Landelijk programma
Bodemsanering Voormalige Gasfabrieksterreinen
Utrechtseweg 68 6812 AH Arnhem
www.alliander.com/gasfabrieken
iedereen energie
Inhoudsopgave Voorwoord 5
Teerkelder 28
De Gasfabrieken van vroeger
6
Trillingen 29
Hoe werkte een gasfabriek?
7
Gelderland 30
Bodemsanering voormalige
Aalten 31
gasfabrieksterreinen 8
Apeldoorn 32
Noord Holland
12
Arnhem 33
Alkmaar 13
Barneveld 34
Amsterdam 14
Culemborg 35
Haarlem 15
Ede 36
Hilversum 16
Elburg 37
Krommenie 17
Hattum 38
Purmerend 18
Lochem 39
Zaandam 19
Nijkerk 40
20
Oosterbeek 41
21
Putten 42
Zuid Holland
22
Tiel 43
Alphen aan de Rijn
23
Velp 44
Berlijns blauw Kabels en leidingen
Hillegom 24
Zaltbommel 45
Katwijk 25
Zutphen 46
Leiden 26 Noordwijk 27
2
3
Voorwoord U krijgt dit boekje over het landelijk programma Bodemsanering Voormalige Gasfabrieksterreinen aangeboden ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van Alliander. Alliander staat voor een energievoorziening die iedereen onder gelijke condities toegang geeft tot betrouwbare, betaalbare en duurzame energie. Dat doen wij al 100 jaar. Als Nederlands grootste energienetwerkbedrijf hebben wij de verantwoordelijkheid voor de energievoorziening van 2,9 miljoen klanten en nemen wij onze verantwoordelijkheid voor de energietoekomst voor Nederland. Rond 1900 werden veel gasfabrieken gebouwd. Je kunt de komst van gemeentelijke gasfabrieken als een eerste stap zien, in een energievoorziening die iedereen onder gelijke condities toegang geeft tot betrouwbare, betaalbare en – toen nog fossiele - energie. Met de komst van het aardgas in de jaren zestig verdwenen de karakteristieke gashouders weer uit het stedelijk beeld. Wat helaas niet verdween was de erfenis aan bodemverontreiniging die het gevolg was van de winning van gas uit steenkool. Bij onze verantwoordelijkheid voor de energietoekomst hoort ook de verantwoordelijkheid om hier iets aan te doen. Samen met het Rijk, de provincies en gemeenten hebben wij, met financiële ondersteuning vanuit het landelijke programma Bodemsanering Voormalige gasterreinen, de bodem op voormalige gasfabriekterreinen gesaneerd. U leest in dit boekje hoe we dat, in nauwe samenwerking met vele partners, hebben gedaan.
Peter Molengraaf Voorzitter van de Raad van Bestuur Alliander
4
5
De Gasfabrieken van vroeger 1825 – 1960
Hoe werkte een gasfabriek? Veel gemeenten bouwden in de negentiende, begin twintigste eeuw
Eeuwenlang hebben mensen brandstoffen als hout, kolen en olie
gasfabrieken. Het steenkoolgas, verkregen door droge destillatie van
gebruikt om hun huizen te verwarmen en te verlichten. De vettige
steenkool (verhitting zonder zuurstof), werd aanvankelijk gebruikt voor
walm, het roet en het brandgevaar waren echter grote nadelen van
straatverlichting, later ook voor verlichting van woningen en gebouwen,
deze brandstoffen.
verwarming en koken.
Buiten was er tot ver in de zeventiende
Vanaf 1840 nam het aantal gasfabrieken
Droge destillatie
Hierdoor werd met name ammoniak uit
eeuw nauwelijks enige straatverlichting.
gestaag toe. In steeds meer steden
In gasfabrieken werd steenkool in zuur-
het gas gewassen. Als laatste stap werd
Als iemand ‘s avonds de straat opging,
zorgden zij voor straatverlichting op gas.
stofarme ruimtes verhit tot 1200 graden.
het gas door zuiveringskisten geleid,
dan nam hij zelf een kaars of olielampje
In de tweede helft van de 19e eeuw
Door deze droge destillatie kwam gas
gevuld met ijzeraarde. Het cyanide bond
mee. Totdat Jan van der Heyden een
werden gaandeweg ook particuliere
vrij, dat daarna in verschillende stappen
zich aan het ijzer. De ijzeraarde kon
straatlamp op olie uitvond.
woonhuizen aangesloten op het gasnet.
werd gezuiverd van teer, ammoniak,
regenereren, maar als dat na een paar
zwavel- en cyaanverbindingen.
keer niet meer werkte, werd het vaak gebruikt om het terrein op te hogen.
In de tweede helft van de achttiende
De opkomst van het elektrisch licht
eeuw werd een nieuwe, schone brandstof
maakte in het begin van de 20 eeuw het
Bodemverontreiniging bij gasfabrieken
ontdekt. Professor Jan Pieter Minckelers.
gaslicht overbodig. Gasfabrieken
trad vooral op tijdens de zuiverings
Voor de reststoffen vond men nuttige
ontdekte dat bij het verhitten van
leverden nog wel gas voor verwarming
stappen in het zogeheten zuiverhuis.
toepassingen, bijvoorbeeld teer voor
steenkool, zonder de aanwezigheid van
en gasfornuizen. Maar na de ontdekking
Na de vergassing werd het steenkool
dakbedekking. Maar door opslag en
zuurstof, een gas vrijkwam dat lichter
van het aardgasveld bij Slochteren in
residu opgevangen in teerputten. Daarna
lekkage kwamen nog veel afvalstoffen in
was dan lucht. Hij noemde dit steen-
1959, schakelde Nederland over op het
werd het gas gefilterd en gescrubd, door
de bodem terecht.
kolengas ‘lichtgas’ en dit lichtgas bleek
veel schonere aardgas.
het in contact te brengen met water.
e
brandbaar, en uitermate geschikt als lichtbron. Amsterdam, Rotterdam, Haarlem en Leiden waren vanaf 1825 de eerste steden met gasfabrieken. Deze fabrieken produceerden gas voor straatverlichting en verlichting van bedrijven.
Steenkolen
Oven 1200°
Uit steenkool dampt door verhitting gas dat naar de hydraulic main wordt geleid. Met een deel van de resterende cokes wordt de oven gestookt.
Cokes
6
Hydraulic main
Steenkoolgas wordt onder water gelost en vindt zijn weg naar boven. Water weerhoudt het gas ervan terug te stromen naar de oven.
Condensor
Het gas wordt afgekoeld waardoor de teer condenseert die wordt opgevangen in een reservoir.
Teer
Exhauster
In de exhauster vind de eerste filtering van het gas plaats.
Scrubbers
In de scrubbers wordt met veel water de ammoniak uit het gas gewassen dat in een reservoir wordt verzameld.
Purifier/Iron sponge
Steenkoolgas wordt gezuiverd van stikstof-, zwavel- en cyaanverbindingen door het door zuiveringskisten te laten lopen met kalk (later ijzeraarde).
Meter
Met de meter werd de productie gemeten.
Gashouder/opslag
Opslag van het gas. Onderin water om terugstromen van gas tegen te gaan.
