Bomennota Alkmaar 2012 - 2017 Op weg naar een aantrekkelijk, gezond en groen Alkmaar
Voorwoord Alkmaar is onze stad, een stad om van te houden, een sterke stad met een zonnige toekomst. Het bestuur wil met kracht werken aan die toekomst. Ook groen en bomen spelen daarin een belangrijke rol. Het coalitieakkoord 2011-2014 ‘Een nieuwe lente, een nieuw geluid!’ legt meer nadruk op het groenbeleid en op de aanwezigheid van hoogwaardig groen. Het gemeentebestuur wil groenvoorzieningen weer terug brengen in de stad, zoals bomen en plantenbakken. Onderdeel hiervan is een eenmalige bomenimpuls van 1.000 bomen in Alkmaar, een bomenbeleid en een lijst met monumentale bomen. Deze eerste Alkmaarse bomennota onderstreept de grote waarde van bomen voor de stad. Met de Bomennota 2012-2017 hoop ik u bewust te maken van het belang van bomen. Voor onszelf en voor onze (klein)kinderen. We kunnen niet zonder bomen. Ze zijn onmisbaar voor onze gezondheid, voor ons milieu en voor de kwaliteit van onze stedelijke leefomgeving. Zij maken de omgeving leefbaar en verhogen de aantrekkelijkheid van de stad. In deze nota kunt u lezen hoe wij opkomen voor dit belang en hoe wij samen met de Alkmaarders zorgen voor een gezond bomenbestand. De komende 10 jaar vervangen wij zo’n 4.500 bomen die aan het eind van hun levensloop zijn en planten 1.000 extra bomen. De monumentale bomen krijgen een aparte status en daardoor extra bescherming en de kapverordening vereenvoudigen we. Laat u inspireren door de visie en aanpak uit deze bomennota. En laten we met elkaar zorgen voor een aantrekkelijk, gezond en groen Alkmaar. Anjo van de Ven Wethouder Groen
2
Inhoudsopgave 1. Inleiding
blz. 4
2. Doel
blz. 5
3. 3.1 3.2 3.3 3.4
Analyse Het belang van bomen Huidige bomenbestand Huidige boombeheer Bewoners en bomen
blz. 5 blz. 5 blz. 6 blz. 7 blz. 9
4. 4.1 4.2 4.3 4.4. 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10
Plan van aanpak: De Groene Stellingen van Alkmaar Alkmaar beschermt alle gezonde bomen en beheert ze zorgvuldig Monumentale en waardevolle bomen krijgen extra bescherming De gemeente vervangt bomen duurzaam Bomen zijn een vanzelfsprekend onderdeel van alle bouwplannen in de stad Inheemse boomsoorten van de eerste grootte vormen de hoofdstructuur De boomsoorten passen bij de landschappelijke ondergrond en omgeving De bomen versterken historische elementen De gemeente markeert bijzondere plekken met bomen De gemeente stimuleert het planten van bomen De gemeente investeert in het planten van grote én kleinere bomen
blz. 10 blz. 10 blz. 11 blz. 12 blz. 13 blz. 13 blz. 14 blz. 14 blz. 14 blz. 15 blz. 15
5.
Het Duizend Bomen Plan
blz. 16
6.
Communicatie
blz. 16
7. 7.1 7.2 7.3 7.4
Budget, planning en rapportage Nieuw beleid Planten van duizend extra bomen Vervangen van slechte en zieke bomen Bomenverordening en lijst met monumentale bomen
blz. 17 blz. 17 blz. 17 blz. 17 blz. 17
8. Bijlagen blz. 18 8.1 Analyse Boombeheer Alkmaar juli 2009 8.2 Posters: Maatregelen ter bescherming van bomen bij bouw(plannen) 8.3 Concept Bomenverordening Alkmaar 2013. Na inspraak door de raad vast te stellen 8.4 Gewenste hoofdstructuur van de bomen uit: Bomenstructuurplan 2009. Door de raad vastgesteld 2010 8.5 Conceptlijst monumentale en waardevolle bomen in Alkmaar. Na inspraak door de raad vast te stellen 8.6 Lijst van de binnen tien jaar te vervangen bomen 8.7 Scorelijst 1000 bomen
3
1. Inleiding Het huidige college van burgemeester en wethouders wil meer nadruk leggen op groenbeleid en aanwezigheid van kwalitatief hoogwaardig groen in de stad. De visie hierop staat verwoord in het coalitieakkoord 2011-2014 ‘Een nieuwe lente, een nieuw geluid’. Om kwalitatief hoogwaardig groen in de stad te kunnen realiseren, is het essentieel om naar de bomen te kijken. Bomen zijn onmisbaar voor een stad en haar bewoners. Zij zijn van grote kwalitatieve betekenis als het gaat om gezondheid, economie, milieu, ecologie en hebben een visueel ruimtelijke waarde.
4
We willen veel in de stad: wegen, straten, parkeerplaatsen, kermis, markt, gas, elektriciteit, water, telefoon, televisie, cameratoezicht, ondergrondse afvalcontainers, parkeergarages en groen natuurlijk. Dit vraagt niet alleen ruimte boven het maaiveld, maar ook daaronder. Zien we op oude stadsfoto’s en artist’s impressions van projectontwikkelaars vaak aan weerskanten van de straten bomenrijen, de hedendaagse praktijk is anders; onze leefomgeving versteent steeds meer. Belangrijk onderdeel van het coalitieakkoord is dan ook het planten van duizend extra bomen in Alkmaar. Bomen die op zijn minst volwassen en het liefst stokoud kunnen worden, zodat niet alleen huidige,
maar ook toekomstige bewoners van een groen Alkmaar kunnen genieten. De gemeente Alkmaar heeft momenteel ongeveer 45.000 bomen in beheer. In Alkmaar zijn stedelijke vernieuwing, uitbreidingen en infrastructurele aanpassingen aan de orde van de dag. Dat betekent wel dat de ruimte voor bomen, zowel bovengronds als ondergronds, steeds verder ingeperkt dreigt te worden. In het belang van de stad en de bomen presenteren wij in deze Bomennota een krachtige visie met daarbij behorende acties. In deze nota staat omschreven hoe Alkmaar omgaat met haar bomen. Hierbij houden we enerzijds rekening met de beschikbare ruimte en de wensen van bewoners. Anderzijds leggen we er de nadruk op dat bomen een duidelijke plaats in de stad hebben en dat we ook ruimte moeten maken om ze te kunnen planten en te laten groeien.
