biobased infrastructuur

Verslag dag Duurzame GWW, circulaire / biobased infrastructuur Datum: 21 oktober 2015 Locatie: DDW Hotspot, Seats2Meet, Strijp S, Eindhoven Organisatoren:   

Stichting Circulaire Economie Saxion, kenniscentrum leefomgeving (onderzoeksprogramma Toekomstbestendige Stad) GFSC

Voorzitter: Wouter Schik (Saxion) Bijlage: deelnemerslijst Alle presentaties zijn te vinden op website van de Stichting Circulaire Economie. De bijeenkomst is mogelijk gemaakt door: Stichting Circulaire Economie, Saxion en Seats2Meet.

Wouter Schik heet iedereen welkom. Er was vooraf veel animo voor de bijeenkomst, maar helaas kon niet iedereen komen vanwege drukte en/of (herfst)vakantie. Daarnaast zijn er helaas veel afmeldingen op het laatste moment, vooral vanwege ziekte. Iedereen is toegezegd dat hij/zij de presentaties en het verslag krijgt toegestuurd. Er zijn een paar programmawijzigingen:  De presentatie over de biobased brug dierentuin Emmen door Maarten Epema wordt vervangen door een presentatie van Wouter Schik.  Omroep Gelderland komt rond de pauze langs om een item te maken over biobased/circulaire infrastructuur en zal daarvoor graag een aantal deelnemers interviewen. Dit item zal waarschijnlijk ergens in november worden uitgezonden als onderdeel van het programma: Het Groene Oost. Presentatie 1: Introductie biobased/circulaire infrastructuur Door:  Wouter Schik, onderzoekscoördinator onderzoeksprogramma Toekomstbestendige Stad van Saxion). Met behulp van diverse filmpjes geeft Wouter een introductie van biobased/circulaire infrastructuur. We willen komen naar de duurzame weg van de toekomst, maar voor welke mobiliteit? Als we terugkijken, blijkt de toekomst niet zo makkelijk te voorspellen. Sommige ideeën blijken achterhaald, andere zijn inmiddels gerealiseerd en andere komen er nu aan. Op dit moment is de trend die van de slimme auto (zie ook recente berichten van de software upgrade van Tesla, waarmee zij zelfsturend worden). Wat betekent dit voor de weg? Zijn lichtmasten, geleiderails, bebording etc. dan nog belangrijk? Wat betekent dat voor duurzame innovatie op deze terreinen? Het lijkt in elk geval verstandig om te kijken naar afschrijvingstermijnen en terugwinbaarheid, omdat veel van deze producten mogelijk op termijn niet meer nodig zijn. Een animatiefilmpje van de WUR uit 2011 laat al veel biobased toepassingen voor infrastructuur zien. Op dit moment zijn al veel biobased c.q. circulaire toepassingen voor infrastructuur toepasbaar. Vaak is dit nog niet mainstream, maar toegepast in pilots. Pilots voor biocomposiet bruggen lopen nu in Drenthe (dierentuin Assen gaat er komen), Zeeland en Friesland (Ritsumasyl brug over van Harinxmakanaal in voorbereiding). Opvallend is dat veel biobased productinnovaties tot stand gekomen zijn in samenwerkingsverbanden: vaak combinaties van opdrachtgevers, kennisinstellingen en producenten.

