Blessures tijdens paardensport

Blessures tijdens paardensport Blessurecijfers

Samenvatting Paardrijden is een sport met een kleine kans op een blessure. Het aantal blessures per 1.000 uur paardrijden is laag. Daar staat tegenover dat veel blessures ernstig zijn. Het aantal Spoedeisende Hulp (SEH-)behandelingen is relatief groot (9.900 in 2012), evenals het aandeel en aantal acute ziekenhuisopnamen. In 2012 werd zeventien procent (1.600) van de slachtoffers na behandeling op de SEH-afdeling in het ziekenhuis opgenomen. Dit is aanmerkelijk meer dan het opnamepercentage van een gemiddelde sportblessure (6%). Jaarlijks overlijdt gemiddeld tenminste één ruiter. Sinds 2005 lijkt het aantal SEH-behandelingen voor een paardensportblessure, na een daling vanaf de eeuwwisseling, weer toe te nemen. Aantal blessures door paardensport in 2012 Totaal aantal blessures*

66.000

Medisch behandelde blessures*

31.000

Huisarts/ huisartsenpost*

19.000

SEH-behandelingen

9.900

Ziekenhuisopnamen na SEH-behandeling

1.600

Overledenen *Gemiddelde 2006-2012

Paardensport wordt vooral beoefend door (jonge) vrouwen wat terug te zien is in de blessurecijfers. Veruit het merendeel van de ruiters die op een SEHafdeling behandeld worden, is vrouw. De slachtoffers zijn jong: in 2012 was ongeveer de helft een vrouw tussen 10 en 25 jaar oud. Meer dan twee derde van de blessures wordt veroorzaakt doordat een ruiter van het paard valt. Eén op de vijf blessures ontstond door contact met het paard, bijvoorbeeld door een trap of doordat het paard op een voet gaat staan. De meest voorkomende paardensportblessures die op een SEH-afdeling behandeld worden, zijn blessures aan de armen. Daarbij gaat het vaak om fracturen. Opvallend is het grote aandeel blessures aan de romp (19%) en daarbij vooral een betrekkelijk hoog aantal gevallen met ernstig letsel aan de wervelkolom. Bij tien procent was er sprake van hoofdletsel, waaronder een zeventigtal ruiters met als ernstig schedel/hersenletsel. Hersenletsel is ook de belangrijkste doodsoorzaak bij paardensportongevallen.

1

Bron: Letsel Informatie Systeem 2012/ 1986-2012, VeiligheidNL; Ongevallen en Bewegen in Nederland 2012/ 2006-2012, VeiligheidNL; Letsellastmodel 2012, VeiligheidNL i.s.m. Erasmus Medisch Centrum; TNO-rapport KvL/B&G 2008.005 Blessures in de Paardensport (BIS); Krantenknipselregistratie 1986-2012, VeiligheidNL; Continu LIS Vervolgonderzoek 2004-2009, VeiligheidNL

Veel blessures maar kleine kans Op basis van het enquêteonderzoek Ongevallen en Bewegen in Nederland (2006-2012) schatten we dat jaarlijks gemiddeld 66.000 blessures ontstaan door paardensport (n=101), de meeste acuut (80%). Ongeveer de helft van deze blessures moet medisch worden behandeld (48%) waaronder 19.000 blessures die door een huisarts worden behandeld. De kans op een blessure door paardensport is relatief klein. In de periode 2006-2012 was sprake van 1,2 blessures per 1.000 uren paardrijden. Bij sport als totaal was de kans groter namelijk 2,0 blessures per 1.000 uren. Bovenstaande wordt bevestigd door bevindingen uit het Elektronisch Sporters Dossier (ESD)(voorheen

Blessure Informatie Systeem) van TNO. Ook daaruit kwam naar voren dat ten opzichte van de tijd (5,3 uur per week) die de ondervraagde ruiters aan hun sport besteden het blessurerisico klein genoemd kan worden. In dit onderzoek bedroeg de incidentie per 1.000 uur 1,1.

