Ministerie van VROM > staat voor ruimte, wonen, milieu en rijksgebouwen. Beleid maken, uitvoeren en handhaven. Nederland is klein. Denk groot.
VROM 6308 / OKTOBER 2006
Dit is een publicatie van: Ministerie van VROM > Rijnstraat 8 > 2515 XP Den Haag > www.vrom.nl
www.vrom.nl
Bodemsanering biedt kansen Soil remediation offers opportunities
Bodemsanering biedt kansen Soil remediation offers opportunities
Inhoud Contents
Voorwoord Preface
04 05
Bodemsanering in Nederland: pragmatisme krijgt voorrang Dutch soil policy: Pragmatism prevails
06 07
1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 15 15 16 16 17 17 18 18 19 19
08 08 10 10 12 12 14 14 16 16 18 18 20 20 22 22 24 24 26 26 28 28 30 30 32 32 34 34 36 36 38 38 40 40 42 42 44 44
Volgermeerpolder: Van zorgenkindje tot waterrijk natuur- en recreatiegebied Volgermeerpolder: Changing a problem area into a water rich nature reserve and recreational area De bodem onder bedrijvigheid in de Rotterdamse Haven A solid basis for business in the Port of Rotterdam Een win-win situatie in Schoonebeek A win-win situation in Schoonebeek De Hollandse IJssel: Het tij gekeerd The Hollandse IJssel: The tide turns Sanering en herontwikkeling hand in hand in Twello Parallel remediation and site development in Twello Groene sanering van stortplaats in Limburg Green remediation of a landfill in Limburg Nieuwe kansen voor oude pompstations New opportunities for old petrol stations De Krimpenerwaard: bodemsanering trekt landinrichting vlot The Krimpenerwaard: Soil remediation leading land redevelopment Het Maaisbaaigebied in Middelburg: gouden tijden The Maaisbaai area in Middelburg: golden times Voldoende munitie voor ontwikkeling in Zuidlaren Enough ammunition for development in Zuidlaren Golfen op een voormalige stortplaats in Noord-Brabant A golf course on a former landfill in Noord-Brabant Veilig wonen op historische grond in Hengelo Safe living on historic soil in Hengelo Uden: Ondergrondse sanering in stedelijk gebied zonder overlast Uden: Underground remediation in an urban area: no inconvenience caused Revitalisering industrieel terrein tot aantrekkelijke werkplek in Arnhem Redevelopment of an industrial site into an attractive business complex in Arnhem Shock-load sanering te IJlst Shock-load remediation in IJlst Integratie van bodemsanering en vastgoedontwikkeling in Zaandam An integrated soil clean-up and real estate development in Zaandam Eruit halen wat er in zit in Geertruidenberg Making the most of it in Geertruidenberg De Verademing in Den Haag: van gasfabriek tot sportpark De Verademing (A ‘Relief’) in Den Haag: A gasworks site becomes a sports park Wonen aan het waterfront te Kampen Living at the waterfront in Kampen
20 20 21 21
Op bezoek in het Griftpark in Utrecht Visiting the Griftpark in Utrecht Nieuwe perspectieven voor pesticiden in Hengelo New perpectives on pesticides in Hengelo
46 46 48 48
Meer Informatie More Information
50 50
Colofon
52
10 15
3 16
19 1 5
18 7
8
20
14
2 4 17 9
13 6
11
12/21
0
Voorwoord
In het verleden werd bodemverontreiniging vaak beschouwd als een zware belemmering voor ruimtelijke ontwikkelingen. Een belemmering die alleen met de grootste moeite en kosten kon worden overwonnen. Daarom bleven veel terreinen in Nederland braak liggen. Soms midden in de stad! In afwachting van betere tijden en grotere budgetten vormden ze een constante herinnering aan de menselijke onachtzaamheid in het verleden. Inmiddels heeft de techniek een hoge vlucht genomen en is voor de meeste bodemproblemen een technische oplossing voorhanden. En dat op een manier die kosten-effectief is. Daarnaast is het nieuwe bodembeleid functiegericht: hoe schoon een plek moet zijn hangt nu af van het gebruik ervan. Dat schept ruimte voor innovatieve oplossingen. Kortom, bodemsanering is van een belemmering voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen uitgegroeid tot een kans. De combinatie van bodemsanering en ruimtelijke ontwikkeling leidt vaak tot verrassende en fraaie resultaten. Zeker wanneer alle betrokken partijen al in een vroegtijdig stadium hun krachten bundelen. De in dit boekje opgenomen selectie van bekende en minder bekende voorbeelden levert het bewijs. Het zijn stuk voor stuk locaties waar bodemsanering een transformatie mogelijk maakte van een risicovolle locatie naar een plek waar het aantrekkelijk wonen, werken of recreëren is. Of waar de natuur weer tot bloei kan komen. Zelfs waar vroeger een vuilstortplaats was. En wat te denken van een gasfabrieksterrein dat nu een recreatieve ‘Verademing’ vormt midden in een drukke stad? En wie zou er niet willen wonen aan het vernieuwde Waterfront in Kampen? Of genieten van een boottocht langs de gesaneerde Hollandsche IJssel? Tezamen tonen deze voorbeelden wat samenwerking vermag. Want het is aan de inzet van vele partijen in Nederland - van ‘probleemeigenaren’ en bevoegd gezag tot adviseurs, aannemers en projectontwikkelaars – te danken dat er zoveel vooruitgang is geboekt in bodemland. Dit boekje maakt een deel hiervan zichtbaar. Met dank aan alle bedrijven en organisaties die voorbeelden en foto´s hebben aangeleverd, wens ik u veel lees- en kijkplezier!
Pieter van Geel De Staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer
0
Preface
In the past, soil contamination was often considered to be a major obstacle to redevelopment plans, an obstacle that could only be surmounted with great effort and at a substantial cost. As a result many sites in the Netherlands were left to lie fallow – sometimes right in the middle of a city! In expectation of better times and bigger budgets they formed a constant reminder of past neglect. In the meantime, new technology has been developed that will enable us to deal with most soil contamination problems in a cost-effective way. Not only that, but Dutch soil policy is now function-oriented. In other words, the required soil quality of a particular site depends on its future use. This creates opportunities for innovative solutions. In short, soil remediation has changed from an obstacle into an opportunity. The combination of soil remediation and spatial planning often leads to surprising and attractive results, especially when all the stakeholders join forces at an early stage. The examples in this booklet (some well-known, others less so) provide evidence of this. Thanks to soil remediation, each site discussed here has been transformed from an environmental and health risk to an attractive place to live and work. These examples show that nature can blossom again, even on the site of a former dump. Or that a former gasworks can be used as a recreational area in a busy town. And who wouldn’t want to live in the new Kampen Waterfront area? Or enjoy a boat tour along the cleaned-up Hollandsche IJssel? Together these examples show what can be achieved through teamwork. Thanks to the efforts of many parties – including site owners, government agencies, consultants, contractors and real estate developers – significant progress has been made in the soil sector. This booklet is an attempt to put these developments in the spotlight. Our thanks to all the companies and organisations that provided photographs and examples. I hope you enjoy reading about their endeavours.
Pieter van Geel State Secretary for Housing, Spatial Planning and the Environment
0
Bodemsanering in Nederland: Pragmatisme krijgt voorrang
Bijna elke Nederlander herinnert zich de ontdekking van grootschalige bodemverontreinigingen, begin jaren tachtig. Lekkerkerk had de twijfelachtige eer de eerste gemeente te zijn met een ernstig vervuilde woonwijk. Het land was in rep en roer. Niet wetende dat er nog vele gevallen van bodemverontreiniging zouden volgen. De rijksoverheid besloot dat binnen een periode van pakweg tien jaar alle verontreinigde locaties in Nederland volledig gesaneerd moesten zijn, om ze weer multifunctioneel inzetbaar te maken. Al snel bleek dat dit geen haalbare kaart was, want er was veel meer verontreinigde grond dan aanvankelijk werd gedacht. Van oude gasfabrieksterreinen en bedrijventerreinen in binnensteden tot stortplaatsen en landbouwgronden. De schoonmaakoperatie zou op die manier meer dan honderd jaar duren, tegen hoge kosten. En ruimtelijke ontwikkelingen zouden intussen stagneren. De overheid koos daarom in 1997 voor een pragmatische aanpak. Niet het volledig schoonmaken van de terreinen stond centraal, maar het beheersbaar maken van de risico’s. Hoe schoon een grond moet worden, hangt sindsdien af van de bestemming van de grond. De grond onder een parkeergarage bijvoorbeeld hoeft niet even schoon te zijn als grond voor een woonwijk. Bij ruimtelijke ordening en inrichting moet dan ook al in een vroegtijdig stadium rekening worden gehouden met de toestand van de bodem. Voor mobiele verontreinigingen, die zich via het grondwater verspreiden, krijgen actoren meer ruimte voor het realiseren van gebiedsgerichte oplossingen. Een concreet voorbeeld is het Rotterdamse havengebied waar zo´n 10.000 hectare aaneengesloten bedrijventerrein ligt. Met dit nieuwe beleid wil de overheid op z’n laatst in 2030 alle ernstige gevallen van bodemverontreiniging onder controle hebben. Dit schept ook tijd om maximaal gebruik te maken van de biologische in-situ technieken die de afgelopen jaren hun intrede hebben gedaan. Deze maken gebruik van de natuurlijke afbraakcapaciteit van de bodem en leveren de nodige besparingen op. Al met al is er ruimte ontstaan voor innovatieve ontwikkelingen. En met deze ruimte is veel mogelijk!
