KEYPORT Biobased Zevenellen Ambitie, Ontwikkelscenario’s en Plan van Aanpak voor de ontwikkeling van het Industriegebied Zevenellen
Datum
Sittard, 13 februari 2013
Status
Definitieve versie
Opdrachtgever
Keyport 2020
Auteurs
Richard van Gemert / Stefan Lemmens / Marcel Vester
Reviewer(s)
Klankbordgroep
Keywords
Biobased, Duurzame Energie, Transitie, Industrieterrein, Ontwikkeling
Aan de inhoud van dit rapport kunnen geen rechten worden ontleend. De beschikbare informatie is met de grootst mogelijke zorg samengesteld en wordt verondersteld betrouwbaar te zijn. Driven By Values is, evenals betrokken organisaties, niet aansprakelijk voor eventueel geleden schade door onjuistheden, onvolledigheden en eventuele gevolgen van handelen op grond van informatie uit dit rapport.
0
Management samenvatting Ontwikkelingsmaatschappij Midden Limburg B.V. (OML) heeft in 2011 een onderzoek laten verrichten naar de ontwikkelingsmogelijkheden van het industrieterrein Zevenellen in de gemeente Leudal. Er zijn 3 inrichtingsvarianten onderzocht: een Energietransitiepark (ETP), een Industriepark (watergebonden bedrijven) en een Logistiek park. In het onderzoek is een ETP1 naar voren gekomen als de meest gunstige optie op het gebied van winstgevendheid, werkgelegenheid en impact op de omgeving. In de periode november 2012 tot en met januari 2013 heeft Driven by Values samen met ‘klankbordgroep Zevenellen’ de ETP optie verder uitgewerkt en aangescherpt. Tijdens de gezamenlijke uitwerking met de klankbordgroep is naar voren gekomen dat naast duurzame energie ook een focus op biobased grondstoffen en producten goed aansluit bij regionale ontwikkelingen, behoeften en kwaliteiten: de innovatiekracht van de agrarische sector en bedrijven in Midden Limburg; het faciliteert en verbindt partijen uit de agribusiness en landbouwmechanisatie; de intentie van Chemelot Campus, Greenport Venlo, Universiteit Maastricht en Provincie Limburg om gezamenlijk de biobased economy in Limburg te ontwikkelen; de havenfaciliteiten en de multimodale infrastructuur van Zevenellen; de dreigende sluiting van de Willem Alexandercentrale te Zevenellen waardoor een ETP an sich niet haalbaar lijkt; de noodzaak om een duurzame oplossing te ontwikkelen voor het mestprobleem in de regio. Met deze aanvulling was het idee voor een KEYPORT Biobased Zevenellen geboren: Een industriepark waar de reststromen van de (Midden) Limburgse land- en tuinbouw verwerkt worden tot grondstoffen of halffabricaten voor de procesindustrie (chemie, papier, hout, voeding, farmacie en cosmetica) en tot energie. En een industriepark waar tevens ondernemers, overheid, onderwijs en agrosector uit de regio samen komen om gezamenlijk innovatie en kennisontwikkeling ten behoeve van de biobased economie vorm te geven. In dit document wordt dit verder uitgewerkt met een beschrijving van de huidige situatie, de ambitie en een plan van aanpak voor de ontwikkeling van Zevenellen tot KEYPORT Biobased Zevenellen. Dit document zal ter goedkeuring worden voorgelegd aan het algemeen bestuur Keyport 2020. Tevens zal het algemeen bestuur een besluit nemen over het vervolgtraject van de ontwikkeling op Zevenellen. Langs deze weg wil Driven by Values de klankbordgroep danken voor hun bijdrage aan de realisatie van dit document. Dankzij deze bijdrage is een robuust voorstel richting het algemeen bestuur Keyport 2020 tot stand gekomen.
1
Een ETP is in het onderzoek omschreven als “een inrichtingsvariant die wordt gekenmerkt door de vestiging van energie- en milieutechnologiebedrijven”.
2
Inhoudsopgave 1 1.1 1.2 1.3
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6
3 3.1 3.2 3.3 3.4
4 4.1 4.1.1 4.1.2
4.2 4.2.1 4.2.2
4.3
5 5.1 5.2
Inleiding ................................................................................................ 4 Historie Zevenellen ........................................................................................ 5 Onderzoek ‘Marktanalyse en inrichtingsplan bedrijventerrein Zevenellen’ 5 Opdracht planningsfase voor de ontwikkeling van ETP Zevenellen ............. 7
Beschrijving huidige situatie (punt A) .................................................... 9 Kernkwaliteiten van de regio zuidoost Nederland ........................................ 9 Sterktes van het industrieterrein Zevenellen................................................ 9 Zwaktes van het industrieterrein Zevenellen ............................................. 10 Kansen voor het industrieterrein Zevenellen ............................................. 11 Bedreiging voor het industrieterrein Zevenellen ........................................ 11 Samenvattende SWOT-matrix ..................................................................... 12
Ambitie ETP Zevenellen (punt B). .........................................................13 Het basismodel om te komen tot een concrete en haalbare ambitie ........ 13 De ambitie: KEYPORT Biobased Support ..................................................... 15 Uitdagingen volgens de leden van de Klankbordgroep .............................. 18 De eerste aanzet voor KEYPORT Biobased Support .................................... 19
Mogelijke ontwikkelscenario’s (van A naar B) ......................................21 Sessie 1 ........................................................................................................ 21 Variabelen............................................................................................................... 21 Scenario’s................................................................................................................ 22
Sessie 2 ........................................................................................................ 24 Variabelen............................................................................................................... 24 Scenario’s................................................................................................................ 24
Opmerking ................................................................................................... 26
Plan van Aanpak...................................................................................27 Plan van aanpak ........................................................................................... 27 Communicatiematrix ................................................................................... 28
Bijlagen .........................................................................................................31 Bijlage A Samenstelling klankbordgroep ETP Zevenellen .......................................... 32
3
1
Inleiding De directie Keyport 2020 heeft in 2011 het initiatief genomen voor de herontwikkeling van industriegebied Zevenellen in de gemeente Leudal, met als overkoepelende doelstellingen: het ontwikkelen van een duurzaam en rendabel industriegebied; het genereren van draagvlak op bestuurlijk niveau, alsmede in de omgeving en de regio; het bevorderen van samenwerking tussen Onderwijs, Overheid & Ondernemers; het leveren van een bedrage aan oplossingen voor uitdagingen in de regio: o economische ontwikkeling bevorderen o de uitstoot van CO2 verminderen o een effectief mestbeleid en uitwisseling van reststromen stimuleren o het percentage opgewekte duurzame energie vergroten In 2011 is in opdracht van OML een onderzoek uitgevoerd waarin 3 inrichtingsvarianten zijn bekeken voor de ontwikkeling van het bedrijventerrein Zevenellen: 1. Energietransitiepark (ETP); 2. Industriepark (watergebonden bedrijven); 3. Logistiek park. In dat onderzoek kwam het ETP naar voren als de meest ideale optie voor het verder ontwikkelen van het bedrijventerrein Zevenellen. Deze conclusie is vooral gebaseerd op de voorspellingen voor de: winstgevendheid (positieve business case, IRR van 10%); werkgelegenheid (groei van 450-700FTE2); effecten op de omgeving (minste verhoging in transportbewegingen). Een ETP is in het onderzoek omschreven als: een inrichtingsvariant die wordt gekenmerkt door de vestiging van energie- en milieutechnologiebedrijven. Daarbij is opgemerkt dat de toegevoegde waarde van een ETP voornamelijk wordt gerealiseerd door de synergie tussen de bedrijven onderling en met hun omgeving (uitwisselen reststromen, co-creatie van kennis & innovatie, creëren van werkgelegenheid). Eind 2012 is aan Driven by Values de opdracht gegeven om de ontwikkeling van een ETP nader te onderzoeken. Samen met een klankbordgroep die is samengesteld voor de ontwikkeling van Zevenellen is deze optie verder uitgewerkt. Tijdens het onderzoek is naar voren gekomen dat naast duurzame energie ook een focus op biobased grondstoffen en producten goed aansluit bij regionale ontwikkelingen, behoeften en kwaliteiten: de innovatiekracht van de agrarische sector en bedrijven in Midden Limburg; het faciliteert en verbindt partijen uit de agribusiness en landbouwmechanisatie; de intentie van Chemelot Campus, Greenport Venlo, Universiteit Maastricht en Provincie Limburg om gezamenlijk de biobased economy in Limburg te ontwikkelen; de havenfaciliteiten en de multimodale infrastructuur van Zevenellen; de dreigende sluiting van de Willem Alexandercentrale te Zevenellen waardoor een ETP an sich niet haalbaar lijkt;
2
700 als Attero zich blijvend vestigt op Zevenellen en betrokken is bij de verdere ontwikkeling
4
de noodzaak om een duurzame oplossing te ontwikkelen voor het mestprobleem in de regio.