Kleine kans maar vaak ernstige gevolgen In 2012 vonden naar schatting 9.900 SEHbehandelingen plaats in verband met een blessure opgelopen tijdens paardensport (n=1.060). Paardensport staat hiermee op de vierde plaats als het gaat om het jaarlijks aantal blessures dat op een SEH-afdeling moet worden behandeld. Veldvoetbal staat weliswaar veruit bovenaan, maar vergeleken

Blessures door paardensport. Blessurecijfers - VeiligheidNL - april 2014

met alle andere sporten is paardensport een sport met relatief veel blessures die op een SEH-afdeling moeten worden behandeld (figuur 1). Deze bijna tienduizend blessures door paardensport komen overeen met 19 SEH-behandelingen per 100.000 uur paardrijden. De kans op een blessure met SEH-behandeling door paardensport is hiermee aanmerkelijk groter dan het gemiddelde voor alle sporten samen, want overall was in 2012 sprake van 7,1 SEH-behandelingen per 100.000 sporturen. Kortom, afgezet tegen het aantal uren dat paardensport beoefend wordt, is het aantal blessures met SEH-behandeling groot. Figuur 1 Sportblessures in 2012; SEHbehandelingen en ziekenhuisopnamen na SEH-behandeling, naar sporttak (top 10) Aantal SEH-behandelingen

50.000 40.000

Ook op een andere manier komt naar voren dat de kans op een ernstige blessures relatief groot is. Ten eerste op basis van het aandeel ruiters dat na behandeling op de SEH-afdeling moet worden opgenomen in het ziekenhuis. In 2012 werd één op de zes ruiters die behandeld werden op een SEHafdeling (17 procent, 1.600 ziekenhuisopnamen) vervolgens opgenomen in het ziekenhuis. Dit is drie keer zo vaak als voor sporters als totaal. Voor sport als totaal was in 2012 ‘slechts’ bij zes procent van de blessures behandeld op de SEH-afdeling vervolgens een ziekenhuisopname noodzakelijk. In figuur 1 is te zien dat paardensport wat betreft het aantal ziekenhuisopnamen (na SEH-behandeling) op de tweede plaats staat. Daarnaast valt op dat het verschil met veldvoetbal bijna verdwenen is (figuur 2). Allemaal tekenen dat paardensport relatief vaak tot ernstigere blessures leidt.

30.000

Ongunstige ontwikkeling

20.000

Het aantal SEH-behandelingen naar aanleiding van een blessure die is ontstaan door paardrijden nam in de jaren negentig sterk toe, en daalde vanaf 2000. Sinds 2005 lijkt het aantal SEH-behandelingen voor een paardensportblessure weer toe te nemen (figuur 2). Kortom, in grote lijnen lijkt de ontwikkeling relatief ongunstig, ook als de ontwikkeling bij paardensport vergeleken wordt met de ontwikkeling voor sport als totaal (daling tot 2005, daling vanaf 2009) (figuur 2). Voor de periode 2006-2012 weten we verder dat het aantal uren dat de paardensport beoefend wordt een dalende tendens vertoont (figuur 2). Dit versterkt de conclusie dat er sprake is van een ongunstige ontwikkeling in aantal blessures.

10.000

…

…

Zaalvoetbal

Volleybal

Wielrennen

Vechtsport

Hockey

Zwemmen

Paardensport

Schaatsen

Bewegings*

Veldvoetbal

0

Aantal ziekenhuisopnamen na SEH-behandeling

2.000 1.500 1.000 500

…

…

Vechtsport

Zwemmen

Gymn./ turnen

Mountainbiken

Motorsport

Bewegings*

Wielrennen

Schaatsen

Paardensport

Veldvoetbal

0

Het aantal ziekenhuisopnamen na SEH-behandeling stijgt nog sterker dan het aantal SEH-behandelingen. Hierbij is echter het vermoeden dat veranderingen in de gezondheidzorg (mede) een rol spelen.

Bron: Letsel Informatie Systeem 2012, VeiligheidNL


Figuur 2

Trend in het aantal SEH-behandelingen i.v.m. een blessure door sportbeoefening als totaal en paardensport en aantal uren paardensport per jaar

300.000

Aantal SEH-behandelingen ivm een sportblessure 200.000 100.000

2012

2007 2007

2011

2006 2006

2010

2005 2005

2009

2004 2004

2008

2003 2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

1986

0

\

15.000

Aantal SEH-behandelingen ivm een blessure door paardensport 10.000

5.000

2012

2011

2010

2009

2008

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

1986

0

80.000.000

Aantal uren paardensport 40.000.000

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

1986

0

Bron: Letsel Informatie Systeem 1986-2012, VeiligheidNL; Ongevallen en Bewegen in Nederland 2006-2012, VeiligheidNL

