Biomonitoring in hotspot Dendermonde Voorstudie

rapport voorstudie Dendermonde

december 2009

RAPPORT:

Biomonitoring in hotspot Dendermonde Voorstudie

Steunpunt Milieu & Gezondheid

December 2009


december 2009

INHOUD

SAMENVATTING..................................................................................................................1 1 inleiding ...........................................................................................................................4 2 onderzoeksvragen in het vooronderzoek .........................................................................5 3 Recente mortaliteits- en morbiditeitsgegevens voor Dendermonde................................6 3.1 Sterftealtlas ..............................................................................................................6 3.2 Kankerincidentie......................................................................................................6 4 Niet-milieugerelateerde factoren .....................................................................................7 4.1 Sociaal-economisch profiel .....................................................................................7 4.2 Alcohol ....................................................................................................................7 4.2.1 Alcoholconsumptie – data van de gezondheidsenquête 2004 .........................7 4.2.2 Alcohol-gerelateerde incidentie van kanker ....................................................8 4.2.3 Alcohol-gerelateerde sterfte.............................................................................9 4.3 Tabakconsumptie.....................................................................................................9 5 Beroepsblootstelling ......................................................................................................10 5.1 Asbest ....................................................................................................................10 6 Milieugegevens voor het arrondissement Dendermonde ..............................................11 6.1 Emissie naar de lucht door de bedrijven en inventaris van bedrijven ...................11 6.2 Depositiemetingen .................................................................................................11 6.3 Waterbodemmeetnet ..............................................................................................11 6.4 Palingmeetnet ........................................................................................................12 6.5 Bodemmetingen .....................................................................................................12 6.6 Metingen in voeding ..............................................................................................12 7 Voorstel voor humane biomonitoring............................................................................14 8 Algemeen besluit ...........................................................................................................15 Referenties .............................................................................................................................17 Appendix 1: Data sterfteatlas voor arrondissement Aalst en Dendermonde .........................19 Appendix 2: Kankerincidentie...............................................................................................23 Appendix 3: Sociaal-economisch profiel Arrondissement Dendermonde ............................44 Appendix 4: Data alcoholconsumptie in het arrondissement Dendermonde.........................45 Appendix 5: Leeftijdsgestandaardiseerde mortaliteitsratio’s (SMR’s) voor alcoholgerelateerde sterfte.................................................................................................................53 Appendix 6: Leeftijdsgestandaardiseerde mortaliteitsratio's (SMR) met en zonder asbestgerelateerde sterfte.................................................................................................................56 Appendix 7: Inventaris van mogelijke industriële bronnen van blootstelling .......................62 Appendix 8: Waterbodemmeetnet .........................................................................................70 Appendix 9: Mogelijk scenario voor biomonitoring .............................................................78


december 2009

SAMENVATTING Het Steunpunt Milieu en Gezondheid heeft veel aandacht besteed aan de selectie van locaties die bij prioriteit in aanmerking zouden komen om als “hotspot” met een biomonitoringscampagne onderzocht te worden. Na consultatie van zowel de centrale administraties als de plaatselijke afdelingen van het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid (o.a. afdeling Toezicht Volksgezondheid) en de afdeling Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse overheid, van plaatselijke belanghebbenden en van overkoepelende organisaties van het middenveld (waaronder de Bond Beter Leefmilieu, de boerenbond, de vakbonden en de werkgeversorganisaties) kwam de hoge sterfteratio in arrondissement Dendermonde op de 2° plaats te staan, na de industrieregio Genk Zuid. Sinds 1993 publiceert de administratie Zorg en Gezondheid van de Vlaamse Overheid regionale sterftecijfers in de “Gezondheidsindicatoren”. Jaar na jaar tonen deze cijfers een verhoogde sterfte in het arrondissement Dendermonde (en Aalst) in vergelijking met de rest van Vlaanderen. De oorzaak van deze verhoogde sterfte is niet gekend. Onderzoek van recente gegevens uit de sterfteatlas (1996-2005) en van kankerincidentie (2000-2005) toonde aan dat de verhoogde sterfte nog steeds actueel is voor mannen en vrouwen in het arrondissement Dendermonde en hier ook een verhoging van verschillende kankers kan worden vastgesteld. In het arrondissement Aalst is de sterfte minder uitgesproken. Op basis van deze bevindingen werd beslist om enkel het arrondissement Dendermonde in het verdere vooronderzoek op te nemen. Het lag voor de hand na te gaan of blootstelling aan vervuilende stoffen uit het leefmilieu (mede) een oorzaak zou kunnen zijn voor het gezondheidsprobleem. Gezien geen aanwijzingen van mogelijke oorzaken voor handen lagen, leek een voorbereidend onderzoek aangewezen vooraleer over te gaan tot de praktische voorbereiding van de biomonitoring. Dit vooronderzoek moest in de eerste plaats nagaan of in het arrondissement Dendermonde afwijkende waarden worden vastgesteld voor beschikbare milieugegevens of andere factoren die de gezondheid kunnen beïnvloeden. Verschillende levensstijlfactoren kunnen mede bepalend zijn voor het ontwikkelen van gezondheidsproblemen. Uit het vooronderzoek blijkt dat de sociaal-economische status van de inwoners van het arrondissement Dendermonde niet aanzienlijk verschilt van de rest van Vlaanderen. Analyses van de gegevens uit de gezondheidsenquête 2004 geven wel aan dat het arrondissement Dendermonde opmerkelijk hoog scoort voor verschillende indicatoren die te maken hebben met alcoholgebruik, ook na correctie voor leeftijd en geslacht van de deelnemers. Een aantal van de kankers die een hogere incidentie vertonen in het arrondissement Dendermonde kunnen worden bevorderd door hogere alcoholconsumptie. De significant verhoogde incidentie in Dendermonde van hoofd- en halskanker bij mannen en van borstkanker bij vrouwen kunnen allemaal mede door alcohol veroorzaakt zijn. De gestandaardiseerde mortaliteitsratio’s voor leveraandoeningen (welke ook door alcoholconsumptie beïnvloed kunnen worden) is in Dendermonde verhoogd (significant voor mannen, maar niet significant verhoogd bij vrouwen) vergeleken met de achtergrondwaarde. Echter na correctie voor alcoholgerelateerde sterfte wordt nog steeds oversterfte (zowel bij mannen als bij vrouwen) vastgesteld in het arrondissement Dendermonde. Er zijn dus nog andere factoren die een rol spelen in dit gezondheidsprobleem. In het arrondissement Dendermonde zijn enkele bedrijventerreinen gelegen, waaronder drie hoog-Sevesobedrijven. Toch werden geen gegevens gevonden die wijzen op een

1


december 2009

bijzondere uitstoot van polluenten door de bedrijven aanwezig in de regio. In het verleden bestond er in het arrondissement Dendermonde en de omliggende regio wel een bloeiende scheepvaartindustrie. Omwille van enkele bijzondere eigenschappen van asbest, werd deze stof tussen 1950 en 1980 op grote schaal gebruikt voor verschillende toepassingen, ondermeer ook in de scheepvaart. Er werd onderzocht of historische beroepsblootstelling aan asbest een belangrijke rol speelt in de verhoogde sterftecijfers. Uitsluiting van de asbestgerelateerde kankers heeft weinig invloed op de sterfte in het arrondissement Dendermonde, die dan nog steeds significant verhoogd (zowel bij mannen als bij vrouwen). Dat betekent dat asbest de oversterfte niet (volledig) verklaart. Beschikbare milieugegevens voor het arrondissement Dendermonde beperken zich tot gegevens over milieudruk in de waterlopen en bodemmetingen van potentieel vervuilde gronden. De waterlopen bevatten enkele meetpunten met afwijkende waarden voor PCB’s, pesticiden, PAK’s en zware metalen, vergeleken met de metingen in Vlaamse referentiewaterlopen (WMM-waterbodemmeetnet en INBO-palingmeetnet). Metingen van polluentconcentraties in waterbodems van rivieren en in palingen schetsen vooral een beeld van de plaatselijke milieudruk die de waterlopen ondervinden. Mensen komen minder in contact met vervuilende stoffen in waterlopen dan met vervuiling in de omgevingslucht of in de bodem. Daarom geven meetwaarden in waterlopen relatief minder informatie over humane opname van deze polluenten dan bodem- of depositiemetingen. De bevindingen in de waterlopen worden niet bevestigd door de beschikbare bodemmetingen die geen afwijkingen vertonen tegenover de rest van Vlaanderen. Recente gegevens over luchtkwaliteit ontbreken, gezien meetposten en meetcampagnes voornamelijk gesitueerd zijn in regio’s waar op basis van emissiegegevens problemen worden verwacht. Rekeninghoudend met alle bovenstaande gegevens, zou een zeer uitgebreid meetprogramma noodzakelijk zijn, indien geopteerd wordt in dit stadium van beschikbare kennis aan humane biomonitoring te doen. Relevante bloostellingsmerkers bestaan dan uit PCB’s, dioxines, zware metalen, pesticiden, vlamvertragers, VOS en PAK’s. Relevante effectmerkers zijn: merkers voor endocriene verstoring, merkers voor immunotoxische, respiratoire, carcinogene en neurotoxische effecten. Dergelijk groot aantal metingen vereisen een budget vergelijkbaar met de referentiebiomonitoring. Bij de statistische verwerking van de resultaten wordt rekening gehouden met confounders of variabelen die de meetwaarden van de biomerkers kunnen beïnvloeden. Voorbeelden hiervan zijn alcohol, roken, BMI (Body Mass Index) en sociaal-economische status. Omdat de alcoholconsumptie in het arrondissement Dendermonde afwijkend is van de algemene Vlaamse situatie, zal dit de interpretatie van bevindingen over relatie tussen milieufactoren, biomonitoringsgegevens en gezondheid bemoeilijken. Op basis van deze informatie kunnen we besluiten dat de verhoogde sterfte in Dendermonde nog steeds bestaat. De consumptie van alcohol in het arrondissement is hoger dan in de andere Vlaamse arrondissementen. Hoewel alcoholconsumptie alleen niet voldoende lijkt om de oversterfte te verklaren, zijn enkele alcoholgerelateerde kankers wel verhoogd in dit arrondissement. De beschikbare milieugegevens leiden niet duidelijk naar een mogelijk milieuprobleem in het arrondissement Dendermonde. Hierdoor is het moeilijk om gericht biomerkers te selecteren voor onderzoek en zou een humaan biomonitoringsprogramma bijgevolg een breed gamma blootstellings- en effectmerkers moeten bevatten..Bovenstaande informatie geeft aan dat humane biomonitoring op dit ogenblik niet het meest aangewezen instrument is om de oorzaken van oversterfte in het arrondissement Dendermonde te onderzoeken. Daarom verkiest het Steunpunt Milieu en Gezondheid de

2


december 2009

beschikbare middelen eerder in te zetten voor een volgende hotspot waar reeds duidelijke aanwijzingen van externe milieudruk aanwezig zijn.

3


1

december 2009

INLEIDING

Het Steunpunt Milieu en Gezondheid heeft veel aandacht besteed aan de selectie van locaties die bij prioriteit in aanmerking zouden komen om als hotspot het voorwerp uit te maken van een biomonitoringscampagne. Om de keuze voor specifieke hotspot cases zo goed mogelijk af te stemmen op wat in brede kring als prioritaire aandachtsgebieden of –bevolkingsgroepen wordt beschouwd voor onderzoek naar de milieu-impact op de volksgezondheid, werd een uitgebreide selectieprocedure toegepast met een ruime betrokkenheid van wetenschappers, beleidsverantwoordelijken, administraties en vertegenwoordigers van maatschappelijke groepen (zie Keune et al. 2009). Het selectieproces heeft eind 2008 geleid tot de selectie van 5 kandidaat case voor hotspot biomonitoring, nl. 1. Industriezone Genk Zuid 2. Sterfte in Dendermonde, mits vooronderzoek 3. Verkeer, mits vooronderzoek 4. Schrootverwerkende industrie in Menen 5. Gentse kanaalzone De verhoogde sterfte in het arrondissement Dendermonde werd als tweede hotspot geklasseerd. Sedert ongeveer 20 jaar is geweten dat de sterfte in het arrondissement van Dendermonde significant hoger is dan in de rest van Vlaanderen. Waarom dat zo is, is niet geweten en blijkbaar ook nooit grondig onderzocht. Er werd gevraagd om na te gaan of blootstelling aan vervuilende stoffen mede aan de oorzaak zou kunnen liggen van het gezondheidsprobleem. Aangezien het verband met milieuvervuiling niet zeker is, werd beslist om een vooronderzoek uit te voeren alvorens met biomonitoring te starten.

4


2

december 2009

ONDERZOEKSVRAGEN IN HET VOORONDERZOEK

Volgende onderzoeksvragen werden geformuleerd in het vooronderzoek: (1) Is de mortaliteit in Dendermonde nog steeds verhoogd op basis van recente gegevens? Het is belangrijk om na te gaan of de trend van de verhoogde sterfte in Dendermonde die de laatste 20 jaar geobserveerd werd, nog steeds bevestigd wordt in de meest recente cijfers, zodat we zeker zijn dat het probleem nog actueel is. (2) Zijn er invloedsfactoren, die niet gerelateerd zijn aan het milieu, die in het arrondissement Dendermonde afwijkend zijn vergeleken met de rest van Vlaanderen? Vooraleer een studie uit te voeren naar mogelijke milieufactoren, is het belangrijk om andere factoren die mogelijk gerelateerd zijn met de sterfte, uit te sluiten. Volgende factoren werden onderzocht: - Is het socio-economisch profiel in deze regio verschillend van de rest van Vlaanderen? - Is de verhoogde sterfte mogelijk in verband te brengen met een verhoogde alcoholconsumptie? (3) Kan een specifieke beroepsblootstelling een mogelijke oorzaak zijn voor de verhoogde sterfte? Is de verhoogde sterfte mogelijk toe te schrijven aan een verhoogde blootstelling aan asbest via de scheepvaartindustrie? (4) Welke polluenten zijn relevant in de regio Dendermonde, en is humane biomonitoring geschikt om de milieublootstelling aan deze stoffen te meten? Op basis van een inventaris van historische en recente industriële activiteiten en op basis van de beschikbare milieumeetgegevens, kunnen polluenten geselecteerd worden die mogelijk relevant zijn om te bestuderen in de regio Dendermonde. In een tweede stap kan dan worden nagegaan of humane biomonitoring geschikt is om de blootstelling aan deze polluenten te meten.

5


3

december 2009

RECENTE MORTALITEITS- EN MORBIDITEITSGEGEVENS VOOR DENDERMONDE

3.1 Sterfteatlas In Appendix 1 wordt een overzicht gegeven van oorzaakspecifieke leeftijdsgestandaardiseerde sterftecijfers (SMR) per gemeente voor de periode 1990-99 en voor de periode 1996-2005. De data zijn afkomstig van de sterfteatlas van het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid (sterfteatlas 1990-1999 en een beperkte update met gegevens van 1996-2005; http://www.zorg-engezondheid.be/sterfteatlas.aspx). Op basis van de meest recente gegevens (1996-2005) blijkt dat er een verhoging is van het aantal sterftegevallen (alle doodsoorzaken) in vier van de tien gemeenten van het arrondissement Dendermonde voor vrouwen en in dezelfde vier gemeenten en een vijfde gemeenten van dat arrondissement voor mannen. Een verhoogde kankermortaliteit wordt alleen bij mannen in de gemeente Dendermonde vastgesteld en dan specifiek voor longkanker (long, trachea en bronchus). In het arrondissement Aalst is de mortaliteit significant verhoogd in drie van de tien gemeenten voor mannen en in twee van de tien gemeenten voor vrouwen. Daarom werd beslist om enkel het arrondissement Dendermonde op te nemen in het verdere vooronderzoek.

3.2 Kankerincidentie In Appendix 2 wordt een overzicht gegeven van de leeftijdsgestandaardiseerde kankerincidentie (SIR) per bestuurlijk arrondissement (BA) voor de periode 2000-2005. In Dendermonde wordt, in vergelijking met heel Vlaanderen, voor de periode 20002005 een significante verhoging vastgesteld van longkanker, dikke darmkanker en hoofd- en halskanker bij mannen en van borstkanker bij vrouwen. Lever-, pancreas- en slokdarmkanker bij mannen waren verhoogd, maar niet significant. Kankers die volgens de literatuur verhoogd kunnen zijn door invloed van pollutie zijn onder andere longkanker, blaaskanker, nierkanker, non-hodgkin lymfoom, leukemie, pancreaskanker, hersenkanker, alsook - vooral dan onder invloed van hormoonverstoring - borst- en prostaatkanker.

De beschikbare gegevens tonen aan dat er in het arrondissement Dendermonde een significante verhoging is van het aantal sterfgevallen, die meer uitgesproken is bij mannen dan bij vrouwen. Ook wordt in het arrondissement een significante verhoging vastgesteld van verschillende kankers, namelijk long-, dikke darm-, hoofd- en halskanker bij mannen en borstkanker bij vrouwen.

6


4

december 2009

NIET-MILIEUGERELATEERDE FACTOREN

4.1 Sociaal-economisch profiel De relatie tussen milieu en gezondheid wordt beïnvloed door sociaal-economische factoren, zoals opleiding en inkomen. Mensen die sociaal-economisch zwakker staan, staan vaak meer bloot aan milieuvervuiling en zijn kwetsbaarder voor de gezondheidsimpact van die vervuiling. Daarnaast hebben sociaal-economische factoren ook een impact op de mortaliteit. Mensen en buurten die sociaal gedepriveerd zijn, kennen een lagere levensverwachting en een verhoogde mortaliteitsgraad. Daarom is het relevant om na te gaan of het sociaal-economisch profiel van het arrondissement Dendermonde afwijkingen vertoont met het Vlaamse gemiddelde. In appendix 3 wordt het arrondissement Dendermonde vergeleken met het Vlaams gewest voor verschillende socio-economische parameters: - hoogste opleidingsgraad (bron: Algemene Socio-economische Enquête van 2001); - gemiddeld inkomen (bron: FOD Economie); - werkloosheid (bron: VDAB, FOD Economie); - % huurders (bron: Algemene Socio-economische Enquête van 2001); - aandeel leefloners (bron: FOD Economie). Het sociaal-economisch profiel van het arrondissement Dendermonde (10 gemeenten) verschilt niet aanzienlijk van de rest van Vlaanderen. Kijken we naar individuele gemeenten dan scoort Hamme en Zele iets slechter dan gemiddeld en Buggenhout en Waasmunster iets beter.

4.2 Alcohol 4.2.1 Alcoholconsumptie – data van de gezondheidsenquête 2004 De Gezondheidsenquête door middel van interview is een instrument dat sinds 1997 in België gebruikt wordt met als doel informatie te verzamelen aangaande de gezondheidstoestand en de behoefte aan gezondheidszorgen van de bevolking. Aan de hand van een enquête wordt informatie over de gezondheid zoals het door de bevolking zelf gepercipieerd wordt, ter beschikking gesteld. De bedoeling is informatie te verzamelen omtrent de wijze waarop de inwoners van België hun gezondheid ervaren, in welke mate ze gebruik maken van curatieve gezondheidsdiensten en hoe ze rekening houden met hun gezondheid door hun levensstijl en hun gebruik van preventieve of andere gezondheidsdiensten. De Gezondheidsenquête wordt uitgevoerd en beheerd door het Wetenschappelijk Instituut voor Volksgezondheid (WIV), afdeling Epidemiologie. (Bron: http://www.iph.fgov.be/EPIDEMIO/EPINL/crospnl/hisnl/table04.htm) De meest recente gegevens van de Gezondheidsenquête dateren van 2004 (WIV, 2006). Er werd bij het WIV toestemming gevraagd voor het gebruik van de data van de gezondheidsenquête van 2004.

7


december 2009

De verwerkingen werden niet statistisch gewogen en zijn enkel gebaseerd op gegevens van Vlaanderen. Volgende indicatoren in verband met alcoholverbruik werden per arrondissement bekeken: − Percentage (populatie ouder dan 15 jaar) dat in de afgelopen 12 maanden een alcoholische drank heeft gebruikt − Percentage dat elke week alcohol gebruikt − Percentage zware drinkers: minstens 22 glazen alcohol per week − Percentage dat in de afgelopen 6 maanden 6 glazen alcohol op één en dezelfde dag heeft gebruikt − Percentage dat minstens één keer per week 6 glazen alcohol op één en dezelfde dag heeft gebruikt − Percentage dat een probleem heeft omwille van hun alcoholgebruik (CAGE vragenlijst) Voor al deze parameters werd de positie van het arrondissement Dendermonde bekeken ten opzicht van 21 Vlaamse arrondissementen. Het arrondissement Dendermonde scoort telkens zeer hoog (vier keer de hoogste positie; 1 keer positie 20 en 1 keer positie 16) (zie Appendix 4). Om bij de verwerking van de resultaten ook rekening te houden met de leeftijd en het geslacht van de deelnemers werd hiervoor gecorrigeerd in logistische regressiemodellen (Appendix 4). Ook na deze correctie voor leeftijd en geslacht blijft dezelfde tendens zichtbaar: de percentages voor bovenstaande indicatoren zijn lager in de andere arrondissementen dan in Dendermonde. Uit navraag bij de VAD (Vereniging voor Alcohol en Drugs) bleken geen bijkomende regionale data ter beschikking te zijn. In het kader van het Europees Actieplan “Programme of Community Action in the Field of Public Health – Public Health Programme 2005” loopt bij de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw (VAD) het ECAT-project, wat staat voor ‘to Empower the Community in response to Alcohol Threats’. Binnen ECAT wordt een gestructureerde aanpak van implementatie van een lokale gemeenschapsactie met betrekking tot alcoholproblemen ontwikkeld. Het Vlaamse ECAT-project (april 2008-april 2009) vertrok vanuit de resultaten van het Europese project en richtte zich op de vertaling van het ECAT-concept naar vijf Vlaamse steden/gemeenten (één per provincie). In het vervolgproject worden de 5 Vlaamse steden, die in 2008 met het ECAT-project zijn gestart, verder begeleid en wordt een nieuw project opgestart in 5 nieuwe Vlaamse steden, waaronder Dendermonde. In dit kader zal in Dendermonde een kwalitatieve en kwantitatieve analyse gemaakt worden van alcoholgerelateerde problemen. Meer informatie over dit project is te bekomen bij David Möbius, ECAT-projectmedewerker, VAD-stafmedewerker (02 422 03 72; [email protected]).

4.2.2 Alcohol-gerelateerde incidentie van kanker Appendix 2 geeft de leeftijdsgestandaardiseerde kankerincidentie (SIR) per bestuurlijk arrondissement voor de periode 2000-2005. De incidentie van een aantal vormen van kanker waarvan het ontstaan bevorderd wordt door een verhoogde consumptie van alcohol, blijkt hoger te zijn in de streek van Dendermonde. De significant verhoogde incidentie in het arrondissement Dendermonde voor hoofd- en halskanker bij mannen en van borstkanker bij vrouwen kunnen mede door alcohol veroorzaakt zijn. Een hogere consumptie van alcohol kan ook van invloed zijn bij de hogere incidentieratio’s van slokdarmkanker bij mannen (SIR 128.8, 95%

8


december 2009

betrouwbaarheidsinterval (99.89-153.79)) en van leverkanker bij mannen (SIR 141.4, 95% BI (93.14-189.62)) in het arrondissement Dendermonde, maar deze zijn niet statistisch significant verhoogd (p > 0.05). Gezien de globale situatie in het arrondissement Dendermonde kunnen deze laatste incidentieratio’s naar alle waarschijnlijkheid betekenisvol zijn in een medisch-cancerologische context.