2. Doel Het doel van deze bomennota is het ontwikkelen van een duurzame bijdrage aan de ruimtelijke kwaliteit en een gezond milieu in Alkmaar. Centraal hierbij staat het behouden en versterken van een gezond, veilig, kwalitatief en kwantitatief hoogwaardig bomenbestand. Burgers zijn betrokken bij hun (groene) woonomgeving en kunnen zelf een positieve bijdrage leveren aan diezelfde omgeving. Hoe we dit kunnen bereiken staat omschreven in het hoofdstuk communicatie. Met het vaststellen van deze bomennota maakt het bestuur van Alkmaar duidelijk welke uitgangspunten, gedragsregels en acties nodig zijn, om de gewenste bescherming en versterking van het bomenbestand te realiseren.
Economie Bomen dragen bij aan een beter vestigingsklimaat in de stad. De financiële vertaling van het belang van bomen wordt echter nog steeds te weinig ingezet. Hierdoor delven bestaande bomen regelmatig het onderspit. En dat terwijl onderzoeken aantonen dat de aanwezigheid van groen een meerwaarde oplevert voor woningen en bedrijven. Zo verhogen bomen de waarde van een huis met ongeveer 10 procent. Een aantal Alkmaarse bedrijven ziet de economische meerwaarde in. Deze bedrijven zetten groen in voor een gezond werkklimaat en voor een duurzame uitstraling van hun bedrijfspand. Milieu Bomen zorgen voor een eigen microklimaat. Zij dragen op vele manieren bij aan een gezond en veilig woon- werk- en leefmilieu in de stad en zo aan het welzijn van de mens. Bomen in straten en op pleinen geven beschutting en nodigen uit tot verblijven.
3. Analyse 3.1 Het belang van bomen Bomen geven beschutting tegen zon, regen en wind, helpen de opwarming van de aarde te voorkomen en geven ons zuurstof. Ook vangen ze met hun bladeren fijnstof uit de lucht op, dat met regen weer wegspoelt in de grond zodat wij het niet inademen. Kortom: bomen zijn onmisbaar voor de kwaliteit van de stedelijke leefomgeving en dragen op de volgende terreinen bij aan goed leefklimaat in Alkmaar. Gezondheid Een gezond en vriendelijk leefklimaat in de stad bespaart kosten in de gezondheidszorg. Mensen voelen zich prettiger en veiliger in een groene woonen werkomgeving. Bovendien nodigt een groene woonomgeving uit tot bewegen: mensen gaan eerder wandelen, hardlopen of fietsen. Vooral voor kinderen is het belangrijk dat ze voldoende groene speelplekken in hun omgeving hebben waar ze zich flink kunnen uitleven. Ook vermindert de aanwezigheid van groen in woonwijken de kans op depressies1. 1 Bron: J.Maas, Vitaminen Groen.
Ecologische waarde Bomen vergroten de ecologische waarden, dat wil zeggen: de aanwezigheid van verschillende floraen faunasoorten neemt toe. De grootte van het bomenbestand, de leeftijdsopbouw en de (diversiteit aan) soorten spelen hierbij een belangrijke rol. Visueel ruimtelijke waarde De aanwezigheid van bomen is bepalend voor beleving van de buitenruimte. Zowel doorgaande bomenrijen langs wegen of rond pleinen, bomengroepen in parken, als solitaire bomen op bijzondere plekken zorgen voor sfeer in de buitenruimte.
5
Structuur en identiteit De hoofdgroenstructuur is van essentieel belang voor de identiteit en leefbaarheid van de stad. Het geheel van parken, ecologische verbindingszones en de boomstructuur is erg belangrijk voor Alkmaar. Bomen zijn opvallende groene elementen en vormen de dragers van de groenstructuur. Zo zorgen ze voor herkenning en oriëntatie en bieden ze beschutting aan mens en dier. Esthetische kwaliteit Bomen zijn door hun vorm, kleur en omvang belangrijke beeldbepalende elementen in de stad. Voor deze esthetische functie is voldoende ruimte essentieel.
6
Grevelingen, Florijnstraat, Suze Groenewegstraat, Waerdendelstraat etc.), in andere gevallen ontbreekt de ruimte voor bomen (Huiswaard I, Schilderswijk, Spoorbuurt etc.). Over het algemeen is er in de straatprofielen weinig ruimte voor bomen gereserveerd. Met als gevolg: kleine of slecht presterende bomen in de wijken. Langs de invals- en wijkontsluitingswegen zien we wel fraaie laanbeplanting van vooral iepen en linden (Laan van Straatsburg, Laan van Keulen, Rijnstraat, Aert de Gelderlaan etc.). Bij de ontwikkeling van de stad is bij vrijwel elke uitbreidingswijk ook een park gemaakt. Deze parken zijn de groene buffers in de stad, waarin bomen wel een grote rol spelen. In woonwijken en langs wegen, vooral bij de entrees van de stad kunnen bomen een grotere rol vervullen. De beleving van Alkmaar als groene stad vergroot daardoor. Aantallen en soorten In Alkmaar staat 65 procent van de 45.000 bomen langs wegen, straten en pleinen. De overige zijn te vinden in de parken en in grote groenstroken. De verdeling over de wijken is als volgt:
3.2 Huidige bomenbestand2
Wijk
Bomen in Alkmaar Wie aan Alkmaar denkt, denkt eerder aan een stad met kaas, dan een stad met bomen. In de binnenstad staan inderdaad, behalve op het Bolwerk, nauwelijks mooie, grote bomen. Het beeld van de woonwijken is wisselend. Soms is er een goed evenwicht tussen bebouwing en bomen (Nassaulaan, Westerweg, Juliana van Stolberglaan etc.), soms staan er te grote bomen in te smalle straten (Saskerstraat, Lindenlaan,
Zuid (wijk 1 en 3)
