Boomfeestdag in Kerkrade. Lesdag zware velling. Het gevecht tussen boom en gras. Waarom stadsbomen gesnoeid worden NR

jaargang 9

NR.1 2005

Zieke kastanjebomen niet zomaar kappen Boomfeestdag in Kerkrade Lesdag ‘zware velling’ Het gevecht tussen boom en gras Waarom stadsbomen gesnoeid worden

Het kon niet uitblijven. De kastanjebomen lijden 'ineens' onder een verschrikkelijke ziekte. Er worden werk-, studie- en praatgroepen opgericht. Zelfs minister Veerman heeft zich laten overtuigen dat er geld nodig is voor onderzoek. Dat laatste is mooi, want we kunnen niet genoeg weten van kastanjeziektes. Willen we echter dat het onderzoek wat oplevert, dan is het van levensbelang om de uitgebreide vakkennis en ervaring van bedrijven te benutten. Er zijn vele speculaties over de mogelijke oorzaak van de schimmelziekte Phytoftera cactorum of Phytoftera citricola. Toch lukt het tot nu toe niet om de ziekte met PCR (Polymerase Chain Reaction) te analyseren. Het is namelijk erg moeilijk om in de laboratoria het DNA van de vermoedelijke ziekte uit het hout, bast of sap te isoleren. Zeker is wel dat bacteriën niet de oorzaak zijn van de

ziekte. Zij kunnen immers het hout niet direct aantasten. Eerst moet een schimmel de cellulose en hemocellulose afbreken. Daarna kunnen de bacteriën het vrijgekomen glucose eten. Dit soort aantastingen van de kastanjebomen zijn in het verleden al eerder beschreven en terug te vinden in de literatuur. (Phytophtera bleeding cancer by Joan Webber Forest Research UK.) Phytoftera Misschien is het zinvol om te kijken naar het fenomeen Phytoftera voordat we elkaar gek (laten) maken met allerlei aannames en theorieën. Phytoftera komt als schimmelziekte op enorm veel plantensoorten voor. Het is een moeilijk te bestrijden schimmel die hele oogsten kan vernietigen en dus ook kastanjebomen kan doden. Toch zijn de wetenschappers het erover eens dat plantenziekten niet worden veroorzaakt door schimmels. 99,9% van alle plantenziekten is het gevolg van conditievermindering van de betreffende planten. Schimmel- of bacterieaantastingen zijn nimmer de oorzaak maar altijd het gevolg. Schimmels en bacteriën doen precies wat ze moeten doen, namelijk

2 zieke rommel opruimen. Dan kun je wel met alle geweld met bestrijdingsmiddelen pogen om de infectie weg te drukken maar daarmee wordt de oorzaak niet weggenomen. Met andere woorden: elke vorm van bestrijding helpt de kastanjebomen niet verder. Weerstand en conditie Laten we eens een voorzichtige vergelijking maken met de mens. Oude, zwakke en zieke mensen hebben niet veel energie bij te zetten. Zij hebben hun energie nodig om zichzelf in stand te houden of te genezen. Deze mensen hebben dus een lage weerstand en zijn dus kwetsbaar voor een griepvirus waarvan er elk jaar wel een rondwaart. Virussen zijn micro-organismen die niet zelfstandig kunnen leven. Zij hebben levende cellen van een ander organisme nodig om zich te kunnen vermeerderen. Gezonde cellen hebben de neiging deze virussen te weren. Het kan dan misschien wel binnenkomen maar zich niet nestelen. Bij mensen met een lage weerstand kan het virus zich wel nestelen. Daarom is het beter als zwakke en zieke mensen een griepspuit halen om infectie te voorkomen. Het is niet mogelijk om bomen een preventieve spuit te geven tegen kastanjeziekte. Maar het is wel degelijk mogelijk om de conditie van de bomen te versterken. Dat is geen garantie dat de boom niet (meer) wordt aangetast. Maar de kans dat een zwakteschimmel zoals Phytoftera via de wortels in een gezonde boom of plant binnendringt, is heel erg klein.

Snoeien Een aantal zaken valt sterk op als we de zieke kastanjebomen bekijken. Het levert misschien geen hard bewijs op, maar empirische kennis kan net zo zwaar wegen. De aantastingen bij jongere bomen (tot circa vijftig centimeter doorsnede) bevinden zich vaak onder grote snoeiwonden. Vooral kastanjes staan erom bekend dat zij in hun jeugd vrij hard kunnen groeien. De oppervlakte van takdoorsnede neemt bijna

