfde hier nd. Ik doe hetze week in Nederla e uw nie de n Geniet va nde Bosnië. in het verwarre
O - week 5! Bosnië - LIVN
cht der ren heb ik de to een klim! Giste t wa RKONJIC M en ar ht na zic Wat een uit BANJA LUKA n va km at 65 er n ov absoluut niet! W tochten gerede ik begon? Nee, n d, aa aa ar rd wa de st In wi d. GRAD. Of ik nde overmoe t beslist t ik in mijn gezo da ch lt da va , , nt km ke 65 re u is no niet mee in het parcours jen zitten! als je de bergen vol met klimparti rit le he de u no t htauto’s laa ac vr ja, e r nd aa M ele . mee m terugschak aa gz lan t en nog d ch en bo rg e Volle zon, te bocht een nieuw e elk na je met En . en ige beloning als die voorbij krop wat een pracht r aa als er M s … kje n blo ee m een en nog Rokende re n 90 grabeneden suist! va ar t na ch r bo uu n r ee pe ht 70 km toch ec splitsing ligt die gevoel, dat onderaan een Twat een heerlijk en rd ha t tste da at ga m in zicht! De laa den vereist! Wat de volgende kli afet m ge is lan er n ov ee el in n ook weer sn k en eindigde vla r lijk ke de lek ein kig uit luk oot toen we 18 km waren ge ldoening was gr vo . De AD . GR km r JIC vie daling van T-huis in MRKON e het collega LO or een gezellig aankwamen in dden gezorgd vo ha ’s af ga ek lle we co n e ge nd wo se De niet-fiet i om zo een be ts onthaal. Moo bbq en een groo absoluut. ie s wa n bewoge te sluiten, want aret om de mine aw . Daarbij gaat he rst uit Ee er ik s. al su ca ha n ishu Twee zake van de gebeds olg rv ch ve to t er he gen ness-training en O’s. Hiervan lig fers de mijnen en UX je de officiële cij als , te maar even naar ins nm Te ië. tsn nie Bo al in nt en onbekend aa gauw zo’n miljo t ligt er nog een en. as ak m na ar op Da er . ilig en mag gelov boel er niet ve ondingen die de e grond geregistreerde de bijbehorend en is hu n hu en bb weg moesten he g n rlo se Veel men ze tijdens de oo en to kt, n aa m ge t meer in kan da ontoegankelijk ard. ‘Als ik er nie met ha n en ize is hu n hu n hu va vluchten hebben toen ze t ch da et m ge n ze kte n te bruikbaar maa niemand’, moe en de grond on he en isc ng sn lhi Bo vo de ps n booby tra nog een va e maand kwam nooit routineAP-mijnen. Vorig zijn dagelijkse, in hij en to , en lev t rstopt projeche ve n om deminers verrast door ee rd we n de he legen, is al am matige werkza d te hebben ge n jaar in de gron toring van tie rs ht ve ac ’n ge zo rin tiel. Na l meer. Een ge bie sta en hebben. n ev t fatale gevolge die rommel nie t kan de meest ch etjes wi nn en du ev ns e ee ch het kritis nd werd nog er indrukiding uit Nederla nd re zo be bij or vo et m ze , ur On tructe or een Ierse ins tijk. Ook heb ik overgedaan do dagelijkse prak de uit en eld t beproefde be wekkende voor ij gemaakt via he stukje mijnenvr in ). Zo schoont kle en n ikk ee pr er zelf we (kijken, voelen, od pr el, fe k, er voor r dag, centimet concept van loo miner 25 m² pe de r hier is dat le aa ne m sio g, es een prof k het nog ver we lee nd rkennen, rla de et Ne geoefend m he centimeter. In hebben opnieuw e el. W . m rs m ro de re an t ba toch wa deze onzicht vermijden van de oorlog lokaliseren en ale mensen in lok ar wa n de bie ge ooie gebieden lfs m ze g Er zijn Zoveel geweldi d. leg ge en gemaakt bb zeemijnen he n onbereikbaar ogelijkheden zij m e n wel een ar se tb us ha int sc met on denken dat er be te n da En . voor exploitatie
15 5
Week 6
Bosnië - LIVNO
en gehad. ik goud in hand opnemen, had en verzinnen en nn ku en d nn ha ku s t alle dit script nooi en dd ineel ha s. c. el voor zove orig John Cleese de buidel getast omdat in n, ep ge di da lijk a jn im hi waarsc t toch wel pr he n re wa je lijk or de vo el zaken materiaal! Uitein n ontmoet die sn se arten en ka m en el ijn ve m e je op het HQ meest actuel de n zij en ss tie tu ta In presen kunnen regelen. n inspirerende iemand voor ee LOT-huis en s on ar na n binnen, komt er de verkiezinge ar na p indoor cup oo nl Raa FO over de komende EU de nd ro . ils ta de nt worden … kennen we de niet gelukkig ku al je an rv aa W als eersten. de vele kleine rs van een van ne wo be de gelopen en een mocht ik af Dit geluk kenn kwaardig fenom er m en n nn Ee bi . et je ni hamlets een klein dorp wen. We reden ag en de week aanschou at er keurig uitz ra st de n va lft en he e en reld leek te hebb waarvan de oede van de we m oatische ar Kr le n al ee lft nt he andere de gegoede ka k ee bl g straat aa vr de n na dere kant va verzameld. Bij en bleek de an , en he bb sc he ni te et d achtergron eke vrienden en isch te zijn. Politi de aanloop Bosnisch-Serv helder zien. In ns ee er we h zic achines n te eens asfalteerm achtergrond la n verschijnen op n. ge zij zin n ie te rk oe ve naar de n hadden m t maanze allang tevore da ar s wa on n O ke VN ek LI pl op ermeester van rg bu er in de de hi e ijn dd m el Gisteren m bij een oude kapotte asbest t de t to t he or al po ijk gs el an nd dag ei en dat de toeg t, rd wo ving d er ge ijd om ren uit de omgeving verw ‘Tja, al die kinde t. edrd go wo e n ht te ec slo n bunker ge ...’, zei hij als ee en el sp aan et rg ni ch al jaren te ve mogen daar to r. Het spul ligt er de weer rt va er ve rg Le bu soort zaken. bedoelende ik ndacht voor dit ru aa isb er m is ar ns ba ee nk en nu op hebben we da ch To . t op di en we m dat de nodige stem aakt en gezegd e aanloop gem kwestie en in s er on van deze politiek ew sb rp t alvast aan de do deze spijtoptan goede nieuws gegeven. Kan or do en bb he aan de media terug! mooi niet meer ers enda. Alle minist en een volle ag nn ten ke ar n st ke n we ge in le vergader De komende ale en municipa on nt en ka in de n g, va ru zijn te genieten t wordt afzien en geregeld rling praten en vol overgave. Da de on n, ke ro e di s te er ist om in on m fo e uitlopend mobiele tele bben voor hun deze al he ht en ac ss tu nd ie aa r mee ndere chem s’en. Een bijzo na de bellen en te sm arvan sommigen wa , rs de kle be ds eren. ei gk gh ru di te ar hoogwa pluche zullen an et meer op het ga ni e n W ge ? zin en ie er rk ve t gaat verand wa r be to ant! ok ss re 3e te Of er na de val uiterst in p is in ieder ge oo nl aa De n. het zie s daar. geniet van alle Fijne week en
O - week 6 Bosnië - LIVN
net d in de bergen een grote bran n va g ru d. te an ik br Zojuist kom drie km² is afge Een gebied van steravond tot gi f na boven LIVNO. va t ef he den van het leger uswerkzaamhe Een helikopter sisteerd bij de bl as en ge ts g aa oe pl vr ie dr nd vanochte gooien. Op liter water af te n 45°C va 00 te 20 rm ds wa ee st de door n. Door zijn aangestoke ndsnel verblijkt het vuur te t vuur zich raze he t ef he nd wi de droog gras, en m og jko Ho en de bi de as gelegd. in ed bi oeger ge el is geworden. Vr spreid en een he i voor het vuur oo pr ng n la ee al sd er n aa dat onbegr hier, maar die zij ldoende dieren en kleiner, graasden er vo s toen vele mal wa d an br op ico ris t og gras stond. niet meer. He l veel minder ho aa nm ee nu er doordat gesprekspartner eest aimabele m ijn m ke e ek pl Ik kwam ter nton. Hij heeft m CPA van dit ka de maar n n va ee d et of m ho tegen, de situatie en er ov rd ee dere rm j fo n woeden bi an uitgebreid geïn andere brande ee omdat tw n, er t se da us bl gd toegevoe blijkt het lastig D RA nt VG LA ja IS M en ligt. ‘Oh , ku plaatsen. Bij TO n de mijnenveld ni de did m an s br ie t ec he het gebied pr ele staat waarin aan de deplorab wijzend naar u ook iets doen hij mij, hoopvol g oe vr ’, rt? rs. ee rk ve zijn medewerke weermateriaal n door tien van de Om he . en am st za re rk e de nabluswe nde en rokend w n zij de smeule eu se ni us om bl g ig ru at te m Hand en gaan ten zij de brand er hevig het half uur verla arna keren ze we da ; en et gi te k an alle flesjes gt b ru n he hu Ik water in brandhaard. de in n de bosid m t to de zwoegende zwetend terug ergelaten voor ht ac ende g m re ko ua De To trotseren. water uit de en van zon en vuur s, tte er hi ist de in e m di al rs nt wachte emier en een aa pr ast de na et ar m ik da zetten. Da weken spreek een op de agen et m p er l. rw ro de ik zal dit on isstanden op de n groot aantal m er het staat er nog ee ik gesproken ov en an m ACP dat de en ons gebied. Ook Tegelijk hebb onder koeien in r orzaak uu so iltv od m do n ke de uitgebro s van hen is ze j bi ; od do rum er nt n t kantonale ce nog. Dertien zij aandag naar he M e d. ijk el el st og ge m st anthrax va praten over daar verder te aven gr om be id en he nd nd ra zo rb voor ge de beesten ve n te oe nd m wa el ts cie ro en over de gevolgen. Offi er ook dode dier al en et rd m wo en do ch To worden. er gewoonlijk de t zoals ze dat hi en lg ne vo d, n oi re go le ge n heen we woorde wordt weer nieu volgen en hun afval. Dat er gevaren, ge ov n ze le ge in al e m b he Ik week. maatregelen. esentaties op et drie dagen pr m ld vu ge houer rd s ve in dat er vier in Deze week wa JEVO. Ik schat RA ht. SA ac br in ge er rti rend werden het hoofdkwa n en ook motive re ik s wa t Al t. an ch ss re sle delijk inte cht tot zeer ’n 80% - was sle De rest - toch zo
16
17 7
Week 7
Bosnië - LIVNO