Met deze aanvulling was het idee voor een KEYPORT Biobased Zevenellen geboren: Een industriepark waar de reststromen van de (Midden) Limburgse land- en tuinbouw verwerkt worden tot grondstoffen of halffabricaten voor de procesindustrie (chemie, papier, hout, voeding, farmacie en cosmetica) en tot energie. En een industriepark waar tevens ondernemers, overheid, onderwijs en agrosector uit de regio samen komen om gezamenlijk innovatie en kennisontwikkeling ten behoeve van de biobased economie vorm te geven. Dit document bevat de volgende elementen: De historie van Zevenellen; Het in de periode van 2010-2011 verrichte onderzoek naar de ontwikkelingsmogelijkheden voor het industrieterrein Zevenellen; De opdrachtomschrijving van Keyport 2020 aan Driven By Values; De huidige situatie van Zevenellen; De ambitie voor Zevenellen; Mogelijke ontwikkelscenario’s voor de realisatie van de ambitie; Een plan van aanpak en een communicatie matrix.
1.1
Historie Zevenellen Onderstaand is de geschiedenis van Zevenellen in tabelvorm kort samengevat.
1.2
Onderzoek ‘Marktanalyse en inrichtingsplan bedrijventerrein Zevenellen’ In de periode 2010-2011 is een onderzoek verricht naar de ontwikkelingsmogelijkheden van het bedrijventerrein Zevenellen in de gemeente Leudal. Op basis van de ruimtelijke kenmerken van het terrein, natuur- en historische waarden en het planologisch kader zijn de onderstaande drie sectoren/bedrijvenclusters geïdentificeerd die interessant kunnen zijn voor vestiging op het bedrijventerrein Zevenellen. Sector Energie- en Milieutechnologie -bedrijven (EMT)
Definitie het geheel van bedrijven die producten c.q. diensten leveren op het gebied van energie en/of het milieu. De EMT-sector is breed. Hierbinnen passen bedrijven actief in Energieopwekking, Grondstoffen en chemie
5
Watergebonden bedrijven
Logistieke bedrijven
(winning, raffinage en productie), Metaal, machines en apparaten (toeleveranciers), Recycling en milieudienstverlening (inzameling, bewerking en sanering), Handel (in brandstoffen en bouwstoffen) en Research en zakelijke dienstverlening t.b.v. EMT. Overslag, handel of productiebedrijven die voor de aanvoer en/of afvoer gebruik maken van de binnenvaart. Dit zijn van oudsher bedrijven die bulk- en stukgoederengoederen overslaan (bijvoorbeeld zand, grind, granulaat, staal, metaalschroot, steenkolen of agroproducten). Deze bedrijven zijn economisch afhankelijk van een overslagfaciliteit aan de haven omdat de winstmarges in de bulksector klein zijn en het transport per binnenvaart relatief goedkoop is in vergelijking met het wegtransport. Ook gaat het bij watergebonden bedrijven vaak om grote transporthoeveelheden bulk- en stukgoederen (50.000 ton of meer per jaar). Watergebonden bedrijven kunnen ook productie- of handelsbedrijven zijn binnen de eerder beschreven sector EMT. De logistieke sector bestaat uit: a Het fysieke transport en overslag van goederen, vaak uitgevoerd door transportbedrijven en terminals. b De fysieke opslag en warehousing van goederen, vaak uitgevoerd door transportbedrijven, logistieke dienstverleners en groothandels. c Het uitvoeren van Value Added Logistics (afgekort tot VAL), bijvoorbeeld ompakken, labellen, repareren en assembleren van goederen en Value Added Services (VAS), bijvoorbeeld call center activiteiten, training en financiële afhandeling van bijvoorbeeld retouren, vaak uitgevoerd door logistieke dienstverleners. d Het besturen en beheersen van goederenstromen via ketenregie, uitgevoerd door supply chain managers bij logistieke dienstverleners maar ook bij verladers en retailers zelf. e Het ontwikkelen en aanbieden van support producten en diensten aan de logistieke sector, bijvoorbeeld material handling producten (stellingen etc.), vastgoedontwikkeling, bancaire diensten, uitzenddiensten en opleidingen. Deze producten en diensten worden vaak aangeboden door partijen in de zakelijke dienstverlening.
Op basis van desk research en interviews met marktpartijen en aan marktpartijen gelieerde organisaties zijn de volgende kenmerken onderzocht: - Belangrijkste marktontwikkelingen - Kansen die de sector biedt voor Zevenellen. - Belangrijkste vestigingsvoorwaarden die bedrijven hebben (Programma v. Eisen). - Effecten die optreden als bedrijven uit deze sector zich vestigen op Zevenellen. Vervolgens zijn met behulp van de inventarisatie van ruimtelijke randvoorwaarden voor inrichting van het bedrijventerrein, aangevuld met het programma van eisen vanuit de markt zijn drie inrichtingsvarianten gemaakt en verder onderzocht: 1. Energietransitiepark (ETP), 2. Industriepark (watergebonden bedrijven), 3. Logistiek park.
6
In dat onderzoek kwam het ETP naar voren als de meest ideale optie voor het verder ontwikkelen van het bedrijventerrein Zevenellen. Deze conclusie is vooral gebaseerd op de voorspellingen voor de: - Winstgevendheid (positieve business case, IRR van 10%) - Werkgelegenheid (groei van 450-700FTE) - Effecten op de omgeving (minste verhoging in transportbewegingen)
1.3
Opdracht planningsfase voor de ontwikkeling van ETP Zevenellen Eind oktober 2012 heeft Keyport 2020 aan Driven By Values de opdracht verleend om de ETP ontwikkelingsvariant verder te onderzoeken in samenspraak met de Klankbordgroep (zie Bijlage A). Als opdracht heeft Driven By Values meegekregen om in de periode van november 2012 t/m januari 2013 de volgende producten op te leveren: - ambitiedocument; - ontwikkelscenario’s; - plan van aanpak; - communicatiematrix; - nota en een presentatie voor de directie van Keyport 2020 en College/Raad van de gemeente Leudal (later aangepast naar “goedkeuring van het algemeen bestuur Keyport 2020”). Onderstaand is de bijhorende tijdsplanning voor de oplevering van bovenstaande producten en de geplande klankbordgroep bijeenkomsten weergegeven.
7
Driven By Values hanteert daarbij een eenvoudig model om aan te geven wat er moet gebeuren:
1. Definieer waar je nu staat (Punt A). Dit punt wordt in dit document beschreven door middel van een SWOT analyse (hoofdstuk 2); 2. Geef aan wat het gewenst einddoel is (Punt B). Dit document beschrijft de ambities zoals geformuleerd samen met de leden van de klankbordgroep (hoofdstuk 3); 3. Schets scenario’s om van A naar B te komen. In dit document worden op basis van input van de klankbordgroep en randvoorwaarden een aantal ontwikkelscenario’s geschetst (hoofdstuk 4). Tevens is samen met de klankbordgroep op hoofdlijnen een Plan van Aanpak geformuleerd (hoofdstuk 5) en is aangegeven hoe het beste met de diverse stakeholdergroepen gecommuniceerd kan worden (hoofdstuk 0).
8
2
Beschrijving huidige situatie (punt A) De regio zuidoost Nederland en het industriegebied Zevenellen onderscheiden zich ten opzichte van andere gebieden. Het is van belang om deze kernkwaliteiten te identificeren, omdat deze kunnen worden gebruikt voor het ontwikkelen van een unieke waardenpropositie voor Zevenellen. Met deze propositie kunnen bedrijven worden aangetrokken om samen met de overheid en het onderwijs te investeren, geld te verdienen en oplossingen te ontwikkelen voor regionale uitdagingen. Onderstaand zijn de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen (SWOT) voor Zevenellen uitgewerkt zoals die tijdens een workshop en het voortraject zijn benoemd. Tevens is aangegeven hoe de sterktes en kansen benut kunnen worden en hoe de zwaktes en bedreigingen ondervangen kunnen worden.