4.2.3 Alcohol-gerelateerde sterfte In appendix 5 wordt een overzicht gegeven van mortaliteitsratio’s (SMR) 1) van leveraandoeningen, alcoholgerelateerde sterfte.

de 2)

gestandaardiseerde met en zonder

1) Sterfte door leveraandoeningen De SMR (1998-2006) voor leveraandoeningen is bij mannen significant verhoogd t.o.v. de background waarde; bij vrouwen wordt dezelfde trend geobserveerd (niet significant). 2) Sterfte met en zonder alcoholgerelateerde sterfte De oversterfte blijft bestaan na correctie voor alcoholgerelateerde sterfte. (significante verhoging, zowel bij mannen als bij vrouwen) Het sociaal-economisch profiel van het arrondissement Dendermonde verschilt niet aanzienlijk van de rest van Vlaanderen. Analyses van de gegevens uit de gezondheidsenquête 2004 geven wel aan dat het arrondissement Dendermonde hoog scoort voor verschillende indicatoren die te maken hebben met alcoholgebruik, ook na correctie voor leeftijd en geslacht van de deelnemers. Een aantal van de kankers die een verhoogde incidentie vertonen in het arrondissement Dendermonde kunnen worden bevorderd door hogere alcoholconsumptie. De gestandaardiseerde mortaliteitsratio’s voor leveraandoeningen (welke ook door alcoholconsumptie kunnen beïnvloed worden) is in Dendermonde significant verhoogd bij mannen vergeleken met de achtergrondwaarde. Na correctie voor alcoholgerelateerde sterfte wordt echter nog steeds oversterfte vastgesteld in het arrondissement Dendermonde.

4.3 Tabakconsumptie De “Gezondheidsindicatoren ‘96” (Aelvoet et al., 1998) vermelde als voornaamste hypothese voor de verhoogde sterfte in arrondissement Dendermonde een (verhoogde) actieve en passieve tabaksconsumptie. Volgens deze bron is bij de mannen een groot deel van de oversterfte compatibel met een verhoogd tabaksgebruik. Uit de cijfers van de sterfteatlas (1996-2005) blijkt bovendien in het arrondissement Dendermonde de sterfte door respiratoire ziekten en longkanker bij mannen en door respiratoire ziekten bij vrouwen verhoogd te zijn (Appendix 1). De resultaten van het huishoudbudgetonderzoek 2007, publiek beschikbaar op de website van de federale overheid, vermelden de uitgaven per huishouden per jaar in euro aan tabakswaren voor de drie gewesten. Gelijkaardige resultaten op niveau van de arrondissementen werden momenteel nog niet verkregen. Deze piste kan nog verder onderzocht worden.

9


5

december 2009

BEROEPSBLOOTSTELLING

5.1 Asbest Asbest is een belangrijke oorzaak van longkanker. Naast longkanker veroorzaakt blootstelling aan asbest ook mesotheliomen, pleurale effusies, pulmonale fibrose en in onduidelijke mate ook gastro-intestinale kanker (Dreisbach, 1987, Kang, 1997). Door de bijzondere eigenschappen van asbest, zoals slijtvastheid, onbrandbaarheid en een groot isolerend vermogen, werd asbest tussen 1950 en 1980 in veel producten verwerkt en toegepast. Beroepsblootstelling aan asbest komt voor in bepaalde industriële sectoren zoals asbestverwerkende industrie en scheepsbouw. In de scheepvaartindustrie werd asbest gebruikt in isolatiemantels om leidingen voor stoom of hete vloeistoffen, spuitasbest tegen scheephuid, wanden en plafonds, voor brandwerende wanden en vloerbedekking. Het arrondissement Dendermonde en de omringende regio’s kenden vroeger een bloeiende scheepvaartindustrie. Het is dan ook heel waarschijnlijk dat vele inwoners van arrondissement Dendermonde toen in de scheepvaartindustrie tewerkgesteld waren. Historische blootstelling aan asbest via beroepsblootstelling zou van invloed kunnen zijn in de verhoogde sterftecijfers in het arrondissement Dendermonde. In appendix 6 wordt een overzicht gegeven van de gestandaardiseerde mortaliteitsratio’s (SMR) met en zonder de asbest-gerelateerde sterfte. Uitsluiten van de asbestgerelateerde kankers heeft weinig invloed op de sterfte in het arrondissement Dendermonde. De mortaliteit in het arrondissement Dendermonde is nog steeds significant verhoogd (zowel bij mannen als bij vrouwen) zonder de asbestgerelateerde kankers.

10


6

december 2009

MILIEUGEGEVENS VOOR HET ARRONDISSEMENT DENDERMONDE

6.1 Emissie naar de lucht door de bedrijven en inventaris van bedrijven De beschikbare gegevens bij de Emissieinventaris Lucht bestaan uit gerapporteerde emissies en bijschattingen per sector. Deze gegevens bevatten voor het arrondissement Dendermonde de polluenten CO, SO2, NOx, F-verbindingen, Clverbindingen, PAK’s, organische stoffen, formaldehyde, BTEX, totaal stof, dioxines en zware metalen (antimoon, arseen, cadmium, chroom, kobalt, kwik, lood, koper, mangaan, nikkel, selecium, thalium en vanadium). In appendix 7 wordt een inventaris gegeven van de historische en recente industrie in omgeving Dendermonde. Van de middeleeuwen tot einde 19de eeuw had arrondissement Dendermonde een bloeiende leder-, textiel- en scheepvaartindustrie. Belangrijkste polluenten hiervan zijn PAK’s, pesticiden en zware metalen. Nu bevat het arrondissement Dendermonde enkele industrieterreinen, waar ook drie hoog-Seveso bedrijven gehuisvest zijn.

6.2 Depositiemetingen VMM voerde in 2004 en 2005 depositiemetingen uit van dioxines en PCB126 in Dendermonde. Dit gebeurde op vraag van het FAVV om na te gaan of toenmalig hogere dioxinegehaltes in voedingswaren gecorreleerd waren aan hoge waarden in het milieu. Er werden 4 campagnes van 1 maand georganiseerd (voorjaar 2004, najaar 2004, voorjaar 2005 en najaar 2005). De resultaten voor de dioxines waren respectievelijk 4.3, 5.2, 6.6 en 2.0 pg TEQ/m².dag. Voor PCB126 werden respectievelijk volgende waarden gemeten: 3.8, 12.0, 1.4 en 0.9 pg TEQ/m².dag. Gezien tijdens deze 4 campagnes geen verhoogde metingen (> 26 pg TEQ/m².dag) werden vastgesteld, werden de metingen stopgezet. (Bron: pers. comm. Marjory Desmet, VMM) Recente gegevens over luchtkwaliteit ontbreken, gezien meetposten en meetcampagnes voornamelijk plaats vinden in regio’s waar op basis van emissiegegevens problemen worden verwacht. Depositiemetingen van dioxines en PCB126 in 2004 en 2005 konden de toenmalig verhoogde dioxinewaarden in plaatselijke voedingswaren niet bevestigen.

6.3 Waterbodemmeetnet VMM heeft verschillende meetpunten in het arrondissement Dendermonde waar op regelmatige tijdstippen de kwaliteit van de waterbodem wordt bepaald (VMM, 2007). De gemeten waarden worden gestandaardiseerd op basis van het gehalte organische stoffen en het kleigehalte en vergeleken met de gemiddelde meetwaarden van 12 referentiewaterlopen. In arrondissement Dendermonde worden afwijkende en sterk afwijkende meetpunten aangetroffen voor cadmium, kwik, minerale oliën en PAK’s ten opzichte van de meetpunten in referentiewaterlopen (Appendix 8). Bron: Geoloket water van VMM.

11


december 2009

Het waterbodemmeetnet toont in het arrondissement Dendermonde afwijkende waarden voor cadmium, kwik, minerale olie en PAK’s, vergeleken met de referentiewaterlopen.

6.4 Palingmeetnet Op meer dan 300 punten verspreid over Vlaanderen worden door INBO polluenten gemeten in palingen en de meetgegevens worden vergeleken met referentiewaarden gemeten in palingen uit geselecteerde referentiewaterlopen. Omdat gemeten wordt in palingen die in een niet-migrerende levensfase zitten, geven de metingen een goed beeld van de pollutiedruk op de meetplaats (Belpaire, 2008; Berckmans et al., 2007). Voor het arrondissement Dendermonde worden afwijkende tot sterk afwijkende meetpunten voor trans-nonachlor, p,p’-DDD, p, p’-DDT, HCB (1 meetpunt), α- en γHCH, PCB’s (PCB 28, 31, 52, 101, 105, 118, 138, 153, 156 en 180) aangetroffen, vergeleken met de referentiewaarden (zie Appendix 8) Het palingmeetnet bevat in het arrondissement Dendermonde meetpunten met afwijkende waarden voor organochloorpesticiden en PCB’s ten opzichte van de referentiewaarden.

6.5 Bodemmetingen OVAM beschikt over een inventaris van potentieel verontreinigde gronden die bij overdracht onderzocht moeten worden (MIRA, 2007). Het gaat hier dan voornamelijk over stortplaatsen en bedrijventerreinen. Daarnaast bevat de databank van OVAM ook resultaten van diverse oriënterende bodemonderzoeken die vrijwillig werden uitgevoerd. De beschikbare bodemgegevens bij OVAM vertonen voor het arrondissement Dendermonde geen afwijking tegenover de rest van Vlaanderen (OVAM, 2007 in MIRA, 2007).

6.6 Metingen in voeding Bij dioxine- en PCB-metingen in melk, uitgevoerd door FAVV, werden in 2003 hogere waarden dan het Belgisch gemiddelde vastgesteld in melk afkomstig van een boerderij in Dendermonde (Bron: pers. comm. FAVV). De voedingsnorm van 3 pg WHO-TEQ/g vet voor dioxines werd hierbij niet overschreden.

12


december 2009

In het arrondissement Dendermonde zijn enkele bedrijventerreinen gelegen, waaronder drie hoog-Sevesobedrijven. Toch werden geen gegevens gevonden die wezen op een bijzondere uitstoot van polluenten door de bedrijven aanwezig in de regio. Er waren weinig recente resultaten van metingen van vervuilende stoffen in het leefmilieu voorhanden. Vooral gegevens over luchtkwaliteit ontbreken. In het arrondissement Dendermonde werden afwijkende waarden voor PCB’s en organochloorpesticiden vastgesteld voor sommige meetpunten van het palingmeetnet en van het VMM-waterbodemmeetnet, vergeleken met metingen in referentiewaterlopen. Dit laatste meetnet registreerde ook afwijkende waarden voor PAK’s, minerale olie en sommige zware metalen. Metingen in palingen en waterbodems geven echter voornamelijk informatie over de milieudruk waaraan de betreffende waterloop wordt blootgesteld. Mensen komen minder in contact met vervuilende stoffen in waterlopen dan met vervuiling in de omgevingslucht of in de bodem. De relatie met humane blootstelling is daarom minder duidelijk bij meetwaarden in waterlopen dan bij bodem- en depositiemetingen. De beschikbare bodem- en depositiemetingen vertonen voor het arrondissement Dendermonde geen afwijkende waarden.

13


7

december 2009

VOORSTEL VOOR HUMANE BIOMONITORING

Op basis van de inventaris van de bedrijven en gevonden milieugegevens kan een voorstel gedaan worden van de biomerkers die mogelijk interessant zijn om te meten in een biomonitoringscampagne in Dendermonde (appendix 9). Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen blootstellingsmerkers en effectmerkers. Blootstellingsmerkers zijn vervuilende stoffen of afbraakproducten van vervuilende stoffen die gemeten worden in bijvoorbeeld bloed, urine of haar van de mens. Effectmerkers geven een aanduiding van vroegtijdige gezondheidseffecten of biologische effecten die verband houden met de blootstelling aan de vervuilende stoffen. Relevante bloostellingsmerkers bestaan dan uit PCB’s, dioxines, zware metalen, pesticiden, vlamvertragers, VOS en PAK’s. Relevante effectmerkers zijn: merkers voor endocriene verstoring, merkers voor immunotoxische, respiratoire, carcinogene en neurotoxische effecten. Dergelijk groot aantal metingen vereisen een budget vergelijkbaar met de referentiebiomonitoring. Bij de statistische verwerking van de resultaten wordt rekening gehouden met confounders of variabelen die de meetwaarden van de biomerkers kunnen beïnvloeden. Voorbeelden hiervan zijn alcohol, roken, BMI (Body Mass Index) en sociaaleconomische status. Omdat de alcoholconsumptie in het arrondissement Dendermonde afwijkend is van de algemene Vlaamse situatie, zal dit de interpretatie van bevindingen over relatie tussen milieufactoren, biomonitoringsgegevens en gezondheid bemoeilijken.

14


8

december 2009

ALGEMEEN BESLUIT

Sinds de eerste publicatie in 1993 van de regionale sterftecijfers in de “Gezondheidsindicatoren” door de Vlaamse administratie Zorg en Gezondheid wordt in het arrondissement Dendermonde jaar na jaar een verhoogde sterfte vastgesteld. Binnen het hotspot onderzoek van het Steunpunt Milieu en Gezondheid werd de verhoogde sterfte in het arrondissement Dendermonde voorgesteld als case om door middel van humane biomonitoring na te gaan of deze verhoogde sterfte mogelijk in verband gebracht kan worden met een verhoogde milieudruk in deze streek. Omdat er geen duidelijk voor de hand liggende milieufactor gekend is in Dendermonde, werd er eerst een voorstudie uitgevoerd. Dit heeft geleid tot volgende besluiten: - Op basis van recente sterftecijfers (1996-2005) en recente kankerincidenties (20002005) kan worden besloten dat de verhoogde sterfteratio in Dendermonde nog steeds actueel is en er ook een hogere kankerincidentie kan worden waargenomen voor verschillende kankertypes. - Het sociaal-economisch profiel van het arrondissement Dendermonde verschilt niet aanzienlijk van het Vlaamse profiel - Dendermonde scoort wel hoger op verschillende indicatoren voor alcoholconsumptie dan de andere Vlaamse arrondissementen. Tot de kankers met hogere incidentie in arrondissement Dendermonde behoren ook kankers waarvan de ontwikkeling kan bevorderd wordt door alcoholconsumptie. Hoewel de sterfte door leveraandoeningen verhoogd is in het arrondissement Dendermonde, blijft de oversterfte bestaan na correctie voor alcohol. - De verhoogde sterfte in Dendermonde blijft ook na correctie voor asbestgerelateerde sterfte. - In de regio Dendermonde zijn verschillende industrieën aanwezig die mogelijk vervuilende stoffen in de omgeving brengen. Beschikbare milieugegevens voor het arrondissement Dendermonde beperken zich tot gegevens over milieudruk in de waterlopen en bodemmetingen van potentieel vervuilde gronden. Afwijkende meetwaarden voor polluenten in waterlopen werden niet bevestigd in depositie- en bodemmetingen. Er zijn, op basis van actueel beschikbare informatie, geen duidelijke milieufactoren aanwezig die aandachtspolluenten voor het arrondissement aangeven. - Rekeninghoudend met alle bovenstaande gegevens, zou een zeer uitgebreid meetprogramma noodzakelijk zijn, indien geopteerd wordt in dit stadium van beschikbare kennis humane biomonitoring uit te voeren. Relevante bloostellingsmerkers bestaan dan uit PCB’s, dioxines, zware metalen, pesticiden, vlamvertragers, VOS en PAK’s. Relevante effectmerkers zijn: merkers voor endocriene verstoring, merkers voor immunotoxische, respiratoire, carcinogene en neurotoxische effecten. Dergelijk groot aantal metingen vereisen een budget vergelijkbaar met de referentiebiomonitoring. Gezien alcohol als confounder wordt meegenomen in de verwerking van de humane biomonitoringsgegevens, is het mogelijk dat een sterk afwijkend alcoholconsumptiegedrag in Dendermonde vergeleken met Vlaanderen tendensen van milieufactoren zal overschaduwen. Bovenstaande gegevens leiden niet duidelijk naar een mogelijke oorzaak van het oversterfteprobleem. De consumptie van alcohol in het arrondissement is hoger dan in de andere Vlaamse arrondissementen. Hoewel alcoholconsumptie alleen niet voldoende lijkt om de oversterfte te verklaren, zijn enkele alcoholgerelateerde kankers wel verhoogd in dit arrondissement. Vermits bestaande milieugegevens geen aandachtspolluenten voor het arrondissement aangeven, is het moeilijk om gericht biomerkers te selecteren voor onderzoek. Een humaan biomonitoringsprogramma zou bijgevolg een brede waaier aan blootstellings- en effectmerkers moeten omvatten. Een

15


december 2009

sterke afwijking van confounders in het arrondissement Dendermonde vergeleken met de Vlaamse situatie maakt interpretatie van biomonitoringsgegevens dan moeilijk. We besluiten dat de case absoluut verdere aandacht verdient, maar dat op dit moment humane biomonitoring niet het meest geschikte instrument is om de oorzaken van oversterfte in het arrondissement Dendermonde te onderzoeken.

16


december 2009

REFERENTIES Aelvoet W, Capet F, Vanoverloop J. (eds.) (1998) Gezondheidsindicatoren 1996. Brussel: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. 78-87. Bedrijventerreinen in het arrondissement Dendermonde http://www.dds-verko.be/ en de websites van de betrokken gemeenten Belpaire, C. (2008) Pollution in eel. A cause of their decline ? Ph.D. thesis Catholic University of Leuven, INBO.M.2008.2. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussels, 459 pages, III annexes. http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=ref&refid=126455 Berckmans, P.; Witters, H.; Goemans, G.; Maes, J.; Belpaire, C. (2007). Ondersteunend studiewerk en verdere karakterisatie van de Vlaamse toestand inzake hormoonverstoring : vraagstelling inzake ecologische relevantie. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2007(37). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: Brussel : Belgium. 160 pp. Cloots H., Hooft P., Smets H. (red.) (2002) Gezondheidsindicatoren 2000. Brussel: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Departement Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, Administratie Gezondheidszorg. 286. Dreisbach, R.H. (1987) Handbook of poisoning: prevention, diagnosis & treatment. Norwalk, Conn.: Appleton & Lange. 12th ed. Geoloket waterkwaliteit: http://www.vmm.be/geoview/ GRS Buggenhout, Ruimtelijk-Economische structuur, p51-55 http://www.buggenhout.be/cmdscripts/getdoc.asp?id=1761.pdf

Kang SK (1997) Gastrointestinal cancer mortality of workers in occupations with high asbestos exposures. Am J Ind Med; 31(6): 713-8 Keune, H., Morrens, B., Croes, K. Colles, A., Koppen, G., Springael, J., Loots, I., Van Larebeke, N. (2009), Verslag Hotspotprocedure. Prioriteren hotspots voor biomonitoring, Steunpunt Milieu en Gezondheid. http://www.milieu-engezondheid.be/rapporten/Luik%2022/Rapport%20hotspotprocedure%202008.pdf MIRA, Achtergronddocument 2007, Bodem http://www.milieurapport.be/Upload/Main/MiraData/MIRAT/02_THEMAS/02_15/AG_BODEM.PDF Seveso inrichtingen (hoge en lage drempelinstellingen) http://www.seveso.be/code/nl/etab_02.asp http://www.lne.be/themas/veiligheidsrapportage/inrichtingen/lijsten Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, Sterfteatlas 1990-1999, http://www.zorg-engezondheid.be/sterfteatlas.aspx Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, Beperkte update van de sterfteatlas 19962005, http://www.zorg-en-gezondheid.be/sterfteatlas.aspx

17


december 2009

VMM (2007) Jaarrapport Water 2007. Water- en waterbodemkwaliteit – Lozingen in het water, evaluatie saneringsinfrastruktuur 2007. WIV (2006) Gezondheidsenquête door middel van interview, België, 2004. Afdeling Epidemiologie, 2006; Brussel. Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Depotnummer D/2006/2505/4, IPH/EPI reports n° 2006-035. Onderzoeksteam (in alfabetische volgorde): Bayingana K., Demarest S., Gisle L., Hesse E., Miermans P.J., Tafforeau J., Van der Heyden J.

18


december 2009

APPENDIX 1: DATA STERFTEATLAS VOOR ARRONDISSEMENT AALST EN DENDERMONDE Tabel 1: Sterfte-atlas 1990-99 – SMR per gemeente voor het arrondissement Aalst en Dendermonde - mannen kankers

nis 41002 41011 41018 41024 41027 41034 41048 41063 41081 41082

postcode 9300 9470 9500 9450 9550 9340 9400 9520 9620 9420

42003 42004 42006 42008 42010 42011 42023 42025 42026 42028

9290 9255 9200 9220 9270 9280 9250 9230 9260 9240

gemeente AALST DENDERLEEUW GERAARDSBERGEN HAALTERT HERZELE LEDE NINOVE SINT-LIEVENS-HOUTEM ZOTTEGEM ERPE-MERE

alle doodsoorzaken 1,06-1,20* 1,06-1,20 >1.20* 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20

alle kankers 1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20* 0,95-1,05 0,8-0,94 1,06-1,20 0,95-1,05 0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20

lymfoide bloedvormen de weefsels 0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20 0,95-1,05 0,8-0,94 1,06-1,20 0,95-1,05 <0,8 >1.20 <0,8

BERLARE BUGGENHOUT DENDERMONDE HAMME LAARNE LEBBEKE WAASMUNSTER WETTEREN WICHELEN ZELE

>1.20* 1,06-1,20 1,06-1,20* 1,06-1,20* 1,06-1,20* 1,06-1,20 0,8-0,94 1,06-1,20* 1,06-1,20 1,06-1,20*

>1.20 >1.20 >1.20* 1,06-1,20 >1.20 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 0,95-1,05 0,95-1,05

>1.20 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 0,8-0,94 >1.20 <0,8 0,8-0,94 0,8-0,94 1,06-1,20

ziekten

blaas 0,8-0,94 <0,8 >1.20 <0,8 0,95-1,05 >1.20 <0,8 0,8-0,94 0,8-0,94 0,8-0,94

prostaat 1,06-1,20 0,95-1,05 >1.20 0,8-0,94 0,8-0,94 1,06-1,20 0,8-0,94 1,06-1,20 0,8-0,94 0,8-0,94

colorectaa l 1,06-1,20 >1.20 0,95-1,05 >1.20 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 0,8-0,94 >1.20 0,95-1,05

mond en pharynx >1.20 >1.20 >1.20 0,8-0,94 >1.20 >1.20 >1.20 >1.20 >1.20 0,8-0,94

leukemie 0,95-1,05 <0,8 >1.20 0,8-0,94 <0,8 >1.20 >1.20 1,06-1,20 >1.20 <0,8

lever en gal 1,06-1,20 >1.20 >1.20 <0,8 0,8-0,94 0,8-0,94 >1.20 <0,8 >1.20 0,8-0,94

nhl 0,95-1,05 >1.20 <0,8 <0,8 >1.20 >1.20 0,8-0,94 <0,8 0,8-0,94 <0,8

pancreas <0,8 0,8-0,94 0,8-0,94 <0,8 <0,8 0,95-1,05 >1.20 <0,8 <0,8 0,8-0,94

slokdarm en maag 1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20 >1.20 >1.20 >1.20 1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20 <0,8

hart en vaatziekten 0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 0,8-0,94 1,06-1,20 0,95-1,05 0,8-0,94 0,8-0,94

ademhaling sstelsel >1.20* 1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20 0,8-0,94 1,06-1,20 >1.20 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20

>1.20 >1.20 >1.20 0,8-0,94 <0,8 <0,8 <0,8 0,8-0,94 0,8-0,94 >1.20

1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 <0,8 1,06-1,20 0,8-0,94 >1.20 0,8-0,94 0,95-1,05 <0,8

0,95-1,05 1,06-1,20 0,95-1,05 0,95-1,05 >1.20 >1.20 >1.20 1,06-1,20 1,06-1,20 <0,8

<0,8 >1.20 >1.20 1,06-1,20 <0,8 >1.20 <0,8 <0,8 <0,8 <0,8

>1.20 >1.20 <0,8 0,8-0,94 >1.20 >1.20 <0,8 1,06-1,20 0,8-0,94 0,95-1,05

>1.20 >1.20 >1.20 <0,8 >1.20 >1.20 <0,8 <0,8 <0,8 >1.20

>1.20 <0,8 0,95-1,05 >1.20 0,8-0,94 1,06-1,20 <0,8 0,8-0,94 >1.20 0,8-0,94

1,06-1,20 >1.20 >1.20 >1.20 >1.20 >1.20 >1.20 <0,8 <0,8 >1.20

0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 0,8-0,94 0,8-0,94 1,06-1,20 <0,8 1,06-1,20 >1.20

1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 0,95-1,05 0,8-0,94 1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20

>1.20* >1.20 1,06-1,20 >1.20 >1.20* 1,06-1,20 <0,8 >1.20 >1.20 >1.20

* significant verhoogd Bron: Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, sterfteatlas 1990-99 (http://www.zorg-en-gezondheid.be/vorige_cijfers.aspx).