2 Zie bijlage 1. Analyse Boombeheer Alkmaar juli 2009.
Aantal bomen in het stadsdeel
Aantal bomen per inwoner
10.469
0,46
Oudorp (wijk2)
6.713
0,50
West (wijk 4)
6.536
0,52
Huiswaard/Vroonermeer (wijk 5)
4.940
0,45
De Mare (wijk 6)
8.081
0,57
Daalmeer/Koedijk (wijk 7)
6.695
0,44
Centrum (wijk 8)
1.617
0,25
TOTAAL
45.051 0.48
Gemiddeld staat er 0,48 boom per inwoner. 3 Dit beeld komt overeen met het landelijke gemiddelde. De meest voorkomende bomen in Alkmaar zijn iepen, esdoorns en linden. Gemiddelde levensduur van bomen De levensverwachting van bomen hangt onder andere af van hun ouderdom en grootte. Bomen van de 1e grootte worden hoger dan 12 m, bomen van de 2e grootte krijgen een hoogte tussen de 6 en de 12 m en bomen van de 3e grootte worden niet hoger niet hoger dan 6 m. Bomen van de 1e grootte zijn weer onderverdeeld in langzaamgroeiende (bijvoorbeeld iep en linde) en snelgroeiende soorten (bijvoorbeeld wilg en populier). De eerste hebben een gemiddelde omlooptijd van 80 jaar. De overige bomen worden gemiddeld 30 of 40 jaar oud. De standplaats en gezondheid van een boom zijn ook van belang voor zijn levensverwachting. Een gezonde boom op een plek met voldoende voedsel en ruimte kan veel ouder worden dan zijn gemiddelde leeftijd. In onderstaande tabel staat hoe het Alkmaarse bomenbestand is opgebouwd qua leeftijd en grootte. Plantjaar Langzaamgroeiende bomen van de 1e grootte 1850-1949 2%
worden er ieder jaar weer kastanjes ziek en is er geen reden om aan te nemen dat dit de komende tien jaar verandert. Ook de iepziekte is zo’n ziekte die jaarlijks zijn slachtoffers maakt. Door zeer oplettend te zijn (ook op iepen bij particulieren), aangetaste bomen zo snel mogelijke te verwijderen en een deel van de iepen preventief te injecteren houden we de ziekte zo veel mogelijk binnen de perken. Snelgroeiende bomen van de 1e grootte
Bomen van de 2e en 3e grootte
-
-
1950-1959 1%
-
-
1960-1969 6%
2%
1%
1970-1979 18%
5%
4%
1980-1989 28%
4%
7%
1990-1999 8%
1%
4%
2000-2009 5%
1%
3%
Totaal 68% • Levensverwachting van de bomen in Alkmaar Gelukkig is de levensverwachting van de meeste Alkmaarse bomen goed. Het grootste deel van de langzaamgroeiende bomen is namelijk na 1970 geplant. Anders is het met de kleinere bomen. Het grootste deel daarvan is tussen 1970 en 1990 geplant en is binnen tien jaar aan vervanging toe. Dit gebeurt vooral in Alkmaar Noord. Ook zijn in het verleden bomen in te kleine plantgaten geplant. Veel van deze bomen zijn slecht gegroeid of takelen af. De populieren die in de jaren zestig en zeventig zijn geplant, laten steeds meer dood hout vallen en moeten ook tussen nu en tien jaar plaats maken voor nieuwe bomen. Onder de kastanjes sterven jaarlijks tussen de 10 en 20 bomen als gevolg van de kastanjebloedingsziekte. Over de ontwikkeling van deze ziekte valt niets met zekerheid te zeggen. Wel
3 In de bomenanalyse staat een gemiddelde van 0,46 boom per inwoner. Het verschil is te verklaren, omdat in 2009 nog niet alle bomen waren geïnventariseerd.
13%
19%
De inschatting is dat de komende tien jaar, los van (storm)schade, iepziekte en nu nog niet bekende boomziektes, tussen de 4000 en 5000 bomen aan vervanging toe zijn.
3.3 Huidige boombeheer Bestandsbeheer In 2007 is de gemeente Alkmaar gestart met het opzetten van het bomenbeheersysteem. In dit systeem zijn alle bomen opgenomen en per boom houden we belangrijke gegevens bij. Denk aan naam, plantjaar, onderhoudswerkzaamheden, boomcontroles en gegevens over de conditie en vitaliteit van de boom. Het is belangrijk om deze gegevens vast te leggen in verband met de zorgplicht die we hebben en voor de continuïteit van het beheer. Sindsdien vinden in de openbare ruimte doorlopend controles plaats waarmee we het systeem up-to-date houden. Zo kunnen we onder andere het aantal bomen, de veiligheidscontroles en het verloop van ziektes bijhouden.
7
8
Onderhoud en zorg voor veiligheid De gemeente heeft als eigenaar van de bomen de wettelijke plicht voor (de veiligheid van) haar bomen te zorgen. Als een boom veilig is, is hij dat ook voor mensen. Een boom met rotte wortels kan bijvoorbeeld omvallen. In 2009 is een analyse4 gemaakt van het boomonderhoud en bleek bij een deel van de bomen achterstallig onderhoud. Van achterstallig onderhoud is sprake als er bijvoorbeeld dood hout in een boom zit of een dubbele kop; die kan eruit breken. Of als er te laag hangende takken zijn die het verkeer hinderen. Naar aanleiding van de analyse uit 2009 is een plan van aanpak gemaakt. In februari 2012 was de achterstand weggewerkt. Gekwalificeerd personeel voert het beheer en onderhoud van de bomen planmatig uit. Dit gebeurt op boomtechnisch verantwoorde wijze, waarbij de kosten structureel beperkt worden. Dit voorkomt klachten. Boomtechnisch verantwoord houdt in dat gecertificeerd personeel het beheer en onderhoud uitvoert. Deze ‘European Treeworkers’ zijn op de hoogte van de juiste onderhoudstechniek en weten bijvoorbeeld ook hoe je ziektes kunt herkennen en bestrijden. De kosten worden structureel beperkt door te kiezen voor planmatig onderhoud.