2.1
Kernkwaliteiten van de regio zuidoost Nederland
2.2
Er zijn grote bedrijven uit de chemische industrie (o.a. DSM) met een interesse voor duurzame grondstoffen en producten. De landbouwsector is sterk vertegenwoordigd in de regio zuidoost Nederland. Zij kampt met een afvalprobleem en kan een belangrijke rol spelen in de landelijke drive naar de biobased economy. Er zijn innovatieve bedrijven in de omgeving van Zevenellen (bijv. Smurfit Kappa en Nunhems Zaden). Er is een intentieverklaring ondertekend door Chemelot Campus, Greenport Venlo, Universiteit Maastricht en Provincie Limburg voor de gezamenlijke ontwikkeling van de biobased economy in Limburg. Het MKB in Midden Limburg is ondernemend en heeft t.o.v. andere regio’s van Nederland, een relatief goede cash flow. Het MKB in Midden Limburg is echter niet georganiseerd. Er is een politieke wil en een gevoel van urgentie om op provinciaal, regionaal en gemeentelijk niveau uitdagingen aan te pakken. Dit heeft geresulteerd in vorming van een representatieve klankbordgroep met vertegenwoordigers van Agentschap NL, de provincie Limburg, LIOF, en de gemeente Leudal.
Sterktes van het industrieterrein Zevenellen
Het terrein bevat een bestemmingsplan en een milieuvergunning categorie 4.2, die het verwerken van biomassa en grootschalige duurzame energie opwekking mogelijk maken. Op het terrein kunnen grote kavels uitgegeven worden. Het terrein is bijna een groene weide, de kavels zijn nog flexibel in te plannen. Er is een multimodale ontsluiting (spoor, weg en haven). De haven is diep uitgebaggerd (3,5m) wat de aan- en afvoer van grote hoeveelheden biomassa en andere bulkproducten naar en van Zevenellen mogelijk maakt. Er is een aantal bedrijven dat zich wil focussen op duurzame energie en biogas opwekking te Zevenellen en er zijn bedrijven in de omgeving die warmte, groengas en duurzame elektriciteit willen afnemen. De aanwezigheid van leveranciers en afnemers biedt kansen om synergie tussen de bedrijven te Zevenellen en de omgeving te realiseren.
9
De aanwezigheid van de goede gas- en elektriciteitsinfrastructuur en de aanwezigheid van oude (defensie)leidingen in de buurt, zijn een pluspunt voor de ontsluiting van de opgewekte energie te Zevenellen naar de omgeving. De medewerkers en het management van Nuon hebben ervaring op het gebied van innovatie, energieopwekking, het opwerken van gassen en waterzuivering. Deze ervaring is direct inzetbaar en de benodigde voorzieningen voor het maken van (duurzame) energie, voor het opwerken van gassen en voor de waterzuivering zijn aanwezig te Zevenellen. Er is bestuurlijke wil en een regionale partij (OML) die de ontwikkeling van het bedrijventerrein wil stimuleren. Het aantal eigenaren is beperkt waardoor besluitvorming niet lang hoeft te duren. Het terrein Zevenellen ligt geografisch tussen Greenport Venlo en Chemelot welke via een waterweg met elkaar in verbinding staat.
Een geïntegreerd plan of een business case is nodig om de kansen van Zevenellen goed over te kunnen brengen aan bestuurders, investeerders en financiers.
2.3
Zwaktes van het industrieterrein Zevenellen
Het terrein is nog niet bouwrijp en de spoorontsluiting is niet meer aanwezig (wel recht op reactivering). Een deel van het bedrijventerrein is met vliegas afgedekt. Op het Attero terrein is sprake van PCB vervuiling. Over de aard van deze vervuilingen is nooit goed gecommuniceerd. Nuon heeft aangekondigd de Willem Alexandercentrale te willen sluiten. Hierdoor vervalt mogelijk de optie om op korte termijn duurzame energie op te wekken met 350 tot 400 kton getorrificeerde biomassa als grondstof. Bovendien bestaat de kans dat de aanwezige kennis die als een sterkte wordt gezien verloren gaat. Er ontbreekt een bedrijf dat als magneet kan fungeren op het terrein en waar andere bedrijven zich aan kunnen en willen optrekken. Er is nog geen eigenaar die de verantwoordelijkheid wil nemen voor het realiseren van de ambitie. In het verlengde daarvan zijn er nog geen investeerders of subsidies beschikbaar gesteld voor de ontwikkeling en realisatie van het bedrijventerrein. Er is geen (campus)organisatie opgezet die verantwoordelijkheid neemt voor: 1) de ontwikkeling en realisatie van het bedrijventerrein; 2) het beheer en exploitatie van de energie-uitwisseling; 3) het stimuleren van kennisuitwisseling en innovatie op het bedrijventerrein en met de omgeving.
De zwaktes kunnen worden gemitigeerd door strategisch partijen zoals VION, Bayer, VTG of DSM te acquireren of door partnerships aan te gaan met bijvoorbeeld Chemelot. Daarnaast door een positie te claimen op het middenveld van de biobased economy, zowel geografisch als in de ecopiramide van biomassa. Dit laatste wordt verder toegelicht tijdens de uitwerking van de ambitie. De Klankbordgroep geeft aan dat een duidelijk verhaal essentieel en nodig is evenals communicatie met stakeholders.
10
2.4
Kansen voor het industrieterrein Zevenellen
De veehouders in Noord en Midden Limburg hebben een mestprobleem. Zij moeten vanwege de meststoffenwet die mest voor een groot deel verwerken omdat anders de overheid via regulering de veestapel wil terugdringen. De aanwezige restwarmte en waterzuiveringscapaciteit (van Nuon) te Zevenellen en de innovatiekracht kunnen een bijdrage leveren om de mest te verwerken. De intentieverklaring tussen Chemelot Campus, Greenport Venlo, Universiteit Maastricht en Provincie Limburg ten behoeve van de biobased economy in Limburg biedt een kans. Zevenellen kan het middenstuk in de biomassaketen zijn waar de reststromen uit de land- en tuinbouw verwerkt worden tot grondstoffen voor de chemische en papierindustrie en tot groengas of duurzame elektriciteit. Zevenellen ligt in een gebied waar veel land- en tuinbouw activiteiten plaatsvinden. Het is een korte afstand om de producten / reststromen naar Zevenellen te transporteren en de ontsluiting van Zevenellen is goed via de weg en de haven (en na een ingreep via het spoor). Er zijn in Limburg geen andere locaties die zo geschikt zijn. De sluiting van de Willem Alexandercentrale biedt een kans om goed geschoold en gekwalificeerd personeel (140 FTE) te werven voor een transitie naar een innovatief biobased bedrijventerrein. Het verlies van de banen en het potentieel van de medewerkers moeten wel op de politieke agenda geplaatst worden. De plantmanager van de Willem Alexandercentrale kan hiervoor als boegbeeld dienen. Zevenellen kan zich met de ambitie van KEYPORT Biobased Zevenellen profileren als volwaardig evenbeeld van Energy Valley (kennisdelen met en meeliften op de naamsbekendheid, samenwerking tussen bedrijven).
De uitdaging is om de land- en tuinbouw de meerwaarde van Zevenellen te laten inzien en gezamenlijk de kans om reststromen te verwerken verder te ontwikkelen. Het kan het mestoverschot mede verminderen en de reststoffen kunnen het groene goud van de regio worden. De verwerkte reststromen kunnen als grondstof dienen voor de chemische industrie en energieproductie en dus de vervanger zijn van het zwarte goud olie. Vervolgens is het nodig om brancheorganisaties hierbij te betrekken en Zevenellen te positioneren als een aanvulling voor Chemelot en Greenport Venlo. Tot slot is een partij nodig die de kar wil trekken.
2.5
Bedreiging voor het industrieterrein Zevenellen
De afnemende investeringsbereidheid en financierbaarheid in o.a. bedrijventerreinen is een bedreiging voor de ontwikkeling en realisatie van KEYPORT Biobased Zevenellen. Er is in de regio en provincie potentiële concurrentie met andere bedrijventerreinen: Greenport Venlo, Chemelot, DIC. Ondanks de potentie van reststromen in de omgeving is niet duidelijk of de stromen daadwerkelijk beschikbaar zijn voor verwerking op Zevenellen. Er is nog geen (langdurig) commitment met de agrarische sector, wat mogelijk een uitdaging is. De omgeving (o.a. Buggenum) heeft zich in het verleden gekeerd tegen initiatieven op het bedrijventerrein van Zevenellen. Industriële activiteiten werden gezien als een verstoring van de omgeving. Het subsidiebeleid in Nederland zwalkt. Het vormt geen stabiele basis voor langdurige planning.
