Bijlage 1: Publicatie Stadswerk magazine 2009 # 4

Bijlagen

Bijlage 1: Bijlage 2:

Bijlage 3: Bijlage 4: Bijlage 5: Bijlage 6: Bijlage 7: Bijlage 8: Bijlage 9: Bijlage 10:

Publicatie Stadswerk magazine 2009 # 4 Middelenmix Ridderkerk met de bijlagen: 1. Methodologie 2. Burgerschapsstijlen gemeente Ridderkerk 3. Advies ten aanzien van aanpak afkoppelen Rijsoord Brochure Ridderkerk Publicatie project Rijsoord in lokale krant Ridderkerk Participatie bij natuurvriendelijke oevers Delft Publicatie Stadskrant Delft Communicatieplan Apeldoorn Draaiboek Apeldoorn Cursus ‘Maak van je tuin een klimaattuin’ Evaluatie cursus Klimaattuinen Apeldoorn

Bijlage 1: Publicatie Stadswerk magazine 2009 # 4

Bijlage 2: Middelenmix Ridderkerk met de bijlagen: 1. Methodologie 2. Burgerschapsstijlen gemeente Ridderkerk 3. Advies t.a.v. aanpak afkoppelen Rijsoord

Bewoners aan de Bak! Ridderkerk: Middelenmix

Definitief

In opdracht van Opgesteld door Projectnummer Documentnaam Datum

Leven met water en gemeente Ridderkerk MWH B.V. W06A0158 F:\data\project\Water06\W06A0158\Ridderkerk 28 mei 20099

Postadres Postbus 270 2600 AG DELFT Nederland T +31(0)15 7512300 F +31(0)15 2625365

Bezoekadres Delftechpark 9 2628 XJ DELFT Nederland www.mwhglobal.nl

KVK Haaglanden 27 18 43 23 ING Bank Delft 65 93 74 331 IBAN NL 63 ING B 0659 374331/BIC INGBNL2A MWH is ISO9001:2000 en VCA** gecertificeerd

2

Opgesteld door Datum

MWH B.V. 28 mei 20099, Definitief

Inhoudsopgave

1

Inleiding

5

2

Middelenmix gemeente Ridderkerk 2.1 Inleiding 2.2 Burgerschapsstijlen gemeente Ridderkerk 2.3 In te zetten communicatiemiddelen ‘buitenstaanders’ 2.4 In te zetten communicatiemiddelen ‘verantwoordelijken’ 2.5 In te zetten communicatiemiddelen ‘plichtsgetrouwen’ 2.6 In te zetten communicatiemiddelen ‘pragmatici’ 2.7 Samenvatting communicatiemiddelenmix

Bijlagen Bijlage 1: Methodologie Bijlage 2: Burgerschapsstijlen gemeente Ridderkerk Bijlage 3: Advies t.a.v. aanpak afkoppelen Rijsoord

3



7 7 7 8 9 10 10 11

4



1

Inleiding

Opdracht In augustus 2008 hebben het Klimaatverbond en MWH B.V. de opdracht gekregen om in het kader van het ‘Leven met Water’ project ‘Bewoners aan de Bak!’ de gemeente Ridderkerk te assisteren bij het ontwikkelen van een participatiewerkwijze. Deze werkwijze geeft de gemeente Ridderkerk, het Waterschap Hollandse Delta en de Natuurvereniging Ridderkerk handvatten om met de bewoners, bedrijven en instellingen te communiceren over het waterplan en om draagvlak te creëren voor de te nemen maatregelen uit het waterplan. Tevens is het streven om ook ná de aanleg van deze maatregelen, zoals afkoppelvoorzieningen, de diverse partijen bewust te houden van het belang van een goed beheer van het afgekoppelde stelsel (watergangen en riolering). Deelprojecten Daarmee bestaat het project uit drie deelprojecten: a. Het doorlopen van het proces om te komen tot een algemene participatiewerkwijze voor de Gemeente Ridderkerk. b. Uitwerken van een mix van middelen voor een algemene, gemeentebrede communicatie over de maatregelen uit het waterplan. c. Uitwerken van een mix van instrumenten om de bewoners van Rijsoord te stimuleren mee te doen aan het afkoppelproject. Deelproject a is een proces geweest dat wij samen met de gemeente hebben doorlopen en dat uiteindelijk heeft geresulteerd in onder meer deze rapportage. In deelproject c zijn wij heel concreet aan de slag gegaan met de uitwerking van één van de maatregelen uit het waterplan: het afkoppelen van het oppervlaktewater in de wijk Rijsoord. In bijlage 3 doen wij hiervan verslag. In deze rapportage gaan wij verder in op de middelenmix (deelproject b) die nodig is om het waterplan in de Gemeente Ridderkerk onder de aandacht te brengen.

5



6



2

Middelenmix gemeente Ridderkerk

2.1

Inleiding

Om te komen tot een ideale middelenmix om over het waterplan te communiceren hebben wij gebruik gemaakt van het Triademodel van Poiesz en het Motivaction onderzoek naar burgerschapsstijlen in Ridderkerk. Met behulp van het Triademodel is het mogelijk een inschatting te maken van het gedrag van bewoners aan de hand van drie factoren. De drie factoren zijn Motivatie (M), Capaciteit (C) en Gelegenheid (G). Deze drie factoren hangen onderling sterk samen. Wanneer één van de factoren niet voldoende aanwezig is, beïnvloedt dit het totaalresultaat sterk, ook al zijn de andere factoren wel aanwezig. Dit model is verder uitgewerkt in bijlage 1. Het Motivaction onderzoek beschrijft het Mentality-model dat het mogelijk maakt de Nederlandse bevolking in te delen in vier groepen, die ieder een andere houding hebben ten opzichte van de overheid, ook wel burgerschapsstijlen genoemd. Deze diverse stijlen maken het mogelijk om de burger beter te begrijpen en daardoor ook gerichter te kunnen communiceren. In bijlage 2 hebben wij een koppeling gelegd tussen het gedragsmodel en de vier burgerschapsstijlen. Wij hebben per burgerschapsstijl onderzocht in hoeverre de factoren motivatie, capaciteit en gelegenheid ‘op peil’ waren. Per factor hebben wij vervolgens aangegeven welke interventie er nodig is om tot een hogere score te komen die uiteindelijk tot het gewenste gedrag leidt. Leeswijzer In paragraaf 2.2 gaan wij in op de burgerschapsstijlen zoals die in Ridderkerk voorkomen. In de paragrafen daarop volgend beschrijven wij welke communicatiemiddelen geschikt zijn om in te zetten per burgerschapsstijl. Hierbij hebben wij gebruik gemaakt van de informatie zoals beschreven in bijlage 2. Wij sluiten het hoofdstuk af met een samenvatting van de in te zetten communicatiemiddelen.

2.2

Burgerschapsstijlen gemeente Ridderkerk

In de gemeente Ridderkerk komen de burgerschapsstijlen ‘buitenstaanders’ en ‘verantwoordelijken’ het meest voor. Dit komt grotendeels overeen met het landelijke beeld. Het valt op dat in Ridderkerk relatief minder ‘pragmatici’ wonen en meer ‘plichtsgetrouwen’ vergeleken bij het landelijk gemiddelde.

7



Bron figuur: Burgerschapsstijlen in de gemeente Ridderkerk, Motivaction.

2.3

In te zetten communicatiemiddelen ‘buitenstaanders’

De burgerschapsstijl ‘buitenstaanders’ is in Ridderkerk ten opzichte van het landelijke gemiddelde sterker vertegenwoordigd (34%), met name in Ridderkerk Centrum en Ridderkerk West. Buitenstaanders zijn passieve en argwanend ingestelde burgers, die zich niet begrepen en gehoord voelen door de gemeente. Daarnaast vindt deze groep officiële teksten saai, leest daarom gemeentelijke brieven en het gemeentejournaal niet en zal zelden de website van de gemeente raadplegen. Ook zijn dit de mensen die in de regel niet naar voorlichtingsavonden komen. Bezien vanuit het gedragsmodel scoren alle drie de factoren motivatie, capaciteit en gelegenheid laag. Om deze groep te bereiken zal de gemeente alle zeilen moeten bijzetten en op alle drie de factoren moeten inspelen om deze groep kennis te laten nemen van het Waterplan en de maatregelen. Voor de factoren motivatie, capaciteit en gelegenheid hebben wij beschreven hoe de groep buitenstaanders het beste kan worden benaderd. Motivatieverhogend Om de motivatie te verhogen moet de communicatie goed aansluiten bij zaken die door deze groep wel belangrijk wordt gevonden, zoals de onderwerpen ‘kinderen’ en ‘stedelijk groen’. Verder is het organiseren van feesten een activiteit waarvoor buitenstaanders zich bovengemiddeld willen inzetten. Hieronder volgen enkele communicatie mogelijkheden. Communiceer via scholen en bibliotheken. Voorbeelden: Aandacht voor het waterplan in het lesmateriaal op school: informeer intern of er reeds contacten zijn met diverse scholen. Leg vervolgens contact met scholen en onderzoek of aspecten uit het waterplan kunnen worden opgenomen in het lesmateriaal. Geven van gastlessen door watermensen van de gemeente. Organiseren van tentoonstellingen van het waterplan en/of demonstratie units in de aula’s van de scholen en bij bibliotheken door de gemeente. Aanwezigheid van de gemeente met een interactieve ‘waterstand’ op schoolmanifestaties. Maak gebruik van posters of flyers binnen de scholen en bibliotheken om de informatie onder de aandacht te brengen.

8



Leg in de bovenstaande communicatie uit dat er een relatie bestaat tussen (openbaar) groen en waterplan maatregelen. Bijvoorbeeld: Het openbaar groen waar buitenstaanders gebruik van maken heeft ook een functie om water te infiltreren. Dat betekent dat activiteiten in het waterplan zoals wadi’s een positieve uitwerking hebben op de hoeveelheid en kwaliteit van het openbare groen. Meer ruimte voor water resulteert in meer stedelijk groen. Gebruik feestelijke momenten om aandacht te vragen voor (maatregelen uit) het waterplan. Wees als gemeente aanwezig op buurtfeesten. Laat wijkvertegenwoordigers met buitenstaanders samen een ‘waterfeest’ organiseren. Capaciteitsverhogend Om de capaciteit te verhogen dient de informatie op een presenteerblaadje te worden aangereikt. Hieronder hebben wij enkele tips hiervoor beschreven. Maak de informatie amusant: Gebruik stripfiguren, gebruik humor in de tekst, gebruik sprekende foto’s en een kleurige opmaak die gelijk in het oog springt. Maak de informatie laagdrempelig: Buitenstaanders lezen in het algemeen de huis-aan-huisbladen. Maak hiervan gebruik door het plaatsen van artikelen over water met een herkenbaar logo. Of kies als opmaak de vorm van een advertentie zodat het meer opvalt. Maak gebruik van tekeningen en foto’s, gebruik weinig tekst. Maak gedurende een bepaalde periode een quiz met vragen over wateronderwerpen. Diegenen met de juiste antwoorden maken kans op bijvoorbeeld een cadeau of een kortingsbon. Gemeentelijke sites worden door deze groep weinig bezocht, maar de groep is wel een fervent internetgebruiker. Wellicht zou de gemeente een forum op Hyves kunnen starten waar watermaatregelen aan de orde komen. Plaats informatieborden bij werken uit het waterplan. Gelegenheidsverhogend Wij zien niet veel mogelijkheden om de participatie aan bewonersavonden van deze doelgroep te verhogen anders dan de middelen die wij onder ‘Motivatie’ hebben genoemd: organiseer een waterfeest.

2.4

In te zetten communicatiemiddelen ‘verantwoordelijken’

Verantwoordelijken zijn betrokken en goed geïnformeerde burgers (27%), die zich actief inzetten in bestuur, overleg en inspraak. Vaak werken zij in hun dagelijks leven zelf ook voor of bij de overheid. De verantwoordelijken concentreren zich met name in de wijk Drievliet. De geijkte middelen van de gemeente, zoals het inzetten van nieuwsbrieven en het organiseren van bewonersavonden is voor deze groep voldoende. Er hoeven in principe geen extra middelen ingezet te worden om de motivatie en gelegenheid van deze groep te verhogen. Qua capaciteit is er nog wel het een en ander te verbeteren: voor deze groep is, net als voor de gemiddelde burger, een begrip als afkoppelen vrij abstract. Men kan zich er weinig bij voorstellen. Wij adviseren meer aandacht te besteden aan het wat, waar, wanneer en waarom van de maatregelen uit het waterplan.

9



Bijvoorbeeld: wat houdt afkoppelen precies in (beschrijving)? Hoe ziet zo’n voorziening er uit (plaatje)? Waar worden ze gepland (kaartje)? En wanneer gaat er iets gebeuren (aankondiging in krant)? Volgens het Motivaction rapport is de deelname van de verantwoordelijken aan het verenigingsleven relatief hoog. Zowel het lidmaatschap van sportverenigingen, vakbonden, beroepsverenigingen en studieclubs is hoger dan gemiddeld. Net als pragmatici zijn verantwoordelijken vaker lid van een internetforum of internetcommunity. Wij adviseren, naast de geijkte gemeentemiddelen, gebruik te maken van deze wegen om uit te leggen wat bijvoorbeeld afkoppelen inhoudt en hoe zo’n voorziening er uitziet.

2.5

In te zetten communicatiemiddelen ‘plichtsgetrouwen’

Plichtsgetrouwen zijn traditioneel ingestelde burgers die de overheid in beginsel zien als een te respecteren autoriteit, maar die moeite hebben met grote veranderingen en complexe besluitvorming. Plichtsgetrouwen zijn in de gemeente Ridderkerk sterker vertegenwoordigd dan in het gemiddelde van Nederland. Deze burgerschapsstijl is met name sterk vertegenwoordigd in Slikkerveer, Oostendam, Rijsoord en Ridderkerk Oost. Er hoeft niets aan extra middelen ingezet te worden om de motivatie en gelegenheid te verhogen. Qua capaciteit is er nog wel het een en ander te verbeteren. Hiervoor verwijzen wij naar dezelfde aanbevelingen als voor de ‘verantwoordelijken’ ten aanzien van factor ‘capaciteit’ (§ 2.4). Volgens het Motivaction rapport zijn plichtsgetrouwen vaak actief binnen traditionele verenigingsverbanden zoals Oranjeverenigingen, koren en vrijwilligersorganisaties. Wij adviseren, naast de geijkte gemeentemiddelen, gebruik te maken van deze wegen om uit te leggen wat bijvoorbeeld afkoppelen inhoudt en hoe zo’n voorziening er uitziet.