dat we jaarlijks beschadigde en zieke bomen weghalen als ze gevaarlijk of dood zijn. Zolang ze dat niet zijn, laten we ze staan, ook al hebben ze een slechte vitaliteit of conditie. In de praktijk blijkt dat zo’n 60% van de bomen op dezelfde plek terug geplant wordt, omdat de laatste decennia geen bomen meer op kabels en leidingen of op dijken geplant mogen worden. Daardoor is er minder beschikbare ruimte voor het planten van bomen. Wanneer we het bomenbestand kwantitatief op peil willen houden, kunnen we niet op dezelfde voet doorgaan. Om hetzelfde aantal bomen terug te planten is creativiteit en samenwerking nodig. Het college heeft in het kader van het nieuwe beleid geld vrijgemaakt om achterstanden in het groen weg te werken6. Een deel van dit budget wordt ingezet voor het vervangen van bomen, vooral in Alkmaar-Noord. Naast geld is extra ruimte nodig. Daarom gaan we in bepaalde gevallen wel weer bomen op de riolering planten. Voorwaarde daarbij is dat de riolering gerelined7 is en dat de verwachte levensduur van de bomen niet veel langer is dan de restlevensduur van het gerelinede riool. Grote bomen kunnen we eventueel vervangen door kleine bomen of door boompjes in grote, opneembare bakken. Zulke bakken kun je met boom en al weghalen als er aan de kabels of leidingen die eronder liggen gewerkt moet worden. De gemeente kan ook financieel bijdragen aan het planten van bomen in particuliere voortuinen.
Vervangen van bomen De komende jaren zijn tussen de vier- en vijfduizend van de huidige bomen aan vervanging toe5. Deze bomen zijn aan het einde van hun levensloop. Het gaat zowel om grote bomen - vooral esdoorns en populieren - als kleinere, zoals meidoorns en lijsterbessen. Vooral in Alkmaar Noord zijn veel bomen ‘op’.
Voor het vervangen van zieke en slechte bomen is in het jaarlijkse onderhoudsbudget een bedrag van € 200.000 gereserveerd. De huidige praktijk is 4 Zie bijlage 1. Analyse Boombeheer Alkmaar juli 2009. 5 Zie bijlage 6. Lijst van de binnen tien jaar te vervangen bomen.
6 Zie voorstel nieuwe beleid conform coalitieakkoord (versie 12 juni 2012). 7 Bij relinen wordt een soort kous binnen in de rioolbuis getrokken, waardoor de afvoer weer goed werkt en er geen boomwortels in de buis kunnen groeien.
Beschermen van bomen We beschermen de bomen in de stad door de kapvergunning, de verplichte groenparagraaf, het opleggen van herplantplicht, handhaving en schadeverhaal. Bij schadeverhaal claimt de gemeente een vergoeding bij degene die onze bomen heeft beschadigd. Bij herinrichtingsplannen in de buurt van bestaande bomen willen we zowel tijdens het planproces, als bij de werkvoorbereiding en tijdens de uitvoering rekening houden met deze bestaande bomen. De richtlijnen hiervoor zijn als bijlage8 bij deze nota opgenomen. Het werken volgens deze richtlijnen is nooit bestuurlijk vastgelegd, maar als vanzelfsprekend beschouwd. Met het vaststellen van deze Bomennota is het verplicht volgens deze richtlijnen te werken. Op die manier is het beschermen van bomen in Alkmaar beter gewaarborgd.
3.4 Bewoners en bomen Bewoners vragen regelmatig om bomen te kappen, te vervangen door een kleinere soort of te ‘toppen’, omdat ze zonlicht tegenhouden of voor andere hinder zorgen. De verzoeken komen binnen om uiteenlopende redenen: schaduw, luizen, stuifmeel, vogelpoep of wortelschade. Het beleid van de gemeente is om geen gezonde bomen te kappen of heel drastisch te snoeien. Wel houden we bij het snoeien rekening met wensen van bewoners, zolang het de gezondheid van de bomen niet schaadt of de vorm van de bomen niet verminkt. 8 Zie bijlage 2.Posters: Maatregelen ter bescherming van bomen bij bouw(plannen).
Uitgangspunt is dat aan de wettelijke zorgplicht wordt voldaan en de bomen geen onrechtmatige hinder veroorzaken. Op plekken waar in het verleden te grote bomen voor de locatie zijn geplant, planten we als de bomen vervangen moeten worden kleinere soorten terug. Zo vervangen we bijvoorbeeld dode eiken in de Florijnstraat door haagbeuken en meelbessen die veel kleiner blijven. Bewoners klagen niet alleen over bomen, maar genieten gelukkig ook van ze. Voor een prettig leefbare stad is het belangrijk om hen te betrekken bij de inrichting van hun woonomgeving. Bij de plannen voor het planten van bomen zijn meestal de bestaande bewonerscommissies betrokken. Zo is het herplantplan voor de bomen in de Vroonermeer en de Daalmeer-Zuid in nauw overleg met de bewonerscommissies gemaakt. Het gemeentebestuur wil Alkmaarders meer bij het groen in hun buurt betrekken.
9
4. De groene stellingen van Alkmaar De ‘Groene Stellingen’ van de gemeente Alkmaar vormen de uitgangspunten voor een krachtige aanpak van een groene stad met goede bomen. We willen dat groen meer zichtbaar, voelbaar en eetbaar is in Alkmaar.
Groenbeleidsplan Alkmaar 2004-2014 vastgesteld. Hierin zijn de hoofdlijnen van beleid voor het beheer van het groen vastgelegd. Dit beleidsplan wordt eind 2012 geactualiseerd. In dit beleidsplan staat een eerste aanzet voor de hoofdstructuur van de bomen in de stad. Om invulling te geven aan de bomenstructuur in Alkmaar is in 2009 het Bomenstructuurplan opgesteld. Hierin is voor de hele stad bepaald wat de gewenste hoofdstructuur van de bomen is9.
Groene Stellingen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
10
Alkmaar beschermt alle gezonde bomen en beheert ze zorgvuldig. Monumentale en bijzondere bomen krijgen extra bescherming. De gemeente plant nieuwe bomen ter vervanging van gekapte bomen en verwerkt het vrijkomend hout van gekapte bomen op duurzame wijze. Bomen zijn een vanzelfsprekend onderdeel van alle bouwplannen in de stad. Inheemse boomsoorten van de eerste grootte vormen de hoofdstructuur. De boomsoorten passen bij de landschappelijke ondergrond en omgeving. De bomen versterken historische elementen, zoals oude wegen en dijken. De gemeente markeert bijzondere plekken met bomen. De gemeente stimuleert en betrekt bedrijven, scholen, woningbouwverenigingen en bewoners bij het planten van bomen. De gemeente investeert in het planten van grote bomen én kleinere bomen met bessen en andere vruchten (boomgaardjes).