0
Dutch soil policy: Pragmatism prevails
Almost every Dutchman remembers the discovery of large-scale soil contamination at the beginning of the eighties. Lekkerkerk had the doubtful honour of being the first town to have a seriously contaminated housing estate. The whole country was in a commotion, not knowing that many more soil pollution cases would follow. The government decided that all contaminated sites had to be fully cleaned up within a period of about ten years, allowing them to be suitable for multifunctional use once again. It soon became clear that this was not a realistic option as there was much more contaminated soil than originally foreseen: From old gasworks and industrial sites in city centres, to landfills and agricultural areas. To achieve multifunctional use on every occasion the cleanup operation would have taken more than a hundred years and involved enormous costs. In the meantime spatial developments would stagnate. Therefore, in 1997, the Ministry of VROM adopted a new, pragmatic, risk-based approach. A full clean up of sites was no longer required as long as the risks were sufficiently controlled. The clean up level depends on the use of the soil. The soil underneath a parking lot does not have to be as clean as the soil underneath a housing estate, for example. Spatial developments should therefore take account of the quality of the soil at an early stage. For mobile contaminants, migrating through the groundwater, stakeholders have obtained more space for realising regional solutions. An example is the Port of Rotterdam, which includes 10.000 hectares of industrial sites. With this new policy the government aims to control all serious cases of soil contamination before the year 2030. This provides the necessary time to make optimal use of the biological in-situ techniques that have been developed in recent years. These techniques make use of the natural degradation capacity of the soil and save costs. Altogether there is ample scope for innovative developments and this new policy offers new opportunities.
0
1.
0 Tussen het huishoudelijk en chemisch afval op de voormalige stortplaats In the midst of domestic and chemical waste at the landfill
Volgermeerpolder: Van zorgenkindje tot waterrijk natuur- en recreatiegebied De Volgermeerpolder, de voormalige stortplaats van Amsterdam, was lange tijd een zorgenkindje. Zeker nadat ontdekt werd dat er in de jaren zestig chemisch afval was gedumpt. Het voormalige veenweidegebied, gelegen in het hart van Waterland, werd zelfs een ecologisch rampgebied genoemd. Wat doe je vervolgens met honderd hectare sterk vervuilde grond, gelegen aan de rand van de stad? Een omvangrijke bodemsanering - de grootste uit de Nederlandse geschiedenis - bracht uitkomst. Het Amsterdamse gemeentebestuur koos in 1999, samen met betrokkenen, voor de zogenaamde Eco-variant. De hele stortplaats wordt afgedekt met een isolerende, waterremmende laag grond en een folie, zodat er geen contact meer kan optreden met de verontreiniging. Bovendien wordt de kwaliteit van het grondwater rondom de Volgermeerpolder blijvend gecontroleerd. Verder wordt twee miljoen kubieke meter schone grond aangebracht, de zogenaamde leeflaag. Op een groot deel van deze leeflaag blijft water staan binnen aangelegde dijkjes. In deze kleine poldertjes vindt vervolgens plantengroei en veenvorming plaats. Hierdoor zal de komende jaren een uniek nat natuurgebied ontstaan met de flora en fauna die past in het Waterlandse landschap.
The Volgermeerpolder: Changing a problem area into a water rich nature reserve and recreational area For a long time the Volgermeerpolder, the former landfill of the municipality of Amsterdam, was a problem area, especially after it was discovered that chemical waste had been dumped there during the sixties. The former peat meadow area, situated in the heart of Waterland, was even called an ecological disaster area, raising the question of what to do next with a hundred hectares of seriously contaminated land located near the city? A huge remediation project- the largest in Dutch history- provided the solution. In 1999 the municipality of Amsterdam, together with stakeholders, opted for the so-called Eco-variant. The landfill is covered with an isolating and water resistant layer of soil and a foil, preventing contact with the contaminated subsoil. The quality of the groundwater around the Volgermeerpolder is monitored on a permanent basis. A layer of two million cubic meters of clean soil
is placed on top. Rainwater is trapped on this layer in the space between the ditches that intersect the land. In these swampy areas new vegetation will grow and peat will be formed. As a result a unique natural habitat will develop in years to come, with the natural flora and fauna that belongs to this type of landscape in Waterland.
10
2.
11 De oude opslagterminal voor ontmanteling The former oil storage terminal
De bodem onder bedrijvigheid in de Rotterdamse Haven Rotterdam. Een haven van nationale en internationale betekenis, waar ruimte voor bedrijvigheid essentieel is. Maar ook: ruim tienduizend hectare industrieel bedrijventerrein en de daarbij horende problemen met historische bodemverontreiniging. Als eigenaar en beheerder van het gebied zorgt het Havenbedrijf er samen met de daar gevestigde bedrijven voor dat de terreinen geschikt blijven voor industrieel gebruik. Zo werkt men samen aan een integrale, gebiedsgerichte aanpak. Daarbij wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van het zelfreinigend vermogen van de bodem. Bij vertrek moeten de bedrijven de bodem in de oorspronkelijke staat opleveren. Uitgangspunt is een functiegerichte sanering, met als operationele doelstelling het minimaal bereiken van een industriële bodemkwaliteit. Een ‘schone’ bodem biedt de bedrijven zekerheid om te bouwen en te werken, zonder verborgen risico’s en kosten. En gebouwd en gewerkt wordt er volop in Rotterdam. Een voorbeeld van een integrale aanpak van sanering en nieuwbouw is het Distripark Botlek, strategisch gesitueerd in het hart van het petrochemische gebied. Op de kop van de pier, ter plaatse van de vroegere olieopslagterminal, vond van 1995 tot 1997, na ontmanteling van het complex, een forse sanering plaats van een aanzienlijke drijflaag van minerale olie en aromaten. Na sanering is hier het moderne Distripark Botlek aangelegd met diverse nieuwe warehouses en op- en overslag van containers. Bodemverontreiniging vormt in de Rotterdamse Haven derhalve geen belemmering voor een bloeiende bedrijvigheid.
A solid basis for business in the Port of Rotterdam Rotterdam: Not only a Seaport of national and international importance, where space for industrial activities is essential, but also well over 10,000 hectares of industrial sites resulting in large scale historical soil and groundwater contamination. As the owner and developer of the area, the Port of Rotterdam Authority is responsible for making and keeping port sites suitable for industrial use. To this end the Port of Rotterdam Authority works together with its industrial partners towards an integrated, regional approach. This approach involves using the self-cleaning capacity of the soil as much as possible. When a company leaves a site, it must return it to its original ‘clean’ state. A functional remediation, aimed at reaching industrial
soil quality values as a minimum requirement, is acceptable. A ‘clean’ soil offers companies the certainty of building and working without hidden risks and costs: and there is plenty of building and work going on in Rotterdam. An example of an integral approach of clean-up and construction is the Distripark Botlek, strategically situated in the heart of the petrochemical area. At the far end of the pier, at the location of the former oil storage terminal, a large remediation operation consisting of a floating layer of mineral oil and aromatic compounds took place from 1995 to 1997 after the complex was dismantled. After completion of the remediation operation the modern Distripark Botlek was built with several new warehouses , CPR-storage and container handling facilities. Soil contamination therefore forms no obstacle for a prosperous business development in the Port of Rotterdam.
12
3.
13 Voormalige NAM lokatie Schoonebeek-20 Former NAM location Schoonebeek-20
Een win-win situatie in Schoonebeek Het olieveld Schoonebeek werd in 1943 ontdekt. De bekende ‘jaknikkers’ van de NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij) haalden in de decennia die volgden niet minder dan 250 miljoen vaten uit het olieveld. In 1996 bogen de ja-knikkers echter gedwongen het hoofd, want het was met de destijds beschikbare technieken niet meer rendabel de olie te winnen. De in onbruik geraakte produktielocaties moesten worden gesaneerd en heringericht, rekening houdend met landschappelijke inpassing. Zo ook NAM lokatie Schoonebeek-20. NAM’s bodembeleid is gebaseerd op de drie pijlers van duurzame ontwikkeling: milieurendement, kosten en maatschappelijke acceptatie. In dit kader heeft op de lokatie Schoonebeek-20 een grond- en grondwatersanering plaatsgevonden. Na het bereiken van (in dit geval) multifunctionaliteit is het terrein in de oorspronkelijke staat teruggebracht. Daar waar eens een ja-knikker stond te pompen, is nu een rustiek stukje natuur in het Drentse landschap te zien. Maar wellicht wordt er in de toekomst in Schoonebeek opnieuw olie gewonnen. Want hoewel de oliewinning in de jaren negentig is gestopt, is nog circa tweederde van de oorspronkelijke olievoorraad in het reservoir aanwezig. Momenteel onderzoekt de NAM of het met de huidige technologie economisch weer winbaar is.
