BOOM-accountant Ed Weustenraad pakte af in onderzoek-xenon

RELATIEMAGAZINE VAN HET OPENBAAR MINISTERIE | nr 05 | JAARGANG 18 | mei 2012

Thema: Afpakken

BOOM-accountant Ed Weustenraad pakte af in onderzoek-Xenon Roy Appels (Fiod) over het gras bij de ander Afpakken als estafette: hijg elkaar in de nek

In de ban van een virtuele vriend Digitale kinderlokkerij

Chatten met kinderen is niet verboden, ook niet als het over seks gaat. Pas als er pornografisch materiaal wordt uitgewisseld, of er de intentie is om in het echt af te spreken om ontucht te plegen, wordt het strafbaar. Dit fenomeen noemen we grooming. Eva Kwakman, officier van justitie in Groningen, gaf onlangs in dagblad Trouw een toelichting op grooming. 'Veel van de pedofielen die op het internet naar minderjarigen speuren, doen zich eerst voor als een leeftijdgenootje. Vaak begint het via de webcam en wordt er bijvoorbeeld gevraagd of de kinderen hun kleren uit willen trekken. Soms maken ze pas later duidelijk dat ze veel ouder zijn. Maar dan zijn de kinderen al helemaal in de ban van hun virtuele vriend.' Het opvoedblad J/M heeft onlangs in samenwerking met de NRCV onderzoek laten doen naar het fenomeen grooming. Daaruit bleek onder meer dat mogelijk wel tienduizenden Nederlandse kinderen wel eens met een digitale kinderlokker zijn geconfronteerd. Foto: ANP / Lex van Lieshout

2 | In Naam beeld artikel - Opportuun - Opportuun 5 - mei 5 -2012 mei 2012

Opportuun 5 - mei 2012 - Naam artikel | 3

Afpakfront

6

Criminelen die na hun celstraf weer in hun Porsche kunnen stappen – Roy Appels kan het niet uitstáán. Daarom moeten OM, fiscus, politie en bijzondere opsporingsdiensten één afpakfront vormen. Interview met de tweede man van de Fiod. ‘Gun elkaar het succes.’

Coke en cash

12

“Tactisch” leek er niet veel reden om de woning te doorzoeken van minnares van de vermeende drugshandelaar. Het financieel rechercheteam stapte toch naar binnen. Ed Weustenraad, forensisch accountant van het BOOM, en George van der Zon, (toenmalig) rechercheur bij politie Haaglanden, doken in tassen geld en administratie. De opmaat voor een forse ontnemingsvordering.

Spiegeltje, spiegeltje…

26

Het werk en het gedrag van OM-medewerkers liggen onder een vergrootglas. Iedereen ziet – en moet kunnen zien – wat wij doen. Integriteit is daarom een kwaliteitskenmerk van het OM. Bureau Integriteit OM wil integriteit vooraf bespreekbaar maken.

Inhoud

Aanpakken en afpakken!

Ik beschouw mijzelf over het algemeen niet als een rancuneus mens. In het gewone sociale verkeer vind ik het een goede eigenschap als je over conflicten heen kunt stappen. Maar ik maak graag een uitzondering voor criminelen. Dan heb ik helemaal niet de neiging om te denken: “ach, laat maar”. In tegendeel; ik kan dan juist heel vasthoudend zijn. Ik vind het ronduit plezierig als we er in slagen om dat soort types aan te pakken en hun crimineel vermogen af te pakken. Het mag duidelijk zijn dat één opsporingsdienst of één instantie het nooit kan opnemen tegen de gehaaide jongens die denken dat crimineel ondernemerschap een prima manier is om geld te verdienen. De FIOD, waar ik als staatssecretaris van Financiën verantwoordelijk voor ben, de politie en het Openbaar Ministerie werken dan ook sinds vorig jaar nog nauwer samen in het programma Afpakken. Want het lukt alleen maar om de daders in een hoek te drijven en hun zakken leeg te halen, als we schouder aan schouder optrekken. In meer juridische termen gevat, is rechtsherstel het doel van het programma Afpakken. Het gaat erom de oude situatie van vóór het misdrijf zo goed mogelijk te herstellen. Dat kunnen we alleen maar door het onrechtmatig verkregen voordeel af te pakken. Zo tref je de daders in hun portemonnee. En het biedt ook de beste kansen om de slachtoffers te compenseren. De FIOD, de politie en het OM gaan er samen op af, zodat iedereen krijgt wat hij verdient. Frans Weekers, staatssecretaris van Financiën

Afpakken als estafette

28

Als de schijn niet bedriegt, lijkt het de komende jaren écht wat te worden. Met afpakken. Opportuun zag dat met het Ketenprogramma Afpakken de schuttingen neergaan. Het estafette-denken wint terrein, en de persoonlijke betrokkenheid ook. ‘Ik wil die graaiers niet meer terugzien.’

En verder...

Stelling > 10 De zaak > 11 Actueel > 16 Kortom > 18 Column > 21 Het Parket > 22 Jurisprudentie > 31 Gespot > 32

OPPORTUUN | RELATIEMAGAZINE VAN HET OPENBAAR MINISTERIE | JAARGANG 18 | NUMMER 05 | mei 2012 Opportuun wordt gratis verstrekt aan de medewerkers van het OM en andere geïnteresseerden. Het magazine verschijnt twaalf keer per jaar. De redactie is verantwoordelijk voor de inhoud. Aan de in Opportuun verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. Abonnementenadministratie Wijzigingen? Stuur de adresdrager met de aangebrachte wijzigingen naar het retouradres, of e-mail de wijzigingen naar [email protected]. Redactieadres Openbaar Ministerie, Parket-Generaal, afdeling Communicatie, Prins Clauslaan 16, Postbus 20305, 2500 EH Den Haag. Eindredacteur Pieter Vermaas, 070 - 3399840 of [email protected]. Plaatsvervangend eindredacteur Thea van der Geest, 070 - 3399825 of [email protected]. Aan dit nummer werkten mee Paul van der Zanden, Marijke Vromans Foto omslag Robin Utrecht Bladformule en vormgeving Kris Kras Design Druk Tuijtel Oplage 8800

Opportuun 5 - mei 2012 - Inhoudsopgave | 5

Criminelen die na hun celstraf weer in hun Porsche kunnen stappen – Roy Appels kan het niet uitstáán. Daarom moeten OM, fiscus, politie en bijzondere opsporingsdiensten één afpakfront vormen. Interview met de tweede man van de Fiod. ‘Gun elkaar het succes.’

‘PAK CRIMINELEN HUN Het rechtsgevoel van Fiod-topman Roy Appels

PORSCHE AF’ ‘Vroeger pakten we grote criminelen wel op en kwam het vaak wel tot een veroordeling. Maar zelden kwamen we bij hun vermogen. Versluierd en weggesluisd was het al, door notarissen, boekhouders, vastgoedhandelaren. Nú pakken we de facilitators en “bankiers van de onderwereld” aan. Als Fiod, maar ook vooral samen met de Nationale Recherche in een combiteam.

Roy Appels :

‘Het gras bij de ander is ook groen’

6 | Naam artikel - Opportuun 5 - mei 2012

plannen ("bids") zeker drie keer hun geld opleveren.

De partijen plukken al de vruchten van het gezamenlijke team, ziet Appels. ‘De Nationale Recherche heeft veel expertise over de georganiseerde criminaliteit, en wij zijn weer sterk in complexe financiële onderzoeken. Als je dat bij elkaar in één team zet, met daarbij officieren en parketsecretarissen van het Landelijk Parket en Roy Appels, plaatsvervangend directeur van de Fiscale Inlichtingen het Functioneel Parket, dan heb je de goede mix om deze criminaliteit en Opsporingsdienst, gelóóft in de aan te vliegen. Deze verbinding is nieuwe visie op “afpakken”. In zijn zó waardevol. Fiod en FP hebben werkkamer in het Fiod-kantoor in veel ervaring en zijn goed in het Utrechts Kanaleneiland, vallen de woorden “samenwerken” en “elkaar “terugrechercheren” in financiële onderzoeken. Terwijl Nationale successen gunnen” vaak. Recherche en LP meer in het Het combiteam is slechts één van de heden werken. Ze kunnen goed schakelen in de hectiek: vandaag initiatieven binnen het gebeurt er iets en direct verleggen “Ketenprogramma Afpakken”. ze de koers in het onderzoek. Nu Nationale Recherche en Fiod investeren samen in het team, onder we samen in één team optrekken leren ze dat van elkaar. En óf ze dat gezag van het Landelijk Parket en leuk vinden! Fiod-rechercheurs Functioneel Parket. Voor dergelijke leren van hun NR-collega’s veel initiatieven wordt alleen geld over de inzet van bijzondere uitgetrokken als de indieners aannemelijk konden maken dat hun opsporingsbevoegdheden en van hun tactische analyse. En rechergezamenlijke, concrete, innovatieve

cheurs van de NR kunnen van ons leren op het gebied van financieel rechercheren. Het is mooi om dat samen te brengen.’ Niemand hoeft de 51-jarige Appels, oud-teamleider fraude van het FP in Rotterdam, op te porren om af te pakken. ‘Ónverteerbaar vind ik het: verdachten en daders die zich ten koste van anderen verrijken. Die met bijvoorbeeld mooie rendementsverhalen en malafide beleggingsconstructies mensen hun laatste spaarcentjes afhandig maken. Deze mensen hebben daar hun hele leven hard voor gewerkt, en dan alles kwijt! De daders moeten achter de tralies, en we moeten hun geld afpakken. Teruggeven aan de slachtoffers, zodat zij weer fatsoenlijk door hun oude dag kunnen komen. Straffen-zonder-afpakken botst met rechtvaardigheid en mijn rechtsgevoel. Ik kan het niet uitleggen als de dader na zijn celstraf weer zijn eigen Porsche instapt en zijn oude leventje voortzet met het geld dat hij afhandig heeft gemaakt.’ Afpakken was nooit “hot”. Maar het beeld kantelt, merkt Appels. ‘De maatschappij ziet wat voor verdien-

Opportuun 5 - mei 2012 - Interview | 7

sten er in om gaan, en de verontwaardiging heeft zijn weerslag op de aanpak. Nog maar vier jaar geleden gold dat je beter de fiscus kon oplichten voor drie ton, dan voor drie ton diefstal plegen. Voor die diefstal ging je twee jaar de bak in, voor die belastingfraude kreeg je een taakstraf. Bovendien was het nog maar de vraag of de “winst” werd afgenomen. Dat is veranderd.’ Appels geldt als trekker van afpakken binnen de Fiod. Hij werd drie jaar geleden binnengehaald vanuit het FP om de opsporing binnen het Fiod te versterken. Hij stimuleerde dat de Fiod zijn eigen pseudokopers opleidde. Inmiddels struinen Fiod-rechercheurs zelf het internet af naar aanbieders van merkvervalste goederen als medicijnen en sigaretten. Zonder de grens van uitlokking te overschrijden, maken ze afspraken met illegale handelaren, waarna deze kunnen worden aangehouden. Ook OVC, opnemen van vertrouwelijke communicatie, doet de Fiod nu zelf. In de vastgoedfraudezaak “Klimop” leverde dit afluisteren in hotelkamers doorslaggevend bewijs op, al was de apparatuur toen nog van het KLPD. Tegelijkertijd, zegt hij, hoeft niet elke organisatie alles zelf te kunnen en alleen te doen. ‘Bij afpakken moet je criminelen treffen waar het het meest pijn doet, in hun portemonnee. Voor het slachtoffer, voor de maatschappij, én omdat geld vaak de brandstof voor nieuwe misdrijven vormt. Wie afpakt en hoe, dat maakt eigenlijk niet uit.’ ‘Weet je wat vroeger een doorn in mijn oog was? Dan waren voor politie en OM de strafrechtelijke mogelijkheden uitgeput, en moest het in beslag genomen vermogen worden terug gegeven… en dan bleek achteraf dat de fiscus tegen deze verdachte nog een flinke vordering had openstaan. Eén telefoontje vanuit de opsporing naar de Belastingdienst had voldoende geweest om langs een andere weg dat geld af te pakken.’ ‘En dus moeten de afpakpartners meer samenwerken. Van begin tot eind, van intelligence tot incasso.