kwadratisch toe door de snelle groei. Het gevolg is dat deze bomen vaak relatief grote snoeiwonden hebben doordat zij veel te laat worden gesnoeid of opgekroond. Bedenk hierbij dat de groei, de kracht en de weerbaarheid van elke boom voor honderd procent afhankelijk is van de kruin, of preciezer, het gezonde blad in de kruin. Late snoei resulteert al gauw in relatief zwakke plekken in de stamvaten onder de snoeiwonden. De takken zijn immers voedselfabrieken die ervoor zorgen dat uiteindelijk zelfs de wortelpuntjes van voldoende suikers worden voorzien. Als deze voedselfabrieken plotseling worden weggenomen, schiet elke boom in de stress. Dat uit zich ook heel duidelijk in de vorming van waterloten, de meest betrouwbare stressindicatoren van een boom. Bodemomstandigheden Bij verreweg de meeste aangetaste bomen is er sprake van behoorlijk grote problemen in de beworteling door de bodemomstandigheden. De kip-eiproblematiek van dit fenomeen lijkt een constante bron van discussie. Toch is en blijft het noodzakelijk om een totaalbeeld, ofwel een holistische benadering (de hele boom), voor ogen te houden. Door bodemverdichting, beperkte symbiotische ondersteuning en slechte groeiplaatsomstandigheden kunnen de wortels onvoldoende opnemen. Daardoor gaat het blad slechter functioneren. Met weer als gevolg dat de wortels slechter gaan groeien. Wortelgroei en dus ook boomgroei kunnen alleen plaatsvinden als wortels voldoende suikers krijgen. Van de suikers die wortels krijgen, wordt ruim dertig procent afgestaan aan de symbionten van wortels in de vorm van bacteriën en Mycorrhizae. Deze symbionten kunnen vervolgens weer de benodigde mineralen uit de bodem vrijmaken, stikstof binden, fosfaat opneembaar maken en hormonen produceren. Allemaal normale en goede dingen. Maar als de boom nou eens onvoldoende blad maakt of onvoldoende gezond blad heeft om voldoende suikers te produceren om het hele systeem te onderhouden? Dat is namelijk al decennia aan de gang. Al vele jaren worden de zwakkere bomen geplaagd door aantasting van het blad door een schimmelziekte met de naam Guignardia aesculi. Uit de literatuur is bekend dat blad met een aantastinggraad van twintig procent ongeveer vijftig procent minder fotosynthese produceert. (Bron: New Phytologist 165(1), 227-241.) Daarmee missen de kastanjebomen dus veel suikerproductie waardoor ondermeer de vereiste symbionten niet naar

behoren kunnen functioneren. Het directe gevolg is dat er slechts een beperkte hoeveelheid wortels kan worden onderhouden met Mycorrhizae en/of symbiotische bacteriën en dat de mate van bezetting slechts beperkt is. Silicium Mycorrhizae staan er ondermeer om bekend dat zij met hun schimmeldraden dwars door graniet boren om er de mineralen uit te halen. Een van de meest onderschatte maar tegelijkertijd voor houtige gewassen zoals bomen meest waardevolle mineralen is silicium. Jawel, zand in de vorm van SiOH4. Ik ben ervan overtuigd dat er in onderzoeken veel te weinig aandacht wordt gegeven aan de noodzaak voor elk boom om voldoende Siliciumoxide op te nemen. Bij bladanalyses op SiOH4gehalte zal blijken dat het gehalte bij bomen zonder symptomen hoger is dan bij aangetaste bomen. In de publicaties wordt geconstateerd dat vooral bomen met een oppervlakkig wortelstelsel worden aangetast. Het is onze ervaring dat het de veelal slechte bodemomstandigheden zijn die de oppervlakkige wortelgroei bepalen. Phytoftera komt altijd binnen via de wortels. Daarom is het enige écht belangrijke aspect in deze dat de bodem goed doorwortelbaar en biologisch in orde is. Het is meestal een kwestie van ontbrekende symbionten. De fabeltjes van de laatste jaren over 'voldoende Mycorrhizae' in de bodem rond bomen in het stedelijke gebied, zijn inmiddels ontzenuwd. Bij Pius Floris Boomverzorging wordt al jaren intensief samengewerkt met Plant Health Care in de USA en EcoWork in Wenen. De gezamenlijke kennis en inzichten bieden onze opdrachtgevers de beste resultaten. Het is heel goed mogelijk om de conditie van licht aangetaste bomen direct te verbeteren. Met een beetje onderzoek brengen wij onze klanten een heel stuk verder. Tientallen malen hebben we meteen goede resultaten geboekt door gunstige bodembacteriën en mycorrhizaschimmels tussen de opnamewortels te injecteren. Geen doemscenario In verschillende recente publicaties wordt geschreven dat aangetaste bomen het beste gekapt kunnen worden omdat ze toch doodgaan. Wij onderschrijven dergelijke doemscenario's niet. Laat de onderzoekers onderzoeken, maar dan met de enorme hoeveelheid praktijkkennis als leidraad. Als de onderzoekers geen gebruik maken van de omvangrijke kennis die bedrijven met verstand van zaken in de dagelijkse praktijk opdoen, dan weet ik nu al dat het onderzoeksgeld van Minister Veerman weggegooid geld is. Pius Floris, maart 2005

3

Boomfeestdag in Kerkrade Het nieuwe dierenpark annex dierentuin Gaia in het Zuid-Limburgse Kerkrade vormde het decor voor Boomfeestdag 2005. Geholpen door een warm zonnetje dat de temperatuur voor de eerste keer dit jaar opdreef naar twintig graden, maakten honderden genodigden en 600 schoolkinderen er op deze vrijdag in maart een waar feest van. Georganiseerd door de Stichting Nationale Boomfeestdag werden honderden bomen geplant in en rond de nieuwste dierentuin van Nederland die 23 april a.s. officieel zijn poorten opent voor publiek. De kinderen genoten zichtbaar. Het planten van bomen is een mooie manier om kinderen iets blijvends en opbouwends te laten uitvoeren en ze vertrouwd te maken met een stukje natuur. De foto geeft een impressie van de feestelijkheden op deze dag.