19


december 2009

Tabel 2: Sterfte-atlas 1990-99 – SMR per gemeente voor het arrondissement Aalst en Dendermonde – vrouwen kankers

nis 41002 41011 41018 41024 41027 41034 41048 41063 41081 41082

42003 42004 42006 42008 42010 42011 42023 42025 42026 42028

lymfoide bloedvorm ende postcode gemeente alle doodsoorzaken alle kankers weefsels 9300 AALST 0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20 9470 DENDERLEEUW 0,95-1,05 0,95-1,05 >1.20 9500 GERAARDSBERGEN 1,06-1,20* 0,95-1,05 0,8-0,94 9450 HAALTERT 0,95-1,05 1,06-1,20 >1.20 9550 HERZELE 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 9340 LEDE 1,06-1,20 0,8-0,94 <0,8 9400 NINOVE 1,06-1,20 0,95-1,05 >1.20 9520 SINT-LIEVENS-HOUTEM 0,95-1,05 0,95-1,05 <0,8 9620 ZOTTEGEM 0,95-1,05 0,8-0,94 0,8-0,94 9420 ERPE-MERE 1,06-1,20* 0,95-1,05 <0,8

9290 9255 9200 9220 9270 9280 9250 9230 9260 9240


>1.20* 0,95-1,05 1,06-1,20* 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20* 1,06-1,20 1,06-1,20*

1,06-1,20 0,8-0,94 1,06-1,20 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 0,8-0,94 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20

>1.20 0,8-0,94 0,8-0,94 <0,8 <0,8 >1.20 0,8-0,94 >1.20 1,06-1,20 0,8-0,94

ziekten

blaas >1.20 <0,8 <0,8 1,06-1,20 <0,8 >1.20 0,8-0,94 <0,8 <0,8 >1.20

bmk >1.20 <0,8 >1.20 0,8-0,94 >1.20 0,95-1,05 0,95-1,05 >1.20 >1.20 <0,8

colorectaa l 1,06-1,20 1,06-1,20 0,8-0,94 1,06-1,20 <0,8 0,8-0,94 0,95-1,05 >1.20 0,8-0,94 1,06-1,20

leukemie 0,95-1,05 >1.20 0,8-0,94 >1.20 <0,8 <0,8 >1.20 <0,8 <0,8 <0,8

lever en gal 0,8-0,94 >1.20 >1.20 >1.20 >1.20 >1.20 0,8-0,94 <0,8 <0,8 >1.20

nhl >1.20 1,06-1,20 0,95-1,05 0,8-0,94 1,06-1,20 <0,8 1,06-1,20 <0,8 0,8-0,94 <0,8

pancreas >1.20 0,8-0,94 0,95-1,05 0,8-0,94 0,8-0,94 0,8-0,94 0,8-0,94 0,8-0,94 0,8-0,94 1,06-1,20

slokdarm en maag 0,95-1,05 >1.20 >1.20 1,06-1,20 >1.20 0,8-0,94 >1.20 >1.20 0,95-1,05 >1.20


ademhalings stelsel 0,95-1,05 >1.20 1,06-1,20 0,8-0,94 1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20 0,8-0,94 1,06-1,20 1,06-1,20

>1.20 <0,8 0,8-0,94 <0,8 >1.20 <0,8 >1.20 >1.20 0,95-1,05 <0,8

1,06-1,20 0,8-0,94 >1.20 0,8-0,94 0,8-0,94 1,06-1,20 1,06-1,20 0,8-0,94 0,8-0,94 <0,8

0,95-1,05 0,8-0,94 1,06-1,20 0,95-1,05 >1.20 >1.20 0,8-0,94 >1.20 <0,8 0,95-1,05

0,95-1,05 >1.20 0,8-0,94 0,8-0,94 <0,8 >1.20 <0,8 <0,8 <0,8 0,8-0,94

<0,8 >1.20 >1.20 >1.20 >1.20 <0,8 >1.20 0,95-1,05 <0,8 >1.20

>1.20 0,8-0,94 <0,8 <0,8 <0,8 >1.20 <0,8 >1.20 >1.20 <0,8

0,8-0,94 <0,8 <0,8 1,06-1,20 0,8-0,94 <0,8 >1.20 <0,8 <0,8 >1.20

>1.20 <0,8 <0,8 1,06-1,20 >1.20 <0,8 <0,8 >1.20 >1.20 >1.20

>1.20* 0,95-1,05 >1.20* 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 0,95-1,05 >1.20*

0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20 <0,8 0,8-0,94 >1.20 <0,8 <0,8


20


december 2009

Tabel 3: Sterfte-atlas 1996-2005– SMR per gemeente voor het arrondissement Aalst en Dendermonde – mannen

kankers

nis 41002 41011 41018 41024 41027 41034 41048 41063 41081 41082

postcode 9300 9470 9500 9450 9550 9340 9400 9520 9620 9420

42003 42004 42006 42008 42010 42011 42023 42025 42026 42028

9290 9255 9200 9220 9270 9280 9250 9230 9260 9240

gemeente AALST DENDERLEEUW GERAARDSBERGEN HAALTERT HERZELE LEDE NINOVE SINT-LIEVENS-HOUTEM ZOTTEGEM ERPE-MERE

alle doodsoorzaken 1,06-1,20* 1,06-1,20 >1.20* 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20* 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20

alle kankers 1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20* 0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20* >1.20 1,06-1,20 1,06-1,20

long, trachea en bronchus 0,95-1,05 >1.20 1,06-1,20 0,8-0,94 >1.20 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20 1,06-1,20


>1.20* 1,06-1,20 1,06-1,20* 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20* 0,8-0,94 1,06-1,20* 1,06-1,20 1,06-1,20*

1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20* 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20 0,95-1,05

1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20* 1,06-1,20 >1.20 1,06-1,20 0,8-0,94 1,06-1,20 1,06-1,20 0,8-0,94

ziekten

lymfoide bloedvormen de weefsels 0,8-0,94 >1.20 0,95-1,05 0,8-0,94 0,8-0,94 1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20 0,95-1,05 0,8-0,94


ademhalingss telsel 1,06-1,20* 1,06-1,20 >1.20 >1.20 1,06-1,20 >1.20 0,95-1,05 0,95-1,05 0,8-0,94 >1.20

0,95-1,05 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 0,95-1,05 0,95-1,05 >1.20 0,8-0,94 0,95-1,05 1,06-1,20

>1.20* 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20 1,06-1,20 0,8-0,94 1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20

1,06-1,20 >1.20 >1.20* >1.20 >1.20 1,06-1,20 0,8-0,94 >1.20* 1,06-1,20 1,06-1,20


21


december 2009

Tabel 4: Sterfte-atlas 1996-2005– SMR per gemeente voor het arrondissement Aalst en Dendermonde – vrouwen

nis 41002 41011 41018 41024 41027 41034 41048 41063 41081 41082

42003 42004 42006 42008 42010 42011 42023 42025 42026 42028

kankers lymfoide long, bloedvorm trachea en ende postcode gemeente alle doodsoorzaken alle kankers bronchus weefsels 9300 AALST 0,95-1,05 0,95-1,05 0,8-0,94 1,06-1,20 9470 DENDERLEEUW 1,06-1,20 0,95-1,05 <0,8 >1.20 9500 GERAARDSBERGEN 1,06-1,20* 1,06-1,20 <0,8 >1.20 9450 HAALTERT 0,95-1,05 0,8-0,94 <0,8 1,06-1,20 9550 HERZELE 1,06-1,20 1,06-1,20 <0,8 0,95-1,05 9340 LEDE 0,95-1,05 0,8-0,94 <0,8 <0,8 9400 NINOVE 0,95-1,05 0,95-1,05 <0,8 0,95-1,05 9520 SINT-LIEVENS-HOUTEM 1,06-1,20 1,06-1,20 <0,8 0,95-1,05 9620 ZOTTEGEM 0,95-1,05 0,95-1,05 <0,8 0,8-0,94 9420 ERPE-MERE 1,06-1,20* 0,95-1,05 <0,8 0,8-0,94

9290 9255 9200 9220 9270 9280 9250 9230 9260 9240


>1.20* 0,95-1,05 1,06-1,20* 1,06-1,20 0,95-1,05 0,95-1,05 0,95-1,05 1,06-1,20* 1,06-1,20 1,06-1,20*

1,06-1,20 0,8-0,94 1,06-1,20 1,06-1,20 0,8-0,94 0,95-1,05 0,8-0,94 0,95-1,05 0,95-1,05 1,06-1,20

<0,8 <0,8 0,95-1,05 0,8-0,94 <0,8 <0,8 0,95-1,05 0,8-0,94 <0,8 <0,8

1,06-1,20 <0,8 1,06-1,20 <0,8 0,8-0,94 0,95-1,05 <0,8 >1.20 <0,8 0,95-1,05

ziekten

hart en vaatziekten 0,95-1,05 0,95-1,05 1,06-1,20* 0,95-1,05 0,95-1,05 0,95-1,05 0,95-1,05 0,8-0,94 0,95-1,05 >1.20*

ademhalings stelsel 0,8-0,94 1,06-1,20 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20 0,95-1,05 >1.20 1,06-1,20 0,95-1,05

>1.20* 0,8-0,94 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20 0,95-1,05 1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20*

1,06-1,20 1,06-1,20 >1.20* 1,06-1,20 0,95-1,05 0,8-0,94 0,95-1,05 1,06-1,20 0,95-1,05 >1.20


22


december 2009

APPENDIX 2: KANKERINCIDENTIE Overzicht van tabellen (code per tumorlokatie): Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel

5 6 7 8 9

Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 19 21 22 23 24

Alle tumoren (ICD10: C00-C43,C45-C99) Prostaatkanker (ICD10: C61) Borstkanker (ICD10: C50) longkanker (ICD10: C34) Dikke darmkanker (ICD10: C18-C20) Hoofd en halskanker (ICD10: C00-C14,C30C32) Blaaskanker (ICD10: C67) Baarmoederlichaamkanker (ICD10: C54) Baarmoederhalskanker (ICD10: C53) Ovariumkanker (ICD10: C56) Malignant melanoma (ICD10: C43) Non-Hodgkin lymfoom (ICD10: C82-C85) Hodgkin lymfoom (ICD10: C81) Nierkanker (ICD10: C64) Slokdarmkanker (ICD10: C15) Maagkanker (ICD10: C16) Pancreaskanker (ICD10: C25) Leverkanker (ICD10: C22) Leukemie (ICD10: C91-C95) Hersenen en centraal zenuwstelsel (C71-C72)

23


december 2009

Tabel 5: Invasieve tumoren (exclusief non-melanoma huidkanker): Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code

Incidentie Tot ESR WSR Observed

Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000

Provincie Antwerpen Antwerpen (BA) Mechelen (BA) Turnhout (BA) Provincie Vlaams-Brabant Halle-Vilvoorde (BA) Leuven (BA) Provincie Limburg Hasselt (BA) Maaseik (BA) Tongeren (BA) Provincie Oost-Vlaanderen Aalst (BA) Dendermonde (BA) Eeklo (BA) Gent (BA) Oudenaarde (BA) Sint-Niklaas (BA) Provincie West-Vlaanderen Brugge (BA) Diksmuide (BA) Ieper (BA) Kortrijk (BA) Oostende (BA) Roeselare (BA) Tielt (BA) Veurne (BA)

108311 499.0 342.8 30163 17267 5942 6954 17758 9593 8165 13284 6577 3524 3183 24057 5162 3435 1393 8315 1992 3760 23049 5859 1042 2050 5271 3353 2440 1566 1468

497.9 497.2 517.2 493.4 481.3 475.2 492.9 497.7 513.3 496.1 484.7 487.4 540.8 520.2 443.2 469.0 473.5 473.1 530.4 559.4 564.8 527.3 524.6 563.7 467.0 482.2 576.4

340.9 340.9 353.8 336.1 331.1 325.5 340.2 342.0 352.6 340.3 332.3 335.2 372.6 359.0 300.5 321.7 329.9 322.8 364.9 384.4 388.0 362.4 360.3 389.6 319.0 331.0 398.9

Mannen Overzicht SIR (Vlaanderen = referentie) SIR Expected

95% CI

108311

Referentie

Referentie

Referentie

30163 17267 5942 6954 17758 9593 8165 13284 6577 3524 3183 24057 5162 3435 1393 8315 1992 3760 23049 5859 1042 2050 5271 3353 2440 1566 1468

30096.2 17224.7 5698.1 7018.5 18590.2 10104.8 8307.9 13323.6 6397.5 3533.7 3265.6 24859.0 4765.5 3290.7 1558.6 8880.2 2128.4 3970.0 21435.6 5201.9 922.5 1935.2 4990.0 3000.4 2610.5 1625.3 1280.7

100.2 100.2 104.3 99.1 95.5 94.9 98.3 99.7 102.8 99.7 97.5 96.8 108.3 104.4 89.4 93.6 93.6 94.7 107.5 112.6 113.0 105.9 105.6 111.8 93.5 96.4 114.6

[99,09;101,35] [98,75;101,74] [101,63;106,93] [96,75;101,41] [94,12;96,93] [93,04;96,84] [96,15;100,41] [98,01;101,4] [100,32;105,29] [96,43;103,02] [94,08;100,86] [95,55;98] [105,37;111,28] [100,9;107,88] [84,68;94,07] [91,62;95,65] [89,48;97,7] [91,68;97,74] [106,14;108,91] [109,75;115,52] [106,09;119,81] [101,35;110,52] [102,78;108,48] [107,97;115,53] [89,76;97,18] [91,58;101,13] [108,76;120,49]


86478 361.9 264.3 24290 14540 4597 5153 14729 8222 6507 10205 5155 2560 2490 19865 4105 2689 1083 7216 1689 3083 17389 4320 696 1472 4019 2541 2001 1248 1092

366.1 378.0 360.8 344.8 362.6 366.2 360.5 350.6 362.0 338.9 349.5 360.2 381.4 364.9 326.0 358.5 352.7 355.4 364.6 372.2 359.1 346.0 356.0 382.7 357.0 352.3 410.7

266.7 275.4 261.8 251.8 265.9 267.6 265.2 256.3 264.4 246.8 256.4 263.6 279.9 267.9 239.1 262.0 257.4 258.4 265.7 270.9 264.3 252.8 258.2 279.1 261.7 252.5 301.1

Vrouwen Overzicht SIR (Vlaanderen = referentie) SIR Expected

95% CI

86478

Referentie

Referentie

Referentie

24290 14540 4597 5153 14729 8222 6507 10205 5155 2560 2490 19865 4105 2689 1083 7216 1689 3083 17389 4320 696 1472 4019 2541 2001 1248 1092

23757.8 13782.5 4526.9 5407.3 14849.0 8152.1 6622.2 10588.8 5165.3 2732.6 2582.0 20045.6 3934.1 2680.8 1190.4 7251.6 1729.0 3152.6 17152.9 4180.9 693.1 1524.5 4039.3 2409.2 2043.9 1248.0 980.5

102.2 105.5 101.5 95.3 99.2 100.9 98.3 96.4 99.8 93.7 96.4 99.1 104.3 100.3 91.0 99.5 97.7 97.8 101.4 103.3 100.4 96.6 99.5 105.5 97.9 100.0 111.4

[100,95;103,53] [103,78;107,21] [98,61;104,48] [92,7;97,9] [97,59;100,79] [98,68;103,04] [95,87;100,65] [94,51;98,25] [97,08;102,52] [90,05;97,31] [92,65;100,22] [97,72;100,48] [101,15;107,54] [96,51;104,1] [85,56;96,4] [97,21;101,81] [93,03;102,34] [94,34;101,24] [99,87;102,88] [100,25;106,41] [92,95;107,87] [91,62;101,49] [96,42;102,57] [101,37;109,57] [93,61;102,19] [94,45;105,54] [104,76;117,97]

Bron: Stichting Kankerregister

24


december 2009

Tabel 6: Prostaatkanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement voor Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code

Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



32973 148.8 99.0 8986 4963 1842 2181 5307 2924 2383 3969 2033 1098 838 6791 1406 954 459 2458 562 952 7920 2147 344 703 1793 1037 847 522 527

144.9 138.3 156.5 153.3 142.2 141.9 143.7 147.4 157.6 153.9 125.7 134.3 144.2 141.9 141.9 135.1 130.3 117.1 176.7 199.1 181.8 174.9 173.5 167.9 157.9 156.6 195.7

95.5 91.0 102.4 101.9 95.7 94.3 98.0 98.5 105.7 102.3 83.3 88.8 95.6 93.1 94.4 89.3 86.8 76.9 118.2 133.3 121.7 115.4 116.1 112.9 104.8 104.6 131.1

Mannen Overzicht SIR (Vlaanderen = referentie) Expected SIR

95% CI

32973

Referentie

Referentie

Referentie

8986 4963 1842 2181 5307 2924 2383 3969 2033 1098 838 6791 1406 954 459 2458 562 952 7920 2147 344 703 1793 1037 847 522 527

9237.5 5317.0 1737.8 2111.2 5669.4 3074.6 2530.2 4011.8 1923.2 1057.7 989.1 7719.8 1458.2 1001.3 478.4 2707.1 651.3 1212.5 6366.6 1579.0 282.6 590.1 1513.7 930.4 797.5 496.0 399.1

97.3 93.3 106.0 103.3 93.6 95.1 94.2 98.9 105.7 103.8 84.7 88.0 96.4 95.3 96.0 90.8 86.3 78.5 124.4 136.0 121.7 119.1 118.5 111.5 106.2 105.3 132.0

[95,27;99,29] [90,75;95,94] [101,16;110,84] [98,97;107,64] [91,09;96,13] [91,66;98,55] [90,4;97,96] [95,85;102,01] [101,11;110,3] [97,67;109,95] [78,99;90,46] [85,88;90,06] [91,38;101,46] [89,23;101,33] [87,18;104,73] [87,21;94,39] [79,16;93,43] [73,53;83,5] [121,66;127,14] [130,22;141,72] [108,86;134,58] [110,33;127,94] [112,97;123,94] [104,68;118,25] [99,06;113,36] [96,22;114,28] [120,76;143,31]


25


december 2009

Tabel 7: Borstkanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie en arrondissement voor Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code

Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



32010 145.8 #### 8735 5259 1665 1811 5710 3235 2475 3692 1909 926 857 7540 1578 1121 384 2718 586 1153 6333 1578 226 515 1506 933 761 422 392

144.4 151.3 144.8 129.0 152.2 155.9 148.5 133.2 141.2 126.3 128.1 149.7 162.3 164.2 125.7 147.8 136.9 144.2 145.9 146.8 130.7 138.1 147.8 152.9 146.5 133.5 162.1

106.8 111.8 106.7 95.7 112.8 115.5 110.2 98.4 104.4 93.0 94.8 110.8 121.0 121.8 91.6 109.3 101.1 106.1 107.6 107.7 97.8 103.2 109.5 112.0 107.5 97.7 120.0

Vrouwen Overzicht SIR (Vlaanderen = referentie) Expected SIR

95% CI

32010

Referentie

Referentie

Referentie

8735 5259 1665 1811 5710 3235 2475 3692 1909 926 857 7540 1578 1121 384 2718 586 1153 6333 1578 226 515 1506 933 761 422 392

8859.0 5041.6 1662.2 2074.1 5481.0 3032.0 2447.2 4090.3 1972.4 1067.1 987.1 7301.3 1443.7 992.4 435.6 2648.9 623.3 1176.3 6249.5 1536.2 250.1 550.3 1480.0 868.0 747.5 454.8 352.8

98.6 104.3 100.2 87.3 104.2 106.7 101.1 90.3 96.8 86.8 86.8 103.3 109.3 113.0 88.2 102.6 94.0 98.0 101.3 102.7 90.4 93.6 101.8 107.5 101.8 92.8 111.1

[96,53;100,67] [101,49;107,13] [95,36;104,98] [83,29;91,33] [101,48;106,88] [103,02;110,37] [97,15;105,12] [87,35;93,17] [92,44;101,13] [81,19;92,37] [81,01;92,64] [100,94;105,6] [103,91;114,7] [106,34;119,57] [79,34;96,97] [98,75;106,47] [86,4;101,62] [92,36;103,68] [98,84;103,83] [97,65;107,79] [78,57;102,14] [85,5;101,67] [96,62;106,9] [100,59;114,38] [94,57;109,03] [83,93;101,63] [100,11;122,11]


26


december 2009

Tabel 8: Longkanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code


Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



95% CI



95% CI

84.1

56.6

18576

Referentie

Referentie

Referentie

4275

18.0

12.8

4275

Referentie

Referentie

Referentie

5456 88.5 3049 86.4 1047 89.8 1360 94.9 2971 78.2 1460 70.7 1511 88.1 2605 96.0 1283 98.3 661 91.2 661 100.1 4094 82.0 921 95.2 625 93.0 207 66.5 1329 74.0 319 76.9 693 86.3 3450 78.5 772 73.2 168 89.9 336 87.1 813 79.6 519 86.4 387 71.9 270 83.3 185 72.2

59.2 57.9 60.0 62.9 52.5 47.6 58.9 64.0 65.2 60.6 67.2 55.5 64.2 62.6 45.6 49.7 53.5 58.4 53.4 49.4 61.8 59.4 53.6 59.7 48.3 57.5 49.7

5456 3049 1047 1360 2971 1460 1511 2605 1283 661 661 4094 921 625 207 1329 319 693 3450 772 168 336 813 519 387 270 185

5050.9 2937.9 975.3 1189.6 3206.5 1755.2 1414.5 2239.0 1087.3 602.3 556.5 4263.1 816.0 562.6 267.4 1524.7 364.7 677.4 3812.9 905.7 158.0 331.9 859.4 520.7 448.6 277.3 222.6

108.0 103.8 107.3 114.3 92.7 83.2 106.8 116.3 118.0 109.8 118.8 96.0 112.9 111.1 77.4 87.2 87.5 102.3 90.5 85.2 106.3 101.2 94.6 99.7 86.3 97.4 83.1

[105,15;110,89] [100,1;107,47] [100,85;113,85] [108,25;120,4] [89,32;95,99] [78,91;87,45] [101,44;112,21] [111,88;120,82] [111,54;124,46] [101,39;118,12] [109,73;127,84] [93,09;98,97] [105,58;120,16] [102,38;119,8] [66,86;87,96] [82,48;91,85] [77,88;97,08] [94,69;109,92] [87,46;93,5] [79,22;91,25] [90,24;122,39] [90,42;112,07] [88,1;101,1] [91,1;108,25] [77,66;94,85] [85,77;109] [71,12;95,07]

1610 1080 242 288 671 354 317 573 274 152 147 726 133 93 36 276 38 150 695 179 14 59 146 145 67 33 52

24.4 28.1 18.9 19.7 16.7 16.0 17.8 20.2 19.7 20.2 21.7 13.4 13.1 12.7 12.0 13.7 8.2 17.4 14.3 15.3 7.6 12.6 11.9 23.0 12.3 8.8 18.4

17.2 19.9 13.1 14.0 12.0 11.6 12.6 14.4 14.0 14.3 15.8 9.6 9.6 9.0 9.0 9.8 6.0 12.2 10.1 10.8 5.4 8.6 8.2 16.5 8.7 6.1 13.1

1610 1080 242 288 671 354 317 573 274 152 147 726 133 93 36 276 38 150 695 179 14 59 146 145 67 33 52

1013.3 608.1 221.7 265.2 745.8 409.9 326.2 516.0 255.4 134.9 127.4 1065.3 198.8 134.0 59.1 363.0 85.7 155.8 893.1 209.5 34.3 75.5 202.7 119.8 102.1 61.7 49.3