8 | Interview - Opportuun 5 - mei 2012

Dus moet je “aan de voorkant” de vragen stellen. Wat willen we bereiken? Hoe handelen we met het meeste effect? Welke andere partners heb ik nodig? Wie doet wat? Waar liggen mogelijke vermogenbestanddelen en hoe kunnen we die het beste afpakken? Want afpakken is breder dan het strafrechtelijke ontnemen en verbeurd verklaren. Het gaat ook om compensatie van slachtoffers, schikken, de fiscus in stelling brengen, bestuurlijke maatregelen. Of soms ook om derdenbeslag. Daarbij kan het OM zijn beslag opheffen omdat een derde er civiel beslag overheen heeft gelegd.’ ‘De fiscus kan soms effectiever en efficiënter werken dan het OM. De fiscus hoeft niet te bewijzen dat een belastingplichtige verkeerd heeft gehandeld; het is juist de belastingplichtige die zal moeten aantonen hoe hij aan zijn vermogen komt. Denk aan de “patseraanpak” van de politie. Stel, politie en justitie weten dat iemand een uitkering heeft én een nieuwe BMW uit de 7-serie rijdt. Maar ze kunnen niet bewijzen dat de auto met crimineel geld is bekostigd. Dan kunnen ze beter de Belastingdienst tippen. Kan iemand niet aantonen dat hij legale inkomsten heeft, dan kan de fiscus iemand een aanslag opleggen en uiteindelijk die aanslag innen.’ ‘Maar in een ander geval doe je het juist niet onopvallend. Dan ga je juist voor het oog van de camera’s Bentley’s wegslepen en schilderijen van de muur tillen.' ‘In de vastgoedfraudezaak “Klimop” is voor een driesporenbeleid gekozen. 46 miljoen ging naar de slachtoffers: de pensioenfondsen. Meer dan honderd miljoen ging naar de fiscus doordat op basis van informatie uit het strafdossier naheffingsaanslagen konden worden opgelegd. Er komen nog diverse ontnemingszaken voor de rechter.’ ‘Klimop was een kolossale zaak. Meer dan vijf jaar heeft onderzoek van de Fiod geduurd. Op de actiedag waren er wel vijf- tot zeshonderd man in touw. Structureel zijn er tientallen mensen mee bezig

Fiod-taken Als opsporingsdienst van de Belastingdienst doet de Fiod onderzoeken op het terrein van de fiscale wetgeving en douanewetgeving. Het speurt, onder meer, naar fraude met toeslagen en subsidies, faillissementsfraude, merkvervalsing (kleding, sigaretten) en naar misbruik van strategische goederen.

geweest. Van veertig bij dalmomenten tot honderdtwintig bij piekmomenten. De branche zegt dat Klimop een incident is, maar daar denken wij, gezien alle signalen, anders over. FP-hoofdofficier Marianne Bloos is met de branche in gesprek.’ Het gaat om samenwerken, stelt Appels. Hij wijst op een tweede “bid” binnen het Ketenprogramma Afpakken waar de FIOD aan meedoet. Een gezamenlijk bid van alle BOD’en en het FP. ‘Daarin hebben de partijen afgesproken dat in álle onderzoeken het afpakken van crimineel vermogen vast onderdeel is. Afpakken is dus gewoon werk. Verder doen twee of meer BOD’en in 2012 minimaal drie gezamenlijke onderzoeken en vanaf 2013 vier. Daarmee bundel je de krachten die elke dienst heeft.’ Het bid schermt ermee dat vanaf 2018 met een jaarlijkse investering van 5,8 miljoen minimaal 49 miljoen extra aan wederrechtelijk verkregen voordeel aan het FP wordt gerapporteerd. Daarvan zal ten minste negentig procent, 44 miljoen, onder conservatoir beslag worden gelegd, waarvan uiteindelijk minimaal 28,8 miljoen moet worden geïncasseerd door het FP. De investering leidt verder tot een spinn off van een extra (boete-)opbrengst van 17 miljoen in het bestuurlijke traject. Bijzondere opsporingsdiensten waren altijd “verticaal”, op hun departementen, georiënteerd. De Fiod op Financiën. De Sociale inlichtingen en opsporingsdienst (SIOD) op Sociale Zaken. De VROM-IOD op VROM. En de nieuwe Voedsel- en Warenautoriteit op LNV. Nu werken ze, met al hun kennis, in

alle onderzoeken meer samen. ‘Hun onderzoek begint pas als ook de afpakmogelijkheden en -activiteiten zijn beschreven in preweegdocumenten en projectplannen, en het onderzoek eindigt pas als ook het financiële deel klaar is. Medewerkers worden getraind, begeleid en uitgewisseld, en de toppers vormen een expertpool. Waar mogelijk loopt het strafrechtelijke onderzoek samen met het financiële onderzoek. Vermogen moet vroegtijdig worden gedetecteerd en in beslag genomen. Zo brengen we doorlooptijden omlaag en casht de keten snel.’ In afpakland liggen nog veel percelen braak, stelt Appels. En niet omdat afpakken zo moeilijk is. ‘Het punt is: we hebben te lang binnen onze eigen kokers gedacht. Belangrijk is dat je weet welke bijdrage een dienst kan geven en over welke informatie ze kunnen beschikken. Vaak blijkt dat als je wél over de informatie had beschikt die bij andere diensten lag, je andere keuzes zou hebben gemaakt. De Fiod, bijvoorbeeld, heeft zelf geen vermogenstraceerders in dienst. Maar het BOOM wel. De Belastingdienst heeft veel kundige

financiële mensen die kunnen helpen bij ingewikkelde financiële constructies. Dat delen, die verbinding leggen - dat moet bevorderd worden.’ Dat vereist veel samenwerking. Willen mensen dat wel? Appels: ‘Het probleem is niet dat mensen niet willen samenwerken, zeker niet op de werkvloer. Maar we leven zo “on the targets”, dat “streepjes halen” binnen je eigen organisatie soms belangrijker is dan het maximale effect dat je voor de maatschappij wil bereiken.’ Verder moeten we –ook de Fiod- bij het samenwerken oog voor de ander houden. Heb het lef de successen met anderen te delen. Met onze expertise hebben we het als Fiod makkelijk. Maar het kan verstandig zijn om een afpaksucces op het conto van een andere opsporingsdienst, waarmee je samen werkt, te laten komen. Daarmee kunnen die collega’s in hun eigen organisatie het afpakken nog meer op de kaart zetten en mensen in beweging krijgen. Gun elkaar het succes. Het gaat al beter, maar ook het OM kan, bijvoorbeeld in persberichten, nog meer de nadruk leggen op gezamenlijke successen door daarin ook nadrukkelijk de opsporingsdiensten

te noemen. Mensen denken simpelweg vaak niet verder dan hun eigen organisatie. Terwijl het gras bij de buren óók heel groen kan zijn. Die gunfactor, dat uitstralen dat je als één front opereert, als één keten – dat geeft een boost, hoor.’ ‘Niemand is tegen samenwerken, maar in de uitvoering schuurt het soms. Je moet samen verschillen overbruggen: in kennis en kunde; in achtergrond en cultuur. Ook voor aspecten als vertrouwen en veiligheid moet je oog hebben. Als manager moet je daar aandacht voor hebben. Zo is de politie, en dat bedoel ik niet onaardig, redelijk hiërarchisch georganiseerd, terwijl de Fiod een vrij platte structuur en cultuur kent. Gechargeerd: bij de politie geldt eerder: “als de baas zegt dat we linksaf gaan, gáán we linksaf.” Onze rechercheurs gaan steeds het gesprek aan om de ander te overtuigen dat in hun ogen een beslissing niet juist is. Voor die verschillen zul je tot op zekere hoogte begrip moeten hebben. Alleen dan wordt samenwerken en daarmee afpakken een succes.’ Tekst: Pieter Vermaas Foto: Onno Kummer

Gezamenlijk succes 'Ik onderschrijf volledig het belang dat Roy Appels hecht aan in­ tensieve samenwerking tussen alle afpakpartners. Het maakt niet uit welke overheidsdienst crimineel vermogen afpakt, áls het maar gebeurt. Is afpakken via de Belastingdienst de snelste en meest efficiënte manier? Dan haalt de fiscus het criminele geld terug. Gaat het om een complexe afpakzaak? Dan schakelen we de expertise in van het Bureau Ontnemingswetgeving OM. Het is belangrijk dat we het Programma Afpakken gezamenlijk tot een succes maken. Dat vraagt om samenwerking tussen politie, bijzondere opsporingsdiensten, Belastingdienst, het OM en vele andere partners. Door samen op te trekken kunnen we snel en efficiënt meer crimineel vermogen afpakken. Ik wil dat die manier van denken in elke zaak terugkeert. Dat doen we eerst en vooral voor de slachtoffers. We willen gedupeerden van bijvoorbeeld fraude zoveel mogelijk schadeloos stellen. Zijn er geen slachtoffers in beeld – zoals in onder meer drugszaken – dan vloeit het afgepakte crimineel vermogen naar de staatskas.’ Marianne Bloos, voorzitter Stuurgroep Afpakken en hoofdofficier FP

|9



De Stelling

‘Liever miljoenen afpakken in een paar zaken dan een paar centen afpakken in veel strafzaken’

‘Ja’

‘Nee’

Ik zou liever miljoenen afpakken in een paar grote strafzaken, dan standaard bij iedereen. Want mensen die grof geld hebben verdiend met economische misdaden hebben geen recht op dat vermogen. Ze moeten veroordeeld worden voor hun vergrijp en hun crimineel vermogen moet worden afgepakt. Het ligt anders als iemand geen economisch delict heeft gepleegd. Dan vind ik het maar de vraag of je moet afpakken. Je moet naar de individuele omstandigheden kijken om daarover te beslissen. Als een veroordeelde geen financiële middelen heeft, wat voor uitweg heeft hij dan? Je kan met rücksichtslos afpakken iemand ook de criminaliteit in duwen. Als je bijvoorbeeld een scooter afpakt van een koerier, dan ontneem je hem ook zijn inkomsten. Bij kleinere zaken moet je de persoonlijke situatie bekijken. Pak af als er wat af te pakken is of tref een regeling. Overweeg om het bedrag om te zetten tot een werkstraf. Standaard afpakken brengt ook kosten met zich mee. Weegt dat op tegen wat het opbrengt? En wat is het voordeel dan?