A win-win situation in Schoonebeek The Schoonebeek oil field was discovered in 1943. The distinctive ´nodding donkey’ pumps of the NAM (a Dutch Oil and Gas Company) produced no less than 250 million barrels of oil from this field. In 1996 the nodding donkeys finally lowered their heads when NAM decided that it was no longer profitable to extract the crude oil using existing technology. The oil production locations which subsequently fell into disuse needed to be remediated and redeveloped, taking the surrounding natural landscape into account. The same was true for another NAM-location in the area, Schoonebeek-20. NAM´s soil policy is based on the three principles of sustainable development, namely environmental benefits, cost efficiency and social acceptance. In this respect remediation of the soil and the groundwater was performed at the Schoonebeek-20 location: having achieved multifunctional soil quality at the site, the location was returned to its original state.
At the site where the nodding donkeys had once been pumping crude oil, one can now view a rural area of natural beauty in the landscape of Drenthe. It is possible that in the future oil production will restart in Schoonebeek. Although pumping was stopped in the 90s, two third of the original oil volume is still present in the reservoir. NAM is currently studying the economic feasibility of a possible resumption of oil production using modern techniques.
14
4.
15 Voormalige bedrijvigheid aan de Hollandsche IJssel Former industrial activity along the Hollandsche IJssel
De Hollandsche IJssel: Het tij gekeerd De Hollandsche IJssel krijgt beetje bij beetje zijn eigen gezicht terug. Deze Zuid-Hollandse zoetwatergetijdenrivier had vroeger unieke oevers, bestaande uit slikken met daarachter brede rietkragen. Helaas is de karakteristieke flora en fauna van deze slikken grotendeels verloren gegaan door menselijk ingrijpen, zoals kanalisering en verontreiniging. Ook de waterbodems zijn in de vorige eeuw sterk vervuild geraakt. Vele bedrijven hadden zich aan de oevers gevestigd en de rivier werd zelfs een ‘werkrivier’ genoemd. De oevers werden veelal opgehoogd met industrieel afval. In 1999 tekenden belanghebbende partijen een overeenkomst om de Hollandsche IJssel een nieuwe impuls en opknapbeurt te geven. Om zo te komen tot een goede balans tussen wonen, werken, natuur en recreatie langs de rivier. Een grootschalige baggeroperatie zou de natuur en landschappelijke waarden teveel verstoren. Daarom is gekozen voor een gecombineerde aanpak. Deze bestaat uit gedeeltelijke afgraving en aanvulling met schoon zand en aanleg van natuurvriendelijke oevers en bijvoorbeeld biezenvelden. Voorafgaand daaraan vond er uitgebreid onderzoek plaats naar de mogelijkheden. De eerste locaties langs de rivier zijn inmiddels gesaneerd en heringericht. De natuur krijgt weer de kans om zich te ontwikkelen op een manier die karakteristiek is voor een zoetwatergetijdenrivier. Het resultaat? Een schonere en mooiere Hollandsche IJssel.
The Hollandsche IJssel: The tide turns The Hollandsche IJssel is slowly returning to its original state. This fresh water tidal river, flowing through the landscape of the Province of Zuid-Holland used to have unique banks, consisting of river and reed beds that are exposed at low tides. Unfortunately, due to human intervention like channelling and pollution, the characteristic flora and fauna of these river beds has for the most part been lost. The sediments were also seriously polluted during the last century. Many companies had established themselves along the river banks and the river was even called a ‘Working river’. The height of the banks was often elevated with industrial waste. In 1999 a number of interested parties signed a contract to give the Hollandsche IJssel a new lease of life and a facelift to create a healthy balance between living, working, nature and recreation along the river.
A traditional large-scale dredging operation would have disturbed the ecological and landscape values too much. Therefore a combined approach was chosen, consisting of a partial excavation and replacement with clean soil. Also natural, ecological valuable banks were constructed and vegetation such as rushes was planted. Prior to implementing these measures, extensive research was conducted to establish the most suitable options for such treatment. The first few locations have now successfully been remediated and redeveloped. Nature gets another chance to develop itself again into a typical freshwater tidal river ecosystem. The result: a cleaner and more beautiful Hollandsche IJssel.
16
5.
17 Braakliggend terrein vóór sanering Fallow land before remediation
Sanering en herontwikkeling hand in hand in Twello Wat te doen met een terrein waar bouwers klaar staan om huizen te bouwen, maar waar de bodem nog gesaneerd moet worden? Voor dit dilemma stond men in Twello. Het huidige Nederlandse beleid geeft ruimte om ook bij deze gevallen enkele jaren uit te trekken voor sanering, waarbij parallel de herontwikkeling kan starten. Daarbij moet uiteindelijk grond en grondwater zo schoon zijn dat veilig gebruik van de bodem, in dit geval als woonbestemming, mogelijk is. Belangrijk op de locatie te Twello was dat de actieve saneringsmaatregelen binnen een half jaar moesten worden uitgevoerd. Daarna kon in het voorjaar van 2006 de bouw van huizen beginnen. Een innovatieve biologische in situ techniek - het TCE-concept genoemd - maakte dit mogelijk. Met het TCE-concept is in de actieve fase de bodem zodanig gestimuleerd dat de verontreinigingen vervolgens in de bodem zelf worden afgebroken. De actieve - voor de bouw hinderlijke - stimulatiefase kon door gebruik van dit concept zeer kort worden gehouden. Het biologische afbraakproces verloopt verder in de passieve fase, waarbij bacteriën zorgen voor de afbraak van de verontreinigingen tot het gewenste niveau. Op de locatie Twello kon hierdoor parallel aan de sanering de herontwikkeling op tijd plaatsvinden.
Parallel remediation and site development in Twello What can be done with a site designated for housing, though still contaminated and thus in need of remediation? The current Dutch policy on soil contamination and remediation makes it possible for remediation to take several years, encouraging parallel redevelopment. Eventually, soil and groundwater have to be cleaned up to such a level that safe use of the site, in this case as a residential area, is guaranteed. An important precondition for the Twello site was that active remediation activity would be completed within 6 months. The building of houses was planned directly afterwards in the spring of 2006. An innovative biological in situ technique, the TCE-concept, made this possible. By using the TCE-concept, the soil was stimulated during the active phase and contaminants are subsequently degraded within the soil itself. This active (inconvenient for redevelopment) phase of stimulation could be kept very short by using this
specific technique. The biological degradation process proceeds during the passive phase, during which bacteria continue to break down contaminants until a satisfactory level of contamination has been reached. At the Twello site redevelopment could therefore be performed on time in parallel with the remediation process.
18
6.
19 Oorspronkelijke situatie op de stort (brandnetels) Original situation on the landfill (stinging nettles)
Groene sanering van stortplaats in Limburg De provincie Limburg zocht naar een groene oplossing voor voormalige stortplaatsen en vond die in een speciale beplanting. Een oude stortplaats voor huisvuil in de Gemeente Horst aan de Maas lag al jaren braak en was erg verruigd. De enige plant die zich thuis voelde op de opgebrachte laag afdekzand was de Grote Brandnetel. Al met al een ‘doorn’ in het oog voor de omgeving. De provincie besloot van start te gaan met een proefproject op de voormalige stort, met inzet van beplanting. Dit om de risico´s van het eventueel verspreiden van verontreiniging uit de stortplaats richting het grondwater te beperken. De planten, waaronder Olifantengras en Vezelhennep, vangen het regenwater als het ware af. Ze onttrekken niet alleen water uit de bodem, maar kunnen ook gebruikt kan worden als energiegrondstof en voor het geleidelijk dikker maken van de deklaag. En last but not least ziet de locatie er inmiddels al een stuk aantrekkelijker uit. Wel dienden wandelaars onlangs een klacht in bij de politie, nadat zij al wandelend over het Pieterpad een veld vol cannabis hadden geroken. Gelukkig kon de woordvoerder van de provincie eenieder geruststellen; het ging om mannelijke vezelhennepplanten waaraan geen marihuana groeit... Over enige jaren zal de provincie Limburg bepalen of de proef wordt uitgebreid naar andere stortplaatsen.