2.6

In te zetten communicatiemiddelen ‘pragmatici’

Pragmatici zijn calculerende burgers die beleidsissues in eerste instantie vertalen naar voor of nadelen voor zijn of haar eigen situatie. Pragmatici zijn in de gemeente Ridderkerk ten opzichte van het Nederlands gemiddelde minder sterk vertegenwoordigd dan landelijk. De pragmatici concentreren zich met name in de nieuwbouwwijk ’t Zand en Oostendam. Zij zijn selectief op de hoogte, en op zoek naar praktische informatie en maatregelen. Informatie heeft voor deze groep alleen zin als deze (grotendeels) is toegesneden op de eigen situatie. Middelen om pragmatici bij het waterplan te betrekken moeten dan ook vooral gericht zijn op het verhogen van de motivatie en het vergroten van de capaciteit. Hieronder hebben wij enkele tips hiervoor opgeschreven. Motivatieverhogend De motivatie van deze groep kan verhoogd worden door in de communicatie te appelleren aan ‘welbegrepen eigenbelang’. Voorbeelden: De gemeente zou in de communicatie naar deze groep kunnen benadrukken dat door de gemeentelijke maatregelen de burger minder overlast zal ondervinden van ‘water op straat'.

10



Ook zou men aan kunnen geven dat deze maatregelen leiden tot lagere maatschappelijke kosten. De gemeente kan aangeven dat, als de betreffende maatregel niet op die manier kan worden uitgevoerd, er veel drastischere maatregelen genomen moeten worden. De gemeente kan ook aangeven dat door het water de omgeving er mooier uit komt te zien, etc. Capaciteitsverhogend Dit kan door de informatie beknopt en overzichtelijk weer te geven: Een zakelijke ‘tone of voice’ met een duidelijk overzicht van plussen en minnen van maatregelen.

2.7

Samenvatting communicatiemiddelenmix

Om in Ridderkerk het waterplan goed onder de aandacht van de inwoners te krijgen is het verstandig de inwoners op diverse wijzen te informeren of te betrekken. Zoals uit de vorige paragrafen bleek zijn er vier groepen te onderscheiden. In deze tabel hebben wij per burgerschapstijl de diverse communicatiemiddelen op een rij gezet. Burgerschapsstijl

Communicatiemiddel

Buitenstaanders (34%)

Tentoonstellingen, posters, flyers op scholen, bibliotheken en andere gelegenheden waar ouders met de kinderen komen. Aanwezigheid met ‘stand’ op buurtfeesten of het samen organiseren van een waterfeest. Eenvoudige, humoristische boodschappen in huis-aan-huisbladen. Informatieborden met veel plaatjes, borden langs de kant. Waterplan Hyves.

Verantwoordelijken (27%) Plichtsgetrouwen (22%) Pragmatici (17%)

11

‘Normale’ middelen als brief en voorlichtingsavond voldoen. Maar wel met eenvoudige uitleg van de maatregelen zonder jargon met foto’s, tekeningen, kaarten, en het wat, waar, waarom en hoe. ‘Normale’ middelen als brief, en voorlichtingsavond voldoen. Maar wel met eenvoudige uitleg van de maatregelen zonder jargon met foto’s, tekeningen, kaarten, en het wat, waar, waarom en hoe. ‘Normale’ middelen als brief, en voorlichtingsavond voldoen. Maar dan moet er wel geappelleerd worden aan ‘welbegrepen eigenbelang’. Verder geen ambtelijk jargon maar kort en krachtig uitleggen waar het om gaat, wat de voordelen zijn en wat de nadelen.



Bijlagen Bijlage 1: Bijlage 2: Bijlage 3:

Methodologie Burgerschapsstijlen Ridderkerk en onderbouwing aanbevelingen interventies Advies t.a.v. aanpak afkoppelen Rijsoord

Bijlage 1: Methodologie De werkwijze voor Ridderkerk is gebaseerd op het participatiemodel ‘de Watertrap’ dat binnen het project ‘Bewoners aan de bak!’ is ontwikkeld. In deze bijlage bespreken wij dit participatiemodel en geven we in het kort in een stappenplan aan hoe de Watertrap in de gemeente Ridderkerk kan worden toegepast. Het participatiemodel ‘de Watertrap’ Het gedragsmodel van Poiesz en de participatieladder zijn gecombineerd tot één eenvoudige participatiesleutel die toegepast kan worden in stedelijke waterprojecten. Zie figuur 1 voor de Watertrap. Capaciteit

Samenwerken

Samenwerken of

en Gelegenheid

Raadplegen

of

en

Informeren

Motivatie

Figuur 1: De Watertrap, Triademodel gecombineerd met participatieladder.

De participatieladder 1 De participatieladder is het eerste deel van de Watertrap. Participatie is mogelijk in vele gradaties . Omwille van de praktische hanteerbaarheid hebben wij deze in het kader van ‘Bewoners aan de bak!’ teruggebracht tot drie gradaties van participeren: Informeren: de overheid is actief sturend en de bewoner is passief. Raadplegen: de overheid is raadplegend/participatief en vraagt de bewoner om advies. De rol van de bewoner is actiever: het inbrengen van diens mening en ervaring. Samenwerken: bij samenwerken zoeken overheid en bewoner samen actief naar de beste oplossing; de overheid is delegerend tot faciliterend en de bewoner is (mede)beslisser tot initiatiefnemer.

1

Zie bijvoorbeeld: http://www.instrumentenwijzer.nl

Wij willen benadrukken dat het toepassen van drie gradaties geen oordeel inhoudt over de wenselijkheid van een bepaalde vorm van participatie. De ene vorm is niet beter of slechter dan de andere vorm. Hieronder wordt aangegeven welke vorm van participeren aansluit bij welk type project en wat het onder die condities inhoudt: Informeren is geschikt als alle (rand)voorwaarden van een project reeds vastliggen. Dit is het geval voor de communicatie over de geplande stedelijke waterprojecten uit het waterplan: de projecten liggen vast en de bewoners en bedrijven worden geïnformeerd over de projecten. Raadplegen is geschikt voor stedelijke waterprojecten waarbij er verschillende alternatieven zijn om de openbare ruimte in te richten en waarbij er gelegenheid is de ontwerpen (de plannen) aan te passen en/of bij te sturen aan datgene wat uit de raadpleging naar voren is gekomen. Samenwerken is de aangewezen methode bij stedelijke waterprojecten waarbij op het eigen terrein van de bewoners activiteiten plaats moeten vinden. Gedragsmodel van Poiesz Het tweede deel van de Watertrap is het ‘Triademodel voor gedragmanagement’ van Prof. Dr. Theo 2 B.C. Poiesz . Het Triademodel ‘voorspelt’ aan de hand van drie factoren het gedrag van bewoners. De drie factoren zijn Motivatie (M), Capaciteit (C) en Gelegenheid (G). Deze drie factoren hangen onderling sterk samen. Wanneer één van de factoren niet voldoende is, beïnvloedt dit het totaalresultaat sterk, ook al zijn de andere factoren goed geregeld. In formulevorm is ziet het Triademodel er als volgt uit: Gedrag = Motivatie * Capaciteit * Gelegenheid

Nadere toelichting Motivatie, Capaciteit en Gelegenheid Motivatie Motivatie is de mate waarin een persoon belangstelling heeft voor het resultaat van een project of bepaald gedrag. De motivatie kan vanuit de persoon zelf (intern) of door externe factoren worden beïnvloed. Interne motivatie, vanuit de persoon zelf, kan bestaan uit: interesses; wensen; doeleinden. Voorbeeld: het afkoppelen van hemelwater en het vergroten van de capaciteit van het afvalwatersysteem levert een bijdrage aan het voorkomen van (mijn) wateroverlast in onze wijk.

2

Gedragsmanagement: waarom mensen zich (niet) gedragen, Prof. Dr. Theo B.C. Poiesz, 1999

Motivatie wordt beïnvloed door externe factoren die de persoon onder andere bereiken via gerichte 3 communicatie. Chialdini onderscheidt zes verschillende principes om mensen ‘over te halen’. 1. ‘Voor wat hoort wat’: men is geneigd te voldoen aan een verzoek van iemand waarvan men iets ontvangen heeft. 2. ‘Consistentie’: men is geneigd in een bepaalde beweging te bewegen als dat in lijn is met iets waaraan men zich reeds gecommitteerd heeft. 3. ‘Autoriteit’: men is geneigd om de aanwijzingen of aanbevelingen te volgen van iemand die zij een bepaalde autoriteit of expertise toedichten. 4. ‘Sociale validatie’: mensen zijn meer geneigd een aanbevolen actie te ondernemen als anderen, in het bijzonder gelijkgestemden, die actie ook ondernemen. 5. ‘Schaarsheid’: mensen vinden zaken en kansen meer aantrekkelijk als ze schaars of bijzonder zijn of afnemen in beschikbaarheid. 6. ‘Aardig vinden/ vriendschap’: mensen zeggen graag ‘ja’ tegen diegenen die ze kennen en aardig vinden. Voorbeeld van sociale validatie (4): huishoudens zijn meer geneigd mee te doen aan een afkoppelproject als meerdere mensen in de straat meedoen; men wil geen spelbreker zijn.

Capaciteit Capaciteit is de mate waarin een persoon over eigenschappen en middelen beschikt om het gewenste gedrag te vertonen. Capaciteit kan vanuit de persoon zelf (intrinsieke capaciteit) en/of door externe factoren (extrinsieke capaciteit) worden beïnvloed. Intrinsieke capaciteit gaat over de eigen inzetbaarheid voor de uitvoering van een taak. Extrinsieke capaciteit is de hoeveelheid hulp, ondersteuning of assistentie die de eigen mogelijkheden van een persoon vergroten. De intrinsieke capaciteit is in te delen in drie aspecten: Het financiële aspect: de hoeveelheid geld die een persoon beschikbaar/ over heeft voor een bepaalde taak. Voorbeeld: het bedrag dat een huishouden op kan brengen om de investering te dragen voor het aanpassen van zijn hemelwaterafvoer en het aanleggen van de afvoerleiding van zijn perceel naar het hemelwaterriool van de gemeente.

Het fysieke aspect: de fysieke mogelijkheden die een persoon heeft voor het verrichten van een bepaalde taak. Voorbeeld: ouderen zullen niet zomaar in staat zijn om zelf aansluitingen te maken op het hemelwaterriool van de gemeente.

De mentale vaardigheden en beschikbaarheid van hulpmiddelen: de hoeveelheid mentale inspanning die de persoon over heeft om zich een taak eigen te maken. Dit hangt samen met het IQ en het abstractievermogen. Voorbeeld: een huishouden begrijpt niet wat afkoppelen is of denkt dat het ontwerp, de aanschaf, de aanleg, het beheer en/of het onderhoud van een afvoergoot te ingewikkeld is.

3

Influence, The Psychology of Persuasion, Robert B. Chialdini

8

De extrinsieke capaciteit (hulp van buiten) is ook in te delen in drie soorten aspecten: Financiële hulp; afkomstig van subsidies, uitkeringen en dergelijke. Voorbeeld: als mensen niet voldoende geld (over) hebben voor het afkoppelen kan dit gesubsidieerd worden.

Fysieke hulp; ondersteuning van derden. Voorbeeld: als mensen het aansluiten aan het hemelwater riool te inspannend vinden (bijvoorbeeld ouderen) of er geen tijd voor hebben (tweeverdieners met weinig tijd) kan hiervoor een aannemer ingeschakeld worden.

Mentale hulp; bijvoorbeeld handleidingen, adviezen, coaching e.d. Voorbeeld: als mensen het afkoppelen te ingewikkeld of te moeilijk vinden, het technische jargon en/of de tekeningen niet begrijpen kunnen persoonlijke instructies gegeven worden of kan de uitleg eenvoudiger worden gemaakt met makkelijker leesbare instructies.

Gelegenheid Gelegenheid is de mate waarin de situatie stimulerend of belemmerend werkt op het gewenste gedrag. Gelegenheid is in te delen in: Intrinsieke gelegenheid: de hoeveelheid tijd en ruimte die een persoon reserveert om een bepaalde taak uit te voeren. Voorbeeld: tijd vrijmaken voor het bijwonen van een bewonersavond.

Extrinsieke gelegenheid: een gelegenheid waar een persoon geen invloed op heeft en waaraan hij zich niet kan onttrekken. Voorbeeld: wanneer de regenafvoer aan de achterkant van de gevel onder de woning loopt en daardoor onder de woning is aangesloten op het vuilwaterriool, kan de regenafvoer niet afgekoppeld worden op de hemelwaterafvoer.

Bijlage 2: Burgerschapsstijlen gemeente Ridderkerk 4

Het onderzoek ‘Burgerschapsstijlen in de gemeente Ridderkerk’ uitgevoerd door Motivaction geeft een rijke bron aan informatie, waarmee een groot deel van de factoren M, C en G kunnen worden ingeschat. Het onderzoek onderscheidt de volgende vier burgerschapsstijlen: a. plichtsgetrouwen; b. buitenstaanders; c. verantwoordelijken; d. pragmatici. a. Plichtsgetrouwen Plichtsgetrouwen zijn traditioneel ingestelde burgers die de overheid in beginsel zien als een te respecteren autoriteit, maar die moeite hebben met grote veranderingen en complexe besluitvorming. Prioriteiten plichtsgetrouwen Behoud van fysieke en sociale dorpse structuren. Overzichtelijkheid van de samenleving en herkenbaarheid van beleidsmakers. De manier waarop mensen met elkaar omgaan. Sociale veiligheid en meer ‘law and order’. Voorzieningen in de eigen omgeving. Kwaliteit van de openbare ruimte. Communicatie plichtsgetrouwen Communicatie moet concreet zijn, met een laag abstractieniveau. Een persoonlijke aanpak en toon, waarbij het duidelijk is wie voor wat als aanspreekpunt fungeert. Deze groep leest officiële brieven plichtsgetrouw, maar het internetgebruik is laag.

b. Buitenstaanders De passieve en argwanend ingestelde burgers, die zich niet begrepen en gehoord voelen door de overheid, maar zichzelf slechts in beperkte mate inzetten voor hun leefomgeving. Prioriteiten buitenstaanders Bij de buitenstaanders zijn de volgende aandachtspunten van belang: Meer mogelijkheden voor directe democratie. De integratie van Nieuwe Nederlanders. Voorzieningen voor kinderen en openbaar groen. Communicatie buitenstaanders Argwaan wegnemen door de buitenstaanders ervan te doordringen dat hun mening wel degelijk belangrijk is voor de gemeente Ridderkerk. De betrokkenheid bij de overheid is laag en buitenstaanders zijn niet bereid zich erg in te spannen om op de hoogte te blijven. Informatie moet dus op een presenteerblaadje worden aangeleverd. Het internetgebruik is bij deze groep redelijk hoog, en daarmee een goede mogelijkheid voor contact. Een lichte en vrolijke ‘tone of voice' heeft de voorkeur: buitenstaanders vinden officiële teksten al snel saai of moeilijk te begrijpen en haken dan af.