www.boomfeestdag.nl www.gaiapark.nl Op 21 maart van dit jaar werd in Rhenen de eerste bedrijfs-interne opleidingsdag van dit jaar gehouden. Het thema voor was ‘zware velling’. De mede-werkers werden in zes groepen opgedeeld waarbij er speciaal op werd gelet dat alle expertiseniveaus per groep aanwezig waren. De ‘oude rotten’ in het vak konden zich deze dag helemaal toeleggen op het overdragen van hun kennis aan collega’s die nog niet alle kneepjes van het vak kennen. De meeste bedrijven bieden deze ervaringstraining op het werk zelf. De tijdsdruk waaronder het werk meestal moet worden uitgevoerd zorgt dan echter voor een verhoogd risico voor de leerlingen en opdrachtgevers. Daarom geven wij er de voorkeur aan om er een aparte dag voor te gebruiken. Dan komt iedereen op een goede en veilige manier aan informatieoverdracht toe. Bijgaande foto’s geven een impressie van deze voor alle medewerkers zeer leerzame dag.

Lesdag ‘zware velling’

Eén boom: 73.333 dollar 'Een boom die vijftig jaar leeft, levert voor 11.778 dollar zuurstof op, hergebruikt voor 14.222 dollar aan vruchtbare grond, zorgt voor een beperking van de bodemerosie ter waarde van 14.222 dollar en een beperking van de luchtvervuiling ter waarde van 23.333 dollar en biedt het equivalent van 11.778 dollar aan beschutting voor vogels en dieren. Daarnaast zorgt de boom voor bloesem en fruit. Als een boom omvalt of geveld wordt, is het nettoverlies van een stad dus meer dan 73.333 dollar. Denk na voordat je een boom kapt.' (Bron: Ode)

Pius Floris Positief Het is weer voorjaar. De late winter neemt afscheid en wij wonen op een steeds warmer wordende aardkloot. Althans, dat schijnt ongeveer de helft van de geleerden aan te kunnen tonen met allerlei ingewikkelde rekenmethoden. Andere geleerden tonen aan dat het allemaal wel meevalt omdat, zo zeggen zij, de planten op aarde harder gaan groeien en dus meer kooldioxide opnemen. Ik begin zo langzaam aan te geloven dat het waar is wat wordt gezegd: “goed nieuws is geen nieuws”. Dus staan onze kranten vol met slecht nieuws over de mensheid, het klimaat en de natuur. Ik acht mijzelf niet capabel om een mening te hebben over het opwarmen van de aarde. Maar ik wordt wel steeds sceptischer over al het slechte nieuws dat over ons wordt uitgestort. Naar mijn idee neemt het doemdenken toe door alles wat we kennelijk verkeerd doen hier op aarde. En dat terwijl er zoveel kleine en grote goede dingen gebeuren om ons heen. In de kranten wordt wél geschreven dat er bomen worden omgezaagd maar niet dat diezelfde gemeente dat jaar zoveel méér bomen heeft geplant. Ik heb mijzelf aangeleerd om de dingen van de positieve kant te zien. Er zijn zoveel gemeenten en bedrijven die op een goede manier bezig zijn met boombeheer. Natuurlijk zijn er vandalen. Jawel, er worden duizenden bomen per jaar gesloopt door vandalen. Maar er zijn er honderdduizenden die niet worden beschadigd. Net zoals de meeste bomen goed worden geplant zijn er ook nog een paar over die niet goed worden geplant. De meeste bomen worden tegenwoordig redelijk tot goed onderhouden omdat gemeenten hun verantwoordelijkheid nemen voor het groen in de bewoonde omgeving. Dat is een goede zaak voor bewoners. De boombeheerders worden in hun dagelijkse werk vrijwel alleen geconfronteerd met de problemen om hen heen. Gewoon omdat ze door hun takenpakket geen tijd meer hebben om stil te staan bij de mooie en goed groeiende bomen en planten. Wie belt er nou een gemeente op om een compliment te maken over het mooie groen? Geen mens natuurlijk! De speciale nummers die men kan bellen heten niet voor niets 'klachtenlijn'. Ja, zo vraag je om een stortvloed van ellende en klachten. Naast een klachtenlijn zou iedere gemeente ook een complimentenlijn moeten hebben. Er zijn namelijk veel meer tevreden dan ontevreden mensen over het beleid. Alleen hoor of zie je die mensen niet. Dan is het toch logisch dat beheerders soms moe worden van al dan niet terechte klachten? Boombeheerders van Nederland. Ook al zijn jullie het niet gewend, hier komt een compliment. Door jullie inzet wordt het steeds mooier en groener in de steden. Blijf alsjeblieft jullie energie aanwenden om ontwerpers te leren hoe en waar ze bomen moeten planten. Blijf hameren op het feit dat bomen fatsoenlijke groeiruimte moeten hebben. Laat je niet met een kluitje in het riet sturen. En als je een complimentenlijntje hebt geopend, zullen er ook mensen bellen die zeggen “dank je wel voor de mooie bomen in mijn straat. En die bloemblaadjes die dit voorjaar in een feest van kleur en geur op de grond vallen. Die veeg ik met plezier op”. Pius Floris

4

Het gevecht tussen boom en gras Kijkt u eens even in uw achtertuin! Loop eens door het park in uw stad... Grote kans dat er een stille oorlog woedt tussen de bomen en het gras. De twee gaan in de natuur namelijk lastig samen. Weinig kans dat u veel bomen zult zien op poesta's, prairies of andere graslanden. En evenmin zult u deze lente veel gras aantreffen op de grond in het bos. Het vereist kennis en expertise om de twee in harmonie samen te laten leven.