Ik vind het korte termijn denken: wel miljoenen afpakken van grote jongens en van de kleintjes niets. Het is natuurlijk snel geld maken om alleen bij grote zaken het criminele geld af te pakken. Maar kleine criminaliteit wordt op die manier niet afgeremd. Dus pak bij grote én kleine criminelen af. Ze nemen beiden bewust risico. Neem bijvoorbeeld uitkeringsfraude. Ik heb het idee dat sommige mensen met een uitkering ook zwart werken voor een extra inkomen. Dat is crimineel gedrag. Ze zouden alles moeten terugbetalen en de belastinggelden die ze ontdoken ook. Als je niet afpakt schept het precedenten voor gelijkwaardige gevallen. Ook schadevergoeding moet je af kunnen pakken, omdat daders er anders te makkelijk vanaf komen. Door niet af te pakken bij kleine vergrijpen ontstaat het idee bij boefjes dat ze minder risico lopen om gepakt te worden. Natuurlijk kost het de gemeenschap meer om kleine bedragen af te pakken, maar laat de crimineeltjes er maar iets voor terugdoen. Papier prikken wat mij betreft, wat bureau Halt met jongeren doet.

Maarten van Oort (23), deelnemer OM-burgerforum Rotterdam

Aline de Reus (57), deelneemster AD lezersjury en OM-burgerforum Rotterdam Foto’s: Michel de Groot

10 | Stelling - Opportuun 5 - mei 2012

Zaanse portier Mot in de rij voor de disco

Het uitgaansleven van Zaanstad is een ruige boel. Amsterdam Zuidoost meets de Hollandse polder. In Club Minq hebben ze de opvallende huisregel dat de samenstelling van het publiek een afspiegeling moet zijn van de maatschappij. Op een avond in maart van 2010 ging het mis. Beneden, in de club, was het stampvol. Bij de ingang zou de portier hebben geroepen: ‘Alle negers uit de rij!’, of iets dergelijks. Een van de wachtenden, een donker meisje van toen zestien, kwam thuis en vertelde het haar moeder, zo van: wat mij nu toch is overkomen. Joh, zei de moeder, dat is discriminatie, daar moet je aangifte van doen. Ze hadden het er vaak over. Drie weken later stapte de dochter naar de politie. Anderen die in de rij hadden gestaan, stuurden brieven en mails die nu ook in het strafdossier zitten. Soms hadden ze het niet verstaan. ‘Ik hoorde blablabla mogen niet meer naar binnen. Ik hoorde van anderen dat hij “donkere mensen” zei.’ Vandaag, bij de politierechter in Haarlem, zitten moeder en dochter op de publieke tribune. Tegenover de rechter zit de portier: type sportschool, houthakkersoverhemd, geschoren kop. Er is een getuige: de eigenaresse van club Minq. Eerder kwam ze niet opdagen, het scheelde

een haartje of de politie was haar komen ophalen. Heeft zij die nacht tegen haar portier gezegd dat er geen donkere mensen meer in mochten, vraagt de rechter. Nee, zegt ze. En hoe zit het met die huisregel van de afspiegeling van de maatschappij? Hoe pas je die toe? ‘Dat is echt iets dat ik aan de portier overlaat’, zegt ze. Handen, onschuld, dat werk. Dan is de portier aan de beurt. ‘Kunt u zich herinneren’, vraagt de rechter, ‘of u die nacht aanwijzingen kreeg dat u geen mensen meer moest toelaten?’ ‘Ik ga het hier niet letterlijk zeggen,’ zegt de portier, ‘maar mevrouw meldde luidkeels dat ik geen donkere mensen meer mocht binnenlaten, maar alleen vaste klanten.’ Bovengekomen, vertelt de portier, bleek er mot te zijn ontstaan in de rij. ‘Toen heb ik iedereen weggestuurd. Ik heb gezegd: “We gaan een half uur dicht, er komt niemand meer in”. Als je blanke mensen weigert, accepteren ze dat. Allochtonen hebben dan nog wel eens de neiging om te zeggen dat ze dan worden gediscrimineerd.’ ‘Dus als de aangeefster zegt dat ze hoorde: “Alle bruine mensen moeten uit de rij”, dan liegt mevrouw?’

‘Dan liegt mevrouw.’ De officier van justitie twijfelt niet. ‘Uit de aangifte volgt dat mijnheer heeft gezegd dat alle donkere mensen uit de rij moesten. Door die uitspraak te doen, neemt hij het risico dat mensen zich gediscrimineerd voelen. Als hij het al in opdracht heeft gedaan, dan ontslaat dat hem nog niet van zijn eigen verantwoordelijkheid.’ Ze eist 250 euro boete. De advocaat vindt het bewijs maar zo-zo. Er zit zoveel van horen zeggen bij, de mensen uit de rij hebben elkaar opgestookt, denkt hij. ‘Ik ga uit van de aangifte’, begint de rechter zijn uitspraak. ‘Aangeefster is een jong meisje, maar is tijdens het verhoor staande gebleven.’ De verdachte slaakt een hoorbare zucht. ‘U hebt mensen gediscrimineerd op grond van ras. U bent al lang professioneel actief, u weet als geen ander dat dit soort uitlatingen als discriminerend kan worden opgevat. Ik veroordeel u conform de eis tot 250 euro boete.’ In de hal blijven de hoofdrolspelers plakken. Moeder en dochter zijn tevreden, de portier boos. Dit kan hij niet hebben op zijn strafblad, dit gaat om zijn brood. Hij wil in beroep. Tekst: Lars Kuipers Illustratie: Guusje Kaaijk

Opportuun 5 - mei 2012 - De Zaak | 11

‘De ver­ dachte was een echte patser’

“Tactisch” leek er niet veel reden om de woning te doorzoeken van minnares van de vermeende drugs­ handelaar. Het financieel rechercheteam stapte toch naar binnen. Ed Weusten­ raad, forensisch accountant van het BOOM, en George van der Zon, (toenmalig) rechercheur bij politie Haaglanden, doken in tassen geld en admini­ stratie. De opmaat voor een forse ontnemingsvordering.



Coke en cash bij de minnares

De afpakzaak van BOOM-accountant Weustenraad en rechercheur Van der Zon

12 | Naam artikel - Opportuun 5 - mei 2012

De wijk Escamp in Den Haag wordt op een dinsdag halverwege december opgeschrikt door een inval van de politie. In een strak gecoördineerde actie doorzoeken politiemensen de woning van de minnares van drugshandelaar Marcel. Het resultaat van de doorzoeking is indrukwekkend. De politie vindt in de woning een industriële ton vol cocaïne en een tas met coke. In totaal ruim honderd kilo. Daarnaast liggen verspreid in de woning een koffer en tassen vol contant geld: opgeteld meer dan 1,3 miljoen euro. Het geld en de drugs worden in beslag genomen. De eigenaren zullen hun bankbiljetten nooit meer terugzien. Het is inmiddels jaren geleden, maar forensisch accountant Ed Weustenraad van het Bureau Ontnemingswetgeving OM (BOOM) bewaart nog levendige herinneringen aan die decemberdag. ‘We draaiden mee in een groot onderzoek naar cocaïnehandel. Voor het tactische deel van dat onderzoek leek de woning van deze vrouw niet erg interessant. Maar het financieel rechercheteam wilde daar per se naar binnen, omdat we vermoedden dat een van de hoofdverdachten er zijn administratie had ondergebracht. Het is goed dat we hebben doorgezet, want deze onverwachte vondst was natuurlijk prachtig.’

Opportuun 5 - mei 2012 - Alles afwegende | 13

Het verhaal begint rond de jaarwisseling van 2000 op 2001. Uit informatie van de Criminele Inlichtingeneenheid blijkt dat een internationale organisatie werkt aan de opbouw van een cokelijn van Colombia naar Nederland. De daders verstoppen hun illegale handelswaar in blikken met palmharten, jonge scheuten van palmbomen die veel gebruikt worden in salades. De route loopt van Colombia naar Equador, waar de cocaïne op een schip naar Antwerpen wordt geladen. Politie zijn op de hoogte en starten onderzoek "Xenon". De eerste zending met daarin 312 kilo cocaïne wordt direct onderschept door de douane in Antwerpen. Slechts enkele blikken met coke blijven achter, waarna de container wordt doorgelaten voor transport naar Nederland. Een vrachtwagen levert de lading dinsdag 19 december 2001 af bij een opslagloods in Maasland. Dat is het startsein voor ingrijpen. Een serie verdachten wordt aangehouden, onder wie drugshandelaar Marcel en zijn maîtresse uit de Haagse wijk Escamp. Naast het klassieke opsporingsonderzoek naar de drugsbende loopt ook een strafrechtelijk financieel onderzoek. Dat levert enkele maanden voor de “klapdag” in december al een grote drugsvangst op. De Colombiaanse autoriteiten onderscheppen in de zomer van 2001 op de luchthaven van Bogota 720 kilo cocaïne, uiterst vakkundig verstopt in een lading fruitpulp. ‘De drugshandelaren dachten dat ze pech hadden en deze vondst een toevalstreffer was’, zegt George van der Zon, destijds financieel rechercheur bij de politie Haaglanden. 'Maar deze vangst was het gevolg van financieel rechercheren. Een van onze verdachten in Nederland was net een handelsbedrijf gestart in fruitpulp en hij deed uitsluitend zaken met één Colombiaanse toeleverancier. Dat is wel heel opmerkelijk. Aan de hand van informatie van de Belastingdienst gecombineerd met financieel speurwerk konden we vanuit Nederland dit drugstransport opsporen.’ Onderzoek Xenon leidt naar in totaal 1132 kilo cocaïne en miljoenen euro’s crimineel geld. Deze vangst markeert voor Weustenraad en Van der Zon enkel een tussenstand in hun onderzoek. Met een team van twee financieel en zes tactisch rechercheurs bereiden ze een ontnemingsvordering van miljoenen euro’s tegen de verdachten voor. Crimineel geld wordt afgepakt, zodat drugshandelaren geen profijt hebben van hun illegale praktijken. En zodat ze na hun celstraf geen geld achter de hand hebben om opnieuw een cokelijn op te zetten. Forensisch accountant Weustenraad: ‘Tijdens de actiedag in december werd beslag gelegd op alle vermogensbestandsdelen die we in kaart hadden gebracht. Onroerend goed, auto’s bankrekeningen – noem maar op. En natuurlijk administratie. Daar moet je snel induiken. Zijn er nog onbekende

14 | Alles afwegende - Opportuun 5 - mei 2012

bankrekeningen of ander vermogen?’ Rechercheur Van der Zon vult aan: ‘We hebben niet zomaar alles meegenomen, maar gekeken welke informatie nuttig is voor ons onderzoek. Dan nog eindig je met vuilniszakken vol papierwerk.’ Het napluizen van administratie is monnikenwerk, maar legt wel de basis voor een goede ontnemingsvordering. Het financieel opsporingsteam brengt het uitgavenpatroon van de verdachten in kaart met een zogeheten kasopstelling. Dat betekent dat rechercheurs nagaan hoeveel geld de verdachten hebben uitgegeven en welk legaal inkomen daar tegenover staat. ‘Neem nu Marcel. Dat was een echte patser’, zegt Van der Zon. ‘Hij bestelde voor meer dan zeventigduizend euro een Mercedes. Die betaalde hij in vier delen, allemaal met contact geld. Bij de laatste betaling nam Marcel een dure fles champagne mee naar de autodealer. Al het personeel moest proosten op zijn aankoop.’ De aanschaf van de Mercedes is slechts één voorbeeld van de onverklaarbare uitgaven die achteraf zijn gereconstrueerd. In totaal doet het financieel rechercheteam zo’n honderdtachtig deelonderzoeken naar uitgaven van de drugsverdachten. Dat is een pittige klus. De mannen blijken gebruik te maken van complexe witwasconstructies en bedrijven in binnen- en buitenland om de herkomst van hun geld te verhullen. Het onderzoek naar de portemonnee van Marcel leidt naar fikse uitgaven aan onder meer dure audioapparatuur, reizen, sieraden en de betaling van een handlanger. Maar veruit het grootste bedrag geeft Marcel volgens de rechercheurs uit aan de financiering van drugstransporten: meer dan 2,2 miljoen euro. Die investering is berekend op basis van de groothandelsprijzen in Colombia. De berekening van Marcels crimineel vermogen komt uiteindelijk uit op bijna 3,8 miljoen euro. Het financieel onderzoek resulteert in een dik