4

Burgerschapsstijlen in de gemeente Ridderkerk: in contact met bewoners, Motivaction, oktober 2006.

c. Verantwoordelijken De betrokken en goed geïnformeerde burgers, die zich actief inzetten in bestuur, overleg en inspraak. Vaak werken zij in hun dagelijks leven zelf ook voor of bij de overheid. Prioriteiten verantwoordelijken Solidariteit en het blijvend belang van de rol van de overheid in de maatschappij; geen ‘Amerikaanse toestanden’. Tegengaan van racisme en vreemdelingenhaat. Niet teveel toegeven aan populisme en de waan van de dag. Behouden van de groene ruimte rond het verstedelijkt gebied. Communicatie verantwoordelijken Deze groep is meer dan de andere burgerschapsstijlen in staat en geneigd zich te laten horen en informeren via de bestaande communicatiekanalen als bewonersavonden en officiële beleidsdocumenten. Een informerende en genuanceerde ‘tone of voice’. Een nieuwsbrief via e-mail, met daarin links naar de digitale dossiers is een goed medium om deze grootverbruikers van informatie te bedienen.

d. Pragmatici De calculerende burger die beleidsissues in eerste instantie vertaalt naar voor- of nadelen voor zijn of haar eigen situatie. Zij zijn selectief op de hoogte en op zoek naar praktische informatie en maatregelen. Prioriteiten pragmatici De eigen woonsituatie en de eigen financiële gevolgen zijn leidend voor deze burgerschapsstijl. Bereikbaarheid. Verkeersveiligheid. Technologische vooruitgang. Communicatie pragmatici Informatie heeft voor deze groep alleen zin als deze (grotendeels) is toegesneden op de eigen situatie. Betrokkenheid is te genereren door te appelleren aan ‘ welbegrepen eigenbelang ‘. Informatie moet beknopt en overzichtelijk zijn voor deze snel ongeduldige groep. Een zakelijke ‘tone of voice’ met een duidelijk overzicht van plussen en minnen van maatregelen werkt goed voor deze snel ongeduldige groep.

Stappen 3, 4 en 5: Bepalen factoren M, C en G, noodzaak interventies en voorgestelde mix instrumenten voor ‘informeren’ over de waterontwikkelingen, het Waterplan 2 of een maatregel uit het waterplan.

Verdeling burgerschapsstijlen in de gemeente Ridderkerk In de gemeente Ridderkerk komen de burgerschapsstijlen plichtsgetrouwen en buitenstaanders vaker voor dan in Nederland en de verantwoordelijken en (met name) pragmatici veel minder vaak (zie tabel).

Bron figuur: Burgerschapsstijlen in de gemeente Ridderkerk, Motivaction.

In de navolgende paragrafen is voor de verschillende burgerschapsstijlen die in de gemeente Ridderkerk voorkomen afzonderlijk het Triademodel toegepast. Dit is gedaan door middel van een inschatting in de vorm van een percentage over het bij een bevolkingsgroep aanwezige niveau van M, C en G. Bij de inschatting van de scores hebben wij de volgende maatstaf gebruikt: 10% minimaal; 20% zeer laag; 30% laag; 50% acceptabel; 60% voldoende; 70% ruim voldoende; 80% goed; 90% zeer goed. Op basis van deze informatie stellen wij vast of er een noodzaak is de factoren Motivatie, Capaciteit en/of de Gelegenheid door middel van een interventie te verhogen en welke interventies het meest geschikt zijn voor een bepaalde burgerschapsstijl. Buitenstaanders De bevolking van de Gemeente Ridderkerk bestaat voor 34% uit ‘Buitenstaanders’. Wij schatten in dat de buitenstaanders niet makkelijk bereikt zullen worden met de geijkte middelen zoals berichten in het gemeentejournaal van de Combinatie en de gemeentelijke website. Onze inschatting is een totaal score van 0,1%. In de volgende tabel geven wij de score, de verklaringen, mogelijke interventies en de score na interventie.

Aspect

Score

Verklaring score

Mogelijke interventie

Score na interventie

Motivatie

10%

Uit het Motivaction onderzoek: buitenstaanders zijn passieve, argwanende burgers, weinig maatschappelijk betrokken. Vandaar onze inschatting dat de motivatie om kennis te nemen van het waterplan minimaal zal zijn.

Uit het Motivaction onderzoek blijkt dat men Kinderen en groen erg belangrijk vindt; daarom: Leg de link waterplan/kinderen, b.v. communicatie via scholen. Koppel maatregelen in waterplan aan openbaar groen. Maak inzichtelijk dat het waterplan effect heeft op stedelijk groen.

50%

Capaciteit

10%

Uit het Motivaction onderzoek blijkt dat Buitenstaanders het gemeentejournaal niet lezen en de website van de gemeente niet lezen mede omdat zij officiële teksten saai vinden en zich uitgesloten voelen.

Gelegenheid

10%

Totaal score

0.1%

Buitenstaanders komen niet naar voorlichtingsavonden. Buitenstaanders wonen vooral in het centrum van Ridderkerk en Ridderkerk West. Wij vermoeden dat daar de implicatie/ activiteiten van de gemeente niet zo ingrijpend zijn en wij vermoeden dat de woonsituatie van de mensen ook zodanig is dat men niet veel ‘voelt’ van gemeentelijke waterplannen. Interventie nodig!

Uit het Motivaction onderzoek blijkt dat het organiseren van feesten een activiteit is waar buitenstaanders zich bovengemiddeld willen inzetten. Daarom stellen wij voor om het Waterplan te presenteren op een ‘waterfeest’. Informatie moet op een presenteerblaadje aangereikt worden, de groep moet verleid en geamuseerd worden, internet gebruik is relatief hoog en huis-aan-huisbladen worden goed gelezen: Leg het waterplan op een luchtige (strip?) manier uit in huis-aan-huisbladen. Start een waterplan 2 Ridderkerk hyves waar een en ander uitgelegd wordt. Vooralsnog zie ik niet zo veel mogelijkheden om de gelegenheid te vergroten: Wij vermoeden dat de maatregelen uit het waterplan niet zo ingrijpend zijn in het centrum van Ridderkerk en Ridderkerk West. Je kunt je afvragen of hier veel ‘gelegenheid’ is.

50%

10%

2,5%

Samenvatting Door een gerichte informatiestrategie kan de totale score enorm opgevoerd worden van een score van 0,1% naar 2,5%. Dat kan met name door de motivatie van de doelgroep te beïnvloeden door: De link te leggen tussen waterplan en kinderen, b.v. communicatie op scholen; De maatregelen in waterplan te koppelen aan openbaar groen: bijvoorbeeld door wadi’s in het stadspark. Dat is de plek waar buitenstaanders komen en geïnteresseerd kunnen raken. Inzichtelijk te maken dat het waterplan effect heeft op stedelijk groen: meer open ruimte om te recreëren. Bovenstaande maatregelen voor de bevolkingsgroep ‘Buitenstaanders’ vallen buiten de maatregelen die de gemeente nu voor ogen heeft (informeren over het Waterplan 2 via de website van de gemeente en in het gemeentejournaal van ‘de Combinatie’). Wil de Gemeente Ridderkerk deze groep benaderen dan zal een extra inspanning moeten worden gedaan. Verantwoordelijken en Plichtsgetrouwen (49% bevolking Ridderkerk) en voorstel verbeterpunten Wij schatten in dat de Verantwoordelijken en Plichtsgetrouwen goed bereikt zullen worden met de geijkte middelen zoals berichten in het gemeentejournaal van ‘de Combinatie’ en de gemeentelijke website: onze inschatting is een totaal score van 13%. In de volgende tabel geven wij de score, de verklaringen, mogelijke interventies en de score na interventie: 32%. Aspect

Score

Verklaring


Score na interventie

Motivatie

80%

Niet nodig, geijkte middelen voldoen.

80%

Capaciteit

20%

Communicatie moet concreet zijn met een laag abstractieniveau; goed laten zien wat de maatregelen zijn in het Waterplan 2: WAT er precies WAAR gaat gebeuren en WANNEER. Goed informeren WAAROM.

50%

Gelegenheid

80%


80%

Totaal score

13%

Verantwoordelijken zijn betrokken en goed geïnformeerde burgers. Plichtsgetrouwen zien de overheid in beginsel als een te respecteren autoriteit. Onze ervaring is dat de meeste mensen weinig begrijpen van ‘afkoppelen’. Termen uit Waterplan zijn vaak te abstract en te weinig concreet. Komt wel naar voorlichtingsavonden, woont in het delen van Ridderkerk waar ook daadwerkelijk wat gaat gebeuren. Interventie nodig!

32%

Samenvatting Door een gerichte interventie kan de totaalscore enorm opgevoerd worden: van 13% naar 32%. Wij adviseren dit vooral te doen door meer aandacht te aan het wat, waar, wanneer en waarom van de maatregelen. Bijvoorbeeld: wat houdt afkoppelen precies in (beschrijving)? Hoe ziet zo’n voorziening er uit (plaatje)? Waar worden ze gepland (kaartje)? En wanneer gaat er iets gebeuren (aankondiging in krant)? Volgens het Motivaction rapport zijn plichtsgetrouwen vaak actief binnen traditionele verenigingsverbanden zoals Oranjeverenigingen, koren en vrijwilligersorganisatie. Wellicht kan de gemeente Ridderkerk gebruik maken van deze wegen om uit te leggen wat bijvoorbeeld afkoppelen inhoud en hoe zo’n voorziening er uit ziet.

Bijlage 3: Advies t.a.v. aanpak afkoppelen Rijsoord Inleiding Op 8 december 2008 hebben wij (Rien Maaskant en Aart den Hartog van de gemeente en Jan Spit van MWH) overleg gehad over de stand van zaken en hoe wij vervolg gaan geven aan het project ‘Bewoners aan de bak’ in Ridderkerk. In dit overleg hebben wij afgesproken dat MWH: de conclusies van de interviews uitwerkt tot een bondig advies en een informatiepakketje samenstelt voor de bewoners aan de Waaldijk. De gemeente Ridderkerk zal het volgende uitwerken: de totaalplanning van het project; een overzicht van het totaal dakoppervlak (Waaldijk); den kosteninschatting van het afkoppelen per huis; een inschatting van het minimaal aantal huishoudens dat moet deelnemen aan dit project om het project succesvol te maken. De opbouw van deze bijlage is als volgt: Advies aan Gemeente Ridderkerk ten aanzien van benadering bewoners in Rijsoord. Onderbouwing advies: Sociale kaart Rijsoord. Interviews bewoners Rijsoord. Overzicht van tips aangedragen door de geïnterviewden. Overzicht van bewoners waar contact mee is geweest en waar reeds is afgekoppeld. Advies aan de gemeente De gemeente heeft als doel om in de wijk Rijsoord de huizen aan de Waaldijk (en een klein stukje aan de Rijksstraatweg) af te koppelen. De globale aanpak, zoals wij die tot op heden hebben afgesproken, om daadwerkelijk te kunnen gaan afkoppelen in de wijk Rijsoord, is om de bewoners over het plan in te lichten, het verzoek voor te leggen of men hieraan wil meedoen en vervolgens met iedere bewoner om tafel om een afkoppelplan te maken. Uiteindelijk is het de bedoeling om bij zoveel mogelijk bewoners tot uitvoering over te gaan. In ons advies gaan wij in op de wijze van benaderen van de bewoners op basis van de Watertrap (zie bijlage 1) . Op basis van de interviews en het onderzoek van Motivaction hebben wij een advies geschreven hoe de burgers in Rijsoord op dit moment het beste kunnen worden benaderd en geïnformeerd. In ons advies hebben wij ons laten inspireren door een deel van het advies van Motivaction dat ‘een gedifferentieerde communicatie aanpak van belang is om de diverse bewoners aan de Waaldijk te benaderen’.

Aanpak bewoners Rijsoord in 2009 Er zijn nu enkele interviews afgenomen. Deze zijn goed verlopen. Om een goed beeld te krijgen van de overige bewoners moet je in contact komen met alle bewoners aan de Waaldijk. Een relatief eenvoudige en effectieve manier is het sturen van een informatieve folder aan alle bewoners die eenvoudig en helder geschreven is en licht en positief van toon is. Echter, er moet wel blijken van enige noodzaak en wat de consequenties zijn. Licht kort het probleem toe en benadruk vooral het verkrijgen van een schone Waal! Licht het verhaal toe aan de hand van een plaatje. Geef ook aan wat je van ze wil: wilt u meedoen aan dit project? Geef ook een uitgebreide lijst met contactgegevens. Men kan hier op verschillende manier op reageren: Men kan zich direct via een e-mailadres, telefoonnummer, invulstrookje of een speciale website hiervoor aanmelden. Men kan voor meer informatie naar een speciale site op internet. Je zou hier ook een forum aan vast kunnen maken waar men de ideeën op kan uiten. Heeft men behoefte dat er iemand van de gemeente langs komt om het verhaal toe te lichten, dan plannen wij een gesprek in. Men kan dit zelf telefonisch of per e-mail doorgeven. In ieder geval worden de bewoners, die nog niet hebben gereageerd, na uiterlijk twee weken na ontvangst van de nieuwsbrief gebeld om te vragen hoe het bericht is ontvangen en of er nog nadere informatie gewenst is. En of men bereid is om met het project mee te doen. Bewoners die al zijn afgekoppeld krijgen een informerende brief om op de hoogte te zijn van het project. Als met alle bewoners contact is geweest (via e-mail, telefoon of persoonlijke gesprekken) gaat de gemeente bij de bewoners langs met de aannemer en worden de mogelijkheden in beeld gebracht. Samen met de bewoners wordt een afkoppelplan/tekening gemaakt. Tussentijds houdt de gemeente de bewoners op de hoogte (door de speciale website, nieuwsbrief, krant) ten aanzien van de vorderingen. Ook wordt een coördinator aangesteld die zorg draagt voor het goed verlopen van het project. Hij vangt vragen van bewoners op, is eventueel tussenpersoon tussen aannemer en bewoner, controleert of de werkzaamheden goed verlopen, e.d. Onderbouwing advies Sociale kaart van Rijsoord Het Motivaction rapport laat diverse burgerschapsstijlen zien. De meest voorkomende stijlen in Rijsoord zijn in onderstaande tabel weergegeven. Op basis van deze stijlen kan een indicatie worden gegeven hoe de diverse burgers het beste kunnen worden benaderd. Omschrijving burgerschapsstijl

Wijze van communicatie

41% plichtsgetrouwen (traditionele burgerij); minder geïnformeerd en lastig communicerend. Overheid wordt gezien als autoriteit, ze zijn bereid te schikken naar overheidsbeleid. Rekening houden dat deze mensen behoudend zijn en moeite hebben met complexiteit en individualisme.