11
De uitdaging is te laten zien dat het bedrijventerrein Zevenellen geen concurrent is maar een complementair terrein voor de ontwikkeling van de biobased economy. Via een vergelijkende studie van verschillende bedrijventerreinen en het inzichtelijk maken van de positie in de ecopiramide van verwerking van biomassa kan de complementariteit worden verduidelijkt. Daarnaast is het nodig om overheden, de topsectoren, het LLTB/LTO en financiers en investeerders in het begin bij de ontwikkeling te betrekken. Ook is het, vanwege de vele variabelen en onzekerheden, een uitdaging om een goede business case en risicoanalyse op te stellen voor de mogelijke investeerders en financiers.
2.6
Samenvattende SWOT-matrix De sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van het industrieterrein Zevenellen gebaseerd op de studie van 2011, de interviews en de workshop van 24 januari 2013 zijn onderstaand weergegeven.
Strenghts (internal) -
Aanwezige elektra en gas infrastructuur Haven op diepte (3,5m) De wil om te ontwikkelen (ook bestuurlijk) Leveranciers/afnemers dichtbij Beperkt aantal eigenaren (3) Bestaand bestemminsplan, milieucat. 3+4 Beter benutten bestaand potentieel OML regionale ontwikkelaar Waterzuivering (WAC)
Opportunities (external) - Boeren hebben mestprobleem - Intentie ontwikkelen Biobased economy / behoefte aan economische ontwikkeling - Energy Valley “nog” de enige / KEYPORT Biobased Zevenellen de tweede - Probleem Nuon: nu benutten 140 FTE kennismedewerkers - Nauwelijks andere geschikte locaties - Aanvoer grondstof dichtbij
Weaknesses (internal) -
Voorgenomen sluiting WAC NUON Afhankelijkheid van subsidies Geen investeerders Geen campus/ organisatie Geen boegbeeld Geen kristallisatiepunt Geen Projecteigenaar (Forse) investeringen nodig Spooraansluiting niet meer aanwezig (wel recht op reactivering) - Terrein nog niet uitgeefbaar
Threats (external) - Algemeen subsidiebeleid wankel - Beschikbaarheid grondstoffen nog niet vastgelegd - Investeringsbereidheid is laag - Financierbaarheid neemt af - Concurrentie in Regio: Greenport Venlo, Chemelot Campus, DIC - Commitment agrarische sector - Weerstand omgeving (Buggenum)
12
3
Ambitie ETP Zevenellen (punt B). Het proces om gezamenlijk met de Klankbordgroep te komen tot de ambitie voor het industriepark Zevenellen bestond uit drie stappen. Het ETP is daarbij als startpunt van het proces gekozen. Stap 1 bestond uit interviews met de Klankbordgroepsleden. Stap 2 was een bijeenkomst waar op basis van de interviewresultaten en het inrichtingsplan een concept ambitie werd gepresenteerd: een “innovatieve biobased energietransitiepark”. Stap 3 was een workshop waar samen met de klankbordgroep de concept ambitie voor het bedrijventerrein Zevenellen is bijgesteld en als label heeft meegekregen: KEYPORT Biobased Zevenellen. In dit hoofdstuk gaat de aandacht vooral uit naar de uitwerking van de gedefinieerde ambitie (zie paragraaf 3.2). Daaraan voorafgaand is in paragraaf 3.1 het model beschreven dat gebruikt is om te komen tot een concrete en haalbare ambitie. De volgens de Klankbordgroep te trotseren uitdagingen om de uiteindelijke ambitie te verwezenlijken zijn in paragraaf 3.3 beschreven.
3.1
Het basismodel om te komen tot een concrete en haalbare ambitie Uit de interviews met de klankbordgroep leden kwam naar voren dat er nog geen eenduidig beeld was van de betekenis van een Energietransitiepark. Wat is een energietransitiepark, wat is de waarde daarvan en wat heb je nodig om dat te ontwikkelen en realiseren? Om te voorkomen dat er tal van vragen worden gesteld zonder samenhang en zonder dat het leidt tot een concreet plan, gebruikt Driven By Values het Business Model Canvas3. Dit model is eenvoudig en beschrijft welke aandachtsgebieden uitgewerkt moeten worden om te komen tot een kansrijk en realiseerbaar plan. Het model is door Driven by Values uitgebreid met een SWOT en risicoanalyse. Omdat het nog niet duidelijk is wie de projecteigenaar wordt voor het realiseren van de ambitie is de eigenaar in het model geduid als ‘Zevenellen’. De kern van het model is een omschrijving van de ‘waardenpropositie’ van Zevenellen voor toekomstige klanten en belanghebbenden. Als de klanten en de waarde van de producten en diensten op Zevenellen bekend zijn, is het belangrijk om te beschrijven hoe de relatie met klanten wordt onderhouden en producten en diensten aan klanten worden geleverd. Vervolgens is er inzicht nodig wat klanten bereid zijn te betalen voor de waardenpropositie, welke kernactiviteiten, resources en partners nodig zijn om de propositie op een efficiënte manier te realiseren en leveren. Tot slot moeten de kosten helder zijn. Tijdens het opstellen van de ambitie zijn deze vragen zowel expliciet als impliciet aan de orde gekomen. Tijdens de uitwerking wordt hieraan gerefereerd.
3
Oostwalder, A. en Y. Pigneur (2010) Business Model Generation, John Wiley & Sons, Inc.
13
Figuur 1: Business Model Canvas voor Zevenellen.
14
Voor wie creeert 'Zevenellen' waarde? Wie zijn de belangrijkste klanten?
Customer Segments (1)
Weaknesses
Wat zijn de zwaktes van Zevenellen die 'Zevenellen' moet mitigeren?
Strengths / Values
Wat zijn de sterke kanten van Zevenellen die 'Zevenellen' kan uitnutten?
Wat zijn de transitie risico's die 'Zevenellen' Wat zijn de kansen in de buitenwereld die moet managen? 'Zevenellen' kan uitnutten?
Opportunities
Wat zijn de bedreigingen in de buitenwereld waar 'Zevenellen' rekening mee moet houden?
Threats
Welke inkomsten verwacht 'Zevenellen' uit het toekomstige ETP?
Hoe worden de producten & diensten geleverd aan de diverse klantgroepen?
Channels (3)
Hoe wordt de relatie met (potentiele) klantgroepen onderhouden?
Customer Relations (4)
Wat zullen de voornaamste kostenposten zijn voor 'Zevenellen' voor het ETP? Risks
Welke producten & diensten wil 'Zevenellen' gaan leveren aan ieder van de klantgroepen?
Value Proposition (2)
Revenue Streams (5)
Wat zijn de resources die 'Zevenellen' nodig heeft voor al haar activiteiten in het toekomstige ETP?
Key Resources (7)
Welke activiteiten moet 'Zevenellen' gaan oppakken om de producten & diensten te kunnen leveren?
Key Activities (6)
Cost Structures (9)
Met welke partners gaat 'Zevenellen' de waarde propositie aan de klanten van het ETP leveren?
Key Partners (8)
'Zevenellen' business model voor toekomstige ETP
3.2
De ambitie: KEYPORT Biobased Support Bij aanvang van het proces om te komen tot een ambitiedocument, zijn bijna alle leden van de Klankbordgroep geïnterviewd. Op basis van deze interviews, een studie van macroeconomische en sociale ontwikkelingen en een SWOT-analyse4 van Zevenellen en de regio is op de bijeenkomst van de Klankbordgroep op 13 december een concept ambitie gepresenteerd. In deze concept ambitie is het oorspronkelijke idee van een Energietransitiepark aangevuld met een focus op biobased producten en innovatie. Deze concept ambitie heeft in eerste instantie als label meegekregen: “Innovatief Biobased Energie Transitie Park”. De volgende argumenten lagen aan deze keuze ten grondslag.
Biomassa is een kansrijke grondstof voor het opwekken van duurzame energie en voor bio-plastics en aanverwante producten. Enerzijds wordt er veel biomassa in de regio geproduceerd, anderzijds is er een grote afzetmarkt voor de biobased grondstoffen. Er is veel MKB bedrijvigheid en agrarische innovatie aanwezig in Midden Limburg. Er is een regionale en lokale politieke wil en urgentie aanwezig om deze te bundelen en daarmee de regionale economie in Midden Limburg te versterken. Op Zevenellen wordt al decennia lang energie geproduceerd. Hierdoor is een sterke infrastructuur aanwezig voor de opwekking en distributie van energie. Bovendien is er veel kennis aanwezig over energieopwekking (NUON/Willem Alexandercentrale) en het experimenteren met energie. Tot slot is er behoefte aan de restwarmte en duurzame energie van de Willem Alexandercentrale (hierna: WAC).
