Bijlage 2: context, achtergrond en beleidsafwegingen energiebeleid 2012
Inhoud 1 Huidig energiebeleid ........................................................................................................... 1 2 Nieuwe ontwikkelingen: Energiedoelstellingen Klimaatakkoord .......................................... 2 3 Afwegingen beleidskeuzes energiebeleid WGS n.a.v. Klimaatakkoord ............................... 5
1 Huidig energiebeleid Waterschap Groot Salland heeft een strategisch energiebeleid vastgesteld in het Algemeen Bestuur van april 2008 en een implementatieplan strategisch energiebeleid vastgesteld in het Algemeen Bestuur van 11 februari 2010. In dit hoofdstuk worden deze beleidsstukken kort samengevat. In het strategisch energiebeleid is bewust gekozen voor de afweging tussen het belang van betrouwbaarheid, duurzaamheid en betaalbaarheid. In het strategisch energiebeleid was geen maatregelenpakket opgenomen (te tijdsgebonden), maar de principe-uitspraak dat een andere houding ten aanzien van energieverbruik wenselijk is. Vervolgens is geconstateerd dat maatwerk per taakgebied (zuiveringsbeheer, watersysteem1, gebouwen/overig) geboden is. De criteria ‘betrouwbaarheid, duurzaamheid en betaalbaarheid’ werden als volgt tegen elkaar afgewogen: betrouwbaarheid voorop, waarbij de hoogste eisen gesteld worden – gezien de gevolgen van uitval door een falende energievoorziening – ten aanzien van het watersysteem. Bij de andere onderdelen mogen andere criteria zwaarder meewegen. Zo is bepaald dat ten aanzien van duurzaamheid de hoogste ambitie geformuleerd wordt voor het zuiveringsbeheer. Andere onderdelen hebben een lagere ambitie ten aanzien van duurzaamheid. En ten aanzien van betaalbaarheid is geconstateerd dat extra kosten voor energiemaatregelen voor zuiveringsbeheer acceptabel zijn. Voor extra kosten voor andere onderdelen geldt een terugverdientijd van maximaal 5 jaar. Vanwege technische en financiële onzekerheden over de realisatie ervan, is in het strategisch energiebeleid geen kwantitatieve doelstelling afgesproken. Nadat het strategisch energiebeleid in 2008 was vastgesteld is het implementatieplan strategisch energiebeleid uitgewerkt. Hierin zijn mogelijke maatregelen geprioriteerd volgens onderstaande lijn. 1. Het criterium betrouwbaarheid en het criterium taakopvatting WGS zijn van dermate essentieel belang dat maatregelen die hier niet aan voldoen, direct afvallen. 2. Hoe meer de maatregel bijdraagt aan reductie in CO2 uitstoot, hoe beter. 3. De score op de ‘trias energetica’. De eerste optie, reductie van energieverbruik, leidt tot een 'hoge' score. De tweede optie, productie of gebruik van duurzame energie, leidt tot de score 'redelijk' en optie drie, een schonere manier voor het gebruik van fossiele brandstoffen, leidt tot een score 'zwak'.
1
In het strategisch energiebeleid werd watersysteem nog aangeduid met waterkwantiteitswerken.
1
4. Technisch en organisatorisch goed realiseerbare maatregelen scoren hoger dan tijdrovende en ingewikkelde maatregelen. 5. Als de terugverdientijd van de maatregel voor watersysteem en gebouwen minder bedraagt dan 5 jaar, scoort de maatregel op die terreinen hoog. In de geselecteerde maatregelen is in een onderverdeling gemaakt in concreet uit te voeren maatregelen, maatregelen die aanvullend onderzoek nodig hadden en maatregelen die voorlopig niet zouden worden opgepakt. Er is opnieuw niet gekozen voor kwantitatieve doelstellingen voor het hele waterschap. Wel zijn de kwantitatieve doelstellingen uit de Meer Jaren Afspraken 3 (MJA-3) voor zuiveringsbeheer overgenomen. Op extranet wordt meer in detail de voortgang van het implementieplan toegelicht.