Eenvoudige heldere manier van presenteren. Lichte en vrolijke toon, duidelijke taal. Amusement en ‘verleiding’. Persoonlijke aanpak en toon, bijvoorbeeld huisbezoeken. Brief, regionale kranten en huis-aan-huisbladen wordt gelezen. Inzetten van muziekvereniging, e.d. Betrekken door het belang voor deze groep aan te geven; schone Waal. Willen meewerken als het snel, makkelijk en praktisch kan, geen behoefte aan vergaderingen. Technisch geïnteresseerd. Via internet bereikbaar. Bijvoorbeeld burgerpanel.

22% pragmatici (opwaarts mobielen en postmoderne hedonisten); geïnformeerd en reactief. Individualisten en sterk materialistisch gedreven. Eigen belang staat voorop. Slechts op onderdelen betrokken.

19% buitenstaanders (moderne burgerij en gemaksgeoriënteerden); ongeïnteresseerd, recalcitrant en passief. Behoefte aan maatschappelijke erkenning. Men voelt zich (door de overheid) buitengesloten. Weinig vertrouwen in overheid. Voordat deze groep betrokken kan worden, aangespoord of bepaalde zaken te laten doen: geef het gevoel dat hun mening voor de gemeente telt, het niet opzet is van gemeente om mening er door te drukken is. 18% verantwoordelijken (nieuwe conservatieven, postmaterialisten en kosmopolieten); participerend en interactief. Werken vaak zelf ook bij overheid of charitatieve instellingen of journalistiek. Kanaliseer de drive van deze mensen naar inzet voor de directe omgeving. Opinieweekbladen, vakliteratuur, publieke omroep wordt veel van gebruik gemaakt.

Behoefte aan snelle informatie, snel ongeduldig. Bereikbaarheid is belangrijk. Informatie kant-en-klaar aanbieden, maak het makkelijk. Benaderen kan via internet, mening ventileren op een messageboard, internetsite van gemeente. Participeren in forumdiscussies, Hyves. Lichte en vrolijke toon, duidelijke taal. Amusement en ‘verleiding’.

Traditionele bewonersavond werkt voor deze groep als enige wel. Geef aan dat meer naar de burger wordt geluisterd, maar dat de gemeente hierdoor niet wordt geregeerd. Goed uitleg geven over het waarom. Eenvoudige verwoording is niet nodig. Toon: informerend en genuanceerd (eventueel kritisch over het eigen beleid). Informeren door middel van internet, bijvoorbeeld door een e-mailnieuwsbrief. Website. Aangeven wie relevante contactpersoon is.

Het onderzoek van Motivaction laat vervolgens zien dat de gemeente drie uitdagingen heeft: Rekening houden met de prioriteiten die de burger stelt. Prioriteiten van plichtsgetrouwen en buitenstaanders zijn in eerste instantie leidend (meest ontevreden en staan het verst van de gemeente af). Opstelling gemeente als een ‘dorpse partner’. Gedaanteverwisseling van aanjager van ontwikkelingen naar dorpse partner. Meer bescheiden opstellen. Belangen van de burger voorop. Communicatiestrategie goed laten aansluiten bij burgerschapsstijlen. Gedifferentieerde aanpak gebaseerd op de burgerschapsstijlen. Interviews met bewoners van Rijsoord Rijsoord is een traditioneel ingesteld dorp, waar een lokale aanpak tot de verbeelding spreekt. Uit de interviews die wij met vijf verschillende bewoners van de Waaldijk hebben afgenomen is een positief beeld naar voren gekomen, met hier en daar nuancerende opmerkingen. Deze interviews heb ik hieronder samengevat. Ook heb ik een inschatting gemaakt welke burgerschapsstijl bij de desbetreffende persoon het beste overeenkomt. Samenvatting interviews Rijksstraatweg 85A (plichtsgetrouw): motivatie om mee te doen: schone Waal in relatie tot nieuwe toekomstige generaties en huidige kleinkinderen. Als er mensen met vakkennis in de tuin aan de slag gaan (en alles netjes achterlaten zoals het van tevoren was), willen ze meewerken aan het project. Ziet het als een kans: als ook gehoor kan worden gegeven aan overige gewenste aanpassingen. Manier van afkoppelen kan door regenwater af te laten lopen naar vijver. Bewoners zitten niet te wachten op een zak met geld om zelf aan de slag te gaan. Ze besteden het liever helemaal uit aan gemeente. Bewonersavond in kantine van voetbalvereniging organiseren.

Rijksstraatweg 163 (verantwoordelijken): is enthousiast en doet graag mee. Man zit in waterpompen, is dus bekend met de materie. Mevrouw gaat zelfs verder: heeft ook ambitie om water van buiten te gebruiken om bijvoorbeeld het toilet door te spoelen. Beste is huizenblok van vier huizen in een keer te benaderen. Ze verwacht dat buren ook meedoen, behalve een buurman. Bijkomend nadeel is dat de grond grenzend aan de achtertuin in bezit is van deze buurman die moeilijk benaderbaar is. Gemeente zal een goed aanbod moeten hebben om in gesprek te komen. Bewonersavond kan helpen het verhaal minder globaal te maken. Waaldijk 117 (pragmatici): woning is reeds afgekoppeld. Toch zeer nuttige info gegeven: motivatie is geld (beloning!). Heeft men afgekoppeld, geef dan korting op bijvoorbeeld waterschapslasten. Geen voorstander dat overheid alle verantwoordelijkheid heeft. Geef een zak met geld en men zorgt er zelf voor dat het afgekoppeld wordt (en liever natuurlijk voor minder). Geld wordt ontvangen als afgekoppeld is. Cruciaal hierbij is dat een goede controle op diverse momenten nodig is. Ook bestaande huizen die zijn afgekoppeld een korting geven, bijvoorbeeld op basis van dakoppervlakte. Precedent werken: wees niet roomser dan de paus. Je hoeft niet iedereen hetzelfde te bieden. Men heeft geen tijd om naar een bewonersavond te gaan. Waaldijk 49 en Waaldijk 55 (pragmatici): idee van gemeente wordt positief ontvangen. Motivatie is een schone Waal. Gemeente moet hele project trekken en uitvoeren en financieren. Verwacht wordt dat de buren er hetzelfde over denken. Bewonersavond wordt als niet zinvol geacht. Idee: stel een nieuwsbrief op waarin de gemeente haar plannen presenteert. Eventueel kan deze worden opgevolgd door een bewonersavond. Persoonlijk contact is belangrijk. Tips aan de gemeente Communiceer waar bewoners aan moeten denken als er wordt afgekoppeld, zoals auto wassen. Mag dat? En hoe? Etc. Let op bij verhuizingen/nieuwe bewoners: wat nu is afgekoppeld dient afgekoppeld te blijven. Hier moeten duidelijke afspraken over worden gemaakt of moet worden vastgelegd of dat men contact moet opnemen met gemeente als men hier iets aan wil veranderen. Koppel alleen hemelwater af van de daken van de huizen. Op de Rijksstraatweg is het druk en rijden auto’s met olielekken als mogelijk gevolg. Dit kan in de Waal stromen en tot onnodige vervuiling leiden. Reken uit hoeveel dakoppervlak er minimaal moet worden afgekoppeld om wateroverlast de baas te zijn. Maak een begroting wat je minimaal nodig hebt om af te gaan koppelen. Los het marktconform op: kijk waar het probleem het grootst is en waar het het goedkoopst kan. Maak er een financieel model van. Wat doe je als mensen zelf willen gaan afkoppelen? Welke financiële regeling tref je hiervoor? Zorg voor een projectcoördinator die tijdens de uitvoerende werkzaamheden goed bereikbaar is en die geregeld komt kijken of alles naar wens wordt uitgevoerd. Zorg voor een aannemer die zich aan zijn woord houdt, netjes werkt en alles weer achterlaat zoals het aan het begin was. Dit is essentieel voor het slagen van dit project. Plan het starten van de werkzaamheden zorgvuldig: in het voor of najaar, en dus niet in de zomerperiode dat men in de tuin wil zitten.

Overzicht contact met bewoners Waaldijk 7 Waaldijk 9 Waaldijk 11 Waaldijk 13 Waaldijk 37 M. Bestebreurtje 2988 AT Ridderkerk 0180 - 428286 Waaldijk 39 H.J Maas 0180-424902 Waaldijk 41 de heer Geeve Waaldijk 51

Waaldijk 49 de heer Bahlman Waaldijk 55 de heer Kok Waaldijk 117 J.J. de Koning 2988 AW Ridderkerk 0180 - 490146 Waaldijk 171/173 Rijksstraatweg 85 Rijksstraatweg 85A E.J. Verschoor 0180-433078 Rijksstraatweg 87 Rijksstraatweg 89 Rijksstraatweg 87 L.J.L. Reedijk 0180-431096 Rijksstraatweg 163 M.R. Kraak 0180-430803

AFGEKOPPELD AFGEKOPPELD AFGEKOPPELD AFGEKOPPELD Doet niet mee. Komt nu slecht uit. Kan evt. in januari. Geen afspraak ingepland.

Was gesprek ingepland op dinsdag 25 nov. 11.00u. Mevrouw heeft afgebeld in verband met ziekte en gaf aan veel te zorgen voor moeder. Nu geen tijd, misschien andere keer. Kwam niet uit, was heel druk. Zoon gesproken. Ouders paar weken op vakantie. Hij is actief op de Waal (watersporten). Hij had een wens dat er op bepaalde stukken in de Waal harder zou mogen worden gevaren. Hij sprak min of meer namens de jeugd in Ridderkerk. Gesprek gevoerd met beide heren (de heer Kok en de heer Bahlman) op 8 december om 10.00u. Gesprek gevoerd met beide heren (de heer Kok en de heer Bahlman) op 8 december om 10.00u. AFGEKOPPELD Gesprek gevoerd op di 25 nov. 17.00u met Aart, Marleen en Marjakke. AFGEKOPPELD Info gebaseerd op interview Rijksstraatweg 85A. Is ernstig ziek, heeft voorheen bij waterschap gewerkt. Gesprek gevoerd op dinsdag 25 november 13.00u met Aart, Marleen en Marjakke. Info gebaseerd op interview Rijksstraatweg 85A. Mevrouw is oud, woont in huurwoning. Info gebaseerd op interview Rijksstraatweg 85A. Net verkocht, nieuwe mensen trekken er begin 2009 in. Doet niet mee, is ziek en heeft veel ziekenhuisbezoeken. Afspraak ingepland op dinsdag 25 november 15.00u met Aart, Marleen en Marjakke.

Bijlage 3: Brochure Ridderkerk

Helpt u mee aan een schonere Waal en het verminderen van wateroverlast? Vul dan nu de bijgevoegde antwoordkaart in. U kunt zich ook opgeven door te mailen naar [email protected] ter attentie van Marleen Schelling. Twijfelt u nog of heeft u vragen neem dan contact op met dhr. H. Sikking van de gemeente Ridderkerk (zie contact gegevens). Hij zal uw vragen zo goed mogelijk beantwoorden. U heeft zich opgegeven en dan? Een medewerker van de gemeente neemt contact met u op voor het maken van een afspraak. Tijdens de afspraak wordt er bekeken welke afkoppelmogelijkheden er zijn en samen met u bepalen we wat de beste manier van afkoppelen is. Vervolgens maken wij een concept tekening die u ter goedkeuring voorgelegd krijgt. Als u hiermee akkoord gaat, komen we nog eenmaal langs met de aannemer die de uiteindelijke uitvoering verzorgt. Daarna hoeft u niets meer te doen; de gemeente zorgt ervoor dat de aannemer zijn werk zorgvuldig doet en de tuin achter laat in de staat zoals hij het aantrof. De gemeente stelt een contactpersoon aan die hierop toeziet en die u kunt bellen als u vragen of opmerkingen heeft. De kosten van de werkzaamheden komen voor rekening van de gemeente, echter wel tot een bepaalde hoogte. Handige contactgegevens: Contactpersoon: Herman Sikking Email: [email protected] Telefoonnummer: 0180 -451489 Voor meer informatie: www.ridderkerk.nl

Een schonere Waal èn droge voeten!

Vervuiling van de Waal en wateroverlast Het klimaat verandert. De klimaatverandering zorgt er voor dat het steeds vaker, maar ook harder regent. Bij hevige regenval komt er teveel water in het riool. De rioolpompen zijn niet in staat deze hoeveelheid water naar de zuivering te pompen. Dit heeft tot gevolg dat er vervuild rioolwater de Waal in loopt of ergens anders in de wijk via de straatkolken (putten) op straat komt te staan. Beide situaties zijn niet gewenst. De gemeente wil de wateroverlast voor haar bewoners zoveel mogelijk beperken. Daarnaast is de gemeente door nieuwe weten regelgeving verplicht er voor te zorgen dat er geen vervuild rioolwater meer in de Waal loopt.

In samenwerking met het Waterschap Hollandse Delta wil de gemeente een einde maken aan de ongewenste situatie en wel in overleg met u. Ook u kunt bijdragen aan een schonere Waal en het voorkomen van water op straat door af te koppelen. Wat is afkoppelen? Afkoppelen houdt in dat het regenwater wordt afgekoppeld van het riool. Het regenwater loopt dus niet meer het riool in, maar loopt direct naar de Waal. Hierdoor komt er minder water in het riool en hoeft er minder water gezuiverd te worden. Dit beperkt de kosten voor transport en zuivering van rioolwater.

Regenwater en afvalwater beide op riool aangesloten

Regenwater afgekoppeld van riool

Er zijn verschillende manieren van afkoppelen. Graag komen we een keer bij u langs om te kijken wat bij u de beste manier van afkoppelen is. Uw hulp is onmisbaar Bij het afkoppelen zullen er wat aanpassingen rondom de woning en in de tuin plaatsvinden. We zijn ons er van bewust dat we u niet zomaar wat vragen, toch is uw hulp onmisbaar. Alleen als iedereen meewerkt en toestemming geeft om af te koppelen kunnen wij als gemeente een leefbare en gewenste situatie realiseren. Wanneer dit niet het geval is zullen we over moeten gaan op het uitvoeren van één van de andere mogelijkheden, zoals het aanbrengen van een bergbezinkbassin of het vervangen van het huidige riool door een riool met een grotere diameter. Deze mogelijkheden kunnen er in resulteren dat uw tuin overhoop gehaald moet worden op plaatsen die u misschien net zo mooi heeft aangelegd. De gemeente past deze mogelijkheden liever niet toe.

