Boeiend presenteren: een kunst apart
Zo houdt iedereen een sprankelende speech
Zes succesvolle sprekers leren wat u moet zeggen en hoe een boodschap over te brengen
Veel mensen moeten niet dénken aan speechen. Maar zelfs verlegen stotteraars kunnen met enige moeite een aardige toespraak houden. 'Zolang er maar een echt mens op het podium staat - een met emoties.'
Tot drie jaar geleden wist Carla Smits-Nusteling (45) - onlangs gestopt als financieel bestuurder van telecombedrijf KPN - speechen te vermijden. Ze zag er tegenop en besteedde een verzoek meestal uit aan een van haar medewerkers. 'Dan zei ik: joh, doe jij het maar, het is goed voor je om te oefenen,' biecht ze op. Maar toen Smits-Nusteling in 2009 chief financial officer werd, werd verwacht dat ze zelf ging speechen. Ging dat zo beroerd als ze vreesde? Integendeel De laatste jaren bouwde Smits-Nusteling de reputatie op van een begaafd spreker, wier toespraken zeer geliefd waren bij de jonge garde van KPN. Die was gewend dat financiële mensen saaie speeches geven, vol termen als due diligence, ebitda en compilance. Dat doet Smits-Nusteling niet. Toen ze wilde vertellen hoe lastig compliance voor bedrijven is - het voldoen aan alle wetten en regels - duikelde ze op YouTube een hilarisch filmpje op met als boodschap dat werkgevers of collega's vaak een blinde vlek hebben voor tekortkomingen van medewerkers omdat zij die niet bij ben verwachten. Smits-Nusteling is niet de enige met een indrukwekkende loopbaan die het zweet uitbreekt bij de gedachte te moeten speechen. Alsof alleen extraverte, gevatte types, die moeiteloos leuke anekdotes uit hun mouw schudden, goede sprekers zijn. In werkelijkheid kunnen de meeste mensen een redelijke speech houden - mits ze de tijd nemen voor de voorbereiding. 'Ik ken zelfs een partner van een groot advocatenkantoor die altijd stottert, behalve als hij speecht,' zegt headhunter Sylvia den Engelsen (49). 'Dat doet hij voortreffelijk.' Hoe krijg je het voor elkaar om een goede speech te houden, vroeg Elsevier aan mensen die bekendstaan als inspirerende sprekers. Naast Smits-Nusteling zijn dat een politicus, een trouwambtenaar, een wetenschapper, twee bestuurders en twee speechexperts. Zij zeggen unaniem: aan een geslaagde speech gaat noeste arbeid vooraf. Hoe luchtiger en eenvoudiger een verhaal klinkt, hoe meer werk de spreker er doorgaans in stak. 'In een toespraak van een halfuur kan wel 30 À 40 uur werk zitten,' zegt commercieel directeur René Warmerdam (40) van Speakers Academy. Via het Rotterdamse sprekersbureau zijn duizenden sprekers in te huren. Warmerdam maakte maar enkele mensen mee die zonder voorbereiding goed speechen - onder wie wijlen politicus Pim Fortuyn. 'Hem kon ik onderweg naar een spreekbeurt nog het onderwerp opgeven. Een half uur later praatte hij daarover alsof hij erop was afgestudeerd.'
Trouw-ambtenaar
Michael Juffermans 'Als een speech aanslaat bij het publiek en de zaal hangt aan je lippen of moet om je lachen, dan voel ik me gelukzalig'
Wie een keer meemaakt dat zijn speech een succes is, neemt voor lief dat het veel werk is. 'Als een speech aanslaat bij het publiek en de zaal aan je lippen hangt en om je lacht, voel ik me gelukzalig,' zegt Michael Juffermans, de populairste 'trouwambtenaar' van de gemeente Leiden en tot voor kort landelijk partijsecretaris van de PvdA. De eerste tip van ervaren sprekers: stop niet veel informatie in een speech. 'Wie kennis wil overdragen, kan beter college geven of een artikel schrijven voor een vakblad,' zegt Marcel Dicke (54), hoogleraar entomologie - insectenkunde - aan Wageningen University. 'Voor een speech bijt ik mijn tong af en schrap ik de mitsen, maren en alle details die ik als wetenschapper wel zou noemen.' Met succes: Dicke werd tweemaal gevraagd om een lezing te houden op TED, het prestigieuze internationale speechcongres (zie 'Sprekerstalent'). De zaal lag aan zijn voeten, al bestond het publiek 'uit mensen zonder interesse in insecten'. Dat lukte omdat hij geen hoogdravende doelen nastreefde. 'Ik wilde maar één ding. Dat mensen achteraf zouden zeggen: wat een leuk verhaal.' Daarom zette hij één opvallende boodschap centraal: insecten eten is een aanrader, en iedereen moet dat minstens één keer proberen. Zo maakte hij zijn specialistische vakgebied interessant voor leken en kon hij nog redelijk wat kennis over insecten in zijn verhaal verpakken.