2 Nieuwe ontwikkelingen: Energiedoelstellingen Klimaatakkoord Het Klimaatakkoord gaat over verschillende klimaat-gerelateerde onderwerpen, zoals energiebesparing, duurzame energie winning, broeikasgassen, mobiliteit, adaptatie mitigatie, duurzaam inkopen, grondstof terugwinning, afvalstoffen en bewustwording en educatie. T.a.v. energie zijn de doelstellingen op hoofdlijnen: 1. 30% verbetering van de energie-efficiëntie voor het hele waterschap (2005-2020) 2. 40% energiebehoefte door eigen duurzame opwekking in 2020 De afspraken in het Klimaatakkoord zijn niet in rechte afdwingbaar maar zijn richtinggevend en gelden voor de waterschapsector als geheel. Als sector leggen we verantwoording af. De omstandigheden kunnen per waterschap verschillen en elk waterschap vertaalt de doelstellingen naar eigen mogelijkheden. Een waterschap kan op onderdelen dus meer of minder bijdragen dan andere waterschappen. Wat betekenen de doelstellingen uit het Klimaatakkoord voor Groot Salland? Waterschap Groot Salland heeft in het huidige energiebeleid alleen kwantitatieve doelstellingen voor zuiveringsbeheer op basis van de MJA afspraken. Het klimaatakkoord introduceert waterschapsbrede kwantitatieve doelstellingen. Hierna wordt ingegaan op de doelstellingen. Wat gebeurt er al binnen de verschillende taakgebieden van WGS aan deze doelstelling? Aan welke mogelijke oplossingen kan worden gedacht? 30% energie-efficiëntie voor het hele waterschap (2005-2020) Dit is een verbreding van de bestaande energie-efficiëntiedoelstelling van zuiveringsbeheer (MJA-3) naar het hele waterschap. Bij WGS vindt t.o.v. andere waterschappen een groot aandeel van de energie consumptie buiten het zuiveringsbeheer plaats. In 2010 betrof dit 35%. Dit komt onder andere doordat WGS meer water aanvoert in het watersysteem dan andere waterschappen in Nederland. Hiervoor wordt meer water verpompt en is ook meer onderhoud nodig om de watergangen vrij te houden. Tevens heeft de Koekoek polder 2
veel kwel water, waardoor daar ook veel gepompt moet worden. Het grote aandeel van het energiegebruik buiten zuiveringsbeheer, betekent dat er bij een verbreding van de efficiëntie doelstellingen naar het hele Waterschap ook gezocht moet worden naar energiebesparingen bij andere taakgebieden. Opgemerkt wordt dat alleen voor zuiveringsbeheer het begrip energie- efficiëntie gedefinieerd is. Zuiveringsbeheer De opdracht vanuit de Meerjaren Afspraken Energie-efficiëntie is ambitieus. Dit betreft 30% energie-efficiëntie verbetering tussen 2005 en 2020. Binnen zuiveringsbeheer krijgt energie voortdurend aandacht. De maatregelen uit het implementatieplan strategisch energiebeleid worden uitgevoerd. Zowel in het beheer, als vanuit technologie en de realisatie van projecten. Er worden diverse mogelijkheden gezien om installaties aan te passen, energie te besparen en de opwekking van duurzame energie te vergroten. Er wordt gestructureerd gewerkt aan het realiseren van de MJA ambitie, middels monitoring en Energie Efficiëntie Plannen, die iedere 4 jaar worden opgesteld. Zuiveringsbeheer is aangesloten bij de Energiefabriek en werkt daarin samen met andere waterschappen aan het realiseren van energie-neutrale zuiveringen. Hiervoor is het noodzakelijk om het energiegebruik te verminderen en de opwekking van duurzame energie te vermeerderen. Watersysteem Het waterschap staat voor steeds grotere opgaven, wat kan leiden tot meer energie gebruik. Denk alleen al aan klimaatadaptatie en ecologie, waarvoor ook grondaankopen plaatsvinden. Watersysteem geeft aan dat een vermindering van het energiegebruik met 30% mede door de toegenomen eisen niet realistisch is. Indien de toegenomen eisen vertaald worden naar prestatie indicatoren kan het totale energiegebruik gerelateerd worden aan deze prestatie indicatoren en kan bepaald worden hoe de energie-efficiëntie zich ontwikkelt. Bij het beheer van het watersysteem is er de afgelopen jaren aandacht besteed aan het verplaatsen van het energiegebruik naar het nachttarief (wel kosten efficiënt, maar niet energie besparend) en het toepassen van slimme regelingen op