Mogelijkheden om het regenwater af te voeren

Bijlage 4: Publicatie project Rijsoord in lokale krant Ridderkerk

• DAGELIJKS UW LOKALE NIEUWS

8 Juni 2009

‘Afkoppelen’ langs de Waal Geplaatst op: 28 mei 2009

Met het afzagen van de regenpijp bij de bewoners van de Waaldijk 129 hebben de wethouders Maarten den Boef en Peter de Koning op woensdag 20 jl. het startsein gegeven voor de afkoppelwerkzaamheden aan de Waal. Momenteel zorgt regenwater voor overbelasting van het rioolstelsel waardoor het ook kan voorkomen dat vervuild rioolwater in de Waal loopt. De gemeente streeft er naar om het regenwater van alle woningen aan de Rijksstraatweg en Waaldijk af te koppelen van het riool. Het afkoppelen van het regenwater van de rioleringsbuis langs de Waal is een van de maatregelen uit het Waterplan en het Rioleringsplan. De gemeente heeft deze plannen opgesteld in samenwerking met Waterschap Hollandse Delta en de Natuurvereniging Ridderkerk. De gemeenteraad heeft deze plannen in 2008 vastgesteld en daarmee ook ingestemd met maatregelen die tot 2012 worden uitgevoerd om de waterkwaliteit van het open water te verbeteren en de wateroverlast te beperken. Voor het afkoppelproject langs de Waal heeft de gemeente gekozen voor een communicatie aanpak waarin participatie van bewoners centraal staat. Hierbij heeft de gemeente gebruik gemaakt van de expertise van MWH Global. Het doel is samen met de bewoners te komen tot de best mogelijke oplossing om het regenwater af te voeren. De werkzaamheden worden uitgevoerd en deels betaald door de gemeente. De bewoners langs de Waal hebben een folder en antwoordkaart ontvangen. Ruim de helft heeft de antwoordkaart retour gezonden. Inmiddels zijn al 16 woningen afgekoppeld. Met de bewoners die geen antwoordkaart retour hebben gezonden wordt contact opgenomen. De gemeente zal zich actief inzetten om ook met hen te praten over het afkoppelen rondom hun woning. Bij afkoppeling loopt regenwater niet meer via de regenpijpen het riool in, maar direct naar de Waal. Hierdoor komt er minder water in het riool en hoeft er minder water gezuiverd te worden. Op aanvraag ontvangen de bewoners in het af te koppelen gebied het boekje ‘Water in de tuin’. Dit boekje bevat uitgebreide informatie over creatieve waterideeën voor de eigen tuin. Foto: De wethouders Den Boef en De Koning, respectievelijk verantwoordelijk voor water en riool, gingen eendrachtig te werk bij het afzagen van de eerste regenpijp.

Bijlage 5: Participatie bij natuurvriendelijke oevers Delft

Bewoners aan de Bak! – Delft ‘Aan de natuurvriendelijke oever’ Participatie bij natuurvriendelijke oevers

definitief


Leven met Water, Gemeente Delft en Hoogheemraadschap van Delfland MWH B.V. W06A0158 Bewoners aan de bak! Delft - natuurvriendelijke oevers 20 januari 2009

Postadres Postbus 270 2600 AG DELFT T 015-2516300 F 015-2625365

Bezoekadres Delftechpark 9 2628 XJ DELFT

KVK Haaglanden 27 26 17 11 ING Bank Delft 68.18.58.818 IBAN NL 10 ING B 0681 858818/BIC INGBNL2A

2


MWH B.V. 20 januari 2009, definitief

Inhoudsopgave 1

Introductie 1.1 Aanleiding 1.2 Aanpak 1.3 Stap 1: Vaststellen vorm van participatie 1.4 Stap 2: Verzamelen materiaal ‘sociale kaart’ Delft

2

Aan de natuurvriendelijke oever: Buitenhof 2.1 Stap 2: Verzamelen materiaal ‘sociale kaart’ Buitenhof 2.2 Stappen 3, 4 en 5: Bepalen factoren M, C en G, noodzaak interventies en voorgestelde mix instrumenten

3

4

5

6

11 11 13

Aan de natuurvriendelijke oever: Hof van Delft/ Voordijkshoorn 3.1 Stap 2: Verzamelen materiaal ‘sociale kaart’ Hof van Delft/ Voordijkshoorn 3.2 Stappen 3, 4 en 5: Bepalen factoren M, C en G, noodzaak interventies en voorgestelde mix instrumenten

15 15

Aan de natuurvriendelijke oever: Voorhof 4.1 Stap 2: Verzamelen materiaal ‘sociale kaart’ Voorhof 4.2 Stappen 3, 4 en 5: Bepalen factoren M, C en G, noodzaak interventies en voorgestelde mix instrumenten

19 19

Aan de natuurvriendelijke oever: Provinciale weg zuid 5.1 Stap 2: Verzamelen materiaal ‘sociale kaart’ Provinciale weg zuid 5.2 Stappen 3, 4 en 5: Bepalen factoren M, C en G, noodzaak interventies en voorgestelde mix instrumenten

23 23 24

Planning 6.1 Overzicht planning 6.2 Activiteiten stadsbreed 6.3 Doelen en aanvullende activiteiten per locatie 6.4 Draaiboek

27 27 28 29 31

Bijlage 1: Bijlage 2: Bijlage 3:

3

5 5 5 7 8

De Watertrap Overzicht gegevens Funda.nl Voorbeeld Ribbons of Blue



16

20

4



1

Introductie

1.1

Aanleiding

In oktober 2007 hebben het Klimaatverbond en MWH B.V. de opdracht gekregen om in het kader van het ‘Leven met Water’ project ‘Bewoners aan de Bak!’, de Gemeente Delft te ondersteunen bij het betrekken van bewoners bij twee verschillende projecten. Het tweede project betreft het betrekken van bewoners bij natuurvriendelijke oevers. Het Hoogheemraadschap van Delfland participeert in dit project. Het project bestaat uit drie deelprojecten: • Opstellen van een advies hoe de factoren ‘capaciteit’, ‘gelegenheid’ en ‘motivatie’ eventueel beïnvloed kunnen/ moeten worden om tot een succesvol project te kunnen komen, afhankelijk van het gewenste niveau van participatie (informeren, raadplegen, samenwerken), en het ondersteunen van de uitvoering van het betrekken van bewoners. • Monitoren en evalueren van het verloop van het betrekken van de bewoners door de Gemeente Delft en het Hoogheemraadschap van Delfland, indien mogelijk (afhankelijk van de planning). • Opstellen van een draaiboekje van maximaal 20 pagina’s voor het betrekken van bewoners in toekomstige projecten. De onderhavige rapportage omvat het advies en het draaiboek. In onderling overleg is het draaiboek geconcentreerd op het betrekken van bewoners in het huidige project. Gezien de late start en het aflopen van de samenwerking met Leven met Water op 1 juli 2009 blijkt het monitoren en evalueren van het betrekken van bewoners binnen dit project niet haalbaar.

1.2

Aanpak

In het kader van het Waterplan Delft heeft de Gemeente Delft een groot aantal projecten benoemd waar kansen lijken te liggen voor de aanleg van natuurvriendelijke oevers (NVO’s). In tabel 1 geven we een overzicht van de selectie aan projecten die direct opgepakt kunnen worden.

5



Tabel 1 – Overzicht van de geselecteerde locaties voor nieuw aan te leggen natuurvriendelijke oevers, met de voorgestelde acties. Wijk

Buurt(en)

Locatie

Voorgestelde acties

Buitenhof

Gillisbuurt en Fledderusbuurt

Bachsingel

-

Hof van Delft/ Voordijkshoorn

Fledderusbuurt

Van der Slootsingel

Olofsbuurt en Ministerbuurt-Oost

Westplantsoen

-

Ministerbuurt-West

Colijnlaan

-

Roland Holsbuurt

Aart van der Leeuwlaan

-

Voorhof

-

Kruithuispad

-

Openbare ruimte; Buitenhof

Openbare ruimte; Voorhof

Buitenhof-Zuid

Provinciale weg Zuid: kruispunt Kruithuisweg

Vrijheidsbuurt en Pijperring

Provinciale weg Zuid: Zweerspad

Aart van der Leeuwbuurt

Provinciale weg Zuid: fietspad Hoventunnel Zuid Provinciale weg Zuid: fietspad Hoventunnel Noord Provinciale weg Zuid: Gymzaal

Juniusbuurt

6

Provinciale weg Zuid: Componistenpad


aanleggen 190 m NVO en 158 m3 extra berging bij bestaande watergang; aanleggen nieuwe watergang in aangrenzend grasveld met 75 m NVO en 1400 m3 extra berging; verleggen wandelpad. aanleggen 310 m NVO en ca. 388 m3 extra berging; verleggen wandelpad; bankjes verplaatsen. aanleggen 160 m NVO met sierwaarde en 150 m3 extra berging aan noordzijde; evt. aanleggen uittreedplaatsen en voetpad aan noordzijde; aanleggen 135 m NVO met sierwaarde en 118 m3 extra berging aan zuidzijde. aanleggen 25-20 m NVO met sierwaarde en 14 m3 extra berging; evt. aanleggen uittreedplaatsen. aanleggen 80 m NVO met helofyten en 81 m3 extra berging aan de noordzijde; aanleggen 97 m NVO met helofyten en 388 m3 extra berging; verwijderen enkele sierheesters op beide locaties; aanplanten beplanting NVO’s op beide locaties. aanleggen ca. 100 m NVO met ca. 24 m3 extra berging; verwijderen enkele bomen op breedste gedeelte bosplantsoen.

-

verbreden watergang; aanleggen 130 m NVO met 270 m3 extra berging; verwijderen enkele bomen van bosplantsoen. verbreden watergang; aanleggen 80 m NVO met 327 m3 extra berging; verwijderen en compenseren of verplaatsen bosplantsoen; uitgraven renveld voor extra berging (150 vd 327m3); aanleggen 'overstort' via duiker of verlaagd voetpad.

-

verbreden watergang; aanleggen 85 m NVO met 116 m3 extra berging; verwijderen enkele bomen van bosplantsoen. verbreden watergang met 236 m3 extra berging.

-

verbreden watergang; aanleggen 60 m NVO met 227 m3 extra berging; vervangen populieren. verbreden watergang; aanleggen 110 m NVO met 110 m3 extra berging; (verwijderen enkele bomen van deel van plantsoen).

-


Voor de verschillende bovengenoemde locaties verzamelen wij informatie over de omwonende bewoners en aan de hand daarvan construeren wij een ‘sociale kaart’. Met behulp van deze sociale kaart en het participatiemodel ‘de Watertrap’ (zie bijlage 1), dat binnen het project ‘Bewoners aan de bak!’ is ontwikkeld, doorlopen we daarna de volgende stappen: • Stap 1: vaststellen op basis van de plannen en de communicatiedoelen van de Gemeente Delft en het Hoogheemraadschap van Delfland welke vorm(en) van participatie (informeren, raadplegen en samenwerken) van toepassing is. • Stap 2: verzamelen van materiaal voor het bepalen van de factoren Motivatie (M), Capaciteit (C) en Gelegenheid (G), de zogenaamde ‘sociale kaart’. • Stap 3: inschatten wat de factoren M, C en G zijn aan de hand van deze ‘sociale kaart’. • Stap 4: bepalen of er interventies nodig zijn om de factoren Motivatie, Capaciteit en Gelegenheid te verhogen en zo te komen tot een situatie waarin de Gemeente Delft en het Hoogheemraadschap van Delfland hun doelen en plannen kunnen realiseren. En, indien nodig: • Stap 5: bepalen welke interventies nodig zijn, welke ‘mix aan instrumenten’, om de factoren M, C en G op het gewenste niveau te krijgen. Stap 1 en 2 beschrijven we hieronder voor geheel Delft. In de volgende hoofdstukken passen we de stappen 2 tot en met 5 toe voor elke wijk apart (Buitenhof, Hof van Delft/ Voordijkshoorn, Voorhof en ‘Provinciale weg zuid’).

1.3

Stap 1: Vaststellen vorm van participatie

Voor de aanleg van NVO’s moeten op een deel van de locaties enkele bomen wijken. Ook moeten bankjes en steigers op enkele locaties worden verplaatst. Dit kan weerstand oproepen bij omwonenden. Weerstand van omwonenden kan voorkomen worden door hen in een vroeg stadium bij het project te betrekken. Daarnaast is het van belang dat omwonenden op de hoogte zijn van wat zij wel en niet kunnen doen bij watergangen met NVO’s wanneer deze eenmaal aangelegd zijn. Foutief gebruik en klachten kunnen voorkomen worden door omwonenden te betrekken. In beide gevallen kan het betrekken van bewoners een positieve invloed hebben op de efficiëntie van het uitvoeringsproces en van de NVO’s zelf. Uit het volgende tekstblok blijkt wat het Hoogheemraadschap van Delfland en de Gemeente Delft met communicatie willen bereiken:

7



Communicatiedoelen Hoogheemraadschap van Delfland 1. 2.

Het waterbewustzijn van bewoners in Delft neemt toe en zij voelen zich betrokken bij het werk van Delfland; Bewoners van Delft zijn op de hoogte van het feit dat Delfland zorgt voor sterke dijken, droge voeten, schoon en zuiver water.

Bron: Minca Oosterhof (Hoogheemraadschap van Delfland)

Communicatiedoelen Gemeente Delft 1. 2.

Informeren (wat is duurzaam stedelijk waterbeheer, wat houdt het project in, wie zijn erbij betrokken, wat gaat er de komende periode gebeuren?, etc.); Motiveren (werken aan bewustwording en behoud daarvan, creëren en behoud van draagvlak voor duurzaam stedelijk waterbeheer, het stimuleren van een actieve inzet van de diverse partijen bij de ontwikkeling en uitvoering van projecten en creëren en behouden van een natuur- en watervriendelijk gedrag).

Het informeren en motiveren geldt zowel voor de interne als de externe doelgroepen. Vanwege de verschillende kennisniveaus en de verschillende rollen van de doelgroepen is communicatie-op-maat nodig. In het communicatieprogramma wordt hier rekening mee gehouden. Bron: Gemeente Delft, 2000. Waterplan Delft, een blauw netwerk.

Op basis van bovenstaande communicatiedoelen raden wij aan om ten minste bewoners te raadplegen. Door alleen te informeren zullen zij zich minder snel betrokken voelen of gemotiveerd raken dan wanneer zij worden geraadpleegd of met hen wordt samen gewerkt. In de laatste twee gevallen zullen bewoners zich meer serieus genomen voelen. Het Ingenieursbureau van de Gemeente Delft heeft voor de in paragraaf 1.2 behandelde locaties een ontwerp gemaakt, wat grotendeels vast ligt. Alleen kleine wijzigingen in uitvoeringsaspecten zijn mogelijk. Op basis van deze gegevens adviseren wij raadplegen als meest geschikte vorm van participatie voor het betrekken van bewoners bij natuurvriendelijke oevers in Delft.

1.4

Stap 2: Verzamelen materiaal ‘sociale kaart’ Delft

Voor het construeren van een ‘sociale kaart’ van Delft, hebben we de volgende informatiebronnen gebruikt: • Metingen van het Delft Internet Panel (DIP). • Wijkverslag 2007. • Het gesprek met de wijkcoördinatoren. • De huizensite Funda.nl. De resultaten van twee DIP-metingen hebben we hieronder uitgewerkt. Met behulp van de informatie uit de overige bronnen kunnen we een ‘sociale kaart’ maken van de verschillende wijken. Dit komt in de volgende hoofdstukken aan bod.