Geen euro op zak De berg contant geld die werd gevonden bij de doorzoeking in Escamp bestond volledig uit buitenlandse valuta. Het is nooit precies vast komen te staan waarom. Maar Van der Zon en Weustenraad hebben wel een theorie. ‘De invallen in Xenon vonden plaats aan de vooravond van de invoering van de euro. We vermoeden dat de verdachten bewust voor valuta hebben gekozen die buiten de eurozone vallen. Stel dat ze alleen guldens bezaten. Dan hadden ze al die miljoenen in vrij korte tijd bij de bank moeten omwisselen voor euro’s. Dat zou een risico zijn. Met deze buitenlandse bankbiljetten kwamen ze onder die druk uit en hoopten ze niet op te vallen.’

proces-verbaal. Om het inzichtelijk te houden, bouwt het financieel opsporingsteam het proces-verbaal op als een piramide. De top wordt gevormd door een samenvatting met daarin de belangrijkste conclusies. Die rusten op verschillende bouwstenen: hoofdstukken waarin de cijfers en het bewijs exact worden uitgewerkt. ‘Xenon is een van de grotere ontnemingszaken van het BOOM’, stelt Weustenraad vast. ‘Toch omvat het “hoofd proces-verbaal” slechts elf pagina’s. Daar staat alle informatie in. Je moet het rekenwerk overzichtelijk brengen, ook voor de rechtbank. Deze methode om het onderzoek compact en begrijpelijk te houden, hebben we in Xenon voor het eerst gebruikt.’ Officier van justitie Karin Zweers brengt de ontnemingsvordering in Xenon voor de rechtbank in Haarlem, daarbij ondersteund door Weustenraad. De inhoudelijke behandeling is voorafgegaan door uitvoerig schriftelijk overleg. ‘Dus kwam de voorzitter van de rechtbank binnen met de vraag: “Heeft u nog aanvullende punten? Nee? Dan kan de officier beginnen met het requisitoir.” Binnen een uur was de zitting voorbij. Terwijl we het toch over miljoenen verondersteld crimineel geld hadden’, blikt Weustenraad terug. De rechtbank Haarlem volgt de eis van het BOOM en oordeelt dat Marcel 3,8 miljoen euro crimineel vermogen moet inleveren. Het gerechtshof verlaagt de ontneming later tot 1,2 miljoen euro. ‘We zijn in deze zaak voor verschillende ankers gaan liggen en hebben de aankoop van partijen drugs volledig aan Marcel toegerekend’, verklaart Weustenraad. ‘Het hof constateert dat de verdachte die cocaïne samen met anderen heeft betaald. Bovendien heeft het gerechtshof een geldboete van negenhonderdduizend euro uit de strafzaak tegen Marcel in mindering gebracht op de ontnemingsmaatregel.’ In de strafzaak kreeg de drugshandelaar negen jaar cel opgelegd. De ontnemingsmaatregel tegen Marcel is inmiddels volledig geëxecuteerd. Het Centraal Justitieel Incassobureau kon het bedrag innen dankzij het grootschalige beslag dat in december 2001 werd gelegd op geld en goederen. Een medeverdachte van Marcel moet van het gerechtshof 177.000 euro crimineel geld terugbetalen, naast zijn gevangenisstraf van drie jaar. Een derde verdachte in Xenon kreeg van de rechtbank een ontneming van 635.000 euro opgelegd. Het hoger beroep in die zaak loopt nog. Zijn gevangenisstraf van zes jaar is wel onherroepelijk. En de minnares uit Escamp? Zij kreeg een gepeperde boete van 13.500 euro voor het verbergen van cocaïne en crimineel geld in haar woning. Tekst: Paul van der Zanden Foto: Robin Utrecht

‘We wisten elkaar snel te vinden’

Ed Weusten­raad en George van der Zon: Weustenraad en Van der Zon kijken tevreden terug op de nauwe samenwerking tussen politie en Openbaar Ministerie in het financieel onderzoek binnen Xenon. ‘De lijnen waren kort; we wisten elkaar snel te vinden. En we hadden voldoende financiële kennis in huis. Dat alles heeft zeker bijgedragen aan het succes in deze zaak’, zegt Van der Zon. George van der Zon (1964) was in de periode dat het onderzoek Xenon werd opgestart financieel rechercheur bij de politie Haaglanden. Hij stapte in 2004 over naar de Nationale Recherche, die toen werd opgericht, en werd daar financieel expert. Tegenwoordig is Van der Zon milieujurist bij IPOL, de informatietak van het Korps landelijke politiediensten. Ed Weustenraad (1958) is nog altijd senior forensisch accountant bij het Bureau Ontnemingswetgeving OM. Hij adviseert officieren van justitie bij berekeningen van crimineel vermogen in complexe ontnemingszaken. Vanuit die functie stuurt hij ook politieteams aan. Weustenraad is inmiddels tevens teamleider van de BOOM-vestiging in Rotterdam.

Opportuun 5 - mei 2012 - Naam artikel | 15

‘De kracht zit ‘m in het feit dat er gelijktijdig wordt gewerkt in plaats van na elkaar’

Selecteren, afdoen, uitvoeren

ZSM als landelijke werkwijze

Vanaf deze maand bereiden alle parketten zich voor op de invoering van een nieuwe werkwijze om eenvoudige strafzaken af te handelen. Afgelopen jaar is er al proefgedraaid. Resultaat: het ging beter en sneller.

Een verdachte stompt en duwt een jongen en trekt daarbij het poloshirt van het slachtoffer kapot. De waarde van het shirt wordt vastgesteld op €75. De dader betaalt meteen, en de politie draagt het bedrag direct over aan het slachtoffer. Vervolgens krijgt de dader nog een boete van € 400,- voor mishandeling, die hij ook direct kan betalen. Klaar. “Samen, snel, slim, selectief, simpel en samenlevingsgericht” eenvoudige strafzaken afhandelen. Dát aan het einde van dit jaar geregeld hebben, is wat OM, politie en hun ketenpartners beogen. Bij de intake van de strafzaken wordt direct een selectie toegepast. Is er sprake van een eenvoudige, veelvoorkomende zaak, zoals winkeldiefstal of vernieling, die zonder tussenkomst van de rechter kan worden afgedaan, dan wordt er direct een beslissing

16 | Actueel - Opportuun 5 - mei 2012

door het OM genomen. Zo kan een eenvoudige mishandeling, willekeurig waar, soms al binnen enkele uren betekenisvol worden afgedaan.

Landelijke invoering De landelijke voorbereiding om tot deze nieuwe werkwijze te komen, is deze maand van start gegaan. Na pilots op vijf verschillende parketten en regiokorpsen gaan ook de andere parketten aan de slag met de invoering. OM en politie willen met de nieuwe werkwijze de bureaucratie verminderen en de slagkracht verhogen, zodat slachtoffers, verdachten en de samenleving sneller weten waar ze aan toe zijn. Er moet een einde komen aan lange doorlooptijden, zodat criminaliteit doelmatiger en effectiever wordt aangepakt. De aanpak vraagt om een hechte samenwer-

king. Behalve het OM en de politie zijn ook de advocatuur, de Rechtspraak, de reclasseringsorganisaties, Slachtofferhulp Nederland en de Raad voor de Kinderbescherming erbij betrokken. De kracht van dit werkproces zit in het feit dat er gelijktijdig wordt gewerkt in plaats van na elkaar. De ketenpartners bekijken bijvoorbeeld of er een slachtoffer is, wat de eventuele schade is, of de dader al bekend is van eerdere zaken en het effect van de zaak op de buurt. Alle relevante informatie die nodig is voor een afdoeningsbeslissing wordt door de betrokken partners uitgewisseld. Op basis daarvan kan snel, zichtbaar en effectief een sanctie worden opgelegd.

OM-teams Binnen het OM worden speciale teams samengesteld, met de officier van justitie als boegbeeld, die worden opgeleid om met de nieuwe manier van werken aan de slag te gaan. De officier van justitie speelt een centrale rol. Kort na de aanhouding van een verdachte bespreekt de officier van justitie de zaaksinformatie met de ketenpartners. Hij neemt daarna een beslissing over de zaak, rekening houdend met de bewijstechnische kant van de zaak, de persoon van de verdachte, de schade van het slachtoffer en de context van het strafbare feit. De officier van

justitie beslist over de route van de zaak. Dit kan een verwijzing naar bureau Halt zijn, een sepot, het opleggen van een strafbeschikking of het uitreiken van een dagvaarding. Omdat alle ketenpartners tegelijk werken aan een zaak, wordt er niet geschoven met dossiers. De verdachten kunnen direct verhoord worden via telehoor of in de verhoorruimte. Zo worden veel zaken binnen de zes uur voor verhoor, dan wel drie dagen voor inverzekeringstelling, afgehandeld. Door de OM-interventie hoeft de zaak meestal niet voor de rechter te komen.

Langere openingstijden Omdat misdaad zich niet houdt aan kantoortijden wordt er ook buiten kantoortijden gewerkt, waarbij de ambitie is zeven dagen in de week, zestien uur per dag. De betrokken partijen werken mogelijk vanuit één locatie, meestal op een politiebureau. Daar moeten de werkplekken met ict-voorzieningen en printers voorhanden zijn voor de verschillende ketenpartners. Dat betekent dat voor de partners ook de nodigde faciliteiten zoals toegang tot het pand, beveiliging en catering aanwezig zijn. Tekst: Thea van der Geest Foto: ANP / Phil Nijhuis

| 17

kortom

Kijk voor meer actueel nieuws op www.om.nl

Daders opsporen via DNA van familielid Met DNA-verwantschaps­ onderzoek hebben politie en justitie een nieuw instrument in handen in de strijd tegen criminaliteit.

Een educatieve maatregel als alternatieve straf voor dierenmishandeling. Dat stelden handhavers voor tijdens de eerste Netwerk­ bijeenkomst Dierenpolitie.

DNA-verwantschapsonderzoek is een nieuw type onderzoek dat kan uitwijzen of een bloedverwant van de persoon de mogelijke dader is van een misdrijf. In de praktijk wordt de DNA-databank doorzocht op DNA-profielen die in hoge mate overeenkomsten vertonen met dat van de dader. Zo kan in onopgeloste zaken via een bloedverwant mogelijk alsnog een verdachte worden gevonden.