Mooi is ook de ontwikkeling dat beton bijna 100% recyclebaar is. Voor sommige materialen/producten is al ruime keuze, bijvoorbeeld voor asfaltvarianten en alternatieven voor hardhout. Dit is positief, omdat er bij aanbestedingen meer dan één mogelijke aanbieder is, maar het is ook de vraag of en hoe opdrachtgevers hieruit gaan kiezen. Zo is er ook een grote verscheidenheid aan labels, wat de keuze ook niet eenvoudiger maakt. Ten opzichte van het buitenland gebeurt er in Nederland op het gebied van biobased/circulaire infrastructuur heel veel. Dit is een grote kans om onze kennis/producten te exporteren. Hierbij kan in eerste instantie aan Duitsland worden gedacht, omdat zij op dit moment voor een grote beheeropgave van de infrastructuur staan. Het EU Ten-T programma kan hier zowel voor interne ontwikkeling als externe profilering een springplank voor zijn. Presentatie 2: Slim biobased / circulair aanbesteden Door:  Anna Schilizzi, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)  Erick Wuestman, voorzitter Stichting Circulaire Economie  Met input van: Floris den Boer, PIANOo De Stichting Circulaire Economie werkt aan een florerend en toekomstbestendig Nederland vanuit het circulaire gedachtegoed. Hierbij richt zij zich op het opschaalbaar maken van (systeem) transities. Dit doet zij door middel van advisering en het ontwikkelen en zijn van een ecosysteem waar verschillende soorten expertises, partijen en sectoren elkaar kunnen vinden rond het thema circulaire economie. Deze verbinding is nodig, omdat het gezien wordt als een overkoepelend thema van (satéprikker door) de topsectoren en de Green Deals. RVO stimuleert en ondersteunt duurzaam, innovatief en internationaal ondernemen. Op het gebied van grondstoffen liggen er voor de Nederlandse ondernemer belangrijke uitdagingen door toenemende schaarste en de risicovolle herkomstgebieden. Biobased materialen bieden daarbij ook veel voordelen:  Lagere TCO en LCC  Betere materiaaleigenschappen (o.a. ten aanzien van toxiciteit)  Hernieuwbaar, lagere CO2 footprint en sluiten koolstofkringloop. Toepassing van deze materialen is echter nog niet vanzelfsprekend. Het vraagt vaak een andere benadering van de inkoop, om deze materialen toch toe te kunnen gaan passen. RVO en PIANOo helpen hierbij vanuit de Green Deal / CoP circulair/biobased inkopen1. Het vraagt een ontwikkeling:  Van technisch naar functioneel aanbesteden  Van criteria duurzaam inkopen, toepassen EMVI/TCO/CO2-ladder naar innovatiegericht inkopen  Van toename professionaliteit aanbestedende dienst Integraal samenwerken bij infraprojecten vraagt een omkering van DBFMO: niet denken/werken vanuit ontwerp naar gebruik, maar vanuit gebruik naar ontwerp. Bij huidige aanbestedingen vaak een lang voortraject, waarbij veel voorgeïnvesteerd wordt, gebaseerd op wantrouwen en minimalisatie risico’s (weinig ruimte voor afwijkingen en kansen). Bij aanbestedingen 2.0 is sprake van een uitgebreide dialoogfase. Hierbij kan al meer worden uitgewisseld, waardoor er ook meer ideeën/kansen uit/met de markt ontwikkeld en benut kunnen worden. Toch vraagt dit van partijen vaak nog een behoorlijke investering. Vanwege concurrentieafspraken mogen ideeën/kansen die ontwikkeld worden niet uitgewisseld worden tussen de

1

Zie voor meer informatie ook het dossier biobased inkopen op de website van PIANOo. PIANOo beheert ook het loket MVO inkopen.

verschillende partijen die in de race zijn. Hier is dus ook sprake van een veel verspilling. Bij innovatief aanbesteden (aanbesteden 3.0), wordt niet de opgave aanbesteed, maar de partnership. Welke (combinatie van) partijen zijn het beste de opdrachtgever te helpen met haar vraag? Een dergelijk proces begint niet met een programma van eisen, maar met een programma van behoefte. Via een kort traject kan dan gekomen worden tot de selectie van een coalitie die unieke oplossingen/oplossingsrichtingen etc. aanbieden. In contract gaat het dan om hoe partijen met elkaar om gaan, maar ook een exit strategie en vervangingsregeling. Na gunning start co-creatieproces met opdrachtgever en eindgebruiker, waarbij men gezamenlijk een lerende organisatie vormt. Pas als helemaal voor alle partijen duidelijk is, wat het moet gaan worden, volgt de planuitwerking, met daarop volgend het contract/de deal over de uitvoering. Presentatie 3: Slim biobased / circulair aanbesteden Door:  Mattijs Erberveld, Innovatie adviseur Ruimte & Duurzaamheid Rijkswaterstaat Water Verkeer en Leefomgeving Green Deal Aanpak Duurzaam GWW is ondertekent door vrijwel hele GWW sector. Waarom is de Aanpak ontwikkeld en zo breed onderschreven? De overheid heeft als doelstelling overheid 100% inkopen. Methodiek van duurzame inkoopcriteria werkte niet. Advies VNO/NCW:  meer ambitie  naar procesaanpak in plaats van productbenadering  meer ruimte voor innovatie  betere aansluiting op functioneel aanbesteden  oplossingsvrije criteria  uniforme aanpak, uniform instrumentarium Op basis hiervan werd de Aanpak Duurzaam GWW ontwikkeld. Dit is zowel een communicatiemiddel als een procestool. Kern van de Aanpak zijn 6 processtappen, die elke fase doorlopen zouden moeten worden: 1. Verkenning en analyse 2. Onderzoeken van grootste winstkansen 3. Vastleggen ambities 4. Vertalen naar ontwerp en specificaties 5. Afweging(en) varianten/ ontwerpkeuzes 6. Vastleggen van duurzaamheid in overdrachtsdocument Als hulpmiddel zijn er 4 standaard instrumenten: 1. Omgevingswijzer 2. Ambitieweb 3. DuboCalc 4. CO2 prestatieladder Toepassen van de Aanpak maakt toepassing van circulair / biobased makkelijker, of beter nog, voor het goed toegepast krijgen van circulair / biobased in de GWW is de Aanpak nodig. Bij RWS gaat biobased zowel over toe te passen materialen (geotextiel, maar ook testen met biobased geleidrail en bioasfalt) als uitkomende biomassa (bijvoorbeeld bermmaaisel). RWS heeft veel areaal, dus gaat om veel materiaal. Sleutel is om hiervan in plaats van een kostenpost (beheer) een opbrengst te maken. Dan dus niet meer berm verschralen (minder beheer), maar misschien wel bemesten (meer opbrengst). Belangrijk is dat hogere waarde biomassa, door zo hoog mogelijk in de waardeketen te verwaarden.