8



Respons Het Delft Internet Panel (DIP) is een vaste groep mensen die met enige regelmaat benaderd wordt met het verzoek om een mening te geven over Delft. In 2008 is een DIP-meting uitgevoerd over een nieuwe binnenstadvisie. De totale respons bij deze meting was 64%. Hierbij valt op dat de respons van jongeren tot en met 24 jaar relatief laag is (4%). De respons van volwassenen loopt geleidelijk op van 18% (25-34 jaar) tot 28% (55 jaar en ouder). Per wijk bekeken is de respons in Voorhof en Buitenhof het laagst en in Voordijkshoorn/ Hof van Delft het hoogst van alle wijken. Water, Communicatie en Participatie In 2008 is ook een DIP-meting uitgevoerd over afval en water (DIP37). Uit deze meting komen enkele interessante gegevens naar boven. Hieronder hebben we de belangrijkste gegevens opgenomen. Communicatie: • Over het meldpunt openbare ruimte geeft 31% van de panelleden aan niet bekend te zijn met het feit waar zij iets kunnen melden t.a.v. de openbare ruimte. 15% geeft aan dat het toch geen zin heeft om iets te melden, omdat men van mening is dat er niets mee wordt gedaan. • Uit de enquête blijkt dat bewoners de website raadplegen (tussen de 38% en 67%) of het telefoonnummer 14015 bellen als men een vraag heeft of een melding wil doorgeven t.a.v. onderwerpen als grofvuil ophalen, zwerfvuil op straat of er ligt grofvuil in het plantsoen. • Van de huishoudens van de panelleden heeft 56% geen anti drukwerk sticker, 33% heeft een ja/ nee sticker en 10% een nee/ nee sticker. Water: • Iets minder dan de helft (44%) van de panelleden is bekend met het waterplan. Deze groep mensen geeft aan hierover gelezen te hebben in de waterkrant (56%), artikelen in de plaatselijke pers (42%), door projecten in de buurt (18%) en 10% geeft aan door borden in de stad. • Door 43% van de panelleden is de waterkrant gezien. Hiervan leest 27% deze waterkrant. 36% heeft de waterkrant niet gezien. • Iets meer dan een derde (36%) van de ondervraagden is geïnteresseerd in nadere informatie over water in Delft. De grootste behoefte (77%) is naar informatie over de (planning van) projecten in de stad. Deze groep geeft vervolgens aan deze extra informatie te willen ontvangen via Huis-aan-huisbladen (45%), of door internet (29%) of een boekje of folder (19%). • In echt participeren aan of meedenken over projecten in de stad heeft 55% geen interesse. Maar een kleine minderheid doet dit al (5%) of is dit van plan te gaan doen (5%). Hierbij valt op dat 23% wel wil participeren aan of meedenken over projecten in de stad, maar niet weet hoe. • In totaal geeft 76% van de panelleden aan de term ‘natuurvriendelijke oevers’ te kennen, waarvan 58% daadwerkelijk zegt hiermee bekend te zijn. De term ‘waterberging’ is iets minder bekend: 70% kent de term en 51% weet ook wat het inhoudt. • De panelleden hebben ook aangeven welke onderwerpen zij belangrijk vinden. Onderwerpen die gerelateerd zijn aan natuurvriendelijke oevers scoren over het algemeen hoog: • 92% Vindt het verbeteren van de kwaliteit van het oppervlaktewater in Delft (zeer) belangrijk. • 90% Vindt voldoende ruimte voor water en het beperken van wateroverlast (zeer) belangrijk. • 79% Vindt de aanleg van natuurvriendelijke oevers (zeer) belangrijk.

9



10



2

Aan de natuurvriendelijke oever: Buitenhof

2.1

Stap 2: Verzamelen materiaal ‘sociale kaart’ Buitenhof

In de volgende paragrafen geven we een beeld van de wijk aan de hand van informatie uit het Wijkverslag 2007, het gesprek met de wijkcoördinatoren en de huizensite Funda.nl. 2.1.1 Bestaande communicatie en bewonersparticipatie Hieronder geven we een overzicht van de informatie uit het Wijkverslag 2007 over activiteiten op het gebied van communicatie en bewonersparticipatie: • In 2006 startte Buitenhof als eerste wijk in Delft het project ‘De Wenswijk’, waarin kinderparticipatie en de wensen van kinderen centraal staan. • Eind 2006 is gestart met het initiatief ‘Ouderenproof’, een werkwijze die ouderen samenbrengt en stimuleert om tot aanbevelingen te komen over hun woon- en leefomgeving. In 2007 is gestart met het uitwerken van ideeën in werkgroepen. • In februari 2007 zijn bewoners via een informatiebijeenkomst geïnformeerd over het aanleggen van extra waterberging met NVO’s in parkje Buitenhof 1 . • In de Gillisbuurt heeft communicatie over (grof)vuil plaatsgevonden via tegels met grofvuilsjabloon, posters in de hallen van flats, stickers op ondergrondse containers, bewonersbrieven en flyers met grofvuilregels 2 . • De gemeente steunt bewoners die een straat- of buurtfeest organiseren. • De wijkkrant beleefde in 2007 haar 3e jaargang met zelfs de start van haar eigen website, maar de activiteiten rondom de wijkkrant zijn sinds eind 2007 stil komen te liggen 3 . In het Wijkverslag wordt ook aangegeven dat de laatste jaren sprake is van een toenemende sociaal-economische problematiek in vier buurten van de wijk, voornamelijk bij bewoners met een nietwesterse etniciteit. In deze buurten is sprake van een behoorlijke grofvuil- en zwerfvuilproblematiek, vernielingen en flinke jongerenoverlast. Men heeft in deze buurten geen betrokkenheid bij de woonomgeving en met elkaar. 2.1.2 Gesprek met wijkcoördinatoren Op 3 december 2008 hebben wij een overleg bijgewoond met een aantal personen van het Ingenieursbureau en de wijkcoördinatoren van Buitenhof, Hof van Delft/ Voordijkshoorn en Voorhof. De informatie die uit het gesprek met de wijkcoördinatoren naar voren is gekomen over Buitenhof, geven we weer in de volgende paragrafen. Heleen van der Linden is de wijkcoördinator van deze wijk.

1

Aanvullende informatie van de wijkcoördinator: Deze NVO is in ongeveer dezelfde buurt aangelegd als de twee geplande NVO’s. Omwonenden zijn geïnformeerd door middel van een brief en een inloopavond. Hoe breed is uitgenodigd, is niet bekend. De opkomst bij de inloopavond was met 25-30 bewoners ‘hoog’. Onder de aanwezigen waren veel ouderen. 2

Aanvullende informatie van de wijkcoördinator: In deze buurt houden bewoners zich nog steeds (meer dan) onvoldoende aan de regels. 3

Aanvullende informatie van de wijkcoördinator: De wijkkrant functioneert op het moment nog steeds niet. Wel is het de bedoeling om deze in 2009 nieuw leven in te blazen.

11



Bachsingel Heleen verwacht op deze locatie geen grote bezwaren tegen NVO’s. Wel vormt de locatie de rand van een groot probleemgebied, waardoor omwonenden vrij opvliegend kunnen zijn. Het is daarom van belang hen vooraf goed in te lichten. Inlichten door middel van een brief zal niet werken. De ervaring leert dat deze niet wordt gelezen. Van der Slootsingel Op deze locatie zullen bankjes en een vissteiger moeten worden verplaatst. Ervaringen uit het verleden leren dat daar veel verzet tegen kan komen. De locatie is geen echte overlastplek. 2.1.3 Buurtinformatie De huizensite Funda.nl geeft ons goede informatie (bron: CBS en WDM) over de buurten waar de verschillende NVO’s gepland zijn. Hieronder geven we een kort overzicht voor de buurten rond de Bachsingel en Van der Slootsingel. De gegevens zijn in bijlage 2 in grafieken weergegeven. Bachsingel en Van der Slootsingel De watergang bij de Bachsingel ligt tussen de Gillisbuurt en de Fledderusbuurt en de watergang bij de Van der Slootsingel ligt in de Fledderusbuurt. In de Gillisbuurt wonen voornamelijk alleenstaanden en gezinnen met kinderen. In de Fledderusbuurt wonen ongeveer evenveel alleenstaanden, paren zonder kinderen en gezinnen met kinderen. In de Gillisbuurt wonen relatief weinig mensen van 65 jaar en ouder, terwijl in de Fledderusbuurt relatief weinig kinderen en jongeren tot 25 jaar wonen. In beide buurten bestaat ruim 80% van de woningen uit huurwoningen. De meest voorkomende woningen zijn flats en de meeste woningen zijn tussen 1960 en 1979 gebouwd. Bijna de helft van de bewoners van de buurten heeft MBO of hoger onderwijs genoten, rond een kwart LBO of lager onderwijs en rond een kwart HBO of Universitair onderwijs. De meeste bewoners hebben een modaal of beneden modaal inkomen. Vrijwel niemand heeft een boven modaal inkomen. 2.1.4 Samenvatting sociale kaart De respons op de DIP-meting over de nieuwe binnenstadvisie was het laagst in de wijken Buitenhof en Voorhof. Ook uit het Wijkverslag en het gesprek met de wijkcoördinatoren kwam naar voren dat de omwonenden van de watergangen bij de Bachsingel en de Van der Slootsingel weinig betrokken zijn. De omgeving van de watergang bij de Bachsingel vormt de rand van een probleemgebied. De locatie bij de Van der Slootsingel is als een rustige buurt omschreven. Het valt op dat relatief veel bewoners van de Gillisbuurt en de Fledderusbuurt een beneden modaal inkomen hebben en vrijwel niemand een boven modaal inkomen. In de Fledderusbuurt wonen duidelijk minder kinderen en jongeren tot 25 jaar, vergeleken met de Gillisbuurt. Ondanks de verschillen tussen de twee locaties, zijn er ook veel overeenkomsten. Daarom adviseren wij om de bewoners bij deze locaties gezamenlijk op de hoogte te stellen.

12



2.2

Stappen 3, 4 en 5: Bepalen factoren M, C en G, noodzaak interventies en voorgestelde mix instrumenten

In de volgende paragrafen passen wij voor de omwonenden van geplande NVO’s bij de Bachsingel en Van der Slootsingel in de wijk Buitenhof van de Gemeente Delft het Triademodel toe. De gegevens van de sociale kaart gebruiken wij om een inschatting te maken van de factoren Motivatie, Capaciteit en/of de Gelegenheid en stellen we vast of er een noodzaak is om één of meer van deze factoren door middel van een interventie te verhogen. Indien nodig, geven wij een advies welke interventies nodig zijn om het gedrag van de omwonenden positief te beïnvloeden. 2.2.1 Toepassing Triademodel Naar verwachting zullen de omwonenden van de watergangen bij de Bachsingel en de Van der Slootsingel NIET makkelijk bereikt worden met de geijkte middelen zoals een brief van de gemeente of berichten in locale bladen: onze inschatting is een totaal score van 0,3%. In tabel 2 geven we de score, de verklaringen, mogelijke interventies en de score na interventie. Bij de inschatting van de scores hebben we de volgende maatstaf gebruik: Minimaal 10%

Acceptabel 50%

Zeer goed 90%

Tabel 2 – Overzicht van de scores, de verklaringen, mogelijke interventies en de scores na interventie voor de aspecten motivatie, capaciteit en gelegenheid voor de omwonenden van de Bachsingel en Van der Slootsingel. Aspect

Score

Verklaring score

Advies voor mogelijke interventie

Motivatie

10%

Uit eerdere ervaringen met burgerparticipatie blijkt dat de motivatie van de bewoners op deze locaties laag is om via de geijkte methodes kennis te nemen van ontwikkelingen in hun buurt.

Capaciteit

30%

Wij schatten in dat de bewoners niet veel moeite zullen willen doen om informatie tot zich te nemen en brieven en gemeenteberichten niet zullen lezen o.a. omdat ze officiële teksten saai vinden.

De omwonenden zullen meer gemotiveerd zijn om mondelinge informatie of informatie van het internet tot zich te nemen dan schriftelijke informatie van de gemeente. Zij zullen waarschijnlijk eerder luisteren naar iemand van binnen de gemeenschap of naar de wijkcoördinator, dan naar een willekeurige persoon van de gemeente. Voor voorbijgangers kunnen informatieborden bij de watergangen worden geplaatst. Aanvullend kan het internet gebruikt worden om te informeren en activiteiten aan te kondigen. Informatie moet op een presenteerblaadje aangereikt worden, de groep moet verleid en geamuseerd worden. De informatie zou op een luchtige en beknopte manier (bijvoorbeeld in de vorm van een strip) kunnen worden uitgelegd. Bij de informatie kunnen de gegevens van een contactpersoon of –punt (bijvoorbeeld de wijkcoördinator) worden toegevoegd, voor als bewoners vragen of opmerkingen hebben.

13



Score na interventie 50%

60%

Aspect

Score

Verklaring score


Gelegenheid

10%

Wij schatten in dat de bewoners weinig tijd zullen willen vrijmaken voor bijvoorbeeld het lezen van brieven of het bijwonen van een bewonersavond.

Door aansluiting te zoeken bij activiteiten waar de bewoners wel tijd voor vrij willen maken, zoals een wijkoverleg of buurtfeest, kan de gelegenheid worden verhoogd.

Totaal score

0.3%

Interventie nodig!


15%

2.2.2 Advies Door een gerichte informatiestrategie kan de totaal score enorm opgevoerd worden van een score van 0,3% naar 15% in de omgeving van de Bachsingel en Van der Slootsingel. Dat kan met name door: • De informatie op een simpele, informele manier te presenteren tijdens een wijkoverleg of buurtfeest. • Informatieborden (met informatie in stripvorm) te plaatsen bij de locaties waar NVO’s worden aangelegd. • Activiteiten aan te kondigen via een internetsite die veel wordt bekeken door de doelgroep (te denken valt aan Hyves). • De algemene nummers van de Gemeente Delft en het Hoogheemraadschap van Delfland te vermelden voor eventuele vragen en opmerkingen.