4.1 Alkmaar beschermt alle gezonde bomen en beheert ze zorgvuldig Het laten uitgroeien van een boom tot volwassenheid kunnen we niet aan het toeval overlaten. Bomenbeleid is daarom gericht op de lange termijn. Een boom op een goede standplaats kan namelijk wel 80 jaar of ouder worden. Meestal krijgen ze die kans niet omdat de stedenbouwkundige ontwikkelingen sneller gaan. Daarnaast worden bomen gedurende hun lange levensduur bloot gesteld aan verschillende gevaren. De mens zelf is één van de grootste gevaren. Mensen willen nu eenmaal autorijden en parkeren, zij hebben gas, water en glasvezelkabels nodig. Dit kost allemaal ruimte. Ook ziektes waaronder de iepziekte, de watermerkziekte bij wilgen en sinds kort de nieuwe essenziekte, vormen een gevaar. Het Alkmaarse bomenbeleid ondervangt deze gevaren zoveel mogelijk of beperkt deze tot een minimum. Het creëren van omstandigheden die ervoor zorgen dat bomen op een veilige manier uit kunnen groeien tot volwassen bomen staat hierbij voorop. We beschermen de bomen in de stad door het groenbeleidsplan, het bomenstructuurplan, de kap-/ bomenverordening, de verplichte groenparagraaf, schadeverhaal, het opleggen van herplantplicht en handhaving. Groenbeleidsplan en bomenstructuurplan Op 27 juni 2005 heeft de gemeenteraad het
9 Zie bijlage 4. Gewenste hoofdstructuur van de bomen in Alkmaar (Bomenstructuurplan 2009).
Bomenverordening In de nieuwe Bomenverordening10 - de vervanger van de huidige kapverordening - komt een juiste balans tussen deregulering en lastenverlichting enerzijds en bescherming van bomen anderzijds. Deze Bomenverordening stelt voor bomen op gemeentelijke grond dezelfde regels als de oude kapverordening: voor het kappen van alle bomen op gemeentelijke grond met een stamdiameter dikker dan 20 centimeter blijft een vergunning nodig. Tegen verleende vergunningen kan bezwaar worden gemaakt. Door streng te blijven voor zichzelf, geeft de gemeente het goede voorbeeld. Voor bomen op particuliere grond verandert er wel het een en ander. Kern van de nieuwe Bomenverordening is, dat voor het kappen van bomen op particuliere grond geen vergunning meer nodig is. Behalve in het geval dat de desbetreffende bomen voorkomen op de lijst met monumentale en waardevolle bomen of staan op een perceel dat groter is dan 200m². Om kaalslag op grotere percelen te voorkomen blijven bomen op percelen die groter zijn dan 200m² dus wel kapvergunningplichtig11. De Bomenverordening Alkmaar 2013 vervangt de huidige kapverordening. De nieuwe Bomenverordening wordt voor inspraak ter visie gelegd. Deze verordening treedt in werking nadat burgemeester en wethouders de lijst met monumentale en waardevolle bomen hebben vastgesteld. Deze lijst wordt om de vier jaar geactualiseerd.
4.2 Monumentale en waardevolle bomen krijgen extra bescherming Alkmaar heeft een aantal bijzondere bomen, zowel in de openbare ruimte als in tuinen van particulieren. 10 Zie bijlage 3 Concept Bomenverordening Alkmaar 2013. 11 In de modelverordening van de Bomenstichting geldt het kapverbod niet voor houtopstand in privaat eigendom op percelen van minder dan 120m². Afgezet tegen de Alkmaarse situatie gaat het dan om ongeveer om 25% van de kadastrale particuliere percelen. Als echter alleen een vergunning voor het kappen van bomen nodig is voor bomen op percelen die groter zijn dan 200m², dan is voor de bomen op 80% van de percelen geen vergunning meer vereist.
In het landelijke register van de Bomenstichting12 staan ruim 150 bomen uit onze stad: 125 monumentale beuken langs de Harddraverslaan, oude iepen op het Bolwerk, de leilinden achter de kerk in Oudorp en de grote, oude plataan in de Alkmaarderhout. Ze zijn op dit moment beschermd tegen kap. In de kapverordening staat namelijk dat het college een vergunning kan weigeren op grond van beeldbepalende en cultuurhistorische waarden. Het college en de gemeenteraad vragen om meer bescherming van zulke bijzondere bomen. Daarom 12 De Bomenstichting is een onafhankelijke stichting, die haar sporen heeft verdiend op het gebied van bescherming van en positieve aandacht voor bomen.
11
heeft een werkgroep13 in 2010 en 2011, in samenwerking met de Bomenstichting, de monumentale en waardevolle bomen bij particulieren en in de openbare ruimte geïnventariseerd. Dit gebeurde op basis van gezamenlijk afgesproken criteria. Een boom wordt opgenomen op de Alkmaarse lijst met waardevolle en monumentale bomen als hij: - minimaal 50 jaar oud is, - een toekomstverwachting heeft van minimaal 10 jaar en - ten minste twee van de volgende waarden heeft: omgevingswaarde (bijvoorbeeld beeldbepalend), cultuurhistorische waarde (bijvoorbeeld herdenkingsboom), natuurwaarde (bijvoorbeeld aanwezigheid van bijzondere vogels), dendrologische waarde (bijvoorbeeld bijzonder soort), milieuwaarde (bijvoorbeeld tempering wind), zeldzaamheidswaarde (bijvoorbeeld de dikste boom in de stad) en/ of belevingswaarde (bijvoorbeeld een boom met een verhaal).
12
Uitzondering vormen herdenkingsbomen, waarvoor de eerste 2 criteria niet of in mindere mate gelden. De inventarisatie14 is de basis voor de lijst met monumentale en waardevolle bomen. Deze lijst wordt na inspraak bestuurlijk vastgesteld. De gemeenteraad krijgt de lijst samen met de Bomenverordening 2013 bij deze Bomennota aangeboden met de vraag of deze lijst voor inspraak kan worden vrijgegeven. De lijst actualiseren we minimaal iedere vier jaar, indien nodig vaker. De gemeente zorgt ter extra bescherming van deze bomen voor een periodieke controle op veiligheid en gezondheid. De eigenaren van monumentale en waardevolle bomen informeren de gemeente over (mogelijk) tenietgaan van de bomen door bijvoorbeeld ziekte.