Belangrijk hierbij:  Voldoende volume  Constant aanbod  Constante kwaliteit  Leveringsgarantie Initiatief Biomassa alliantie om m de verschillende schakels binnen de (rest)biomassaketen – zoals aanbieders, verwerkers en gebruikers – dichter bij elkaar te brengen. Op 23 januari 2015 heeft het bestuur van Rijkswaterstaat besloten om onze biomassa zelf als grondstof te gaan vermarkten en daartoe een sales unit op te richten. De doelstelling van de Business Unit Biomassa RWS is dat de biomassa niet meer als afval/kostenpost te beschouwen, maar als economische waarde/kans. Dat deze aanpak werkt, blijkt uit het voorbeeld dat RWS met Parenco een overeenkomst voor het uitdunnen en verjongen van het bos heeft, waar ze geld voor ontvangen, terwijl vroeger het bosbeheer geld kostte. Pitch 1: Biodegradable plastic producten Door:  Bert van Vuuren, Natural Plastics Bert richt zich zelf en met zijn bedrijf op het ontwikkelen, produceren en op de markt brengen van groene producten welke geen schade opleveren voor de natuur. Hij is tevens ambassadeur van het Centre of Expertise Biobased Economy en medeinitiatiefnemer van Magneet (verbinder tussen overheid, ondernemers en onderwijs ten aanzien van circulaire economie met focus op biobased). Natural Plastics heeft diverse soorten (biodegradable) bioplastic producten, waaronder: boomankers, biotouw, drainage- en mantelbuis, peilbuis, sheets etc. Idee van boomankers is dat je geen boom hoeft te kappen om er één te planten. Met 1000 bomen met treekeeper systeem wordt 42 ton CO2 bespaard ten opzichte van traditioneel systeem. Oproep richting overheid: minder overleggen en meer doen. Pitch 2: Planpaal/plank Door:  Esther Stapper, SDA / Millvision Millvision is trekker van het Natuurvezel Applicatiecentrum in samenwerking met het Biobased Delta cluster groen (ver)bouwen. De ontwikkelingsaanpak Natuurvezel Applicatie Centrum is: 1. Ontwikkel biobased en duurzaam concept als totaal oplossing voor een maatschappelijk probleem; vraag gestuurd aanpakken en bij voorkeur met impact. 2. Werk met consortium met vergelijkbaar innovatie DNA en opdrachtgever samen (geen koude inkoopverkooprelatie) aan 1.0 versie. 3. Ga uit indien mogelijk van lokale grondstoffen en betrek lokale ondernemers (local4local). 4. Regel vooraf IP en communicatie strategie. 5. Showcases maken de BBE zichtbaar en inspireer anderen 6. Vier samen je succes en zorg dat je zelf niet de beperkende factor bent. Millvision kijkt naar de unieke eigenschappen van materialen. 2 cases: biobased geleiderail en biobased walbeschoeiing, beide op basis berm/walgras (paal) en vlas (plank), onder het motto van maaien naar oogsten. In 2003 nieuw type geleiderail op basis van hout ontwikkeld, maar te duur. In 2013 pakte Millvision het op en zette het om naar biocomposiet. Direct voorgelegd aan RWS voor support. Nu gezamenlijke ontwikkeling en pilot in Zeeland met RWS. Walbeschoeiing gebaseerd op zelfde producten. Op basis winst pitch competitie voor 3 noordelijke waterschappen juni 2014. Nu ook pilot uitgevoerd. Belangrijk is: leren door doen!