gemalen. Daarnaast is er aandacht voor het beperken van het aantal onderhoudsgangen per jaar. Hiermee wordt diesel van de machines bespaard. Dit wordt mogelijk weer teniet gedaan doordat tegelijkertijd het te beheren oppervlak toeneemt. De renovatie van gemalen levert mogelijkheden voor energie besparing. Momenteel wordt de renovatie van Gemaal Nieuw Lutterzijl voorbereid. Een eerste indicatie is dat hiermee 12 tot 14 % energie bespaard kan worden van dat gemaal. Gemalen worden nu gerenoveerd om de betrouwbaarheid op niveau te houden. Er kan onderzocht worden of het energiegebruik gereduceerd kan worden door de renovatie van gemalen naar voren te halen. Er wordt nu een begin gemaakt met een energetische analyse van het watersysteem, om meer inzicht te krijgen in het energiegebruik. Uitgangspunt van de lopende herinrichting is een robuuster watersysteem, waarin meer ruimte is voor water, minder water in- en uitgepompt gaat worden. Bepaald kan worden hoeveel energiebesparing dit gaat opleveren. Mogelijk dat hierdoor nieuwe mogelijkheden gezien worden om energie te besparen. Ook het peilbeleid en de wijze waarop dit wordt uitgevoerd heeft invloed op het energiegebruik. Onderzocht kan worden of hier optimalisaties mogelijk zijn. Gebouwen / overige Het hoofdkantoor en het laboratorium van WGS zijn onzuinig in energiegebruik. Het energielabel in het kader van het Energie Prestatie Advies van de gebouwen is G. Dat is het meest ongunstige label dat mogelijk is. Momenteel wordt onderzocht welke maatregelen nodig zijn om nog 7 jaar gebruik te kunnen maken van dit hoofdkantoor. Verdergaande energiebesparende maatregelen t.a.v. het gebouw en de apparatuur zullen onderdeel uitmaken van dit pakket. Deze maatregelen kunnen dan in het begin van de 7 jarige periode gerealiseerd worden en een bijdrage leveren aan de doelstelling om energie te besparen. Tevens wordt er naar het energiegebruik van het laboratorium gekeken. 3
40% energiebehoefte door eigen duurzame opwekking in 2020 In 2010 hebben we al 22 % eigen duurzame opwekking gerealiseerd d.m.v. de biogas installaties op de zuiveringen. Als we in de toekomst minder energie gebruiken en evenveel energie opwekken, leidt dit tot een hoger percentage eigen opwekking. Bijvoorbeeld, 30 % energie besparing leidt tot een eigen opwekking percentage van 31% bij gelijkblijvende eigen opwekking. 120
100
80 Besparing Rode diesel 60
Aardgas Netto inkoop elektra Eigen opwek elektra
40
20
0 2010
2020
Zuiveringsbeheer Om de hoeveelheid duurzame opwekking te vergroten worden door Zuiveringsbeheer de volgende activiteiten ondernomen: Plaatsing WKK Raalte Voorbereiding warmte winning uit effluent in Raalte (INNERS) Haalbaarheidsonderzoek naar voorbehandeling slib Proces optimalisatie Kampen Doordat Groot Salland is aangesloten bij de Energiefabriek zijn we ook goed op de hoogte van nieuwe technische mogelijkheden om duurzame opwekking te vergroten. Watersysteem Momenteel wordt op kleine schaal zon- en windenergie ingezet bij stuwen. Dit zijn met name locaties die niet op het elektriciteitsnet zijn aangesloten. Binnen waterbeheer is onderzocht of het mogelijk is om energie uit biomassa en stromend water te halen. Gezien het vochtgehalte van de biomassa en de verspreiding in het gebied zijn er nog geen kostentechnische en energie-efficiënte manieren om energie uit biomassa te halen. De ontwikkelingen op dit terrein worden wel gevolgd. De enige uitzondering daarop is energie uit houtige biomassa. Momenteel loopt een onderzoek naar het verwarmen van districtskantoren met hout. Groot Salland heeft slechts een beperkt verval in het watersysteem. Twee locaties zijn aangemerkt als meest kansrijk voor energie uit stromend water. Binnen het vastgestelde beleid is het uitgangspunt voor watersysteem een terugverdientijd van 5 jaar. Indien dit als uitgangspunt wordt genomen is een haalbaarheidsstudie niet zinvol. In een AB commissie is reeds informeel afgestemd dat het wel zinvol is om een voorstel te maken met een langere terugverdientijd. De haalbaarheid van energie opwekking uit stromend water wordt momenteel onderzocht.