de vijf minuten t ik zag dat ze om to , en ev g ch wel de no oord. ‘Hij zal to ‘Bluf’, dacht ik werden beantw g rbazing. no k ve oo te rs en ee n afginge cht ik nog in mijn da ’, et l bewezen do ee dit er het tegend enige zijn die htend werd echt rling oc de de on n va en p at pr In de loo ze lopen weg, : rs ste n als ini ke m ro re n, bellen, sms’e door alle ande , de ng van punten, ga eli lle nd co ha e be lijk de we tijdens de enige vrou et m rsiële en ve irt fl ro nt en ndeling van co schoorstenen ijs. Bij de beha e etnicirw nd de ille ch On rs n ve va r Ministe gen tussen de n de tegenstellin rgadertechnieke punten blijken gehanteerde ve de er ov b ik he ing n az ige rb ez ve et nw M aa teiten. geachte emie tussen de ijn schouders en bijzondere ch rd er driftig op m we p oo afl koNa gen. weer eens langs alles gadegesla ch maar gauw to mt? st ko oe m uit s ik iet nt aar of er ook geslagen, wa es bespreken m all en nn ku e W men. langs voor Ocommandant de nieuwe LIVN kje over. De am sto kw t he ek r we be Deze emt eind okto ne j Hi g. orbereiding nin vo en lgers met de een voorverk nen onze opvo gin volgers be op ek ze we on t de komen Dit betekent da ie. iss m seffen dat de be e op m in Nederland izen. Het doet re te af telom n ar zij mijn eigen doels alweer bijna kla ht weken heb om ac ine . kle en n do ee st ik nog maar mijn uiterste be . Daarvoor ga ik lingen te halen de actuele anhuis-casus en ds be ge de militaire in en n. De hoogste Onze inspanning gemerkt gebleve op nlijk on oo t rs nie pe n h zij gs om zic thrax-case vrijdag bij ons lan n Black ee am et kw M as n. ba ke Rza n EUFO stand va stellen van de nrijk met zijn op de hoogte te neraal uit Ooste ge n rre ste ee tw de Enkele uren e t. ur dd bu lan de Hawk ite bij ons in ss ing nd lila orgesproken he do gevolg op de t programma al he en e ut bezoek ro de ig wordt bij zo’n daarvoor waren geleiders. Wein be ch werd e To rd d. ee en riv ar ing met zijn ge protocol is dw t He . en die lat al ge over met een genera aan het toeval hte annen bezoek, ric tsp ge on er er ze nd et zo m het een bij ons bestookte en s op wa id we re be zijn uitstekend voor ons gebleven en is hij drie uur bij te gebedshuis op slo ge t vragen. In totaal he n voor ar de locatie va en een penning het einde nog na ontvingen we all rtrok ek ve rtr ve wk n Ha zij k j gereden. Bi cases. De Blac ze de in ngee aa nc n lle ce s achter met ee professional ex fwolk en liet on sto e m or en n weer in ee embezoek. g aan een bliks name herinnerin uw van een kader van de bo ek staat in het we n door de de de en ou m eh ko De ze wordt tegeng de ; elt isb iln de gemeentes. vu en regionale drie participer de n va n ee hier weer n va keur staan ook burgermeester en politieke wille n n vuilnis ge ee n lan va be uw jke Persoonli om met de bo g rin ige we de n aan de basis va te beginnen. n en stortplaats in de koverbrandingsove , net zoals ook ek zo uw een VIP-be n sleur wordt ee nie op ja, u ag No rd te n. Za t geval zal zij he s ed ste n ke mende we geval niet. het zo in ieder Nederland! nieuwe week in Geniet van jullie
O - week 7…. Bosnië - LIVN
e ilhelmus voor m mijn leven het W in t rs na ee t om he en or kk ru Gisteren is vo neiging onderd rs dit n nauwelijks de als de voetballe zo , gespeeld. Ik ko en lop te rm wa naar en nd ev re n lue ne de laatste to houding en sa ten. De en. Stram in de ch do da te ge n in ge p ple altijd dium, die op het houten po ofd voorbij de vlag stond ik g even in mijn ho no n ge vlo n ke ‘veteraan’ we n el ve cie fi ze of en en afgelop in defensieterm e m ik van het ht e oc rn m ze en na afloop aula op de ka kleders gebeurde in de be es ids all he t Di dig . ar en noem LUKA. Hoogwa A NJ ale BA lok in de er en le politiek Bosnische leg eren, de regiona ging ldi led hu ge Rde FO en EU wd uit de aanschou n in de zaal en ten. We hebautoriteiten zate illende contingen ch rs ve n va en air ogen nemen. ilit m m st tig ng er ve tva van edaille in on n -m EA TH AL R br ge oken in ee ben de EUFO rtig dagen onaf de n r da r ee gk ee m na teru Iedere militair die uitgereikt. Ook teert, krijgt deze edaille conform m n ee g nó missiegebied ac n va r de deervalt me de ee aar weer naar in Nederland ov g ben meteen m ru n nog te ka ik n, s Al tte . ze en alle richtlijn mijn pak te laten op es all om er IC. fensie kleermak tdiner van CIM nstaande Kers net voor het aa ziggee behoorlijk be x-case heeft m ra th tuele an ac n De ee . d ek en Wat een we lde voortdur sprekken hoofdkwartier wi t ge he e k nd Oo ille . ch en rs houd kende ve n, dus dat bete n. Intussen zijn stand van zake info te verzamele tra ex or en en ër rifi t vee ingeënt do om zaken te ve is de rest van he ve n, tie re en die ev de pr n do ee er zeventien bben de boeren he de s, ur ns cte lge pe vo de karkassen de veterinaire ins en en zijn de do eg kr ge t ur he ku antibiotica edia probeerden verbrand. De m daarbij aan de officiële regels en refereerden n ze bla te op lijk or Toch blijft dit ho . verhaal be n jaar geleden ucellosis van ee br het lijkt, door de n en va k en aa rk br uit lijk binnen de pe or ho be l oren. We hebaa rh zw anthrax ve npak, al bijna be aa ige at de koe ctm zocht die een do vroegtijdige proje en een boer be eigen ev I de n AN va OR M elk ben in KO ffie aan met m ko g no s on od betreurde. Hij bo fd afgeslagen. maar even belee veestapel. Toch belangstelling Kanton 10 in de ing. in at sta k aa xz onale vergader De anthra rol van de kant de op n k va oo s ium en belandde du t voltallige grem ismaking met he ten was ik rs ee de Mijn eerste kenn n va n van nton 10. Als ee ogste verdieping ministers in Ka nwezig op de ho en aa ing nd te leg tp ch ch go donderda bruikelijke pli bouw. Na de ge nkomst van ge ne ale bin on bij nt ik ka n t ko he zo ats innemen, en aal gebeurde. De mocht ik mijn pla eren wat er allem rv se ob n. Een tig et pr naast mij te zitte iedere minister he Zaken bleek ehoort isc eb om to on ijd Ec alt n jes va Minister m die in sprook ste n ie ee dr et hij m e ald goedlachse man or het zitten ha neer h e reus. Nog vo zic dig or ar vo ta ch ze za aan de en en legde de ns uit zijn zakk mobiele telefoo tafel. op de vergader
18
19 9
Week 8
Bosnië - LIVNO
OBosnie - LIVN
kort om me in maanden zijn te er Vi mijn ’. ht ac m r daarom heb ik ‘mantel de te verdiepen, en n ze va de er in hi t da en s ct m alle aspe rkt aantal ite pe be n ee or ik vo pen heb keuze gemaakt dere onderwer ppen is. De an ha volgers, die be op te él ijn w m d n tij raks door aa st ik ef ge en en bepalen. voorbereid hun focus mog lf ze r be m ve vanaf no
r!)
week 8 (alwee
dat in dit huis van …, zoals ze er ik as w helft van d on Maandagav Precies op de e mid term …! D . ch vieen lis gg bo ze m te sy plegen ondere feit jz bi t di ik ht oc m . Een ritueel mijn uitzending n een boomstam va en kk d ha or d de achtergron ren met het do nder dat ieman zo t, ng aa ni st ai be ltr n dat al jare n mijn voetba am net terug va n van ervan kent. Ik kw ik bij het betrede en to O VN LI FC e g opstijgen. bij de plaatselijk rdachte rook za ve al is hu s on er te gek, dus er de oprit naar avond is zelfs hi ag nd g om aa m op En inderdaad la Barbecue n de hand zijn. der aa on rs ik de e an di , ts ie en moest mij te wacht op am st om n bo note het hoekje een derende LOT-ge g van mijn glun e al jaren di jl bi n ee et het toeziend oo . En dat m en kk ha or do en na de ar st w mocht/moe t. De regels eer gezien heef m gebruikn en ee st ge s ijp sl geen ik mocht du en pt er ch es ng ntracteerde vorige sessie aa inderhaast geco of ag za or ot gen m ntieve oplossin maken van de mijn ogen inve in e vorige ez de D ik s. er houtvest ternatief, toen al lijk de re s al eld eigen had ik voorgest erken. Puur op eet had zien w zw noeste t e he ig in en a ch N zi g. club even oplossin bl ge ijn er ov de de indelijk on r m kracht, was tuurproduct uite na uit ch di k ns ee aa zw lijk arbeid be kon ik heer na ar da en en slag reid. verwoestende kkundig was be die intussen va q bb de n aa n ve et deel van de w de tijd snel in di at ht ga Ac . at st w , re g ijk el Ongelof mij hier no de periode die mij is rt en ht ko e ac w ho n En da reld. gaan en en nog zeven te rugvlucht weken voorbij AJEVO en de te R SA in tie ra pe doen. cu re e at nog wel w te de verplicht Tot die tijd is er . 10 20 r be to op 29 ok 10 die hun n hier in Kanton se en m de or vo Overal liggen Dat geldt ook t nu aanleggen. ou kh oo st aar ad wintervoorra en in de zon. Kl fd hout te drog oo kl de ge or s vo el en ap grote st droge plaats inen tu d te worden op el de ap er st ov ge d op ei om et ligt verspr H . de io geer eg rp w te n wordt komende win iets door andere er t af da s er en nd ag zo w den vracht en straten, ande wegen rij ar ga na or do eg w de n p hu O haald. ammen die ke voorraden st le houtkap en aan met flin igens veel illega er ov is Er . en nd vi die onder een de afnemers de houtsoorten rm he sc msten Be . ed en te veel inko in dit gebi gebied verlaten t keur he n k er ee m is ur Er ke ander e eigenaren. ig at tm ch re on bedekt met de genereren voor bijna alles wordt r aa m , ijs w be aan indirect
20
Iets bereikt deze
week? Jazeker!