In onze stedelijke omgeving zien we graag een ecosysteem waarin we bomen en gras dwingen tot een vreedzame co-existentie. En onze opdrachtgevers mogen natuurlijk verwachten dat beiden floreren. Dit ecosysteem komt in de natuur echter vrijwel niet voor. Bomen en gras vechten om zonlicht, water, mineralen en ruimte onder de grond. Normaal gesproken winnen de graswortels het ondergronds van de boomwortels. De dichte schaduw van een volle boomkroon beslecht daarentegen de strijd om licht en lucht in het voordeel van de boom. Schaduw zorgt voor een verminderde dichtheid van het gras, zodat de competitie tussen de wortels meer in evenwicht komt. Dat maakt de weg vrij voor een weelderige kruidengroei. Het is dus niet eenvoudig om het samenleven van gras en van bomen bevorderen. Snoeien Door bomen te snoeien grijpen we natuurlijk rechtstreeks in op de lichtinval op de bodem. Maar snoei van bomen is meestal geen duurzame oplossing voor het boom-gras-probleem. De boom zal namelijk graag en snel de ruimte opvullen die we met snoeien vrij hebben gemaakt. En uiteraard mogen we ook niet te veel snoeien. Pius Floris Boomverzorging zal bij een snoeibeurt nooit meer dan twintig procent van de bebladerde kroon wegnemen. Meer snoei leidt tot stress en tot waterloten waarmee de boom snel het verlies aan blad wil compenseren. De kroon is dan snel weer dicht. Het kan helpen om de

kruin van de boom te 'verhogen' door de onderste takken te verwijderen. Dat kan de schaduw minder dicht maken. Diverse soorten bomen reageren goed op deze wijze van snoeien.

om dieper te bemesten als er voldoende zuurstof bij kan en de bodemomstandigheden zodanig zijn dat de boom ook werkelijk dieper kan gaan wortelen.

Wortelgeleiding Sommige soorten bomen hebben de neiging om heel 'hoge' wortels te maken. Deze vormen vaak een probleem in tuinen. Veel mensen met bomen in hun tuin vragen zich dan ook af hoe veel wortels ze weg kunnen halen zonder dat dit leidt tot schade aan de boom. Maar omdat het afzagen van wortels er vaak toe leidt dat de boom op de plaats van verlies juist meer wortels aanmaakt, is het snoeien van wortels in de regel geen goed idee. De eenvoudigste oplossing voor dit probleem is ook de meest belangrijke. Mulchen! Mulchen is een van de goedkoopste en gezondste dingen die we kunnen doen om de gezondheid van de boom te bevorderen en de competitie met het gras te minimaliseren.

Maaien Helaas realiseren de meeste opdrachtgevers of eigenaren zich niet hoe veel schade ze aan hun jonge bomen toebrengen met grasmaaiers of trimmers! De bast van een jonge boom is niet sterk genoeg om aan deze gereedschappen voldoende weerstand te bieden. Jonge bomen met een dunne bast ondervinden vrijwel meteen ernstige schade van trimmers. In de meeste gevallen zal de boom door de beschadigingen stress ondervinden, en daardoor gevoeliger worden voor ziekten en insecten.

De mulchlaag houdt de bodem vochtig, dempt wisselingen in de bodemtemperatuur en beperkt de competitie met kruiden. Mulch van goede kwaliteit verbetert ook de bodemkwaliteit en bevordert de microbiologische activiteit. Zorg voor een laag van vier tot acht centimeter dik, maar zorg dat de mulch zich niet opstapelt langs de stam van de boom. En wat de bomen betreft kunt u de totale oppervlakte van de mulchlaag bijna niet groot genoeg maken. Bemesten Dat bomen diep in de grond mest nodig zouden hebben, is een oud fabeltje. Dat fabeltje hangt samen met de mythe dat het wortelstelsel van de boom een afspiegeling zou zijn van de kroon. Maar veel van de absorberende wortels van de boom zitten feitelijk vrij ondiep, in de bovenste lagen van de grond. Vandaar dat het alleen zin heeft

Onkruidbestrijders Vaak worden herbiciden ingezet om particuliere gazons fraai en groen te houden. Vaak gaat het om herbiciden die breedbladige kruiden aantasten. Deze herbiciden zijn ook funest voor de fijne wortels van bomen. Vergeet niet dat ook bomen breedbladige planten zijn! Mengsels met kunstmest en onkruidbestrijder die in de tuincentra te koop zijn kunnen soms dodelijk zijn voor uw bomen. Streef naar balans Bomen en gras kunnen prachtig naast elkaar groeien. We zien daar vaak indrukwekkende voorbeelden van. Als we weten hoe de twee elkaar beïnvloeden, kunnen we met meer inzicht en meer succes werken aan het scheppen van de optimale condities voor vreedzame co-existentie. Uiteraard is deze expertise bij Pius Floris Boomverzorging in uitstekende handen! En we voorzien u graag van deskundig advies.