Hoogleraar
Marcel Dicke 'Voor een speech bijt ik mijn tong af en schrap ik de mitsen, maren en alle details die ik als wetenschapper wel zou noemen' Een speech zonder een boodschap werkt niet. Wat zijn boodschap wordt, is een van de eerste dingen die een spreker moet bedenken als hij zich voorbereidt. 'Als het publiek niet te horen krijgt wat het morgen anders moet doen, heeft het geen reden om te luisteren,' zegt Bas Mouton (40), directeur van Speech Republic, een bedrijf dat onder meet de medewerkers van de VVD, ABN AMRO en Ernst & Young leert speechen. Ingewikkeld hoeft die boodschap niet te zijn. De spreker kan de luisteraar vragen om zich bewust te worden van een probleem - bijvoorbeeld het aantal roofovervallen - of hem oproepen tot ander gedrag of een emotie.
Wethouder
Sander Dekker 'Ik heb twee thema's waarover Ik speech. Een uitnodiging om over iets heel anders te praten waar ik weinig van afweet, sla ik af' Eigen onderwerp Alles mag, mits de boodschap niet wordt gebracht als een cliché, met woorden die iedereen al honderd keer heeft gehoord. 'Dan gaat de boodschap het ene oor in en het andere uit,' zegt Mouton. Ook moet de spreker over een onderwerp vertellen dat hem interesseert en waar hij verstand van heeft. Sander Dekker, in Den Haag VVD-wethouder van Financiën en Stadsbeheer, heeft twee thema's. Zo speecht hij vaak over boe burgers op de overheid leunen, en denken dat alles gratis is. 'Een uitnodiging om te speechen over de inrichting van de stadsdelen, sla ik af. Dat boeit me minder.' Ook directeur van APM Terminals Rotterdam Ben Vree (58), voorheen topman van het Rotterdamse sleepbedrijf Smit, houdt vast aan 'zijn' onderwerpen. Toen hij laatst het verzoek kreeg om 'een nogal technisch verhaal te houden over logistiek', vroeg hij of het ook een verhaal mocht worden over zijn ervaringen met fusies en overnames. 'Daar weet ik veel vanaf, ondermeer door de overname van Smit door baggeraar Boskalis Westminster in 2010. Als ik niet warmloop voor een onderwerp, kan
ik anderen ook niet enthousiasmeren en inspireren.' En dat nu is het voornaamste doel van een speech. De meeste sprekers bedenken niet voor elke speech van A tot Z een nieuw verhaal. Zij gebruiken vaak oude speeches bij het schrijven van een nieuwe. 'De meeste sprekers hebben een basisspeech,' zegt Warmerdam van Speakers Academy. Die personaliseren en actualiseren ze voor een nieuw optreden. Dat mag geen gedachteloze invuloefening worden die sprekers op de automatische piloot afdraaien. 'Gladde sprekers zijn zelden overtuigend,' zegt Mouton. 'Luisteraars willen een echt mens op het podium - een met emoties.' Ontroerend Op de laatste TED in Amsterdam van eind 2011 maakte generaal Peter von Uhm (57) grote indruk op de zaal. De machtigste man van de Nederlandse strijdkrachten hield geen formele speech, zoals het publiek wellicht had verwacht, maar ontroerde de zaal toen hij uitlegde waarom hij 'het geweer als instrument had gekozen om de wereld beter te maken'. Dat kwam mede door zijn vader, vertelde Von Uhm. Zijn hele leven had hij diens frustratie gevoeld over het feit dat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog Duitse soldaten niet kon uitschakelen omdat het leger hem had uitgerust met een waardeloos geweer.