Civil Protection t hoofd van de he ik ze b he k ee Deze w ime tijd blijft de maken. Al geru en n. Dit nn te ku ar ij ka bl en cy ijn Agen n actuele m va n ke to die rs ve am mining-te s, aimabele man or zijn beide de vo tig en et ld pr ve on r en is bijzonde dag de mijn eigen leven elke hem met gevaar voor nte kaarten voor va le ordeQ heb ik de re no H a de Vi op n. n de de tre be de laatste bran s en jd d Ti ha n. le en ngekomen kunnen rege as ik hem tege blij w n zo ge e er di -b en O lijke LIVN iemand gezi en ld Ze d. of lo ef n be ten. Hij he t hem die kaarte en van de kaar m ne t gs an tv n dit mooie was bij het in on t vastleggen va he j bi d de er se po g een keer om dankbaar ge dag belde hij no de en lg vo e D moment. brengen. jn teams over te vreugde van zi nweken. Het aa zo goed als ge k oo en is ed ar hr va sc ge er Het anthraxis niet verder ov n dode koeien e regering tal van zeventie van de kantonal n le ge tre aa m ve en de preventie n. ke er w te ndbouw om de en lijk Minister van La de et m ik ek Morgen spre en. stand op te mak meest actuele e vuilnisstortmet de regional st ee w ge uk dr lelijke impasse, Verder ben ik over zit in een er hi ieke ng si is sl be municipale polit plaats. De ronde langs de te e rs di n ee je n rti ee j pa bi zo blijkt ten tussen t als duele standpun di vi di om in i el oo Ve M . n. en veld conflictere elkaar lijken te te leggen behoorlijk met alyseren en uit an te r de an ta ns ite bu objectieve rs. nde stakeholde zamenaan de verschille lak voor een ge gv aa dr e nd oe ld vo e belang van In principe is er meenschappelijk ge t he je s al g rdt. Als het even lijke oplossin aakt en verwoo m r aa licht tb ch zi n de tafel en wel alle partije r met elkaar om ee prew e ze D . an ak ga za t, e mee zi intrigerend ze de in t ho sc r ) heeft toegekomt er zo wee gelijk chirurg is te ie (d 10 on te mier van Kant rwerp met me k over dit onde zegd deze wee pagina 23 willen praten. Zie vervolg op
21 1
Week 8 vervolg
Bosnië - LIVNO Vervolg lweer!) O - week 8 (a Bosnie - LIVN
n LIVNO is vorig ten noorden va lje Po je t op de ko ns De Livo gebied en staa tot beschermd n het WWF pe n oe va er k tg ui oo jaar rmde status he sc be ze de ten de autorinominatie om , maar dan moe lijk ur tu rbij na i oo M n aangaan. Hie te krijgen. grote uitdaginge n ee tw va el en w t en rs ld teiten ee mijnenve ruimen van de wat op ijk t fl he oo el om ng t O he . gaat n in dit gebied se at la ed rtp to go ils en de illegale vu d deze problem u zijn als ieman e vuilstort al on gi re n hier mogelijk zo ee t vooruitzicht op l voor een aanpakt. Met he em in ieder geva le ob pr de n. em no dit gaat verlope is het laatst ge benieuwd hoe n Be . st lo ge groot deel op M zoek. Na de CO weer een VIP-be ons e w om en S dd O C ha n de Gistere de beurt aan nu t he as w k ! van vorige wee die afkortingen eken. Fijn hè, al s team on or vo id he gebied te bezo van bekwaam ve oe pr aann g ee da Opnieuw n. Woens bben doorstaa he s zo an en gl s et ng m la e die w generaal n Nederlandse prettig ee d t en m ko om e jk Bi nd n. aa st O uitzoeke VN LI s er et de ek m zo opter stap en blijven de be dag in de helik ns oe w em ik st t be da detail is naar andere , g op zijn tocht ie 84 vl 19 ee in m as al w ra gene meevloog ik t da er ke nd. e la st ge ning in En mingen. De laat rnationale oefe te in ot n lo ee pi n n va ee r rsbui met in het kade n in een onwee de id m er ke en to ze n We zate op dat het de gen hield. Ik ho die van uitdagin . anders zal zijn jne ens jullie een fi or deze keer. W vo r ee w t he Dat was ten bij jullie. week. In gedach
22
23 3
Week 9
Bosnië - LIVNO Bosnië
antwoord op et-diplomatiek ni n ee om ij m zinvol was. Mijn generaal vroeg ze missie nog de re er te ev ho efde ik niet uit zijn vraag in n. Gelukkig ho ve ge ge ik b he mening stappen ... . alle rgadering met e kantonale ve w eu ni en n m ee sa n er in deze Overmorge or de laatste ke vo r be ch to zi e ok di , na rs ministe zal immers elen. Het pluche nog stelling verzam gelegenheid om ie oo m n Ee . jn, jn zi ld n die actueel zi anders verdee ellen over zake st te t da en In ag . vr en jn verdwen enkele korte ieke agenda zi r lit ee po m de n n te ui va sl e maar di e. Geen be t overal hetzelfd en opzicht werkt he den die stemm he en eg iële aangel astelen, tk ch lu en k rie over controvers politieke reto er ev Li . n. en st de kunnen ko zichtbare da veel grijpelijke taal en dan heldere be re chaos met te de on op een bijz or vo e m id re Ik be hoofdrolspelers. d die roken met ieman eek heb ik gesp w g. n rlo pe oo lo ge de af In de standen in rtelde over mis ijgr ve id be re on eb en tg n ui me met folteringe , rm vo g e no m k tre re het gesp Geweld in ex die hem tijdens n de ar he ijk ba el el vo uw pelijke gr e emotie was r pijn deden. D grijpen. steeds zichtbaa sprek kunnen be ge t di ik d ha lk to vissen vast, en ook zonder en enkele grote ss tu in n tte zi g in een vrijheid In Den Haa nog te veel rond er en m nt met em zw maar hier Bosnië een varia e doofpot is in rmen D . vo is d of nd ke ho t ge he die on en boter op e si ne Am . Te te . en onpeilbare diep veel mensen lijd ziekte waaraan schapen in en n ve ol W een bijzondere . eden en verworvenh ng duurt en veel belangen s de nacht te la al d rij st e jk rli ee on n ee , O LIVN tig is. het ook nog mis
k9 - LIVNO - wee
164 recte gevolg is n LIVNO! Het di va t O. ur VN bu LI n de va in s Wolven enen heuvel st lk ka de in dd n werd de ku e vermiste schape op donderdag g da ns oe w n hevige mist In de nacht va allen. Door de ev ng aa n leider pe ha van 360 sc . De jonge bege rder verdwaald he eren ev e to dd m ku waren t met de he sloten de nach n be Ee r n. aa ge m en en br to had ucht door te nl ite bu de ak in m ge bben de trouwde dieren en. Wolven he lg vo e ge m e ar e lijk D le d. opgejaag besluit met en de schapen n de ke in ro if kl ge it de bu er kelijke en zich ov ngevallen, hebb enveld beesten zijn aa anhoop het mijn w re pu t ui jn 84 zi of t or n zijn intussen afgrond gest vermiste schape 4 16 t lig de n st re Va . in gerend endeel van de ceerd. Het mer . Een oormerken getra n of opgeblazen te jn, is opgege zi n einde te te k od oo do n ns da erge naresse, die ge ei de or vo t ar voorda de enorme slag ens veertien ja st in m t ur du et ding vanuit de raad is. H e is. Een vergoe kt er st op geen r ee w kudde De wolven zijn helaas niet in. er t de zi d n an de em he ni er il ov door w ersoort en daar dragen. l’ va ge on fs beschermde di rij ed heid voor dit ‘b de verantwoordelijk week nog met ze de n va nd ei e w n of n ee ke g re no sp Toch zien of hier tijd ndbouw om te ze La n de va in r t, te ee is w in M elijk is. Wie og m ie at ns pe andere com zingen! van voorverkie op bezoek. r eens een VIP ee w er as w k de sfeer in de Afgelopen wee se generaal die nd la er ed N n e gelegenheid Ditmaal ee snuiven. Voor di op am g één kw en iz LOT-hu opter waarin no gevolg per helik jn zi i et oo m j m hi ik b reisde e plek he ! Inderdaad, di vluchten vrije plaats was drie geweldige g da e di op b r als he en jz maakt. Bi onde ingenomen Black Hawk ge se ns ijk ee nr in te er os O en met de doorglijdt schap onder je nd nd la la t e di n nd va ke id be het hoonhe rs uitziet. De sc lijk nooit vele malen ande laat waarschijn en af je op ng va om een lle op den we komt in vo JIC GRAD land N KO ent R M om j m Bi t s. da meer lo jeugd op de plaatselijke r en aa ev w en d kt el lv aa ba m voet nge talenten jo e D . rder as w ve ijk en eer vrol aan het train toe en gingen w os lo g rin em to ad rs n ve ke n kleine plaats, ke rte verdween. Ee ve de en in li ss tu he in toen de aald en de f uur werd herh sseerde die na anderhal rak. De geïntere rb de on lijk le d rij st ed begonnen w
24
Doe voorzichtig
25 5
deze week!