Ammoniak
7
Oplossingsgerichte aanpak
eigenaren en gebruikers van de terreinen,
Als het om gevallen van bodemveront-
vaak gemeenten en energiebedrijven. Dat
reiniging gaat ontbrandt in de meeste
was ook de achtergrond van de provinci-
gevallen een felle juridische strijd tussen
ale saneringsprogramma’s. Op basis van
bedrijven en de overheid over de aan-
overeenkomsten tussen Alliander en de
sprakelijkheid. Hierdoor kan de aanpak
provincies Gelderland, Noord-Holland
van de te saneren terreinen soms wel
en voor een aantal Zuid- Hollandse
tientallen jaren vertraging oplopen. Door
gemeenten zijn alle 28 Alliander
bewust te kiezen voor een oplossings
gasfabrieksterreinen aangepakt.
gerichte aanpak kon het juridische
Bodemsanering voormalige gasfabrieksterreinen Een successtory Alle terreinen van de circa 260 voormalige gasfabrieken die ons land telde bleken achteraf zwaar verontreinigd, vaak tot wel acht meter diep.
instrumentarium in de kast blijven. Er
Maatschappelijke waarde
werd juist gezocht naar optimale samen
Veel oude gasfabrieksterreinen zijn
werking met gemeenten, provincies en
geschikt gemaakt voor woningbouw en
bijvoorbeeld projectontwikkelaars om de
centrumvoorzieningen. De risico’s van
oude gasfabrieksterreinen, waar
de verontreiniging werden weggenomen
mogelijk na de bodemsanering, weer een
en er werd, door deze proactieve aanpak,
nieuwe goede bestemming te geven.
maatschappelijke waarde gecreëerd.
Een cruciale start voor die soepele
Sommige delen van locaties blijven bij
sanering was de financieringsafspraak
Alliander in gebruik omdat ze nog steeds
tussen het Rijk, de provincies en de
een rol vervullen in het huidige gasnet.
gemeenten. In een intentieverklaring
Andere terreinen hebben een geheel
werd al in 1999 vastgelegd dat het Rijk
nieuwe bestemming gekregen, vaak met
een derde deel zou betalen van de totale
nieuwe woningen, kantoren of centrum-
werkelijke kosten van alle gasfabrieks
functies.
saneringen. De overige tweederde van de kosten zou voor rekening komen van de
Aanvankelijk stonden gasfabrieken aan
ministerie (I&M) gekozen voor een
de rand van gemeenten. Ze moesten
oplossingsgerichte aanpak, waarbij we
goed bereikbaar zijn per schip of trein,
mét elkaar de schouders eronder hebben
vanwege de aanvoer van kolen.
gezet om ervoor te zorgen dat deze
Tegenwoordig liggen de terreinen bijna
milieuerfenis van deze vroegere energie-
allemaal binnenstedelijk, dus op dure
voorziening zo snel mogelijk en op de
grond die bij uitstek geschikt is voor
meest milieuverantwoorde en kosten
herontwikkeling.
effectieve manier werd opgeruimd. Het grote voordeel is dat Alliander,
Alliander draagt als een van de grootste
provincies, gemeenten en het Rijk nu
gasnetbeheerders in Nederland een
eendrachtig konden samenwerken om
bijzondere maatschappelijke verant-
het totale saneringsprogramma soepel
woordelijkheid. Alliander heeft met de
gerealiseerd te krijgen.
betrokken gemeenten, provincies en het
8
9
De laatste saneringen in Zuid-Holland
Uiteindelijk heeft het sanerings
zijn in 2015 afgerond. Noord-Holland
programma van alle 28 terreinen in de
was al eerder klaar en ook Gelderland is
provincies Gelderland, Noord-Holland en
in 2015 bezig met de laatste terreinen.
Zuid-Holland Alliander ongeveer € 40
Waaronder ook het terrein aan de
mln gekost. Daar staat tegenover dat de
Westervoortsedijk in Arnhem, een
terreinen nu weer allemaal in de
gebied van 6,5 hectare, waar ooit de
oorspronkelijke waarde zijn hersteld,
grootste gemeentelijke gasfabriek van
zodat de gebuiksmogelijkheden zijn
Gelderland stond. Ook in Amsterdam is
hersteld en herontwikkeling en verkoop
de sanering van de voormalige
weer mogelijk is geworden. Inmiddels is
Zuidergasfabriek aan de Spaklerweg in
gebleken dat de uiteindelijke opbrengsten
volle gang.
voor Alliander de saneringskosten ruimschoots dekken. Daarnaast hebben
Door de handen ineen te slaan konden
in veel gemeenten de vaak onbruikbare
complexe saneringsprojecten, soms na
en er wat troosteloos bijliggende
jaren van uitstel, worden voltooid. Waar
terreinen een nieuwe maatschappelijke
ooit gas werd gewonnen uit steenkool,
functie gekregen
met alle bodemvervuiling van dien, kan nu weer volop worden gewoond, gewerkt en geleefd.
10
11
Noord-Holland
Alkmaar
De provincie Noord-Holland, de Noord-Hollandse gemeenten, het
De sanering van het voormalige gas-
Bovendien werd er 80.000m3 grond
toenmalige ministerie VROM (tegenwoordig ministerie I&M) en Nuon
fabriekterrein aan de Helderseweg in
ontgraven. In samenspraak met
Alkmaar is in 2012 afgerond. Het terrein
Stichting Animo zijn de bomen die
krijgt een bestemming als kantoor-
gekapt moesten worden gebruikt om
locatie.
egelnestkasten van te maken.
(nu Alliander) hebben in 2003 saneringsovereenkomsten gesloten om te komen tot de bodemsanering op de Noord-Hollandse gasfabrieksterreinen. De overeenkomsten zijn op 5 februari 2003 getekend.
In totaal werd er op het terrein zo’n halve
Het ging in Noord-Holland om zes locaties in Alkmaar (Helderseweg),
kilometer damwand neergezet.
Haarlem (Oudeweg), Hilversum (Kleine Drift), Krommenie (Het Weiver), Purmerend (Kooimanweg) en Zaandam (Westzijde) waarvoor Alliander in totaal € 6,7 mln aan saneringskosten bijdroeg. Voor de locatie Amsterdam (Spaklerweg) was er al een bestaande afspraak met de gemeente op basis waarvan Alliander € 4,2 mln aan saneringskosten heeft bijgedragen
Projectdetails Wanneer: 2012 afgerond Hoeveelheid grond afgevoerd: 73.000 ton Opdrachtgever: Gemeente Alkmaar Uitvoerder: Sita Remediation Oppervlakte terrein: 27.330m2 Kenmerk: de zendmast van KPN werd verplaatst.
12
13
Amsterdam
Haarlem
Amstelkwartier was tot voor kort nog
Langs de Oudeweg in Haarlem stonden
De oude gashouderplaat bevond zich op
een afgesloten bedrijventerrein met
tot ver na de oorlog vier beeldbepalende
het parkeerterrein achter het Alliander
Alliander- en Nuonkantoren, een
gashouders. Eigendom van de gemeente-
kantoor aan de Oudeweg in Haarlem.
oefencenrum van de brandweer en
lijke gasfabriek die tussen 1820 en 1970
Hier stond vroeger de derde gashouder
gasontvangst en - verdeelstations.
