opm boeddhisme herdruk2006
20-07-2006
12:09
Pagina 1
RELIGIEUZE LEVENSBESCHOUWINGEN
BOEDDHISME
Dit boek is één van de zeven boeken uit de serie Religieuze Levensbeschouwingen In deze serie zijn ook verschenen: • Opmaat • Basisdeel • Jodendom Christendom • Hindoeïsme • Islam
opm boeddhisme herdruk2006
20-07-2006
12:09
Pagina 3
Inhoud
1 1.1 1.2 1.3
De studie van het boeddhisme 5 Hét boeddhisme? 6 Leerroutes naar ‘het’ boeddhisme 8 Leerroutes en tweede fase 9
Inleiding 11 2.1 Het boeddhisme in cijfers 12 2.2 Het boeddhisme op de wereldkaart 14 2.3 Het beeld van de Boeddha 14
3
5 5.1 5.2 5.3 5.4
Sangha 61 Historische achtergrond 63 Samenspel van monniken en leken 66 De bhikkhoes 68 De leken 71
6
Drie Yana’s en Zen 73
2
De Boeddha 17 3.1 Achtergrond bij het levensverhaal 19 3.2 Van Siddhartha tot de Boeddha 21 3.3 Het boeddhistische verhaal 28
6.1 Hinayana (Theravada) en Mahayana 75 6.2 Vajrayana 79 6.3 Zen 83
3
4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5
Dharma 41 Hindoeïsme en boeddhisme 43 De vier waarheden 44 Toepassingen (I) 45 Verdieping van de vier waarheden 49 Toepassingen (II) 56
Begrippen- en namenlijst 90 Studietactieken 92 Tijdschema 92 Boomschema 93 Tabel 93 Vraaggesprek 94 Omgaan met nieuws 94 Samenvatten 95 Globaal lezen 95 Overzichtsschema 96 Begrippennet 96
opm boeddhisme herdruk2006
20-07-2006
12:09
Pagina 4
boeddhisme
religieuze levensbeschouwingen
opm boeddhisme herdruk2006
1
20-07-2006
12:09
Pagina 5
De studie van het boeddhisme
Voor ik met de studie van het boeddhisme begon, waren bergen bergen en bomen bomen. Toen ik me in het boeddhisme ging verdiepen, waren bergen geen bergen en bomen geen bomen meer. Nu ik me in het boeddhisme verdiept heb, zijn bergen weer bergen en bomen weer bomen. ‘Ex oriente lux’ staat boven de ingang van het Tropenmuseum in Amsterdam. De studie van het boeddhisme heeft altijd mensen aangetrokken die in onze, vaak harde en materiële, wereld op zoek zijn naar ‘het licht uit het Oosten’. Niet zozeer koloniale belangen, zoals bij de studie van de islam, maar een begeerte naar wijsheid en inzicht is de belangrijkste grond geweest voor een lange traditie in het Westen van de studie van het boeddhisme. De wetenschappelijke bestudering van het boeddhisme begon in Nederland met de benoeming in 1865 van Hendrik Kern tot hoogleraar Sanskriet aan de universiteit van Leiden. Hij publiceerde Geschiedenis van het buddhisme in Indië in 1882-1884. Al eerder in dezelfde negentiende eeuw had de Duitse filosoof Arthur Schopenhauer het boeddhisme een levende, bruikbare godsdienst genoemd voor westerlingen. Ondanks de oprichting in 1924 van de Buddhist Society in Londen, gevolgd door vergelijkbare verenigingen in Parijs en Berlijn, is het boeddhisme in het Westen vóór de Tweede Wereldoorlog geen
In dit hoofdstuk 1.1 Hét boeddhisme? 6 1.2 Leerroutes naar ‘het’ boeddhisme 8 1.3 Leerroutes en tweede fase 9
5
opm boeddhisme herdruk2006
20-07-2006
12:09
Pagina 10
boeddhisme
religieuze levensbeschouwingen
opm boeddhisme herdruk2006
20-07-2006
12:09
Pagina 11
11
2 Inleiding
Zoals het woord christendom is afgeleid van de stichter van het christendom de Christus, zo is het woord boeddhisme* afgeleid van Boeddha; de stichter van het boeddhisme. Onder het woord (religie)stichter* verstaan we de persoon die een beslissende invloed heeft gehad op het ontstaan van een religie, godsdienst of levensbeschouwing. Zonder de stichter zou die religie, godsdienst of levensbeschouwing niet bestaan. Het woord boeddha* komt van het werkwoord ‘budh’ dat twee betekenissen heeft: het werkwoord kan betekenen ‘weten’ maar ook ‘wakker worden’. Als je het woord boeddha letterlijk vertaalt dan krijg je ‘hij die weet’, of ‘hij die wakker is geworden’. Het boeddhisme is zo een religie tot ‘weten’, tot ‘wakker worden’. De boeddhisten hebben een eigen woord voor religie. Zij spreken liever over marga*, een ‘pad’, een ‘weg’. Het boeddhisme is een weg naar inzicht, naar ontwaken. Zonder kleinerend te doen over hun eigen stichter zeggen de boeddhisten daarom dat de Boeddha ‘de pad-vinder’ is. Hij heeft immers als eerste de weg of het pad gevonden dat leidt naar inzicht, naar dat wakker worden. Als een goede padvinder wijst hij ook anderen deze weg en vertelt hen hoe zij deze weg zelf kunnen gaan.