Week 10
Bosnië - LIVNO
zijn er 56 e weekverhaal n uit mijn vorig pe rant voor ha ga sc n aa de st n n Va oormerke un H n. de iden on ev sc van een be he dood terugg or de eigenaar vo ld zijn ie ve at en ns ijn pe m t m een co ten die in he es be e D k. er lv ren, beha e 30 KM per oorm de wolven leve or do od do ge . De door de gestort of zijn tranen, niets op re tte bi n en s ar tandengekn blijkt een wasse %-vergoeding 50 en bij ev de g of lo no k be r ee ministe volgende w om ng di ei nl n aa e lid is va de neus; voor ons ijke politicus di el nd ie vr ze de te praten met elvaart. partij van de w hoorverlanglijstjes be ijn klapper met m s en t ui ak Kr ra e en od R ss Intu bij het lokale ik as w heid k ee w og e een m elijk lijk vol. Deze en voorzitter di ev dr age w n in ee rre ik te n ontmoette s voor ee koesterde wen ge in dr ng la e n ez D ee . zag om laten gaan r in vervulling te ken die in gen in de winte andere verzoe le ve de t as na t alles t lig ijnend zijn. Nie gende oproep maal even schr le al in t k ex lu nt ge co je n een beet hun eige ssen, maar met eet lo w te ie W op . ld jn zi ge is met wat mogelijk el he er . hi u op zo at nog w de Staatsloterij erk in Nederland yw bb lo n tte ee ze et M ge levert het in was intensief. , met urde vrij lang en Touareg weer in Ons gesprek du ik uiteindelijk de te nog g ap st rlo el oo vo de ge in triest over kampen l aa rh ve n nd re lijkt in dit la te het bijna verlo Gerechtigheid . en or t ijn m in t iedereen rech nagalmend sen zeggen da en m nu en ge en er ht en w ec zijn verd aarheid is n verhaal. De w n. ge ve ei bo jn zi et ni op t heef nog lang laatste steen is anceerder en de s een van onze n heuglijk feit al ee el w voor g no k ee Deze w krijgt uitgereikt gouden medaille der jn on zi n O te EV no AJ ge R LOTbeurt in SA ge it D . st er en m di m adeur. Ja 36 jaar trouwe landse ambass er ed N treiui de n ze va ee naar de auspiciën r drie van ons m aa Tm LO t en he og m en genoeg verkiezing ten de naderende oe or m do n t de da re om ge , s king er patrouille en en ijv , bl t nd ro oe e huis bezet m keinde rijden w t komende wee de komende in s du st worden. Ook he ru n monitoren. Gee om het uur U te e zijn er toch. periode. Ach, w
0
O - week 1 Bosnië - LIVN
toOp zondag 3 ok het gebeuren. at or ga do k n ee ne w an de Komen , die gesp iezingen plaats nrk ee ve em de G en le nd na vi io ber de Internat or do en s e er st on pa ge de eigen bew uw is er veel on gevolgd. Opnie rs, waarbij pe de in es schap worden gn stevige campa e w en neerd zi ge en ge k retorie tie elkaar on rtijen en opposi s om pa en gs ag rin w er ge re de n asfalte el plaatsen rijde levert at D . en ijg kr afmaken. Op ve af te nét die ene weg na drie toch nog even n vrijdag werd pe lo ge Af . op en nt in LIVNO pu ne tra er weer ex andweerkaz br de ns ee op is. Nog geen jaar touwtrekken niet eens klaar g no ze de ijl vast feestelijk geopend, terw lefoon maar wel te en it eens te ci tri water, elek dweerauto niet ijkt dat de bran bl id op en re ss eb tu tg In ui . él openen kan! Maar w en nn bi ar na d optreden van door de deuren van doortasten ijs w ers be s al na hier hun schoud de voorpagi mensen halen e D k. er ie lit nd po zo e de huidig rkiezingscircus kijken ze het ve uk op de op. Gelaten be toekomst. De dr de in en w ou rtr htig in te grijpen een vorm van ve ap om daadkrac ch ns ee m ijfel na ge le ook daar de tw internationa . Toch zien we er ot gr en er ot wordt gr en. steeds rondwar vijftien jaar nog tdekt. Opnieuw n massagraf on ee r ee w rden er is eens toebehoo Deze week lijke resten die fe of Ook st n s. va en lik ng de aanb n en verla dromen, planne n et hu m t n ui se kt ru en m aan aar wegge in het graf, zom t graf is n di p ge ro la aa en w er r ie nd ki de man ving. Wrang is ch zestien angstige omge bloedbad dat zi t he n va en ig tu hebben ge og en O d ontdekt. zich gemel eelde, hebben sp en. Toch af n ez de ew le ng ge jaar waarheid aa e ijk el uw gr ze et meer kunnen de plek met de n spijt of het ni va s en ng el vo ge ring de aanleidi zijn niet de welijke herinne hu nt sc ke af g rin ze ba de en et leven m litie. Hun op po de ar na tje op on rde pegels . voor hun telefo er en levert ha ve ijf dr le ië nc kend van deze een louter fina ere gevallen be rd ee m g al er jn t einde ervan no Intussen zi bron en lijkt he en st na m ar ko in da e en od bloedr geschoten rst word je dood j ook nog niet in zicht. Ee . Dat het hierbi ed le uw jo n t aa n re de aa doen, m kt he verdienen an e deze aangifte di n de le ilie m gaat om fa anter. nog maar navr verhaal alleen
26
Fijne week!!
27 7
Week 11
Bosnië - LIVNO
te meenemen om zijn die iemand s hte er ec on n w ee in t re oe oude s lang. Je m du t ur du en ga ez eruchten an helpen. Het ki d te wachten. G tij ’n zo je om jn zi or 100 KM kun liefhebber gekocht zijn. Vo or en m Vo n. em st ve r le ee er dat er w n en verd e en tijdje eten kope n am ee en r ng ee w aa s n er imm remie ee die verkiezingsp msten. veel mensen is aandelijkse inko m n hu op g lin ul nv 0 KM aa 77 e er ig n ongeve broodnod mensen hier va de n ve le ld de Gemid zo’n € 385. is omgerekend per maand. Dat O. en in SARAJEV in BANJA LUKA g no ik se is as w w af k Deze wee n aangename eg uit LIVNO, ee rum Twee dagen w Commandocent al na ons Regio ar n die na pe ha eg w sc p e O dd ling. ssen een ku tu n de id m e lie w de weg op p. (RCC) zaten nuit de bergen va s ierige et ni t he t , twee nieuwsg opeens ui n drietal honden ee om d or tij do le d al er ze ke Geflan rder namen n imlachende he pe gr m n la ee ze en on s n el ez gels va steken. De spie zijn kop de weg over te n de ezels stak va n ee en t lik ge huchten on ge ho werden sc . In de kleine am naar binnen n terra er hu ht om ac t to he door en naar de au nd ho n d en ur w td haalden e ee sprongen voor n eindje verder Ee . e en di ig d ed on rd st e ritorium te ve ta bene een ko je in, waarin no kker worden! ge el Ford Transitbus ve et ni Het moet toch esentatie over vervoerd werd. informatieve pr n ee e w en eg e Fransman Op het RCC kr Engelssprekend n ee or n va en ng ssant verhaal vo de verkiezi wist. Een intere en n ud ne ho le hi op C n s, va die niet en, Zwitser lgaren, Roemen het is een zaal met Bu zien hoe lastig te n da om i oo M s. er aal te vertellen en Nederland ld politiek verh ke ik w le ge in t rs de internationa om een uite zelschap. Leve ge rd ee êl m ge aan zo’n ! samenwerking ndse bodem in even op vaderla op ik as w genoten O In SARAJEV van onze LOTbassade. Een am dienst e se jk nd rli la ee er de Ned ar trouwe en ja 36 or vo lle ai n Voorst tot kreeg een med eur Sweder Va ad ss ba e am or er regenachtig opgespeld do nis in een verd te ur d, be ou ge n ie ee oo e lunch in Voorst. M met een stevig en ot et sl m af t e aa w pr e stad, di ik nog nage rant. Lang heb jn Bosnisch restau jaar stopt met zi d en lg ché die vo functie. e uk le n ee ch de militaire atta AJEVO. To R SA in n de he werkzaam
O - week 11 Bosnië - LIVN
zien in ons stembureaus ge le al e w en bb s. Vandaag he ’n zestig locatie at totaal om zo n het decor de rm vo gebied. Het ga n le ho middelbare sc nnig Basisscholen of ch afspeelde. Zo rkiezingsdag zi ve rloop, ve de ig n st ge ru rte lijk aa jn w n ogenschi ee al er ov rk el ke ijw weer en vr best vanuit de sen op hun paas waarbij de men reau maakten. bu naar het stem ng ga ünie; uit de n ee met het soms een re ek le en ts aa pl aan. Soms vier In de kleinere amen mensen kw n n te ga en of vervoerd in ee alle hoeken rst in een tractor pe ge de en ik m nd sa n vo mense ukwekkend Het meest indr en alleen liet, gammele bak. ige schapen ev ld du ge jn , zi e di , ging met hoeden schaapherder na weer verder ar da en en m ging stem beurd was. gaan van alsof er niets ge t een komen en he as w en ts aa voor de dag In de grotere pl r gesoigneerd te be ijk el erid du terende medew inwoners die gen we inspec za d tel an eg er er ev G . kwamen nisatie is med SCE. Deze orga zingen. kers van het O van deze verkie op rlo ve ed go n ee t met elkaar en woordelijk voor dagelijks contac e dj tij n ee al t. Bij elk bureau We hebben beurtenissen ui ge e st lijke at la de wisselen e een gemakke ten aanwezig di en ag er rd ve waren straat. Eén van dag hadden. auto midden op n ee te op st liep op me af. In KUPRES rs stapte uit en te is in schoum e al on oeg me op de de kant hij mijn hand, sl e keer dd op hu er sc ke id re ls Uitgeb brekkig Enge ge jn zi in en e tu dd stelde me in ss ders en vermel we hier zijn. Hij t st da oe is m ed en go de auto. To dat het zo inzittenden van re de n. an de de le n voor aa and was over , want zijn husb ia zijn hij weer verder de Skoda Octav in er eg met acht w el sn ed re ij H iende vrouw. vriendelijk zwaa en g. Vandaag kreg er niet eenvoudi enhi nn as bi w j bi en n m tte Stem er stembilje vi ed bi n ge s on en de presid t va de mensen in . Ze kozen voor al ka lo en gd em di st t ar komst in he is van afgeva vina, voor het hu hun Bosnië-Herzego de federatie, en n va n de staat én de va or au vo j ve rti ni t pa he op idaat of naar een kand al vierde stem ging hebben we het nd la er ed N In g. rin ch hier ge zi n re mense kantonale ; hoe moeten de em st n sniërs éé Bo et el m k ve moeilij jen zeggen oral namen en parti e vo , di el Al ve ? er en t el vo wonder da n ee G r. ee m s helemaal niet
28
Zie vervolg op
29 9
pagina 31
Week 11 vervolg