Op 29 maart 2012 organiseerde het OM de bijeenkomst onder het centrale thema ‘Samenwerking Dierenhandhaving’ in het DVOM te Utrecht. Honderd handhavers, waaronder contactpersonen van de parketten, politie, inspecteurs en vertegenwoordigers van verschillende ministeries, voerden overleg over een eenduidig landelijke

sing van de wet sinds 1 april 2012 mag het wel. Afhankelijk van aard en omvang van het onderzoek is De wet bescherming persoonsgetoestemming nodig van het OM of gevens verbood, tot voor kort, dit de rechter-commissaris. type onderzoek. Zaken liepen vast Verwantschapsonderzoek kan wanneer het DNA van een dader niet voorkwam in de DNA-databank onder meer behulpzaam zijn bij voor strafzaken, en er verder geen verkrachtingszaken, de vondst van een babylijkje of bij incestzaken. aanwijzingen waren. Na aanpas-

Het NFI waarschuwt wel voor te hoge verwachtingen. ‘In GrootBrittannië staan bijna zes miljoen mensen geregistreerd. Dat is één op de tien Britten. In Nederland slechts 135.000 mensen; nog niet eens één op honderd. Daartussen moet dus maar net een familielid van de dader zitten.’

Burgers over boetes Waarom gaan mensen in beroep tegen een verkeersboete? Gaan ze van tevoren op zoek naar informatie en zo ja bij welke bronnen? Zouden mensen sneller in beroep gaan als dit digitaal zou kunnen? Dit zijn vragen waar de CVOM graag de mening van “de burger” over wilde weten, met het oog op de bouw van een digitaal loket. Bijna zeshonderd deelnemers hebben een online enquête ingevuld op om.nl (waarvan negentig procent man). Van deze zeshonderd

18 | KortOM - Opportuun 5 - mei 2012

Dierenmishandelaars opvoeden

hebben elf burgers deelgenomen aan een burgerforum bij de CVOM, om dieper op de resultaten van de enquête in te gaan. Als reden om in beroep te gaan geeft een groot deel van de deelnemers aan dat ze de overtreding niet hadden begaan. Ook veel genoemd is dat er goede redenen waren om de overtreding te begaan. De meesten gingen van tevoren niet op zoek naar informatie of het zin heeft om in beroep te gaan. Als er een digitaal loket komt, moet dit vooral gebruiksvriendelijk zijn, de flitsfoto moet opgevraagd kunnen worden en er moet een ontvangst-

bevestiging komen. Ook vinden burgers het belangrijk dat er wel altijd een “echt persoon” naar het beroep kijkt, niet alles moet digitaal afgehandeld worden. Ook het kunnen volgen van de status van je beroep werd door veel deelnemers aan zowel de enquête als het burgerforum aangegeven als een “must have”. Inmiddels is de CVOM aan de slag met de bouw van het loket, en houdt daarbij zoveel mogelijk rekening met de input van de deelnemers. Het loket is naar verwachting na de zomer beschikbaar via www.om.nl

aanpak van dierenmishandeling en dierverwaarlozing. In het regeerakkoord is een hardere aanpak van dierenmishandeling aangekondigd. Maatregelen op het terrein van de aanpak zijn de invoering van een landelijk meldnummer 144 voor dieren in nood en de inrichting van de dierenpolitie. De komende jaren worden jaarlijks 125 agenten door de Politieacademie opgeleid. Het OM vertelde tijdens de bijeenkomst dat elk parket een contactpersoon heeft aangesteld die handhavingspartners adviseert

over het te volgen traject, bijvoorbeeld strafrechtelijk of bestuursrechtelijk optreden en de opslag van in beslag genomen dieren. Tijdens de vergadering is afgesproken dat het expertisebureau dierenpolitie bij het KLPD zorgt voor verdere opbouw van de expertise, met name over internationale illegale dierenhandel en de relatie tussen dierenmishandeling en huiselijk geweld. Vervolgbijeenkomsten worden georganiseerd door de Politieacademie.

TenneT strijdt tegen metaaldiefstal TenneT, beheerder van het Nederlandse elektriciteitsnet heeft zich aangesloten bij de strijd tegen metaaldiefstal. De diefstal van metaal is een aanhoudend probleem en kan op het spoor of bij het elektriciteitsnet gevaarlijke situaties opleveren. Het OM heeft al afspraken gemaakt met partners ProRail, de metaalrecyclingfederatie MRF en politie om gezamenlijk acties te ondernemen en elkaar te steunen in de strijd tegen metaaldiefstal. KLPD, ProRail en het Landelijk Parket Team Verkeer stemmen de inzet van private beveiligers en politieteams op elkaar af. De risicolocaties voor koperdiefstal zijn in kaart gebracht, en er is een lijst samengesteld op basis van politiegegevens over 1780 verdachten van koperdiefstal in de afgelopen drie jaar. Politiehelikopters vliegen boven het spoor om te assisteren bij arrestaties van koperdieven. De private partijen

nemen zelfstandig maatregelen om metaaldiefstal tegen te gaan, zoals ProRail dit onlangs deed met het plaatsen van struikelmatten. Andere maatregelen moeten het moeilijker maken om gestolen metalen te verkopen. Met de MRF en de spooraannemers zijn afspraken gemaakt dat legaal te verwerken koper afkomstig van bijvoorbeeld bouwprojecten alleen via metaalhandelaren voorzien van

MRF keurmerk verwerkt mag worden. Bij wijze van proef wordt een aantal metaalopkopers voorzien van SDNA-readers om het aangeboden materiaal te controleren op sporen van koperdiefstal. De invoering en handhaving van de legitimatieplicht van aanbieders van koper en andere metalen, treedt uiterlijk eind dit jaar in werking.

| 19

Gebiedsverbod direct in werking Parket Den Haag heeft op dinsdag 17 april 2012 in twee zaken met succes toepassing van de wet voorwaardelijke sancties geëist. Dat is mogelijk sinds de inwerkingtreding van deze wet op 1 april 2012. Deze nieuwe wet geeft de mogelijkheid om bijzondere voorwaarden verbonden aan een strafrechtelijke veroordeling direct in werking te laten treden. Deze wet is gericht op het verminderen van recidive en persoonsgerichte gedragsbeïnvloeding. Bijzondere voorwaarden bestaan

al langer en zijn bijvoorbeeld: verplicht contact met de reclassering, een contactverbod met het slachtoffer of een gebiedsverbod. Nieuw is dat de toepassing van deze voorwaarden direct in werking kan treden bij veroordeling voor een strafbaar feit. Dus ook als er nog hoger beroep open staat tegen het vonnis. Een 28-jarige man uit Den Haag kreeg op 17 april een gevangenisstraf van honderddertig dagen, waarvan dertig dagen voorwaardelijk. Een 78-jarige man uit Gouda kreeg een voorwaardelijke gevangenisstraf van drie weken. Beiden

mannen hebben zich schuldig gemaakt aan huiselijk geweld. De zaken staan los van elkaar. De mannen kregen als bijzondere voorwaarden opgelegd: verplichte begeleiding door de reclassering en een gebiedsverbod voor de omgeving van de woning van het slachtoffer. Bij overtreding van deze bijzondere voorwaarden kan de officier van justitie direct vorderen dat de voorwaardelijke gevangenisstraf alsnog moet worden uitgezeten, ook als de zaak nog niet onherroepelijk is, bijvoorbeeld doordat de verdachte in hoger beroep is gegaan.

Omgeslagen Lange lat ‘Het is heel imponerend als we op linie de stok uitschuiven. Door zijn lengte creëert hij een veiliger werkruimte. En de impact van een tik is veel groter, je hoeft zodoende minder klappen uit te delen om effect te bereiken.’ Agent Dennis van Someren, Blauw, 14 april 2012

Kindermisbruik ‘Er zijn ook enkele fotoseries in omloop van kinderen van wie je kunt zien dat ze al jarenlang misbruikt worden. Je ziet ze op de foto’s ouder worden. Internationaal wordt er op de misbruikers en de makers van deze series gejaagd.’ Landelijk coördinerend officier van justitie voor kinderpornografie Michelle Spoormaker, LP-magazine, april 2012

20 | OMgeslagen - Opportuun 5 - mei 2012

Valse aangifte ‘Het kan mijn inziens ook uitstekend bij studentengrappen, of valse noodmeldingen, grappenmakers die gebeld hebben dat er een kind van een flat is gevallen, waar ambulances en helikopters nodeloos naar toe werden gestuurd. Dat alles kan nu verhaald worden, ook zonder aangifte.’ Jurist van politie Amsterdam-Amstelland Lodewijk Bosch van Drakestein, Blauw, 31 maart 2012

Taartpunt ‘Maar de punt uit de maatschappelijke taart die wij snijden en die te maken heeft met gedrag dat niet deugt, moet je niet vereenzelvigen met de hele maatschappij. Een chirurg ziet ook alleen maar ziektes, maar gelukkig zijn de meeste mensen gezond.’

Joost de nee-drukker

De wachtwoord­ wijzigingsmaffia Inloggen. Een dagelijks ritueel waaraan we niet kunnen ontkomen. Eerst om de computer überhaupt aan te krijgen – en *zucht* ja, ik zal me ook vandaag weer als een integer ambtenaar gedragen – dan Compas, GPS, Decos, JD-online en af en toe P-Portal voor het uurtje vrij dat ik geregeld opneem. En allemaal andere inlognamen en wacht­ woorden natuurlijk die ook nog eens verschillende expiratiedata hebben. Ondanks de hoeveelheid wachtwoorden die ik moet onthouden – en die ik vooral niet bij elkaar op een ander medium zoals mijn smartphone heb opgeslagen – ben ik een kind van deze tijd en onderken ik het belang van een sterk wachtwoord en de noodzaak die wachtwoorden zo nu en dan te wijzigen. Waar ik mij daarentegen wel heel erg druk om maak zijn de pop-upjes met de tekst: ‘Over 22 dagen verloopt je wachtwoord. Wil je het nu wijzigen?’. Om vervolgens bij een ‘nee’ de volgende 21 dagen het pop-upje te blijven herhalen. Zou iemand mij kunnen uitleggen wat de reden is dat zo lang van te voren mij gevraagd wordt of ik nu alvast mijn wacht­ woord wil wijzigen? Iemand? Mijns inziens zou de wachtwoordwijziging makkelijk kunnen plaatsvinden op – hou je vast, nu ga ik iets heel geks noemen – op de dag dat mijn wacht­ woord daadwerkelijk verloopt. Sterker nog, weinig lijkt mij logischer dan dat. Ik begrijp het niet. Om die reden druk ik, met een lichtelijk ondeugende blik in mij ogen, elk van de 22 dagen op ‘nee’. Als een soort van stil protest tegen de onnodige wachtwoordwijzigings-­ maffia. Ik weet dat mijn kleine dagelijkse protestactie weinig uit zal halen, maar ik hoop stiekem dat er een moment komt dat een of andere applicatiebeheerder ziet dat ik 22 dagen lang mijn wachtwoord niet wijzig en eens gaat nadenken over het nut van die onzinnige pop-up. Help mij meehopen en druk ook op ‘nee’. 22 dagen lang. Laat het ze maar voelen. Joost Vliegenthart Illustratie: Sanne Paul

PG Herman Bolhaar, Elsevier 24, maart 2012

Opportuun 5 -mei 2012 - Column | 21

‘Mooier kunnen we ze niet maken, wel armer’ De knalroze mappen van Afpakteam Haarlem

Vijftigduizend euro cash verstopt in een frituurpan, het bezit van een scooter of huis. Het Afpakteam Haarlem komt het allemaal tegen binnen enkele uren speurwerk in liggende zaken. ‘Afpakken loont!’