4.3 De gemeente vervangt bomen duurzaam Compensatie Bij het kappen van bomen in de openbare ruimte – door de gemeente of projectontwikkelaars – proberen we elke gekapte boom te compenseren. Dit houdt in dat we op dezelfde of een andere plek een nieuwe boom planten. Soms maken we het verlies van een boom goed met de aanleg van een groen dak. De wens van de gemeente Alkmaar is om al het groen te compenseren, niet alleen de bomen. Daarom nemen we in het nog op te stellen groenbeleidsplan (herziening in 2013) een groencompensatieregeling op. Hierin wordt ook gekeken naar het instellen van een groenfonds. Dit 13 In de werkgroep hadden, naast ambtenaren van de gemeente Alkmaar, bewoners en vertegenwoordigers van de Bomenstichting, zitting. 14 Zie bijlage 5: inventarisatie Monumentale en waardevolle bomen in Alkmaar.
fonds kan de gemeente aanwenden als compensatie niet mogelijk is in de nabijheid van het verwijderde groen of een gekapte boom. Duurzaam beheer Een boom planten kost geld. Een grote boom gaat in principe meer dan 80 jaar mee; een kleine boom 30 jaar. Daarom is de plek van de boom van groot belang; deze moet de levensduur van de boom waarborgen. Dit kan door te zorgen voor een goed plantgat, voor voldoende afstand tot de bebouwing en voor bescherming en verzorging van de boom. Dan zijn we duurzaam bezig. We combineren het vervangen van slechte bomen zoveel mogelijk met ander werk in de buurt. Als bijvoorbeeld de straat een nieuw profiel krijgt of de riolering vervangen wordt, nemen we in hetzelfde werk het maken van goede plantgaten en het vervangen van slechte bomen mee. In 2009 zijn op die manier bij de herinrichting van de Koelmalaan de slechte esdoorns vervangen door nieuwe platanen.
Ook bij de keuze van het plantmateriaal, de inrichting van het plantgat en de uitvoering van (onderhouds-) werkzaamheden vormen people, planet en profit de basis voor ons doen en laten. We doen dit door bijvoorbeeld afbreekbare boomverankeringen toe te passen en vrijkomend snoeihout te verwerken in houtrillen of af te voeren naar een recyclebedrijf.
4.4 Bomen zijn een vanzelfsprekend onderdeel van alle bouwplannen in de stad Concreet betekent dit dat bomen extra aandacht krijgen bij de ontwikkeling van nieuwe gebieden, bij de herinrichting van bestaande buurten en bij het beheer en onderhoud van bestaande en nieuw te planten groengebieden. Aandacht voor ruimte voor bomen bij het planproces, voor de soort bomen, voor de plaats en betekenis van bomen, voor de gebruiksmogelijkheden, en rekening houdend met de wensen van bewoners. Hiervoor zijn verschillende instrumenten beschikbaar. Groenparagraaf en groenrapportage Een belangrijk instrument in de planfase is de groenparagraaf. Deze is verplicht in beslisdocumenten voor het college en de gemeenteraad, waarbij wijzigingen in het groen spelen. In deze groenparagraaf worden de consequenties voor het groen toegelicht. Het is een afwegingsinstrument voor het al dan niet doorgaan van plannen, waar groen voor moet verdwijnen. Als groen verdwijnt, staat in de groenparagraaf omschreven hoe we dit compenseren. Daarnaast informeert het college de gemeenteraad over kwalitatieve en kwantitatieve wijzigingen in het groen met de jaarlijkse groenrapportage. Deze rapportage gaat vooral over het beheer. Er staat in hoeveel bomen geplant en gekapt zijn, wat de wijzigingen zijn in het bomenareaal en welke bijzondere ontwikkelingen in het bomenbestand aandacht vragen. Nieuwbouwplannen In nieuw te ontwikkelen gebieden reserveren we ruimte om bomen te planten. Dit gebeurt in het zogenaamde ondergrondse ontwerp. De nieuwe bomen krijgen een geschikte groeiplaats, zodat ze goed kunnen groeien en minder schade aan de bestrating toe brengen. In het plan voor de NollenOost is bijvoorbeeld een kabelvrije strook voor bomen gereserveerd. Herinrichtingsplannen Bij de herinrichting van een bestaande situatie zoeken we mogelijkheden voor extra bomen door zorgvuldig met de ruimte om te gaan. Langs de Korte Vondelstraat bijvoorbeeld, staan na de herinrichting acht extra linden. De Gedempte Nieuwesloot is door markt en kermis één van de
drukst gebruikte straten van de stad. Toch planten we tijdens de herinrichting negen nieuwe bomen. Ook op het te vernieuwen Canadaplein komen bomen.
4.5 Inheemse boomsoorten van de eerste grootte vormen de hoofdstructuur Het geheel van parken en ecologische verbindingszones is erg belangrijk voor Alkmaar. Bomen zijn opvallende groene elementen en vormen de dragers van de groenstructuur. Ze zorgen voor herkenning en oriëntatie en bieden beschutting aan mens en dier. Inheemse bomen zoals iepen, linden, populieren, essen en beuken, zijn bomen die van oorsprong in ons klimaat groeien. Ze zijn dan ook goed aangepast aan ons klimaat en daardoor minder kwetsbaar dan bomen van elders, zogenaamde exoten. Inheemse bomen hebben ook een veel grotere functie voor de biodiversiteit in de stad dan andere bomen. Onze inheemse insectenfauna is namelijk afhankelijk van deze bomen. En daarmee ook onze vogels en andere dieren. Op een enkele uitzondering na bestaat de bomenhoofdstructuur langs doorgaande wegen uit iepen, essen of linden. Ook langs de paden in de ecologische verbindingszones planten we bij voorkeur inheemse boomsoorten.
13
4.6 De boomsoorten passen bij de landschappelijke ondergrond en omgeving
14
De landschappelijke ondergrond in Alkmaar bestaat voornamelijk uit strandwallen, voormalige droogmakerijen en strandpolders. Deze ondergrond is een basis voor de keuze van de boomsoorten in de hoofdstructuur van de bomen. Zo accentueren we de oude strandwallen met bomen van de zandgronden zoals eiken en beuken en planten we in de voormalige droogmakerijen typische polderbomen als populier, es en iep. Abelen, dennen of berken versterken de relatie met de strandpolders aan de westkant van de stad. Afhankelijk van de beschikbare ruimte, zoals de afstand tot gevels van woningen, planten we bomen die tot grote hoogte kunnen groeien of bomen die van nature kleiner blijven.