Bosnië - LIVNO g llen velen graa rlopen? Dat zu ve ig n st va ru % en 47 ng s rlopen al De verkiezi n iets rustig ve er ka e ov ho en r at aa pr M . je beweren is? Hoe kun s oo kl er w ar ng ja ki ol vier de beroepsbev rmitteren om in ring zich kan pe oe kun ge H re n n? le ee s ha al te st n ru elstellinge do de n va vijftien % na 30 ds tijd slechts er onderhui stempelen als llingen be te ig st ns ru ge s te al je iets ningen zijn en an sp , el ve zo Schijn bedriegt jaar nog steeds lakte komen?! rv pe t op en de ul n rb aa tu g nog dagelijks illen dat deze da r kijkt. Ik zou w weggeblajn zi u zo als je even bete ub cl dat de zittende woon was verlopen en ries. Het was ge issende herfstb rfr d, ve n er ee nd et do m ge zen aar flink aag. Had het m te zonnig vand . ld gehage gebliksemd en r nd voorspoedige atie in Nederla rm fo de t da p Hoo vert. pectieven ople verloopt en pers
Vervolg
eek 11 nië - LIVNO - w
Bos
rum e, nu in het cent met een moske tie es e st kw oe n rw ee Opnieuw n in 1994 ve de resten van ee eel mag van LIVNO. Op gepland. Offici uw n nieuw gebo al ee t na aa tio st na e t ke to mos bedshuis afgebrande ge t de da en le al is nt dat, omdat het verklaard. Pu is t en ex pl um m on co m cultureel pleet nieuw ap er een com op ch r ns ee w ee t m ui ge st it moslim en en al. D ren met bijgebouw vo en n ak va r m il ee w w n e va vers begint de contro bezwaren en zo ieuze elden met relig af aan. dit soort voorbe e w en lijk zi te rs ris de ch Ook el ed is een n een ander gebi ee In n n. va ke d er ie w eb uw bo het grondg op n ze limrre os ve m rk st vond de orthodoxe ke ilie. Bij terugkom m ar fa ha lim os op m rk n verdreve orthodoxe ke end genoeg de e strijd uit weduwe verrass rbeten juridisch ve n ee ze t ch ve imbreed wijkt. grond. Intussen nte die geen du ee m ge rug in e ch is lopen weken te met de Serv gen we de afge za n . de en el kk be pa or Deze vo flink uit te s aangrepen om le al e di , ia ed de m ieke gedoe beu. sen al het polit en m de jn zi geld verdienen, Uiteindelijk werken en veel rd ha , ze n te hoeven ille w Werken en, zonder na en gezond slap en t eraan, om m sk ko t ui th da moe morgen. Maar n va g da de denken over litici in dit land. beloven alle po oeten ze tgebracht en m stemmen dus ui de mt begin jn ko zi g la en ts ss ui Intu De officiële . ld te ge n af en de or sniërs gelaten alleen nog w wachten de Bo d tij e di t To r. novembe weinig tot niets. verwachten ze
30
31 1
Week 12
Bosnië - LIVNO Bosnië
A-tour mee de SREBRENIC ik k aa m jwode in t wil ik graag bi Volgend weeke seert. Die toch ni ga ior sn ld Bo ge n re leven. Ee die HQ ge je verleden te be uk l st za t da en k ek oo pl nen om naar deze neemt ons mee n lange sche historicus tijd verhalen. Ee e di n va r en ss ni te ur slag neemt, maa over de gebe ker vijf uur in be ze O VN LI it nu reis die va or over. b ik er graag vo die lange rit he ben ik alweer ver drie weken O ! el sn el he el lgers, die vol Het gaat nu w men onze opvo ko r be to nnis en ok 23 thuis. Op le vergaarde ke issie starten. Al m n autorit e hu st d at oe la m goede en en dan de ag dr er e ov s se wacht. Verplicht openstaande ca s de adaptatie on r aa w in O n le EV naar SARAJ e willen vaststel deskundigen di ken hebgesprekken met elijke ongemak sche of licham hi yc niet zo. ps e en w kk re re hoever en die gesp ev ho ij m or Vo en, dan kan ik ben opgelopen. paar dagen slap n ee me er kk le r gt het vliegtuig Laat me maa 29 oktober bren p O le n. al r ge ee te w r e ee er wel w . Hebben w bekende oorden weer terug naar aten. tijd om bij te pr
k 12 - LIVNO - wee
n plaats in het uit DRVAR, ee rd ee ek or een gg ru te Zojuist edomineerd do n ons kanton. G va are el zw de in ld lijk hu de noor deze plek ge is n ve lo oo nk en blijv werkende brui ven het stadje j weinig wind bo g steeds no de et m t nevelen, die bi er inkt en wedijv st og sm ament. e rm D fi . t hangen ht aan he rzon om de mac be en, aanto ss ok e pa ig te ht krac huis DRVAR TLO g op om er met teambuildin We waren hi weekeinde vol n ee en ’s w ga ou lle eb co jg gezien die opgeknapte bi d. Een huis met ssen de hadden geplan . Het verschil tu AR RV D e nd le ke ta is schrijnend in het verder af die in het zuiden en en nt ee m noordelijke ge groot. ukwekkend e was even indr to ar na er t hi en rschil is wel da De rit van gister rste weken. Ve ee ijn t m ef n he va er n zich hi als die in ee begrijp van wat en t ee af w r et m ee m en rp ik intussen verlaten do potgeschoten en adt. Op afgespeeld. Ka wat leven verra g no t da e pj m ui pl n de prachen toe een rook es schril af tege ïn ru de uk en ek st weldigende indr dit moment k hier hun over oo e di en j bi en nt ig tti ht tige herfs gen er prac berghellingen lig deling te achterlaten. De rfrissende wan ve rte ko n ee en ev Het gebied is nodigen uit om maar niet aan. ar da ik n gi en en be ds vol met mijn maken. Toch aar ligt nog stee m i, oo m jk rli verrade ven. andere explosie week weer in rlog kwam deze oo e el tu ac ief met ds sprak ik intens De nog stee e af. Opnieuw m de gruop d er ei ov j gh hi vi volle he id vertelde re eb itg U r. fe of ht aan. Zeveneen oorlogsslac ren zijn aanged de an en zijn m he e eeds scherp op welijkheden di le angst nog st al n as de w el to be da or tien jaar na ekkende vo de en hij weerzinw er to ld hi n, sc ze le en te ot t gezich horten en st et M . te ts he r sc ee n ng w van martelinge opgelucht en ba om uiteindelijk verstopte ep di ijk el nd hij zijn verhaal, ht omdat hij ei uc el pg n zijn O . va t an or het lo weg te ga oorden. Bang vo rw ve uden te zo e en rfd et w du angst sen dit te verkeerde men le ke de s en al s , al en zo er t kind getuigen, ne er rd ve j hi n. il w de komen. Toch luut niet alle won elt de tijd abso anderen. Hier he
32
ewenst!
Fijne week toeg
33 3
Week 13
Bosnië - LIVNO Bosnië
in voor een nklager eindelijk aa re ba en op n tijdje wilde Verder was de die ik hem al ee s su ak ca n ee er n nieuwe afspra gesprek ov k hebben we ee ree w aa e D ez n. D de . or en w voorlegg ropend zal he ak za e ig de el or vo net vo waarbij deze ge Justitie, die me de Minister van ik jn handtek zi j ra hi sp t t da as e na adering meldd rg ve e gevanal on rlo nt t dat de oo gs laatste ka onder het beslui t Kleine ze t. ge ef t ef ge he us kening officiële stat n ee ijk el nd ei dus wel degelijk genen in LIVNO en veranderen en st n pe or w hijnlijk niets te zorgvuldig ge r. Er lijkt ogensc ie riv t wel de n va pervlak gebeur de stroom der het waterop on r aa m , en er verand degelijk iets. evuld met het eken te gaan. G w ee tw en van ne ei kl Nog een en het overdrag eigen projecten rdag ijn te m za n f va na en va afrond volger, die op ijn m n aa n et even vo de lopende zake woensdag nog op t rs ee r aa M team van drie hier zal zijn. NK Troglav. Ons le ka lo e en de n ge ballen te n met welwillend rs vullen we aa en le al eg tb el jg oe bi -v R na EUFO n van de trainde militaire het balge en ed e iti go nd lijk co pe ho t om de s. Mooi momen e velden Bosnische basi de Amersfoorts op r ee w ik or vo en st te gevoel te jebalen gaan aantreed. Mijn eerste plun . el sn e el he s ar Nederland. D Het gaat nu du wagen mee na ht ac vr e st de la et ge m dinsdag al met de extra in ber ende week mee dan op 6 novem rest geef ik volg ge lijk is de baga de in e ht ite U lic . rp st ve en lijndi aar na de rberg beschikb weer op Soeste douanecheck. le relatieve eken en van al atste oktoberw la de n va t ie Gen nd. rust in Nederla
k 13 - LIVNO - wee
Ivan SREBREN nabije omgeving is ar de in da ik at w as w en n Gistere d uit te legg an em ni ik ef ho . d gend CA. Ongetwijfel tie is overweldi pact van de loca im e D d. ur be ge had uwelijks foto’s sefte ik dat ik na be en n rij de e re oz el eg w nd e ei Toen w en door dan verdriet vastlegg r je ee n m Ku . om kt ijk aa el gem het mog fotograferen? Is laat ik met graven te kel plaatje? Hoe en n ee in en ng va rhaal te ve n e schuwelijk 8000 dode etbalveld het af vo n dreven ee ge n en va je bi to een fo n die hier zijn ne an m 0 70 inzoomen om vertellen van de Hoe ver moet ik ? rd oo rm ve jn den uit massaen daarna zi ar alweer 770 do ja t di aan er t da en sitie doet recht te laten zi ? Welke compo en ovels rg sh bo or ge do jn zi st at graven zijn verpla en al m e er rd ee ruimte bleek te lichamen die m eeds te weinig st er t da om s, en bulldozer in mijn beelden zitten zijn? r geval niet. De de r was ie in ee t w da et e H kt t. Mij lu stiger momen ru n ee ar na weg naar deze hoofd op zoek e mist op onze ig ev st en n ge s je over de vroe triest: motre geschiedenis al de er ek hi pl t e el D vo t. plek. Je utchbat loop mpound van D n oneerlijke gere verlaten co ar troffen in ee ka el ć di la M en s en. De desolate waar Karreman huldige figurant sc on n de met en iz ’s en zitten vol strijd met du er akelige echo hi en bb he en gebouw gen. trieste herinnerin ltaten van onze eek zag ik resu w de in g ru te Iets verder aanden. de afgelopen m inspanningen in goede plek. elstukken op de zz pu at w er ken om in Opeens vielen edure afgespro oc pr n ee en. is r te kunnen vernietig Met de rech apens sneller te w re en de m an no de ge beslag adering met lde hij een verg regelen. Ter plekke rege or altijd goed te vo en ns ee or vo t chillende politie rechters om di gerei op de vers et hi ad sc ra e or nd vo oe ie Er ligt vold te beginnen. D n kleine oorlog ses bureaus om ee de afgesloten ca da minder, om t ut genolu ag so sl ab be nu in dt et wor n worden. H lle zu d te el nd op ha eenvoudig en meteen afge ijnt dan van de w de rd in ve g ig in tu m en ndbestem men wap de definitieve ei ar na s tie ca lo breken schrootfabriek.