4
Gebouwen / overige Voor het hoofdkantoor zijn door Unica de mogelijkheden voor duurzame opwekking geïnventariseerd. (Energie Prestatie Advies, Unica, juli 2011) Er zijn geen mogelijkheden voor duurzame opwekking met een korte terugverdientijd. Conclusie Op basis van de diverse getroffen maatregelen en ideeën voortvloeiend uit het huidige energiebeleid kan geconcludeerd worden dat zonder aanpassing van dit energiebeleid de doelstellingen uit het klimaatakkoord niet worden gerealiseerd.
3 Afwegingen beleidskeuzes energiebeleid WGS n.a.v. Klimaatakkoord Het klimaatakkoord is afgesproken tussen de Unie van Waterschappen en het Rijk. Het ligt voor de hand dat ieder Waterschap een gelijke bijdrage levert. Hier kan echter van afgeweken worden. Waterschap Groot Salland dient dus te bepalen hoe het met de energiedoelstellingen uit het Klimaatakkoord om wil gaan en hoe het hier invulling aan wil geven. In het huidige energiebeleid zijn alleen voor zuiveringsbeheer kwantitatieve doelstellingen opgenomen. Indien het beleid niet wordt aangepast worden de waterschap brede doelstellingen uit het klimaatakkoord niet gehaald. De beleidskeuzes voor Waterschap Groot Salland worden hierna weergegeven: 1. Doelstellingen WGS t.a.v. de energiedoelstellingen uit het klimaatakkoord: a. Ambitie hoger dan klimaatakkoord b. Ambitie gelijk aan klimaatakkoord c. Ambitie lager dan klimaatakkoord 2. De verdeling van de doelstellingen over de verschillende taakgebieden: a. Alle taakgebieden gelijke doelstellingen b. Alle taakgebieden zoveel mogelijk te laten bijdragen aan de doelstellingen. c. Waterschap brede doelstellingen volledig toekennen aan zuiveringsbeheer 3. De wijze waarop er aan deze doelstellingen gewerkt wordt: a. Inspanningsverplichting b. Resultaatverplichting onder voorwaarden c. Resultaatverplichting 4. De financiële randvoorwaarden / kaders van het energiebeleid a. Kosten neutraal energie besparen / opwekken b. Winst maken c. Energie besparen / opwekken mag geld kosten Ad 1 Doelstellingen WGS Als waterschap kunnen we kiezen voor een hogere, gelijke of lagere ambitie dan het landelijke klimaatakkoord. De doelstellingen uit het klimaatakkoord t.a.v. energie zijn: 1. 30% verbetering van de energie-efficiëntie voor het hele waterschap (2005-2020) 2. 40% energiebehoefte door eigen duurzame opwekking in 2020 Voor WGS is het een forse uitdaging om de doelstellingen t.a.v. energie-efficiëntie verbetering en het aandeel duurzame opwekking uit het klimaatakkoord te halen. Daarmee ligt het niet voor de hand om een hogere ambitie te kiezen, dan de ambitie uit het klimaatakkoord. Vanuit solidariteit naar andere waterschappen is het niet wenselijk om een lagere doelstelling te kiezen. Het voorstel is om de landelijke ambitie t.a.v. energie-efficiëntie verbetering en duurzame opwekking als doelstelling over te nemen.