158.9 177.6 109.2 108.6 90.0 86.4 97.2 111.0 107.3 112.7 115.4 68.2 66.9 69.4 60.9 76.0 44.3 96.3 77.8 85.4 40.9 78.2 72.0 121.0 65.6 53.5 105.5

[151,12;166,65] [167;188,19] [95,4;122,91] [96,07;121,16] [83,16;96,78] [77,37;95,36] [86,48;107,88] [101,95;120,13] [94,59;120] [94,79;130,62] [96,73;134,04] [63,19;73,11] [55,54;78,28] [55,29;83,5] [41;80,78] [67,07;85,01] [30,24;58,43] [80,88;111,7] [72,04;83,61] [72,93;97,96] [22,31;68,66] [58,22;98,1] [60,33;83,7] [101,3;140,69] [49,89;81,3] [35,22;71,7] [76,84;134,2]

18576


27


december 2009

Tabel 9: Dikke darmkanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code


Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



95% CI



95% CI

14695

66.3

43.8

14695

Referentie

Referentie

Referentie

12052

42.3

28.3

12052

Referentie

Referentie

Referentie

4023 2277 767 979 2482 1429 1053 1716 815 491 410 3502 789 516 187 1173 312 525 2972 672 133 260 764 428 324 209 182

65.1 64.1 64.7 69.3 66.1 69.3 63.0 64.1 63.1 69.5 62.9 69.3 81.2 76.2 56.2 64.7 70.3 65.3 66.3 62.7 71.4 63.8 74.1 67.8 61.3 63.9 68.1

43.1 42.6 42.5 45.7 43.7 45.5 41.8 42.2 41.4 45.5 41.5 45.9 54.4 51.0 36.3 42.8 46.4 42.6 43.8 41.6 47.6 41.9 48.8 44.0 40.5 42.9 45.2

4023 2277 767 979 2482 1429 1053 1716 815 491 410 3502 789 516 187 1173 312 525 2972 672 133 260 764 428 324 209 182

4118.9 2365.1 779.6 935.7 2511.0 1358.0 1133.2 1785.0 858.1 466.8 437.3 3306.7 641.9 442.4 213.1 1203.3 290.5 535.8 2971.1 715.7 127.0 265.4 675.3 411.7 355.0 222.0 177.0

97.7 96.3 98.4 104.6 98.8 105.2 92.9 96.1 95.0 105.2 93.8 105.9 122.9 116.6 87.7 97.5 107.4 98.0 100.0 93.9 104.7 98.0 113.1 104.0 91.3 94.1 102.8

[94,65;100,69] [92,32;100,23] [91,43;105,35] [98,07;111,18] [94,96;102,73] [99,77;110,69] [87,31;98,54] [91,59;100,69] [88,46;101,5] [95,89;114,5] [84,68;102,84] [102,4;109,42] [114,33;131,49] [106,57;126,7] [75,17;100,32] [91,9;103,06] [95,49;119,33] [89,6;106,37] [96,44;103,63] [86,79;100,99] [86,93;122,53] [86,07;109,89] [105,11;121,16] [94,12;113,81] [81,33;101,2] [81,38;106,91] [87,89;117,77]

3356 1947 665 744 2051 1182 869 1338 663 336 339 2824 596 379 149 1041 241 418 2483 561 107 231 604 331 278 205 166

41.8 40.8 42.0 44.5 42.2 44.3 39.8 41.7 41.9 42.0 42.0 42.9 46.2 44.9 38.1 42.3 40.3 41.6 42.6 39.1 45.9 44.8 44.6 39.6 41.2 49.8 46.6

27.8 27.1 27.5 29.8 28.1 29.6 26.5 28.2 28.2 28.7 28.1 28.8 31.2 30.7 25.6 28.1 27.0 28.2 28.4 25.8 31.0 30.0 29.8 26.6 27.5 33.1 29.5

3356 1947 665 744 2051 1182 869 1338 663 336 339 2824 596 379 149 1041 241 418 2483 561 107 231 604 331 278 205 166

3344.3 1990.6 639.7 707.4 2049.6 1113.0 925.0 1381.5 682.2 343.7 341.3 2812.7 552.3 370.5 169.5 1023.9 251.8 433.1 2456.2 595.4 100.2 220.4 568.4 354.0 288.9 177.4 144.2

100.4 97.8 104.0 105.2 100.1 106.2 93.9 96.9 97.2 97.7 99.3 100.4 107.9 102.3 87.9 101.7 95.7 96.5 101.1 94.2 106.8 104.8 106.3 93.5 96.2 115.6 115.1

[96,96;103,75] [93,46;102,15] [96,06;111,86] [97,62;112,73] [95,74;104,4] [100,15;112,26] [87,7;100,19] [91,66;102,04] [89,78;104,58] [87,3;108,2] [88,76;109,91] [96,7;104,11] [99,25;116,58] [92,01;112,61] [73,78;102] [95,5;107,85] [83,62;107,79] [87,25;105,76] [97,11;105,07] [86,42;102,02] [86,53;126,99] [91,29;118,33] [97,79;114,74] [83,43;103,57] [84,9;107,53] [99,74;131,38] [97,62;132,65]


28


december 2009

Tabel 10: Hoofd en halskanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code


Regio


95% CI



95% CI

02000

Vlaanderen

5884

29.0

20.8

5884

Referentie

Referentie

Referentie

1513

6.5

4.7

1513

Referentie

Referentie

Referentie

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000


1419 878 263 278 971 539 432 542 254 130 158 1537 366 238 84 508 130 211 1415 342 56 114 334 217 163 86 103

25.1 27.7 24.9 20.0 28.1 28.5 27.9 20.6 20.2 18.4 24.4 33.6 41.6 37.3 28.9 31.3 34.8 28.3 35.7 35.5 34.1 32.1 36.1 40.2 34.7 29.3 45.0

17.9 19.8 17.8 14.2 20.2 20.4 20.2 14.6 14.3 13.0 17.3 24.3 30.3 26.8 20.0 22.5 25.2 20.5 25.7 25.6 24.3 22.9 26.0 29.1 24.9 21.1 32.2

1419 878 263 278 971 539 432 542 254 130 158 1537 366 238 84 508 130 211 1415 342 56 114 334 217 163 86 103

1711.4 927.6 308.0 405.5 1008.5 548.0 451.6 791.1 369.8 207.8 185.8 1279.2 255.5 180.6 82.7 472.7 112.1 218.6 1092.7 277.3 47.8 101.9 266.4 156.3 138.6 86.2 65.3

82.9 94.7 85.4 68.6 96.3 98.4 95.7 68.5 68.7 62.6 85.1 120.2 143.2 131.8 101.6 107.5 116.0 96.5 129.5 123.3 117.1 111.9 125.4 138.8 117.6 99.8 157.8

[78,6;87,23] [88,39;100,92] [75,06;95,7] [60,49;76,61] [90,22;102,33] [90,05;106,66] [86,63;104,67] [62,74;74,28] [60,24;77,14] [51,8;73,31] [71,79;98,32] [114,15;126,16] [128,55;157,9] [115,06;148,55] [79,88;123,34] [98,12;116,81] [96,07;135,95] [83,49;109,54] [122,75;136,25] [110,25;136,38] [86,44;147,79] [91,35;132,43] [111,93;138,82] [120,37;157,32] [99,54;135,64] [78,67;120,83] [127,35;188,31]

432 266 82 84 239 139 100 173 94 37 42 356 75 48 27 136 22 48 313 74 9 18 86 45 33 24 24

6.6 7.0 6.7 5.8 6.1 6.4 5.7 6.0 6.7 4.9 5.8 6.7 7.4 7.1 8.2 6.8 5.1 5.7 6.9 6.7 4.6 4.1 8.1 6.9 6.2 6.7 10.0

4.8 5.0 4.8 4.2 4.5 4.7 4.2 4.3 4.9 3.5 4.1 4.8 5.5 5.1 5.9 4.8 4.0 4.1 4.9 4.9 3.3 2.8 5.8 4.9 4.7 4.7 7.1

432 266 82 84 239 139 100 173 94 37 42 356 75 48 27 136 22 48 313 74 9 18 86 45 33 24 24

412.4 238.1 78.8 95.5 263.7 143.3 116.8 187.7 90.6 48.5 45.5 347.6 68.5 46.9 20.7 125.5 30.2 55.6 297.8 73.4 12.0 26.7 69.8 42.1 35.8 21.7 17.1

104.7 111.7 104.1 88.0 90.6 97.0 85.6 92.2 103.7 76.3 92.2 102.4 109.6 102.3 130.4 108.3 72.8 86.3 105.1 100.8 74.7 67.5 123.2 106.9 92.3 110.7 140.0

[94,86;114,62] [98,31;125,17] [81,54;126,59] [69,18;106,82] [79,15;102,14] [80,85;113,09] [68,84;102,4] [78,45;105,93] [82,74;124,66] [51,72;100,89] [64,35;120,14] [91,77;113,05] [84,76;134,35] [73,37;131,25] [85,9;190,32] [90,12;126,53] [45,68;110] [61,9;110,75] [93,46;116,75] [77,87;123,83] [34,22;141,96] [40,05;106,7] [97,14;149,21] [75,68;138,17] [60,79;123,76] [70,96;163,84] [89,76;207,25]


29


december 2009

Tabel 11: Blaaskanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code


Regio


95% CI



95% CI

02000

Vlaanderen

5666

25.2

16.1

5666

Referentie

Referentie

Referentie

1448

4.7

3.0

1448

Referentie

Referentie

Referentie

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000


1709 1030 335 344 914 471 443 705 362 153 190 1330 329 172 69 447 114 199 1008 239 61 87 226 164 89 64 78

27.2 28.4 27.5 24.3 23.6 22.3 25.5 26.6 28.1 22.7 29.1 25.8 33.1 25.6 20.8 24.1 25.3 24.2 22.0 21.4 32.6 20.8 21.5 25.5 17.3 18.8 27.8

17.3 18.2 17.2 15.6 15.1 14.2 16.3 17.2 18.3 14.3 18.8 16.6 21.3 17.2 13.0 15.5 16.3 15.1 14.0 13.4 21.4 13.3 13.6 16.4 11.2 12.2 17.5

1709 1030 335 344 914 471 443 705 362 153 190 1330 329 172 69 447 114 199 1008 239 61 87 226 164 89 64 78

1531.1 890.3 300.4 356.6 977.8 531.4 434.6 664.7 320.8 175.5 164.5 1283.9 245.9 170.3 83.0 466.7 113.4 206.0 1190.9 278.4 49.8 103.9 264.3 160.3 138.2 86.7 69.4

111.6 115.7 111.5 96.5 93.5 88.6 101.9 106.1 112.9 87.2 115.5 103.6 133.8 101.0 83.1 95.8 100.5 96.6 84.6 85.9 122.6 83.7 85.5 102.3 64.4 73.8 112.4

[106,33;116,91] [108,63;122,76] [99,59;123,47] [86,26;106,65] [87,41;99,53] [80,63;96,64] [92,44;111,42] [98,23;113,89] [101,23;124,48] [73,36;100,99] [99,06;131,9] [98,02;109,16] [119,35;148,27] [85,93;116,12] [63,52;102,75] [86,91;104,67] [82,04;118,94] [83,19;110,04] [79,41;89,87] [74,97;96,74] [91,83;153,35] [66,14;101,33] [74,37;96,68] [86,67;118] [51,01;77,76] [55,7;91,86] [87,46;137,35]

451 269 99 83 241 131 110 142 76 33 33 365 76 39 22 130 31 67 249 71 6 22 53 43 21 16 17

5.2 5.4 5.5 4.6 4.7 4.6 4.9 4.3 4.7 4.0 3.9 5.0 4.9 3.9 4.5 5.3 4.0 6.1 3.8 4.6 2.4 3.8 3.2 4.7 2.7 3.4 4.2

3.3 3.5 3.4 2.9 3.1 3.0 3.2 2.9 3.2 2.7 2.6 3.2 3.1 2.5 2.5 3.5 2.3 3.8 2.4 2.9 1.7 2.3 1.9 3.0 1.8 2.2 2.6

451 269 99 83 241 131 110 142 76 33 33 365 76 39 22 130 31 67 249 71 6 22 53 43 21 16 17

385.7 236.0 76.4 83.3 246.5 133.8 110.9 162.8 80.0 39.6 40.3 332.0 66.2 44.5 20.5 123.7 30.8 51.2 311.1 71.7 12.3 27.0 69.5 43.1 35.1 21.6 17.6

116.9 114.0 129.6 99.6 97.8 97.9 99.2 87.2 95.0 83.3 82.0 109.9 114.9 87.6 107.5 105.1 100.8 131.0 80.0 99.0 48.8 81.6 76.2 99.7 59.8 73.9 96.4

[106,15;127,73] [100,37;127,61] [104,07;155,13] [78,21;121,08] [85,43;110,12] [81,16;114,7] [80,66;117,74] [72,9;101,6] [73,62;116,33] [54,89;111,75] [54;109,92] [98,67;121,22] [89,05;140,7] [60,08;115,04] [67,38;162,26] [87,04;123,17] [65,29;136,24] [99,62;162,35] [70,09;89,97] [75,94;121,98] [17,93;106,48] [51,15;123,18] [55,71;96,77] [69,92;129,53] [37;91,45] [42,28;119,73] [56,22;154,3]


30


december 2009

Tabel 12: Baarmoederlichaamkanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie en arrondissement voor Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code

Regio



95% CI

02000

Vlaanderen

4807

19.6 13.8

4807

Referentie

Referentie

Referentie

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000


1282 742 257 283 812 443 369 530 251 137 142 1123 213 140 53 441 108 168 1060 238 45 84 270 146 140 75 62

19.0 18.8 20.1 18.8 19.0 18.5 19.8 18.2 17.8 18.2 19.4 19.9 18.8 18.9 14.7 21.4 22.8 19.0 21.6 19.6 24.8 19.8 23.7 20.1 24.2 19.9 23.5

1282 742 257 283 812 443 369 530 251 137 142 1123 213 140 53 441 108 168 1060 238 45 84 270 146 140 75 62

1339.8 778.8 250.9 296.7 820.9 453.4 363.6 586.8 286.8 149.5 142.2 1110.1 221.5 149.3 66.9 398.4 96.0 174.8 949.1 236.0 38.7 85.4 224.3 138.3 114.7 69.5 57.0

95.7 95.3 102.4 95.4 98.9 97.7 101.5 90.3 87.5 91.6 99.8 101.2 96.2 93.7 79.2 110.7 112.4 96.1 111.7 100.8 116.2 98.3 120.4 105.5 122.1 107.9 108.8

[90,45;100,93] [88,42;102,13] [89,92;114,97] [84,27;106,5] [92,11;105,72] [88,6;106,79] [91,13;111,84] [82,64;98,02] [76,69;98,35] [76,27;106,96] [83,42;116,27] [95,25;107,08] [83,24;109,06] [78,22;109,27] [57,87;100,5] [100,36;121,02] [91,24;133,65] [81,58;110,65] [104,96;118,4] [88,03;113,66] [82,24;150,14] [77,31;119,37] [106,03;134,75] [88,42;122,66] [101,86;142,31] [83,49;132,34] [81,73;135,9]

13.3 13.2 14.0 13.2 13.3 12.8 13.9 12.8 12.5 12.8 13.5 14.0 13.1 13.4 10.3 15.0 16.4 13.5 15.2 13.6 17.9 14.1 16.7 14.0 17.2 13.8 16.8


31


december 2009

Tabel 13: Baarmoederhalskanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie en arrondissement voor Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code

Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000




95% CI

2309

11.1

8.8

2309

Referentie

Referentie

Referentie

636 405 99 132 397 212 185 249 135 55 59 609 130 63 27 247 54 88 418 108 20 25 92 59 36 23 55

11.0 12.3 8.9 9.6 11.1 10.8 11.5 9.2 10.4 7.4 9.3 12.8 14.1 9.7 9.6 14.4 13.4 11.0 10.6 11.2 12.7 7.3 9.2 11.3 7.7 8.0 29.9

8.6 9.7 7.0 7.6 8.9 8.7 9.1 7.3 8.2 5.5 7.7 10.1 11.3 7.7 7.6 11.5 10.3 8.6 8.4 8.8 9.7 5.9 7.0 8.9 6.1 6.5 25.4

636 405 99 132 397 212 185 249 135 55 59 609 130 63 27 247 54 88 418 108 20 25 92 59 36 23 55

638.1 353.9 121.3 155.8 402.5 222.5 178.7 309.1 146.8 82.1 73.2 506.7 103.0 72.6 30.8 187.3 44.1 85.2 443.5 107.6 17.8 39.0 106.0 58.7 53.5 32.9 23.0

99.7 114.4 81.6 84.7 98.6 95.3 103.5 80.6 92.0 67.0 80.6 120.2 126.3 86.8 87.5 131.9 122.5 103.3 94.2 100.4 112.2 64.1 86.8 100.6 67.3 69.9 239.4

[91,92;107,42] [103,3;125,59] [65,55;97,71] [70,29;99,2] [88,92;108,33] [82,46;108,11] [88,61;118,45] [70,56;90,57] [76,45;107,48] [49,27;84,66] [60;101,11] [110,65;129,74] [104,55;147,96] [65,37;108,25] [57,69;127,81] [115,43;148,32] [89,84;155,19] [81,73;124,91] [85,21;103,27] [81,44;119,3] [68,58;172,85] [41,47;94,86] [69,03;104,49] [74,9;126,21] [45,31;89,27] [44,34;104,91] [176,13;302,68]


32


december 2009

Tabel 14: Ovariumkanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie en arrondissement voor Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code

Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



3539 993 554 188 251 520 293 227 396 198 95 103 844 132 106 58 318 94 136 786 185 38 71 166 97 95 80 54

14.9 10.8 15.2 14.7 15.8 16.4 12.8 13.2 12.4 13.5 13.6 12.8 14.5 15.3 11.9 14.5 16.8 15.7 20.9 15.8 16.6 16.0 18.6 17.2 14.7 15.0 18.1 23.0 18.6

10.9 10.6 11.6 11.5 9.3 9.7 8.9 9.8 9.8 9.3 10.7 11.0 8.8 10.3 12.0 11.4 15.2 11.1 12.2 11.5 13.3 13.0 10.7 11.0 13.8 16.5 13.4


95% CI

3539

Referentie

Referentie

Referentie

993 554 188 251 520 293 227 396 198 95 103 844 132 106 58 318 94 136 786 185 38 71 166 97 95 80 54

969.8 570.4 184.7 218.8 624.4 338.3 273.5 437.6 212.8 112.3 105.8 810.3 163.2 110.0 48.6 293.8 70.0 128.6 686.2 171.1 28.2 62.2 165.6 99.4 83.6 50.6 40.4

102.4 97.1 101.8 114.7 83.3 86.6 83.0 90.5 93.0 84.6 97.3 104.2 80.9 96.4 119.5 108.3 134.2 105.8 114.6 108.1 134.6 114.1 100.3 97.6 113.6 158.2 133.8

[96,02;108,76] [89,03;105,21] [87,22;116,32] [100,54;128,93] [76,13;90,44] [76,69;96,52] [72,21;93,81] [81,58;99,4] [80,07;105,98] [67,56;101,58] [78,54;116,14] [97,14;111,19] [67,07;94,66] [78,05;114,76] [88,71;150,2] [96,36;120,15] [107,09;161,36] [87,98;123,53] [106,54;122,56] [92,55;123,72] [91,78;177,35] [87,55;140,63] [85,01;115,51] [78,16;117] [90,76;136,45] [123,56;192,91] [98,11;169,49]


33


december 2009

Tabel 15: Maligne melanoma: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code


Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



95% CI



95% CI

1911

9.4

7.2

1911

Referentie

Referentie

Referentie

2843

13.3

10.7

2843

Referentie

Referentie

Referentie

531 328 113 90 333 188 145 215 104 63 48 400 68 44 29 175 27 57 432 127 14 31 91 69 41 23 36

9.3 10.1 10.8 6.4 9.7 10.1 9.3 8.3 8.3 9.0 7.7 8.7 7.6 7.2 9.7 10.5 7.3 7.6 11.0 13.6 8.2 8.7 9.7 12.7 8.7 7.8 16.6

6.9 7.5 8.3 4.8 7.4 7.8 6.9 6.5 6.4 6.9 6.2 6.7 5.9 5.6 6.9 8.1 5.9 5.7 8.3 10.4 6.4 6.7 7.4 9.2 6.5 6.1 12.7

531 328 113 90 333 188 145 215 104 63 48 400 68 44 29 175 27 57 432 127 14 31 91 69 41 23 36

529.4 293.3 98.7 132.5 323.8 175.5 147.7 252.0 119.8 67.4 60.4 447.4 85.8 59.6 26.7 155.3 37.0 71.2 357.2 88.0 15.7 33.3 87.6 49.2 45.4 28.4 20.3

100.3 111.8 114.5 67.9 102.9 107.1 98.2 85.3 86.8 93.5 79.4 89.4 79.3 73.8 108.8 112.7 72.9 80.1 120.9 144.4 89.0 93.2 103.9 140.3 90.4 80.9 177.7

[91,77;108,84] [99,72;123,92] [93,38;135,6] [53,9;81,97] [91,8;113,9] [91,79;122,41] [82,21;114,17] [73,92;96,72] [70,13;103,5] [70,43;116,62] [56,95;101,88] [80,65;98,17] [60,44;98,13] [52,01;95,64] [72,9;156,69] [96,01;129,41] [48,05;106,44] [59,27;100,83] [109,54;132,35] [119,28;169,5] [48,59;149,52] [60,37;125,96] [82,53;125,22] [107,21;173,43] [62,72;118,06] [51,32;121,42] [119,64;235,73]

783 475 145 163 493 294 199 325 164 90 71 596 142 89 41 199 41 84 646 178 30 49 135 87 84 42 41

13.2 14.1 12.7 11.6 13.5 14.6 12.3 12.1 12.3 12.8 11.1 11.8 14.4 12.8 12.6 11.2 8.5 10.7 15.9 18.4 16.7 13.8 13.5 16.5 16.8 13.6 18.4

10.7 11.4 10.2 9.3 11.1 11.9 10.1 10.0 9.8 10.9 9.2 9.4 11.4 10.1 9.7 9.0 6.2 8.6 12.6 14.8 12.6 10.8 10.6 13.4 13.5 10.4 14.3

783 475 145 163 493 294 199 325 164 90 71 596 142 89 41 199 41 84 646 178 30 49 135 87 84 42 41

786.1 445.2 148.2 187.6 489.9 267.1 221.4 369.0 178.2 96.9 88.7 674.1 128.0 88.8 38.3 242.5 55.6 105.8 524.5 131.6 22.2 48.7 130.9 73.6 65.9 40.8 29.5

99.6 106.7 97.9 86.9 100.6 110.1 89.9 88.1 92.0 92.9 80.1 88.4 110.9 100.2 107.2 82.1 73.8 79.4 123.2 135.3 134.9 100.7 103.1 118.2 127.5 103.0 139.1

[92,62;106,58] [97,11;116,3] [81,93;113,79] [73,57;100,25] [91,76;109,53] [97,48;122,64] [77,41;102,39] [78,5;97,66] [77,96;106,14] [73,68;112,06] [61,44;98,69] [81,32;95,51] [92,69;129,18] [79,42;121,08] [74,35;139,95] [70,67;93,48] [51,19;96,35] [62,43;96,39] [113,67;132,67] [115,39;155,13] [91,04;192,88] [72,48;128,84] [85,75;120,55] [93,36;143,04] [100,21;154,72] [71,87;134,19] [96,55;181,72]


34


december 2009

Tabel 16: Non-Hodgkin lymfoom: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code


Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



95% CI



95% CI

3219

15.3

11.1

3219

Referentie

Referentie

Referentie

2714

10.7

7.8

2714

Referentie

Referentie

Referentie

894 557 154 183 568 305 263 493 247 121 125 637 115 75 42 254 40 111 627 192 24 44 141 102 61 29 34