Pitch 3: Circulaire betonverharding Door:  Wilfred Oosterling, Excluton Excluton zet in op Cradle2Cradle filosofie. Voor hen een teken van kwaliteit. C2C gaat verder dan recycling. Het gaat o.a. om over de hele breedte de negatieve impact te verminderen en de positieve impact te vergroten, door de juiste dingen op de juiste manier te doen. Excluton keet naar de hele keten, maar zeker ook naar eigen productieproces. Hun energie is bijvoorbeeld gebaseerd op 100% hernieuwbare bronnen. Ze werken continue om het hergebruik in / van het product te vergroten. Op dit moment is 53% van het product hergebruikt materiaal. Net als hun relatief lage CO2 belasting scoren ze daarmee duidelijk beter dan de branchstandaard. Hun product is C2C zilver gecertificeerd. Excluton vond het (in het kader van meten is weten) belangrijk het product te certificeren, omdat ze daarmee kunnen laten zien dat echt een duurzaam product is. Met innovaties proberen ze de toegevoegde waarde van het product te verbeteren, bijvoorbeeld: toevoeging olivijn voor CO2 reductie, lichtreflectie waardoor minder licht en dus stroom nodig is, geluidsreductie etc. Hun nieuwste product is Keops+. Door de andere structuur van de steen, heeft de verharding een grotere stabiliteit en daardoor minder vervorming, waardoor minder beheer nodig is, maar ook minder fundering. Pitch 4: Biobased asfalt Door:  Paul Landa, Asfalt KennisCentrum Lignine als natuurlijk bindmiddel heeft diverse voordelen. Het maakt het asfalt minder stug en dus meer flexibel. Hierdoor gaat het langer mee. Tevens is sprake van enige geluidreductie. Eerst toegepast als bindmiddel bij halfverhardingen voor langzaamverkeer. Nu pilots bij asfaltwegen. Lignine vormt daarbij 35-50% van het bindmiddel. De nieuwste ontwikkeling is Rubberpave, waarbij menging met rubber uit oude autobanden plaatsvindt. Dit heeft nog weer meerder voordelen. Werksessie biobased / circulaire infrastructuur Gedachte achter werksessie: nu veel ad-hoc / losse ontwikkelingen ten aanzien van circulaire/ bioased infrastructuur. Hierdoor:  Weinig continuïteit  Weinig leereffecten  Lastiger innovatie te financieren  Minder vertrouwen bij markt  Blijft grotendeels onbekend niche-verhaal bij opdrachtgevers.  Wanneer meer uitwisseling/samenwerking, wel kansen hiervoor en kan mogelijk een versnelling/schaalsprong worden bereikt van niche naar mainstream. Uitgebreide voorstelronde:  Waar nu mee bezig, stand van zaken, in de pijplijn ten aanzien van circulaire, biobased, duurzame infra (projecten, producten etc. etc.)  Wat kom je halen/brengen? 



Paul Landa (Asfalt KennisCentrum): Lynpave onderlaag is al standaard product. Doorontwikkeling deklaag nog proeftijd. Binnen 2 jaar regulier verkrijgbaar. Lignine bindmiddel in asfalt nu in pilotfase. Vraag: hoe kom je bij gemeentes verder, die nu werken met voorgeschreven mengsels die niet biobased zijn? Esther Stapper, Leon Joore (Millvision): Biocomposiet geleiderail nu uitgebreid getest. Binnen 2 jaar als standaardproduct leverbaar. Biocomposiet beschoeiing binnen 9 maanden als standaardproduct leverbaar. Veel soorten producten in de pijplijn. Deze zijn ontwikkeld op basis producteigenschappen.



