In dit hoofdstuk Leerdoelen 12 Studiesuggesties 12 2.1 Het boeddhisme in cijfers 12 2.2 Het boeddhisme op de wereldkaart 14 2.3 Het beeld van de Boeddha 14
opm boeddhisme herdruk2006
20-07-2006
12:09
Pagina 12
12
Leerdoelen: aan het eind van het hoofdstuk wordt van je verwacht dat je inzicht hebt in: 1. de betekenis en afleidingen van het woord ‘boeddhisme’ en ‘boeddha’; 2. het aantal boeddhisten in de wereld en meer speciaal in Nederland; 3. de verspreiding van het boeddhisme over wereld; 4. de symboliek van het boeddhabeeld.
Een bestudering van het boeddhisme begint daarom met het leven van de Boeddha. Samen met de leer, de dharma, en de gemeenschap van alle boeddhisten in de sangha vormen zij de drie juwelen van het boeddhisme.
Studiesuggesties 1. Noteer bij bovenstaande vier leerpunten de belangrijkste informatie uit dit hoofdstuk. 2. Noteer in de woordenlijst je eigen omschrijving van de woorden met een asterisk*.
Extra
2.1 Het boeddhisme in cijfers Hoewel het niet precies is vast te stellen, neemt men aan dat er momenteel ongeveer 360 miljoen boeddhisten zijn. Op de totale wereldbevolking van zes miljard is dat ongeveer 6,1%. Het aantal boeddhisten in Nederland wordt geschat op ongeveer 30.000, waarvan de helft immigrant is.
3. Verzamel gedurende een week tijdschriften en kranten en onderzoek die op informatie over het boeddhisme wereldwijd en in Nederland. Verzamel ook de juiste websites op internet die
Van alle boeddhistische richtingen zijn in Nederland vertegenwoordigers te vinden. Hieronder volgen de belangrijkste.
je van dienst kunnen zijn bij je studie van het boeddhisme; zie: tactiek Omgaan met nieuws,
1) Van het Kleine Voertuig boeddhisme, of
blz. 94.
Theravada-boeddhisme, is er een monnikengemeenschap vanuit Thailand gevestigd in Waalwijk: de Buddharama Temple, die in 1973 is opgericht voor de Thaise gemeenschap in Nederland.
4. Maak van een film, waarin het boeddhisme een rol speelt (zie blz. 15), een recensie.
opm boeddhisme herdruk2006
20-07-2006
12:09
Pagina 13
13
Organisaties in Nederland Hinayana/Theravada •
Boeddhayana Centrum
•
Buddharama Temple
•
Buddhavihara
•
Jonge boeddhisten
•
Sayagyi U Ba Khin
•
Vipasanna Meditatie
Mahayana •
Hoi Phat Viet-Nam Hoa-Lan
•
Nichiren Shoshu Soka Gakkai
•
De Stroom
•
Tiêp Hiên Orde
•
Vietnamese Boeddistische Samenwerking in Nederland
Tibetaans
2) Tot het Grote Voertuig boeddhisme rekenen zich de vluchtelingen uit Viëtnam, die sinds 1978 als ‘bootvluchtelingen’ in ons land leven. 3) Het Diamanten Voertuig boeddhisme kun je aantreffen in de vele meditatiecentra in ons land. 4) Het Japanse Zen boeddhisme treft men aan in centra waarin zenmeditatie beoefend wordt.
Om de belangen van al deze richtingen te overkoepelen bestaat er de Boeddhistische Unie Nederland daarnaast nog de Stichting Vrienden van het Boeddhisme en tenslotte de Stichting Jonge Boeddhisten. Hiernaast vind je de belangrijkste boeddhistische organisaties in Nederland. Een volledig overzicht van boeddhistische centra, ook in je eigen omgeving, is bij je docent te verkrijgen.