15.4 16.9 13.8 13.2 15.9 15.7 16.3 18.6 19.6 17.0 18.8 13.4 12.3 12.0 13.8 14.8 10.1 14.5 14.9 18.9 13.2 11.4 14.5 17.8 11.8 8.9 15.5

11.2 12.3 10.0 9.7 11.6 11.5 11.8 13.4 14.3 12.1 13.3 9.7 8.5 9.5 9.1 10.6 7.8 10.8 10.7 13.2 9.1 7.6 10.7 12.9 8.7 6.4 11.6

894 557 154 183 568 305 263 493 247 121 125 637 115 75 42 254 40 111 627 192 24 44 141 102 61 29 34

894.9 500.3 169.7 213.9 545.1 298.3 246.0 390.9 190.6 107.8 97.6 762.4 143.5 99.2 45.7 263.8 63.2 118.6 640.2 151.5 27.2 57.3 148.7 86.4 77.2 48.3 36.6

99.9 111.3 90.7 85.6 104.2 102.2 106.9 126.1 129.6 112.3 128.0 83.6 80.2 75.6 92.0 96.3 63.3 93.6 97.9 126.7 88.4 76.7 94.8 118.0 79.1 60.0 93.0

[93,35;106,45] [102,09;120,59] [76,39;105,05] [73,17;97,96] [95,64;112,78] [90,76;113,71] [93,99;119,83] [114,99;137,25] [113,44;145,76] [92,27;132,28] [105,59;150,48] [77,06;90,04] [65,51;94,81] [58,47;92,68] [64,17;119,81] [84,44;108,12] [43,67;82,88] [76,19;111,02] [90,27;105,6] [108,78;144,62] [56,65;130,8] [54,06;99,4] [79,19;110,5] [95,11;140,91] [59,21;98,89] [40,22;86,43] [61,72;124,21]

773 473 143 157 490 242 248 367 189 80 98 550 121 76 34 166 58 95 534 143 23 54 115 83 56 27 33

10.7 11.0 10.7 10.1 11.7 10.5 13.1 12.0 12.5 10.1 13.2 9.2 10.0 8.8 10.5 7.7 12.6 10.3 11.0 12.8 9.4 11.5 9.6 12.0 9.9 7.7 13.6

7.6 7.8 7.7 7.2 8.7 7.9 9.7 8.5 8.8 7.0 9.5 6.7 7.0 6.1 7.7 5.6 9.5 7.4 8.1 9.7 6.5 8.5 6.8 9.1 7.3 5.6 10.2

773 473 143 157 490 242 248 367 189 80 98 550 121 76 34 166 58 95 534 143 23 54 115 83 56 27 33

741.6 432.0 142.8 166.6 457.8 255.6 203.9 318.6 157.7 83.2 79.0 654.2 124.6 84.2 37.6 234.6 55.0 98.4 549.1 131.6 22.1 48.5 128.2 76.9 64.9 39.8 31.4

104.2 109.5 100.1 94.2 107.0 94.7 121.6 115.2 119.9 96.2 124.1 84.1 97.1 90.2 90.3 70.8 105.4 96.5 97.3 108.7 104.1 111.3 89.7 107.9 86.3 67.9 105.1

[96,89;111,58] [99,63;119,36] [83,71;116,53] [79,48;108,96] [97,55;116,51] [82,74;106,6] [106,49;136,77] [103,41;126,98] [102,78;136,96] [75,1;117,25] [99,52;148,66] [77,04;91,09] [79,8;114,41] [69,93;110,5] [59,96;120,69] [60;81,54] [78,29;132,56] [77,09;115,9] [89;105,5] [90,88;126,51] [65,97;156,09] [81,64;141,03] [73,29;106,07] [84,72;131,17] [63,71;108,92] [44,75;99,14] [69,22;140,91]


35


december 2009

Tabel 17: Hodgkin lymfoom: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code

Regio



95% CI



95% CI

02000

Vlaanderen

510

2.8

2.7

510

Referentie

Referentie

Referentie

427

2.3

2.3

427

Referentie

Referentie

Referentie

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000


154 81 35 38 89 38 51 61 27 20 14 123 18 21 5 46 13 20 83 18 5 9 15 12 15 4 5

3.1 2.9 3.9 2.9 2.9 2.2 3.7 2.5 2.3 2.9 2.4 3.0 2.4 3.7 1.8 3.0 4.0 2.9 2.4 2.2 3.2 2.8 1.8 2.8 3.4 1.2 2.6

3.0 2.8 4.1 2.7 2.7 2.1 3.4 2.4 2.3 2.6 2.5 2.9 2.5 3.6 1.3 2.8 4.3 2.7 2.2 2.2 2.5 2.7 1.7 2.6 3.4 1.0 2.2

154 81 35 38 89 38 51 61 27 20 14 123 18 21 5 46 13 20 83 18 5 9 15 12 15 4 5

136.2 78.7 25.5 35.5 85.7 47.9 38.3 70.9 33.9 19.4 16.6 114.8 22.6 15.7 6.9 42.1 9.7 19.1 99.8 23.3 4.2 8.9 24.1 12.1 12.0 7.7 4.8

113.1 102.9 137.0 107.0 103.8 79.4 133.3 86.0 79.5 103.3 84.3 107.2 79.7 133.3 72.8 109.2 134.6 104.5 83.2 77.2 120.4 100.8 62.1 98.8 124.8 52.2 103.3

[95,23;130,96] [80,5;125,32] [91,62;182,41] [72,98;141,02] [82,24;125,38] [54,16;104,66] [96,69;169,85] [64,45;107,64] [52,42;116,14] [63,1;159,05] [46,01;141,58] [88,22;126,1] [47,28;125,99] [82,54;204,01] [23,58;169,59] [77,66;140,79] [71,63;230,25] [63,82;160,86] [65,26;101,04] [45,77;121,96] [39,02;280,57] [46,15;191,44] [34,8;102,53] [51,1;172,96] [69,9;205,95] [14,21;133,75] [33,46;240,59]

119 65 18 36 64 34 30 52 23 16 13 109 28 17 3 33 8 20 83 27 2 3 17 14 11 6 3

2.3 2.3 1.8 2.7 2.1 2.0 2.2 2.1 1.9 2.5 2.3 2.6 3.7 2.9 1.0 2.0 2.2 2.9 2.5 3.4 1.4 1.0 1.9 3.3 2.3 2.4 2.2

2.3 2.3 1.9 2.6 2.0 1.9 2.2 2.1 1.9 2.4 2.3 2.5 3.8 2.7 0.7 2.0 2.2 2.9 2.4 3.4 1.1 0.9 1.9 3.3 2.3 2.5 2.7

119 65 18 36 64 34 30 52 23 16 13 109 28 17 3 33 8 20 83 27 2 3 17 14 11 6 3

117.7 67.4 22.0 28.7 74.8 40.6 33.2 58.3 28.4 15.7 13.7 95.0 18.5 13.2 5.6 36.3 8.1 16.0 79.7 19.0 3.4 7.4 19.9 10.0 10.0 6.2 4.0

101.1 96.5 81.7 125.4 85.6 83.8 90.5 89.2 80.9 101.7 95.0 114.7 151.1 128.3 53.2 90.9 98.4 125.4 104.1 142.4 59.5 40.3 85.3 139.8 110.1 96.5 74.7

[82,93;119,26] [73,03;119,95] [48,43;129,03] [84,43;166,34] [64,59;106,51] [55,6;111,91] [61,07;129,38] [64,92;113,38] [51,28;121,33] [58,18;164,78] [50,52;162,4] [93,19;136,27] [100,48;219,1] [74,81;205,3] [10,97;155,45] [59,86;121,87] [42,41;193,85] [76,59;193,04] [81,72;126,52] [93,82;207,86] [7,2;214,72] [8,3;117,69] [49,74;136,5] [76,34;234,9] [54,94;197,06] [35,4;210,28] [15,39;218,08]


36


december 2009

Tabel 18: Nierkanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code


Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



95% CI



95% CI

2915

13.8

9.9

2915

Referentie

Referentie

Referentie

1852

7.4

5.4

1852

Referentie

Referentie

Referentie

837 480 168 189 496 267 229 377 189 96 92 646 149 86 31 212 54 114 559 157 25 42 131 82 60 35 27

14.3 14.3 15.1 13.7 13.7 13.6 13.9 14.1 14.8 13.4 13.8 13.2 16.1 13.1 11.6 11.7 12.4 14.8 13.6 16.0 14.0 11.6 13.4 14.6 12.2 11.8 10.3

10.2 10.2 10.6 10.0 9.7 9.8 9.7 10.3 10.6 10.3 9.9 9.5 11.8 9.5 10.2 8.0 8.5 10.4 9.9 11.8 9.8 8.8 9.5 10.5 9.0 9.1 7.2

837 480 168 189 496 267 229 377 189 96 92 646 149 86 31 212 54 114 559 157 25 42 131 82 60 35 27

798.2 456.3 151.8 192.7 496.9 271.9 222.6 365.7 175.5 98.5 89.6 667.7 128.1 89.5 41.5 238.6 56.5 106.8 584.9 138.9 24.3 51.5 134.4 79.9 70.0 43.3 33.7

104.9 105.2 110.7 98.1 99.8 98.2 102.9 103.1 107.7 97.5 102.7 96.7 116.3 96.1 74.7 88.8 95.6 106.7 95.6 113.1 102.9 81.5 97.5 102.6 85.7 80.8 80.1

[97,75;111,96] [95,78;114,6] [93,96;127,44] [84,09;112,05] [91,03;108,6] [86,43;109,99] [89,55;116,2] [92,69;113,5] [92,32;123,03] [77,98;116,99] [81,72;123,7] [89,29;104,21] [97,65;135,01] [75,79;116,41] [48,42;101,02] [76,88;100,79] [70,09;121,08] [87,12;126,3] [87,66;103,5] [95,38;130,75] [66,58;152,31] [56,85;106,14] [80,8;114,19] [80,43;124,87] [64,05;107,45] [54,05;107,62] [52,77;116,91]

495 288 81 126 278 152 126 264 125 67 72 446 94 70 17 160 36 69 369 113 16 29 78 46 43 27 17

6.9 7.0 5.9 7.7 6.7 6.5 7.0 8.8 8.2 8.6 10.2 7.8 8.2 9.5 4.5 7.6 7.5 7.7 7.4 9.5 7.8 6.2 6.8 6.6 7.6 6.5 5.5

4.9 4.9 4.3 5.4 5.0 4.8 5.3 6.4 5.8 6.3 7.9 5.7 5.6 7.5 3.1 5.5 5.4 5.6 5.5 6.8 5.8 4.6 5.1 4.9 5.8 4.7 3.9

495 288 81 126 278 152 126 264 125 67 72 446 94 70 17 160 36 69 369 113 16 29 78 46 43 27 17

517.6 301.1 98.1 112.8 324.3 176.5 142.3 216.1 108.1 56.6 53.8 424.4 84.7 56.9 25.7 154.9 37.5 67.0 374.2 89.1 15.1 33.2 87.6 53.1 44.2 26.9 21.6

95.6 95.6 82.6 111.7 85.7 86.1 88.6 122.2 115.7 118.4 133.8 105.1 111.0 122.9 66.1 103.3 96.1 103.1 98.6 126.9 106.3 87.4 89.1 86.7 97.2 100.3 78.6

[87,21;104,06] [84,6;106,69] [64,57;100,53] [92,23;131,26] [75,64;95,79] [72,43;99,81] [73,09;104,01] [107,44;136,92] [95,39;135,94] [90,06;146,78] [102,9;164,72] [95,35;114,85] [88,53;133,4] [94,13;151,72] [38,51;105,68] [87,31;119,33] [64,72;127,51] [78,74;127,37] [88,54;108,66] [103,46;150,24] [60,81;172,21] [58,54;125,82] [69,29;108,81] [61,64;111,74] [68,17;126,29] [66,12;146,49] [45,83;125,79]


37


december 2009

Tabel 19: Slokdarmkanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code


Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



95% CI



95% CI

2197

10.5

7.3

2197

Referentie

Referentie

Referentie

661

2.4

1.6

661

Referentie

Referentie

Referentie

569 357 110 102 361 203 158 207 95 52 60 563 114 85 29 194 57 84 497 123 17 42 108 92 47 37 31

9.7 10.6 10.1 7.5 10.2 10.6 9.9 7.8 7.6 7.0 9.4 12.0 12.2 13.5 10.2 11.6 14.4 11.1 12.2 12.3 9.1 11.5 11.6 16.7 9.5 12.3 13.6

6.7 7.3 7.0 5.1 7.2 7.4 7.0 5.4 5.2 4.8 6.5 8.5 8.4 9.6 7.2 8.3 10.2 7.8 8.5 8.6 6.2 8.0 8.2 11.8 6.6 8.4 9.3

569 357 110 102 361 203 158 207 95 52 60 563 114 85 29 194 57 84 497 123 17 42 108 92 47 37 31

625.0 343.7 115.2 149.0 377.1 204.5 169.0 288.4 135.6 75.3 68.2 481.5 96.4 67.0 31.3 176.8 42.2 80.9 421.1 104.6 18.3 38.6 100.7 59.1 52.5 32.5 25.2

91.0 103.9 95.5 68.4 95.7 99.3 93.5 71.8 70.1 69.0 88.0 116.9 118.2 126.8 92.8 109.7 135.1 103.8 118.0 117.6 93.1 108.9 107.3 155.6 89.5 113.9 123.1

[83,57;98,53] [93,09;114,63] [77,67;113,37] [55,16;81,72] [85,86;105,61] [85,62;112,94] [78,9;108,04] [62,01;81,56] [55,99;84,17] [50,27;87,8] [65,74;110,28] [107,27;126,58] [96,51;139,91] [99,86;153,79] [62,17;133,61] [94,27;125,15] [100,03;170,17] [81,58;125,97] [107,64;128,39] [96,8;138,36] [54,29;148,99] [75,96;141,82] [87,03;127,48] [123,83;187,43] [63,9;115,06] [77,22;150,63] [79,78;166,46]

185 117 38 30 118 61 57 65 40 9 16 157 30 22 12 58 13 22 136 32 4 12 30 21 11 12 14

2.5 2.8 2.6 1.7 2.6 2.5 2.7 2.0 2.5 1.3 1.8 2.5 2.3 2.4 3.0 2.8 1.8 2.4 2.4 2.3 1.9 2.4 2.3 2.6 1.3 2.9 4.3

1.7 2.0 1.7 1.2 1.7 1.7 1.9 1.4 1.8 0.9 1.2 1.7 1.6 1.5 1.9 1.9 1.2 1.6 1.6 1.5 1.4 1.5 1.5 1.8 0.8 1.9 2.9

185 117 38 30 118 61 57 65 40 9 16 157 30 22 12 58 13 22 136 32 4 12 30 21 11 12 14

183.0 106.7 34.9 40.0 111.4 61.7 49.8 78.1 37.6 19.6 19.0 153.2 30.3 20.3 9.2 55.9 13.7 23.9 134.1 32.6 5.5 12.0 31.2 19.2 15.9 9.7 7.8

101.1 109.6 109.0 75.0 105.9 98.9 114.3 83.2 106.3 46.0 84.1 102.5 99.0 108.4 130.2 103.7 95.1 92.1 101.4 98.2 73.3 100.2 96.0 109.3 69.1 124.2 179.2

[86,5;115,63] [89,75;129,47] [74,36;143,68] [50,59;107,18] [86,81;125,04] [74,1;123,75] [84,66;144,04] [62,97;103,42] [73,34;139,2] [21,07;87,43] [48,11;136,25] [86,45;118,51] [66,83;141,58] [67,98;163,71] [67,33;227,92] [77,04;130,44] [50,62;162,69] [57,73;139,03] [84,39;118,49] [64,21;132,29] [19,94;187,64] [51,81;175,37] [64,82;137,31] [67,68;167,3] [34,5;123,77] [64,19;217,27] [97,87;301,14]


38


december 2009

Tabel 20: Maagkanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code


Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



95% CI



95% CI

3129

14.2

9.3

3129

Referentie

Referentie

Referentie

1984

6.5

4.2

1984

Referentie

Referentie

Referentie

842 490 144 208 479 251 228 425 215 111 99 691 160 95 48 226 53 109 692 173 41 67 132 106 68 60 45

13.6 13.7 12.2 14.9 12.8 12.4 13.4 16.2 17.4 15.5 15.0 13.7 16.3 14.5 15.6 12.5 11.9 13.3 15.6 15.9 20.1 16.4 13.4 17.7 12.9 18.1 16.8

8.9 9.0 8.0 9.6 8.3 8.0 8.8 10.6 11.0 10.4 10.1 9.0 10.8 9.4 10.1 8.2 7.6 8.6 10.1 10.2 12.7 10.6 8.8 11.6 8.2 11.6 11.0

842 490 144 208 479 251 228 425 215 111 99 691 160 95 48 226 53 109 692 173 41 67 132 106 68 60 45

884.9 505.1 167.9 197.5 545.0 294.0 241.5 365.5 177.7 97.2 91.6 722.7 136.9 94.4 45.6 260.0 62.7 114.2 618.7 151.1 27.3 56.8 145.4 86.9 75.5 47.5 37.6

95.2 97.0 85.7 105.3 87.9 85.4 94.4 116.3 121.0 114.2 108.0 95.6 116.9 100.6 105.3 86.9 84.5 95.4 111.8 114.5 150.5 118.0 90.8 121.9 90.0 126.3 119.6

[88,73;101,58] [88,42;105,6] [71,74;99,75] [91,02;119,65] [80,02;95,76] [74,81;95,94] [82,15;106,65] [105,23;127,34] [104,83;137,18] [92,92;135,39] [86,76;129,33] [88,48;102,74] [98,77;134,99] [80,38;120,85] [75,5;135,06] [75,59;98,25] [61,74;107,23] [77,53;113,36] [103,51;120,18] [97,45;131,58] [104,4;196,51] [89,78;146,31] [75,32;106,3] [98,72;145,14] [68,64;111,44] [94,34;158,25] [84,62;154,49]

548 323 101 124 295 171 124 256 126 72 58 440 112 41 23 152 49 63 445 95 19 36 103 73 50 44 25

6.6 6.4 6.1 7.3 5.7 6.0 5.4 7.5 7.4 8.5 7.1 6.0 7.9 4.1 5.7 5.6 7.0 5.6 7.0 6.2 7.2 5.7 7.1 7.6 7.0 9.3 7.3

4.3 4.3 3.9 4.8 3.7 3.9 3.5 4.9 4.8 5.4 4.9 3.8 5.0 2.5 3.9 3.6 4.4 3.7 4.5 4.0 4.8 3.5 4.5 4.7 4.7 5.6 4.9

548 323 101 124 295 171 124 256 126 72 58 440 112 41 23 152 49 63 445 95 19 36 103 73 50 44 25

556.8 332.7 107.0 113.6 345.1 184.0 154.8 215.7 108.4 53.7 54.8 473.1 89.9 61.4 28.2 172.4 42.2 71.3 397.4 98.3 16.7 36.8 93.5 58.2 47.4 29.4 23.9

98.4 97.1 94.4 109.1 85.5 93.0 80.1 118.7 116.2 134.2 105.8 93.0 124.6 66.8 81.6 88.2 116.2 88.4 112.0 96.6 113.5 97.9 110.1 125.5 105.4 149.7 104.6

[90,18;106,66] [86,5;107,68] [75,98;112,8] [89,92;128,33] [75,72;95,23] [79,02;106,88] [66,02;94,23] [104,14;133,22] [95,92;136,5] [103,19;165,17] [78,58;133,05] [84,32;101,7] [101,53;147,69] [46,35;87,24] [51,76;122,46] [74,14;102,17] [83,7;148,8] [66,57;110,23] [101,57;122,38] [77,18;116,04] [68,35;177,11] [65,94;129,92] [88,86;131,39] [96,68;154,24] [76,22;134,67] [105,45;193,9] [67,68;154,83]


39


december 2009

Tabel 21: Pancreaskanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code


Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



95% CI



95% CI

1831

8.4

5.7

1831

Referentie

Referentie

Referentie

1710

6.1

4.0

1710

Referentie

Referentie

Referentie

598 334 119 145 262 128 134 174 79 55 40 420 78 71 21 131 34 85 377 87 23 21 80 62 57 27 20

9.9 9.7 10.5 10.1 7.2 6.5 8.2 6.4 6.1 7.7 5.8 8.5 8.0 10.8 6.8 7.5 7.8 10.6 8.4 8.1 12.0 5.4 7.7 10.1 10.5 7.5 7.6

6.8 6.7 7.3 6.9 5.0 4.4 5.7 4.4 4.1 5.4 3.8 5.8 5.4 7.6 4.9 5.1 5.2 7.2 5.5 5.3 7.8 3.7 5.1 6.8 6.9 4.8 4.9

598 334 119 145 262 128 134 174 79 55 40 420 78 71 21 131 34 85 377 87 23 21 80 62 57 27 20

475.0 282.9 95.3 117.0 322.4 174.5 140.8 233.1 110.5 60.0 55.8 415.7 81.0 55.2 26.3 150.5 35.9 66.3 364.4 88.5 15.5 32.9 84.7 50.6 43.7 27.3 21.7

125.9 118.1 124.9 124.0 81.3 73.3 95.2 74.7 71.5 91.6 71.7 101.0 96.3 128.6 79.7 87.0 94.7 128.2 103.5 98.3 148.6 63.9 94.5 122.5 130.5 98.7 92.2

[115,81;135,99] [105,4;130,72] [102,47;147,35] [103,8;144,16] [71,41;91,09] [60,63;86,04] [79,08;111,31] [63,56;85,75] [55,73;87,27] [67,39;115,8] [49,45;93,87] [91,38;110,7] [74,9;117,63] [98,65;158,46] [49,35;121,98] [72,13;101,95] [62,9;126,6] [100,98;155,51] [93,02;113,9] [77,66;118,98] [94,19;222,86] [39,56;97,79] [73,79;115,2] [92,02;153,01] [96,61;164,35] [65,07;144,16] [56,35;142,02]

524 325 90 109 252 143 109 199 103 45 51 372 90 48 13 130 28 63 363 88 14 29 91 45 36 32 28

6.7 7.1 6.0 6.3 5.3 5.6 5.1 6.2 6.5 5.6 6.1 5.6 7.2 5.5 3.2 5.3 4.3 6.1 6.2 5.9 6.8 5.0 6.8 5.6 5.5 7.0 9.4

4.5 4.8 4.0 4.1 3.6 3.7 3.4 4.1 4.4 3.9 4.0 3.7 4.9 3.6 2.1 3.5 2.7 4.1 4.1 3.8 4.6 3.2 4.5 3.8 3.8 4.3 6.3

524 325 90 109 252 143 109 199 103 45 51 372 90 48 13 130 28 63 363 88 14 29 91 45 36 32 28

455.7 272.5 90.9 100.7 299.0 160.8 132.4 196.0 96.7 49.2 48.5 407.1 78.3 52.8 24.2 146.6 35.7 61.3 345.3 84.0 14.2 31.3 80.4 50.3 41.1 25.1 20.4

115.0 119.3 99.0 108.3 84.3 88.9 82.3 101.5 106.5 91.4 105.0 91.4 115.0 90.9 53.8 88.7 78.3 102.8 105.1 104.7 98.5 92.7 113.2 89.5 87.6 127.5 137.3

[105,13;124,82] [106,32;132,26] [78,56;119,47] [87,94;128,59] [73,87;94,68] [74,34;103,48] [66,87;97,78] [87,43;115,64] [85,94;127,08] [64,68;118,08] [76,22;133,88] [82,08;100,65] [91,24;138,76] [65,18;116,61] [28,63;92,02] [73,42;103,9] [52,1;113,6] [77,44;128,22] [94,32;115,96] [82,84;126,61] [53,78;165,47] [62,11;133,49] [89,92;136,42] [63,36;115,68] [59,01;116,27] [83,3;171,62] [91,29;199,05]