14



3

Aan de natuurvriendelijke oever: Hof van Delft/ Voordijkshoorn

3.1

Stap 2: Verzamelen materiaal ‘sociale kaart’ Hof van Delft/ Voordijkshoorn

In de volgende paragrafen geven we een beeld van de wijk aan de hand van informatie uit het Wijkverslag 2007, het gesprek met de wijkcoördinatoren en de huizensite Funda.nl. 3.1.1 Bestaande communicatie en bewonersparticipatie Hieronder geven we een overzicht van de informatie uit het Wijkverslag 2007 over activiteiten op het gebied van communicatie en bewonersparticipatie: • Voor overleg met betrokken bewoners en organisaties over de ontwikkelingen wat betreft het bestemmingsplan voor de Spoorzone bestaat sinds 1999 al het Platform Spoor. Doel van bijeenkomsten van het platform is het informeren van deelnemers over de voortgang, het bespreken van discussiepunten en het vooraf toetsen van besluiten. • De KinderActieRaaD (KARD) is onderdeel geworden van het brede schoolprogramma (programma om kinderen in hun eigen buurt te laten leren, spelen en gezond bewegen). Eén van de subdoelen van de KARD is het motiveren van de bewustwording van de eigen leefomgeving. • In Hof van Delft/ Voordijkshoorn zijn vele bewonersgroepen en een wijkcoördinatieteam (bestaande uit verschillende professionals) actief. • De gemeente steunt bewoners die een straat- of buurtfeest organiseren. • In 2007 zijn vier edities van de Wijkkrant verschenen, volledig door een bewonersredactie gemaakt. • De wijk heeft een eigen website: het wijkweb (www.delft.nl/hofvandelftenvoordijkshoorn), waarbij de rol van de gemeente regisserend en faciliterend is. • In de wijk staat een wijkcentrum, maar deze wordt verbouwd wegens jongerenoverlast. 3.1.2 Gesprek met de wijkcoördinatoren Op 3 december 2008 hebben wij een overleg bijgewoond met een aantal personen van het Ingenieursbureau en de wijkcoördinatoren van Buitenhof, Hof van Delft/ Voordijkshoorn en Voorhof. De informatie die uit het gesprek met de wijkcoördinatoren naar voren is gekomen over Hof van Delft/ Voordijkshoorn, geven we weer in de volgende paragraaf. Johan Tetteroo is de wijkcoördinator van deze wijk. Westplantsoen en Colijnlaan Op deze locatie wonen voornamelijk ouderen en hoog opgeleide mensen. In de buurt is een bewonerscommissie actief en Johan kent verschillende individuele geïnteresseerde bewoners. Johan kan moeilijk inschatten wat de weerstand zal zijn. Een brief zou hier een mogelijkheid zijn. Afhankelijk van het aantal reacties op deze brief kan een bewonersavond georganiseerd worden. Het is zeker belangrijk om de bewoners hier actief te betrekken. Franciska Groen (wijkcoördinator Voorhof) geeft aan dat de rugzijde van de Provinciale weg op deze locatie als ‘enge plek’ wordt gezien, door overlast van jongeren die zich daar indrinken.

15



3.1.3 Buurtinformatie De huizensite Funda.nl geeft ons goede informatie (bron: CBS en WDM) over de buurten waar de verschillende NVO’s gepland zijn. Hieronder geven we een kort overzicht. De gegevens zijn in bijlage 2 in grafieken weergegeven. Westplantsoen en Colijnlaan Alle drie de watergangen liggen in het Wilhelminapark. De watergangen bij het Westplantsoen grenzen aan de Olofsbuurt en de Ministerbuurt-Oost en de watergang bij de Colijnlaan aan de Ministerbuurt-West. In deze buurten wonen relatief veel alleenstaanden (ongeveer 40%). In de Olofsbuurt en Ministerbuurt-Oost wonen relatief veel mensen van 25 tot 45 jaar oud en relatief weinig van 65 jaar en ouder. In de Minsterbuurt-West wonen juist relatief veel ouderen van 65 jaar en ouder en weinig kinderen en jongeren tot 25 jaar. In de Olofsbuurt en Ministerbuurt-Oost bestaat ruim 70% van de woningen uit koopwoningen, in de Ministerbuurt-West is dit omgeveer 40%. In alle drie de wijken staan relatief veel rijtjeshuizen en eengezinswoningen. In de Ministerbuurt-West bestaat daarnaast ruim 20% uit zelfstandige bejaardenwoningen. De woningen in de Olofsbuurt en Ministerbuurt-Oost zijn grotendeels van voor de oorlog en in de Ministerbuurt-West van de periode daarna. De bewoners van de Olofsbuurt en Ministerbuurt-Oost zijn hoger opgeleid dan in de Ministerbuurt-West. Van alle uitgelichte buurten heeft de Olofsbuurt de meeste bewoners met HBO of Universitaire opleiding en de Ministerbuurt-Oost komt op nummer twee. Het inkomen is in deze buurten ook modaal of boven modaal, terwijl in de Ministerbuurt-West ook bijna 20% beneden modaal verdient. 3.1.4 Samenvatting sociale kaart Afgaande op bovenstaande informatie wonen rond de watergangen bij het Westplantsoen en de Colijnlaan voornamelijk ouderen en hoog opgeleide mensen (waaronder verschillende betrokken bewoners) en is een bewonerscommissie in deze omgeving actief. Het inkomen in de buurten die grenzen aan de locatie is relatief hoog. Wel vindt op de locatie jongerenoverlast plaats. De watergangen bij het Westplantsoen en de Colijnlaan liggen relatief dicht bij elkaar in het Wilhelminapark. Daarnaast constateren we veel overeenkomsten tussen de bewoners bij de verschillende locaties. Daarom adviseren wij om het betrekken van bewoners voor deze locaties samen te nemen.

3.2


In de volgende paragrafen passen wij voor de omwonenden van de watergangen bij het Westplantsoen en de Colijnlaan in de wijk Hof van Delft/ Voordijkshoorn van de Gemeente Delft afzonderlijk het Triademodel toe. De gegevens van de sociale kaart gebruiken wij om een inschatting te maken van de factoren Motivatie, Capaciteit en/of de Gelegenheid en stellen we vast of er een noodzaak is om één of meer van deze factoren door middel van een interventie te verhogen. Indien nodig, geven wij een advies welke interventies nodig zijn om het gedrag van de omwonenden positief te beïnvloeden.

16



3.2.1 Toepassing Triademodel Naar verwachting zullen de omwonenden van de watergangen bij het Westplantsoen en de Colijnlaan (redelijk) GOED bereikt worden met de geijkte middelen zoals berichten in plaatselijke kranten en de gemeentelijke website: onze inschatting is een totaal score van 34%. In de volgende tabel geven we de score, de verklaringen, mogelijke interventies en de score na interventie: 45%. Bij de inschatting van de scores hebben we de volgende maatstaf gebruik: Minimaal 10%

Acceptabel 50%

Zeer goed 90%

Tabel 3 – Overzicht van de scores, de verklaringen, mogelijke interventies en de scores na interventie voor de aspecten motivatie, capaciteit en gelegenheid voor de omwonenden van het Westplantsoen en de Colijnlaan. Aspect

Score

Verklaring



Motivatie

60%

Capaciteit

70%

Voor de ouderen zullen geijkte middelen voldoen. Voor de jongeren, die overlast veroorzaken in het park, zijn vermoedelijk aanvullende acties nodig. Om hen meer te betrekken en te motiveren, kan een adoptieproject vanuit een (of meer) aangrenzende scholen worden geïnitieerd. Niet nodig, geijkte middelen voldoen.

70%

Gelegenheid

80%


80%

Totaal score

34%

In de buurt wonen veel ouderen en heerst een grote betrokkenheid. Bij eerdere aanleg van NVO’s (Hof van Delftpark) reageerden de bewoners positief (en alert op gebreken die ontstonden). Uit de DIP37-meting blijkt dat relatief veel mensen op de hoogte zijn van het begrip NVO en dat een groot deel ook weet wat dit inhoudt. De bewoners van deze buurten zijn ook relatief hoog geschoold. Bewoners zijn al erg betrokken. Interventie mogelijk.

45%

3.2.2 Advies Ondanks dat interventie niet noodzakelijk is, kan door een gerichte informatiestrategie de totaal score flink opgevoerd worden van een score van 34% naar 45% in de omgeving van het Westplantsoen en de Colijnlaan. Dat kan met name door: • Jongeren te betrekken door een adoptieproject. Om dit te bereiken kan contact worden opgenomen met de biologiedocent(en) van de school (bijvoorbeeld het nabij gelegen Stanislascollege), die het project kan initiëren. Ook tijdens andere vakken kan aandacht worden besteedt aan NVO’s, bijvoorbeeld bij Algemene Natuurwetenschappen, Scheikunde (waterzuivering door NVO’s) en Wiskunde (extra waterberging door NVO’s). De Australische organisatie Ribbons of Blue heeft bij een aantal projecten gebruik gemaakt van adoptie van gedeeltes van waterlopen. Deze zijn als voorbeelden opgenomen in bijlage 3. Natuur- en milieucentrum de Papaver kan voor ondersteuning zorgen en de Gemeente Delft, het Hoogheemraadschap van Delfland en MWH kunnen gastlessen verzorgen over de context (Waterplan en Waterbeleid 21e eeuw).

17



18



4

Aan de natuurvriendelijke oever: Voorhof

4.1

Stap 2: Verzamelen materiaal ‘sociale kaart’ Voorhof

In de volgende paragrafen geven we een beeld van de wijk aan de hand van informatie uit het Wijkverslag 2007, het gesprek met de wijkcoördinatoren en de huizensite Funda.nl. 4.1.1 Bestaande communicatie en bewonersparticipatie Hieronder geven we een overzicht van de informatie uit het Wijkverslag 2007 over activiteiten op het gebied van communicatie en bewonersparticipatie: • In Voorhof is een bewonersplatform (bezocht door gemiddeld 20 actieve bewoners) en een wijkcoördinatieteam (bestaande uit verschillende professionals) actief. • Ook in Voorhof is in 2006 gestart met het initiatief ‘Ouderenproof’ (zie Buitenhof). In 2007 is gestart met het uitwerken van ideeën. • De gemeente steunt bewoners die een straat- of buurtfeest organiseren. • In Voorhof staan drie buurthuizen en deze worden goed gebruikt en benut. 4.1.2 Gesprek met wijkcoördinatoren Op 3 december 2008 hebben wij een overleg bijgewoond met een aantal personen van het Ingenieursbureau en de wijkcoördinatoren van Buitenhof, Hof van Delft/ Voordijkshoorn en Voorhof. De informatie die uit het gesprek met de wijkcoördinatoren naar voren is gekomen over Voorhof, geven we weer in de volgende paragrafen. Franciska Groen is de wijkcoördinator van deze wijk. Aart van der Leeuwlaan Op deze locatie wonen vooral bejaarden. Aanpassingen in hun omgeving kan heel gevoelig liggen. Franciska verwacht dat deze bewoners heel graag betrokken worden, aangezien nu al een grote betrokkenheid bestaat in deze buurt en de NVO’s zo dicht bij de flats zullen worden aangelegd. In de omgeving is een bewonerscommissie actief, die veel leden heeft. In het verleden heeft bomenkap in deze buurt geleid tot een hetze. Naast de omwonenden en de bewonerscommissie kunnen gebruikers van de weg worden gezien als belanghebbenden. Het is het beste om eerst te communiceren met de directe betrokkenen en het verzorgingstehuis en daarna met de bewonerscommissie. Informeren kan al voldoende zijn. Kruithuispad Deze locatie valt binnen de Ecozone. Hier zijn nauwelijks directe bewoners. Wel loopt er een fietsroute langs voor scholieren. Deze locatie wordt als ‘enge plek’ ervaren. De locatie bevindt zich binnen het gebied van de bewonerscommissie. Hier dient rekening mee te worden gehouden. Verder kan naar de scholen worden gecommuniceerd over veilige routes. Informeren is hier voldoende.

19



4.1.3 Buurtinformatie De huizensite Funda.nl geeft ons goede informatie (bron: CBS en WDM) over de buurten waar de verschillende NVO’s gepland zijn. Hieronder geven we een kort overzicht. De gegevens zijn in bijlage 2 in grafieken weergegeven. Aart van der Leeuwlaan en Kruithuispad De watergangen bij de Aart van der Leeuwlaan en bij het Kruithuispad liggen in de Roland Holsbuurt. De bewoners van deze buurt bestaan voor bijna 60% uit alleenstaanden. In de buurt wonen relatief weinig kinderen tot 15 jaar en relatief veel volwassenen van 25 tot 45 jaar oud. In de buurt staan ongeveer evenveel huurwoningen als koopwoningen, waarvan bijna 70% in flats en iets meer dan 15% in rijtjeshuizen en eengezinswoningen. De meeste woningen zijn gebouwd in de periode van 1960 tot 1979. Ruim de helft van de bewoners heeft MBO of hoger onderwijs genoten en ongeveer 30% HBO of een Universitaire opleiding. Het inkomen is overwegend modaal (40%). 4.1.4 Samenvatting sociale kaart Rond de watergang bij de Aart van der Leeuwlaan wonen vooral bejaarden. In de buurt bestaat een grote betrokkenheid en is een bewonerscommissie actief. Het opleidingsniveau en het inkomen in de aangrenzende buurten zijn redelijk gemiddeld, afgaande op Funda.nl. Bij het Kruithuispad zijn geen directe omwonenden. Aangezien bij de watergang bij het Kruithuispad geen directe omwonenden zijn en het betrekken van bewoners daardoor minimaal zal zijn, adviseren we ook hier om het betrekken van bewoners voor de locaties samen te nemen.

4.2


In de volgende paragrafen passen wij voor de omwonenden van de watergangen bij de Aart van der Leeuwlaan en het Kruithuispad in de wijk Voorhof van de Gemeente Delft afzonderlijk het Triademodel toe. De gegevens van de sociale kaart gebruiken wij om een inschatting te maken van de factoren Motivatie, Capaciteit en/of de Gelegenheid en stellen we vast of er een noodzaak is om één of meer van deze factoren door middel van een interventie te verhogen. Indien nodig, geven wij een advies welke interventies nodig zijn om het gedrag van de omwonenden positief te beïnvloeden. 4.2.1 Toepassing Triademodel Naar verwachting zullen de omwonenden van de watergangen bij de Aart van der Leeuwlaan (redelijk) GOED bereikt worden met de geijkte middelen zoals berichten in plaatselijke kranten en de gemeentelijke website: onze inschatting is een totaal score van 19%. In de volgende tabel geven we de score, de verklaringen, mogelijke interventies en de score na interventie: 43%.

20



Bij de inschatting van de scores hebben we de volgende maatstaf gebruik: Minimaal 10%

Acceptabel 50%

Zeer goed 90%

Tabel 4 – Overzicht van de scores, de verklaringen, mogelijke interventies en de scores na interventie voor de aspecten motivatie, capaciteit en gelegenheid voor de omwonenden van de Aart van der Leeuwlaan. Aspect

Score

Verklaring


Motivatie

90%


Capaciteit

30%

Gelegenheid

80%

Totaal score

22%

De omwonenden zijn erg bij de buurt betrokken. Uit de DIP37-meting blijkt dat relatief veel mensen op de hoogte zijn van het begrip NVO en dat een groot deel ook weet wat dit inhoudt, maar voor ouderen kan dit en de gevolgen voor hun omgeving moeilijker te begrijpen zijn. De buurt is al vrij betrokken. Interventie nodig!