Haarlem voorzag van energie. Het laatste
van de gasfabriek van het GEB
Het gebied is inmiddels flink aan het
element ervan was het fundament van
(Gemeentelijke Energie Bedrijf). Op het
veranderen. Op het 18 hectare grote
Gashouder III.
Alliander terrein waren er voor de
terrein komt een mooie woonbuurt, die
karakteristieke reusachtige gashouder,
sanering klachten over stank. De oorzaak
qua bebouwingshoogte lijkt op het
is de bodem ernstig verontreinigd.
bleken stoffen te zijn van de vroegere gasfabriek die zich onder de fundering
Olympisch Kwartier, maar met flinke binnentuinen en minder auto’s op straat.
van de grondplaat hadden opgehoopt.
De oude gasfabrieksverontreiniging verspreidt zich echter nauwelijks meer.
Aan de Spaklerweg stond vanaf 1906 de
Daarom worden binnenkort kernen van
Het begin van de sloop van de zwarte,
Zuidergasfabriek van de gemeente
deze verontreiniging weggehaald.
zwaar verontreinigde grondplaat werd
Amsterdam. Met de Zuidergasfabriek
Diepere restverontreinigingen kunnen
16 december 2010 gemaakt door de
werd een groot gedeelte van Amsterdam
blijven zitten. Veel oude bomen kunnen
Noord-Hollandse gedeputeerde Bart
van stadsgas voorzien. Met de komst van
daarom behouden blijven voor het
Heller. Nadat hij in de vereiste veiligheids-
het aardgas werd de Zuidergasfabriek in
geplande stadsparkje rond de monu-
kleding was gehesen kroop hij enthousiast
1967 gesloten.
mentale watertoren. Daar waar nodig
achter het bedieningspaneel van een
wordt een schone leeflaag aangebracht
jekkerende dragline.
Tussen de Spaklerweg en de Amstel, ten
zodat in 2015 ook met de woningbouw
zuiden van het Amstelstation, bouwt
op dit deel van het terrein kan worden
De sloop van deze gashouderplaat was de
Amsterdam nu de nieuwe woonwijk
begonnen. Het voormalige hoofdkantoor
laatste fase van de bodemsanering van
Amstelkwartier met 3.000 nieuwe
van NUON wordt gesloopt en er zijn
het GEB-terrein in Haarlem.
woningen, winkels, een hotel, een school,
plannen om het op het terrein aanwezige
een jachthaven en horeca. Er is nog één
gasontvangststation onder te brengen in
probleem: daar waar de voormalige
een monumentaal gebouw van de oude
Zuidergasfabriek stond, met zijn
gasfabriek.
Projectdetails Projectdetails
14
Wanneer: 2010 - 2012 Hoeveelheid grond afgevoerd: 3881 m3
Wanneer: 2010 – 2016
Opdrachtgever: Provincie Noord-Holland
Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam
Uitvoerder: Markus BV
Oppervlakte terrein: 18 hectare
Oppervlakte terrein: 90.551m2
Kenmerk: Een eerste deelsanering op het noordwestelijk deel van het terrein
Kenmerk: In de oude fabrieksgebouwen huisvest nu de Lichtfabriek, een podium voor
is afgerond. De totale bodemsanering wordt in fasen uitgevoerd.
onder meer televisieopnames en evenementen.
15
Hilversum
Krommenie
Het oude gasfabriekterrein aan de Kleine
Het grondwater rondom de voormalige
De sanering werd uitgevoerd door het
Drift in Hilversum is grondig gesaneerd.
gasfabriek Krommenie was verontreinigd
oppompen van het grondwater via een
Tot een diepte van zeventien meter is de
en moest worden gesaneerd om verdere
aantal putten. Via ondergrondse
grond uitgegraven. Het komt in
verspreiding tegen te gaan.
leidingen werd het verontreinigde water
Nederland zelden voor dat een sanering
naar een gebouw geleid waar het water Het terrein is in gebruik als gasontvangst-
gezuiverd werd. Het schone water ging
station (GOS). De grondwaterveront
daarna naar het riool. De sanering werd
Om de vervuiling tot deze grote diepte te
reiniging was urgent vanwege zowel
gefaseerd uitgevoerd.
verwijderen, werd er naast de sporthal op
horizontale als verticale verspreiding van
het terrein een damwand geplaatst. In de
de vervuiling. Het ging om twee
Trillingsmeters, snuffelpalen en actieve
kuip die hierdoor ontstond werd de
verontreinigingsvlekken. In de huidige
koolbadges registreerden de mogelijke
verontreinigde grond tot een diepte van
situatie waren er geen gezondheids
overlast en blootstelling aan schadelijke
zo diep gaat.
risico’s. Indien niet werd gesaneerd
dampen tijdens het werk. Papierpulp
de diepe ontgraving is dat er in Hilversum
worden ontwikkeld in de vorm van oude
konden er op lange termijn wel gezond-
werd succesvol gebruikt om de uitdam-
snel stromend grondwater is. De
gascilinders. Een architectonische
heidsrisico’s ontstaan.
ping te beperken.
verontreinigde grond moest volledig
knipoog naar de cultuurhistorie.
zeventien meter weggehaald. Reden voor
worden verwijderd, omdat andere toekomstige (bouw)projecten hier anders
De sanering van het totale terrein is
later last van kunnen hebben.
medio 2010 voltooid. Een consortium bestaande uit de aannemers Mourik,
Het oude gasfabriekterrein werd
Proper Stok en samenwerkingspartner
ontwikkeld tot ‘Villa Industria’, een park-
Alliantie voerde deze gecombineerde
Trillingsmeters, snuffelpalen en actieve kool
achtig autovrij gebied met 370 woningen.
sanerings- en ontwikkelopdracht uit.
badges registreerden de mogelijke overlast en blootstelling tijdens het werk.
Drie appartementencomplexen zullen
Projectdetails
Projectdetails
Wanneer: 2013
Wanneer: 2009 - 2010
Opdrachtgever: Gemeente Zaanstad
Opdrachtgever: Gemeente Hilversum
Uitvoerder: Deltares
Uitvoerder: Mourik en Proper Stok
Oppervlakte terrein: 16.837m2
Oppervlakte terrein: 45.316m
Kenmerk: Het cultureel jongerencentrum ‘De Groote Weiver’ dat 20 jaar lang in het
Kenmerk: De grote winst van dit project is dat het sanerings- en herontwikkelingsdeel
oude gekraakte gasfabriekgebouw was gehuisvest moest helaas naar een andere
in één aanbestedingstraject in de markt is gezet.
locatie uitwijken.
2
16
17
Purmerend
Zaandam
Op het voormalige gasfabriekterrein
De gasfabriek in Zaandam aan de
Het terrein is nu onder regie van de
prijkt inmiddels P3, een succesvol pop-
Westzijde is van 1860 tot 1952 in bedrijf
Provincie Noord-Holland gesaneerd. De
en cultuurpodium waar zo’n driehonderd
geweest. Na beëindiging van de gas
bouw van de nieuwe Bernardbrug is
tot vijfhonderd jongeren kunnen
productie zijn de bedrijfsgebouwen
inmiddels voltooid. Plannen voor de
genieten van popconcerten.
gesloopt.
bouw van enkele woontorens op deze
Metingen hadden eerder aangetoond dat
De directeurswoning is echter behouden
de vervuiling al aardig begon weg te
gebleven. Daarnaast bleef het terrein in
sijpelen naar de omgeving. Dit was extra
gebruik door het gemeentelijk energie
alarmerend omdat het terrein grenst aan
bedrijf (later Nuon) voor opslag, gas
de Where, een oude rivier die de verbin-
distributie en kantoren.
toplocatie in de Stadse Zaan zijn tot nader order uitgesteld.
ding vormde tussen de (nu ingepolderde) Beemster en Purmer.