(Bron: ISA. Bewerkt)

5

Waarom stadsbomen gesnoeid worden De appelboom in de Hof van Eden had genoeg aan één duivels slangetje om de mensheid voorgoed in zonde te laten leven. De eerste mens plukte vruchten en gebruikte het hout van bomen. Voor vuur, huizen, boten, wielen en bruggen. Bomen hebben altijd een grote rol gespeeld in de opkomst van beschavingen en het onderhoud van culturen. Er zijn weinig of geen culturen die het geheel zonder hout konden stellen. Sterker nog. Er zijn veel aanwijzingen dat culturen ten onder gingen aan het gebrek aan bomen en bossen. Wie van ons kan zich zelfs maar een dag in het leven voorstellen zonder hout? Bomen zijn altijd belangrijk geweest voor mensen. We hoeven er de geschreven geschiedenis van de Nederlandse (haven)steden maar op na te slaan om te achterhalen hoe belangrijk de stadsbomen waren in bijvoorbeeld Rotterdam of Amsterdam. In de zeventiende eeuw werd in Amsterdam een Keur (algemene verordening) uitgevaardigd die bepaalde dat bomen langs de grachten niet mochten worden beschadigd. De huidige kademuren waren toen aarden wallen. De wortels hielden de grond bij elkaar. Een boom in verval kan onvoldoende fijne wortels maken om de grond vast te houden. Zelfs het afmeren van een schip door een boom als bolder te gebruiken leidde tot het verbeurdverklaren van het touwwerk. Straffeloos Er was zelfs een tijd dat het beschadigen van bomen in Amsterdam werd bestraft met het afhakken van een hand. Nu we definitief tot de beschaafde volkeren behoren, worden dit soort straffen niet meer uitgedeeld. Sterker nog. Op het beschadigen van bomen (algemeen bezit) staat helemaal geen straf meer. Soms is dat wel wat jammer. Bomen vertegenwoordigen een belangrijk maatschappelijk kapitaal. Uit zovele studies is duidelijk naar voren gekomen dat bomen in de bewoonde omgeving een positieve invloed hebben op het sociale gedrag van mensen. Zieke mensen genezen sneller als zij vanuit het ziekenhuisraam uitzicht hebben op bomen. Zelfs gedetineerden zijn minder vaak ziek en gedragen zich beter dan hun medegevangenen die niet op bomen uitkijken. Bomen zijn ook uitstekende roet- en vuilfilters. Met het blad houden zij grote hoeveelheden vuil vast dat letterlijk via de riolering wordt afgevoerd als het regent. Om vervolgens van voor af aan te beginnen met hun reinigende taak.

Zuurstof? Zelfs de levering van zuurstof wordt aan bomen toegedicht, zo krijgen de kinderen al op de basisschool bijgebracht. Toch ligt dat genuanceerder. Bomen en alle groene planten produceren weliswaar zuurstof, maar dat is het gevolg van fotosynthese. Planten nemen CO2 kooldioxide op (broeikasgas) via de huidmondjes in het blad. Daar wordt via allerlei ingewikkelde chemische processen de koolstof gescheiden. Van de koolstof (C) worden via een omweg hout, blad en wortels gemaakt. Wat overblijft, is O2 ofwel zuurstof. Het klopt dus toch dat bomen zuurstof maken. Als in de herfst het blad valt, wordt dit verzameld of het blijft liggen. In het eerste geval vindt compostering plaats, en het tweede rot het blad gewoon weg. Hoe dan ook treedt er een verbrandingsproces op. Hierbij worden de koolstoffen gebonden aan zuurstof. Op deze wijze wordt weer kooldioxide gevormd. De meeste zuurstof die een boom maakt in enig jaar wordt weer gebruikt om het blad te laten verdwijnen. De koolstoffen die zorgen voor bijgroei van het hout, takken en twijgen maken dus dat er per jaar slechts een beetje extra zuurstofproductie overblijft. Elke boom gaat op een dag dood. In het bos rot een omgevallen boom rustig weg. In de industrie wordt het hout verwerkt. Maar hoe dan ook, ook dit hout rot op een zekere dag weg. Ook voor het rotten van hout is zuurstof nodig. Tegen de tijd dat de totale boom weer verdwenen is heeft deze precies zoveel zuurstof verbruikt als de boom in zijn hele leven gemaakt heeft. Klimaatregeling Het is dus verstandiger om kinderen te leren dat bomen enorm belangrijk zijn voor de klimaatregeling op aarde, voor het filteren van zelfs de kleinste en kankerverwekkende stofdeeltjes. Laten

Silicium (Si) in planten: Feiten versus ideeën Dit boek is een samenvatting van een congres dat werd georganiseerd door de Universiteit van Florida en de Federal University of Uberlandia in 1999. In 2002 werd het tweede congres gehouden in Tsuruoka, Japan en in oktober 2005 wordt het derde congres over het belang van Silicium gehouden in Brazilië. 22 wetenschappelijke onderzoeken en veertig posterpresentaties zijn samengevat in een werk dat een totaal ander licht laat schijnen op alles wat we menen te weten over bemesting.