Green remediation of a landfill in Limburg The province of Limburg had been looking for a ‘green’ solution for former landfills and found one through the application of special vegetation. A former landfill in the Horst municipality near the river Meuse had been lying fallow for years. The only plant that felt at home on the applied layer of new sand was the Great Stinging Nettle. The site was an eyesore for the neighbourhood. It was decided to start a pilot project by planting vegetation to limit the risks of leaching of the contaminants from the landfill to groundwater. Selected plants like Elephant’s grass and fibrous hemp catch the rain-water. They not only extract water from the soil, but they can also be used as an energy crop and for gradually increasing the thickness of the cover layer. Last but not least the location already has a more attractive appearance, although walkers in the area lodged a complaint at the police station
because they had smelled a field full of Cannabis. Fortunately, the spokesman of the Province could reassure everyone that it concerned male hemp plants that do not produce marihuana…. In several years time the Province of Limburg will decide if the pilot is to be expanded to other landfills.
20
7.
21 Het oude tankstation in Rijswijk The old petrol station in Rijswijk
Nieuwe kansen voor oude pompstations Oude benzinetankstations vormden begin jaren negentig een groot probleem in Nederland. Jaarlijks lekte zo´n 1500 m3 benzine weg naar de bodem en kwam ruim tienduizend ton benzinedamp vrij. Bij bedrijfsbeëindiging ontstonden vaak problemen, want de last van de bodemsanering bleef ook na sluiting op de ondernemer drukken. De oude, kleine tankstations die binnen woonwijken lagen vormden bovendien een extra veiligheidsrisico. Over de maatschappelijke noodzaak tot sluiting was geen discussie, maar een economische oplossing was vooralsnog niet voorhanden. De branche kwam destijds zelf met een oplossing waar de overheid graag haar medewerking aan verleende. In 1991 is de Stichting Uitvoering Bodemsanering Amovering Tankstations (SUBAT) opgericht en een fonds beschikbaar gesteld voor die locaties waar de milieu-investeringen bedrijfseconomisch niet verantwoord waren. In tien jaar tijd zijn vervolgens circa tweeduizend saneringen uitgevoerd. Hierdoor ontstonden vele nieuwe kansen. Zo ook ter plaatse van een voormalig benzinestation in Rijswijk. Na sloop en uitgebreide bodemsanering heeft het Nederlandse Rode Kruis hier in 2002 een ‘Mappo Mondo’ Huis gerealiseerd. In dit medisch gezinsvervangende huis worden ernstig zieke kinderen met een korte levensverwachting verpleegd. Normaal ‘wonen’ deze kinderen een groot deel van hun leven in een ziekenhuis. Een betere bestemming van deze locatie was niet denkbaar en de SUBAT organisatie besloot dan ook dit prachtige initiatief financieel te ondersteunen.
New opportunities for old petrol stations Back in the nineties old petrol stations were a serious problem in the Netherlands. Every year more than 1500 m3 of petrol leaked into the soil and over ten thousand tonnes of petrol vapour was released. When a company wanted to end its activities problems often arose, as soil contamination was a huge burden for the owner. The old, small petrol stations, situated in built-up areas, posed an additional safety risk. There was no discussion about the social necessity to close or relocate these stations, but there was no economic solution available. The branch itself came up with a solution and the government was very much willing to cooperate. In 1991 the Foundation for the Soil Remediation Removal
of Petrol Stations (SUBAT) was established and a fund was made available for those sites where the environmental investments were no longer economically viable. In ten years time more than 2000 remediation projects were carried out resulting in many new redevelopment opportunities. A good example is the former petrol station in Rijswijk. After dismantling and extensive remediation, the Dutch ‘Red Cross’ developed a ‘Mappo Mondo’ home here in 2002. In this medical home, children that are seriously ill and have a short life expectancy are nursed. Normally these children ‘live’ a great part of their lives in a hospital. It was not possible to find a more worthwhile onward use for this location and the SUBAT organisation therefore decided to financially support this wonderful initiative.
22
8.
23 Verontreinigd materiaal aan de oppervlakte Waste material at the surface
De Krimpenerwaard: bodemsanering trekt landinrichting vlot Bodemverontreiniging leidt nog wel eens tot stagnatie van de herinrichting van het landelijk gebied. Zo gooiden talloze verontreinigde slootdempingen roet in het eten bij een landinrichtingsproces in de Krimpenerwaard. In dit veenweidegebied zijn tussen 1950 en1980 duizenden sloten gedempt, deels met bodemverontreinigende materialen. Onderzoek wees uit dat vooral de dempingen met shredder, industrieel en bedrijfsafval een risico vormden voor de gezondheid van het vee en hun producten. De landeigenaren waren hierdoor terughoudend bij de ruil of aankoop van percelen grond. Als gevolg stagneerden de landinrichtingsplannen en daarmee de ontwikkelingen op het gebied van landbouw, natuur en recreatie. Hoe deze patstelling te doorbreken? Belanghebbende overheden en landeigenaren staken de koppen bij elkaar, wat in 1998 resulteerde in een bodembeheerplan met een pakket aan maatregelen. De aanpak bestaat onder meer uit het afdekken van de slootdempingen met een laag schone grond en het afdichten van de kopeinden van de gedempte sloten met een kleilaag. De uitvoering van deze omvangrijke saneringsoperatie, die nog tot en met 2018 doorloopt, gebeurt door de onafhankelijke Stichting Bodembeheer Krimpenerwaard (SBK). De eerste resultaten zijn al merkbaar: Het landinrichtingsproces is weer vlotgetrokken. De kwaliteit van de bodem en de ontwikkelingen op het gebied van landbouw, natuur en recreatie zijn gewaarborgd. En de koeien? Die grazen weer rustig in de wei.
The Krimpenerwaard: Soil remediation leading land redevelopment Soil contamination may lead to stagnation of land redevelopment in rural areas. For example numerous contaminated ditch-fills undermined a land re-allotment process in the Krimpenerwaard. Between 1950 and 1980 thousands of ditches in this peat meadow area were partially filled up with waste products. Research revealed that filling with shredder and industrial waste formed a particular health risk for livestock and livestock products. Consequently landowners were hesitant to exchange or purchase parcels of land. As a result land redevelopment plans stagnated as did subsequent developments in the fields of agriculture, nature and recreation. How was this difficult situation resolved?
In 1998 the authorities and landowners involved drew up a soil management plan with standard measures. The approach consisted of several activities, such as covering the ditch fillings with a top layer of clean soil and the closure of the ditch ends with a clay layer. The independent Centre for Soil Management Krimpenerwaard (SBK) is responsible for the execution of this extensive remedial operation that will continue until 2018. The first results are already visible: Land redevelopment goes smoothly once again. The soil quality and the developments in the field of agriculture, nature and recreation are guaranteed for the future. What about the cows? They are back in the field, grazing calmly.
24
9.
25 Bedrijvigheid aan de Maaisbaai in 1967 Business activity at the Maaisbaai in 1967
Het Maaisbaaigebied in Middelburg: gouden tijden Het Maaisbaaigebied, aan de rand van de binnenstad van Middelburg, kent een rijke historie. Al in de 17e en 18e eeuw waren hier verschillende scheepswerven van de VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) en de WIC (West-Indische Compagnie) gevestigd. De hier gemaakte schepen leverden een belangrijke bijdrage aan de welvaart in de Gouden Eeuw. In de twintigste eeuw vestigde zich een gloeilampenfabriek in het gebied. Helaas hebben de voormalige bedrijfsactiviteiten vanaf de Gouden Eeuw naast welvaart ook nadelige gevolgen voor de bodem met zich meegebracht. De grond was plaatselijk tot grote diepte sterk verontreinigd geraakt met diverse zware metalen (vooral koper), olie en teerverbindingen. Ook het grondwater was verontreinigd. Het afvalwater is jarenlang geloosd op het oppervlaktewater. Direct na de verplaatsing van de gloeilampenfabriek is de bodem in 1986 en 1987 gesaneerd. Zo´n vijftigduizend ton verontreinigde grond is afgevoerd naar de regionale stortplaats. Opvallend is dat toen al besloten is niet alle verontreinigde grond te ontgraven. In de ondergrond mochten, vanwege de kosten, zware metalen blijven zitten. Toen dus ook al functiegericht en kosteneffectief saneren. Het verontreinigd grondwater is opgepompt en na zuivering geloosd. Na sanering verrees in dit gebied een ambitieuze maritieme top-woonlocatie met appartementencomplexen en uitgebreide jachthavenfaciliteiten. De jachthaven vormt een belangrijke toeristische watersportschakel tussen enerzijds de Westerschelde en de Noordzee en anderzijds het Veerse Meer-gebied. Eeuwen later zijn het nog steeds de boten die hier de dienst uit maken!