‘We pakken criminelen waar het pijn doet en dat is in hun portemonnee. Dat maakt ontnemen juist zo goed.’ Administratief medewerker Joke heeft net een machtiging van conservatoir beslag naar het Huis van Bewaring in Haarlem verstuurd. ‘Het gaat om een vordering van 62.000 euro, we gaan beslag leggen op allerlei sieraden en sportartikelen, dit gaat hij niet leuk vinden!’ Haar collega Annet legt een knalroze map terug in de kast. ‘Dat is de kleur van ontnemen binnen ons parket, dus als er een ontnemingscomponent in een strafzaak zit valt dat meteen goed op.’ Annet is bezig met de administratieve verwerking van de inbeslagneming van een auto. ‘Deze man woont bij mij om de hoek. Hij weet niet dat ik hiermee bezig ben en dat houd ik liever zo.’ Het is ook de reden dat Annet niet herkenbaar in Opportuun wil. Evenals de andere collega’s van het Afpakteam, dat sinds begin dit jaar huist in de

voormalige kamer van plaatsvervangend hoofdofficier Chris van Dam, een kamer met een weids uitzicht op de binnenstad van Haarlem.

Afpakken loont ‘Veel plezier met afpakken’ is het motto van de powerpoint presentatie die het kersverse team heeft gemaakt. ‘Het is niet moeilijk, maar leuk’, vertelt officier Anne. Anne werkte ruim vijf jaar op Schiphol en begon begin maart bij het Afpakteam. Ook is er sindsdien bijstand van een vermogenstraceerder van het BOOM waarmee de bezetting, met senior parketsecretaris en twee administratief medewerkers, compleet is. Parket Haarlem staat voor de uitdaging om in 2012 en 2013 in totaal negen miljoen euro te incasseren (zie kader). ‘Dat kunnen we niet doen zonder onze andere collega’s. Het is een misverstand dat ons team alle afpakzaken gaat

draaien. Dat is niet het geval’, vertelt Anne, terwijl ze een stressballetje in een mini-basket probeert te werpen, die boven een vol beschreven whiteboard hangt. ‘Jammer, alweer mis!’ Zij en senior parketsecretaris Frans zijn net teruggekeerd van een kennismakingsbezoek aan het Bureau Financiële Recherche. ‘Morgen zijn we met ons team op parket Alkmaar en overmorgen bij politie Noord-Holland Noord, zo gaan we de komende tijd langs alle collega’s en ketenpartners om ons team te presenteren. Ze kunnen ons als vraagbaak gebruiken voor al hun zaken en we bieden ze graag hulp bij het afpakken. Als we het voor elkaar krijgen dat iedereen – van wijkagent tot officier – meer oog krijgt voor ontnemen, versterkt dat onze informatiepositie. Dan halen we uiteindelijk veel meer binnen. Afpakken loont echt!’

Inhaalslag Het gesprek wordt onderbroken als de tune van politieserie Hill Street Blues door de kamer schalt. De aanzwellende muziek stopt abrupt als Anne haar mobiel opneemt. ‘Gelukkig weten ze ons al goed te vinden, deze vraag ging over witwassen.’ De meeste telefoontjes komen binnen bij Annet. ‘Zij is echt een begrip op het parket’, vertelt

‘Ze zouden eens moeten weten dat de crimineel zijn in beslag genomen Mercedes heeft moeten terugkópen!’ parketsecretaris Frans, ‘Annet regelt al jaren de administratieve afhandeling van alle aanvragen voor conservatoir beslag en strafrechtelijk financiële onderzoeken en heeft goed zicht op alle grote zaken.’ Het team wil eerst een inhaalslag gaan maken voor de liggende zaken met een ontnemings-pv waarbij totnogtoe geen beslaglegging plaatsvond. Frans: ‘Ik ben bijvoorbeeld net bezig geweest met een hennepzaak uit 2010, waarbij twee ton is verdiend. De eigenaar van de kwekerij

‘Tijdens de rooidagen

‘In no time vond ik

wil ik laten zien hoe

allerlei zaken waarin

je op het vermogen

nog genoeg te halen is’

beslag legt’

Opportuun 5 - mei 2012 - Het parket | 23

‘In grotere zaken wordt een verdachte niet echt geraakt met een straf van zes of zeven jaar’ had verklaard een eigen huis te hebben. Ik heb uitgezocht dat daar overwaarde op zit en uiteindelijk hebben we beslag op dat huis kunnen leggen. En zo hebben we nog veel meer zaken liggen waar we mee aan de slag gaan.’ Er ligt veel crimineel vermogen op straat. Dat bleek toen het team onlangs een eerste rondje langs een aantal collega’s maakte. ‘In no time vond ik allerlei zaken waarin nog veel te halen is’, zegt vermogenstraceerder Kor. ‘Van scooters en auto’s tot mensen die reguliere inkomsten uit een baan hebben, want ook loonbeslag is een effectief middel gebleken. ‘Als iemand opeens niet meer kan pinnen doordat zijn bankrekening in beslag is genomen en zijn pas dus is geblokkeerd, dan zijn verdachten toch opeens sneller geneigd om het wederrechtelijk verkregen voordeel te gaan betalen.’

Rooidagen Hoewel de eerste effecten van het Afpakteam al duidelijk zichtbaar zijn, zit het team nog in de opbouwfase, stelt officier Anne. ‘Eerst hebben we de speerpunten benoemd: hennep, witwassen,

geldkoeriers op Schiphol (GOS) en Project Ongebruikelijk Bezit (POB). Daarvoor hebben we een mooi plan van aanpak gemaakt. Nu is onze uitdaging om een goede slag naar de praktijk te maken.’ De rooidagen zijn daarvan een mooi voorbeeld. Het team bereidt deze samen met de politie goed voor. Vermogenstraceerder Kor: ‘De politie zal zoveel mogelijk informatie verzamelen over de personen die achter de betreffende hennepkwekerijen zitten en over hun financiële positie. Ik ga ze helpen om het vermogen te traceren. Tijdens de rooidagen laat ik dan zien hoe je het beste beslag kunt leggen en welke voorwerpen daarvoor in aanmerking kunnen komen. Het is de bedoeling dat de politie en andere opsporingsdiensten daarvan leren, zodat ze het uiteindelijk zelfstandig kunnen gaan doen.’

Zwarte Mercedes Beslagcoördinator Guus vraagt zich af hoe je ervoor kunt zorgen dat de in beslag genomen goederen ook daadwerkelijk geld gaan opleveren, dus loopt hij bij het Afpakteam binnen om te sparren. Hij constateert dat in beslag genomen goederen dikwijls jarenlang bij de Domeinen staan voordat er in hoger beroep uitspraak volgt. ‘Ondertussen zakt een auto niet alleen in dagwaarde, maar kost het de staat ook nog eens zesduizend euro aan stallingskosten per jaar.’ ‘Eigenlijk zou vervreemding de standaard beslissing in eerste aanleg moeten zijn’, oppert Frans. Op grond van 117 Sv kan de auto in verband met waardeverlies snel worden verkocht. De opbrengst wordt dan door het OM beheerd totdat de zaak onherroepelijk is geworden. Als een auto blijft staan totdat de zaak onherroepelijk is, dan blijft er weinig tot niets meer over van de oorspronkelijke waarde.‘ Daarvan kan Guus nog een mooi voorbeeld geven.

‘Binnenkort komt die zaak met die zwarte Mercedes voor. Buurtgenoten van verdachte zijn verbaasd “Ik dacht dat ze die oude zouden knippen en scheren en dan staat die mooie auto alweer voor de deur, hoe kan dat nou?”. Zij weten niet dat de verdachte zijn eigen auto weer heeft teruggekocht! Hij heeft de auto op eigen verzoek terug kunnen kopen dmv een zekerheidstelling, in feite heeft hij de auto dus twee keer gekocht. ‘Natuurlijk willen we weten wat voor gevangenisstraf deze man krijgt, maar wij zijn er vooral voor om te zorgen dat de verdachte het ook duidelijk in zijn portemonnee voelt’, zegt administratief medewerker Annet, ‘daar raak je hem echt mee.’ ‘Zeker in grote zaken zie je dat een verdachte eigenlijk niet echt wordt geraakt door een gevangenisstraf. Dat lijkt een soort bedrijfsrisico te zijn’, aldus Anne. ‘We willen daarom zoveel mogelijk zaken met een ontnemingscomponent op zitting krijgen. Dat komt ook de strafzaak vaak ten goede, aangezien het in tachtig procent om geld draait. Ik heb vaak gezien dat een verdachte zich eerst op zwijgrecht beroept maar opeens spraakzaam wordt als we aan zijn vermogen komen. Dan komt hij met allerlei gegevens over mededaders, want dat bedrag wil hij niet alleen ophoesten.’

Resultaatverplichting Afpakteam Het OM wil het afnemen van crimineel vermogen intensiveren en diende daartoe een investeringsplan in bij het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Het departement heeft op basis daarvan een bedrag toegekend dat oploopt tot twintig miljoen euro per jaar vanaf 2013. Daar tegenover staat een resultaatsverplichting oplopend tot uiteindelijk ruim honderd miljoen euro aan afneemopbrengsten in 2018. Het bedrag dat parket Haarlem toegewezen heeft gekregen voor het Afpakteam moet zich de komende jaren drie keer terugverdienen via incasso van ontnemingen, ontnemingsschikkingen en verbeurdverklaringen. Voor dit jaar en volgend jaar betekent dit dat het parket ongeveer € 9 miljoen moet incasseren.

Om redenen van privacy zijn de namen van geïnterviewden gefingeerd. Tekst: Marijke Vromans Foto’s: Robin Utrecht

‘Eigenlijk zou vervreemding de

‘Ontnemen is niet

standaard beslissing in eerste

moeilijk, maar leuk’

aanleg moeten zijn’

Opportuun 5 - mei 2012 - Het parket | 25

Spiegeltje, spiegeltje… BI-OM wil integriteit vooraf bespreekbaar maken

Veilig werkklimaat

vergrootglas. Iedereen ziet – en moet kunnen zien – wat wij doen.

Wat ik zelf boeiend vind aan integriteit zijn de vele facetten ervan. Vanuit het BI-OM is geprobeerd dit in de volle breedte op te pakken. Dit betekent op de eerste plaats veel aandacht voor bewustwording, communicatie, bespreekbaarheid en een veilig werkklimaat. Aan de andere kant vraagt een geloofwaardig integriteitsbeleid ook om adequaat, eenduidig en zichtbaar optreden als gedragingen duidelijk de norm overschrijden. Dit uiteraard zonder te verharden in de aanpak, want een angstcultuur is wel het laatste dat we willen!

Integriteit is daarom een kwaliteitskenmerk van het OM.

Integriteitscoördinator Heleen Smit

Het werk en het gedrag van OM-medewerkers liggen onder een

Integer handelen In computersystemen opzoeken of de buurman wel te vertrouwen is. Buitensporig declareren, lekken uit onderzoek of zelf strafbare feiten plegen. Het zijn overduidelijke voorbeelden van niet integer gedrag. Maar wat beslis je als je bijvoorbeeld nog niet beëdigd bent en een collega vraagt je met spoed iets te doen wat eigenlijk nog niet mag? Of je zit in een systeem te kijken en ziet dat een broer van een OM-medewerker wordt voorgeleid. Loop je naar betreffende collega, meld je het aan de leidinggevende of doe je geen van beide en pretendeer je van niets te weten?