5
Ad 2 Verdeling van de doelstellingen over de taakgebieden Gezien de waterschap brede doelstellingen en het grote aandeel energie dat bij WGS buiten het zuiveringsbeheer gebruikt wordt, is het logisch dat alle taakgebieden een bijdrage leveren aan de realisatie van de doelstellingen. De verwachting is dat watersysteem wel een aanzienlijke bijdrage kan leveren, maar mogelijk geen 30% energie-efficiëntie verbetering en 40% duurzame opwekking kan realiseren. Hetzelfde geldt voor gebouwen / overige. Zuiveringbeheer heeft zich al gecommitteerd aan 30% energie-efficiëntie verbetering (MJA3) en wekt reeds duurzame energie op. Het is zinvol om te onderzoeken of zuiveringsbeheer meer kan doen dan 30% energie-efficiëntie verbetering en 40% duurzame opwekking, aangezien de verwachting is dat de andere taakgebieden moeite zullen hebben met het behalen van deze doelstellingen. Op grond van bovenstaande is het niet logisch om alle taakgebieden dezelfde doelstelling op te leggen of de hele doelstelling bij zuiveringsbeheer te leggen. Voorgesteld wordt om alle taakgebieden zoveel mogelijk te laten bijdragen aan de doelstellingen, waarbij zuiveringsbeheer onderzoekt of het mogelijk is om meer dan 30% bij te dragen aan energie-efficiëntie en meer dan 40% aan duurzame opwekking en de andere taakgebieden onderzoeken hoe dicht de 30 en 40% benaderd kunnen worden. Ad 3 Wijze waarop aan de doelstelling gewerkt wordt Hierna worden 3 wijzen geschetst waarop aan de doelstellingen gewerkt kan worden. Inspanningsverplichting: Er wordt gestuurd op de inspanning die geleverd gaat worden om het resultaat te halen. Er wordt jaarlijks gemonitord op inspanning en resultaat. Resultaatverplichting onder voorwaarden: Er wordt gestuurd op het halen van de doelstellingen, binnen nader te definiëren voorwaarden. Er wordt gemonitord op de resultaten. Indien nodig wordt de aanpak tussentijds bijgesteld, zodat de geplande doelstellingen gehaald worden, tenzij dit binnen de gestelde voorwaarden niet mogelijk is. Resultaatverplichting: Er wordt gestuurd op het halen van de doelstellingen. Er wordt gemonitord op de resultaten. Indien nodig wordt de aanpak tussentijds bijgesteld, zodat de geplande doelstellingen koste wat kost gehaald worden. Er is onzekerheid of de doelstellingen t.a.v. energie-efficiëntie en duurzame opwekking gehaald kunnen worden zonder (onacceptabel) kwaliteitsverlies in de primaire taakuitoefening. Hierdoor is het ongewenst om voor een resultaatverplichting te kiezen. Ook het klimaatakkoord gaat uit van streven naar energie-efficiëntie en de ambitie om duurzame energie op te wekken. Dit sluit goed aan bij een inspanningsverplichting. Een resultaatverplichting zonder voorwaarden is vanuit doelmatigheidsoverwegingen bovendien onwenselijk. Voorgesteld wordt te kiezen voor een inspanningsverplichting, waarmee enerzijds wordt uitgedrukt dat de landelijke doelstelling wordt overgenomen en dat hier gestructureerd door het hele waterschap aan gewerkt gaat worden en anderzijds dat er onzekerheid is t.a.v. de haalbaarheid van 30% energie-efficiëntie verbetering en 40% duurzame opwekking in relatie tot de kwaliteit van de primaire taakuitoefening. Ad 4 Financiële randvoorwaarden / kaders De randvoorwaarden om energie te besparen zijn binnen zuiveringsbeheer ruimer gedefinieerd dan voor andere taakgebieden. Momenteel geldt voor maatregelen bij watersysteem en gebouwen een terugverdientijd van 5 jaar. Hierdoor worden de mogelijkheden sterk beperkt. Indien alle taakgebieden zoveel mogelijk moeten bijdragen ligt het voor de hand om ook de randvoorwaarden gelijk te trekken.