Alhoewel de ambitie in eerste aanleg nog erg conceptueel was, voelde de Klankbordgroep aan dat de aanvulling de kans van slagen van de ontwikkeling van Zevenellen zou versterken. De ontwikkeling wordt breder getrokken dan alleen een bedrijventerrein. Het is een ontwikkeling die synergie op en met het terrein bevordert, de economie van Midden Limburg kan versterken en die aansluit op het beleid van de provincie Limburg en de landelijke overheid (topsectoren). Het concept zou verder uitgewerkt worden voor de workshop van 24 januari. Bij aanvang van de workshop op 24 januari werd door de plantmanager van de WAC gesteld dat de centrale zal sluiten. Omdat de WAC een essentieel element was uit de concept ambitie, is tijdens de workshop deze ambitie verder aangescherpt waarbij de focus nog nadrukkelijker is komen te liggen op een biobased industrieterrein. Het idee voor KEYPORT Biobased Zevenellen was geboren. Wat is KEYPORT Biobased Zevenellen? KEYPORT Biobased Zevenellen is het gebied te Midden Limburg waar: het be- en verwerken van biomassa uit de omgeving tot grondstoffen voor de procesindustrie plaatsvindt (chemie, papier, hout, voeding, farmacie en cosmetica); wordt geëxperimenteerd en geïnnoveerd op het gebied van agrobusiness, biobased materialen en duurzame energieopwekking gezamenlijk met de agrarische sector, Chemelot Campus, Greenport Venlo, Universiteit Maastricht, Wageningen Universiteit, en mogelijk Nunhems Zaden, Smurfit Kappa en andere bedrijven; 4
Tijdens de SWOT-analyse is gekeken naar de Sterktes en Zwaktes van Zevenellen/regio en naar de Kansen en Bedreigingen die op Zevenellen/regio afkomen.
15
de land- en tuinbouw verantwoord producten teelt met een nagenoeg maximale droge stof per hectare zonder daarmee de grond te eroderen en de voedselketen te verstoren; mest verwerkt wordt waardoor de veestapel in Limburg niet gereduceerd hoeft te worden; duurzame energie wordt opgewekt uit de laagwaardige reststromen; de duurzame grondstoffen getransporteerd worden, al dan niet per schip, naar o.a. Chemelot en DSM, en duurzame elektriciteit, groengas, restwarmte en CO2 worden verdeeld naar de bedrijven en woningen in de omgeving; de economie floreert en een goede werkgelegenheid heerst.
In de onderstaande figuur zijn enkele (toekomstige) stromen en elementen te Zevenellen weergegeven. Het is een uitwerking van de workshop en kan in het vervolgproces verder worden aangevuld en uitgewerkt. Mestverwerking/ vergisting Opwerken nutriënten Bioplastics
Nunhems zaden
warmtenet Mest / Biomassa/ Hoog calorisch
waterzuivering
Willen-Alexander centrale / Biomassaverbranding
Biogas
( Bio /Groen)Gas
Reststromen CO2
Chemelot
Warmte
Reststroom-ligine
Smurfit- Kappa
De bedrijven die zich zullen vestigen op het industrieterrein gaan biomassa omzetten in grondstoffen voor de procesindustrie en voor het opwekken van duurzame energie. Voorbeelden zijn bedrijven die groengas produceren (bijv. Ballast Nedam), die grootschalig biomassa torrificeren, die biomassa kweken zoals een algenkwekerij, die hout, zetmeel en cellulose omzetten tot natuurlijke polymeren, maar ook bedrijven die handelingen verrichten (=waarde toevoegen) op producten die grootschalig worden aangevoerd of afgevoerd en waarvoor de haven een meerwaarde heeft.
16
Concurrentie of complementair t.o.v. Chemelot en Greenport Venlo? De afhankelijkheid van fossiele brandstoffen in Nederland is groot, zowel voor de energiehuishouding als de chemische industrie. Nederland is ‘gasverslaafd en oliedom’, mede omdat ook gas de staatskas spekt. Aangezien de Nederlandse gasvoorraad slinkt, is het verstandig op korte termijn alternatieven te vinden voor het aardgas. Als we het gas extern moeten importeren zal onze positieve handelsbalans omslaan naar negatief. Voor energie zijn de alternatieven in Limburg beperkt. 100 MW wind zet niet veel zoden aan de dijk, geothermie en waterkracht zijn in Limburg ook beperkt. Daardoor blijven zon en biomassa als potentiële energiebronnen over. Zon is voor grootschalige toepassingen nog niet rendabel en heeft als nadeel dat wanneer er geen zon is, er ook geen elektriciteit of warmte wordt opgewekt. Biomassa daarentegen kunnen we zelf produceren en biomassacentrales kunnen volcontinue energie leveren. Bovendien kan biomassa dienen als grondstof voor de chemische industrie. Door in de land- en tuinbouw te investeren kunnen we met het zwarte goud inwisselen voor het groene goud. Een focus op de biobased economy is verantwoord en noodzakelijk. Biomassa heeft qua energie- en materiaalinhoud verschillende waarden. Het onttrekken van medicinale en farmaceutische stoffen (stoffen met de hoogste waarde, de meeste exergie en de minste milieu-impact), krijgt voorrang bij het gebruik van biomassa. De volumes zijn echter klein. Vervolgens krijgen de food en feed producten voorrang. Greenport Venlo richt zich vooralsnog voornamelijk op de teelt, vermeerderen en veredelen van food en feed producten. De volgende stap in de piramide is waar mogelijk het direct benutten van materialen en natuurlijke polymeren (zoals hout, zetmeel en cellulose), alvorens deze door vergisting of vergassing om te zetten in groene grondstoffen voor kunststoffen en transportbrandstoffen. Chemelot is erg geïnteresseerd in de groene grondstoffen, die als building blocks dienen voor het maken van polymeren/kunststoffen en andere producten. Als laatste kan de (rest)biomassa worden omgezet in ‘duurzame’ energie. Het verschil in waarde (de ecopiramide van Derksen) toont aan dat KEYPORT Biobased Zevenellen niet met Greenport Venlo en Chemelot Campus concurreert maar deze industrieterreinen versterkt. Op KEYPORT Biobased Zevenellen kunnen de rest- en biomassastromen worden be- en verwerkt tot building blocks voor de chemische industrie en kan de laagwaardige reststromen van de biomassa omgezet worden in duurzame energie. Op Zevenellen wordt al vele tientallen jaren energie geproduceerd waarmee de be- en verwerkingsbedrijven weer kunnen worden gevoed. In Zevenellen is, in tegenstelling tot Chemelot, nog voldoende ruimte voor experimenteren met agrarische producten en is veel agrarische activiteit aanwezig in de nabije omgeving. Tijdens de workshop is ook de vraag gesteld of de duurzame energiecentrales Limburg (DECL’s) en het Duurzaam Industriepark Cranendonck (DIC) geen directe concurrenten zijn. De DECL’s zijn energiecentrales die energie opwekken uit wind, zon en biomassa. Het is geen terrein en concurreert als zodanig dus niet met KEYPORT Biobased Zevenellen. Wel zullen de biomassacentrales biomassa uit de markt trekken en in die hoedanigheid kan er wel concurrentie optreden vooral als het biomassa zeer schaars is. DIC heeft t.o.v. KEYPORT Biobased Zevenellen het nadeel dat de multimodale ontsluiting en de energie-infrastructuur
17
minder is. DIC wordt alleen een concurrent van KEYPORT Biobased Zevenellen als de WAC verdwijnt en er weinig restwarmte op het terrein aanwezig is. DIC hoeft geen concurrent te worden maar kan dan zelfs een partner worden. De bedrijven die restwarmte nodig hebben en niet terecht kunnen te Zevenellen, kunnen zich dan te DIC vestigen en tegelijkertijd kunnen ze aansluiten op de kennisstructuur van KEYPORT Biobased Zevenellen. Hierdoor wordt de structuur verbreed en versterkt en DIC daarbij betrokken.