34
35 5
Week 14
Bosnië - LIVNO Bosnië
naar het noorting bracht me ee m y en nc ge ra s berghellingen De laatste inte herfstroute lang n ee a de vi , em ad AR delijke DRV Het landschap geelrode tinten. st moet vlaktes vol met hier ooit gewee t he i oo m e ho en epe rust uit en liet zi rdige en hele di heeft onrechtvaa g mensen. rlo de oo in e D en . p jn zi het landscha in n te y la ge er , ht titankmijn boob sporen ac gens nog een an er ft elo m tp e on nt d ka el Gereg illende vier er weer versch hoond. trap of UXO als en worden gesc lijn tie ca ar m g de re ge gen vechten no ters van vroe ieve herinnerin os pl ex rle or ve do n t hu Opgeschrik e strijd tegen n een oneerlijk en gelaten dagelijks mense slagen en zoek ge w ur m jn zi n se strijd voor den. Veel men cht een verbeten ve g lin ke en n hun weg. Ee ingsid. rtrek, de opricht rechtvaardighe ik, net voor ik ve ison Pr ka k ar W ee r w fo de n Volgen Associatio de n va en ak m at ee te la vergadering m oment dat veel O. Een mooi m rechten op ho n va ners hier in LIVN l een signaa el w rin ische aa rid w r ju n smalle komt, maa r is. Eindelijk ee aa en, tb ch nn zi ku d ei ag sl gh vaardi en aan de en kk tro be de it n voorzichtig op basis van waaru ren hun rechte ja n re elt rlo ve el n te hebben vo om na zove aan bijgedrage er hi ee id et H te eisen. geweldig. . over te dragen om alle zaken piepklein n ee or vo Nog drie dagen ild b ik ingeru he is hu t he bagage in e st Mijn suite at mijn laat tje. Dinsdag ga er am dagen in sk ee ng Tw ga door Soesterberg. ar na ee m st komen. Vrijdag met de lijndien praten en bij te te j land bi r te om la r O n paar uu SARAJEV vliegtuig en ee t ehe in ag fl ik ou ap m st ca ochtend kapitein in jk uit naar een Ki . ol ph hi Sc ik op omt. lachend terugk groen die vrolijk . Tot straks. thuis te komen Mooi om weer
k 14 - LIVNO - wee
Toen cht in KONJIC. er van Tito bezo nk 24 bu er de en k ar ee w w , Vorige aar was en elder in 1978 kl en ilk ct hu ite sc ch m Ar oo n. at deze heim verstreke ge t he n in ee en in ar jaar van bouw uitgehold en da dden een berg sen een en m 0 35 bouwvakkers ha en zoud bouwd. Hierin et van de schuilplaats ge leven. Aan de vo er ov n te oe m al nv n op een aa aa st re ai en atom t drie huiz an ss pa en ze lo ge smalle bospad berg ziet de ar en bergen, met ss nt tu be tie en ca lo nn e bi je echter aangenam riviertje. Zodra d ië en sn er Bo nd in ea er m hi en een t schijn ook blijf, weet je da pardoes in het hoofdver een zware deur a vi t op lo Je een . gt ie ee uur slechts absoluut bedr n bezoek van tw ee nker na bu e e di D , in n. gegeve een berg imen heeft prijs he volk t ge he de t n ef va he r te gedeel geweest, maa k ui br ge in g t no oi is is overigens no r gekost. Alles vier miljard dolla s zeep op je uk st de wel zo’n slordige lfs n. Ze zonder hapere oslavië. intact en werkt t het oude Joeg ui g no en m am st s tachtig, er n re am ja dk de ba ndfilm uit de Bo es n m Ja n ee hoofdkwartier va Je waant je in in het geheime gt in s, dr on en fo le nn bi te waarin 007 rode bakelieten che vijand. De ast elkaar opge de communistis telexen staan na info en s e im ne hi he ac ge m crypto oit verstuurde no n aa om ro tie lijk een ul m steld om een st kend, maar tege ek w uk eine dr In n. nste van een kl te verwerke rspilling ten gu ve tukje ld ns ge re n za va d hu voorbeel egalomane m t di n va g in k ltooi het Ira van elite. Na de vo odigd om ook in en tg ui n en ct ite tige schuilstede werden de arch n vijf gelijksoor va s ek re n ee . Saddam H te bouwen. bezoeken en week met veel le el sn n ten ee t veelvuldig moe Verder was he rekken. Ik heb sp ge sid de he en sc nd deels afro vertrek. De af m ik nu ‘alweer’ ed, toen uitleggen waaro s deden me go er gesprekspartn n om de ve n lo va be n en te rd woo en en me lie ak pr ts ui g in er mogelijk in dit ze hun waard en. Er is zo veel m ko te or g ru te heeft verruild vo toch vooral Indian summer de r. en ee w ss e tu in rts t land da t Amersfoo e variant van he een regenachtig
36
37 7
Slotweek
Bosnië - LIVNO
stierven Naar schatting gende bergen. rin de een of om op de 00 it .0 nu 50 va en raakten n se en of m 00 .0 sl e bomin agen hier zo’n 12 d bij de ontelbar on w ge r ie an m andere snipervuur. door vijandelijk vo. Cellist of Saraje snië las ik The Bo ar e D na . ay ok w rtr Voor ik ve n Steven Gallo kende roman va het Adagio Een indrukwek t aan zijn raam llis ce n ee e ho lt tonen schrijver verhaa ig neerdalende eelt. De pracht het fluitende et m r ie an van Albinoni sp n navrante m ee op ch zi n vermenge . inslaande bom onschuldige geluid van een offers; gewone ht ac sl d 22 lt te en om een broo Deze ontploffing onden te wacht st st te ru s le ijk al el in uw mensen die dit drama valt na nloosheid van oren passend jn zi in n te kopen. De zi ee t ch vindt de cellis tplofte beschrijven. To ater van de on sluit om in de kr be gen vol ij H da . rd 22 t oo di t tw an . Hij houd en el sp te veel io ag levens van even mortier het Ad n de verwoeste r aa aa s w ni r te aa ch D da eenvoud. ter nage wekkend in alle en, rv uk dr Se In n . rs ge in fe m of slacht sche bena ze tijden de etni way het de media in de en, heeft Gallo kt ui br ge en kk ia rsn Bo lagers uit de be Kroaten en jevo en hun be ra Sa he t sc ui ni n et se le over men end ver van al zich ontwapen n de oorlog gen. Hij houdt De gevolgen va n. ge in ijv hr sc le hevigheid en en religieuze be schuldigen in al on de al or vo s raken immer sseerd anonimiteit. Zaritsky geregi een door John is r ligieuze de re on en jz bi he Even n van etnisc de id m te l aa rh vertelt over en verfilmd ve g. Het verhaal rlo oo mira en g in tig ens geliefde Ad haat, vernie e Serviër en di ng jo dat , n el ee st , d ic ef ck rli Bosko Br gemengd ve n Ee e. sj ei m lim zo multiculIsmic, een mos in de voorheen en on w n ka sche en rschillende etni niet meer sam e opeens in ve di ten, vo je ch ra lu tv Sa turele stad de stad te on d. Ze besluiten ee el tw de ge de n op de is wijken ei 1993 wor et ver. Op 13 m als ze een maar komen ni n sluipschutter, ee or do od do ge n lang liggen hun jonge mense steken. Dagen te land er ov en er ukje niemands brug prob de brug. Een st op en m ha n. lic le e ha levenloz hen weg te zich waagt om waar niemand . vo je liet in Sara Romeo and Ju
0
d oktober 201
eek - ein Bosnië, - slotw
snië nde week in Bo n deze afsluite va n ge da e st De laat RAJEVO. indrukken uit SA zijn gevuld met pen op Camp mijn laatste stap ik we tte ze g da Op woens nds vroeg waren artier. ’s Ochte w el dk ne of io ho ot s em on Butmir, n na een n LIVNO vertrokke t ke ui r ok vl uu uw 00 ee 9. sn rond ers. Eerste ijv bl er ht ac rte de ve afscheid van Toen we in de onze gezichten. uwde eerste snee en verbazing op duiken, kwamen ski op n ria ge Ad za el ot ES KUPR tegemoet. H s on n oe iz se t rs di r ande schuivers van n toch net wee rkant zag er da et leek een H . ce an bi aan onze linke winterse am de en nn rmende gi be uit, in zo’n voor de aansto waarschuwing e tig en rond al ch rh zi or ve vo de eerste d gisteren ha l ee on rs pe e aangedikt. winter. Het vast nog even flink n ge la , uw ee sn rrorwinter wordt metershoge t hier ook een ho n he lle of zu d w s er eu ni ek Ik ben be veel bezo Nederland. Hoe n in ve ks bo ra ar st s na al n net zo skilifte maanden via de het zich warmen in hier de komende en en iz su n de ne l? te be ho ar rkelderde gaan? En na a’s van het onde un in sa st de pa et en ni d ocht dat zwemba n foeilelijk gedr e ee m is rs i’ te sk is ria in m Ad ‘Hotel d een van de ha ’, ng vi ge om d. de natuurlijke nd toevertrouw g hoofdschudde vorige week no g van achtwagen teru ES gleed een vr worden PR ge KU ad n gl ite te bu Net intussen al en ar w en eg w e leenbusje met de helling. De . In ons gammel te ar va laatge e ar zaam, voor de voor dit zw den we behoed re ge d. ga ta ba ds de of resteren e naar de ho vertrouwde rout ofdste keer, onze e aan op ons ho w en guur kwam da id m t he d on R Butmir. kwartier Camp ng eologisch bela storisch en arch hi n 0 voor va 40 t -2 ijk bl 00 ir 26 Butm ir-cultuur uit tm Bu de en e eg el van ingeslap geweest vanw tijd al een gevo al u t no zi ik et at H La r. Christus. t hoofdkwartie ontwaard op di g tijdens routine hebben link. Butmir kree e ch ris to is eh pr en 1995 grote hem dus in deze vo tussen 1992 je ra Sa as n va g het vliegveld w de belegerin nnel die onder tu voor de e or ut do ro ht id st als vluc bekendhe nnel deed dien in tu e ad D st . e en rd av ge gr le doorge voedsel de be en s en ap w ur nt vu mensen, en om g onder consta De hoofdstad la te smokkelen.