Paardrijden, sport voor jonge meiden Meisjes/ vrouwen lopen veruit de meeste paardensportblessures op (91%). In twee op de vijf gevallen is de geblesseerde ruiter een amazone in de leeftijd 10-19 jaar (40%), en de helft van de gevallen een amazone in de leeftijd 10-24 jaar (53%). Ook op de SEH-afdeling is het merendeel van de ruiters een (jonge) vrouw (figuur 3; bijlage tabel 1). In 2012 was 89 procent een vrouw. Van de amazones was een kwart in de leeftijd van 10 tot en met 14 jaar (24%), en één op de vijf in de leeftijd 15-19 jaar (19%). De mannelijke ruiters die met een blessure de SEH-afdeling kwamen waren veel ouder: in 2012 was twee vijfde 50 jaar of ouder. De kans op een blessure lijkt bij mannen groter dan bij de vrouwen, namelijk 29 versus 18 SEHbehandelingen per 100.000 uren paardensport.

Verder zijn er aanwijzingen dat meisjes in de leeftijd 59 jaar een relatief groot risico lopen. Echter, deze resultaten moeten met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden, aangezien het aantal cases met informatie over het aantal uren paardensport bij beperkt is, wat de betrouwbaarheid van de resultaten beïnvloedt.

Ziekenhuisopnamen ook op hogere leeftijd In figuur 3 is te zien dat bij de ziekenhuisopnamen na SEH-behandeling niet alleen het aantal jonge amazones groot is, ook valt het aantal amazones en ruiters op hogere leeftijd op vergeleken bij hun aandeel bij de SEH-behandelingen (bijlage tabel 2). Dit duidt erop dat deze groep ruiters relatief vaak blessures oploopt die ernstiger zijn dan gemiddeld.


Figuur 3

Paardrijblessures: SEH-behandelingen en ziekenhuisopnamen na SEH-behandeling naar leeftijd en geslacht Aantal SEH-behandelingen

2.500

Aantal ziekenhuisopnamen na SEH-behandeling 300

2.000

Man

250

Vrouw

Man

Vrouw

200

1.500

150

1.000

100

500

50 55j en ouder

50-54 jaar

45-49 jaar

40-44 jaar

35-39 jaar

30-34 jaar

25-29 jaar

20-24 jaar

15-19 jaar

10-14 jaar

0-4 jaar

5-9 jaar

0

55j en ouder

50-54 jaar

45-49 jaar

40-44 jaar

35-39 jaar

30-34 jaar

25-29 jaar

20-24 jaar

15-19 jaar

10-14 jaar

5-9 jaar

0-4 jaar

0


Stijging aantal SEH-behandelingen bij jonge en oudere ruiters Gegevens over de laatste jaren per leeftijdsgroep laten zien dat de stijging in het aantal SEHbehandelingen in verband met een blessure door paardensport in absolute zin het grootst is bij kinderen en jongeren in de leeftijd van 10 tot en met 24 jaar. In relatieve zin is de stijging het grootst bij ruiters vanaf 45 jaar (bijlage figuur 1).

Figuur 4 Paardrijblessures: SEH-behandelingen, aandeel blessures door val van paard naar leeftijd 100% 80% 60% 40% 20%

Bovenstaande verdeling wordt bevestigd door bevindingen uit het ESD van TNO. Hieruit kwam eveneens naar voren dat de meeste blessures ontstaan door een val (72%), een trap van een paard (5%) en doordat een paard op de voeten stapt (4%).

55j en ouder

50-54 jaar

45-49 jaar

40-44 jaar

35-39 jaar

30-34 jaar

25-29 jaar

20-24 jaar

15-19 jaar

10-14 jaar

Totaal

Verreweg de meeste ruiters raken geblesseerd door een val van een paard (of pony). In 2012 werd ruim twee derde (69%) van de blessures veroorzaakt doordat een ruiter van het paard viel (bijlage tabel 3). Eén op de vijf blessures (18%) ontstond door contact met het paard, bijvoorbeeld doordat een paard op een voet ging staan (6%) of door een trap van een paard (4%). Een klein gedeelte van de blessures ontstaat door een beknelling, in 2012 drie procent.

0-9 jaar

0%

Veel en relatief ernstige blessures door val van paard


Bij de ziekenhuisopnamen na SEH-behandeling is het aandeel ruiters met een blessure door een val van een paard groter dan bij de SEH-behandelingen, in 2012 was dat 81 procent (bijlage tabel 3). Dit wijst erop dat de blessures door een val een paard relatief vaak tot ernstig letsel leiden.