3.3
Uitdagingen volgens de leden van de Klankbordgroep Het besef is groot dat er nog veel moet gebeuren om de ambitie daadwerkelijk te kunnen realiseren. Tijdens de workshop zijn daarom door de leden van de Klankbordgroep allerlei uitdagingen genoemd waar rekening mee gehouden moet worden tijdens het uitwerken van de ontwikkelscenario’s en tijdens het opstellen van het plan van aanpak en de communicatiematrix. Onderstaand een overzicht van de gedefinieerde uitdagingen. De uitdaging Procesmatig / bestuurlijk: - Bestuurlijke verankering ambitie (bij overheid, investeerders en financiers) -
-
Wie of wat nodig?
-
-
Concurrentie met Greenport Venlo, Chemelot Campus en DIC voorkomen Geen projecteigenaar
-
Negatieve perceptie t.a.v. bodemverontreiniging Mogelijke concurrentie met de DECL biomassacentrale
-
Reststromen en logistiek - Logistiek aanvoer biomassa - Borgen van feed stock / reststromen
-
Hoe te ondervangen?
Zekerstellen afzet
-
-
Marktconforme grondprijs / aantrekkelijk vestigingsklimaat Zekerheid van afzet Financiers en investeerders verkrijgen
-
OML /procesbegeleider
-
Communicatieplan
Gemeente, branche, havenbeheerder Plan, LLTB/LTO, land- en tuinbouw, provincie (beleid) DSM, Sabic, Smurfit Kappa, Bayer, VION, VTG
Vergelijkende locatiestudie om de ideale locatie voor een biomassacentrale te bepalen
-
Het opstellen van een vervoersplan Belang laten zien, contracten afsluiten
-
Bedrijven benaderen die biobased producten (willen) afnemen
-
Opstellen business case incl. intenties/contracten Vergelijk maken met andere terreinen
-
Contracten / intentieverklaring met afnemers Solide business case Acquisitie gesprekken
-
Projecteigenaar / OML /procesbegeleider Projecteigenaar / OML /Attero / Nuon / procesbegeleider OML / projecteigenaar
-
OML / projecteigenaar LIOF / Rabobank
-
-
-
-
-
Verhaal en plan Lobby Projecteigenaar / OML Provincie / gemeente Projecteigenaar / OML /procesbegeleider
-
Business case / contracten - Een solide business case -
Ambitie opnemen in het economisch en ruimtelijk beleid (provincie), helder verhaal maken incl. nut Complementariteit laten zien, samenwerkingscontract afsluiten Zoeken naar projecteigenaar Aantonen dat er geen vervuiling is
-
-
-
Techniek
18
-
Het vinden van bedrijven die biomassa be- en verwerken Installatie NUON centrale of delen behouden Biomassacentrale (multi-fuel) op locatie verkrijgen
-
Scan maken en potentie laten zien Afspraken met Nuon / inzicht in voordeel geven; Onderzoeken welke onderdelen van de WAC voor een ander interessant kunnen zijn Beleid Provincie (biomassacentrale Maastricht naar Zevenellen)
-
Procesbegeleider
-
Nuon / Procesbegeleider
-
OML / projecteigenaar / procesbegeleider / Provincie / Imtech
-
Organisatie die kenniscreatie en innovatie realiseert en borgt
-
-
Utility organisatie
-
Onderwijsinstellingen, LLTB/LTO, brancheorganisaties, koplopers, LIOF, Agentschap NL Enexis / Attero
-
Parkmanager benoemen
-
-
-
Organisatie Borgen kenniscreatie en innovatie
-
-
3.4
Aanleg en beheer utility infrastructuur en afzet onderhouden van de toegevoegde waarde van Zevenellen en het opbouwen en beheren van relaties met bedrijven op het terrein en daarbuiten
Capabel persoon die relaties kan opbouwen / onderhouden en concept kan bewaken
De eerste aanzet voor KEYPORT Biobased Support Op basis van de verworven inzichten kan een eerste aanzet worden gegeven voor het business model voor KEYPORT Biobased Zevenellen (zie Figuur 1 voor de diverse categorieën). Customer segments De klanten zijn de be- en verwerkende bedrijven van biomassa die al dan niet opereren voor grote industriële bedrijven zoals Bayer, DSM, de bedrijven van Chemelot. De klanten zijn ook de agrarische sector uit (Midden) Limburg voor wie de restromen worden verwerkt en die tegelijkertijd mee innoveren om meer uit hun reststromen te halen of om meerwaardige reststromen te produceren. Ook de bedrijven en kennisinstellingen die zich bezighouden met innovatie in de biobased economy zijn potentiele klanten. Ten slotte de afnemers, producenten en leveranciers van duurzame energie. Value proposition De waardenpropositie van KEYPORT Biobased Zevenellen voor de klanten bestaat uit verschillende elementen: duurzame grondstoffen worden geproduceerd uit reststromen uit de omgeving. De klanten krijgen geld voor hun reststromen of hoeven geen of minder geld te betalen om de restromen af te voeren en hoeven hun bedrijf niet te reduceren (bijv. hun veestapel verkleinen omdat mest verwerkt moet worden); groene grondstoffen worden geproduceerd voor de chemische en papier industrie die daardoor minder afhankelijk worden van aardolie en aardgas en die mogelijk
19
minder energie nodig hebben om die grondstoffen te verwerken tot eindproducten. De klanten verduurzamen en gebruiken dat imago dan ook; duurzame energie wordt opgewekt uit de laagwaardige reststromen en deze energie (inclusief restwarmte) wordt verdeeld naar de omgeving; de multimodale ontsluiting (o.a. haven met een grote diepgang 3,5m) en aanwezige energie-infrastructuur van het industrieterrein Zevenellen en de mogelijkheid om grote kavels uit te geven; kenniscreatie en innovatie door grootschalige experimenteren in de be- en verwerking van biomassa tot groene grondstoffen, waarbij de toeleveranciers, de verwerkende bedrijven, bedrijven uit de chemische- en papierindustrie en kennisinstellingen uit de regio en mogelijk verder, betrokken zijn.
Channels De waarde wordt aan de klanten geleverd via verschillende kanalen. Fysieke producten worden afgenomen en geleverd via weg, water en mogelijk spoor en (buis)leidingen. Communicatie en kennisproducten worden mondeling, schriftelijk en via social media geleverd (bijvoorbeeld via onderzoeksrapporten, patenten en congressen). Customer relationships Het industriegebied onderhoudt relaties met haar klanten via samenwerkingsverbanden waarin ieders belang behartigd wordt en wat voor iedereen meerwaarde oplevert. Daarnaast via het naleven van contracten en servicelevels. Revenu streams De opbrengsten zijn voor iedereen verschillend. Voor de utility provider worden inkomsten gegenereerd door de verkoop van utilities (CO2, restwarmte, duurzame elektriciteit). Voor de bedrijven door de verkoop van groene grondstoffen. Voor de agrarische sector via de afzet van groene grondstoffen (minder betalen of inkomsten genereren door het afvoeren van reststromen naar Zevenellen). Voor ontwikkelbedrijf OML door de verkoop van gronden. Voor de kennisinstelling, de verwerkende bedrijven en de agrarische sector door het beschikbaar komen van kennis waarmee zij hoogwaardige producten kunnen leveren. Voor de chemische en papierindustrie door het afnemen van groene grondstoffen waardoor ze duurzame(re) producten kunnen verkopen die hun imago verbeteren of hogere productprijzen opleveren. Key resources Benodigde resources zijn: een energie infrastructuur en een exploitant voor die infrastructuur, kennis(instellingen) en organiserend vermogen om kennis te creëren, te innoveren en te experimenteren, geld (financiers, investeerders en subsidie), bedrijven die zich willen vestigen te Zevenellen, overheid die met beleid, coördinatie en stimulatie het industriegebied mede ontwikkelt, een regisseur/eigenaar/organisatie voor de ontwikkeling/realisatie van het gebied en industrieterrein Zevenellen en die de synergie tussen de verschillende partijen waarborgt.
20
Key activiteiten De key activiteiten die nodig zijn om het gebied te ontwikkelen worden beschreven in het plan van aanpak, zie hoofdstuk 5. Key partners Provincie Limburg, Gemeentes o.a. Leudal, Keyport 2020, Attero, Ontwikkelingsmaatschappij Midden-Limburg, Ballast Nedam, LIOF, Rabobank, Hoge School Zuyd, Universiteit Maastricht, Chemelot Campus, LLTB/LTO /agrarische sector, Agentschap NL, Smurfit Kappa, Nunhems Zaden, Parkmanagement SPRR, Nuon, Greenport Venlo, Wageningen Universiteit. Cost structure Er zijn meerdere kostenposten: het investeren in de energie infrastructuur en het beheer daarvan (voor rekening van de utility provider), het ontwikkelen van de gronden en infrastructuur (o.a. haven) van het industrieterrein Zevenellen (OML), het opzetten van een kennisorganisatie en samenwerkingsverbanden en het beheer, huisvesting en exploitatie daarvan, het acquireren van bedrijven, het op de agenda krijgen en het invoegen in het overheidsbeleid van KEYPORT Biobased Zevenellen, de kosten die te vestigen bedrijven maken.