1966 - Westzijde Wheredijk, ongeveer ter hoogte van de huidige nummer 36, gezien van
Al zeker twintig jaar stond de sanering van het terrein hoog op het verlanglijstje
oost naar west. In het midden de oude gasfabriek.
van de gemeente, maar er waren geen mogelijkheden die sanering daadwerke-
bemoeien, en Alliander naar een
lijk ter hand namen. Pas toen de
vervangend terrein kon verhuizen,
Provincie zich er via het Programma
kwam er echt schot in de zaak. “Alleen op
Bodemsanering Voormalige
eigen kracht was het ons nooit gelukt”
Gasfabrieken intensief mee ging
aldus de gemeente Purmerend.
Projectdetails
18
Projectdetails Wanneer: 2010 - 2012
Wanneer: 2010 - 2012
Hoeveelheid grond afgevoerd: 29.000 ton
Opdrachtgever: Gemeente Purmerend
Opdrachtgever: Provincie Noord-Holland
Oppervlakte terrein: 5.578m2
Uitvoerder: De Vries en Van der Wiel
Kenmerk: Het P3-gebouw was een van de eerste voorbeelden van succesvolle
Oppervlakte terrein: 22.360m2
herontwikkeling van een oud gasfabriekterrein.
Kenmerk: Het aanwezige gasontvangststation aan de Zaan kon behouden blijven.
19
Berlijns blauw
Kabels en leidingen
Tijdens saneringswerkzaamheden komen af en toe mooie kleuren tevoorschijn. De grond ziet er letterlijk gekleurd uit en dat komt door cyanide wat in contact is geweest met ijzer. Deze kleur wordt ook wel “Berlijns blauw” genoemd. In de voormalige gasfabrieken werd het
echter niet blijvend. De blauwe kleur is
uit steenkool gedestilleerde gas door
behouden gebleven omdat er onder de
zuiveringskisten geleid, welke met
grond geen zuurstof bijkomt. Wanneer
ijzeraarde gevuld waren. Hierdoor werd
dat tijdens de ontgravingen wel gebeurt,
de aanwezige cyanide in het gas
is de blauwe kleur binnen enkele uren
gebonden aan het ijzer, waardoor het
geheel verdwenen.
Berlijns blauw werd gevormd. De kleur is
Tijdens werkzaamheden kwamen vele kabels en leidingen“bloot” te liggen. In overleg met alle betrokken netbeheerders werd gekeken welke kabels en leidingen konden worden vervangen of verwijderd.
20
21
Zuid Holland In de provincie Zuid-Holland heeft Alliander met een aantal gemeenten saneringsovereenkomsten gesloten om te komen tot de bodemsanering op de Zuid-Hollandse gasfabrieks terreinen. Het ging in Zuid-
Alphen aan den Rijn In Alphen aan den Rijn is het westelijk deel van het voormalige gasfabrieksterrein aan de Prins Bernhardlaan 1 gesaneerd. Aannemingsbedrijf De Vries & Van de Wiel heeft het oude transformatorstation, het 50kV gebouw, gesloopt inclusief
Holland om vijf locaties;
de fundering. Daarbij ging de aannemer
Noordwijk, Katwijk, Hillegom,
tot 3,5 meter diepte. Op de plek van het
Leiden en Alphen aan de Rijn. In totaal bedroeg de bijdrage
transformatorgebouw is de nieuwbouw van een 10kV schakelstation gepland.
In Alphen aan den Rijn is door Alliander
Het voormalige EWR-kantoor op het
het westelijk deel van het voormalige
oostelijke terreindeel (nu eigendom van
gasfabriekterrein aan de Prins
Green Real Estate B.V.) is gesloopt. Dit
Bernhardlaan 1 gesaneerd.
deel van het terrein krijgt na de sanering een woon- of horecabestemming
Aannemingsbedrijf De Vries & Van de
(appartementen en/of hotel). De functie
Wiel heeft het oude transformatorstation,
van het Liander terrein als locatie voor het
het 50kV gebouw, gesloopt inclusief de
GOS/GVS en als locatie voor de trans
fundering. Daarbij ging de aannemer tot
formatorstation blijft behouden. Ook een
3,5 meter diepte. Op de plek van het
gedeelte van het terrein van het voormalige
transformatorgebouw is de nieuwbouw
Hotel Toor werd aangepakt, evenals de
van een 10kV schakelstation gepland.
aanwezige grondwaterverontreiniging met thiocyanaat die zich bevindt onder het aangrenzend gemeentelijk terrein.
van Alliander in Zuid-Holland ca. € 16,9 mln.
Op de foto is de oude gashouder zichtbaar. De circa honderdveertig korte houten paaltjes van de fundatie van de gashouder zijn hier nog goed te zien. De gashouder is weggehaald en de hele plek is gesaneerd.
Projectdetails Wanneer: 2014 Hoeveelheid grond afgevoerd: ca. 6500 m3 Opdrachtgever: Alliander, Green en de gemeente Alphen aan den Rijn Uitvoerder: de Vries & van de Wiel en Sita Remediation Oppervlakte terrein: 18.800 m2 Kenmerk: Alliander, Green en de gemeente dienden samen het saneringsplan in. Iedere partij was daarbij verantwoordelijk voor zijn terreindeel. Aanwezigheid van transformatorstation, gasontvangststation, gasverdeelstation en vele kabels en leidingen op alle terreindelen maakte de sanering complex.
22
23
Hillegom
Katwijk
Vanaf 1904 stond aan de 1e Loosterweg
Voor de herontwikkeling van het
De bodemverontreiniging op het terrein
42 de voormalige gemeentelijke gas
Havengebied ten zuiden van het Prins
is ontstaan door de activiteiten van de
fabriek. Uit onderzoek bleek dat grond,
Hendrikkanaal heeft de gemeente een
gasfabriek die tot 1963 in bedrijf is
grondwater en een aangrenzende
nieuw plan gemaakt voor 97 laagbouw-
geweest. Ook het naastgelegen voor
woningen en een woonzorgservice
malige terrein van Katwijk Chemie was
centrum. Het woonzorgservicecentrum
vervuild en is gesaneerd. Het doel van de
Om de verontreiniging te verwijderen is
bestaat uit: 61 woonzorgappartementen
bodemsanering was om de locatie
een aantal gebouwen inclusief hun
inclusief een gemeenschappelijke
geschikt te maken voor de bouw van
fundering gesloopt. Het aanwezige
ruimte, parkeergarage en eerstelijnszorg
woningen met tuinen.
kantoorgebouw kon worden behouden.
en kantoorruimte in het te renoveren
watergang verontreinigd waren.
pand Parlevliet.