•
Ling Shen Jen Foo Chung
•
Karma Deleg Chö Phel Ling
•
Dharmadhatu
•
Döphan-Ling
•
Jewel Heart
•
Maitreya Instituut
•
Nyingcentrum
•
Rigpa
•
Sakya Thegchen Ling
•
Shambala
Zen •
Association Zen Internationale
•
Buddhist Contemplatives
•
Hogen Daido Osho-san en kring
•
International Zen Institute of America
•
Kanzeon Sangha
•
Sanbô-Kyô-Dan
•
Soto Zen-centrum
opm boeddhisme herdruk2006
20-07-2006
12:09
Pagina 14
2.2 Het boeddhisme op de wereldkaart Op de kaart zie je aangegeven hoe het boeddhisme over de wereld is verspreid. Er wordt onderscheid gemaakt tussen landen met Hinayana-boeddhisme (Theravada) en landen met Mahayana-boeddhisme.
2.3 Het beeld van de Boeddha Het beeld van de Boeddha is, ook in onze cultuur, het duidelijkste beeld van het boeddhisme zelf. De Boeddha in meditatie confronteert de mens direct met waar het in het boeddhisme om gaat, namelijk serene rust, aandacht voor de binnenwereld van de mens, concentratie en meditatie. Vanaf het moment dat men de Boeddha begon af te beelden gelden er strenge regels voor hoe men hem moet afbeelden. Enige van die regels zijn: een bolvormige uitwas op zijn hoofd als teken van grote wijsheid en inzicht. Het ‘derde oog’ als teken van het juiste inzicht; lange oorlellen als teken van koninklijke afkomst (deze zijn veroorzaakt door het dragen van zware
sieraden); een goudkleurige huid als teken van verlichting en blauwzwart haar. De Boeddha zit in de lotushouding met (half)gesloten ogen en draagt het monnikskleed over de linkerschouder. Ook het afbeelden van de houding van de handen van de Boeddha is aan regels gebonden. Je ziet hier zes handhoudingen; moedra’s*. Elke houding drukt iets uit over de Boeddha. Noteer bij de zes moedra’s de juiste betekenis. De zes houdingen, in willekeurige volgorde, zijn: 1. zich beroepen op de realiteit 2. het verdrijven van angst 3. het onderwijzen 4. het wiel van de leer 5. de meditatie 6. het geven.
a
b
c
d
e
f
opm boeddhisme herdruk2006
20-07-2006
12:09
Pagina 15
15
Boeddhisme in de film • Little Buddha
•
(Italië 1993, Bertolucci)
Een film van de Tibetaan Khyentse Norbu over een
Tibetaanse monniken gaan op zoek naar de reïncar-
groep jonge monniken die liever voetballen op de tv
natie van hun leermeester en vinden uiteindelijk
zien, dan mediteren. Een realistische kijk op het
drie kandidaten (waar onder een Amerikaanse jon-
boeddhisme?
gen). Wie is de echte reïncarnatie?
•
Binnen deze verhaallijn wordt teruggegrepen op
(India, 2002, Pan Nalin)
het levensverhaal van de Boeddha.
De film gaat over Tashi die het omgekeerde levens-
•
verhaal heeft dan de Boeddha. Tashi groeit op in
Temptation of a monk
The cup
(Tibet, 1999, Khyentse Norbu)
Samsara
(Hong Kong 1993, Law)
het klooster en ontdekt de verlokkelijke buitenwe-
Een prachtige film waarin het boeddhisme als cen-
reld. Het boeddhisme wordt in deze film niet afge-
traal thema fungeert. Een traditionele zoektocht
schilderd als een serene, hemelse religie. De beslis-
naar zuiverheid en liefde.
sing alles op te geven is wreed en moet meer dan
•
eens worden genomen.
Seven years in Tibet
(Verenigde Staten 1997, Annaud) In 1939 probeert de jonge Duitser Harrer als lid van een expeditie de Nanga Parbat te beklimmen. De poging loopt op niets uit en de bergbeklimmers komen, door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in Tibet terecht. Harrer sluit daar vriendschap met de dan nog jonge Dalai Lama.
•
Kundun
(Verenigde Staten,1997, Scorsese) De Tibettanen noemen hun leider de Dalai Lama ‘kundun’ wat betekent aanwezigheid. Een film over het leven van de Dalai Lama, tot het moment dat hij in 1959 Tibet ontvluchtte.
•
Die Salzmanner von Tibet
(Zwitserland, 1998, Koch) Een documentaire van Ulrike Koch. Met binnengesmokkelde filmapparatuur volgde ze maandenlang het harde bestaan van de Dropka-nomaden in Noord Tibet. Als zoutwinners verdienen ze niet alleen de kost, maar belijden ze ook hun boeddhistische geloof.