The Maaisbaai area in Middelburg: golden times The Maaisbaai area on the outskirts of the centre of the old city of Middelburg, has a rich history. Since the seventeenth century several shipyards of the VOC - the United East India Company - and the WIC - the West India Company - were located on this site. The ships that were built here made an immense contribution to the prosperity of the Golden Age. In the twentieth century a light bulb factory was established on the Maaisbaai site. Unfortunately, all these industrial and commercial activities from the years of the Golden Age brought detrimental effects to the soil as well as prosperity. At the site the
soil was heavily contaminated with heavy metals (especially copper), oil and tar products. The groundwater was also polluted. For many years sewage water had been discharged into the surface water. In 1986 and 1987, immediately after the relocation of the company, the soil was cleaned up. The contaminated soil, about 50.000 tons, was excavated and transported to a regional landfill. In this context it is noteworthy to mention that even at that time it was decided that not all the contaminated soil had to be excavated. Due to financial reasons the heavy metals could be left in the subsoil: A cost-effective and functional remediation ahead of its time. The contaminated groundwater was pumped up and discharged into the surface water after being treated. Upon completion of the clean-up operation an ambitious high quality waterside housing/ marina complex was constructed in this area with apartment blocks and extensive yachting facilities. The marina is an important tourist and water sport link between the West Scheldt on one side and the North Sea and the Veerse Lake on the other side. Centuries later it is still the boats that run the show!
26
10.
27 De Adolf van Nassaukazerne te Zuidlaren anno 1939
The ‘Adolf van NassauKazerne’ in Zuidlaren anno 1939
Voldoende munitie voor ontwikkeling in Zuidlaren Defensie is in Nederland één van de grotere terreinbeheerders. Door inkrimping en herstructurering van de krijgsmacht zijn de afgelopen jaren ruim 50 terreinen, verspreid over heel Nederland, overbodig geworden. Het beleid van Defensie is deze terreinen maatschappelijk en milieuhygiënisch verantwoord af te stoten. De terreinen krijgen een passende herbestemming die aansluit bij de kwaliteiten van de locatie zelf en in harmonie is met de omgeving. Daarbij is een functiegerichte sanering aan de orde. Een voorbeeld van een afgestoten terrein is de kazerne te Zuidlaren die getransformeerd is tot een aantrekkelijke nieuwe woonwijk met de toepasselijke naam ‘De Kazerne’. Waar eens de militaire manschappen gelegerd waren, spelen nu kinderen. Maar voordat het zover was moest er eerst gesaneerd worden. De pomp voor benzine, olie en smeermiddelen werd gesaneerd net als een ondergrondse tank en de wasplaats. Op de centrale parkeerplaats werden de ernstig verontreinigde plekken, de ‘hotspots’, weggenomen. En dit alles tot de multifunctionele streefwaarde, die destijds van toepassing was. Het was de allereerste sanering bij Defensie. Voor de herinrichting van het terrein met aangrenzende percelen werd een prijsvraag uitgeschreven. Het winnende ontwerp kenmerkte zich door de stedenbouwkundige creativiteit en landschappelijke inpassing. De Kazerne is nu een woonwijk waar de gemeente en haar bewoners trots op zijn en waar met plezier gewoond wordt.
Enough ammunition for development in Zuidlaren The Ministry of Defence is one of the major property owners in the Netherlands. Due to budget reductions and restructuring over the past few years more than 50 locations across the country have become redundant. The policy of the Ministry of Defence is to sell these properties in a socially and environmentally responsible way. The properties will gain a suitable new use in harmony with the qualities of the location itself and that of the surrounding environment. In this respect a function-oriented approach is used.
An example of a property that has been sold is the ‘Kazerne’ (military barracks) in Zuidlaren. It was transformed into a new residential area with the suitable name ‘The Kazerne’. At the site where the military men were encamped, children now play. Before this could happen, remediation had to take place. The pump for petrol, oil and lubricants was remediated, as well as the underground tank and the washing area. At the central parking facilities the hot spots were removed. A multifunctional target level was applicable at the time, meaning that all the contaminants were removed. For the Ministry of Defence it was actually the first remediation that took place. A competition was organised for the redevelopment of the site, along with some surrounding plots. The winning design was creative in its townplanning architecture and it fits very well in the surrounding landscape. The Kazerne has now become a housing estate that both the municipality and the residents are proud of and the residents enjoy living in.
28
11.
29 De voormalige stortplaats in het landgoed Gulbergen The former landfill in the Gulbergen Estate
Golfen op een voormalige stortplaats Voormalige stortplaatsen leggen een groot beslag op de schaarse ruimte in ons land. Veel van deze locaties worden na bodemsanering getransformeerd tot bedrijventerreinen, woonwijken of natuurgebieden. In ons overwegend vlakke land kunnen ze ook prima benut worden voor recreatieve doeleinden, zoals bijvoorbeeld golf- of skibanen. Uiteraard mag dit geen onaanvaardbare risico´s opleveren voor mens en milieu. De Provincie NoordBrabant kent een speciaal stortplaatsenbeleid en stimuleert initiatieven voor herontwikkeling van stortplaatsen. Een succesvol voorbeeld is de voormalige stortplaats RAZOB in het landgoed Gulbergen in Noord-Brabant, waar jarenlang huisvuil en industrieel afval gestort is. Eind jaren negentig is rondom de vijftig hectare oude stortlocatie een compleet leidingensysteem geïnstalleerd voor het opvangen van stortgas en verontreinigd water. Nu wordt er op deze locatie naar hartelust gegolfd. De golfbaan maakt deel uit van het Landgoed Gulbergen, waartoe ook een dierentuin, een openluchtmuseum en een festivalterrein behoren. Het groenrijke gebied is voor de regio een belangrijke toeristische en recreatieve trekpleister. Op het hoogste punt van de voormalige stort, bovenaan de ‘Stairway to heaven’, heeft de bezoeker een fraai uitzicht over het landgoed Gulbergen. Hier kan men de zaken eens vanuit een ander perspectief bekijken!
A golf course on a former landfill Former landfills take up a considerable amount of space in the Netherlands. Many of these sites have been transformed into business, residential or nature reserves. Considering the relative lack of hills in our country, they can also be used for recreational purposes, like golf courses or ski slopes. Of course, necessary measures have to be taken to reduce the risks to humans and the environment to an acceptable level. The Province of Noord-Brabant has a special landfill policy in place that supports initiatives for the redevelopment of former landfills. A successful example is the former RAZOB landfill in the Gulbergen Estate, where domestic and industrial waste was dumped for many years.
During the late 90s a complete piping and drainage system was installed around the former ‘waste mountain’ to collect the landfill gas and contaminated water. Nowadays golfers enjoy the location. The golf course is part of the Gulbergen Estate, which also includes a zoo, an open air museum and a festival site. The ‘green’ Estate fulfils an important role for tourism and recreation in the area. At the highest point of the former landfill, the top of the ‘Stairway to Heaven’, there is a magnificent view on the Gulbergen Estate. From here one can see things from a different angle!
30
12.
31 De locatie voor herinrichting The site before redevelopment
Veilig wonen op historische grond in Hengelo
Op loopafstand van het gezellige centrum van Hengelo bevindt zich de groene en waterrijke wijk Thiemsland. Een geliefde plek om te wonen, maar dat is niet altijd zo geweest. Voorheen was op deze locatie een electrotechnisch bedrijf gevestigd. Het voormalige bedrijfsterrein van circa tien hectare was met diverse stoffen verontreinigd. Zo troffen de milieukundigen in de grond onder meer minerale olie, teerachtige stoffen, metalen en gechloreerde producten aan. En wat het nog problematischer maakte: ook het grondwater - zowel het ondiepe als het diepere - was verontreinigd. Wat te doen met deze locatie? Er waren plannen voor woningbouw op deze centraal gelegen locatie, maar kon dit? Het antwoord is ja, maar daar ging wel wat aan vooraf. In totaal heeft de aannemer ruim 110.000 ton verontreinigde grond afgegraven en meer dan een miljoen kuub verontreinigd grondwater onttrokken. Dit is na voorzuivering geloosd. Daarna was de weg vrij voor het bouw- en woonrijp maken van het terrein. Nu is het prettig en veilig vertoeven op deze locatie in Hengelo. Bij de inrichting van het gebied is rekening gehouden met de historie van de stad. Lang geleden stond hier namelijk het historische Huys Hengelo met een binnenplaats en een slotgracht, dat beschouwd wordt als de bakermat van de stad. Nu vormt het de kern van Thiemsland. De beide eilanden in het woonpark verbeelden de oorspronkelijke burcht en voorhof. De vijvers eromheen vormen de contouren van de vroegere slotgracht. In Hengelo gaan heden en verleden op prettige wijze hand in hand!
Safe living on historic soil in Hengelo The new residential area of Thiemsland is located at walking distance from the pleasant centre of Hengelo, surrounded by water and green areas. It is a desirable place to live. However, this has not always been the case. In the past an electrical company was located on the site. The former industrial site with a surface area of about ten hectares was contaminated with a mixture of chemicals, such as mineral oil, metals, tar and chlorinated products. To make matters worse, considerable contamination was found in shallow as well as deeper groundwater.