Uit de inleiding: 'De feiten rond Silicium in het leven van planten zijn één aspect. De ideeën rond het belang van Silicium zijn van een geheel andere orde. De meeste landplanten groeien in een medium dat gedomineerd wordt door silicaten. Mede door toedoen van de symbionten rond de wortels worden hoeveelheden Silicium opgenomen die vaak ruim honderd maal hoger liggen dan bijvoorbeeld Fosfor (P)… De algemeen aanvaarde literatuur over planten fysiologie rept nauwelijks over Silicium (Si). De reden hiervoor is dat algemeen wordt aangenomen dat Silicium geen 'essentieel' element is in plantengroei omdat planten ook kunnen groeien met bemesting waar in het geheel geen Silicium in voorkomt. Zulke planten zijn echter experimentele artifacten (kunstmatig). Zij verschillen vaak in chemische samenstelling, structuur, mechanische sterkte, verschillende aspecten van groei met inbegrip van oogst, enzymenactiviteit, ziektewering, insectenwering, weerstand tegen giftige metalen, zoutresistentie, wateropname en nog vele andere aspecten. Het gat tussen de feiten en ideeën in de plantenfysiologie moet worden gedicht. De ideeën over de noodzaak van Silicium in planten moet veranderen.' Het meest schokkende is dat uit dit boek blijkt hoe eenvoudig het is om veel plantenziekten te voorkomen in plaats van met bestrijdingsmiddelen te pogen een goede oogst te krijgen. Veel van het gepubliceerde werk heeft ook betrekking op bomen. Het boek is een rechtstreekse uitnodiging om de gebruikelijke bemestingsadviezen eens heel goed onder de loep te nemen. Het boek heeft mij duidelijk gemaakt dat de discussie over de kastanjeziekte elders in deze Boomwijzer serieuze aandacht verdient. Pius Floris L.E. Datnoff, G.H. Snyder en G.H. Korndörfer. Silicon in Agriculture. Uitgeverij Elsevier Science BV, ISBN: 0-444-50262-9, prijs: € 197.

6 we ze leren dat bomen belangrijk zijn voor de leefbaarheid van de bewoonde omgeving. Als we dát onze kinderen leren, krijgen we op den duur raadsleden, burgemeesters en wethouders die beseffen dat bomen niet alleen politiek belangrijk zijn. We krijgen dan een generatie bestuurders die het belang van bomen in de bewoonde omgeving zelf goed kennen. Een generatie die bomen niet gebruikt als politiek instrument maar als onderdeel van een veilige en leefbare omgeving met minder criminaliteit, met schonere lucht en met vriendelijker mensen. Als kinderen leren dat bomen belangrijk zijn, zal dat ook een generatie stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten opleveren die beseft dat een boom ook ondergronds de ruimte nodig heeft. Dan worden bomen een levend deel van een landschapsontwerp of een stadsplan en niet enkel de groene bolletjes die het politiek gezien zo leuk doen op een maquette. Bolletjessyndroom In de praktijk zijn er vele honderden woonwijken in Nederland die kampen met het 'groene bolletjessyndroom'. Vooral in de jaren zeventig werden op de meest idiote plekken in steden bomen geplant. Goed bedoeld natuurlijk, maar de bomen kregen toen echter zo weinig ruimte, zowel boven- als ondergronds, dat zij bijna niet groeiden. De gevolgen laten zich overal zien.

Bomen die tegen gevels groeien, met hun wortels voor miljoenen euro's schade aanrichtend omdat de bestrating wordt opgedrukt. Bomen die elk jaar opnieuw barsten van de luizen en ander ongedierte, omdat zij door hun conditie niet weerbaar zijn tegen aantastingen. Deze bomen hebben geen toegevoegde waarde. Zij filteren bijna geen stof, zij leggen heel weinig CO2 vast en zijn niet in staat om de temperatuur op warme dagen te drukken. Meestal staan ze letterlijk in de weg (trottoir) of in parkeerstroken. Vaak mogen de boombeheerders deze slechte bomen om politieke redenen niet weghalen. Nog vaker mogen slechte bomen niet weg omdat bewoners inspraak hebben en hun egocentrische belangen laten prevaleren boven de algemene belangen van een stad met gezonde bomen die hun taak op een waardige wijze kunnen volbrengen. Vervangen Veel gemeenten willen hun bomenbestand langzaam vervangen door bomen die destijds met beperkte kennis en dus met een pover resultaat zijn aangeplant. De bomen krijgen dan een geschikte groeiplaats met goede grond, specifieke wortelschimmels en de mooiste samenstelling bodembacteriën. Bij de aanplant worden dan ook speciale kunststof wortelgeleiders gebruikt die ervoor zorgen dat wortels de bestrating niet meer opdrukken zonder de boom in zijn ontwikkeling te remmen. Met deze voorbereidingen kunnen bomen een heel leven mee. Zij kunnen zich bovengronds goed ontwikkelen omdat de wortels de groter wordende kruin blijvend kunnen voorzien van water en mineralen. Onder de grond Goed groeiende bomen op een geschikte plaats hebben een duidelijk toegevoegde waarde. Iedereen kent wel een of meerdere mooie vrijstaande bomen of prachtige gezonde bomenlanen. In een groot aantal Nederlandse steden wordt veel geld uitgegeven aan de aanplant van kwalitatief goede bomen in geschikte bodem. Soms moet een bodem in orde worden gemaakt om bomen een lang leven te gunnen. Vooral in de grote steden wordt veel geld uitgegeven aan de ondergrondse infrastructuur voor bomen. In Amsterdam werd de Spuistraat van nieuwe platanen voorzien. De kosten zitten net zoals in Apeldoorn, waar betonnen boombunkers worden gebruikt, voor 95 procent onder de grond. Voor niemand zichtbaar maar ontwikkeld door mensen met kennis en gedragen door bestuurders met lange termijn visie. Groeiende bomen in de bewoonde