4
Mogelijke ontwikkelscenario’s (van A naar B) Tijdens de workshop met de klankbordgroep zijn twee scenarioplanning sessies gehouden. De essentie van scenarioplanning is dat op basis van omgevingsvariabelen wordt gekeken wat mogelijke toekomstscenario’s zijn voor Zevenellen. Hierbij is het uitgangspunt dat alle scenario’s zich in de toekomst kunnen voordoen. Er wordt geen uitspraak gedaan over de waarschijnlijkheid van een scenario. Wel wordt een voorkeur uitgesproken voor één van de scenario’s. Het plan van aanpak wordt gebaseerd op dit voorkeursscenario, maar houdt rekening met de alternatieven. Enerzijds omdat de alternatieven een fall-back mogelijkheid weergeven die kan worden gekozen afhankelijk van toekomstige ontwikkelingen. Anderzijds omdat de alternatieven ‘stepping stones’ kunnen zijn voor het bereiken van het voorkeursscenario. Door rekening te houden met meerdere ontwikkel- en toekomstscenario’s kan ‘eenvoudiger’ worden bijgestuurd naarmate de ontwikkeling van de diverse variabelen zich in de toekomst openbaart. Onderstaand zijn de uitkomsten van twee scenarioplanning sessies weergegeven.
4.1
Sessie 1
4.1.1
Variabelen In deze sessie zijn de volgende variabelen met hun uiterste waarden onderscheiden: Willem Alexander Centrale blijft wel/niet behouden voor Zevenellen; Wel/geen eigenaar voor de ontwikkeling van Zevenellen; Wel/geen investeerder voor de biogasinstallatie; Wel/geen vergistingsinstallatie Ballast Nedam;
21
4.1.2
Wel/geen ontwikkeling van de markt voor biobased producten; Wel/geen subsidiebeleid voor biobased industrie; Wel/geen samenhang tussen de bedrijven op het industrieterrein; Goed/slecht imago van het industrieterrein; Positieve/negatieve houding van de overheid t.a.v. de ontwikkeling van Zevenellen Wel/geen lef/durf; Wel/geen beschikbaarheid van grondstoffen; Wel/geen power / competenties bij de betrokkenen; Wel/geen goede ontsluiting van het industrieterrein (weg, water, spoor); Wel/geen utilities op het industrieterrein;
Scenario’s Uiteindelijk zijn 2 variabelen geselecteerd: Samenhang met als uitersten: “Ieder voor zich” en “Collectief” Utilities met als uitersten: “Geen gemeenschappelijke voorzieningen” en “Wel gemeenschappelijke voorzieningen”. Deze twee variabelen zijn tegen elkaar uitgezet in een matrix. Vervolgens is voor ieder van de kwadranten van de matrix beschreven wat het scenario is (zie Figuur 2)
Utilities Kwadrant 3: Voorzieningen zonder collectief
Kwadrant 4: KEYPORT Biobased Zevenellen
-
-
Ieder voor zich
Wel gemeenschappelijke voorzieningen
Minder inkomsten Minder werkgelegenheid Minder uitwisseling v. kennis/ producten synergie tussen de bedrijven waardoor minder voordelen op het gebied van kostenbesparing Minder aantrekkingskracht Meer snelheid door minder overleg
-
Synergie Uitwisseling van kennis en producten Gemeenschappelijke innovatie Goedkope voorzieningen Imago & aantrekkingskracht Hogeren inkomsten voor gemeenten en grondeigenaren Werkgelegenheid
Kwadrant 1: Zevenellen anno 2012
Kwadrant 2: Collectief zonder voorzieningen
-
-
-
Goedkope grond Laagwaardige bedrijven op zoek naar goedkope grond Niet duurzaam Beperkt tot geen innovatie Beperkte inkomsten Beperkte werkgelegenheid
-
Synergie
Collectief
Focus op producten Gebrek aan gemeenschappelijke voorzieningen beperkt de noodzaak om samen te werken Duurdere operatie door gebrek aan efficiency/schaalgrootte m.b.t. utilities
Geen gemeenschappelijke voorzieningen
Figuur 2: Uitkomst sessie 1 m.b.t. toekomstscenario's voor Zevenellen
22
Als voorkeursscenario voor de toekomst is gekozen voor kwadrant 4. Dit scenario heeft als label KEYPORT Biobased Zevenellen meegekregen. In deze variant wordt zo veel mogelijk gebruik gemaakt van gemeenschappelijke voorzieningen en wordt gestreefd naar maximale synergie tussen de bedrijven op het industrieterrein. Kwadrant 1 geeft in grote lijnen de huidige situatie voor Zevenellen weer: De gemeenschappelijke voorzieningen zijn beperkt en er is nauwelijks synergie tussen de bedrijven die nu nog zijn gevestigd op het industrieterrein. De scenario’s zoals beschreven in andere twee kwadranten geven aan dat Zevenellen zich ook kan ontwikkelen tot een Biobased industrieterrein, maar dan met een focus puur op synergie tussen de bedrijven (kwadrant 2) of een focus puur op gemeenschappelijke voorzieningen en op het park (kwadrant 3). Op dit moment worden kwadrant 2 en 3 gezien als mogelijke tussenstappen voor het realiseren van het voorkeursscenario. Als we uitgaan van het voorkeursscenario voor de toekomst, komen we tot 3 mogelijke ontwikkelscenario’s (zie Figuur 3): Ontwikkelscenario 1: Eerst bedrijven aantrekken die een logische connectie hebben met elkaar en de biobased economy. Naarmate meer partijen zich vestigen komt vanzelf de behoefte om gezamenlijke voorzieningen te ontwikkelen, waardoor een beweging naar het voorkeursscenario voor de toekomst wordt gemaakt. Ontwikkelscenario 2: Eerst voorzieningen aanleggen en daarmee het park voor bedrijven aantrekkelijk maken. Door selectief te zijn bij het aantrekken van bedrijven wordt een beweging naar het voorkeursscenario voor de toekomst gemaakt. Ontwikkelscenario 3: Het aantrekken van bedrijven en het ontwikkelen van gemeenschappelijke voorzieningen gebeurt op een evenwichtige manier. Utilities
Ieder voor zich
Wel gemeenschappelijke voorzieningen
Kwadrant 3: Voorzieningen zonder collectief
Kwadrant 4: KEYPORT Biobased Support
-
-
-
Minder inkomsten Minder werkgelegenheid Minder uitwisseling v. kennis/ producten synergieOntwikkelscenario tussen de bedrijven 2waardoor minder voordelen op het gebied van kostenbesparing Minder aantrekkingskracht Meer snelheid door minder overleg
Kwadrant 1: Zevenellen anno 2012 -
-
Synergie Uitwisseling van kennis en producten BBV Gemeenschappelijke innovatie Goedkope voorzieningen Imago & aantrekkingskracht Hogeren inkomsten voor gemeenten en grondeigenaren Werkgelegenheid
Synergie
Ontwikkelscenario 3
Goedkope grond Laagwaardige bedrijven op zoek naar goedkope grond Niet duurzaam Beperkt tot geen innovatie Beperkte inkomsten Zevenellen Beperkte werkgelegenheid
Kwadrant 2: Collectief zonder voorzieningen -
-
Collectief
Focus op producten Gebrek aan gemeenschappelijke voorzieningen beperkt de noodzaak om samen te werken Ontwikkelscenario 1 aan Duurdere operatie door gebrek efficiency/schaalgrootte m.b.t. utilities
Geen gemeenschappelijke voorzieningen Figuur 3: Uitkomst sessie 1 m.b.t. ontwikkelscenario's voor Zevenellen
23
Zoals eerder aangegeven hangt de keuze van het ontwikkelscenario en het toekomstscenario af van de ontwikkeling van de omgevingsvariabelen. Zo ontstaat met het vertrek van Nuon de noodzaak om te kijken of een koper kan worden gevonden voor de (relevante onderdelen van) de bestaande WAC. Het is waarschijnlijk dat deze onderdelen voor een aantrekkelijke prijs kunnen worden behouden in vergelijking tot het opnieuw ontwerpen en bouwen van een vergelijkbare voorziening in een later stadium. Nader onderzoek zal meer helderheid moeten geven over de mogelijkheden.