40


december 2009

Tabel 22: Leverkanker: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code

Regio



95% CI



95% CI

02000

Vlaanderen

774

3.6

2.5

774

Referentie

Referentie

Referentie

506

1.9

1.3

506

Referentie

Referentie

Referentie

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000


195 114 45 36 123 71 52 76 36 17 23 185 36 33 13 63 21 19 195 47 11 20 41 31 23 5 17

3.2 3.4 3.9 2.6 3.4 3.5 3.2 2.8 2.8 2.3 3.6 3.8 3.8 5.0 3.7 3.6 4.9 2.4 4.5 4.5 6.6 5.2 4.1 5.3 4.5 1.7 6.4

2.3 2.4 3.0 1.8 2.4 2.5 2.3 2.0 2.1 1.5 2.5 2.6 2.7 3.6 2.3 2.6 3.1 1.6 3.1 3.2 4.9 3.6 2.8 3.7 2.9 1.2 4.3

195 114 45 36 123 71 52 76 36 17 23 185 36 33 13 63 21 19 195 47 11 20 41 31 23 5 17

222.5 124.3 40.4 51.8 133.7 72.1 59.8 99.5 47.1 26.1 23.6 173.4 34.2 23.3 11.0 62.8 14.9 28.7 144.5 36.7 6.5 13.6 35.4 21.1 18.5 11.6 8.9

87.6 91.7 111.4 69.5 92.0 98.5 86.9 76.4 76.5 65.1 97.4 106.7 105.4 141.4 118.1 100.2 140.6 66.2 134.9 127.9 170.2 147.2 115.8 146.9 124.7 43.1 190.0

[75,32;99,92] [74,9;108,58] [78,89;144,01] [46,78;92,18] [75,75;108,28] [75,61;121,45] [63,29;110,54] [59,19;93,52] [51,51;101,48] [37,98;104,24] [61,76;146,12] [91,3;122,05] [70,95;139,8] [93,14;189,62] [62,86;202,04] [75,49;124,99] [87,05;215,18] [39,83;103,21] [116;153,89] [91,36;164,5] [84,95;304,73] [89,92;226,64] [80,34;151,22] [95,2;198,64] [79,03;186,98] [13,96;100,4] [110,76;303,96]

131 77 22 32 94 45 49 62 33 12 17 106 33 8 7 30 20 8 113 29 11 10 29 16 12 2 4

1.8 1.9 1.6 1.9 2.0 1.6 2.4 2.0 2.3 1.5 1.9 1.7 2.7 0.9 2.2 1.4 3.4 0.7 2.0 2.3 4.6 1.6 2.3 1.7 2.1 0.3 1.9

1.3 1.4 1.1 1.4 1.4 1.1 1.8 1.5 1.9 1.0 1.2 1.1 1.9 0.6 1.8 0.9 2.2 0.4 1.4 1.6 3.2 1.0 1.6 1.1 1.5 0.2 2.2

131 77 22 32 94 45 49 62 33 12 17 106 33 8 7 30 20 8 113 29 11 10 29 16 12 2 4

143.9 84.0 27.1 30.1 84.6 47.3 37.8 58.3 28.7 14.9 14.5 121.6 22.7 15.8 7.1 44.2 10.2 18.6 100.0 24.6 4.1 9.2 23.6 14.6 12.1 7.5 6.0

91.0 91.7 81.3 106.5 111.2 95.1 129.5 106.3 115.0 80.7 117.6 87.2 145.1 50.6 99.1 67.9 195.4 42.9 113.0 118.1 267.1 109.0 122.7 109.7 99.1 26.6 66.6

[75,43;106,6] [71,21;112,18] [50,99;122,79] [69,57;143,34] [88,68;133,63] [67,31;122,89] [93,27;165,82] [79,88;132,82] [75,77;154,25] [41,7;141,14] [68,58;188,22] [70,58;103,77] [95,58;194,57] [21,79;99,59] [39,73;204,12] [45,86;97,16] [119,39;300,91] [18,51;84,58] [92,13;133,79] [79,1;170] [133,26;478,03] [52,33;200,61] [82,21;176,69] [62,76;177,76] [51,26;173,5] [3,22;96,18] [18,1;170,38]


41


december 2009

Tabel 23: Leukemie: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code


Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



95% CI



95% CI

2656

12.8

9.9

2656

Referentie

Referentie

Referentie

2072

8.5

6.8

2072

Referentie

Referentie

Referentie

753 470 120 163 394 205 189 414 206 104 104 496 78 60 23 181 57 97 599 175 25 60 130 72 55 36 46

13.2 14.4 11.4 12.0 10.8 10.3 11.5 16.2 16.8 15.5 15.9 10.7 8.9 10.1 7.0 10.8 14.3 12.9 14.4 17.7 14.3 15.4 13.5 13.1 10.7 10.9 20.5

10.3 11.0 9.4 9.2 8.1 7.7 8.6 12.6 13.4 11.8 12.2 8.5 7.2 8.1 4.5 8.7 11.7 9.8 10.8 13.6 10.6 11.1 10.2 9.9 7.5 8.2 15.5

753 470 120 163 394 205 189 414 206 104 104 496 78 60 23 181 57 97 599 175 25 60 130 72 55 36 46

733.2 412.4 140.7 174.8 465.3 251.6 205.0 320.6 156.8 88.4 80.1 637.4 118.8 81.8 37.9 220.7 51.9 97.7 509.8 124.1 22.5 47.2 122.4 71.7 63.9 39.9 30.1

102.7 114.0 85.3 93.3 84.7 81.5 92.2 129.1 131.3 117.6 129.8 77.8 65.7 73.4 60.8 82.0 109.9 99.3 117.5 141.0 111.2 127.2 106.2 100.4 86.1 90.2 153.0

[95,36;110,03] [103,67;124,27] [70,05;100,57] [78,95;107,59] [76,32;93,05] [70,32;92,63] [79,04;105,32] [116,69;141,57] [113,4;149,27] [94,98;140,18] [104,85;154,74] [70,97;84,66] [51,09;80,23] [54,8;91,93] [38,53;91,15] [70,07;93,96] [81,38;138,45] [79,53;119,04] [108,1;126,92] [120,13;161,91] [71,98;164,65] [95,01;159,38] [87,98;124,5] [77,19;123,56] [63,37;108,89] [60,74;119,67] [108,76;197,17]

580 329 118 133 307 143 164 295 139 71 85 381 57 45 32 136 42 69 509 149 29 55 96 65 48 35 32

8.6 8.2 9.0 9.3 7.9 6.4 9.8 10.1 9.6 9.3 11.9 6.8 5.1 6.0 11.3 6.3 8.0 8.6 10.2 12.3 15.1 11.7 7.8 9.6 7.9 10.2 11.3

6.8 6.4 7.0 7.7 6.5 5.3 8.1 7.9 7.7 7.0 9.5 5.7 4.1 5.1 11.0 5.0 6.0 7.3 7.9 9.7 13.8 9.0 5.8 7.4 5.9 7.5 9.0

580 329 118 133 307 143 164 295 139 71 85 381 57 45 32 136 42 69 509 149 29 55 96 65 48 35 32

573.1 338.1 108.7 126.7 364.1 199.9 158.0 241.5 120.6 63.7 59.9 511.0 95.9 64.6 28.5 178.7 42.2 75.6 390.4 97.6 16.9 36.9 97.5 57.7 49.4 30.3 23.4

101.2 97.3 108.5 104.9 84.3 71.5 103.8 122.1 115.2 111.5 141.9 74.6 59.4 69.6 112.3 76.1 99.6 91.2 130.4 152.6 171.9 149.0 98.5 112.7 97.3 115.4 136.6

[92,97;109,44] [86,79;107,82] [88,94;128,11] [87,11;122,78] [74,88;93,74] [59,8;83,25] [87,9;119,67] [108,2;136,08] [96,08;134,39] [85,59;137,48] [111,73;172,05] [67,07;82,04] [44,01;74,87] [49,29;89,98] [73,37;151,18] [63,31;88,89] [69,5;129,76] [69,71;112,77] [119,05;141,71] [128,14;177,16] [115,14;247,46] [109,65;188,43] [78,79;118,19] [85,28;140,07] [69,75;124,78] [77,19;153,69] [89,25;183,9]


42


december 2009

Tabel 24: Tumoren van hersenen en centraal zenuwstelsel: Aantal nieuwe diagnoses, voor leeftijd gestandaardiseerde incidentie en de indirect gestandaardiseerde incidentie (SIR) per provincie, arrondissement en per geslacht, Vlaanderen 2000-2005.

NIS-code


Regio

02000

Vlaanderen

10000 11000 12000 13000 20001 23000 24000 70000 71000 72000 73000 40000 41000 42000 43000 44000 45000 46000 30000 31000 32000 33000 34000 35000 36000 37000 38000



95% CI



95% CI

1557

7.9

6.6

1557

Referentie

Referentie

Referentie

1176

5.6

4.7

1176

Referentie

Referentie

Referentie

441 248 93 100 263 150 113 195 88 66 41 380 70 49 23 142 34 62 278 63 14 31 62 49 29 17 13

8.1 8.0 9.2 7.5 7.7 8.1 7.2 7.6 7.1 9.4 6.8 8.6 8.2 8.2 8.5 8.9 9.5 8.2 7.4 6.7 9.6 9.5 7.0 9.5 6.3 5.9 6.4

6.9 6.7 7.9 6.5 6.1 6.5 5.6 6.5 6.0 8.0 5.7 7.1 6.7 6.8 6.5 7.3 9.4 6.7 6.2 5.5 8.7 7.9 6.0 7.6 5.8 4.5 5.6

441 248 93 100 263 150 113 195 88 66 41 380 70 49 23 142 34 62 278 63 14 31 62 49 29 17 13

427.9 242.7 80.0 106.3 265.4 144.1 120.1 204.8 98.5 55.3 49.5 347.0 68.6 48.2 21.5 126.2 29.7 57.7 308.6 73.3 12.8 27.1 72.2 40.1 37.2 23.1 16.6

103.1 102.2 116.2 94.1 99.1 104.1 94.1 95.2 89.4 119.4 82.9 109.5 102.0 101.7 107.0 112.5 114.3 107.4 90.1 86.0 109.8 114.3 85.8 122.3 77.9 73.5 78.4

[93,45;112,69] [89,46;114,9] [92,61;139,86] [75,63;112,51] [87,13;111,09] [87,45;120,77] [76,73;111,42] [81,85;108,58] [70,71;108,06] [90,56;148,15] [57,52;108,27] [98,49;120,51] [78,1;125,88] [73,2;130,13] [67,83;160,48] [93,99;130,99] [75,89;152,75] [80,7;134,18] [79,49;100,67] [64,76;107,22] [59,92;184,38] [74,09;154,59] [64,46;107,19] [88,05;156,54] [52,21;112,21] [42,85;117,6] [41,7;134,05]

338 202 65 71 184 98 86 162 79 44 39 279 52 44 17 97 33 36 213 46 9 16 54 30 33 17 8

5.7 5.9 5.8 5.1 5.1 5.0 5.3 6.0 5.9 6.5 5.8 5.8 5.5 6.9 5.6 5.9 7.3 4.5 5.1 4.9 5.5 4.0 5.0 5.7 6.4 5.4 2.9

4.8 5.0 4.9 4.3 4.3 4.0 4.7 5.0 4.8 5.8 4.5 5.1 4.5 6.5 4.2 5.4 6.1 3.8 4.3 4.1 5.0 3.3 3.9 5.0 5.4 4.9 2.3

338 202 65 71 184 98 86 162 79 44 39 279 52 44 17 97 33 36 213 46 9 16 54 30 33 17 8

319.1 183.9 60.8 76.3 205.8 113.1 90.2 146.8 72.1 39.3 35.9 268.5 53.2 36.4 15.9 98.4 22.8 43.6 233.9 56.3 9.4 20.6 54.8 31.4 27.6 16.9 12.7

105.9 109.8 106.8 93.1 89.4 86.7 95.4 110.4 109.5 112.0 108.7 103.9 97.7 120.9 107.1 98.6 144.9 82.5 91.1 81.6 96.2 77.8 98.6 95.4 119.4 100.3 62.8

[94,63;117,22] [94,68;124,97] [80,87;132,83] [71,45;114,77] [76,48;102,31] [69,51;103,83] [75,23;115,55] [93,39;127,39] [85,37;133,67] [78,87;145,03] [74,55;142,75] [91,73;116,12] [71,13;124,23] [85,2;156,68] [62,45;171,38] [78,97;118,21] [95,46;194,33] [55,58;109,5] [78,83;103,29] [58,05;105,25] [44,06;182,78] [44,5;126,03] [72,28;124,86] [64,4;136,44] [78,63;160,07] [58,48;160,5] [27,05;123,65]


43


december 2009

APPENDIX 3: SOCIAAL-ECONOMISCH PROFIEL ARRONDISSEMENT DENDERMONDE Tabel 25: Sociaal-economisch profiel van arrondissement Dendermonde en samenstellende gemeenten Hoogste opleidingsniveau 20-40j.1

Gemiddeld inkomen per inwoner2

werkloosheid3

Bewonerstitel4

Peil (Vlaams Gewest=100)

Werkloosheidsgraad

% huurders

Armoedeindicator5 Aandeel leefloners

Lager secundair

hoger secundair

hoger onderwijs

Berlare Buggenhout Dendermonde Hamme Laarne Lebbeke Waasmunster Wetteren Wichelen Zele

23,6% 18,3% 21,8% 26,7% 19,3% 19,6% 20,2% 22,0% 19,0% 28,6%

45,6% 44,7% 45,4% 44,4% 43,1% 45,5% 40,2% 45,4% 47,8% 43,2%

30,8% 37,1% 32,9% 28,9% 37,6% 34,9% 39,6% 32,6% 33,2% 28,2%

14 15 14 13 15 14 15 14 14 13

298 630 656 238 396 282 556 883 793 274

98,7 107,9 101,2 91,4 106,3 98,6 107,4 102,8 102,1 91,6

3,8% 3,7% 4,5% 4,1% 2,9% 3,4% 3,8% 4,3% 3,5% 4,4%

21,0% 16,6% 26,1% 30,1% 23,8% 19,0% 23,8% 29,6% 18,2% 26,1%

2,1 1,2 2,7 4,2 1,8 1,8 2,7 2,8 3,0 2,2

Arr. Dendermonde

22,4%

44,7%

32,8%

14 473

99,9

4,0%

24,6%

2,6

Vlaams Gewest

19,4%

42,1%

38,6%

14 483

100,0

4,6%

26,2%

3,7

In EUR

1

Bron: Algemene Socio-economische Enquête 2001, eigen bewerking Bron: FOD Economie – Directie Statistiek, bewerkingen Provincie Oost-Vlaanderen 3 Bron: VDAB, FOD Economie – Directie Statistiek, bewerkingen Provincie Oost-Vlaanderen 4 Bron: Algemene Socio-economische Enquête 2001, bewerkingen Provincie Oost-Vlaanderen 2

5

Bron: FOD Economie – Directie Statistiek, bewerkingen SVR

44


december 2009

APPENDIX 4: DATA ALCOHOLCONSUMPTIE IN HET ARRONDISSEMENT DENDERMONDE Data Gezondheidsenquête 2004: Onderstaande tabellen bevatten de resultaten voor de in punt 4.2.1. vermelde indicatoren voor alcoholconsumptie. Voor de verschillende indicatoren vat onderstaande tabel de positie van het arrondissement Dendermonde samen. In totaal namen in 2004, 21 Vlaamse arrondissementen deel aan de gezondheidsenquête. Tabellen 28 tot en met 33 geven weer welk percentage van de populatie van de verschillende arrondissementen positief scoort op de afzonderlijke indicatoren. Tabel 26: Positie van het arrondissement Dendermonde ten opzichte van 21 Vlaamse arrondissementen voor de verschillende indicatoren voor alcoholconsumptie Indicator Afgelopen 12 maanden een alcoholische drank gebruiken Elke week alcohol gebruiken Zware drinkers Afgelopen 6 maanden, 6 glazen alcohol op één en dezelfde dag gebruiken Eén keer per week 6 glazen alcohol op één en dezelfde dag gebruiken Probleem omwille alcoholgebruik

Positie van Dendermonde 16/21 21/21 21/21 20/21 21/21 20/20

Deze resultaten houden echter geen rekening met leeftijd en geslacht van de deelnemers. Verder werden geen testen voor statistische significantie uitgevoerd. Door middel van logistische regressie modellen werd hiervoor gecorrigeerd. De resultaten volgen dezelfde trend. In tabellen 34 tot en met 39 worden de odds-ratios gegeven, waarbij het arrondissement Dendermonde als referentie gekozen werd. De meeste arrondissementen hebben OR’s < 1; wat aangeeft dat de percentages voor bovenstaande indicatoren in het arrondissement lager zijn dan in Dendermonde, en dit na correctie voor leeftijd en geslacht. Enkel indien het betrouwbaarheidsinterval 1 niet bevat is dit verschil ook statistisch significant. Onderstaande tabel 27 geeft weer hoeveel arrondissementen statistische significant ‘beter’ scoren dan Dendermonde.

45


december 2009

Tabel 27: overzicht van het aantal arrondissementen die ‘beter’ scoren op de verschillende indicatoren dan Dendermonde Indicator

Aantal arrondissementen die ‘beter’ scoren

Afgelopen 12 maanden een alcoholische drank gebruiken Elke week alcohol gebruiken Zware drinkers Afgelopen 6 maanden, 6 glazen alcohol op één en dezelfde dag gebruiken Eén keer per week 6 glazen alcohol op één en dezelfde dag gebruiken Probleem omwille alcoholgebruik

3/21 11/21 6/21 3/21 3/21 7/20

Tabel 28: Percentage (populatie ouder dan 15 jaar) dat in de afgelopen 12 maanden een alcoholische drank heeft gebruikt. Arrondissement Diksmuide Tongeren Veurne Hasselt Turnhout Maaseik Eeklo Leuven Oostende Antwerpen Sint-Niklaas Gent Mechelen Halle-Vilvoorde Aalst Dendermonde Kortrijk Tielt Brugge Roeselare Oudenaarde

% 69.879518072 77.591036415 77.631578947 80.879120879 80.952380952 81.947261663 82.122905028 82.561307902 83.663366337 83.735632184 84.532374101 84.623773173 84.671532847 85.09406657 85.749385749 86.033519553 87.27735369 87.5 87.848605578 88.372093023 92.592592593

46


december 2009

Tabel 29: Percentage dat elke week alcohol gebruikt. Arrondissement Diksmuide Eeklo Tielt Hasselt Tongeren Sint-Niklaas Roeselare Veurne Turnhout Aalst Mechelen Maaseik Oostende Leuven Kortrijk Halle-Vilvoorde Antwerpen Brugge Gent Oudenaarde Dendermonde

% 15.517241379 24.26035503 25.242718447 25.97577389 26.086956522 27.125506073 31.052631579 31.506849315 31.698113208 32.054794521 32.285714286 32.464454976 36.842105263 37.366003063 37.709497207 39.635157546 39.679358717 39.692982456 39.746835443 42.666666667 43.137254902

Tabel 30: Percentage zware drinkers: minsters 22 glazen alcohol per week. Arrondissement Diksmuide Eeklo Veurne Sint-Niklaas Hasselt Turnhout Gent Mechelen Tongeren Leuven Halle-Vilvoorde Tielt Antwerpen Oostende Maaseik Aalst Brugge Roeselare Oudenaarde Kortrijk Dendermonde

% 1.2195121951 3.9548022599 4.1095890411 4.9618320611 5.5424528302 5.9900166389 6.1155152888 6.4267352185 6.5714285714 6.6759388039 6.7873303167 7.2072072072 7.3716012085 7.9283887468 7.9399141631 8.3333333333 8.4886128364 9.1346153846 10.191082803 10.344827586 10.465116279

47


december 2009

Tabel 31: Percentage dat in de afgelopen 6 maanden, 6 glazen alcohol op één en dezelfde dag heeft gebruikt. Arrondissement Veurne Roeselare Halle-Vilvoorde Hasselt Tongeren Brugge Mechelen Aalst Oostende Eeklo Antwerpen Sint-Niklaas Diksmuide Oudenaarde Maaseik Leuven Kortrijk Turnhout Tielt Dendermonde Gent

% 22.368421053 27.272727273 27.433628319 27.531285552 28.328611898 28.571428571 29.207920792 29.353233831 29.722921914 30.337078652 30.379008746 30.996309963 31.325301205 31.64556962 31.958762887 32.320441989 32.467532468 33.333333333 34.188034188 35.057471264 36.191536748

Tabel 32: Percentage dat minsteren één keer per week 6 glazen alcohol op één en dezelfde dag heeft gebruikt. Arrondissement Eeklo Veurne Diksmuide Leuven Mechelen Antwerpen Halle-Vilvoorde Oudenaarde Roeselare Tongeren Brugge Hasselt Maaseik Turnhout Aalst Kortrijk Sint-Niklaas Oostende Tielt Gent Dendermonde

% 3.9325842697 3.9473684211 7.2289156627 7.7348066298 8.1683168317 8.5714285714 8.7020648968 8.8607594937 9.0909090909 9.3484419263 9.4567404427 9.5563139932 10.103092784 11.111111111 11.194029851 11.428571429 11.439114391 11.838790932 11.965811966 12.472160356 12.643678161

48


december 2009

Tabel 33: Percentage dat een probleem heeft omwille van hun alcoholgebruik ( CAGE vragenlijst) Arrondissement Veurne Eeklo Oudenaarde Brugge Sint-Niklaas Tongeren Kortrijk Mechelen Leuven Roeselare Halle-Vilvoorde Diksmuide Hasselt Gent Turnhout Oostende Antwerpen Tielt Aalst Maaseik Dendermonde

% . 0 1.9417475728 2.6229508197 3.2051282051 3.5 4.3715846995 4.4117647059 4.8257372654 4.8611111111 4.8991354467 5.1724137931 5.3803339518 5.4054054054 5.8309037901 6.2857142857 6.4049586777 8.3333333333 8.4210526316 8.813559322 10.185185185

Tabel 34: Percentage (populatie ouder dan 15 jaar) dat in de afgelopen 12 maanden een alcoholische drank heeft gebruikt. Odds Ratio Estimates Effect Point Estimate 95% Wald Confidence Limits ARROND Aalst vs 1000 0.957 0.567 1.614 ARROND Antwerpen vs 1000 0.799 0.506 1.261 ARROND Brugge vs 1000 1.181 0.704 1.979 ARROND Diksmuide vs 1000 0.308 0.160 0.596 ARROND Eeklo vs 1000 0.665 0.369 1.201 ARROND Gent vs 1000 0.827 0.515 1.330 ARROND Halle-Vilvoorde vs 1000 0.899 0.552 1.463 ARROND Hasselt vs 1000 0.643 0.402 1.029 ARROND Kortrijk vs 1000 1.077 0.632 1.836 ARROND Leuven vs 1000 0.713 0.441 1.152 ARROND Maaseik vs 1000 0.697 0.424 1.147 ARROND Mechelen vs 1000 0.846 0.504 1.420 ARROND Oostende vs 1000 0.826 0.493 1.383 ARROND Oudenaarde vs 1000 2.017 0.961 4.230 ARROND Roeselare vs 1000 1.21 0.659 2.243 ARROND Sint-Niklaas vs 1000 0.811 0.467 1.407 ARROND Tielt vs 1000 1.065 0.524 2.164 ARROND Tongeren vs 1000 0.552 0.332 0.917 ARROND Turnhout vs 1000 0.660 0.407 1.070 ARROND Veurne vs 1000 0.486 0.239 0.989 De tabel geeft de odds-ratios, waarbij het arrondissement Dendermonde als referentie gekozen werd. OR < 1 betekent dat het percentage in het arrondissement lager is dan in Dendermonde, en dit na correctie voor leeftijd en geslacht.