4.7 De bomen versterken historische elementen Alkmaar kent een rijke geschiedenis en vele elementen zijn daar nog getuige van. Denk aan de strandwal, het historische centrum met de vestingwerken (het Bolwerk), diverse molens en de Westfriese Omringdijk. Alkmaar heeft een sterke band met water. Niet alleen het Noordhollands Kanaal, maar ook de diverse ringsloten rond de polders vormen daar nog een goed voorbeeld van. Deze historische elementen zijn kenmerkend voor de ontwikkeling van de stad; we versterken waar mogelijk historische lijnen, zoals oude wegen en dijken, met bomen. Hetzelfde geldt voor de vaarten en sloten met een historisch karakter.
4.8 De gemeente markeert bijzondere plekken met bomen Pleinen, rotondes en bijzondere gebouwen zijn belangrijke herkenningspunten in een stad. Juist deze plekken kunnen we versterken met bomen. Bij nieuwe aanplant op deze plekken kiezen we zo mogelijk ook voor aanplant met grotere bomen, dan we standaard in de wijken of parken planten. Op de onlangs heringerichte Dijk zijn extra grote linden geplant, die het nieuwe plein meteen een intieme sfeer geven en op het nieuwe Hofplein zijn volwassen platanen gepland. In enkele gevallen planten we grote, volwassen bomen die ergens anders in de stad moesten wijken. Na de herinrichting van de Spilstraat is daar bijvoorbeeld een grote plataan geplant, die oorspronkelijk op de parkeerplaats in De Mare stond.
4.9 De gemeente stimuleert het planten van bomen De gemeente betrekt bewoners actief bij plannen voor bomen in hun buurt. Er is € 50.000,- beschikbaar voor bewonersinitiatieven in het groen. Bij de start van de lente 2012 heeft de gemeente de bomenbarometer gelanceerd. Hierop houden we de stand bij van de aanplant van extra bomen in de stad. Alkmaarders kunnen verzoeken doen voor het planten van extra bomen via 1000bomen@ alkmaar.nl. Er zijn tot nu toe dertig verzoeken binnen gekomen. Per verzoek bekijken we hoe we op die plek ruimte voor bomen kunnen maken. In woonstraten met voortuinen, waar we de huidige bomen niet meer kunnen vervangen, kan de gemeente eenmalig een groenimpuls geven door bewoners bomen voor hun voortuin aan te bieden. Bewoners hebben het beste met hun woonomgeving voor en weten vaak heel goed wat er nodig is om een buurt aantrekkelijk te maken of houden. Daarom is het belangrijk dat zij goed geïnformeerd zijn over de mogelijkheden. De gemeente zorgt voor informatie via persberichten, de gemeentelijke groensite, buurt- en wijkbijeenkomsten of informatiebrieven. Zie ook hoofdstuk 6. Communicatie. De bomenbarometer, die de stand van het aantal geplante bomen aangeeft, een folder met een bomenroute, naambordjes op de belangrijkste bomen (dit najaar op het op het Bolwerk), het zijn allemaal manieren om belangstelling voor bomen te wekken onder de verschillende doelgroepen.
4.10 De gemeente investeert in het planten van grote bomen én kleinere bomen De laatste jaren zijn internationaal verschillende bewegingen ontstaan van actieve bewoners die meer aandacht vragen voor stadsmoestuinen, fruitbomen of plukbosjes in het openbaar groen. Voorbeelden hiervan zijn Pluk de Stad15 en Transition 15 www.plukdestad.nl
Town16. Ook in Alkmaar zijn bewoners actief op dit terrein. We sluiten aan bij deze initiatieven en planten afhankelijk van de beschikbare ruimte grotere of kleinere bomen met eetbare vruchten (boomgaardjes). Voorbeelden hiervan zijn de geplande eetbare tuin in Park de Oude Kwekerij en de fruitbomen in de Vlindertuin Groene Voet. 16 www.transitiontowns.nl
15
5. Het Duizend Bomen Plan
16
Ieder jaar planten we nieuwe bomen ter vervanging van zieke of slechte bomen. Maar er is meer nodig. Daarom zijn we op zoek naar ruimte voor extra bomen in onze stad! Voor het planten van 1000 extra bomen stelt het college extra budget beschikbaar. We voeren dit plan op meerdere fronten uit. - We kijken naar plekken waar nu geen bomen staan en er wel ruimte voor is, zo ook bovenop de (gerelinede) riolering. - We zoeken samen met partijen in de stad naar plaatsen voor extra bomen. Deze andere partijen zijn bijvoorbeeld het Hoogheemraadschap, Rijkswaterstaat, Provincie, scholen, (woningbouw)bedrijven en bewoners. - Wanneer bomen verdwijnen, zoeken we in de directe omgeving naar alternatieve plantlocaties. Daktuinen op gebouwen en garages kunnen in de toekomst bijdragen aan een gezond milieu. - In de parken en grotere groenstroken zoeken we naar ruimte voor het aanleggen van kleine fruitboomgaardjes. De vraag naar bomen met eetbare vruchten neemt toe. Terwijl deze bomen in een woonstraat vaak voor overlast kunnen zorgen, vergroten ze de gebruikswaarde van parken. Ze passen goed in “de eetbare stad”.