4.2
Sessie 2
4.2.1
Variabelen In deze sessie zijn de volgende variabelen met hun uiterste waarden onderscheiden: Wel/geen kennis aanwezig; Wel/geen lange doorlooptijd voor procedures; Wel/geen behoud van de Willem Alexander Centrale; Wel/geen draagvlak in de omgeving; Wel/geen subsidie (realisatie / exploitatie); Wel/geen middelen; Wel/geen investeerders (bedrijven / beleggers); Wel/geen ontwikkeling van de biobased economy;
4.2.2
Scenario’s Uiteindelijk zijn 2 variabelen geselecteerd: Investeerder met als uitersten: “Ja” en “Nee” WAC met als uitersten: “Sloop” en “Behouden”. De bijbehorende matrix en scenario’s zijn tijdens de workshop niet verder uitgewerkt. Onderstaand een suggestie wat de ontwikkelscenario’s op basis van de gekozen variabelen zouden kunnen zijn.
24
Subsidie Wel Kwadrant 3: Voorzieningen zonder collectief
Kwadrant 4: KEYPORT Biobased Support
-
-
Minder inkomsten Minder werkgelegenheid Minder uitwisseling v. kennis/ producten synergieOntwikkelscenario tussen de bedrijven 2waardoor minder voordelen op het gebied van kostenbesparing Minder aantrekkingskracht Meer snelheid door minder overleg
Sloop
Kwadrant 1: Zevenellen anno 2012 -
WAC
Ontwikkelscenario 3
Goedkope grond Laagwaardige bedrijven op zoek naar goedkope grond Niet duurzaam Beperkt tot geen innovatie Beperkte inkomsten Zevenellen Beperkte werkgelegenheid
-
-
Synergie Uitwisseling van kennis en producten BBV Gemeenschappelijke innovatie Goedkope voorzieningen Imago & aantrekkingskracht Hogeren inkomsten voor gemeenten en grondeigenaren Werkgelegenheid
Kwadrant 2: Collectief zonder voorzieningen -
-
Behoud
Focus op producten Gebrek aan gemeenschappelijke voorzieningen beperkt de noodzaak om samen te werken Ontwikkelscenario 1 aan Duurdere operatie door gebrek efficiency/schaalgrootte m.b.t. utilities
Geen
Figuur 4: Uitkomst sessie 2 m.b.t. ontwikkelscenario's voor Zevenellen
Ontwikkelscenario 1: De WAC blijft behouden door de bijdrage van een investeerder. Het behoud van de WAC heeft een aanzuigende werking op bedrijven die een belang hebben bij duurzame en goedkope warmte/energie/CO2. Naarmate deze bedrijven vestigen ontstaat ook het besef bij de overheid dat de ontwikkeling van Zevenellen van essentieel belang is voor de regio. Ontwikkelscenario 2: De overheid erkent het belang van de ontwikkeling van Zevenellen voor de regio. Hierdoor is ze bereid om een faciliterende rol te vervullen bij het verder ontwikkelen van het terrein en het aantrekken van de juiste bedrijven. Door dit stimulerende beleid van de overheid ontstaat een gunstig vestigingsklimaat. Met de komst van de bedrijven komt de behoefte aan een alternatief voor de gesloopte WAC centrale. Ontwikkelscenario 3: Relevante onderdelen van de WAC blijven behouden mede door de bijdrage van de overheid. Met deze onderdelen wordt de basis gelegd voor de ontwikkeling van gemeenschappelijke utilities, welke een trekpleister zijn voor bedrijven die investeren in de biobased economy. De betrokkenheid van de overheid neemt toe naarmate het terrein zich verder succesvol ontwikkelt en de economische belangen voor de regio toenemen.
25
4.3
Opmerking Naast bovenstaande scenario’s zijn er uiteraard meerdere scenario’s denkbaar. Zo werd tijdens de workshop opgemerkt dat naast bedrijven gespecialiseerd in duurzame energie en biobased producten mogelijk ook nog ruimte beschikbaar is voor meer traditionele bedrijven, zolang deze hun voordeel kunnen doen met de voorzieningen op het terrein. Als voorbeeld zijn logistieke bedrijven met koel/vries functionaliteit genoemd vanwege hun grote behoefte aan (duurzame) energie.
26
5
Plan van Aanpak De laatste sessie van de workshop betrof het opstellen van een plan van aanpak voor de ontwikkeling van het industrieterrein Zevenellen en het opstellen van een communicatiematrix.
5.1
Plan van aanpak Tijdens de workshop is gezamenlijk met de Klankbordgroep een plan van aanpak opgesteld. De Klankbordgroep heeft tijdens het formuleren van onderdelen van het plan van aanpak geredeneerd vanuit het perspectief van een nog nader te benoemen projecteigenaar. In onderstaande tabel zijn de uitkomsten van de workshop weergegeven. Actie/Deliverable Probleemeigenaar zoeken Concept verder uitwerken Haalbaarheid Biogasproject Balast Nedam onderzoeken - Fase 2 - Fase 3 (locatie, biomassa, vergunningen, financiering) Onderzoeken of biomassacentrale in Maastricht ook op Zevenellen gevestigd kan worden Campus met medewerking van LIOF, LHB, LLTB, ZLTO, BBEL, HAS, OML - Organisatie - Financiering - Conceptbewaking Business Case / Financiering Business Case Attero Mogelijkheden voor uitbreiding Bayer / Nunhems zaden op Zevenellen onderzoeken WAC onderdelen behouden Grond & haven exploitatie door Nuon, Attero en OML Start bouw Vestiging bedrijven
Datum 1 april 2013
- Go/No go fase 2: 1 april 2013
Eind 2013
Eind 2013 Eind 2013 Go/No go
Voor eind 2013 2013-2015 v.a. 2015 2015-2030
Onderstaand een suggestie voor de fasering van de ontwikkeling van Zevenellen: - Fase1: Conceptontwikkeling - Fase 2: Draagvlak voor concept van key-stakeholders en partners - Fase 3: Opstellen van base- & business case - Fase 4: Ontwerpen & ontwikkelen van KEYPORT Biobased Zevenellen - Fase 5: Realiseren van KEYPORT Biobased Zevenellen - Fase 6: Exploiteren & beheren van KEYPORT Biobased Zevenellen De exacte tijdslijn voor ieder van de fasen moet nog nader worden bepaald op basis van verdere ontwikkelingen.
27
5.2
Communicatiematrix De laatste stap is hoe te communiceren om draagvlak te krijgen voor KEYPORT Biobased Support en het op de agenda van Limburg te krijgen. Vervolgens om de belangrijkste belanghebbenden en andere stakeholders te informeren en te enthousiasmeren voor deze ambitie. Er is gekozen om de communicatieactiviteiten per doelgroep te formuleren. Onderstaand is het resultaat van de workshop weergegeven.
28
29
De belangrijkste boodschap van de Klankbordgroep is zorgen dat er een verantwoordelijke komt die het plan kan uitdragen en die ervoor zorgt dat KEYPORT Biobased Support op de Limburgse agenda komt. Daarvoor is een krachtig en inspirerend verhaal nodig die op bestuurlijk niveau gedragen moet worden.
30
Bijlagen
31
Bijlage A
Samenstelling klankbordgroep ETP Zevenellen
Onderstaand een overzicht van de klankbordgroep die samen met Driven by Values onderzoeken hoe het industrieterrein Zevenellen kan worden ontwikkeld tot een Energietransitiepark
Gegevens Klankbordgroep Naam Marc Martens Ton Hagelstein Jos Reijnders Ab Brokking Robert Wilms Hen van Roij Janine Rissenbeek Jobien Laurijssen Rob Mulder Maarten Mertens Jacq Solberg Dennis Kierkels Raymond Bevers Jacques Kimman Leon Vaessen
Organisatie Nuon Power Buggenum Keyport 2020 Agentschap NL Provincie Limburg Gemeente Leudal Gemeente Leudal SPRR Smurfit Kappa Attero Ontwikkelingsmaatschappij Midden-Limburg bv Ballast Nedam LIOF bedrijventerreinen LIOF Innovatie/Biobased Hoge School Zuyd Rabobank
Richard van Gemert Marcel Vester Stefan Lemmens
Driven by Values Driven by Values Driven by Values
32