6
Voorgesteld wordt om de maximale terugverdientijd van een maatregel voor het hele waterschap te koppelen aan de verwachte gebruiksduur2. Dit kan op verschillende manieren: 1) Kosten neutraal energie besparen / opwekken: Indien de maatregel in energiebesparing / opwekking zich binnen de verwachte gebruiksduur terugverdient, dan wordt deze in principe toegepast. 2) Winst maken: Maatregelen moeten zich binnen 75% van de verwachte gebruiksduur terugverdienen. Daarna haalt het waterschap nog financieel voordeel uit de maatregel. 3) Energie besparen / opwekken mag geld kosten: Maatregelen moeten zich binnen de verwachte gebruiksduur voor 75% terugverdienen. Het realiseren van de doelstellingen uit het klimaatakkoord is een forse uitdaging. Om dit te realiseren is het noodzakelijk om te investeren in maatregelen. Hoe groter de investeringsruimte, hoe meer mogelijkheden er zijn om de doelstellingen te halen. Tegelijkertijd is het niet gewenst dat de waterschapslasten stijgen t.g.v. energie maatregelen. Voorgesteld wordt om voor het hele waterschap te kiezen voor kostenneutraal energie besparen. Investeringsvoorstellen die zich binnen de verwachte gebruiksduur van de maatregel terug verdienen worden in principe toegepast. Voor huisvesting betekent de verwachte gebruiksduur dat uitgegaan wordt van de periode dat WGS dit kantoor nog wil gebruiken. (De commissie AO heeft recent aangegeven dat moet worden uitgegaan van 7 jaar.) Voorstel Voorgesteld wordt om de onderstaande beleidswijzigingen in het energiebeleid van Groot Salland door te voeren: 1. De landelijke energie doelstellingen uit het Klimaatakkoord, namelijk 30% energieefficiëntie verbetering in 2020 t.o.v. 2005 en in 2020 40% van de energiebehoefte zelf op duurzame wijze opwekken, over te nemen in het energiebeleid. 2. Alle taakgebieden zoveel mogelijk te laten bijdragen aan de doelstellingen. Zuiveringsbeheer onderzoekt of het mogelijk is om meer dan 30% bij te dragen aan energie-efficiëntie verbetering en meer dan 40% aan duurzame opwekking. De andere taakgebieden onderzoeken hoe dicht de 30 en 40% benaderd kunnen worden. 3. Te kiezen voor een inspanningsverplichting, waarmee enerzijds wordt uitgedrukt dat de landelijke doelstelling wordt overgenomen en dat hier gestructureerd door het hele waterschap aan gewerkt gaat worden en anderzijds dat er onzekerheid is t.a.v. de haalbaarheid van 30% energie-efficiëntie verbetering en 40% duurzame opwekking in relatie tot de kwaliteit van de primaire taakuitoefening. 4. Uit te gaan van kosten neutraal energie besparen / energie opwekken. Indien de maatregel zich binnen de verwachte gebruiksduur terugverdient, dan wordt deze in principe toegepast. Dit betekent een verruiming ten opzichte van de huidige terugverdientijd van maximaal 5 jaar voor watersysteem en gebouwen / overige.
2
Opgemerkt wordt, dat wanneer een voorziening wordt aangebracht in een bestaand object, niet alleen de verwachte gebruiksduur van de voorziening van belang is, maar ook de verwachte gebruiksduur van het object.
7