6. Communicatie Met de verdichting van het stedelijk gebied en de toename van de stedelijke dynamiek zien mensen steeds meer het belang van bomen in hun directe leefomgeving in. De aanwezigheid van groen bepaalt voor een aanzienlijk deel het welzijn van mensen. Mensen zijn zich hier steeds meer van bewust. Het uitdragen van het belang voor bomen in Alkmaar en het bewerkstelligen van actieve betrokkenheid en draagvlak onder Alkmaarders hierbij, valt of staat met de juiste communicatie. Daarom wordt hiervoor een communicatieplan opgesteld. Niet alleen externe communicatie is van belang, ook interne communicatie. In de eigen organisatie zoals bij projectmanagement, verkeer, ingenieursbureau etc. moeten de collega’s op de hoogte zijn van het bomenbeleid en bomenbeheer en daar (integraal) naar handelen. Zoals eerder genoemd is één van de speerpunten van het gemeentebestuur de bomenimpuls van 1000 extra bomen in de stad. De Bomenbarometer is een instrument om het planten van deze 1000 extra bomen in Alkmaar extra te laten leven en mensen te betrekken. Elke keer als extra bomen geplant worden in de stad, benutten we deze momenten om het algemeen belang van bomen onder de aandacht te brengen en dat we zuinig moeten zijn op de bomen in Alkmaar. Dit gebeurt via een persbericht, artikel in de Stadskrant en op de website, Twitter, speech van de wethouder, etc. Dezelfde boodschap wordt uitgedragen tijdens persoonlijke contacten van de wethouder met bewoners en in verschillende gemeentelijke wijkkranten. Voor de interne communicatie zetten we onder andere Alknet in. De communicatiestrategie naar de verschillende doelgroepen (intern en extern) met de bijbehorende communicatieactiviteiten, -middelen en planning, komen in het communicatieplan aan bod. De inhoud hiervan is afgestemd op het plan van aanpak van deze Bomennota. Hieronder een globaal overzicht van middelen/activiteiten die we bij de communicatie met bewoners in kunnen zetten. ■ Persberichten ■ Webartikelen op www.alkmaar.nl en intranet ■ Filmpjes ■ Twitter ■ Evenementen, zoals Boomfeestdag en Dag van het Park ■ Wijkbijeenkomsten ■ Nieuwsbrieven ■ Artikelen(reeks) in de Stadskrant ■ Groenconferentie / ideeënmarktVervolg op de verkiezing ‘Mooiste boom van Alkmaar’ (X-factor)
7. Budget, planning en rapportage 7.1 Nieuw beleid In de voorstellen voor nieuw beleid (2013-2015) heeft het college een twee posten opgenomen voor het realiseren van hoogwaardig groen die een directe link hebben met bomen (en daarmee deze nota). Het betreft de volgende posten: - Realisatie hoogwaardig groen, (incidenteel 2013 € 150.000 en 2014 € 300.000) Deze post is opgenomen voor het wegwerken van achterstanden in de stad, vooral in Huiswaard, Oudorperpolder en Overdie. Onderdeel van deze post is het vervangen van bomen in Huiswaard/ Alkmaar-Noord (2013) - Realisatie hoogwaardig groen (structureel 2013 € 150.000, 2014 € 200.000 en 2015/2016 € 250.000) Deze post betreft het reconstrueren van aanwezig groen dat aan het eind van de levensduur is. Het vervangen van bomen maakt hier onderdeel van uit.
7.2 Planten van 1000 extra bomen Budget Op voorstel van het college is in 2011 een eenmalig extra budget beschikbaar gesteld van € 1.050.000 voor het planten van 1000 extra bomen, namelijk € 700.000 realisatie duurzaam bomenbestand uit reserve incidentele vrije beleidsruimte en € 350.000 ten laste van de reserve Kredietcrisis, verbetering bomenbestand, zoals vermeld in de Burap 2011. De raad wordt voorgesteld een krediet ad € 950.000 beschikbaar te stellen voor het duizend bomen plan, €50.000 voor groenvoorziening Canadaplein en €50.000 om groene burgerintiatieven te kunnen realiseren. Planning Bij de start van de lente dit jaar, is de (digitale) bomenbarometer gelanceerd. Deze telt op naar 1000 bomen. In het plantseizoen 2011/2012 zijn 150 extra bomen geplant17. In het plantseizoen 2012/2013 komen daar 350 extra bomen bij, in het plantseizoen 2013/2014 nogmaals 350 bomen en in dat van 2014/2015 ten slotte 150 bomen. De nieuwe bomen komen vooral in de bestaande groenstroken en kleine buurtparkjes (60%) en grote parken (30%). We planten in 2012/2013 extra bomen in onder andere de groenstroken Rak -Noord, De Nollen en Molentocht, Groene Voet, middenberm Aert de Gelderlaan, Huiswaard en de stadsboerderij Alkmaarderhout. De plantlijst hiervoor is in september 2012 klaar.
17 Zie bijlage 7.
Rapportage In de jaarlijkse Groenrapportage aan de gemeenteraad doen we verslag van de resultaten en de planning. Via de bomenbarometer rapporteren we continu over de voortgang van het planten van 1000 nieuwe bomen.
7.3 Vervangen van slechte en zieke bomen Medio 2013 wordt het nieuwe groenbeleidsplan aangeboden ter besluitvorming. Het (versneld) vervangen van slechte en zieke bomen in de komende jaren en de financiering hiervan krijgt in dit plan extra aandacht. In het groenbeleidsplan komt ook een compensatieregeling aan de orde voor (het verdwijnen van) groen in het algemeen en voor de bomen in het bijzonder.
7.4 Bomenverordening en lijst monumentale bomen Samen met deze Bomennota ontvangt de gemeenteraad een Conceptlijst monumentale en waardevolle bomen en een voorstel voor een nieuwe Bomenverordening. Deze verordening vervangt de huidige kapverordening. Ter bescherming van de waardevolle en monumentale bomen in de stad is een conceptlijst monumentale bomen opgesteld. Deze lijst geeft aan welke bomen in de nieuwe verordening extra bescherming krijgen. Zowel de bomenverordening als de conceptlijst monumentale bomen worden na inspraak vastgesteld.
17
18
8. Bijlagen 8.1 Analyse Boombeheer Alkmaar juli 2009 8.2 Posters: Maatregelen ter bescherming van bomen bij bouw(plannen) 8.3 Concept Bomenverordening Alkmaar 2013. Na inspraak door de raad vast te stellen 8.4 Gewenste hoofdstructuur van de bomen uit: Bomenstructuurplan 2009. Door de raad vastgesteld in 2010 8.5 Conceptlijst monumentale en waardevolle bomen in Alkmaar. Na inspraak door de raad vast te stellen 8.6 Lijst van de binnen tien jaar te vervangen bomen 8.7 Scorelijst 1000 bomen
De gemeenteraad van Alkmaar heeft op 11 oktober 2012 deze Bomennota Alkmaar 2012-2017 vastgesteld.
Dit is een uitgave van de gemeente Alkmaar Tweede druk mei 2013