Waarden en normen Het OM wil integriteit naar een hoger niveau brengen, juist omdat het een wezenlijk kwaliteitskenmerk van ons werk is en moet zijn. Uitgangspunt is de overtuiging dat integriteit een steviger verankering in de organisatiecultuur dient te krijgen. Dit kan niet zonder een moreel leerproces: het bewustmaken van leidinggevenden en medewerkers van professionele dilemma’s op integriteitsvlak. In het verlengde daarvan ligt het benoemen, delen en gezamenlijk doorontwikkelen en verfijnen van waarden en normen voor de organisatie. Op deze wijze wordt de basis gelegd voor een OM-organisatie waar bewust wordt omgegaan met het onderwerp integriteit, waarin medewerkers zich veilig en vrij voelen dilemma’s te bespreken en waar een gezamenlijke verantwoorde­ lijkheid wordt ervaren voor integer handelen. Procureur-generaal Marc van Nimwegen

26 | Organisatie - Opportuun 5 - mei 2012

‘Integriteit moet een smoel krijgen! Dat is de centrale boodschap die Kitty Nooy, landelijk programmanager Integriteit met verve verkondigt: ‘Wij staan in toga te eisen namens de maatschappij, dan kan het niet zo zijn dat wij zelf foute dingen doen. Als we zelf niet integer zijn ondermijnen we het OM en daarmee de rechtstaat.’

Bureau Integriteit Het College van procureurs-generaal heeft Kitty Nooy gevraagd om samen met de Werkgroep Integriteit als kwartiermaker te fungeren voor een te vormen Bureau

‘Integriteit moet een smoel krijgen!’

en een communicatieadviseur. Daarnaast zal het BI-OM beschikken over een pool van acht ervaren en getrainde onderzoekers, waar de leiding van een OM-onderdeel bij een (vermoedelijke) integriteitschending een beroep op kan doen.

Op de werkvloer Integriteit OM (BI-OM). Het bureau wordt een landelijk expertisecentrum met een adviserende, stimulerende en beheersende rol op het gebied van integriteit. Het ondersteunt de OM-onderdelen door hulpmiddelen en instrumenten gericht op communicatie en bewustwording ter beschikking te stellen. Daarnaast voorziet het – bijvoorbeeld op het gebied van de melding en afhandeling van integriteitschendingen – in uniforme kaders, waardoor in beginsel geen lokale richtlijnen en protocollen op het gebied van integriteit meer nodig zijn.

Om integriteit op de kaart te krijgen wordt binnenkort materiaal beschikbaar gesteld om dilemma’s bespreekbaar te maken: Je vermoedt dat een collega zijn vakantiedagen of ouderschapsverlof niet goed bijhoudt in de P-portal , zijn ontevredenheid over de werkgever op Facebook uit of een dienstauto gebruikt om de kinderen op te halen. Wat doe je?’ De vijf kernwaarden van de nieuwe gedragscode – professioneel, omgevingsgericht, integer, open en zorgvuldig – vervullen hierbij natuurlijk een belangrijke rol.

Steviger verankeren

Stel je voor: een collega is veroordeeld voor onverzekerd rijden en je weet dat hij het verzwijgt voor de leidinggevende. Of je weet dat een officier van justitie regelmatig dronken op straat zwalkt. Is dat privé of toch niet? ‘Het is afgelopen met dat tobben. Integriteit op de werkvloer moeten we bespreekbaar maken. Dat is niet alleen iets voor de leiding, maar voor ons allemaal. We moeten elkaar durven aan te spreken op integer handelen’ benadrukt Kitty Nooy. En kom je er als medewerkers onderling niet uit of maak je je zorgen over iets dat je hebt gezien of gehoord, blijf er dan vooral niet zelf mee rondlopen! Leidinggevenden en zeker de speciaal hiervoor aangestelde vertrouwenspersonen integriteit bieden een luisterend oor en kunnen je prima adviseren.’

Integriteit staat op de agenda bij het afleggen van de belofte of tijdens benoemingen, maar wordt niet altijd structureel besproken. Integriteit is nu vaak nog een reactief onderwerp. Er worden onderzoeken ingesteld of acties ondernomen als er sprake is van schending. ‘We willen integriteit juist vooraf bespreekbaar maken. Het is vaak geen kwestie van ‘goed’ of ‘slecht’. Er is een groot grijs gebied dat vraagt om permanente oriëntatie op normen en waarden, dilemma’s en ethische kwesties. Het met elkaar praten over wat je in bepaalde situaties wel of niet kan doen’, aldus Kitty Nooy. In het voorstel dat nu bij het college ligt wordt het expertisecentrum BI-OM samengesteld uit een hoofdofficier (Kitty Nooy), een integriteitscoördinator (Heleen Smit), iemand van HRM, een departementaal arbeidsjurist, een MT-lid van de Rijksrecherche, de coördinerend Rijksrechercheofficier, een directeur bedrijfsvoering, een informatiebeveiligingscoördinator

Tekst: Thea van der Geest Foto’s: Peter van der Struijs, Wim van der Spiegel

| 27

Als de schijn niet bedriegt, lijkt het de komende jaren écht wat te worden. Met afpakken. Opportuun zag dat met het Ketenprogramma Afpakken de schuttingen neergaan. Het estafette-denken wint terrein, en de persoonlijke betrokkenheid ook. ‘Ik wil die graaiers niet meer terugzien.’

HET wordt wat, DAT AFPAKKEN

De kracht van organisaties, ketens en de persoonlijke drive

Financieel rechercheren, ontnemen. Veel mooie woorden zijn er in de laatste vijftien jaar over gesproken. Maar om nou te zeggen dat het écht lekker van de grond kwam? Afpakken was meer iets wat je als rechercheur of officier “erbij” deed. Als het zo uitkwam. Of als je net diegene was die er wel aardigheid in had om met kasopstellingen en vermogensvergelijkingen te berekenen hoeveel fout inkomen en vermogen criminelen en hun financiële hulpjes bijeen hebben geharkt. Bij de aanvang van grote onderzoeken ging het vaak al fout. Zelden bevatte een plan van aanpak of een “preweegdocument” een paragraaf over hoe er zicht op het criminele vermogen van een verdachten kon worden verkregen. Over hoe er beslag op kon worden gelegd en hoe het daadwerkelijk uit handen van de crimineel kon worden geslagen. CIE-runners of CIE–officieren vroegen het zelden expliciet aan hun informanten: wat weet je over de vermogenspositie van de verdachte, hoe verdient hij zijn geld, en wat doet hij daarmee. Tappen dan. Potentieel toch een mooi middel, maar in de praktijk meestal weer niet bij afpakken. En dan niet omdat verdachten nooit over geld telefoongesprekken houden. Maar de financieel rechercheur die nieuwsgierig het verslag van een tapgesprek wilde lezen stuitte soms op de volgende zin: “financieel gesprek, niet uitgewerkt”. Bevoegdheden worden vaak niet ingezet. Bij een doorzoeking van een woning van een criminelen wordt wel gezocht naar wapens en verdovende middelen,

28 | Expertise - Opportuun 5 - mei 2012

maar er wordt niet tegelijkertijd acht geslagen op de schilderijen, horloges en de folder van de luxe jachten. Het ontnemingsbedrag steeg de laatste jaren, naar zo’n 45 miljoen per jaar. Maar vriend en vijand zijn het erover eens dat een veelvoud kan worden binnengehaald. Het heeft te maken met de reden waarom mensen traditioneel bij politie en OM kwamen. De hectiek van bloed en spoed. ‘We zijn geen boekhouders!’ Zou het dan nu wel wat worden, met dat “Ketenprogramma Afpakken” dat OM, politie en bijzondere opsporingsdiensten hebben opgesteld, in samenwerking met ministeries, fiscus, CJIB, Domeinen, Toezichthouders, semi-overheid en particulieren? Het lijkt er op. Want nu, in een tijd van krimp, investéért elke afpakketenpartner. Zo is het OM nu bezig om in alle regio’s Afpakteams te vormen (zoals het Afpakteam Haarlem, zie pagina’s 22-25) ‘In die teams’, zegt directeur van Bureau Ontnemingswetgeving OM, tevens implementatiemanager Afpakken bij het OM, Dirk ten Boer, ‘komen deskundigheid, overzicht, controle, sturing en ketensamenwerking samen. En binnen het Functioneel Parket/ BOOM zijn we bezig onze “community of experts”, een specialistenorganisatie, verder uit te bouwen. Zo kunnen ze het totaalproces ondersteunen.’ De politie is net zo hard bezig om expertise van buiten aan te trekken. Financieel deskundigen, financieel

analisten, bestuurskundigen: ze worden als zij-instromers “blauw geverfd”. Frederik Jansen, implementatiemanager Afpakken bij de politie: ‘Daarnaast worden de huidige en nieuwe medewerkers opgeleid om financieel-economische criminaliteit beter te herkennen en slimmer aan te pakken. Van elke duizend executieve politiemedewerkers zullen er minimaal achttien bij de financiële recherche werkzaam zijn.’ Van het zelfde laken een pak bij de bijzondere opsporingsdiensten. ‘Ook wij vertalen onze ambities naar meer handjes-aan-het-bed’, zegt Arthur Buitenhek, implementatiemanager afpakken voor de BOD’en. ‘We bouwen een expertpool op van medewerkers van alle BOD’en. Medewerkers krijgen opleidingen en training “on the job”, we verschuiven afpakken nog meer naar de voorkant van ons werkproces, en een afpakwizard moet de medewerkers erop wijzen welk afpakinstrument in een onderzoek het meest geschikt is.’

Nu even anders Maar is dat nou genoeg? Níet als die investeringen op zichzelf staan, is de les die Yvonne van der Meer, programmamanager van het Ketenprogramma Afpakken (en officier van justitie bij het FP) geleerd heeft. ‘Vroeger kreeg het veld ook geld van het ministerie. Dan werd bepaald hoe dat het best over de ketenpartners kon worden verdeeld, en dan… bleek dat

iedereen de eigen organisatie had ingericht zonder echt rekening te houden met de volgende stap in de keten. Dat doen we nu dus even anders.’

Start en finish Van der Meer had bemerkt dat het lastig is om met de mond beleden ketensamenwerking in de praktijk te brengen. ‘Niemand zegt tegen ketensamenwerking te zijn, nietwaar? Maar in de praktijk zag je dat wanneer die samenwerking betekent dat je in je eigen organisatie iets extra’s moet doen, dat dat een stuk moeilijker blijkt. De opsporing dacht: wij zijn er om een ontnemingsrapportage op te stellen, en als dat bij het OM ligt, zijn we klaar. Maar als er bij het OM niet een officieer klaar staat om die rapportage in onvangst te nemen en er iets mee te doen, wordt het moeilijk. Het OM was vooral gericht op het kunnen neerleggen van een vordering tot executie bij het CJIB. En dan merkte het CJIB dat er weer geen snipper beslag was gelegd. Maar de afpakproducten moet je zien estafettestokjes. Als je het stokje niet goed overdraagt, gaat het fout en duurt het allemaal veel langer. Je moet erop ingericht zijn en samen al weten wat de vervolgstappen zijn. Je moet het stokje letterlijk in de handen van de ander stoppen, en door je voorganger in je nek gehijgd worden. En je moet je samen verantwoordelijk voelen voor het eindresultaat: geld in de knip. Dan duurt het

| 29

vast niet meer de huidige gemiddeld zeven jaar tussen start en finish.’ De samenwerking staat centraal bij de twintig miljoen euro die ketenpartners de komende jaren investeren in afpakken. Politie, OM, opsporingsdiensten, CJIB: ze maakten alleen kans op geld als ze in hun voorstellen (“bids”) konden aantonen hoe ze vernieuwend, concreet en samen hun investeringen minimaal drie keer zouden terugverdienen. Van der Meer: ‘Dat betekende dat we bids waarop niet de handtekening van de korpschef en de hoofdofficier stonden, niet in behandeling namen.’