What could be done with the location? There were plans for a new housing site on this centrally located area, but would this be possible? The answer was yes, but it took some doing. The contractor removed more than 110.000 tons of contaminated soil from the location and in total more than a million cubic meters of contaminated groundwater was pumped up and treated. Afterwards the site could be prepared for building and housing. Presently Thiemsland is a pleasant and safe place to live in Hengelo. When the development plans for the site were drafted, the history of the city was taken into account. In the past the historic Huys Hengelo was situated here, considered to be the beginning of Hengelo. Now it forms the centre of Thiemsland. The two islands in the park represent the original castle and forecourt. The ponds around it follow the outlines of the old castle moat. In Hengelo the present and the past go pleasantly hand in hand.
32
13.
33 Horizontale drains onder het centrum van Uden Horizontal drains underneath the centre of Uden
Uden: Ondergrondse sanering in stedelijk gebied zonder overlast Nederland maakt voor drinkwaterbereiding veel gebruik van grondwater. Om deze potentiële drinkwatervoorraad te beschermen, vindt dan ook veelvuldig grondwatersanering plaats. Zo ook in de stad Uden, waar door activiteiten van een chemische wasserij het grondwater over een oppervlakte van meer dan tien hectare was verontreinigd met gechloreerde verbindingen. Conventionele sanering zou een grote grondwateronttrekking betekenen, met een verlaging van de grondwaterstand tot gevolg, wat ongewenst was. Vandaar dat op deze locatie is gekozen voor een volledig ondergrondse biologische sanering. Door injectie van suikerverbindingen worden bacteriën, die van nature in de bodem van Uden aanwezig zijn, gestimuleerd om de schadelijke chloorverbindingen af te breken. Voor het injecteren van de suikers zijn onder het gehele centrum van Uden horizontale drains aangelegd – een unicum tot op heden in Nederland en daarbuiten. Sinds 2002 is de sanering in volle gang. Naar verwachting wordt eind 2007 een stabiele eindsituatie bereikt en kunnen de actieve maatregelen worden afgebouwd. Een grootschalige sanering binnen vijf jaar in stedelijk gebied en zonder overlast voor bewoners, dat is met recht een unicum.
Uden: Underground remediation in an urban area: no inconvenience caused In the Netherlands groundwater is often used as source for drinking water production. Therefore, various remediation projects are executed to protect these potential drinking water reservoirs. This was the case for groundwater underneath the city of Uden, where former dry cleaning activities had led to substantial groundwater contamination with chlorinated solvents. Traditional remediation would consist of large scale groundwater extraction resulting in an undesired lowering of the groundwater level. Therefore at this site an alternative approach was chosen, consisting of a full biological in situ remediation in the subsoil. Through the injection of sugars, the bacteria that are naturally present in the soil in Uden were stimulated to degrade the harmful chlorinated solvents. To inject the necessary sugars horizontal drains were drilled and installed underneath the whole of the
centre of Uden, covering a total area of ten hectares, a unique project up to now both in the Netherlands and abroad. Full scale remediation has been in progress since 2002. Based on the available monitoring results it is expected that by the end of 2007 a stable situation will be reached. At that time active measures can be reduced. Although this is a complex remediation project in an urban area lasting for 5 years, it takes place without any significant inconvenience for inhabitants: a unique project indeed.
34
14.
35 Het voormalige industriecomplex The former industrial complex
Revitalisering industrieel terrein tot aantrekkelijke werkplek in Arnhem In Arnhem was de eigenaar van een groot industrieel complex al lange tijd op zoek naar een partij die het eigendom van de locatie, inclusief bodemverontreinigingsprobleem, wilde overnemen en daarnaast het oude bedrijventerrein kon revitaliseren. Deze partner werd gevonden en het revitaliseringsproces kon starten. Er zat echter een cocktail aan verontreinigingen in de bodem, waarvoor eerst een oplossing moest worden gevonden. Een bouwteam, waarin naast de saneerder annex projectontwikkelaar ook de eigenaar, adviseurs en overheden participeerden, nam het heft in handen. De locatie is gesaneerd volgens het principe ‘Isoleren, Beheersen en Controleren’. De gehele vervuilde locatie is omringd met een dikke, waterdichte wand, die reikt tot de eerste afdichtende laag. Verder is onder meer folie en een laag schoon zand aangebracht, waarin nieuwe leidingen zijn aangelegd. Hierboven zijn de verhardingen en gebouwen gesitueerd. Inmiddels is volop gewerkt aan de realisatie van nieuwe werkgelegenheid. Het voormalige laboratorium gebouw is getransformeerd tot een modern, goed geoutilleerd bedrijfsverzamelgebouw, terwijl aan de westzijde van de locatie nieuwbouw is gerealiseerd. Het nieuwe bedrijventerrein is hiermee een aantrekkelijke werkplek geworden.
Redeveloping an industrial site into an attractive business complex in Arnhem In Arnhem the owner of a large industrial complex was looking for a partner willing to take over the property on the site, including its environmental problem, and at the same time revitalise the area. This partner was found and the revitalising process could start. However, a cocktail of contaminants was found in the soil requiring a solution. A construction team, in which the contractor and project developer, the owner, consultants and authorities participated, took control of the project. The location was cleaned-up according to the IBC-principle (Isolation, Management and Monitoring). The entire contaminated site was surrounded by a thick waterproof wall that reaches the first impermeable layer. In addition an impermeable foil was installed with a layer of clean sand on top, in which new pipes have
been installed. The foundations and buildings are situated on top of this. Full attention has been given to the creation of new job opportunities. The former laboratory building has been transformed into a modern, well equipped office building, housing several companies. New commercial buildings have been established on the west-side of the location. The new business complex has become an attractive working environment.
36
15.
37 De voormalige schaatsfabriek te IJlst The former ice skating factory in IJlst
Shock-load sanering in IJlst Wie aan Friesland denkt, denkt aan schaatsen. Niet voor niets vindt hier in strenge winters de vermaarde Elfstedentocht plaats. Eén van de bekendste en grootste schaatsfabrikanten in Nederland van de vorige eeuw was de firma Nooitgedagt, die in het Friese IJlst een eeuw lang schaatsen maakte. Helaas is de bodem als gevolg van de bedrijfsactiviteiten ernstig verontreinigd geraakt met gechloreerde verbindingen. Voordat er woonhuizen op het terrein konden worden gebouwd, moest de grond dan ook worden gesaneerd. Daarbij kon de oude fabrieksschoorsteen gespaard blijven. De grondwatersanering is een ander verhaal. Het saneren van een omvangrijke grondwaterverontreiniging met gechloreerde producten is met traditionele technieken zeer kostbaar en tijdrovend. Bovendien is het saneringsresultaat vaak teleurstellend. Er moest dus een andere oplossing worden gevonden...
Die werd gevonden in een nieuwe ‘shock-load methode’. Deze bestond uit het toevoegen van een grote overmaat - een ‘shock load’ - aan stoffen die de natuurlijke biologische afbraak stimuleren. Dit blijkt, gezien de resultaten tot op heden, een kosteneffectieve saneringsmethode te zijn. Een ander voordeel van deze werkwijze is het feit dat het niet nodig is installaties op locatie in stand te houden. De bewoners van de nieuwe woonwijk, die inmiddels op het voormalige bedrijfsterrein is verrezen, ondervinden dan ook geen enkele overlast van de grondwatersanering. De bacteriën in de ondergrond doen, nadat ze op weg geholpen zijn, rustig hun werk.
Shock-load remediation in IJlst The province of Friesland in the Northern part of the Netherlands, is synonymous with ice-skating. During severe winters the famous ‘Eleven Cities Tour’ or ‘Elfstedentocht’ takes place here. One of the most well known and greatest skating manufacturers of the last century was the company ‘Nooitgedagt’, whose factory was in the Frisian town of IJlst. For more than one hundred years many types of ice skates were produced here. An unfortunate consequence of the production activities is that the soil has been seriously contaminated with chlorinated products. The soil of this location had to be remediated to make it suitable for a housing project. After remediation a housing development, in which the
old factory chimney was to be preserved, could take place. The groundwater remediation was a different story. It would have been very costly and time consuming to remediate the groundwater contaminated with chlorinated products with conventional techniques. Moreover the results are often disappointing. Therefore another solution had to be found. This was found in a new ‘Shock-load method’. The groundwater was treated with an excess - ‘a shock-load’- of products that enhance natural biological degradation. Considering the positive results so far, this appears to be a new and cost-effective remediation method. Another advantage of the method is that no installations need to be maintained on-site. As a result the inhabitants of the new residential area at the former company site experience no inconvenience from the groundwater remediation at all. The bacteria in the subsoil unobtrusively continue to do their job, after having been given a good start.
38
16.