In de manege meeste blessures, in de natuur vaker ernstige blessures

Bij ruiters tot 20 jaar is het aandeel blessures (met SEH-behandeling) door een val van het paard het grootst, variërend van 87 procent bij de jongste ruiters (0-9 jaar) tot 73 procent bij de leeftijdsgroep 15-19 jaar (figuur 4; bijlage tabel 4). In de oudere leeftijdsgroep schommelde het aandeel tussen de 54 en 68 procent.

De meeste blessures door paardensport waarvoor een SEH-behandeling nodig is, ontstaan in een manege. Van alle paardensportblessures (met SEHbehandeling) in 2012 waarbij de locatie waar de blessure ontstaan bekend was, is twee derde ontstaan in een manege (68%), twaalf procent in een natuurgebied, zes procent op een boerderij en vijf procent op straat (bijlage tabel 5).


In figuur 5 is te zien het aandeel blessures opgelopen in een manage afneemt met het toenemen van de leeftijd en het aandeel blessures opgelopen in de natuur of op straat toeneemt. Alle bovenstaande verdeling zijn ongetwijfeld beïnvloed door de mate waarin de paardensport op de diverse locaties beoefend wordt. Of er nog andere factoren een rol spelen (bijvoorbeeld buiten rijden is Figuur 5

Paardrijblessures: SEH-behandelingen naar locatie waarop de blessure ontstaan is en leeftijd 0%

20%

40%

Totaal

80%

Boerderij

Straat, rijweg, trottoir

5%

Overig

76%

15-24 jaar

100%

12%

Natuurgebied

0-14 jaar

55j en ouder

60%

68% Manege

25-54 jaar

risicovoller) kan niet worden vastgesteld. Echter het feit dat bij de ziekenhuisopnamen (na SEHbehandeling) het aandeel ruiters met een blessure opgelopen in een natuurgebied zeventien procent is tegenover twaalf procent bij de SEH-behandelingen, duidt erop dat de blessures opgelopen in de natuur vaker ernstig zijn (bijlage tabel 5).

10%

69%

3%

8%

60%

16%

56%

4% 7%

24%

12%


5.000

SEH-behandelingen

4.000

Opnamen na SEHbehandeling

3.000 2.000 1.000

Overig

Heup/ been/voet

Schouder/ arm/hand

0 Romp/ wervelkolom

Op de SEH-afdeling komen paardensportblessures aan de bovenste extremiteiten (41%) het meeste voor (bijlage tabel 7). Daarbij gaat het vaak om fracturen, zoals fracturen aan hand of vinger (8%), polsfracturen (6%) of sleutelbeenfracturen (5%) of fracturen aan de bovenarm (5%). Blessures aan de onderste extremiteiten (24%) zijn in de regel niet heel ernstig. In de meeste gevallen gaat het om kneuzingen of ander oppervlakkig letsel. Het grote aandeel blessures aan de romp (19%, bij sportblessures als totaal is dit slechts vijf procent) is opvallend, vooral het betrekkelijk hoge aantal (3%) ruiters met een fractuur aan de wervelkolom en/of ruggenmergletsel, wat als zeer ernstig letsel bekend staat. Eén op de drie ruiters met een blessure aan de romp wordt na behandeling op de SEH-afdeling opgenomen in het ziekenhuis (figuur 6). Letsel aan het hoofd, de hals of de nek is een probleem dat ondanks helmgebruik nog veel voorkomt (10%). In een zeventigtal gevallen is er sprake van als ernstig ingeschat hersenletsel. Een kwart van de ruiters met een blessure aan hoofd, hals of nek wordt opgenomen.

Figuur 6 Paardrijblessures: SEH-behandelingen en ziekenhuisopnamen naar blessurelocatie

Hoofd/ hals/nek

Relatief veel en ernstige blessures aan de romp


OBiN geeft aanwijzingen dat overall bij paardensport de meeste blessures voorkomen aan de onderste extremiteiten en de romp. Ook uit het ESD komt naar voren dat blessures aan de romp veel voorkomen: de romp: bekken/heup (13%), lage rug (15%), hoge rug (4%) en borstkas (4%). Ongeveer één op de twaalf à dertien ruiters gebruikt een bodyprotector. Zestien procent van de ruiters had hoofdletsel. De vraag is of dit samenhangt met de bevinding dat één op de vijf ruiters (19%) geen helm draagt.