omgeving hebben onderhoud nodig. Boomverzorgers die in woonwijken bezig zijn met het snoeien van bomen horen vaak de meest onaardige opmerkingen over hun activiteiten. Op grond daarvan hebben we eens een kleine enquête gehouden onder bewoners. Uit de kennisvragen kwam duidelijk naar voren dat tachtig procent van de bewoners van een willekeurige straat met bomen niet weten welke boomsoort er voor hun deur groeit. Er is eens een onderzoek gedaan waarbij mensen op hun werk werd gevraagd of zij bomen in de straat hebben. Meer dan de helft van de ondervraagden zei geen bomen in de straat te hebben. Bij controle bleek echter dat ruim de helft van de ondervraagden het bij het verkeerde eind had. Overbodig Uit onze enquête kwam nóg iets naar voren. De bevraagde mensen wisten niet wat de reden voor de snoei van de bomen in hun straat was. Verreweg de meeste mensen vonden het snoeien overbodig of tegennatuurlijk. Zij waren van mening dat de bomen natuurlijke dingen waren en dat de natuur met rust moest worden gelaten. Toen de ondervragers uitlegden dat elke tak, elke twijg en elke cel in een boom altijd op dezelfde plaats in de boom blijft zitten en dat daardoor takken niet met de stam omhoog groeien, werd het duidelijk dat een boom in de stad niet zonder onderhoud kan. Elke tak begint als twijg. De twijg wordt op de hoogte waar deze uit de stam groeit steeds langer en dikker. Zoals een boom in het bos lang en smal groeit onder invloed van de omgeving, zo groeit een solitaire boom of een straatboom laag en breed. Bij een jonge boom zitten alle takken op een hoogte van circa 1.80 meter tot aan de top. Al binnen enkele jaren na aanplant worden de onderste takken hinderlijk voor voetgangers en fietsers. Deze takken worden daarom geleidelijk weggehaald. Deze handeling wordt 'opkronen' genoemd. Van de boom wordt verwacht dat deze uitgroeit tot mooie volwassen boom met een stevige kruin die zich ontwikkelt op een hoogte waar de mens en het verkeer er geen last van heeft. Omdat alle takken altijd op dezelfde hoogte blijven groeien, houdt dit dus in dat de takken van de jonge boom allemaal op den duur moeten verdwijnen. De bovenste takken van een jonge boom zijn later de onderste takken van de volwassen kruin. Geleidelijk Aan takken zit blad. Het blad zorgt voor fotosynthese. Met de suikers die hierbij

7 stam een steeds grotere en zwaardere kruin moet torsen. Dit hele proces van snoeien wordt jeugdsnoei genoemd. Bij sommige boomsoorten duurt dit proces een aantal jaren.

worden gemaakt kan een boom houtweefsel, twijgen en wortels laten groeien. De takken zijn dus de voedselfabrieken van een boom. Als een boom moet groeien is het dus een goede zaak als deze zoveel mogelijk blad heeft. Daarom moet het snoeien van bomen altijd geleidelijk worden uitgevoerd. Per snoeibeurt mag er maximaal twintig procent van de bladmassa worden weggenomen om te voorkomen dat de boom op de stam 'waterloten' gaat maken. Deze waterloten zijn bijna altijd een indicatie van slechte groei of slechte snoei. Bij het

opkronen van jonge bomen moet dus geleidelijk worden gewerkt. Als vuistregel geldt dat deze bomen elke twee jaar worden opgekroond. Daarnaast zorgt de boomverzorger ervoor dat er geen dubbele toppen in de kruin groeien. Tot slot wordt door het frequent snoeien voorkomen dat zich in de jonge kruin dikke takken vormen. Deze dikke takken moeten uiteindelijk toch worden afgezaagd. Als zij erg dik zijn wordt er een relatief grote snoeiwond veroorzaakt die later weer kan infecteren om een deel van de stam aan te tasten. En dat terwijl de

Jeugdsnoei Bij een sierkers die maar zes of zeven meter hoog wordt, is jeugdsnoei een heel ander verhaal dan bij een kastanje die erg snel een brede kruin krijgt of een eik die wel dertig jaar jeugdsnoei nodig heeft. De bomen in de oude fraaie lanen in ons land, zijn zonder uitzondering in hun jeugd veelvuldig en langdurig gesnoeid. Dit werd weliswaar gedaan om mooie rechte lange stammen te krijgen die veel geld opbrengen, maar nu zijn het hoe dan ook de meest monumentale bomen. Door de wereldgeschiedenis heen is altijd gebleken dat gesnoeide bomen veel langer meegaan dan hun ongesnoeide soortgenoten. Vraag een boomverzorger die bezig is met jeugdsnoei of ander snoeionderhoud gerust naar de redenen van het snoeien. Als hij of zij dit niet kan uitleggen, heeft u waarschijnlijk niet te maken met een opgeleide boomverzorger. Pius Floris

(ingezonden mededeling)

TreeSaver Transplant TreeSaver Transplant bevat een mengsel van mycorrhizasporen en humuszuren voor een snelle aanslag en goede doorgroei bij de aanplant van bomen. Voor nog geen € 5,- kan niemand zich permitteren om bomen in te boeten.