39 De Zaanoever in 1962 View on the Zaan in 1962
Integratie van bodemsanering en vastgoedontwikkeling in Zaandam Armada: een fraaie nieuwbouwlocatie aan de Zaan, hartje Zaandam. Maar ook een locatie met een (milieu)geschiedenis. Al in 1723 liet Jan Pieterszoon Schoen hier een verfmolen bouwen. Zijn nazaten bouwden in 1929 een grote verffabriek die nog tot midden jaren negentig in bedrijf was. Een projectontwikkelaar annex saneerder kocht het terrein, inclusief milieurisico´s, om er appartementencomplexen neer te zetten. Ze kwamen met een vernieuwende aanpak waarbij de bodemsanering integraal deel uit maakte van de toekomstige planontwikkeling. Het projectbureau Zaanoevers van de Gemeente was enthousiast, omdat hiermee de broodnodige revitalisering van dit deel van de Zaanoever werd opgepakt. Rekening houdend met het toekomstig gebruik - een appartementencomplex- werd gekozen voor een functionele bodemsanering. De sanering was geen sinecure. De veenlaag mocht in elk geval niet worden aangetast. Deze laag lag onder de vervuilde toplaag en scheidde de verontreinigde en schone grondwaterstromen van elkaar. Het graafwerk, waarbij verontreinigingskernen met olie en aromaten werden verwijderd, werd dan ook met grote omzichtigheid uitgevoerd. De aanwezige zware metalen verontreiniging werd geïsoleerd door het aanbrengen van een toplaag schoon zand van een meter, dat per vrachtschip over de Zaan werd aangevoerd. Na sanering heeft dezelfde projectontwikkelaar op de Armada locatie 193 woningen gerealiseerd. De belangstelling voor deze woningen langs de Zaan was groot. Een integrale aanpak van bodemsanering, ontwikkeling en bouw maakte het mogelijk dit project met een uitstekend resultaat te realiseren.
An integrated soil clean-up and real estate development in Zaandam Armada: A beautiful residential area along the river Zaan in the heart of the city of Zaandam, but also a site with an (environmental) history. As long ago as 1723 Jan Pieterszoon Schoen built a paint mill here and his descendants built a large paint factory in 1929 that was used until the end of the century. A project developer and contractor, bought the site, including the environmental liabilities, to build apartment blocks. They came up with an innovative approach, whereby the soil clean-up would be an
integrated part of the future real estate development. The municipality of Zaandam received the plans with enthusiasm. For them it was important that the necessary revitalisation of this part of the ‘Zaan bank’ could be started.
40
17.
41 De oude NS stortlocatie voor bouwafval The former Dutch Railways landfill for construction and demolition waste
Eruit halen wat erin zit in Geertruidenberg De SBNS haalt eruit wat erin zit! Zo luidt de slogan van de Stichting Bodemsanering Nederlandse Spoorwegen (SBNS). De SBNS onderzoekt en saneert ernstige bodemverontreinigingen op (voormalige) spoorterreinen. Daarbij vindt een goede afstemming plaats tussen bodemsanering en spoor- en vastgoedontwikkelingen. Zo ook bij een oude NS-stortplaats voor bouw- en sloopafval in Geertruidenberg, die tot circa 1975 in eigen gebruik was. NS Vastgoed wilde de grond verkopen aan een projectontwikkelaar, maar daarvoor moest deze eerst gesaneerd worden. De SBNS koos voor de methode van ‘uitrieken’, waarbij het stortmateriaal op een speciale manier werd gezeefd in een kraan. De brokstukken en alles wat niet in de grond hoort, werden er op deze manier uit gehaald. Alleen de zandige fractie bleef achter. Doordat de gehele stort uitgeriekt is, is precies bekend wat er nog in de grond zit. De SBNS hoeft slechts minimale nazorg te plegen want er zijn geen verborgen risico’s meer in de bodem. Het uiteindelijke doel van de sanering was het realiseren van woningbouw op schone grond. Deze doelstelling is bereikt. Inmiddels zijn de eerste woningen naar tevredenheid opgeleverd en hebben de bewoners hun intrek genomen in hun nieuwe onderkomen. Zonder angst voor onaangename verrassingen.
Making the most of it in Geertruidenberg The task of the foundation for the remediation of Dutch Railway Sites (SBNS) is to investigate and, if necessary, to remediate severe cases of soil pollution at (former) railway yards of the Dutch Railways (NS). Soil remediation activities take place in agreement with railway and real estate developments. This was also the case at a former NS landfill for construction and demolition waste in Geertruidenberg. The landfill had been used until 1975. NS Real Estate wanted to sell the land for housing development, but to be able to do so the soil had to be remediated first. The SBNS selected a special method, ‘uitrieken’, whereby the landfill material was sieved in a particular way. The material was sieved in a crane and the bulk material, along with anything that did not belong in the soil was taken out. Only the sandy fraction remained.
By treating the entire landfill in this way, it was possible to know what was left behind; therefore the SBNS needs to take minimal aftercare measures, since there are no hidden risks in the soil. The ultimate goal of the clean-up operation was to build houses on the clean soil. This goal has been achieved: the first houses have been delivered to the satisfaction of everyone and the residents have moved into their new accommodation without fear of unexpected surprises.
42
18.
43 Vuilverbranding aan de Gaslaan Waste incineration at the Gaslaan
De Verademing in Den Haag: van gasfabriek tot sportpark Het Park- en sportcomplex ‘De Verademing’ vormt een ware oase in de dichtbevolkte Haagse binnenstad. Meer dan honderd jaar lang was dit beslist niet het geval. Zo heeft er van 1875 tot 1924 een gemeentelijke gasfabriek gestaan. Na de sloop werd het terrein tot 1964 gebruikt voor vuiloverslag en daarna voor vuilverbranding. Door al deze bedrijfsactiviteiten was de bodem sterk vervuild geraakt en de stank zorgde voor veel overlast voor de omgeving. Na vele jaren vergeefs zoeken naar een oplossing deed zich een kans voor. De vuilverbranding kon worden verplaatst naar een andere locatie en de gemeente presenteerde in 1998 de saneringsplannen. Hiermee werd een lang gekoesterde wens van de bewoners vervuld. Ze mochten zelfs meedenken over de inrichting van het park- en sportcomplex. Maar eerst vonden de sloop en de sanering plaats. Rondom het verontreinigde terrein werd een damwand geplaatst tot negentien meter diepte. Het verontreinigde grondwater daarbinnen wordt permanent opgepompt en gezuiverd. Verder is er een laag schone grond als leeflaag aangebracht. De vorm van het park is mede ingegeven door de sanering van het terrein. Zo volgt het geasfalteerde circuit - dat rondom het hele park ligt en bedoeld is voor wandelen, skaten en fietsen - de contouren van de aangebrachte damwand. Er zijn sportvelden met accomodatie aangelegd en bomen geplant. De kinderen uit de wijk mochten zelfs hun eigen speeltuin ontwerpen. De Verademing heeft het aangezicht van de wijk op spectaculaire wijze veranderd en de lucht gezuiverd. Een regelrechte verademing dus!
De Verademing (A ‘Relief’) in Den Haag: A gasworks site becomes a sports park The park and sporting complex ‘De Verademing’, situated at the Gaslaan in the Hague, is an oasis for sport and recreation in the inner city of the Hague, though for more than a hundred years this was certainly not the case. From 1875 until 1924 the municipal gasworks were situated there. After the demolition of the gasworks the site was used as a dumping ground until 1964 and afterwards for waste incineration. Because of all these industrial activities the soil was heavily contaminated and the odour caused much inconvenience for the neighbourhood. After many years of searching in vain for a solution, an opportunity arose. The waste
incineration plant could be moved to another location and in 1998 the municipality presented the remediation plans. A long cherished wish of the residents was to be fulfilled: they were even asked to participate by giving their thoughts about the layout of the park and sporting complex. However, demolition and clean-up had first to take place. Around the contaminated site a sheet pile wall was placed to a depth of nineteen meters. The contaminated groundwater within this enclosure is permanently being pumped up and purified and a clean layer of soil was applied to the surface. The contours of the subsequent parkland were inspired by the remediation of the site. Thus the asphalt circuit around the park, intended for walking, skating and cycling, follows the contours of the surrounding sheet pile wall as closely as possible. Sporting fields and facilities were built and trees have been planted. The children of the neighbourhood were asked to design their own playground. The entire ‘De Verademing’ project has changed the appearance of this part of town in a spectacular way and everyone can breathe clean air again. A true relief!
44
19.