Naar schatting tenminste één dodelijk ongeval per jaar

Krantenknipselregistratie is te vinden in de bijlage tabel 8.

In de gangbare registraties van dodelijke ongevallen is het niet mogelijk om ruiters te onderscheiden. Daarom is in de Krantenknipselregistratie en het Letsel Informatie Systeem van VeiligheidNL gezocht naar informatie. Uit de Krantenknipselregistratie weten we dat er in de periode 1986-2012 in ieder geval 29 ruiters zijn overleden. Drie kwart (n=22) van hen viel van het paard. Vier slachtoffers kregen een trap van een paard (waarvan drie na een val). Drie van hen werden door de trap aan hun hoofd geraakt. Voor zover bekend overleden achttien van de negenentwintig ruiters aan hoofdletsel. Een complete lijst van beschrijvingen van dodelijke ongevallen door paardensport zoals geregistreerd in de

Gedrag ruiter en paard ten grondslag aan blessures? In het Continu LIS Vervolgonderzoek van VeiligheidNL is aan sporters met een blessure behandeld op de SEH-afdeling van een LIS-ziekenhuis, onder andere gevraagd aan te geven welke factoren naar hun mening een rol hebben gespeeld bij het ontstaan van de blessure. Hierbij zijn vier categorieën factoren bevraagd. Onder ruiters met een blessure worden gedragsfactoren (65%) het vaakst genoemd gevolgd

Maatschappelijke kosten De directe medische kosten van blessures door paardensport die op de SEH-afdeling zijn behandeld of als gevolg waarvan een ziekenhuisopname heeft plaats gevonden bedroegen in 2012 gemiddeld € 1.600, de verzuimkosten gemiddeld € 7.200. Dit is beide hoger dan overeenkomstige gemiddelde kosten van een sportblessure (€ 1.100 resp. € 5.700). Ook dit laat zien dat de gemiddelde paardensportblessure waarschijnlijk ernstiger is dan een gemiddelde sportblessure.

In het Letsel Informatie Systeem, een steekproef van ongeveer een tiende van de Nederlandse ziekenhuizen, zijn in de periode 1986-2012 elf dodelijke paardrijdongevallen geregistreerd die op de SEH-afdeling zijn gepresenteerd. In acht van de elf gevallen ging het om een val van een paard. In twee gevallen werd het slachtoffer tegen het hoofd getrapt door een paard. In acht gevallen was er sprake van hoofdletsel. Niet bekend is of deze ruiters een helm droegen ten tijde van het ongeval. Uit deze gegevens kan geconcludeerd worden dat er jaarlijks gemiddeld minimaal één ruiter overlijdt aan de gevolgen van een ongeval tijdens paardrijden.

door lichamelijke factoren (26%), omgevingsfactoren (23%) en productfactoren (14%). Bij de gedragsfactoren wordt vooral pech als oorzaak genoemd. Dit komt overeen met de bevindingen bij sportblessures in het algemeen. Als oorzaken voor een ongeval tijdens paardrijden noemen de ruiters in het ESD vooral het schrikken van het paard (54%) en een onvoldoende eigen vaardigheid (10%).

De totale directe medische kosten van geblesseerde ruiters die op de SEH-afdeling zijn behandeld of in het ziekenhuis zijn opgenomen bedroegen in 2012 € 16 miljoen. Het totaal aan verzuimkosten bedroeg in 2012 € 25 miljoen. En zoals vaak nemen de gemiddelde kosten ruwweg toe met het toenemen van de leeftijd en verschillen de kosten sterk per type blessure. Zo zijn kneuzingen in het algemeen bijvoorbeeld gemiddeld relatief goedkoop en leidt, logischer wijze, ernstig schedel/hersenletsel tot veel hoger medische kosten en verzuimkosten per slachtoffer.


Expositiegegevens

Figuur 7 Aantal ruiters, naar leeftijd en geslacht*

In 2012 waren naar schatting 340.000 ruiters actief en telde de Koninklijk Nederlands Hippische Sportbond (KNHS) 213.000 leden.

100.000 Man

80.000

Vrouw

60.000

Ruiters zijn in de regel amazones (93%) en jong (figuur 7). In totaal is naar schatting in 2012 52 miljoen uren de paardensport beoefend.