49


december 2009

Tabel 35: Percentage dat elke week alcohol gebruikt. Odds Ratio Estimates Effect Point Estimate 95% Wald Confidence Limits ARROND Aalst vs 1000 0.639 0.427 0.956 ARROND Antwerpen vs 1000 0.852 0.601 1.208 ARROND Brugge vs 1000 0.860 0.585 1.263 ARROND Diksmuide vs 1000 0.271 0.122 0.603 ARROND Eeklo vs 1000 0.422 0.258 0.690 ARROND Gent vs 1000 0.893 0.621 1.285 ARROND Halle-Vilvoorde vs 1000 0.867 0.597 1.258 ARROND Hasselt vs 1000 0.442 0.304 0.641 ARROND Kortrijk vs 1000 0.815 0.547 1.216 0.770 0.532 1.116 ARROND Leuven vs 1000 ARROND Maaseik vs 1000 0.598 0.403 0.885 ARROND Mechelen vs 1000 0.632 0.421 0.947 0.772 0.518 1.151 ARROND Oostende vs 1000 ARROND Oudenaarde vs 1000 1.018 0.635 1.633 ARROND Roeselare vs 1000 0.602 0.380 0.954 ARROND Sint-Niklaas vs 1000 0.469 0.302 0.728 ARROND Tielt vs 1000 0.451 0.256 0.793 ARROND Tongeren vs 1000 0.431 0.282 0.659 ARROND Turnhout vs 1000 0.587 0.400 0.860 ARROND Veurne vs 1000 0.625 0.340 1.147 De tabel geeft de odds-ratios, waarbij het arrondissement Dendermonde als referentie gekozen werd. OR < 1 betekent dat het percentage in het arrondissement lager is dan in Dendermonde, en dit na correctie voor leeftijd en geslacht.

Tabel 36: Percentage zware drinkers: minsters 22 glazen alcohol per week. Odds Ratio Estimates Effect Point Estimate 95% Wald Confidence Limits 0.785 0.422 1.463 ARROND Aalst vs 1000 ARROND Antwerpen vs 1000 0.670 0.391 1.146 ARROND Brugge vs 1000 0.791 0.434 1.442 ARROND Diksmuide vs 1000 0.099 0.013 0.759 0.325 0.130 0.811 ARROND Eeklo vs 1000 ARROND Gent vs 1000 0.525 0.295 0.934 ARROND Halle-Vilvoorde vs 1000 0.602 0.334 1.087 ARROND Hasselt vs 1000 0.481 0.268 0.863 ARROND Kortrijk vs 1000 0.959 0.522 1.762 ARROND Leuven vs 1000 0.584 0.326 1.049 ARROND Maaseik vs 1000 0.688 0.374 1.265 ARROND Mechelen vs 1000 0.567 0.296 1.086 ARROND Oostende vs 1000 0.712 0.380 1.335 ARROND Oudenaarde vs 1000 1.011 0.486 2.104 ARROND Roeselare vs 1000 0.832 0.414 1.671 ARROND Sint-Niklaas vs 1000 0.417 0.196 0.890 ARROND Tielt vs 1000 0.627 0.257 1.526 0.601 0.310 1.166 ARROND Tongeren vs 1000 ARROND Turnhout vs 1000 0.525 0.285 0.964 ARROND Veurne vs 1000 0.343 0.096 1.225 De tabel geeft de odds-ratios, waarbij het arrondissement Dendermonde als referentie gekozen werd. OR < 1 betekent dat het percentage in het arrondissement lager is dan in Dendermonde, en dit na correctie voor leeftijd en geslacht.

50


december 2009

Tabel 37: Percentage dat in de afgelopen 6 maanden, 6 glazen alcohol op één en dezelfde dag heeft gebruikt. Odds Ratio Estimates Effect Point Estimate 95% Wald Confidence Limits 0.714 0.467 1.091 ARROND Aalst vs 1000 ARROND Antwerpen vs 1000 0.774 0.535 1.119 ARROND Brugge vs 1000 0.703 0.466 1.062 ARROND Diksmuide vs 1000 0.673 0.361 1.254 ARROND Eeklo vs 1000 0.682 0.414 1.121 ARROND Gent vs 1000 0.970 0.662 1.422 0.636 0.427 0.946 ARROND Halle-Vilvoorde vs 1000 ARROND Hasselt vs 1000 0.624 0.424 0.918 0.802 0.525 1.226 ARROND Kortrijk vs 1000 0.831 0.562 1.229 ARROND Leuven vs 1000 ARROND Maaseik vs 1000 0.802 0.532 1.209 ARROND Mechelen vs 1000 0.685 0.449 1.047 0.718 0.469 1.098 ARROND Oostende vs 1000 ARROND Oudenaarde vs 1000 0.835 0.501 1.394 ARROND Roeselare vs 1000 0.615 0.378 1.000 0.729 0.463 1.146 ARROND Sint-Niklaas vs 1000 ARROND Tielt vs 1000 0.860 0.494 1.495 ARROND Tongeren vs 1000 0.727 0.471 1.123 0.908 0.610 1.350 ARROND Turnhout vs 1000 ARROND Veurne vs 1000 0.423 0.214 0.838 De tabel geeft de odds-ratios, waarbij het arrondissement Dendermonde als referentie gekozen werd. OR < 1 betekent dat het percentage in het arrondissement lager is dan in Dendermonde, en dit na correctie voor leeftijd en geslacht.

Tabel 38: Percentage dat minstens één keer per week 6 glazen alcohol op één en dezelfde dag heeft gebruikt. Odds Ratio Estimates Effect Point Estimate 95% Wald Confidence Limits 0.885 0.500 1.564 ARROND Aalst vs 1000 ARROND Antwerpen vs 1000 0.637 0.386 1.050 0.719 0.409 1.262 ARROND Brugge vs 1000 ARROND Diksmuide vs 1000 0.483 0.182 1.278 0.249 0.101 0.612 ARROND Eeklo vs 1000 0.944 0.565 1.575 ARROND Gent vs 1000 0.637 0.370 1.097 ARROND Halle-Vilvoorde vs 1000 ARROND Hasselt vs 1000 0.703 0.416 1.186 0.855 0.483 1.514 ARROND Kortrijk vs 1000 ARROND Leuven vs 1000 0.548 0.318 0.947 ARROND Maaseik vs 1000 0.729 0.416 1.276 0.586 0.323 1.063 ARROND Mechelen vs 1000 0.908 0.515 1.600 ARROND Oostende vs 1000 ARROND Oudenaarde vs 1000 0.679 0.325 1.418 ARROND Roeselare vs 1000 0.672 0.341 1.321 ARROND Sint-Niklaas vs 1000 0.841 0.457 1.547 ARROND Tielt vs 1000 0.910 0.430 1.923 ARROND Tongeren vs 1000 0.734 0.403 1.335 0.860 0.503 1.470 ARROND Turnhout vs 1000 ARROND Veurne vs 1000 0.258 0.073 0.911 De tabel geeft de odds-ratios, waarbij het arrondissement Dendermonde als referentie gekozen werd. OR < 1 betekent dat het percentage in het arrondissement lager is dan in Dendermonde, en dit na correctie voor leeftijd en geslacht.

51


december 2009

Tabel 39: Percentage dat een probleem heeft omwille van hun alcoholgebruik (CAGE vragenlijst) Odds Ratio Estimates Effect Point Estimate 95% Wald Confidence Limits 0.817 0.361 1.847 ARROND Aalst vs 1000 ARROND Antwerpen vs 1000 0.596 0.301 1.178 ARROND Brugge vs 1000 0.238 0.092 0.613 ARROND Diksmuide vs 1000 0.484 0.128 1.830 ARROND Eeklo vs 1000 <0.001 <0.001 >999.999 ARROND Gent vs 1000 0.486 0.234 1.010 0.457 0.206 1.016 ARROND Halle-Vilvoorde vs 1000 0.479 0.230 0.999 ARROND Hasselt vs 1000 ARROND Kortrijk vs 1000 0.406 0.157 1.052 0.435 0.197 0.959 ARROND Leuven vs 1000 ARROND Maaseik vs 1000 0.813 0.384 1.722 ARROND Mechelen vs 1000 0.387 0.154 0.972 0.595 0.246 1.435 ARROND Oostende vs 1000 ARROND Oudenaarde vs 1000 0.176 0.038 0.818 ARROND Roeselare vs 1000 0.452 0.168 1.219 0.276 0.092 0.825 ARROND Sint-Niklaas vs 1000 ARROND Tielt vs 1000 0.790 0.301 2.076 ARROND Tongeren vs 1000 0.312 0.116 0.837 0.529 0.243 1.152 ARROND Turnhout vs 1000 De tabel geeft de odds-ratios, waarbij het arrondissement Dendermonde als referentie gekozen werd. OR < 1 betekent dat het percentage in het arrondissement lager is dan in Dendermonde, en dit na correctie voor leeftijd en geslacht.

52


december 2009

APPENDIX 5: LEEFTIJDSGESTANDAARDISEERDE MORTALITEITSRATIO’S (SMR’S) VOOR ALCOHOL-GERELATEERDE STERFTE Tabel 40: SMR's voor het arrondissement Dendermonde en de afzonderlijke gemeenten voor leveraandoeningen, 19982006.

jaar

Arr. Dendermonde

mannen regio

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1998-2006

15 27 11 20 21 13 13 15 15 150

12 11 12 12 12 10 12 12 11 104

1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006

11 10 31 24 7 16 5 19 8 19

8 8 24 13 7 10 6 13 6 10

per gemeente Berlare Buggenhout Dendermonde Hamme Laarne Lebbeke Waasmunster Wetteren Wichelen Zele

geteld

verwacht

verschil 3 16 -1 8 9 3 1 3 4 46

correctie OG

vrouwen OG SMR

SMR

110.4

70.5 161.9 46.8 97.8 108.8 66.5 58.9 70.4 76.1 121.8

126.0 245.7 93.8 160.1 175.7 124.9 110.6 125.8 136.0 144.0

26.7 21.1 56.1 70.2 8.6 45.5 2.1 48.0 14.7 58.3

79.5 69.6 90.3 124.4 49.9 99.7 35.7 95.0 66.0 115.5

143.6 129.4 128.4 185.6 104.6 162.7 85.7 149.0 131.9 181.0

BG SMR 207.9 357.5 167.8 247.3 268.6 213.6 189.1 207.5 224.3 168.9

259.3 240.5 182.5 276.8 219.4 265.6 206.0 233.6 263.8 283.8

correctie BG

183.3

373.7 350.2 235.6 366.6 332.1 367.1 322.2 317.0 393.6 385.2

geteld

verwacht

8 9 6 12 15 7 12 7 5 81

7 6 7 7 7 7 6 7 7 62

8 6 16 13 7 7 4 10 2 8

4 5 15 7 4 6 3 8 4 6

verschil 1 3 -1 5 8 0 6 0 -2 19

correctie OG

OG SMR

SMR

89.7

47.1 64.3 32.1 83.5 124.3 41.2 95.5 41.5 21.6 103.2

109.1 140.6 87.4 161.7 222.1 102.5 184.8 103.3 66.7 129.9

20.2 6.8 29.8 39.8 15.2 9.9 0.4 20.4 6.2 14.3

90.8 57.9 65.4 101.6 87.8 57.3 45.7 67.3 14.0 64.4

181.6 129.0 106.7 175.0 184.3 120.1 121.7 125.0 55.9 128.8

BG SMR 215.0 266.8 190.3 282.4 366.3 211.4 322.9 213.0 155.6 161.4

363.2 287.1 174.2 301.4 386.5 252.0 324.2 232.4 223.5 257.5

correctie BG

179.4

541.9 441.4 240.8 426.3 585.0 381.4 516.8 338.4 365.8 384.2

geselecteerde codes: K70-K77

SMR 1998-2006, leveraandoeningen

Data: Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid

53


december 2009

Tabel 41: SMRs voor de natuurlijke doodsoorzaken minus alcoholgerelateerde sterfte

jaar

arr. Dendermonde

mannen regio

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1998-2006


1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006

vrouwen

geteld verwacht verschil correctie OG SMR OG 950 807 143 110.4 891 800 91 104.1 927 798 129 108.8 843 774 69 101.7 909 801 108 106.2 932 813 119 107.4 860 775 85 103.7 899 779 120 107.9 849 767 82 103.3 8060 7115 945 109.5 110.7

665 575 1974 999 464 782 375 1005 426 795

524 498 1726 896 433 680 391 882 386 699

109.1 98.1 104.9 98.6 89.2 100.0 78.1 100.8 91.2 99.1

117.7 106.4 109.4 104.8 97.8 107.2 86.7 107.1 100.5 106.1

SMR 117.7 111.3 116.1 108.9 113.5 114.6 111.0 115.3 110.7 113.4

127.0 115.5 114.4 111.5 107.1 115.0 95.9 114.0 110.5 113.8

BG SMR 125.5 118.9 123.9 116.5 121.1 122.2 118.7 123.1 118.4 115.8

137.0 125.3 119.5 118.6 117.3 123.4 106.1 121.2 121.5 122.0

correctie BG

117.3

146.4 134.6 124.3 125.3 126.9 131.2 115.8 128.1 131.9 129.7


630 547 2143 982 408 705 346 1072 423 881

504 567 1838 877 427 695 359 967 388 714

106.9 81.6 107.3 98.9 78.5 87.5 77.9 98.4 90.0 108.3

115.6 88.8 111.8 105.2 86.7 94.2 86.9 104.4 99.1 115.6

SMR 114.2 111.2 111.6 106.5 109.6 114.6 113.0 111.3 112.1 111.6

125.0 96.5 116.6 112.0 95.5 101.4 96.5 110.8 109.0 123.5

BG SMR 121.8 118.7 119.1 113.9 117.0 122.1 120.7 118.9 119.7 114.0

135.1 105.0 121.7 119.2 105.2 109.2 107.2 117.7 119.9 131.9

correctie BG

115.5

144.7 112.9 126.4 126.0 114.4 116.5 117.4 124.1 130.2 139.8

geselecteerde codes: A00-R99, maar niet F10, K70,G31.2,G62.1,G72.1,I42.6,K29.2,K86.0,E24.4,O35.4,P04.3,Q86.0

Legende: zie bijlage volgende blz. Data: Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid

54


december 2009

Bijlage: geselecteerde doodsoorzaken voor alcoholgerelateerde sterfte

Bron: Cloots H., Hooft P., Smets H. (red.) (2002) Gezondheidsindicatoren 2000. Brussel: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, Administratie Gezondheidszorg. 286.

55


december 2009

APPENDIX 6: LEEFTIJDSGESTANDAARDISEERDE MORTALITEITSRATIO'S (SMR) MET EN ZONDER ASBEST-GERELATEERDE STERFTE. De gegevens hebben betrekking op de registratiejaren 1998 tot 2006 (9 jaar) en op overlijdens van Vlaamse residenten overleden in Vlaanderen of in Brussel. De tabellen geven de SMRs voor het arrondissement Dendermonde en de afzonderlijke gemeenten die tot dat arrondissement behoren (apart voor mannen en vrouwen). De figuren geven de SMRs voor alle gemeenten in Vlaanderen (apart voor mannen en vrouwen). Tabel 42: SMRs voor alle natuurlijke (niet traumatische) onderliggende doodsoorzaken

jaar

arr. Dendermonde

mannen regio

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1998-2006


1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006

vrouwen


675 580 1992 1017 470 793 379 1017 430 809

530 504 1745 906 439 687 396 892 390 707

145 76 247 111 31 106 -17 125 40 102

109.6 97.8 104.7 99.4 89.3 100.4 78.2 101.0 91.0 99.8

118.2 106.1 109.3 105.6 97.9 107.6 86.6 107.3 100.2 106.8

SMR 117.9 112.3 115.6 109.2 114.4 114.1 110.9 115.1 110.9 113.4

127.4 115.1 114.2 112.2 107.2 115.4 95.8 114.1 110.2 114.4

BG SMR 125.6 119.9 123.2 116.8 122.0 121.7 118.5 122.8 118.6 115.8

137.4 124.9 119.3 119.4 117.3 123.7 106.0 121.3 121.1 122.6

correctie BG

117.3

146.8 134.1 124.1 126.0 126.9 131.5 115.6 128.1 131.4 130.3


635 550 2153 993 410 710 349 1076 425 884

506 569 1845 881 429 698 360 971 390 717

129 -19 308 112 -19 12 -11 105 35 167

107.3 81.7 107.4 99.7 78.5 87.8 78.3 98.4 90.0 108.2

116.0 88.9 111.8 106.0 86.7 94.5 87.2 104.4 99.1 115.5

SMR 114.1 111.5 111.7 106.7 110.1 114.7 113.6 111.3 111.9 111.6

125.4 96.7 116.7 112.8 95.5 101.7 96.9 110.8 109.0 123.3

BG SMR 121.7 119.0 119.1 114.1 117.5 122.2 121.2 118.9 119.6 114.3

135.5 105.1 121.7 120.0 105.2 109.4 107.6 117.6 119.9 131.7

correctie BG

115.5

145.1 113.0 126.4 126.8 114.4 116.7 117.7 124.0 130.1 139.6

geselecteerde codes: A00-R99


56


december 2009

Figuur 1: SMRs voor alle natuurlijke (niet traumatische) onderliggende doodsoorzaken per gemeente in Vlaanderen per gemeente in Vlaanderen

mannen:

vrouwen:


57


december 2009

Tabel 43: SMRs voor de natuurlijke doodsoorzaken minus mesothelioom, longkanker en asbestose.

jaar

Arr. Dendermonde

mannen regio

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1998-2006

Berlare Buggenhout Dendermonde Hamme Laarne Lebbeke Waasmunster Wetteren Wichelen Zele

1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006

vrouwen

geteld verwacht verschil correctie OG SMR SMR OG 850 715 135 111.1 118.9 801 713 88 104.7 112.4 836 713 123 109.5 117.3 742 688 54 100.2 107.8 797 715 82 103.8 111.4 832 726 106 106.9 114.5 763 693 70 102.4 110.1 798 694 104 107.1 115.0 763 682 81 104.2 112.0 7182 6339 843 109.2 110.7 113.4

604 506 1720 895 409 703 340 902 374 729

467 442 1543 798 384 606 349 786 342 623

137 64 177 97 25 97 -9 116 32 106

110.3 96.1 101.5 98.5 87.5 100.1 78.6 100.8 89.0 101.3

119.5 104.9 106.3 105.1 96.6 107.8 87.7 107.5 98.8 108.9

129.4 114.5 111.4 112.2 106.4 116.1 97.5 114.7 109.3 117.1

BG correctie SMR BG 127.2 120.4 125.5 115.8 119.5 122.6 118.2 123.3 120.2 115.8 117.3

140.2 124.9 116.8 119.8 117.2 125.0 108.4 122.5 121.0 125.9

150.3 134.7 121.9 126.9 127.5 133.3 118.8 129.7 132.0 134.2


625 545 2109 973 406 704 343 1059 421 871

494 556 1803 860 419 682 351 948 380 699

131 -11 306 113 -13 22 -8 111 41 172

108.1 82.8 107.6 99.9 79.7 89.1 78.8 99.1 91.4 109.1

117.0 90.1 112.1 106.3 88.0 95.9 87.9 105.1 100.8 116.5

126.5 98.0 117.0 113.2 97.0 103.3 97.7 111.7 110.9 124.6


136.8 106.6 122.1 120.5 106.9 111.2 108.6 118.6 122.0 133.1

146.5 114.7 126.8 127.4 116.2 118.6 118.9 125.1 132.5 141.1

geselecteerde codes: A00-R99 zonder mesothelioom(C45), longkanker(C34), asbestose(J61)


58


december 2009

Figuur 2: SMRs voor de natuurlijke doodsoorzaken minus mesothelioom, longkanker en asbestose per gemeente in Vlaanderen.

mannen:

vrouwen:


59


december 2009

Tabel 44: SMRs voor de natuurlijke doodsoorzaken minus mesothelioom, longkanker, asbestose en maag-en darmkanker.

jaar

Arr. Dendermonde

mannen regio

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1998-2006


1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006 1998-2006

vrouwen


566 472 1594 835 376 660 308 839 348 691

435 411 1442 744 358 565 325 733 318 581

110.3 95.7 100.4 98.1 85.7 100.3 75.4 100.0 88.3 102.6

119.8 104.8 105.3 104.9 95.0 108.2 84.7 106.9 98.4 110.5

130.1 114.7 110.6 112.3 105.1 116.8 94.7 114.4 109.3 119.0


141.3 125.6 116.1 120.2 116.3 126.1 105.9 122.4 121.4 128.2

151.8 135.8 121.3 127.6 126.9 134.8 116.5 129.9 132.9 136.9


596 520 2018 931 393 667 331 1015 400 831

472 532 1722 821 400 651 335 906 362 668

107.6 82.3 107.5 99.8 80.6 88.0 79.3 99.2 90.6 108.7

116.6 89.8 112.2 106.3 89.1 95.0 88.7 105.4 100.2 116.3

126.4 97.8 117.2 113.4 98.4 102.4 98.7 112.1 110.5 124.5


137.0 106.6 122.4 120.9 108.6 110.5 110.0 119.2 121.9 133.2

146.9 114.9 127.3 128.0 118.3 118.1 120.6 125.8 132.6 141.5

geselecteerde codes: A00-R99 zonder mesothelioom(C45), longkanker(C34), asbestose(J61) en maag-darmkanker (C15-C21)


60


december 2009

Figuur 3: SMRs voor de natuurlijke doodsoorzaken minus mesothelioom, longkanker, asbestose en maag-en darmkanker per gemeente in Vlaanderen.

mannen:

vrouwen:


61


december 2009

APPENDIX 7: INVENTARIS VAN MOGELIJKE INDUSTRIËLE BRONNEN VAN BLOOTSTELLING HISTORISCHE BLOOTSTELLING Olie In 1764 telde Dendermonde zelf slechts één oliemolen. Rond 1840 waren er zo'n 80 olieslagerijen (persen van olie uit plantenzaden) in het arrondissement Dendermonde. Ook nu zijn er nog enkele belangrijke bedrijven actief in deze sector. Leder In 1560 telde Dendermonde 23 leerlooierijen. In de 19e eeuw waren er nog slechts 2 ambachtelijke leerlooierijen actief. In1973 ging een van de grootste lederfabrieken dicht. Textiel Tijdens de middeleeuwen was Dendermonde een bloeiende lakenstad. Rond 1850 was Dendermonde een belangrijk katoencentrum geworden. De meeste textielbedrijven sloten hun deuren tussen 1960-1980. Veel van deze terreinen waren sterk vervuild en dienden gesaneerd te worden ( o.a. texielbedrijf Manta in Waasmunster dat nu een kmo zone is) Bij verbouwen van textiel worden zeer veel pesticiden en chemicaliën gebruikt. Om het oogsten te vergemakkelijken worden de katoenplanten chemisch ontbladerd en machinaal geoogst. Vroeger gebeurde het oogsten met de hand. Daarna wordt het katoen gebleekt met chloor, verhelderd met optische witmakers, gekleurd met kleurstoffen (zwavelkleurstoffen, metaalcomplexkleurstoffen:Cr) en krimp- en kreukvrij gemaakt met synthetische kunstharsen. Tijdens de bedrukkingsprocessen komen bij het drogen en fixeren vluchtige organische verbindingen (zoals ammoniak, formaldehyde, alcoholen, esters, acrylaten, vinylacetaat, styreen, acrylnitril, enz) vrij. Pesticiden worden in de katoenteelt gebruikt voor bescherming van de planten tegen ziektes en ongedierte, bewaren van de vezels tijdens transport, stockage en gebruik en het conserveren van het eindproduct bij gebruik en onderhoud. Welke pesticiden? Organochloorpesticiden (DDT, lindaan, camphechlor, toxaphen) Cholineesteraseremmende organofosfaatpestiden Voor de behandeling van wol (het zogenoemde wolwassen) zijn de meest gebruikte bestrijdingsmiddelen organische fosforverbindingen, synthetische pyrethroïden, insectengroeiregulators en organochloorverbindingen. Tijdens het wasproces kunnen tevens minerale oliën en polyaromatische koolwaterstoffen vrijkomen. Papier De eerste papiermolen (1773) groeide uit tot een belangrijk bedrijf. Tijdens de tweede helft van de 19e eeuw viel de papierproductie stil. Het in 1935 opgerichte bedrijf VPK (Oudegem, Dendermonde) is nog steeds actief. Touwen en kabels Dendermonde was al in de 16e eeuw bekend voor de hennepteelt. Rond 1900 was Dendermonde een belangrijk centrum voor touwnijverheid. In 1967 sloot de belangrijkste fabriek definitief haar deuren. Hennepteelt heeft geen pesticiden of herbiciden nodig omdat het een snelgroeiende sterke plant is die sneller groeit dan onkruid. Metaal De metaalbewerking kreeg pas in 1849 een industrieel karakter. Schepen In de Middeleeuwen was Baasrode (Dendermonde) een belangrijk scheepvaartcentrum. Tussen 1700 en 1860 was de scheepsbouw zeer succesvol. Na 1980 rest er enkel nog een scheepvaartmuseum.