38
39 9
Slotweek vervolg
Bosnië - LIVNO
kelde het onderontwik nering vast aan ooi rin m he m de or u en ho n Ik erzegovina. Ee -H te ië sn Bo in no oorlog g veel Kanton 10 gevolgen van de n de ee rin in aa w en r n aa se land, m g oude men r zijn in te vroe die onbenut scherp zichtbaa mogelijkheden el ve Zo p. ha sc nd de verkeerde geruïneerd la kapitaal en door n aa ek br ge blijven door lende posities. mensen op bepa verloren. Toen wen in anderen ou rtr ve en t he en aarmee ik hem Mensen hebb dorpje vroeg w n ei kl n n va ee rd in r oo tw ik een vade , was het an nog ht blij zou maken zijn gezin nu ec over een maand om ‘K : er ld he nd re te loof ik weer in de man verbijs echt doet dan ge t da je s Al s. een keer lang genoeg’. zag dat is meer dan els rond LIVNO beloftes. Echt, glooiende heuv hun de or in do er en ke at e el st De laat arden. Losg pa e ild w e eld dd w ku ge or al het ik opnieuw een g of uit angst vo rlo oo de de w s ou en rtr erd in de ve eigenaren tijd n heen verwild re ja de r oo D d. . gevlucht reen overleef ze alles en iede lling natuur hebben bij de laatste te va LIVNO om tte nd ro en tie la de pu en po el De . De sp lwassen dieren ht op 194 prachtige vo ntrekkingskrac aa n ee en ud zo es ook dd n ku da id heeft grazende bben. De overhe he met en en nn er ku di n ze te toeris steld om de ge g in kk hi sc be lp en te he en. 10.000 KM ter ende winter he om nk aa niet de or t van de situatie extra voer do helaas de erns t da ar s ba en ge ul n Een klei n zijn er 24 ve gelopen seizoe delaren’ weerspiegelt. Af tussen door ‘han in jn zi n va ar da el at daar nou geboren. Te ve t en verkocht. La uk pl ge eg w de illegaal van gedaan worden. heel weinig aan ige situatie in eld voor de huid be or vo , t di is f rde middelen in Hoe illustratie te vaak verkee t ze id he er . ov en Bosnië. De tel aan te pakk lemen bij de wor eigen zonder de prob n het land en dr n en hele dele va er chzelf ud zi t ro ui ve , eg en w ss Intu De jeugd trekt . an ga te n . re rs zomaar verlo oruitzichten elde door betere vo jonge de s al nd of aangetrokken la n st rest er voor ee le Hoeveel toekom de internationa t? De claim op ijn w t nu rd ve em ne tie ra ie W gene luider. neer?! wordt sterker en an w en e ho , ie gemeenschap elijkheid?! W rd oo w nt vulling in ra e ve agmatisch echt eens adequate en pr om e di en ag vr Open smeken.
g de voorbije oorlo e gevolgen uit ar tb ch n zi l ee vo in In deze stad het programma prek tatiegesprek op d. Een kringges stond een adap n hotel Hollywoo va ik ite ek su rtr e ve llig lf ongeze e heeft. Ze igen meerwaard eenmaal dat voor somm dat de missie nu om n, ge or m n da g s er emotie zijn liever vandaa maar gaan. Als nu e nken m at La . aar terug te de voorbij is hoef ik alleen m n n de da va t, rs zi fe ik of ee ht waarm de met slac er vo ik e di en om kk men aan de gespre Ik zou me scha en folteringen. ondervragingen . n ook te klagen zelf over wat da agse g naar de alleda nden ga ik teru zin dat aa m ge er ijn vi m ’n ar zo na a N land. Terug er ed N rre zal ve is t sl waar ik be t praktijk in he werkomgeving de ar rin na aa g w ru t, ik mis. Te landse contex n aan de Neder ercie, moeten wenne unicatie, comm m m agen rond co nflicten vr co gs in et id m le an ge be ng staan. Omga ki er w en m eg sa lling gekr en. gedrag en een andere invu el w ij m or n conflict vo er heeft hi rhaalde over ee ve ië sn Bo in ht ic n gebruikt om Een krantenber granaten werde nd ha ij t rb aa w zetten. Toen da tussen buren ten kracht bij te en m . gu en ar ijp n gr aa het gemis en een AP-mijn men naar TNT het recht niet hielp, wilde dig geschil rond ou nv ee n ee om incident dat Later bleek het in te gaan. Een rre te n iee er ov or een commun van doorgang het draagvlak vo al ld sm ijfe e tw ho t ge er wel illustre is. Ik zal dus on g hier af en toe ‘normale’ catieve oplossin de Nederlandse n aa n ne en w n te ik vastbesloweer even moe indrukken neem en n ge er rin va er ijn afgelopen vi context. Alle variant mee. M en n ep sl ee ge in of en e l-bestand ten in ruw akt in een Exce eeft rp zw ve n el tte Ve zi s. en se maand lopende ca en en ot sl ge af ten. dossiermap met i hoeken en ga verstopt in allerle er in mijn hoofd, n keer uit. Komt er wel ee
Tot slot
t? en. Zinvol gewedes moeten gebeur wat allang had tuigd ur ben ervan over Er is veel gebe twee vooruit. Ik en t ui er ren durft ht ac Eén stap int. Als je ande tvaardigheid w ch re d en ei lijk rh de aa in w te dat ui nt voor de en niet bang be mende en ko er e nt D . ro ht nf lic co t te veel aan he er t m ko , en ep stevige ingr in welke mate. en hoeveel en tijd zullen we zi
40
41 1
Slotweek vervolg
Bosnië - LIVNO getwijfeld oudig en stuit on nv ee te ht lic el w ch waag ik een Mijn invulling is deskundigen. To n va en ar zw op allerlei be poging. lijk belang. gemeenschappe n ee r ee ul de politieke rm • Fo derde van de ou ee tw g che an rv ve ificeerde Bosnis • Grijp in en or echt gekwal do e teit. m ci ni tis et po en ne top vol ar geloof nder te kijken na ag m zo s, ub al cl e on si nd es prof el van de zitte de e rd de de Het overblijven n zelf houden. idige stelsel va de eer aan zich lagen uit het hu ge di bo er ov . de • Sloop op elkaar af stem systemen digen regeringen en ationale deskun rn te in e nd he ac co pelijk belang op • Plaats enkele n gemeenschap ee it nu t land. va e di naast hen opbouw van di eehelpen aan de m ndd la t on gr he er n ht de ac mining va haast met de de t steeras ve na in f ar el da nz k va • Maa heid trekken ilig ve en t ei ilit schap. Stab bieen maak de ge ders aan. staatsbedrijven e ot gr de . r uw ee bo is • Privat me en land tginning, toeris den rijp voor on in de jongeren om pectieven voor rs pe r ou ee rtr w ve er p, ijven. Hoo Zo ontstaan n en kunnen bl ille w te f. ie nd ct la pe n hun eige land aan pers lpen dit mooie wen en werk he ep trekken en Ergens een stre ? ch to g us. Toch di ou Klinkt eenv eenvoudigste kl is niet altijd de en n zijn. te nn gi oe m be t w opnieu en doordach ig ev st t en am nd zal eerst het fu wat er is ... nge na het mooiste e Bosnische jo Bouwen is daar dat er voldoend r ke n ze ge ei en n ss hu tu illen voor Ik weet in g aan de slag w aa gr e di jn zi experts land.
42
bolesti i muka Zar ima mjesto v? strada čovjek ži Gdje trpi, pati, , gdje udara ruka Zar ima mjesto ti je kriv?... I živiš onim koji vačić gedicht van Ko gtekens uit het aa tekens! vr ep de t tro ui da lle op Ik ho ldere hoopvo he in en er nd ooit zullen vera
43 3
Nawoord
Bosnië - LIVNO
veel om in één noemen en te de op om el Kortom, te ve en. r we komen. keer op te loss en kijken hoe ve s, du ant en nn gi Klein be dit boek interess mand weet die ie g no u s al Dus vindt ... ing vanuit de Sticht op in Nederland ik lint ta ar st be n en te n ec De proj schenkinge s, tie na do w . U eg . ië ze officiële w Liaison in Bosn rwerk ik via de ve d n) ag (e ra ek ev bo -status aang gen voor uw ichting de ANBI k st oo de ks or ra st vo is Intussen nt u daardoor ienst. Uw gift ku mer van bij de Belastingd et rekeningnum H n. ke er rw ve ijk el fiscaal aantrekk 1.44.400. SNSbank 98.3 de stichting is: opmerkingen? , verzoeken of Verdere vragen lezing? Een inleiding of n u! va g Ik hoor graa maak ik tijd vrij. r ie ez pl Met veel
Nawoord
mpressies gaat boek met weeki t di n va al t gs en De opbr g van een aant or de financierin met vo en ië m sn sa Bo j bi g in ar richt tie werk ik da an st in te rs VN ee ional. In LI O projecten. In ld Hope Internat or W n va n to oor. Scholen in Tom Nettle een eigen kant ie at ci en so as ze heeft de e opknapbeurt een noodzakelijk t boek en di ijg n kr va 10 af ch on Kant iaal. Uw aans er at m w n eu ni e vensvreugd va waar mogelijk welzijn en de le t t he n he s aa j er bi m s nderen im draagt du indelijk zullen ki neite ge U e . w en eu er ni nd de ki jonge Zij vormen . en ak m n an de ga he n vol mogelijk verschil moete dit mooie land n va t en he ns j bi ka ratie, die de uit ik graag aan tten. Daarom sl ww. International (w moet gaan benu n World Hope va k er w e nd re inspire worldhope.org). eer. Van ‘vuurzw hter uitgebreid ec is t een to tje n, lijs aa ng Het verla kunnen sl branden uit te de nnen en ku ai te la op en ek pen’ om nton 10 de zi Ka in om e he nc n richting t nieuwe ambula grote afstande f tie la re de er ateriaal voor de vervoeren ov is. Van schoolm hu en ek van zi de ijn van de gevaren dichtstbijz wust te maken be sen n en he m de om en om kinder n campagne ee t to , en ijn m ge al de aanwezige van al het illega van de effecten unit voor gs in nd ra rb te doordringen ve een mobiele , ja h O n ziektes l. va va af dumpte om de uitbraak t lijs de op k oo kadavers staat gaan. te n ge te er rd ve
e groet,
Met vriendelijk
Aart de Ruiter n in Bosnië Stichting Liaiso KvK: 51894645 iaison.nl info@stichtingl ison.nl ia www.stichtingl
,
44
45 5
Bijlage 1+2
Bosnië - LIVNO
Bijlage 1: Korte geografische achtergrond Herceg is een oude benaming voor een vorstelijke titel, vergelijkbaar met ‘hertog’). Het noorden van het land ligt in de Panonische vlakte. Het oosten van het land is voornamelijk bergachtig.