Christiaan Bolck (WUR): Als programmamanager biobased materialen leidt Christiaan een team van onderzoekers die werken aan verschillende soorten biobased materialen, o.a. voor de infrastructuur. Ze werken daarbij veel voor en met marktpartijen. Er wordt aan diverse nieuwe materialen/producten op dit moment gewerkt, waarvoor straks ook pilotprojecten nodig zijn. Het is belangrijk dat de productkwaliteit ook daadwerkelijk aangetoond zijn. Valse claims is slecht voor imago van alle biobased producten. Frans van Rooijen (ReggeHout): Nieuw product als alternatief voor bijvoorbeeld hardhout, waarbij gewoon inlands hout verduurzaamd is met een bio-coating, zodat het geschikt is voor buitentoepassingen (UV- en rotbestendig). Product is ontwikkeld in samenwerking met Saxion. Basis van het product is impregnatie met lijnolie en vervolgens aanbrengen van een schimmel. Deze schimmel vormt een levende bescherming. Voordeel is dat wanneer het hout scheurt, de schimmel actief wordt en het hout wat bloot komt te liggen opnieuw zal afschermen. De natuurlijke kleur van de coating is antraciet. Er is al veel interesse. Marktintroductie in 2016. Anna Schilizzi (RVO): Betrokken bij CoP biobased inkopen voor de overheid. RVO samen met PIANOo hebben als doel te zorgen voor dwarsverbanden om zo verder te komen met duurzaam aanbesteden/inkopen. Floris den Boer (PIANOo): Ook betrokken bij de CoP biobased inkopen. Circulair ook technische kringloop. Staal kan dan basis zijn voor circulair straatmeubilair. Bij anders inkopen gaat het vaak om andere samenwerkingsmodellen en daar helpt PIANOo graag bij. Jan Jurriëns (Avans – Center of Expertise Biobased Economy): Jan is lector Sustainable Strategy and Innovation en werkt nu met o.a. RVO aan de nieuwe Green Deal Biobased inkopen die in voorbereiding is. Het gaat er hierbij om, om inkoop, leveranciers en kennis bij elkaar te brengen, voortbouwend op Green Deal Circulair Inkopen. Wilfred Oosterling (Excluton): Producten zijn C2C zilver en gewoon regulier beschikbaar. Wel continue innovatie om productieproces te verduurzamen en hergebruiksniveau in producten verder te verbeteren. Nieuwe ontwikkeling is 3D beton printen wat ze binnenkort kunnen gaan doen. Belangrijke randvoorwaarde is constante stroom van constante kwaliteit. Jeroen ter Meer (ProRail): ProRail is wel al bezig met Circulaire Economie, maar nog niet met biobased. Voorbeelden op dit moment: duurzaam bermbeheer, circulair bouwen (seinpost), hergebruik (o.a. spoorstaven). Nu is nog wel standaard alles nieuw. Bij opstelterrein in het noorden van het land wel al 16 spoormaterialen hergebruikt. Belangrijk is LCA bestaande materialen (geeft inzicht). Dan kan het ook meegenomen worden in DuboCalc. In 2016 zal circulair, hergebruik etc. stapsgewijs worden meegenomen in echte projecten (niet langer alleen in pilots). Dit loopt samen op met implementatie Aanpak Duurzaam GWW. Jan van Stratum (Strukton prefab beton): Ten aanzien van het spoor wordt al gewerkt met gerecycled spoorballast. Nieuwe ontwikkeling waar Strukton met partners mee bezig is, is olifantsgras in beton. Op dit moment toepassing in de vorm van straatmeubilair (pilot december, januari), geluidsschermen (eerste toepassing Beverwijk mrt/april 2016) en als bouwblokken. Meerdere voordelen, o.a. gewichtsbesparing en extra geluidsreductie. Mattijs Erberveld (RWS): RWS ziet kans om meer uit grondstoffen te halen (gras etc.). Daarnaast kansen voor toepassen biobased producten. Er wordt gewerkt aan meer duurzaamheid in de EMVI. Tevens is RWS actief betrokken in diverse samenwerkingsverbanden. Nog niet de hele organisatie is zover, maar