Gewoon dóén Die ketengedachte blijkt nu gegroeid in de keten. Politie, BOD’en en OM omarmen de ketenvisie. ‘We delen kennis in netwerken’, zegt Arthur Buitenhek namens de BOD’en. ‘We werken samen met arrondissementsparketten, Functioneel Parket, politie, Koninklijke marechaussee. Het BOOM betrekken we eerder bij onze onderzoeken, die soms ook in combiteams worden verricht. We gaan op alle onderdelen – opleidingen, expertpools, netwerken- samenwerken, met ondersteuning van het landelijk ketenprogramma, onder leiding van Yvonne van der Meer. En we gaan het gewoon dóen, met vertrouwen in elkaar.’ Sceptici zouden kunnen denken dat dit slechts woorden zijn. Van organisaties die in de praktijk natuurlijk gewoon vooral de eigen organisatie “op de kaart willen zetten”, en hun gemankeerde estafettestokjes stiekem over de schutting smijten. Maar kijk nou, de keten spreekt in 2012 met één mond. ‘Ik ben het helemaal eens met Arthur Buitenhek’, zegt politiemanager Frederik Jansen. ‘Het gaat om daadwerkelijk samenwerken. Aan de voorkant van een onderzoek moeten we de koppen al bij elkaar steken om te bepalen welke partner het meest effectief een criminele organisatie kan aanpakken. Het maakt niet uit wie crimineel vermogen afpakt. Áls het maar wordt afgepakt.’ En Dirk ten Boer, hoofdofficier/directeur BOOM, maakt het nog bonter, qua niet-zichzelf-op-de-kaart-zetten: ‘Gewoon niks aan toe te voegen, geheel eens met wat Arthur zegt.’ Het gaat hen niet om de eigen organisatie, het gaat om de keten. Sterker nog, het gaat niet om de strafrechtsketen, het gaat om de maatschappij. Waarom zou je afpakken alleen maar oppakken en afhandelen via een geoliede strafrechtsketen van intelligence – opsporing – beslag – vervolging – executie - incasso? Waarom zou het alleen maar moeten leiden tot een incasso, verbeurd verklaren of een strafrechtelijke schade vergoeding? Het kan vaak anders, vaak beter. Het bekendste voorbeeld is de fiscus. De vermogende crimineel vreest de blauwe enveloppe soms meer dan het blauwe uniform. Een béétje crimineel piept niet over een paar jaartjes achter de tralies als daarna het

30 | Expertise - Opportuun 5 - mei 2012

geld van de Zwitserse bankrekening wordt gehaald. Dat is een ander verhaal bij de fiscus. De fiscus is amoreel, houdt zich niet bezig met de manier waarop geld is vergaard, maar constateert droog: ‘Wij denken dat dit uw inkomen en vermogen is, geeft u even aan waar dat vandaan komt? En overigens als u dat niet goed kan stellen wij uw vermogen vast en sturen we u een aanslag.’ Civiel zijn er ook tal van mogelijkheden om af te pakken. Slachtoffers van faillissements- of belastingfraude die zich verenigen en die een civiele vordering tegen hun tegenstander indienen: het FP ziet het graag en geeft hen advies. Ligt er (civiel)derden beslag op het vermogen van een verdachte? Dan kan in sommige gevallen het OM misschien beter schikken met de verdachte, op voorwaarde dat die verdachte zich civiel laat plukken. Ook het bestuur kan worden ingezet. Zo kunnen uitkeringsinstanties afpakken door uitkeringen in te houden.

Boot inleveren ‘Wat je ook in beeld krijgt – leg beslag.’ Daarop hamert programmamanager Afpakken Yvonne van der Meer keer op keer. ‘In 83 procent van de zaken die het CJIB krijgt, ligt er geen beslag. Dat is niet altijd erg: jij en ik, wij betalen toch wel, ook zonder beslag. Maar in zware zaken is het wel nodig. Criminelen moeten niet de kans krijgen hun inkomen en vermogen te versluieren en weg te sluizen. De officier die beschikt over conservatoir beslag staat veel sterker. Verdachten komen niet meer weg met de smoes dat zij een arme sloeber zijn. “Nee”, zegt de rechter dan, “kijk maar, u heeft een dure boot.” En vergeet niet dat het voor iederéén zichtbaar is: een verdachte die zijn met crimineel geld aangeschafte goederen bij de Domeinen moet inleveren.’ Goede afpakorganisaties, een geoliede keten van strafrecht en handhaving. Prachtig allemaal. Maar niets zo stimulerend als de persoonlijke drive van mensen als Yvonne van der Meer. Zij heeft het hélemaal gehad met “die grote graaiers”. En daarom schiet de programmamanager die de keten zo’n warm hart toedraagt, pardoes in de ik-vorm. ‘Ik wil het grote graaien afstraffen. Sommige criminele ondernemers wil ik gewoon niet meer terugzien.’ Tekst: Pieter Vermaas Foto: Judith Dekker

PILLEN IN de beha, Recente jurisprudentie over fouillering door beveiligers

PISTOOL IN DE TRUI

Een jonge vrouw gaat met haar vriend naar het Loveland-festival. In haar beha verstopt ze vooraf enkele sfeerverhogende tabletten. Bij de ingang wordt ze gefouilleerd door een beveiligingsbeambte. Deze vindt de drugs en draagt haar over aan de politie. De vrouw wordt vervolgd en veroordeeld. Haar raadsman betoogt dat de fouillering onrechtmatig was en de gevonden pillen daarom niet als bewijs tegen haar gebruikt hadden mogen worden. Het Hof Amsterdam verwerpt dat verweer. Zij wist dat zij gefouilleerd zou kunnen worden en heeft door het festivalterrein te betreden daarmee ingestemd. De fouillering was dus rechtmatig. Zelfs als haar toestemming niet zo ver reikte dat ook haar beha mocht worden opgelicht, is dat nog geen grond voor bewijsuitsluiting. De regels van het Wetboek van Strafvordering gelden niet voor onderzoek aan lichaam en kleding door een particulier. Het kan zijn dat een door een niet-overheidsdienaar verrichte fouillering zozeer in strijd komt met het recht dat het OM het aangetroffen voorwerp niet als bewijs mag gebruiken, maar dat was hier niet aan de orde, aldus het Hof. Verdachte gaat in cassatie, maar de Hoge Raad kan zich vinden in de redenering van het hof (LJN BV7501). Daarmee wordt een bestendige lijn in de jurisprudentie bevestigd. De marges voor het OM om de vruchten van mogelijk onrechtmatige of onzorgvuldige handelingen door particulieren te gebruiken zijn ruim. Een uitzondering is wanneer de overheid zelf betrokken is geweest bij de door de particulier verrichte onrechtmatige handeling of die heeft aangemoedigd. Bij een tweede recent arrest van de Hoge Raad ging het om de vraag of zich een dergelijke uitzondering had voorgedaan (BU7636). Opnieuw had een beveiliger gefouilleerd en een verboden voorwerp gevonden. Deze keer was het een portier in een café en was de vondst een pistool van het merk Zastava met zes patronen. Er was rondom het café de taakverdeling dat de portiers optreden als er binnen iets gebeurt en dat de politie incidenten buiten voor haar rekening neemt. De betreffende fouillering was door een politieagent live gezien op een televisiescherm bij de ingang van het café. De raadsman stelde dat hier sprake was geweest van een zo nauwe samenwerking tussen de politie en de portiers dat de regels van het Wetboek van Strafvordering van toepassing waren. Volgens de raadsman had hier niet gefouilleerd mogen worden, omdat er geen ernstige bezwaren aanwezig waren. Daarom hadden het aangetroffen wapen en de kogels niet als bewijs gebruikt mogen worden. Het hof vond echter dat de fouillering plaats had gevonden op basis van de eigen huisregels van het café. Dat er afspraken waren tussen de politie en de portiers over de ordehandhaving deed daar niet aan af. Geen bewijsuitsluiting dus. In cassatie bracht de raadsman daartegen onder meer in dat de huisregels van het café niet in het dossier zaten en dus helemaal niet vaststond of de portiers volgens die regels hadden gehandeld. Maar de Hoge Raad vond de huisregels kennelijk irrelevant. Nu niet gebleken was dat de politie en/of het OM bij de fouillering betrokken waren geweest of deze anderszins hadden geïnitieerd of gefaciliteerd, was het beroep op bewijsuitsluiting terecht verworpen. Tekst: Juriaan Simonis (WBOM) en Miranda van Turennout (Regioparket Alkmaar-Haarlem)

Opportuun 5 - mei 2012 - Jusrisprudentie | 31

Toekomst voor Kenia

Met geld uit Nederland

GESPOT: kleuterschool in Thika, Kenia Naam : Annemarie Kwaspen Leeftijd: 37 jaar Functie: Officier van justitie, parket Amsterdam

www.kopkenya.org ING-bank 3655057

Het is 2006. Annemarie Kwaspen, toekomstig officier van justitie, maar nu nog advocaat bij een Engelse law firm, zoekt het internet af naar een vrijwilligersorganisatie in het buitenland. Want ‘ik riep al jaren dat ik iets wilde doen, maar had het nog nooit gedaan.’ Ze vond het Child Rescue Center, een Keniaans opvanghuis voor zwaar ondervoed en mishandelde kinderen uit de sloppenwijken. Ze meldde zich als vrijwilligster aan, nam al haar vakantiedagen op en vertrok naar Thika, anderhalf uur van Nairobi. Voor een maand woonde en werkte ze in het opvanghuis. ‘Het Child Rescue Center had grote behoefte aan een kleuterschooltje. Basisonderwijs in Kenia is gratis, maar kleuteronderwijs niet. En zonder kleuteronderwijs word je niet toegelaten tot de basisschool.’ Nog hetzelfde jaar zet Annemarie samen met twee Nederlandse leraren de Stichting Kop op. Ze schakelen vrienden en familie in, trekken een Keniaanse leraar en kok aan en kopen schoolbanken. ‘We begonnen kleinschalig, met zestien kindjes in de kleuterklas. Dat is uitgebouwd tot twee klassen van twintig leerlingen.’ Annemarie is voorzitter van Stichting Kop. ‘De gezondheidspost, die er later bij is gekomen, en de twee klassen kosten 1200 euro per maand. Het blijft zaak om sponsors aan te trekken en uit te leggen dat het geld goed gebruikt wordt. Je ziet, proeft en ruikt de noodzaak van hulp als je daar bent. Ik vind het verschrikkelijk om de stekker er maar uit te trekken, zoals besproken wordt in dit kabinet. Dat kan enorme gevolgen hebben voor een land.’