62


december 2009

Bron: http://www.dendermonde.be/product.aspx?id=2192 RECENTE BLOOTSTELLING Tot de voornaamste economische activiteiten behoren industrie (46,8%), groot- en detailhandel (28,4%), bouwnijverheid (10,4%), onroerende goederen, verhuur en diensten aan bedrijven (6%), vervoer, opslag en communicatie (3,6%), hotels en restaurants (1,3%) en andere (3,4%) (FOD Financiën, uit: http://www.statbel.fgov.be/verkiezingen2006/downloads/com_gem_42000_nl.pdf). Industrie Het arrondissement Dendermonde bevat verscheidene industriezones, waarvan een groot aantal hieronder vermeld worden. Voor een (voorlopig onvolledig) overzicht met de bedrijven en hun activiteiten wordt verwezen naar de tabel in bijlage. Dendermonde: 1. lokaal industriegebied Eegene, Appels/Oudegem Intercommunale DDS en compostverwerkingsbedrijf VERKO (langsheen de Bevrijdingslaan/Eegene). Tegenover dit bedrijventerrein: enkele bedrijven, gericht op grootschalige kleinhandel en lichte industrie. 2. lokaal industriegebied Hoogveld, Dendermonde Ligging: tussen de N41 (ringweg Sint-Niklaas/Dendermonde/Lebbeke), de Mechelsesteenweg en de hoofdweg van het industriegebied 'Hoogveld'. 3. regionaal industriegebied Hoogveld, Dendermonde Ligging: tussen de N41 (ringweg Sint-Niklaas/Dendermonde/Lebbeke), de Mechelsesteenweg en de verbindingsweg Lebbeke/Baasrode. 4. regionaal industriegebied Steenkaai, Baasrode Ligging: tussen Fabriekstraat en Hof Ten Rode. 5. bedrijf Gallo heeft in Dendermonde twee vestigingen: - De Saedeleir-Philips: opslag afgedankte elektrische en elektronische apparaten - Valorauto: verwerking afgedankte voertuigen (PCB's, brandvertragers?) Hamme: 1. industriegebied Zwaarveld Ligging: langs de N41 op het grondgebied van de gemeente Hamme. Het bedrijventerrein is zowel geschikt voor grotere industriële bedrijven als voor KMO’s. In het zwaarveld zijn verschillende bedrijven gevestigd die aluminium verwerken en ook de textielsector is goed vertegenwoordigd. Buggenhout (bron GRS Buggenhout): 1. industriepark Genthof ligging: gesitueerd tussen de N17 en het kasteeldomein Genthof, vlakbij de twee grootste industrieterreinen van Dendermonde: Hoogveld en Baasrode. Deoppervlakte van de drie industrieterreinen bedraagt samen 222 ha. Het geheel is, na het industrieterrein te Zele, de tweede grootste tewerkstellingspool van het arrondissement. 2. industrie Oude Briel Langs de Schelde in het noorden van de gemeente situeert zich de wijk Oude Briel. Het centrum van de wijk is een woonzone die aan beide zijden wordt afgezoomd door een industrieterrein. Het meest noordelijke terrein heeft een oppervlakte van ongeveer 3 ha en is in gebruik (o.a. het veevoederbedrijf Vandenavenne is hier gevestigd). Op het terrein in het zuiden (5 ha) was in het verleden het sterk vervuilende bedrijf Alvat gelegen. Momenteel is het industrieterrein gesloten en niet meer in gebruik. De gronden zijn zwaar vervuild en worden momenteel gesaneerd. Naar het zuidwesten toe loopt het

63


december 2009

industrieterrein over in de industriezone van Baasrode waar zich vooral watergebonden bedrijvigheid situeert. 3. zone voor ambachtelijke bedrijvigheid Kalkenstraat Ligging: aansluitend aan de zuidrand van de kern van Buggenhout en tegen de rand met het Buggenhoutbos. De zone (23 ha) is weinig geordend ontwikkeld. Er is een sterke verweving van bedrijfsgebouwen met woonhuizen, waarbij de woonhuizen vooral aan de straatzijde staan terwijl de bedrijfsgebouwen zich op de achterliggende percelen bevinden. De ontsluiting van het terrein met het bovenlokaal wegennet dient te verlopen langs woonstraten waardoor de leefbaarheid van deze straten in het gedrang komt. De belangrijkste vestiging is die van de firma WATTEX nv, een textielbedrijf. Opmerking: Naast de drie hoger vermelde bedrijventerreinen die op het gewestplan zijn aangeduid, zijn er in Buggenhout ook een groot aantal bedrijven die verspreid over de gemeente voorkomen. Verschillende bedrijven zijn ook volledig ingesloten door de woonzone (o.a. het textielbedrijf Ontex). Lebbeke: 1. lokaal bedrijventerrein D’Helst Ligging: langs de Brusselsesteenweg op het grondgebied. Dit bedrijventerrein is enkel geschikt voor kmo’s. Het terrein werd in de periode 1990-1991 ontwikkeld en in 2006 uitgebreid met 3,7 ha nieuwe terreinen. Wetteren: 1. Koedreef Ligging: de Koedreef is een nieuw bedrijventerrein dat aansluit op het bestaande bedrijventerrein Kwatrecht en is ongeveer 7 ha groot. 2. regionaal bedrijventerrein Kwatrecht Ligging:. het industrieterrein sluit aan bij de spoorlijn Gent-Aalst en bevindt zich niet ver van de E 40. Het terrein is 68 ha en er zijn 62 bedrijven gevestigd. 3. regionaal bedrijventerrein Vantegem Ligging: aan het afrittencomplex van de E40 te Wetteren tussen de autosnelweg en de spoorweg Brussel – Gent 4. regionaal bedrijventerrein Stookte Ligging: Stookte is een regionaal bedrijventerrein van 72 ha dat 8 bedrijven huisvest. De kernactiviteit van Stookte is de chemische nijverheid (Omnichem en Recticel, beide Seveso bedrijven). 5. lokaal bedrijventerreinTragel Ligging: Tragel is een lokaal bedrijventerrein van 10 ha waarvan de helft is ingenomen door bedrijven en de andere helft door een villa met aangrenzende weilanden. Een 6-tal bedrijven gespecialiseerd in bouwnijverheid en groothandel bepalen het economische karakter. 6. lokaal bedrijventerrein Zuiderdijk Ligging: Zuiderdijk is een lokaal bedrijventerrein van ongeveer 10 ha waarin verschillende functies verweven zijn. Naast enkele winkels en bedrijven vind je er ook een woonwagenpark, de brandweer en de lokale politie. Opmerking: Volgens het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan van Wetteren zijn zo'n 22 bedrijven zonevreemd. Na uitbreiding van bepaalde zones zou dit aantal stijgen tot een 40-tal. Wichelen: 1. ambachtelijke zone Meerbos Ligging: gelegen langsheen de Schelde en de baan Wetteren-Dendermonde en Lokeren Aalst op het grondgebied van de gemeente Wichelen.

64


december 2009

Zele: 1. industrieterrein station-Zele In het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen is Zele aangeduid als een economisch knooppunt. Op 2km van de toegang tot de E17, bevindt zich een grootschalig industriepark van circa 110 ha. Daar zijn ongeveer 120 bedrijven gevestigd met een belangrijke tewerkstelling. Daarnaast is er een KMO-zone van ongeveer 5ha. Een andere KMO-zone situeert zich langs de Gentsesteenweg. In de kern van Zele bevinden zich nog een aantal historisch gegroeide bedrijven. Zele telt ook nog een belangrijk aantal kleinschalige bedrijven in kleine kernen van de gemeente. Laarne: 1. ambachtelijke –en industriezone Veldmeers Seveso-bedrijven (www.seveso.be) Ajinomoto Omnichem N.V. Wetteren: Bedrijvigheid: Productie van fijne chemicaliën en farmaceutische stoffen door middel van chemische syntheses: extractie van plantendelen en fermentatiebeslagen voor voeding en farma. Gevaarlijke stoffen: diverse zeer giftige stoffen, giftige, ontvlambare en oxiderende stoffen Bijvoorbeeld: looizuur,fosgeen, aluminium –en lithiumproducten Recticel N.V. Wetteren: Bedrijvigheid: Productie en verwerking van polyurethaanschuim. Polyurethaanschuim is een product met vele industriële en huishoudelijke toepassingen zoals matrassen, sponsen,.... Gevaarlijke stoffen: tolueendiisocyanaat (TDI) (zeer giftig) geeft aanleiding tot giftige dampen (stikstofoxiden en isocyanaten). Acute blootstellingseffecten: irritatie van de huid, ogen en luchtwegen Langdurige chronische blootstelling: allergische aandoeningen van de huid en ademhalingsorganen, mogelijk kankerverwekkend (IARC 2B). Twee meest voorkomende vormen: 2,4-TDI en 2,6-TDI Halfwaardetijd in urine: 5,8 tot 11 dagen (IARC; 1999) Halfwaardetijd in plasma: 21 dagen (IARC, 1999) Totaal-TDI in urine reflecteert blootstelling van de laatste uren, totaal-TDI in plasma reflecteert blootstelling van de laatste paar dagen. (Tinnerberg et al., 1997) Cytec Surface Specialities (het vroegere UCB): Steenweg naar Wetteren 20, Dendermonde Bedrijvigheid: productie van basisproducten voor bereiding van harsen. Naast deze drie hoog-sevesobedrijven zijn er ook nog enkele laagdrempelige instellingen: 1. Colors: Ligging: industrieterrein zwaarveld, Hamme Dit bedrijf is de snelst groeiende industriële aluminiumlakkerij in de Benelux Colors werkt voor extrusiebedrijven, raam- en deurfabrikanten, gevelbouwers, constructeurs en verandalisten, maar ook voor producenten van verlichting, wegsignalisatie en straatmeubilair. 2. Desbo: Ligging: Briel in Baasrode (Dendermonde) Bedrijvigheid: brandstoffen (kolen, stookolie) 3. Van den Anker: Ligging: Vantegem industrieterrein, Wetteren

65


december 2009

Bedrijvigheid: van den Anker is specialist en marktleider in opslag, behandeling en distributie van gevaarlijke producten en verpakte chemische producten. Voorbeelden van deze producten zijn: spuitbussen haarlak en deodorant, gewasbeschermingsmiddelen, motorolie en verf. Bij de EmissieInventaris Lucht (EIL) zijn emissies beschikbaar voor volgende bedrijven in arrondissement Dendermonde: − Oudegem Papier (VPK): recyclage van papier, productie van (watervast) karton − Cytec Surface Specialties: zie hoger − Philips Sounds Belgium: productie van computers, kantoormachines en kopiëerapparaten, luidsprekers,… − Colpin-Demeester: grondwerken, bodemsanering, asfaltproducten − Ajinomoto Omnichem: zie hoger − Recticel: zie hoger − Proseat (gesloten midden 2007) − BPI Formipac: geblazen stretch, FFS, bedrukte consumentenverpakkingen, textiel − Wattex: technisch textiel (non-wovens), polyester vliezen voor roofing, PET. Hoge emmisies van formaldehyde. − Microfibers Europe: textiel (synthetisch poolweefsel) − Pack2pack (vroeger Blagden packaging): reiniging chemische vaten; bedrijf sluit door economische crisis

66


december 2009

Tabel 45: Overzicht van bedrijven in arrondissement Dendermonde gemeente buggenhout buggenhout buggenhout buggenhout buggenhout buggenhout dendermonde dendermonde (industrieterrein eegene) dendermonde (baasrode en buggenhout) dendermonde (baasrode) dendermonde (baasrode) dendermonde (baasrode) dendermonde (baasrode) dendermonde (baasrode) dendermonde (grembergen) dendermonde (grembergen) dendermonde (grembergen) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein)

naam bedrijf alvat/ivr bosteels kramo malheur ontex wattex atravet verko/dds leievoeders carlos koffie jacky ola seghers van wemmel moens vatenhandel trefil arbed covamat alfamet de sadelair / DS Textile Platform ds carpets ecotel galvapower & areostar leroy new steel philips roose sademed saucas display technitex

activiteit reiniging chemische vaten (gesloten) brouwerij kunstschuimen brouwerij luiers ed non-wovens (textiel) recyclage van vetten en olien afvalverwerking,huisvuil veevoeders koffiebranderij zuivel voeding veevoeders autobanden en batterijen reiniging chemische vaten metaal / afvalverwerking (zwaar vervuilde site, gesaneerd) matrassen productie metalen tapijten, kunstvezels, textiel vulstoffen tapijten gsm ea verzinken metalen zeefdrukkerij ijzervlechtwerk luidsprekers,metaal drukkerij schrootverwerking productie papier en karton textiel en luidsprekers

67


dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (hoogveld industrieterrein) dendermonde (oudegem) dendermonde (oudegem) dendermonde (schoonaarde) dendermonde (st gillis) dendermonde dendermonde hamme hamme hamme hamme (industrieterrein zwaarveld) hamme (industrieterrein zwaarveld) hamme (industrieterrein zwaarveld) hamme (industrieterrein zwaarveld) hamme laarne (industrieterrein veldmeers) lebbeke lebbeke opwijk overmere waasmunster wetteren wetteren wetteren wetteren wetteren wetteren wetteren wichelen zele zele

december 2009

van assche verco metaal colpin-de meester abbeloos molens vpk cytec surface specialties desso De Saedeleir-Philips Valorauto: tasibel tiscotex van puyenbroeck blyweert aluminium t ros beiaard colors BEXCOROPES-VERMEIRE vernimmen-de lelie microfibres europe barry callebaut vondelmolen de smedt baeten & co manta Degroof omnichem paeleman recticel schatteman vaba van den anker pack2pack;vroeger (blagden packaging) bonar cabrita carpets

recyclage papier metaalconstructies asfaltproducten maalderij papier, productie en recyclage basisproducten voor de bereiding van harsen tapijt, kunstgras opslag afgedankte elektrische en elektronische apparaten verwerking afgedankte voertuigen tapijten textiel textiel toevoegen van isolerende stoffen aan Al profielen lakken, vernis, verven aluminiumlakkerij fabricatie van touwen en in het bewerken en spinnen van textielvezels. mosterd textiel (synthetisch poolweefsel) chocolade peperkoek brouwerij raffinaderij dierlijke vetten en olien textiel (zwaar vervuilde site,terrein gesanneerd en nu kmo zone) koffiebranderij farmacie en fijnchemie brouwerij PU schuim veevoeders verwerking frituurvetten opslag, behandeling en distributie van gevaarlijke stoffen reiniging chemische vaten, sluit omwille van economische crisis vulling voor zetels tapijten

68


zele zele zele zele zele

december 2009

crc chemicals ctf2000 formipac vrijdaghs domo

reinigings- en smeermiddelen, corrosie-inhibitoren, coatings ea vlamvertragers, additieven voor textiel en tapijtindustrie textiel schuimen tapijten en kunstgras

69


december 2009

APPENDIX 8: WATERBODEMMEETNET Tabel 46: overzicht kwaliteitsbeoordeling waterbodem in arrondissement Dendermonde: 1 niet afwijkend, 2 licht afwijken, 3 afwijkend, 4 sterk afwijkend. Gegevens afkomstig van het Geoloket water van VMM Meetplaats 167000 499500 514900 517050 516000 164000 499160 496000 492000 552000 551000 548100 549000 550500 543400 555900 554000 550800 546400 546900 543000 165000

X 121828 129551 129638 129920 132457 132788 134728 132560 136364 114741 115033 118622 118759 118766 121776 113940 115591 116153 117888 119485 121033 128260

Y 190151 191944 190665 189632 188814 192322 192581 199340 199970 191322 190903 190999 190896 190602 185637 187706 185450 189931 186759 190154 188535 193209

gemeente Berlare Dendermonde Dendermonde Dendermonde Dendermonde Dendermonde Dendermonde Hamme Hamme Laarne Laarne Laarne Laarne-Wichelen Laarne-Wichelen Lede Wetteren Wetteren Wetteren Wetteren Wichelen Wichelen Zele

jaar 2006 2006 2001 2005 2005 2006 2005 2007 2006 1998 2000 2007 2007 2007 2005 2001 2008 2008 2005 2005 2008 2006

As 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Cd 1 3 1 2 1 2 1 3 3 2 1 2 2 2 1 1 1 1 2 2 2 1

Cr 1 2 2 1 1 2 1 2 2 1 2 2 2 3 1 1 1 1 1 2 2 1

Cu 1 2 1 2 2 1 1 2 2 2 2 2 2 3 1 2 1 2 2 2 2 1

Hg 1 2 1 3 3 2 2 3 3 4 3 2 2 3 1 3 1 1 3 2 2 1

Ni 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1

Pb 1 2 1 2 1 2 1 2 2 2 1 2 2 2 1 2 1 1 2 2 2 1

Zn 2 3 2 2 1 2 1 2 2 2 1 2 2 2 1 1 1 2 1 2 2 1

EAS tce

KWS 3 3

3 3 3 3 4 2 3 2 4 2 2 3 3 3 3 1 2 2 3 1

EOX 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

PAK6 4 2 2 2 2 4 4 3 3 1 2 1 1 2 2 2 3 3 1 2 3 3

PCB 1 2 2 3 1 2 1 1 3 1 1 1 1 1 2 1 1 2 3 1 2 1

EAS tce: tetrachloorethyleen extraheerbare apolaire stoffen KWS: minerale oliën (alifatische koolwaterstoffen) EOX: extraheerbare organohalogenen PAK6: som van 6 PAK’s van Borneff OCP: som van 17 organochloorpesticiden

70

OCP 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 4 1 2 1 1 1 1


december 2009

Figuur 4: Organochloorpesticiden in waterbodems en p,p’-DDT in palingen in arrondissement Dendermonde Bronnen: Geoloket water; Belpaire, 2008; puntbronnen: Emissieinventaris Lucht (EIL)

71


december 2009

Figuur 5: Organochloorpesticiden in waterbodems en HCB in palingen in arrondissement Dendermonde Bronnen: Geoloket water; Belpaire, 2008; puntbronnen: Emissieinventaris Lucht (EIL)

72


december 2009

Figuur 6: Organochloorpesticiden in waterbodems en transnonachlor in palingen in arrondissement Dendermonde Bronnen: Geoloket water; Belpaire, 2008; puntbronnen: Emissieinventaris Lucht (EIL)

73


december 2009

Figuur 7: PCB’s in waterbodems en in palingen in arrondissementen Dendermonde Bronnen: Geoloket water; Belpaire, 2008; puntbronnen: Emissieinventaris Lucht (EIL)

74


december 2009

Figuur 8: Kwik in waterbodems in arrondissement Dendermonde Bronnen: Geoloket water; Belpaire, 2008; puntbronnen: Emissieinventaris Lucht (EIL)

75


december 2009

Figuur 9: Alifatische koolwaterstoffen (minerale olie) in waterbodems in arrondissement Dendermonde Bronnen: Geoloket water; Belpaire, 2008; puntbronnen: Emissieinventaris Lucht (EIL)

76


december 2009

Figuur 10: 6 PAK’s van Borneff in waterbodems in arrondissement Dendermonde Bronnen: Geoloket water; Belpaire, 2008; puntbronnen: Emissieinventaris Lucht (EIL)

77


december 2009

APPENDIX 9: MOGELIJK SCENARIO VOOR BIOMONITORING

• BLOOTSTELLING In Tabel 47 wordt een overzicht gegeven van mogelijke biomerkers om de blootstelling van de polluenten onder punt 2. te monitoren. Er wordt tevens aangegeven in welke leeftijdsgroep deze biomerkers werden gemeten in de referentiebiomonitoring. De waarden van de referentie-biomonitoring kunnen als controlegroep dienen. •

GEZONDHEIDSEFFECTEN In Tabel 48 wordt een overzicht gegeven van mogelijke gezondheidseffecten van de polluenten die mogelijk gemeten zullen worden. Voor iedere gezondheidseffect wordt weergegeven welke biomerkers van effect er beschikbaar gemeten werden in de referentie-biomonitoring. De waarden van de referentie-biomonitoring kunnen als controlegroep dienen. • REKRUTERING VAN DEELNEMERS Afbakening van gebied op basis van milieugegevens en aanwezige industrie, eventueel ook op basis van kankerdata?

78


december 2009

Tabel 47: Overzicht van mogelijke biomerkers van blootstelling in arrondissement Dendermonde en vergelijking met beschikbare metingen (in grijs) in de referentie-biomonitoring

Polluent

Biomerker blootstelling

DDT

van

Korte omschrijving

Beschikbaar in referentie-biomonitoring moeders & adolescenten volwassenen baby’s

p,p’-DDE

Cumulatieve blootstelling aan DDT

navelstr.bl.

HCB

HCB

Cumulatieve blootstelling aan hexachlorobenzeen

navelstr.bl.

Organofosfaat-

DETP,

pesticiden

DMTP, DMP, DMDTP

PCB’s

merker PCBs in serum

dioxines

Calux assay

vlamvertragers

merker PBDEs in serum

DEP,

DEDTP,

Recente blootstelling aan organofosfaatpesticiden (27 uren)

TBBPA in serum

som van merker PCB 138, 153 en 180 (cumulatieve blootstelling) bio-assay, meet biologische activiteit van dioxineachtige stoffen in serum cumulatieve blootstelling aan gebromeerde diphenylethers cumulatieve blootstelling aan hexabromocyclododecaan cumulatieve blootstelling aan tetrabromobisfenol A

VOS

t,t’-muconzuur

recente blootstelling aan benzeen (24 uur)

PAK’s

1-hydroxypyreen in urine

Cd

urinair Cd

Maat voor de korte-termijn blootstelling aan benzo(a)pyreen levenslange blootstelling aan cadmium

HBCD in serum

bloed Cd Hg, MeHg

urinair Hg

blootstelling aan cadmium van laatste 3-4 maanden blootstelling aan (Me)Hg van laatste 3 maanden (indien 3 cm haar wordt geknipt) recente blootstelling aan kwik (1-2 d.)

bloed Hg

recente blootstelling aan kwik (1-2 d.)

(Me)Hg in haar

navelstr.bl. navelstr.bl. navelstr.bl. navelstr.bl. navelstr.bl.

bloed moeder haar moeder

79


december 2009

80


december 2009

Tabel 48: Overzicht van mogelijke biomerkers van effect in Dendermonde en vergelijking met beschikbare metingen in de referentie-biomonitoring

Polluent PCBs, dioxins, vlamvertragers , DDT, HCB

VOS

Organofosfaatpesticiden

Gezondheidseffect

Beschikbare metingen in referentie-biomonitoring moeders & baby’s

adolescenten

volwassenen

endocriene verstoring

* geboorteparameters baby * schildklierhormonen en sex hormonen in navelstrengbloed * vruchtbaarheid en miskramen bij de moeder

* puberteitsontwikkeling * schildklierhormonen * sex hormonen (enkel jongens)

* vruchtbaarheid bij mannen en vrouwen * miskramen bij vrouwen

immunotoxisch

vragenlijst astma en allergie van de moeder

vragenlijst astma en allergie


carcinogeen

komeettest op navelstrengbloed

komeettest

-

neurotoxisch

opvolgstudie bij baby’s

NES test, ADHD vragenlijst

-

carcinogeen

komeettest op navelstrengbloed

komeettest

-

immunotoxisch, respiratoire effecten




Immunotoxisch, respiratoire effecten




81

Biomonitoring in hotspot Dendermonde Voorstudie

Recommend Documents