duurzaamheid/duurzaam GWW is wel de lijn die is uitgezet. N18 was eerst pilotproject voor toepassing biobased materialen, maar het is niet duidelijk dat nu met de aanbesteding, in hoeverre dat is meegenomen en wat heeft opgeleverd. Bij de A1 (Beekbergen-Azelo) zijn er bij RWS wel ambities om het duurzaam en circulair te doen, maar die zijn intern nog niet vastgelegd. Er zijn wel duidelijke regionale ambities bij de gemeentes, provincies etc. ten aanzien van de A1 als icoonproject. Pilots zijn nodig als leerervaring, om zo nieuwe producten veilig uit te testen. RWS zelf misschien niet zo innovatief, maar wil wel actief meedenken en helpen bij opschalen. Marco van Dorst (Provincie Noord-Brabant): Nieuwe college wil extra prikkel op duurzaamheid. Op dit moment duurzaamheid vaak nog veel losse dingen, maar men wil focus aanbrengen op basis van de thema’s: veilig, slim, duurzaam. Kosten blijven altijd een rol spelen. Provincie werkt ook aan een Living Lab rond het thema, mede omdat er meer zichtbare goede voorbeelden nodig zijn en er veilig geëxperimenteerd kan worden. Ook zijn de voorbereidingen gestart voor de nieuwe bermbeheercontracten in 2017. Hierbij circulair denken in meenemen (geen afval, maar grondstof). Men werkt aan verandering bij inkoop. Men richt zich nu op kleine stapjes en proeven en niet meer een compleet nieuw pakket zoals bij de weg van de toekomst. Kleine stapjes zijn veiliger en kunnen bij elke weg. Reinier Trommel (CROW): CROW deed nog niet echt mee rond thema biobased/circulaire infrastructuur, maar er is zeker vanuit gezamenlijke innovatie agenda decentrale overheden wel behoefte die nog niet ingevuld wordt en wat CROW graag wil oppakken. Dit wil CROW graag doen, door aan te sluiten bij bestaande netwerken. CROW wil graag vraaggestuurd werken en optreden als kennisbank en verbinder. Ze wil best practices verzamelen en leereffecten terugkoppelen. Ook wordt er gewerkt aan een innovatieprotocol voor bij aanbestedingen. Het leggen van verbindingen, vooral tussen opdrachtgevers en markt (producenten) / vraag en aanbod, krijgt onder andere vorm door het regelmatig gaan organiseren van sessies, zoals op 7 december, het infra innovatie café.

Opmerkingen/adviezen:  Ga van beheer naar grondstof.  Via aannemer landt het niet.  Aannemers blokkeren de innovatie van de toeleveranciers.  Aannemer maakt gebruik van gebrek aan kennis en desinteresse inkopers.  Weinig monitoring door hele proces. Krijg je uiteindelijk wat je in begin als ambitie had? Zorg voor terugkoppeling.  Zorg voor CE verklaring.  LCA is een vereiste. Dit maakt het mogelijk dat je in de nationale milieudatabase komt (o.a. basis voor DuboCalc). Op dat moment is het een regulier product en geen risicoproduct (proven technologie). Voor ProRail is dat bijvoorbeeld vaak een vereiste. Een LCA light kost enkel € 1000. Een zware LCA kost ruim € 15k.  Zorg binnen RWS voor maximale communicatie.  RWS: ga van kosten naar extra waarde.  Advies aan opdrachtgevers: leg 5 jarige ambitie op tafel. Dan weet markt waar ze aan toe is en kan dan met innovatie op inspelen.  Het is niet alleen aan opdrachtgevers, het is ook het lef van het nieuwe ondernemen, alleen, maar juist ook met andere ondernemers samen.  Kies voor een open innovatiemodel: opdrachtgevers en leveranciers samen.  Kennis van recyclingwereld voor in de keten brengen.  Niet alles reguleren. Elk project is anders. Laat het gebeuren.  Niet te veel praten, overlegclubs etc. Het is nu een kwestie van DOEN! (Stappen maken)

     

  

Breng het op een andere manier: fris. Voordeel biobased als uitgangspunt. Gedrag beoordelen. Leren door doen, niet wachten op ultieme oplossing. Leren van ervaringen. Geen nieuw los verband/overlegstructuur. Aansluiten en/of koppelen bestaande verbanden. Geef organisaties de tijd om transitie in gang te zetten. Er komt al heel veel op opdrachtgevers af (assetmanagement, value engineering, omgevingsmanagement etc.), wat ook allemaal nog in de praktijk gebracht moet worden. Vier successen. Niet alles tegelijkertijd. Maak het niet te moeilijk. Beter ontwikkeling door kleine stapjes/kleine verbeteringen. Belang Aanpak Duurzaam GWW voor continuïteit in proces.