45 Situatie van de locatie in 1950 Situation of the site in 1950
Wonen aan het waterfront te Kampen Historische bedrijvigheid in de binnenstad laat nogal eens zijn sporen in de bodem na. Maar juist deze binnenstedelijke locaties zijn vaak heel aantrekkelijk voor woningbouw. Een dilemma? Niet in Kampen. Nabij het centrum van de stad, aan de rivier de IJssel, was lange tijd een grote pannenfabriek gevestigd. De fabriek verhuisde naar een nieuwe locatie, maar liet een erfenis achter in de bodem die bestond uit minerale olie, zware metalen, teerproducten en gechloreerde oplosmiddelen. De locatie van circa vier hectare, gelegen aan de IJssel, bleek echter zeer in trek voor woningbouw. Een echte A-locatie. Een projectontwikkelaar, tevens saneerder, kocht de locatie in verontreinigde toestand met de opdracht deze geschikt te maken voor woningbouw. Geen gemakkelijke opgave, gezien de aanwezige cocktail van verontreinigingen. Als saneringsoplossing werd gekozen voor een combinatie van maatregelen: ontgraven van de verontreiniging en het aanbrengen van een leeflaag waar nodig en grondwateronttrekking. Daarnaast viel de keuze op in-situ maatregelen zoals chemische oxidatie en het stimuleren van de biologische afbraak. Dankzij de saneringsactiviteiten wordt een zeer interessante locatie aan de IJssel in Kampen geschikt gemaakt voor de nieuwe bestemming: wonen. Uit de eerste verkoopresultaten blijkt dat de nieuwe woonlocatie, Berkpark geheten, een grote aantrekkingskracht heeft. Het zorgt bovendien voor een stedenbouwkundige opwaardering van de omgeving en het waterfront van Kampen. Het is tevens een toeristische trekpleister en verbetert het imago van de stad.
Living at the waterfront in Kampen Historic activities in the inner city often leave their marks in the soil. Yet it is exactly these locations close to the town centre that are very attractive for housing. Is this a dilemma? Not for the city of Kampen. For a long time a large factory, producing household pans, was situated near the centre of Kampen. The factory moved elsewhere, but left its legacy in the soil. Contamination with mineral oil, heavy metals, tar products and chlorinated solvents was
found. Yet the location of approximately 40.000 m2 situated on the border of the IJssel River appeared to be very much in demand for housing due to its unique location. A project developer and contractor bought the location in its contaminated state with the assignment to make it suitable for housing. Not an easy task, in view of the cocktail of contaminants present at the site. For remediation a combination of clean-up activities was used: digging out the contaminated soil and applying, where necessary, a new top soil layer, withdrawal of groundwater and in-situ measures, such as chemical oxidation and stimulation of the biological breakdown. Thanks to this clean-up operation a very interesting location on the border of the IJssel in Kampen could be transformed into a new residential area. From the first sales it is evident that the new location, called Berkpark, is very much in demand. The Berkpark project also caused a re-evaluation of town-planning of surrounding areas and of the waterfront of Kampen. At the same time it is a tourist attraction and it improves the image of the city.
46
20.
47 De vroegere gasfabriek The former gasworks factory
Op bezoek in het Griftpark in Utrecht Waar ga je met de (klein)kinderen naar toe tijdens een dagje uit in Utrecht? Naar het Griftpark! Vroeger stond hier een gasfabriek waar uit steenkolen gas werd gemaakt. De afvalproducten kwamen in de bodem terecht, waardoor grond en grondwater verontreinigd zijn geraakt met onder andere minerale olie, cyanide en teerproducten. Jarenlang lag het ‘gifpark’, zoals het in de volksmond werd genoemd, er troosteloos en verlaten bij. In 1993 gaf de gemeente het startsein voor een ingenieuze bodemsanering die bijna tien jaar lang zou duren. Daarbij is de verontreiniging onder het acht hectare oude gasfabrieksterrein helemaal ingepakt. Bovendien is meer dan 350.000 m3 verontreinigde grond afgegraven en vervangen door schone grond. Om verspreiding van verontreinigd grondwater naar de omgeving te voorkomen wordt het grondwater nog enige tientallen jaren opgepompt en gezuiverd. Dankzij de sanering en inspanningen van velen ligt er nu een aantrekkelijk park met onder meer een speeltuin, een skatebaan, een kinderboerderij en educatieve tuinen met bijzondere planten. Een unieke plek in de stad, waar jong en oud zich vermaken.
Visiting the Griftpark in Utrecht Where do you go with your (grand)children for a day out in Utrecht? You go to the Griftpark! There used to be a gasworks here, where they produced gasoline from coal. The waste products contaminated the soil and groundwater with mineral oil, cyanide and tar products. For years the polluted park lay desolate and deserted. In 1993 the municipality announced the start of an ingenious soil remediation project that would last almost ten years, until 2002. This included the isolation of the eight hectares of the old gasworks site from the surrounding environment. Over 350.000 m3 of contaminated soil was excavated and was replaced by clean soil. To prevent contaminated groundwater from spreading to the environment, the groundwater continues to be pumped up and will be treated for several years to come. Thanks to remediation and the efforts of the many people involved, an attractive park has been created that has a recreation ground, skateboard facilities, a children’s farm and educational
gardens with unique plants: a special place in the town centre, where people of all ages can enjoy themselves.
48
21.
49 Situatie bij aanvang van de HCH sanering Situation at the start of HCH in-situ bioremediation
Nieuwe perspectieven voor pesticiden in Hengelo Is het mogelijk om een locatie die is verontreinigd met pesticiden (een wereldwijd probleem) op kosteneffectieve en milieuvriendelijke wijze te saneren en te herontwikkelen? Op een industriële locatie in Hengelo, gelegen aan het water, bleek dit mogelijk en is een succesvolle combinatie van bodemsanering en herinrichting gedemonstreerd. Het betrof de in-situ biologische sanering van het pesticide hexachloorcyclohexaan (HCH), een erfenis van de vorige terreingebruiker, en de bouw van een overslagfaciliteit voor containers. De containerterminal is gebouwd op de terreingrens met het kanaal, dat het te beschermen object vormt. Onder de containerterminal is een infiltratiesysteem geïnstalleerd als ‘bioscherm’. Dit als eerste stap voor het afbreken van HCH. Een waterzuiveringsunit ter plekke is als tweede stap ingezet voor de vervolgafbraak van de gevormde intermediairen tot onschadelijke producten. De unieke aanpak is beloond met de ‘Responsible Care’ Prijs van de Chemische Industrie. Een kostenevaluatie heeft aangetoond dat het bioscherm een kosteneffectieve technologie is die kan concurreren met conventionele technologiën. De innovatieve methode biedt derhalve perspectieven voor meerdere stoffen, die op dezelfde wijze kunnen worden afgebroken, zoals DDT en PCB´s.
New perspectives on pesticides in Hengelo Is it possible to remediate and redevelop a site contaminated with pesticides (a world-wide problem), in a cost-effective and environmental friendly way? At an industrial site in Hengelo, situated near water, a successful combination of in-situ bioremediation and redevelopment was demonstrated. It concerned the in-situ biological remediation of the pesticide hexachlorocyclohexane (HCH), a heritage of the previous owner, and the building of a large transhipment facility for containers. The container terminal was constructed at the border of a canal, which forms the boundary of the site and needs to be protected.
Infiltration facilities were installed under the container terminal to create a ‘bioscreen’. This formed a first step for the degradation of HCH. As a second step an on-site water treatment plant was used for the transformation of the resultant intermediate degradation products into harmless chemicals. The unique approach was rewarded with the Responsible Care Prize by the Association of the Dutch Chemical Industry. A cost evaluation has shown that the bioscreen is a cost effective technology that can compete with conventional technologies. This innovative technology therefore presents opportunities for other compounds that can be degraded in a similar way, such as DDT and PCBs.
50
Meer informatie
Het digitale fotoboek is ook te bekijken via www.vrom.nl/bodem Het Nederlandse bedrijfsleven presenteert een cd-rom waarop innovatieve saneringstechnieken beschreven worden. Meer informatie is te verkrijgen via www.skbodem.nl
51
More information
The digital photograph book can be viewed at www.vrom.nl/soil Dutch companies will present a cd-rom describing innovative remediation techniques. More information can be obtained at www.skbodem.nl
52
Colofon
Met medewerking van Contributions from 1) 2) 3) 4)
Projectbureau Gemeente Amsterdam Havenbedrijf Rotterdam IVV (Foto/ Photo Aeroview) NAM Rijkswaterstaat Zuid-Holland en Rijkswaterstaat RIZA (Foto/ Photo Projectteam Hollandsche IJssel) 5) Bioclear BV 6) Provincie Limburg 7) SUBAT 8) Van der Brugge Communicatie Advies (Foto/ Photo Th. Alink) 9) Provincie Zeeland 10) Dienst Vastgoed Defensie 11) Bioclear BV/ Promeco 12) NTP Milieu 13) Provincie Noord-Brabant (Foto/ Photo RAZOB) 14) Mourik Groot-Ammers BV 15) Grontmij 16) Dura Vermeer BV (Gemeentearchief Zaanstad) 17) Stichting bodemsanering NS 18) Gemeente Den Haag 19) Mateboer Milieutechniek en Projectontwikkeling BV 20) Gemeente Utrecht 21) TNO
Foto’s Photographs Pieter Pennings
Ministerie van VROM > staat voor ruimte, wonen, milieu en rijksgebouwen. Beleid maken, uitvoeren en handhaven. Nederland is klein. Denk groot.
VROM 6308 / OKTOBER 2006
Dit is een publicatie van: Ministerie van VROM > Rijnstraat 8 > 2515 XP Den Haag > www.vrom.nl
www.vrom.nl
Bodemsanering biedt kansen Soil remediation offers opportunities