Vervolgens is de bodem gesaneerd, inclusief een gedeelte van de aanwezige
watergang, de straatkant, is een demping
watergang.
aangebracht. Ter compensatie voor deze demping is aan het einde van de water-
Naast de sloop van de voormalige bedrijfspanden en het ontgraven van
In 2011 ondertekenden wethouder Daan Binnendijk en RvB-voorzitter Peter Molengraaf
verontreinigde grond werd het grond water gesaneerd door middel van chemische oxidatie. Dit is het inbrengen
Als eerste heeft de aannemer een
gang aan de achterzijde van het terrein
damwand geplaatst in de watergang. Dit
extra grond afgegraven zodat daar het
van stoffen in de bodem die de verontrei-
om ervoor te zorgen dat de aanwezige
water kan staan wat aan de voorzijde is
niging omzetten in onschadelijke
hogedruk gasleiding in de grond op zijn
weggehaald.
stoffen. Tijdens de uitvoering van de
van Alliander de saneringsovereenkomst.
sanering vond intensieve monitoring
plek bleef liggen. Om geen trillingen te veroorzaken werden de grote bescherm-
Aan de achterkant van het kantoorpand
van onder andere geluid en lucht
platen met een machine rustig de grond
werden groenstroken aangebracht. De
kwaliteit plaats.
ingedrukt. De platen zijn afgewerkt met
tuinbouwgrond achter het gasfabriek
een deksloof en dienen nu als beschoeiing
terrein, dat tijdens de sanering tijdelijk
van de watergang Een groot deel van de
werd gebruikt voor grondopslag en opslag
watergang is afgegraven en voorzien van
van materialen, is inmiddels weer
schoon zand. Aan de voorzijde van de
geschikt gemaakt voor bloemteelt.
Projectdetails
24
Projectdetails Wanneer: 2013 / 2014
Wanneer: 2013 / 2014
Hoeveelheid grond afgevoerd: 1.500 m3
Hoeveelheid grond afgevoerd: ca. 11.400 ton
Opdrachtgever: Gemeente Katwijk
Hoeveelheid bagger afgevoerd: ca. 2.323 ton
Uitvoerder: SITA Remediation
Opdrachtgever: Alliander
Oppervlakte terrein 10.497 m2
Uitvoerder: SITA Remediation
Kenmerk: Het voornemen om het aanwezige gasontvangststation (GOS) in Katwijk te
Oppervlakte terrein: 6.429 m2
verplaatsen bleek niet haalbaar. Het GOS is daarom op de huidige locatie blijven staan
Kenmerk: Sanering tot wel 3,5 meter diep en op particulier terrein.
en is ingepast in de nieuwbouwplannen.
25
Leiden
Noordwijk Tijdens de sanering werd verontreinigde
Aan de Losplaatsweg saneerde Alliander
In 1946 stokte de productie en kwam het
grond afgegraven en aangevuld met
het voormalige gasfabrieksterrein in
gas voortaan uit Leiden. Althans tot
schone grond. Op één plek was het nodig
Noordwijk. De locatie is geschikt gemaakt
1965, het jaar waarin ook Noordwijk - na
een stalen damwand te plaatsen, om
voor woningbouw.
de vondst van de gasbel bij Slochteren -
verzakking te voorkomen.
werd aangesloten op het aardgasnetwerk. De locatie bestaat uit twee percelen: het
Dit gebeurde op trillingvrije wijze om
voormalige gasfabriekterrein (eigendom
In de komende jaren verschijnen op de
overlast voor omwonenden te beperken.
Alliander) en het hieraan grenzende
vestigingsplaats van de oude gasfabriek
De fundering van alle vier de gashouders
gemeentewerfterrein (eigendom
ca. vijftig eengezinswoningen, waarvan
is volledig verwijderd. De verontreiniging
gemeente Noordwijk). Alliander en de
minimaal vijftien in de sociale sector.
zat tot viereneenhalve meter, maar
gemeente spraken af de locaties samen
plaatselijk is tot twaalf meter diep
te saneren om zo overlast voor de
verwijderd.
omgeving te beperken. Het gasfabriekterrein is na de sanering voor het
In 2013 en 2014 vond de sanering van
grootste deel overgedragen aan de
Afgelopen jaren is een groot deel van het
het laatste gedeelte plaats. Het ging om
gemeente ten behoeve van woningbouw.
oude gasfabrieksterrein in Leiden aan de
het parkeerterrein tegenover het politie-
Een klein gedeelte van het terrein blijft in
Langegracht en de Maresingel in fasen
bureau tussen Langegracht 70 (het
eigendom bij Alliander voor het bestaan-
gesaneerd.
kantoor van De Sleutels en Alliander) en
de gasontvangststation.
de E.ON-centrale en tussen de Op het voormalige gashouderterrein en
Langegracht en de Maresingel.
In de hoogtijdagen van de fabriek waren
het terrein van het oude slachthuis
ruim 2800 bedrijven en particulieren op
verrees de binnenstedelijke nieuwbouw-
de Noordwijkse gasfabriek aangesloten
locatie “Nieuw Leyden”.
en kon jaarlijks een winst van ruim 30.000 gulden worden bijgeschreven.
26
Projectdetails
Projectdetails
Wanneer: 2013 / 2014
Wanneer: 2013 / 2014
Hoeveelheid grond afgevoerd: 26.000 ton
Hoeveelheid grond afgevoerd: ca. 5987 m3
Opdrachtgever: Gemeente Leiden
Opdrachtgever: Alliander
Uitvoerder: BAM Milieu
Uitvoerder: SITA Remediation
Oppervlakte terrein: 88.000 m2
Oppervlakte terrein: 5512 m2
Kenmerk: Het gasontvangststation en een grote warmtetransportleiding vanaf de
Kenmerk: De intensieve samenwerking tussen de gemeente en Alliander resulteerde
E.ON-centrale werden voorafgaand aan de bodemsanering verplaatst.
in een gezamenlijke aanbesteding van de bodemsanering van beide terreindelen.
27
Teerkelder
Trillingen Vaak werden saneringswerkzaamheden uitgevoerd in woonwijken. Voor deze werkzaamheden werden daarom meetpunten aangebracht ter controle op verzakkingen en scheuren. Op alle saneringslocaties werden trillingen, zettingen en de luchtkwaliteit rondom werkzaam heden uitgebreid gemonitord.
Wanneer bij saneringen oude teerkelders werden aan getroffen, werden deze – indien nodig – leeggezogen en daarna in zijn geheel weggehaald.
28
29
Gelderland In 2005 werd in de provincie Gelderland de overeenkomst gesloten voor sanering binnen tien jaar van de 32 Gelderse gasfabrieken. Alliander was als eigenaar betrokken bij in totaal 17 Gelderse locaties en heeft in totaal € 10,7 miljoen bijgedragen in de totale saneringskosten. Niet alleen de risico’s van de verontreiniging werden met de saneringen weggenomen ook de realisatie van nieuwe functies voor de toekomst werd met de ondertekening van de overeenkomst mogelijk.