Discussie: Er was flinke discussie over het nut van een 2e Green Deal en een bijeenkomst zoals deze op de DDW. Aan de ene kant werd gesteld: minder praten meer doen, want we kunnen al zo veel, aan de andere kant wordt er volgens anderen ook nog veel langs elkaar heen gewerkt en weten we nog veel niet van elkaar. Ook is de kennis nog niet diep in organisaties beland. Beide lijkt waar: zowel meer doen als elkaar sneller/beter weten te vinden. Misschien kunnen we juist wel meer doen als we elkaar sneller/beter weten te vinden en omgekeerd, weten we elkaar sneller/beter te vinden als we meer doen. Minder maar beter verbonden netwerken zijn dan belangrijk, door koppelen van de bestaande netwerken. Hier wordt een kans gezien ten aanzien van een database bij CROW, omdat daar vraag en aanbod gekoppeld gaan worden. Juist daar werd een groot gat gezien, waar ook mede deze DDW dag ook mee voor bedoeld was. De Green Deal Aanpak Duurzaam GWW 2.0 zou een paraplu kunnen zijn (proces aanpak), waar circulair/biobased inkopen etc. onder kan vallen c.q. gekoppeld aan kan worden (GWW werkgroep in Green Deal biobased inkopen). Hier zijn lagere overheden nog ondervertegenwoordigd, waar juist CROW goede binding mee heeft en ook richting adviesbureaus. Stichting Circulaire Economie /wil daar ook graag een ondersteunende rol bij spelen. Slotpresentatie: Project Doen! Door:  Koen van der Kroon, Rijkswaterstaat Oorsprong Project Doen ligt bij Jonge Geesten en Opdrachtgeversforum. Opdracht die ze meekregen was het project zonder regels: niet praten maar doen. Regels zijn vaak lapmiddel om iets wat eerder niet goed ging voor volgende keer te voorkomen. Gericht op voorkomen gedoe, maar levert vaak alleen maar meer gedoe op en dus weer meer regels etc. Maar gedoe houd je altijd. De wens is daarom een andere samenwerking, gericht op van contract naar contact. 1e project nu pilot brug Nijkerk. Geen producteisen, maar behoefteambities gericht op:  Maximale klantwaarde  Minimale verspilling  Optimale samenwerking  Leren door doen Dit vraagt een ander inkooptraject, gericht op:  Wie is de beste samenwerkingspartner?  Wie kan het beste de klantbehoefte doorgronden, vertalen en waarmaken? Na selectie, samenwerking op basis gelijkwaardigheid: samen bijvoorbeeld het contract schrijven, inclusief prijsbepaling etc.

Lessen:     

Pas als je het doet, kan het werken. Accepteer dat je niet alles weet. Samenwerken doe je samen. Gedoe komt er sowieso. Weest onbevangen, maar niet naïef.

BIJLAGE: Deelnemerslijst

Voornaam Christiaan Floris Mattijs Leon

E-mail adres

Achternaam Bolck den Boer Erberveld Joore

[email protected] [email protected] [email protected]

5 Centre of Jan Expertise Biobased Economy Avans/HZ 6 Asfaltkenniscentru Paul m 7 Excluton Wilfred

Jurriens

[email protected]

Landa

[email protected]

Oosterling

[email protected]

8 Asfaltkenniscentru Hendrik m 9 Saxion Wouter

Post Schik

[email protected]

1 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 1 8 1 9 2 0 2 1 2 2

1 2 3 4

Organisatie WUR PIANOo Rijkswaterstaat Millvision

RVO

Anna

Schilizzi

[email protected]

Millvision

Esther

Stapper

[email protected]

Prorail

Jeroen

ter Meer

[email protected]

CROW

Reinier

Trommel

[email protected]

Provincie ZuidHolland Provincie NoordBrabant Provincie ZuidHolland, DBI, BS Magneet

Joost

van de Pas

jmj.vande.pas

Marco

van Dorst

[email protected]

Gerrit

van Leeuwen

[email protected]

Vincent

van Rijsewijk

[email protected]

Regge Hout B.V.

Frans

van Rooijen

[email protected]

Strukton (prefab)

Jan

van Stratum

[email protected]

Natural Plastics

Bert

van Vuuren

[email protected]

Vredebregt

ks.vredebregt.nl

Wuestman

[email protected]

Provincie ZuidKoen Holland Stichting Circulaire Erick Economie