40.000 20.000

55-64 jaar

45-54 jaar

35-44 jaar

25-34 jaar

15-24 jaar

0

Bron: Ongevallen en Bewegen in Nederland 2006-2012, VeiligheidNL * Wegens een verschil in de methode van ondervraging zijn hier slechts de ruiters van 15-64 jaar weergegeven

Toelichting bronnen letselgegevens Bij het samenstellen van deze factsheet is gebruikgemaakt van verschillende gegevensbronnen. Informatie over het enquêteonderzoek Ongevallen en Bewegen in Nederland, het Letsel Informatie Systeem (LIS), de Krantenknipselregistratie en het Continu LIS Vervolgonderzoek allen van VeiligheidNL is te vinden op www.veiligheid.nl. In de Landelijke Medische Registratie (LMR) van ziekenhuisopnamen in Nederland is het niet mogelijk om blessures door paardensport te onderscheiden. Daarom zijn de gegevens over ziekenhuisopnamen in deze factsheet afkomstig uit LIS en betreffen dus blessures waarvoor ruiters na behandeling op de SEH-afdeling zijn opgenomen in het ziekenhuis. Het is dan ook waarschijnlijk dat dit beeld van ziekenhuisopnamen onvolledig is, omdat het hierbij slechts om die blessures gaat waarvoor een acute opname noodzakelijk is. Met het Blessure Informatie Systeem (TNO-rapport KvL/B&G 2008.005 Blessures in de Paardensport (BIS), tegenwoordig ‘Elektronisch Sporters Dossier’ is geprobeerd om een zo representatief mogelijke groep ruiters te werven om een webvragenlijst in te vullen.

Ruiters zijn onder meer geworven onder bezoekers aan een groot paardensportevenement in Deurne, en onder abonnees van de nieuwsbrief van Horses.nl en lezers van de nieuwsbrief voor ruiterpaspoorthouders. Van de 2.347 geënquêteerde ruiters gaven 303 ruiters (13%) aan in de onderzoeksperiode van zes maanden 341 blessures opgelopen te hebben waardoor minimaal drie dagen niet kon worden gereden. 121 ruiters liepen een letsel op waarmee doorgereden kon worden. 688 Ruiters (29%) hadden een ongeval zonder letsel. Een mogelijke beperking is representativiteit van de ondervraagde ruiters. Zo rijden de ondervraagde ruiters gemiddeld ruim 5 uur per week paard en is de gemiddelde leeftijd van de ondervraagde ruiters 27 jaar. De tijdsbesteding en de gemiddelde leeftijd zijn aanmerkelijk hoger dan op basis van het onderzoek Ongevallen en Bewegen in Nederland gemeten is. Zoals al gemeld kunnen in de gangbare registraties van dodelijke ongevallen (Statistiek niet-natuurlijke doden en Doodsoorzakenstatistiek, Centraal Bureau voor de Statistiek) geen ruiters te onderscheiden worden. Daarom is in de Krantenknipselregistratie en het Letsel Informatie Systeem van VeiligheidNL gezocht naar informatie.


Meer cijfers VeiligheidNL beschikt over veel meer cijfers over letsels en ongevallen. Per onderwerp of doelgroep staan de belangrijkste ongevalscijfers beschreven in factsheets zoals deze. U kunt de factsheets gratis

downloaden op www.veiligheid.nl. Heeft u interesse in bepaalde cijfers of een specifieke analyse? VeiligheidNL levert u deze graag. Ga hiervoor naar www.veiligheid.nl/onderzoek/cijfers-aanvragen.

Bij de samenstelling van deze publicatie is de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht genomen. VeiligheidNL aanvaardt echter geen verantwoordelijkheid voor eventuele, in deze uitgave voorkomende onjuistheden of onvolkomenheden. Overname van tekst of gedeelten van tekst is toegestaan, mits met de juiste bronvermelding. Indien tekst gebruikt wordt voor commerciële doelstellingen dient altijd vooraf schriftelijke toestemming verkregen te zijn.

Tips voor preventie Voor een persoonlijk advies over het voorkomen van blessures, ga naar www.voorkomblessures.nl Blessure opgelopen ? Op de website www.sportzorg.nl is nuttige informatie te vinden over wat te doen als u een blessure hebt opgelopen en daar vragen over hebt. Ook vindt u de juiste weg naar de beste sportmedische zorg.


Blessures tijdens paardensport

Recommend Documents