Aalten De voormalige gasfabriek aan de Bredevoortsestraatweg in de kern van Aalten is in 2009 in opdracht van de provincie Gelderland gesaneerd. Tijdens de oplevering werd teruggeblikt op de aanloop en de daadwerkelijke werkzaamheden van de sanering. Wethouder Teeuwsen bedankte alle
Inmiddels staan op de meeste gesaneerde terreinen nieuwe woningen. Ook zijn in de grondsanering bestaande tuinen van bewoners meegenomen en is er een schoon bedrijventerrein opgeleverd. In totaal is in Gelderland 320.000 m2 aan voormalige gasfabrieksterreinen aangepakt. Naar schatting staan er achthonderd nieuwe woningen en zijn circa tweehonderd bestaande tuinen schoongemaakt. Daarnaast zijn op meerdere locaties maatschappelijke nieuwe functies mogelijk gemaakt zoals het cultuurcentrum in Tiel.
betrokkenen, maar bovenal de buurtbewoners voor hun betrokkenheid en begrip. Aangezien de werkzaamheden de nodige overlast hebben bezorgd bij de buurtbewoners overhandigde gedeputeerde Annelies van der Kolk namens de betrokken partijen alle buurtbewoners een tegoedbon om de ramen te laten lappen. Er is een schoon bedrijfsterrein opgeleverd met behoud van het gasontvangstation
De oplevering werd bekrachtigd door de
en de oude dienstwoning. Daarnaast zijn
voetafdrukken van de gedeputeerde en
de tuinen van de buurt schoon opgeleverd.
wethouder Teeuwsen in cement.
Projectdetails Wanneer: 2008 – 2009 Opdrachtgever: Provincie Gelderland Uitvoerder: Plegt – Vos Oppervlakte terrein: 5.000 m2 Kenmerk: De oplevering werd bekrachtigd door de voetafdrukken van de gedeputeerde en wethouder Teeuwsen in cement.
30
31
Apeldoorn
Arnhem
In 2009 is in Apeldoorn de (rest)sanering
Om de sanering mogelijk te maken moest
Wereldoorlog in gebruik geweest als
van de gasfabriek op het voormalige
een klein gedeelte van de bestaande
gemeentelijke gasfabriek en daarna als
VNB-terrein aan de Deventersetraat
bebouwing worden verwijderd. Het
vestigingsplaats voor het Gemeentelijk
aangepakt.
bestaande kantoorgebouw is door de
Energie- en Waterbedrijf Arnhem
gemeente Apeldoorn in gebruik genomen
(Gewab). In 1990 werd het Arnhemse
als Centrum voor Werk en Inkomen.
Gewab overgenomen door PGEM, dat
Al in 1980 en 1985 waren er deel saneringen uitgevoerd, maar hiermee
kort daarna opging in Nuon.
bleek de erfenis van de gasfabriek nog
Het werk vond plaats in de binnenstad.
niet te zijn opgeruimd. Er is uiteindelijk
“Buurtbewoners genoten tijdelijk van
De sanering heeft in totaal tien miljoen
nog eens 7.000 ton sterk verontreinigde
een stadsstrand in Apeldoorn” aldus de
euro gekost. Het is met de sanering van
grond afgevoerd. Daarnaast werd er
Stentor.
het Neproma-terrein (totaal zeven miljoen
gedurende zes maanden lang grond
Het 6,5 hectare grote terrein aan de
euro) een van de duurste schoonmaak-
water bemaling toegepast.
oostkant van de Arnhemse binnenstad
operaties uit de Arnhemse geschiedenis.
werd gerekend tot een van de meest vervuilde stukken grond van Nederland. Er zat onder meer lood, olie, teer en cyanide in de grond. Onderdeel van de schoonmaakoperatie was de verplaatsing van het op het terrein aanwezige gasontvangstation (GOS) naar een nieuwe locatie aan de nabijgelegen Jacob Van Deventerstraat door Liander. Het terrein is vanaf halverwege de negentiende eeuw tot na de Tweede
Projectdetails
Projectdetails
Wanneer: 2012 - 2015
Wanneer: 2009
Hoeveelheid grond afgevoerd: 7.000 ton
Hoeveelheid grond afgevoerd: 7.000 ton
Opdrachtgever: Provincie Gelderland en gemeente Arnhem
Opdrachtgever: Provincie Gelderland
Uitvoerder: SITA Remediation
Uitvoerder: BAM Milieu en Dumea
Oppervlakte terrein: ruim 115.000 m2
Oppervlakte terrein: circa 5.000m
Kenmerk: Op de gesaneerde grond worden ruim 350 nieuwe woningen en kunst
Kenmerk: De voormalige teerput is tot acht meter diep ontgraven. Het grondwater is
ateliers gebouwd (Nieuwe Kadekwartier). De sanering is onderdeel van de stads
deels gesaneerd met twee injectierondes voorzien van waterstofperoxide.
ontwikkeling Fluvium Noord en herinrichting van de Westervoortsedijk.
2
32
33
Barneveld
Culemborg
Gemeente Barneveld heeft over de
Op de locatie is inmiddels het woning-
De bodem van het terrein aan de
De locatie Triosingel was de tweede
sanering in 2010 en herontwikkeling
bouwplan ‘Hof van Callenbroeck’
Stationsweg/Triosingel is ernstig
Culemborgse gasfabriekslocatie in het
erna intensief overleg gevoerd met de
gerealiseerd, dat bestaat uit 28 apparte-
verontreinigd met zware metalen,
provinciale programma die werd
buurtraad.
menten, 8 twee-onder-één-kappers,
cyanide en PAK’s.
aangepakt. Eerder droeg de provincie al
24 hoek- en rijwoningen en 23 huur
bij aan sanering van het gasfabrieks
en -koopwoningen. De buurtraad
terrein aan de Lange Havendijk in
vertegenwoordigde de omwonenden van
Culemborg.
het gasfabrieksterrein (en omgeving) en heeft mogen meebeslissen over de
Het centraal gelegen terrein aan de
sanering en de herontwikkeling van het
Triosingel in Culemborg krijgt nog een
gebied. Het aanwezige gasontvangst-
nieuwe bestemming. Bewoners van de
station is gehandhaafd en ingepast in de
omringende tuinen konden na het
nieuwbouwplannen.
saneren hun tuin opnieuw laten ontwerpen door een tuinarchitect. De sanering is in 2014 gestart. Daarmee is het één van de laatste locaties die wordt aangepakt in het kader van het saneringsprogramma in Gelderland.
Projectdetails
34
Wanneer: 2009 – 2010
Projectdetails
Opdrachtgever: Gemeente Barneveld
Wanneer: 2013 – 2014
Uitvoerder: Reef Infra
Opdrachtgever: Provincie Gelderland en gemeente Culemborg
Oppervlakte terrein: 8.500 m2
Kenmerk: De aanwezige villa (de woning van de voormalige gasfabrieksdirecteur)
Kenmerk: Het aanwezige gasontvangststation is gehandhaafd en ingepast in de
en een naastgelegen oud badhuisje zijn aangewezen als beschermde gemeentelijke
nieuwbouwplannen.
monumenten en konden worden behouden.
35
Ede
Elburg
Het Alliander terrein aan de Schaapsweg
De gasfabriek stond zo’n vijftig jaar
In Elburg is gekozen voor een functionele
in Ede, vroeger een gemeentelijke
geleden op de hoek van de Wester- en
sanering. Dit betekent dat het terrein
gasfabriek, is weer schoon. Kinderen
Zuiderwalstraat in Elburg.
geschikt is gemaakt voor de huidige
kunnen daar nu spelen en inmiddels
functie. Voorkomen wordt dat de
kunnen mensen hier wonen in een
verontreinigingen zich in de toekomst
herenhuis, een vrijstaande villa of in de
nog verder kunnen verspreiden.
toekomst in een van de twee gerenoveerde monumentale gasfabrieksgebouwen.