Bosnië-Herzegovina ligt in het zuidoosten van Europa. Het land grenst in het noorden, het westen en het zuiden aan Kroatië (lengte: 931 km), in het oosten aan Servië en Montenegro (lengte: 624 km), waarvan 375 km aan Servië en 249 km aan Montenegro. In het zuiden heeft het land 21,2 kilometer kustlijn rond de badplaats Neum; dit is de enige directe uitweg naar zee. Door deze corridor wordt de zuidelijkste Kroatische provincie en de stad Dubrovnik van de rest van Kroatië gescheiden. De noordelijke grens met Kroatië is een natuurlijke grens en wordt gevormd door de rivier Sava; de noordwestelijke grens met Kroatië door de rivier de Una. Delen van de oostelijke grens (met Servië en Montenegro) worden gevormd door de rivier de Drina. Afgezien van de eerder genoemde korte kustlijn, is de rest van de grens een ‘landgrens’. De oppervlakte van Bosnië-Herzegovina bedraagt 51.129 km². Het land herbergt ongeveer 4,6 miljoen inwoners. Heel grofweg ingedeeld heten het noordelijke deel en het westelijke deel van het land Bosnië (genoemd naar de rivier Bosna), het oostelijke en zuidelijke deel Herzegovina (een
In het zuidoosten, op de grens met Montenegro, bevindt zich de hoogste berg van het land, Maglic (2386 meter). Ook rond Mostar in het zuiden en de hoofdstad Sarajevo bevinden zich toppen van ruim 2000 meter. Vanwege de ligging is het gebied rondom Sarajevo erg sneeuwzeker. Verder liggen in de zuidwesten aan de grens met Kroatië de Dinarische Alpen met toppen van gemiddeld 1500 meter. Het grootste deel van het land heeft een streng landklimaat: hete zomers (waarbij dagtemperaturen van boven de 35° Celsius niet zijn uitgesloten) en strenge winters met veel kou en sneeuwval. Een uitzondering hierop vormt het zuidelijkste gebied rondom Mostar en de kustplaats Neum. Mildere lucht vanuit de Adriatische Zee wordt tegengehouden door de bergketens van de Dinarische Alpen langs de Kroatische kust.
Gebruikte afkortingen LOT EUFOR SFOR OSCE UNHCR CIMIC
COM COS HQ KM UXO AP AT CPA RCC
Liaison Observation Team European Union Force Stabilization Force Organization for Security and Cooperation in Europe: www.osce.org United Nations High Commissioner for Refugees: www.unhcr.org Civil Military Cooperation: www.defensie.nl /landmacht/personeel/ reservisten/reservist_specifieke_ deskundigheid/cimic
46
Commander Chief of Staff Headquarters konvertibilna marka: 1KM is € 0,51 Unexploded Ordnance Anti Personeel mijn Anti Tank mijn Civil Protection Agency Regionaal Commandocentrum
aan aanvankelijk zij oaten vochten Kr he en isc dd sn ha Bo n te oa De moslims en e vijand. De Kr meenschappelijk zij tegen de ge . roatië’ ele agenda bij een ‘Groot-K echter een dubb ransnië-Herzegovina ve Bo n n aa va g am lin za de ng Een op opleveren. La len 93 de or 19 vo gin el be ve zou hun ook n de moslims; ssen ten opzichte va tu ing en ud ict ho nfl n co hu e derde wapend gewelddadige ge rlinge strijd ontstonden zeer ten. Deze onde oa Kr he isc sn Bo de en s lim de mos . duurde tot 1994 de SerRAJEVO door torische stad SA en. his lev t de he rd we om en kwamen Ondertussen s 1995 evallen. Duizend stu ng gu aa au nt ta en ns ei co m viërs air in. In p de NAVO milit n met AmeriUiteindelijk gree toen de Kroate , ijd str de in ing er nt rdrijven. Het ke ve n te ee n kwam uit Kroatië wiste s iër rv gang. Se de en men kwam op kaanse steun vluchtelingenstro genocide e en e nd to lge m vo na op ld ar gewe NICA en de da RE weer EB jen SR rti n pa va Ook de val de strijdende rd het Serviërs bracht we he 95 isc 19 sn r Bo be m de door 21 nove delingstafel. Op rd verdeeld in aan de onderhan ten. Het land we slo ge n urlijke yto Da n va politieke en bestu Vredesakkoord uiterst complexe n ee et m n ite twee entite n van gevolgen ware structuur. duidelijk wat de ed r dan go ee k m oo en rd en Toen pas we den en gewond do n de tuur en uc uiz str dd hele infra de strijd: honder vluchtelingen. De s en en ga n r, ze te klo wa da on twee miljoen zaken als scho ire ta en m ele en was verdwenen r te krijgen. n bijna niet mee elektriciteit ware
Bijlage 2: iedenisschets vanaf 1989 Korte gesch
en van Gorbatsjov de Sovjet-Unie in het g ië rin lav se os ali er eg Door de lib stak ook in Jo n werden uur in BERLIJN ke m lie de ub n ep va l elr va de erse de kop op. In de div listische inslag. nationalisme de n sterk nationa ee et m ht ric ge op politieke partijen dit: egovina waren rtij) van Alija In Bosnië-Herz ratische Actie Pa oc em (D A SD e ch itis am isl de • n Radovan Izetbegović; tische Partij) va vische Democra er (S S SD de • n Stjepan Kljuić. Karadžić; tische Unie) va ra oc m De h isc at • de HDZ (Kro moslims), ken (Bosnische ssen de Bosniak hierdoor tu en en rd lijn we n ids te he Sc Bosnische Kroa en s iër esident van rv pr t Se to Bosnische ović verkozen eg tb Ize rd we 90 zichtbaar. In 19 t ovina. djman (presiden Bosnië-Herzeg plaats tussen Tu leg er de ov op n er ee nd over In maart 1991 vo ent van Servië) džić, Milošević (presid en Servië. Kara tië oa Kr van Kroatië) en en ss tu ina ov eg rz ze de He met ling van Bosniës, begon alvast orden snische Serviër ovina in het no eg rz leider van de Bo He iësn Bo n va nt len ide de es p n’. Pr opdeling. Hij rie nome Gebiede d bij t ‘Servisch Auto zen van zijn lan en gr de en westen uit to en ss rtu de lims. on os e m rd de ee n or het lot va Izetbegović prob t hij vreesde vo da om , en ud ho elkaar te egoslavië. tië zich af van Jo ovenië en Kroa Sl 1992 ri en ua idd jan he 15 sc In 1992 landen op toen voor ie erkende deze nd Un sto se pe ina ro ov Eu eg rz De ië-He h jke staten. Bosn uitroepen óf zic als onafhankeli onafhankelijkheid 92 de 19 k rt óó aa e: m uz 2 Milosevic. Op de moeilijke ke n de root-Servië’ van va ‘G ot t yc he bo bij t n to te aanslui s oproepen rendum. Ondank bevolking vrijvolgde een refe en, stemde de tijk ak pr tie ida im int en en ing verkiez elijkheid. or de onafhank wel unaniem vo kend t referendum be sultaten van he re s op ek de re op tst ar ch wa rzegovina re Vanaf de dag vende Bosnië-He snel stelste al kt, en m aa m na ge en werden paramilitair g af. Servische de ‘Servische een burgeroorlo riep Karadžić in rt aa m nd Ei in. o he Repujev isc ra rv Sa Se h in lingen ijdig de Bosnisc nz ee n’ listische de na bie tio pen de na Autonome Ge ka’) uit. In juni rie Herzegps ap Sr a ch lik ns ub ee ep m bliek (‘R ‘Kroatische Ge de n nde ba ille Bo ch e rs at ve moslims in Kroaten van M Serviërs vielen he isc sn Bo . uit Bosna’ steden aan. pese kende de Euro nen toestand er an nkelijk sp ha ge af er on ze ovina als een Ondanks de Bosnië-Herzeg 92 19 ril ap 6 Unie op land.
vrede in het Vanaf 1995 de NAVO voor in 1995 zorgde d dat er eindelijk or ko or ak vo t er he Na nmacht zorgde pe oe -tr OR Naties zorgden SF gebied. De d. De Verenigde on tst on e tie ua sit SE organiseerd een vrij stabiele litiemacht. De OV om po g le din na lei tio de na g er ee voor een int de UNHCR kr en en den. lei ing te iez n rk ve in goede bane vanaf 1996 de le vluchtelingen ve de n va r ee de terugk OR de taken van SF ht nam in 2004 macht ac en m ep es tro ed vr ze RDe EUFO ig in het land. De ez nw traiaa s re ed ine ste an in een kle over en is nog deel getwijfeld overga en on l air za ilit m en r se ine nd wordt kle llen nog Nederla zu 11 20 in k ningsmissie. Oo eamissie. ze EUFOR-Alth uitmaken van de g steeds titeiten zorgt no land in twee en t he hervorminn e va lijk g ur lin De opde litieke en bestu Po . tie ua sit n deze xe va verandering voor een comple ag. De kans op f en tra st loo er ge uit is n ng pe gen verlo Bij de bevolki termijn is klein. rte ko op g. tie laa g ua sit k er toekomst dan oo vertrouwen in de
47 7
Dank
boek heb ik uitgave van dit de op g ga’s in id re bevriende colle In de voorbe achtgevers en dr na op n ng la ge ei er al ek. Zond een aant agen aan dit bo dr ing. te kk j hi bi sc om be r rd te benade et of kennis dg bu ij m j zi de n an rsta te denken stelde t naar de onde gaat dan ook ui ogelijk m e ed m Mijn grote dank ek e van dit bo av tg ui de e di , bedrijven maakten: www.unive.nl Univé Midden www.unive.nl ge lin a.nl er nd O e Univé D www.bugelhajem eurs vis Ad nl a d. el em be aj fa lH Büge g www.al isatieontwikkelin raktijk.nl Alfabeeld Organ www.deschrijfp gans.nl ijk kt de ra rij De Schrijfp www.drukke s en.nl an iss G ar de ot ij Drukker www.bbhn Brug Huzink r de n Va r nl s. he lo Bolsc s www. Adviesgroep Lo Accountants + www.edubits.nl g tin os H sign en .nl Edubits Webde www.deruiterabc C AB r te De Rui innoten voor hun aan mijn LOT-ge O en VN LI in en kk Daarnaast dank spre ezigheid en ge en vele spirerende aanw arsch Lyceum Ba et H n va n ge lin van er p Le oo . rk ng omgevi bij de ve langeloos mee be n pe el hi n re ande dig! dit boek. Gewel n dit ollega’s kochte nden en (oud)c ke vies be n) ad (o g, , lin en Vriend n belangstel taalden met hu be n le de n Ve . da ek bo el meer iële bijdrage ve en ruime financ s. rij vraagp oorspronkelijke e mij pragmatisch note inspireerde af te ge e ht si ec is m ve lie ze Mijn wens om de ijn m n aa n ve invulling te ge ronden.
r 2011
ersfoort, voorjaa
Eerste druk: Am
iter ABC Uitgever: De Ru NUR: 610 16741-1-9 ISBN: 978-90-8 ns, Amersfoort
: Drukkerij de Ga
Druk en lay-out
igd en/of en verveelvoud gave mag word pie, ko to fo , Niets uit deze uit el van druk aakt door midd er nd zo openbaar gem k, oo jze welke andere wi uitgever. microfilm of op temming van de es to e lijk ifte hr sc de an ga af or vo
48