Oud-topvrouw KPN
Carla Smits-Nusteling 'Als Ik een verzoek kreeg om te speechen, dan zei ik altijd tegen een medewerker: "joh, doe jij het maar. Het is goed voor je om te oefenen."' Smits-Nusteling zat in de zaal en was ontroerd. 'Von Uhm was een beetje zenuwachtig en zijn Engels wat houterig, maar dat was juist mooi. Een verhaal overtuigt niet door technische perfectie, maar als het echt is. Er mag best eens een hapering in zitten.' Elke speech kent een aantal vaste onderdelen, zoals een inleiding en een boodschap. Welke bouwstenen een speech precies bevat, en in welke volgorde die aan de orde komen, is mede afhankelijk van de gelegenheid waarop wordt gesproken, en van de spreekduur. Dé opbouw bestaat niet: de spreker moet zelf uitvinden wat bij hem past. Onervaren sprekers die een basisstructuur zoeken, kunnen bijvoorbeeld terecht bij Het speechboekje. Een inspirerende speech in 10 stappen van Huib Hudig. De voormalige speechwriter van politici als Mark Rutte en Rita Verdonk begeleidt lezers stap voor stap bij het schrijven van een toespraak. Hij maakt onderscheid tussen zakelijke en politieke speeches - de presentaties - en toespraken voor een privégelegenheid. Per type geeft het boekje voorbeeldspeeches. Voor iPhone-bezitters maakte Hudig ook een app waarmee zij een speech op hun smartphone kunnen componeren. Ook een beetje nervositeit of gespannenheid hoort erbij, vinden ervaren sprekers. 'Door die gespannenheid blijf je scherp,' zegt Dicke. Dat is essentieel: de spreker moet het publiek elke keer opnieuw overtuigen van zijn verhaal. Wie te ontspannen is en niet oplet hoe zijn verhaal overkomt, gaat nat.
Headhunter
Sylvia den Engelsen 'Ik maakte een keerde fout dat ik gewaagde grappen maakte, terwijl er zakelijke relaties aanwezig waren. Dat was zÓ ongepast' Zoiets overkomt iedereen wel een keer. Zo ook Den Engelsen, die als headhunter voor de hoogste
juridische functies haar hand niet omdraait voor een speech voor, zeg, de bestuurders van de zestig grootste advocatenkantoren. Maar ze denkt 'nog steeds met rode konen' terug aan haar speech op het feestdiner van een vriend, vijftien jaar geleden. Den Engelsen ging tijdens het diner aan de wijn en raakte ontspannen. 'Té ontspannen. Ik speechte alsof er alleen intimi aanwezig waren.' VÓÓr de speech zat ze aan tafel bij goede vrienden van de gastheer, van wie de meesten homo waren. 'De ene gewaagde grap na de andere ging over tafel, en die toon zette ik voort tijdens mijn speech. Zo grapte ik dat de gastheer vroeger wel eens een darkroom wilde bezoeken. Terwijl er zakelijke relaties van hem aanwezig waren, ZÓ ongepast.' Faux pas Geen alcohol, is dus het devies. Ook vermoeidheid is gevaarlijk: die verstoort net zozeer het concentratievermogen. En wie minder geconcentreerd is, heeft een faux pas minder snel door en corrigeert die niet
Havenondernemer
Ben Vree 'Als Ik ga speechen over een onderwerp waarvoor ik zelf niet warmloop, dan kan ik ook anderen niet enthousiasmeren en Inspireren' Een goed spreker peilt tijdens zijn verhaal de stemming bij het publiek. Wethouder Dekker kijkt altijd de zaal in. 'Je merkt vanzelf of het goed gaat, bijvoorbeeld doordat mensen knikken of geboeid kijken.' Dat durft niet iedereen en dat hoeft ook niet. De spreker kan de sfeer ook zo wel aanvoelen. Reageert de zaal niet of lauw, dan is het vaak tijd voor een ander onderwerp, een kwinkslag of een vraag. Ben Vree gaat soms ook expres nog even door over een onderwerp 'als ik de zaal hoor gniffelen'. Geen spreker is perfect. Maar ervaren speechers worden wel steeds beter. 'Ik ben een goochelaar met een steeds breder arsenaal aan trucs geworden,' zegt Vree. 'Daardoor improviseer ik makkelijker als het misgaat.' Dicke is ervan overtuigd dat zijn speeches 'behoorlijk saai' waren. Maar gaandeweg werden zijn voordrachten beter. 'Dat komt doordat ik al dertig jaar van mijn vrouw ongezouten de waarheid te horen krijg over mijn presentaties,' zegt Dicke. Door te blijven oefenen, leerde hij af om snel te praten en met zijn handen te flapperen. Op zijn powerpointsheets staan tegenwoordig geen lange rijen cijfers meer en volzinnen, wel veel foto's en filmpjes. Als uw presentaties nog aan alle kanten rammelen of naar uw smaak te saai zijn, houd moed en blijf oefenen. Of het nu voor de spiegel is, met een buisgenoot als proefkonijn of door uzelf terug te zien op video.