Het terrein van de voormalige gasfabriek wordt nu gebruikt als een sport- en
Op het gesaneerde terrein is voor de
speelveld en biedt parkeergelegenheid.
monumentale panden een speelkooi
prijsuitreiking en overhandigde de
Het aanwezige gasstation van Liander is
geplaatst. De vorm van de speelkooi
wisselbeker (de ‘gasfabriekbokaal’) aan
vervangen.
verwijst naar de oude gashouders die
de voorzitter van de bewonersvereniging
hier vroeger stonden. Kinderen uit de
Vogelbuurt.
buurt hebben de speelkooi in september 2009 in gebruik genomen. Gedeputeerde
Op het terrein zijn vijftien herenhuizen
mevrouw Van der Kolk verrichtte de
gebouwd en een aantal vrijstaande villa’s met authentieke uitstraling. De architectuur sluit aan bij de bebouwing van de monumentale gasfabriek dat inmiddels een nieuwe bestemming heeft gekregen.
Projectdetails
Projectdetails
Wanneer: 2007 – 2008
Wanneer: 2008 – 2009
Hoeveelheid grond afgevoerd: 3.635 ton
Hoeveelheid grond afgevoerd: 25.000 ton
Opdrachtgever: Gemeente Elburg en Provincie Gelderland
Opdrachtgever: Provincie Gelderland en gemeente Ede
Uitvoerder: Ballast Nedam
Uitvoerder: Verhoeve Milieu & Water BV en Van Wijnen
Oppervlakte terrein: circa 8.000 m2
Oppervlakte terrein: circa 18.000 m
Kenmerk: Tijdens de uitvoering werd er een ponton in de gracht gebruikt waarover
Kenmerk: De oude gasfabrieksgebouwen uit 1904 (rijksmonumenten) zijn
de afgegraven grond werd afgevoerd. Op die manier werd de vervuilde grond niet door
gerenoveerd en zijn onderdeel van het nieuwbouwplan.
het centrum van de stad afgevoerd.
2
36
37
Hattem
Lochem
Op het terrein van het gasontvangstation
Het terrein van de gemeentewerf en een
Het voormalige gasfabriekterrein aan de
van Liander aan de Hoopjesweg in
deel van het Liander terrein worden
Julianaweg in Lochem is in 2009 en
Hattem stond van 1905 tot 1957 de
gebruikt voor de uitbreiding van de
2010 gesaneerd. In afwachting van een
gemeentelijke gasfabriek. Hierdoor is de
naastgelegen begraafplaats. De twee
nieuwe bestemming wordt het terrein
bodem van het terrein ernstig vervuild
aanwezige woningen bleven behouden
momenteel gebruikt voor parkeren.
geraakt.
en hebben een definitieve woonbestemming gekregen.
Niet alleen het Liander terrein rond het
Het terrein is nu eigendom van de gemeente Lochem. Als mogelijke
bestaande gasontvangststation werd
De sanering bestond uit het ontgraven
herbestemmingen zijn genoemd: een
schoongemaakt maar ook de naast-
van sterk verontreinigde grond, waarna
nieuw stadhuis, een nieuwe schouwburg,
gelegen gemeentewerf.
weer schone grond werd aangebracht.
een zorgcomplex met beschermd wonen,
De tuinen rondom twee voormalige
Daarnaast werd verontreinigd grond-
een supermarkt of woningbouw. Door
bedrijfswoningen op het Liander terrein
water onttrokken en gezuiverd.
minder economische groei zijn diverse
zijn voorzien van een schone grondlaag.
plannen voor herontwikkeling tussentijds gesneuveld. Ten behoeve van de sanering en de geplande herontwikkeling
De invulling van het plangebied nabij de
is het aanwezige gasontvangststation
Berkel zal in ieder geval moeten passen
van Liander reeds verplaatst naar een
bij de gewenste hoogwaardige centrum-
locatie buiten het centrum.
uitstraling, met ruimte voor groene hagen en bomen.
Projectdetails
38
Wanneer: 2011 – 2012
Projectdetails
Hoeveelheid grond afgevoerd: 7.600 m3
Wanneer: 2009 – 2010
Opdrachtgever: Provincie Gelderland
Opdrachtgever: Gemeente Lochem
Uitvoerder: NTP Groep
Uitvoerder: Antea Groep
Oppervlakte terrein: circa 6.000 m2
Oppervlakte terrein: 8.500 m2
Kenmerk: Om de grond droog te kunnen ontgraven moesten flinke onttrekkingen van
Kenmerk: Meer vervuiling in de grond, ook dieper, en hogere concentraties van giftige
het grondwater plaatsvinden.
stoffen dan was verondersteld, maakte extra onderzoek en sanering noodzakelijk.
39
Nijkerk
Oosterbeek
De voormalig gasfabriek in Nijkerk,
Het ernstig verontreinigde terrein van de
Kerkepad. Na sanering is het terrein
gelegen aan de Westkadijk, was in
voormalige gemeentelijke gasfabriek ten
ingericht als bedrijfsterrein en zijn de
bedrijf van 1867 tot 1957.
zuiden van de Benedendorpseweg in
tuinen opnieuw aangelegd. Nieuw is een
Oosterbeek was eigendom van het
parkje met een uitzicht punt over de
Voordat de saneringswerkzaamheden
vroegere Gas- en Waterbedrijf van de
uiterwaarden. De zitbankjes voor het
konden starten moesten twee oude
gemeente Renkum (Gawar).
uitzichtpunt werden in februari 2013
dienstwoningen worden gesloopt en
Het terrein ligt op de stuwwal langs de
aan de omwonenden aangeboden door de
werd er een onderzoek verricht op
Rijn. De verontreinigingen bevonden
provincie en de gemeente.
eventuele aanwezige explosieven uit de
zich aan beide zijden van het historische
Tweede Wereldoorlog. De grondsanering bestond uit het ontgraven en afvoeren van verontreinigde grond. De grondwatersanering bestond uit het onttrekken en zuiveren van het verontreinigde grondwater. Het aanwezige GOS van Liander kon behouden blijven. Wel moesten op de locatie veel van de aanwezige gasleidingen worden verlegd.
Projectdetails Wanneer: 2010 – 2011 Hoeveelheid grond afgevoerd: 20.581 ton
Projectdetails
Opdrachtgever: Provincie Gelderland en gemeente Nijkerk
Wanneer: 2012 -2013
Uitvoerder: BAM Milieu
Hoeveelheid grond afgevoerd: 11.466 ton
Oppervlakte terrein: 3.500 m
Opdrachtgever: Gemeente Renkum
Kenmerk: In Nijkerk kon gedeputeerde Annelies van der Kolk kiezen voor aan- en
Uitvoerder: Van Gansewinkel
afvoer per as of over water (per schip). De kosten over water droegen bij aan een meer
Oppervlakte terrein: 12.300 m2
klimaatneutraal en bestendig milieu. Vanuit het oogpunt duurzaamheid is hiervoor
Kenmerk: Het aanwezige GOS en Trafogebouw zijn gehandhaafd. De gastransport-
gekozen.
leidingen van Liander zijn vernieuwd.