Bel voor informatie: Plant Health Care BV Vught, Tel: 073 6562695 Bezoek onze website voor uitgebreide informatie: www.phceurope.com De bomen links zijn standaard geplant. De bomen rechts met elk een zakje TreeSaver Transplant 2003 foto gemaakt juli 2004 (G. Dellebeke)

8

Papier in de toaster De Japanse elektronicaproducent Toshiba claimt een manier gevonden te hebben om kantoorpapier te kunnen hergebruiken. In de printers en door drukkerijen kan een speciaal soort inkt gebruikt worden die bij 140 graden wordt uitgewist. Even in de toaster en het papier is klaar voor hergebruik. Het procédé is nu op de markt in Japan. Als het daar aanslaat, wordt de oversteek naar de VS gemaakt. Bedrukt papier maakt gemiddeld veertig procent uit van het kantoorafval.

Het maaiseizoen begint weer

Voorkom maaischade!

(Bron: Ode)

Meer boeken op duurzaam papier

De duurzame oplossing tegen maaischade In slechts 5 seconden beschermt u met ArborGard+ jonge aanplant en oude aanplant tegen maaischade.

(Bron: Ode)

Het koppelbare systeem past om elke boom en past zich tijdens de groei van de boom automatisch aan aan de omvang van de stam. Met ArborGard+ geeft u elke boom de kans op een gezond en lang leven.

DeepRoot Europe • Postbus 43 • 5473 ZG Heeswijk-Dinther • Tel: (0413) 294447 • Tel: (0413) 294286 • E-mail: [email protected] • www.deeprooteurope.com

C O L O F O N De Boomwijzer is een periodieke uitgave van Pius Floris Boomverzorging Nederland BV. Het blad biedt interessante informatie voor iedereen die te maken heeft met boomaanplant en onderhoud. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Redactie-adres Pius Floris Boomverzorging Nederland BV Postbus 2030, 5260 CA Vught Tel: (073) 656 06 33, fax: (073) 656 31 02 Email: [email protected] Website: www.piusfloris.nl Ontwerp & Vormgeving: PAG | Reclame- en Ontwerpburo, Maastricht

Pius Floris Boomverzorging Amsterdam Raasdorperweg 54, 1067 TL Amsterdam Tel: (020) 4974080, Fax: (020) 4976309 Email: [email protected] Pius Floris Boomverzorging Buitenpost ‘t West 92, 9285 WD Buitenpost Tel: (06) 51549555, Fax (0511) 543215 Email: [email protected] Pius Floris Boomverzorging Bunde Pasweg 25, Postbus 24, 6240 AA Bunde Tel: (043) 365 25 19, Fax: (043) 364 82 00 Email: [email protected] Pius Floris Boomverzorging Deventer Postbus 37, 7400 AA Deventer Tel: (0570) 543280, Fax: (0570) 544517 Email: [email protected] Pius Floris Boomverzorging Leiderdorp Persant Snoepweg 8, Postbus 189, 2350 AD Leiderdorp Tel: (071) 501 21 99, Fax: (071) 501 20 93 Email: [email protected] Pius Floris Boomverzorging Oudelande Lindestraat 14, 4436 AJ Oudelande Tel: (0113) 54 83 90, Fax: (0113) 54 85 10 Email: [email protected] Pius Floris Boomverzorging Rotterdam Voor contact info: Zie Pius Floris Boomverzorging Leiderdorp Pius Floris Boomverzorging Veenendaal Castor 64, Postbus 11, 3900 AA Veenendaal Tel: (0318) 55 50 17, Fax: (0318) 54 03 40 Email: [email protected] Pius Floris Boomverzorging Vught Baarzenstraat 17, Postbus 2021, 5260 CA Vught Tel: (073) 656 72 35, Fax: (073) 656 94 35 Email: [email protected]

ISSN: 1568-976X

Canada heeft met de druk van één miljoen exemplaren van het nieuwste boek over Harry Potter op gerecycled papier zo'n dertigduizend bomen uitgespaard. Inmiddels zijn bijna zeventig Canadese uitgeverijen overgegaan op papier dat niet is gemaakt van houtpulp van oerbossen. Steeds meer schrijvers en uitgeverijen in diverse landen zoeken een verantwoord alternatief. In overleg met de papierindustrie schakelen in Nederland acht grote uitgeverijen - samen verantwoordelijk voor 75 procent van de fictiemarkt - over op duurzaam papier. Greenpeace probeert wereldwijd uitgeverijen over te halen om een alternatief te vinden voor het papier uit oerbossen. Hergebruikt papier met het internationale keurmerk van de Forest Stewardship Council (FSC) zou volgens Greenpeace niet alleen bossen sparen, maar ook elektriciteit en water. Bovendien zou er minder afval vrijkomen. Maar liever nog stimuleert Greenpeace gerecycled papier om de druk op de bossen en hun biodiversiteit te verkleinen.