Beroemde toespraken
indrukwekkende speeches van Nederlanders
Speech: 'Hoofden van Lebak!' Wie: Max Havelaar in: 1860 Wat: Schrijver Multatuli laat zijn hoofdpersoon een toespraak houden - een hoogtepunt In zijn roman Speech: De tekenen des tijds Wie: Pieter Jelle Troelstra in 1918 Wat: De socialistenleider Troelstra tracht In de Tweede Kamer het proletariaat tot een revolutie te bewegen
Speech: Dat hij hier behÓÓrt te staan, en, zo God het wil, weer zal keren Wie: Rudolph Cleveringa in: 1940 Wat: Hoogleraar Cleveringa protesteert in het Leidse Academiegebouw tegen het ontslag van zijn Joodse leermeester, professor E.M. Meijers Speech: Wie ben Ik, dat ik dit doen mag? Wie: Prinses Juliana In: 1948 Wat: lnhuldigingsrede van de Koningin
Sprekerstalent
TED: internationaal podium voor bijzondere speeches
Sinds in 1984 in de Amerikaanse staat Californië de eerste TED plaatshad, groeide het festival in de hele wereld uit tot een podium voor getalenteerde sprekers uit politiek, wetenschap, cultuur en bedrijfsleven. Sprekers mogen maximaal 18 minuten speechen en worden streng geselecteerd: iedere spreker moet een origineel idee uit de doeken doen. Ook het aantal gasten is beperkt, maar meegenieten van TED kan ook door in te loggen op ted.com en - live of na afloop - mee te luisteren naar sprekers als Microsoft-oprichter Bill Gates, oud-president Bill Clinton en tv-kok Jamie Oliver. In 2009 werd de eerste TED in Nederland georganiseerd - in Amsterdam. Sindsdien houden steeds meer universiteiten, steden en ook bedrijven als Shell hier hun eigen TED. Om onbekend talent te ontdekken, houdt TED Amsterdam de komende maanden audities voor ambitieuze sprekers uit heel Europa. Inschrijven kan tot zaterdag 12mei.
Wel doen
Tips voor wie een boeiende toespraak wil houden
1. Kijk op sites als anekdotes, net en citaten.net voor Interessante voorbeelden en weetjes 2. Kies een onderwerp waar u affiniteit mee heeft en waar u vrijelijk - zonder censuur - over kunt praten 3. Houd rekening met uw publiek bij de onderwerpkeus en presentatie: een zaal met hooggeplaatste vijftigers vindt andere zaken boeiend dan een groep jonge vrouwen 4. Test hoe u een speech het beste voorbereidt: door die uitte schrijven of door alleen steekwoorden op te schrijven. En oefen! 5. Praat rustig en pauzeer tussen de zinnen. Zo kunnen luisteraars nadenken over uw verhaal en het laten bezinken 6. Zet PowerPoint of concurrent Prezi in voor beeld, korte feiten of pakkende uitspraken. Zo prikkelt u de aandacht
Niet doen
Hoe u voorkomt dat u een saaie of genante speech houdt
1. Maak geen reclame voor het bedrijf of de Organisatie die u vertegenwoordigt. Een speech is geen bedrijfspresentatie 2. Praat niet te veel over uzelf, Houdt u een persoonlijke toespraak, bijvoorbeeld bij een huwelijk, wijd dan niet oeverloos uit over hoe hecht uw onderlinge band is 3. Draag niet klakkeloos een speech voor die anderen voor u schreven, maar bewerk die zorgvuldig. Gebruik geen woorden die u normaal nooit gebruikt en zeg geen dingen waar u zelf niet achter staat. 4. Gebruik PowerPoint niet als een opleesscherm voor uw verhaal. Dat is saai 5. Overstelp de zaal niet met kennis om slim over te komen. Mensen onthouden amper feiten en kunnen weinig cijfers aan 6. Ga niet over een ander onderwerp praten dan u heeft beloofd