2
40
41
Putten
Tiel De gemeente stelde alles in het werk om
De grond onder het terrein waar ooit de
Het huidige GGR-terrein lag jarenlang
tijdens de sanering zo min mogelijk
Tielse gemeentelijke gasfabriek stond,
braak nadat de oude gemeentelijke
overlast voor omwonenden te laten
was zeer zwaar verontreinigd tot op een
gasfabriek in 1960 tegen de vlakte ging.
ontstaan.
diepte van zes tot zeven meter.
Er stonden alleen wat gebouwen van de
De sanering is uitgevoerd met behoud
Voordat men kon starten met de bouw van
werd de NV GGR (Gasbedrijf voor het
van de bestaande bebouwing. Alléén het
de parkeergarage, het cultuurgebouw en
Gelders Rivierengebied) opgericht en
gebouw van een voormalig gasmeet- en
de woningen in de Westluidense Poort in
kwamen noodgebouwen van waaruit
regelstation (inmiddels in gebruik als
Tiel, was het nodig het bestaande
GGR opereerde. Pas eind jaren zeventig
opslagruimte ) werd gesloopt. Voor het
GGR-kantoor te slopen en de bodem
van de vorige eeuw kwamen er concrete
oude gasfabrieksgebouw aan de
eronder te saneren.
plannen voor nieuwbouw van het nu
brandweer en de gemeentewerf. In 1967
inmiddels gesloopte pand .
Harderwijkseweg (voorheen in gebruik als winkel) wordt een nieuwe functie gezocht.
De saneringswerkzaamheden op het terrein van de voormalige gasfabriek zijn in de zomer van 2014 gestart. Op de plek van de gasfabriek komt naast een cultuurgebouw met een cultuurplein ook stadswoningen en appartementen (met op de begane grond ruimte voor commerciële activiteiten) en een ondergrondse parkeergarage.
Projectdetails Wanneer: 2008
42
Hoeveelheid grond afgevoerd: 7.400 ton
Projectdetails
Opdrachtgever: Gemeente Putten
Wanneer: 2014 - 2015
Uitvoerder: Reef Infra
Opdrachtgever: Gemeente Tiel
Oppervlakte terrein: circa 5.000 m2
Uitvoerder: Gebr. Van Kessel onderdeel van VolkerWessels
Kenmerk: het voetbalveldje werd tijdelijk verplaatst naar het aangrenzende terrein
Oppervlakte terrein: circa 6.000 m2
van de familie Hoijer. Doordat zij hun terrein ter beschikking stelden kon de jeugd uit
Kenmerk: De verwachte oplevering van het cultuurgebouw, parkeergarage en open-
de buurt toch veilig voetballen tijdens de saneringswerkzaamheden
bare ruimte is eind 2016.
43
Velp
Zaltbommel
Midden in Velp tussen de Hoofdstraat en
In Zaltbommel is de voormalige gas-
de spoorlijn lag al jaren het verkommerde
fabriek aan de Virieussingel gesaneerd.
‘VNB-terrein’. Ooit was hier de Velpse
In 1959 is de gasfabriek gesloopt.
gasfabriek gevestigd en later verrees op een deel van het terrein een
Tussen 1877 en 1958 is op het fabrieks-
brandweerkazerne.
terrein gas geproduceerd. In 1959 is de gasfabriek gesloopt. Van 1958 tot 1965
De gasproductie had de bodem onder
was op het terrein nog wel levering van
het terrein ernstig verontreinigd. Het
propaangas. In 1965 is een gasontvangst-
programma Bodemsanering Gelderse
station gebouwd. Door de gasproductie
Gasfabrieksterreinen maakte de weg vrij
en -opslag is de bodem verontreinigd
voor sanering en herontwikkeling van
met onder andere metalen.
dit terrein. Het voormalige vatenterrein van de Het project behelsde de sloop van de
Vivare ontwikkelde vervolgens een
gasfabriek heeft een groenbestemming.
resterende bebouwing op het terrein
nieuw wijkje op deze plek, in een
Het overige deel van het terrein is in
gevolgd door een metersdiepe afgraving
eigentijdse uitstraling met een knipoog
gebruik bij Liander als gasontvangst-
om alle verontreinigde grond te verwijde-
naar het verleden. Onder de naam
station en krijgt in de toekomst een nieuw
ren en te vervangen door schone grond.
Velpsche Veste heeft dit stukje Velp een
bedrijfsgebouw en er komen woningen.
Een gigantische operatie die met uiterste
nieuwe toekomst gekregen.
precisie werd uitgevoerd.
44
Projectdetails
Projectdetails
Wanneer: 2007-2009
Wanneer: 2013
Hoeveelheid grond afgevoerd: 30.266 m3
Hoeveelheid grond afgevoerd: 8.765m3
Opdrachtgever: Gemeente Rheden en Vivare
Opdrachtgever: Gemeente Zaltbommel
Oppervlakte terrein: circa 10.000 m2
Uitvoerder: SITA Remediation
Kenmerk: In ieder huis in Velp werd vroeger een gasmeter geplaatst met een verzegeld
Oppervlakte terrein: 8.120 m2
geldbakje. Om gas te krijgen moest daarin een zilveren dubbeltje in werpen (of een
Kenmerk: Een gedeelte van het Alliander terrein is nu, na de bodemsanering en een
veelvoud daarvan) waarna een eenheid gas beschikbaar kwam.
bestemmingsplanwijziging, geschikt voor woningbouw.
45
Zutphen In Zutphen is een bodemsanering
Tijdens de graafwerkzaamheden vonden
uitgevoerd op de locatie
voortdurend luchtmetingen plaats met
Coenenparkstraat. Bij de sanering is aan
speciale meetapparatuur. Het saneren
de noordzijde van het kantoorgebouw van
kan namelijk stankoverlast geven door
Alliander (op de plaats waar eerst de
vluchtige stoffen. Wat men dan ruikt is
fietsenstalling stond) een voormalige
een carboleum-achtige geur. De omge-
teerput verwijderd.
vingslucht werd tijdens de sanering continu gemonitord op gevaar voor gezondheid van mens en milieu. Door de Gasunie is voor de werkzaamheden in Zutphen een nood-GOS geplaatst, omdat de teerput vlak naast het GOS aanwezig was. De gasleidingen op het terrein zelf moesten drukloos worden gemaakt, zodat de teerkelder vrij gegraven kon worden. De zwaar verontreinigde grond is direct opgeladen in vrachtwagens en afgevoerd.
Colofon Teksten door: Jan Mensink, Chantal Termeer, Joëlle Daalder en Karin Koelman.
Projectdetails
Dank aan provincie Noord-Holland voor het beschikbaar stellen van
Wanneer: 2013
enkele teksten uit het boek
Hoeveelheid grond afgevoerd: 1845 m3
‘Waar ooit het gas was’.
Opdrachtgever: Provincie Gelderland Uitvoerder: Plegt-Vos
Wij danken de gemeenten en
Oppervlakte terrein: ruim 25.000 m2
provincies bij de totstandkoming
Kenmerk: Door de aanwezigheid van hoge druk gasleidingen en een gasontvang-
van dit boekje.
station was eerder de aanpak van de teerput niet aangedurfd. Het bleek echter echt nodig.
46
Oplage: 1.000
47