Door gelijkgestemden, bijvoorbeeld omwonenden van de NVO bij de Koningin Emmalaan 4 , hun ervaringen te laten delen met een gelijksoortig project, kan de boodschap al een stuk duidelijker worden. Hierdoor zullen de bewoners naar verwachting positiever tegenover de ontwikkelingen komen te staan. Het delen van ervaringen van gelijkgestemden bij eenzelfde project kan ook rust geven.

60%


80% 43%

4.2.2 Advies Door een gerichte informatiestrategie kan de totaal score aanzienlijk opgevoerd worden van een score van 22% naar 43% in de omgeving van de Aart van der Leeuwlaan. Dat kan met name door: • De omwonenden bij de Aart van der Leeuwlaan in contact te brengen met omwonenden van de NVO bij de Koningin Emmalaan, zodat zij ervaringen kunnen uitwisselen. Dit kan bijvoorbeeld plaatsvinden tijdens een inloopavond. Bij het Kruithuispad zijn geen directe omwonenden. De fietsers die hier langs komen, kunnen worden ingelicht door informatieborden. Hier kan bijvoorbeeld in stripvorm worden uitgelegd wat er staat te gebeuren.

4

Tijdens één van de voorbereidende gesprekken met de gemeente hoorden wij dat bij de Koningin Emmalaan al een NVO is aangelegd. In eerste instantie heeft de aanleg onder de (overwegend oudere) bewoners tot commotie geleid, maar uiteindelijk zijn zij erg tevreden met de NVO.

21



22



5

Aan de natuurvriendelijke oever: Provinciale weg zuid

5.1

Stap 2: Verzamelen materiaal ‘sociale kaart’ Provinciale weg zuid

In de volgende paragrafen geven we een beeld van de wijk aan de hand van informatie uit het gesprek met de wijkcoördinatoren en de huizensite Funda.nl. 5.1.1 Gesprek met de wijkcoördinatoren Op 3 december 2008 hebben wij een overleg bijgewoond met een aantal personen van het Ingenieursbureau en de wijkcoördinatoren van Buitenhof, Hof van Delft/ Voordijkshoorn en Voorhof. De informatie die uit het gesprek met de wijkcoördinatoren naar voren is gekomen over het gebied rond de Provinciale weg zuid, geven we weer in de volgende paragraaf. De Provinciale weg zuid ligt op de grens van de wijken Buitenhof en Voorhof. Provinciale weg zuid Ook deze locatie valt binnen de Ecozone. Omdat waarschijnlijk groen moet worden opgeofferd voor de aanleg van NVO’s en daardoor de afschermende strook langs de Provinciale weg smaller wordt, verwachten Heleen en Franciska dat dit vrij gevoelig zal liggen. Aan de andere kant kan het verkleinen van de strook ook een positieve invloed hebben op de situatie van de fietspaden op deze locatie; deze worden nu als ‘enge plek’ ervaren. Op deze locatie zijn naast aangrenzende bewoners ook scholen, een bewonerscommissie (Voorhof) en verenigingen (Buitenhof) die betrokken kunnen worden. Aan de kant van Buitenhof wonen veel hoog opgeleide mensen. Een informatieavond wordt als een mogelijkheid gezien. Ook kunnen mensen worden geïnformeerd via de moskee en kerken. 5.1.2 Buurtinformatie De huizensite Funda.nl geeft ons goede informatie (bron: CBS en WDM) over de buurten waar de verschillende NVO’s gepland zijn. Per locatie geven we een kort overzicht. De gegevens zijn in bijlage 2 in grafieken weergegeven. De watergangen langs de Provinciale weg Zuid liggen verspreid in verschillende buurten. De watergang bij het kruispunt Kruithuisweg ligt in Buitenhof-Zuid. De watergang bij het Zweerspad ligt tussen de Vrijheidsbuurt en de Pijperring. De sloten langs het fietspad Hoventunnel en de watergang bij de Gymzaal liggen in de Aart van der Leeuwbuurt. De watergang bij het Componistenpad ligt in de Juniusbuurt. Kruispunt Kruithuisweg De huishoudens in Buitenhof-Zuid bestaan voor bijna tweederde uit gezinnen met kinderen. Dat is ook te zien aan de leeftijden; in de buurt wonen relatief veel kinderen tot 15 jaar en volwassenen van 25 tot 45 jaar. Ongeveer 60% van de woningen zijn koopwoningen, voornamelijk rijtjeshuizen en eengezinswoningen. De meeste woningen zijn gebouwd na 1970. In Buitenhof-Zuid wonen relatief veel mensen met HBO of Universitaire opleiding (bijna 35%). Ongeveer 45% van de bewoners heeft ook een boven modaal inkomen.

23



Zweerspad In de Vrijheidsbuurt wonen relatief veel gezinnen met kinderen (ruim 40%). In de Pijperring is het type huishouden vrijwel gelijk verdeeld. In beide buurten zijn de leeftijden ongeveer gelijk verdeeld. Wel wonen in de Vrijheidsbuurt relatief veel volwassenen van 25 tot 45 jaar en in de Pijperring relatief veel volwassenen tussen de 45 en 65 jaar oud. In beide buurten zijn de meeste woningen huurwoningen. In de Vrijheidsbuurt staan relatief veel flats. In de Pijperring staan relatief veel zelfstandige bejaardenwoningen, maar ook veel flats en boerderijen of tuinderijen. Ongeveer de helft (Vrijheidsbuurt) of tweederde (Pijperring) van de woningen is gebouwd tussen 1960 en 1969. In beide buurten heeft ongeveer 45% MBO of hoger onderwijs genoten en is de rest van de bewoners ongeveer gelijk verdeeld over de andere twee klassen. In de Vrijheidsbuurt verdienen ongeveer evenveel mensen beneden modaal, modaal of boven modaal. In de Pijperring is ruim 50% van de inkomens boven modaal. Fietspad Hoventunnel en Gymzaal In de Aart van Leeuwenbuurt wonen relatief veel alleenstaanden en relatief veel mensen tussen de 25 en 45 jaar oud. In deze buurt staan relatief veel huurwoningen. De meeste woningen zijn zelfstandige bejaardenwoningen, maar er staan ook veel boerderijen of tuinderijen en flats. De woningen zijn van voor 1940 of uit de periode tussen 1960 en 1979. De meeste mensen hebben MBO of hoger onderwijs genoten en ongeveer 70% heeft een boven modaal inkomen. Componistenpad In de Juniusbuurt wonen ook relatief veel alleenstaanden. Hier zijn de meeste bewoners tussen de 25 en 65 jaar oud. In deze buurt staan ongeveer evenveel huurwoningen als koopwoningen, waarvan voornamelijk flats en rijtjeshuizen of eengezinswoningen. De meeste woningen zijn gebouwd tussen 1980 en 1989. Ook hier hebben de meeste bewoners MBO of hoger onderwijs gedaan. Het inkomen is overwegend modaal. 5.1.3 Sociale kaart De betreffende wijkcoördinatoren hebben aangegeven dat langs de Provinciale weg bewoners, scholen, een bewonerscommissie en verenigingen aanwezig zijn. Aan de Buitenhofzijde wonen veel hoog opgeleide mensen.

5.2


In de volgende paragrafen passen wij voor de omwonenden van de watergangen langs de Provinciale weg zuid van de Gemeente Delft afzonderlijk het Triademodel toe. De gegevens van de sociale kaart gebruiken wij om een inschatting te maken van de factoren Motivatie, Capaciteit en/of de Gelegenheid en stellen we vast of er een noodzaak is om één of meer van deze factoren door middel van een interventie te verhogen. Indien nodig, geven wij een advies welke interventies nodig zijn om het gedrag van de omwonenden positief te beïnvloeden.

24



5.2.1 Toepassing Triademodel Naar verwachting zullen de omwonenden van de watergangen langs de Provinciale weg zuid SLECHT bereikt worden met de geijkte middelen zoals berichten in plaatselijke kranten en de gemeentelijke website: onze inschatting is een totaal score van 3.6%. In de volgende tabel geven we de score, de verklaringen, mogelijke interventies en de score na interventie: 9%. Bij de inschatting van de scores hebben we de volgende maatstaf gebruik: Minimaal 10%

Acceptabel 50%

Zeer goed 90%

Tabel 5 – Overzicht van de scores, de verklaringen, mogelijke interventies en de scores na interventie voor de aspecten motivatie, capaciteit en gelegenheid voor de omwonenden van de Provinciale weg zuid. Aspect

Score

Verklaring score


Motivatie

60%


Capaciteit

20%

Gelegenheid

30%

Totaal score

3.6%

Langs de Provinciale weg zuid zijn een bewonerscommissie en verschillende verenigingen actief. Uit de DIP37-meting blijkt dat relatief veel mensen op de hoogte zijn van het begrip NVO en dat een groot deel ook weet wat dit inhoudt, maar voor het weghalen van een deel van het afschermend groen kan veel onbegrip zijn. Ondanks de bewonerscommissie en verschillende verenigingen, zullen niet alle betrokkenen via de geijkte methodes bereikt kunnen worden, doordat de NVO’s realtief ver weg van hun woningen zullen worden aangelegd en ze hier geen tijd voor kunnen of willen vrijmaken. Interventie nodig!

25


Wanneer een deel van het afschermend groen opgeofferd moet worden voor de aanleg van NVO’s dient dit goed gecommuniceerd te worden om verzet te voorkomen. De informatie naar deze groep mensen moet een duidelijk overzicht geven van voor- en nadelen. Hier dient zeker nadruk te worden gelegd op het feit dat het fietspad door betere zichtlijnen veiliger kan worden.

30%

Om in één keer een grote groep mensen te bereiken kan gebruik worden gemaakt van bestaande instellingen als scholen, kerken (en moskee) en bewonerscommissies om informatie te verspreiden. Door een combinatie van communicatiemiddelen te gebruiken (inloopavond, informatieborden, folders, etc.) zullen ook de bewoners die niet bij een inloopavond willen of kunnen zijn op de hoogte kunnen worden gebracht van de ontwikkelingen.

50%


9%


5.2.2 Advies Wij verwachten dat zelfs door een gerichte informatiestrategie de totaal score slechts minimaal opgevoerd worden van een score van 3.6% naar 9% in de omgeving van de Provinciale weg zuid. Wij verwachten dat de weerstand tegen het opofferen van afschermend groen voor NVO’s moeilijk verminderd kan worden, vanwege de volgende redenen: • Het is moeilijk uit te leggen waarom een strook groen die belangrijke functies heeft (denk aan tegenhouden van fijnstof en geluid en uit het zicht onttrekken van de weg) gedeeltelijk moet opgeofferd worden voor een aantal kleine NVO’s; • Het moeilijk te bepalen is welke bewoners moeten worden betrokken, aangezien rond de betreffende locaties geen directe omwonenden zijn.

26



6

Planning

In dit hoofdstuk geven we eerst een algemeen overzicht van de planning van de activiteiten waarmee we het algemene doel willen bereiken. Daarna geven we een overzicht van de doelen en de aanvullende activiteiten voor Buitenhof, Hof van Delft/ Voordijkshoorn, Voorhof en Provinciale weg Zuid. In paragraaf 6.7 geven we een overzicht van de activiteiten in de vorm van een draaiboek, waar we ook aangeven welke activiteiten door welke partijen kunnen worden uitgevoerd.

6.1

Overzicht planning

In paragraaf 1.3 hebben we beschreven dat raadplegen de meest geschikte vorm van participatie is voor het betrekken van bewoners bij de geplande NVO’s in Delft. Hieruit volgt het volgende algemene doel: ‘Omwonenden en andere geïnteresseerden informeren over de verwachtte activiteiten en hen de mogelijkheid bieden om een reactie te leveren op bepaalde uitvoeringsaspecten’. Voor enkele locaties hebben we dit doel iets aangepast (zie paragraaf 6.3 tot en met 6.6). In onderstaande tabel geven we een overzicht van de resultaten waarmee we het bovenstaande doel willen bereiken, de activiteiten die daarvoor nodig zijn en de planning van deze activiteiten. Tabel 6 – Overzicht van de gewenste resultaten om het algemene doel te halen, de daarvoor benodigde activiteiten en de planning van deze activiteiten. Resultaten

Activiteiten

Planning (week)

Informatie op websites Bericht opstellen Gemeente en HoogTelefonisten informeren heemraadschap Bericht met contactgegevens plaatsen

3

4

x

x

x

5

7

9

10 11 12 13 14 15 16

x x

Link op wijkwebs

x

x

x

x

Selecteren bewoner(s) interview

x

x x

Artikel schrijven (ook uitleg NVO’s)

x x

x

Artikel plaatsen

x

Plan opstellen voor avond

x

Uitnodigingen opstellen

x x

Uitnodigingen versturen

x

Organisatie avond

x

Hand-outs opstellen en drukken

x

x

x

x

x

x

Inloopavond leiden

x

Verwerken resultaten inloopavond

x

x

x

Terugkoppeling aan bewoners Informatieborden

Strip ontwikkelen

x x

x

Constructie informatieborden

x

Informatieborden plaatsen

27

x

x

Interview afnemen en verwerken

Inloopavond

8

x

Bericht updaten Artikel in stadskrant

6

x

x

x x



6.2

Activiteiten stadsbreed

Informatie op websites Gemeente en Hoogheemraadschap Wij adviseren om een bericht op een centrale plaats op het internet te plaatsen (sites Gemeente Delft en Hoogheemraadschap van Delfland), met daarbij illustraties, foto’s of een strip ter verduidelijking. Volgens de DIP-meting over afval en water raadplegen 36% tot 67% van de ondervraagden de website of het telefoonnummer van de gemeente, wanneer zij een vraag hebben of een melding willen doorgeven. Deze zijn dus waarschijnlijk goede communicatiemiddelen voor informatie over NVO’s. Op eventuele andere sites (bijvoorbeeld de wijkwebs) kunnen kortere teksten komen te staan met een link naar het centrale bericht. Op deze manier kan de informatie makkelijker up-todate worden gehouden, omdat alleen het hoofdartikel hoeft worden aangepast. We raden aan om in de andere communicatiemiddelen (artikel, uitnodigingen, etc.) de link van het centrale bericht te vermelden. We adviseren om bij het bericht contactgegevens te plaatsen, zodat bewoners kunnen reageren en vragen kunnen stellen. Het centrale telefoonnummers van de Gemeente Delft en het Hoogheemraadschap van Delfland vormen een goede optie. Via deze telefoonnummers kunnen bewoners worden doorverbonden met de juiste personen. Om dit goed te laten verlopen moeten de telefonisten worden ingelicht. Daarnaast kan informatie worden toegevoegd wat bewoners zelf kunnen doen om de NVO’s in goede staat te houden of om zelf NVO’s aan te leggen. Deze informatie kan ook worden gebruikt voor de andere communicatiemiddelen. Artikel in stadskrant Aangezien kranten over het algemeen beter gelezen worden dan de gemeentelijke websites, zal een artikel in de krant een positieve aanvulling vormen. Wij adviseren om zowel algemene informatie als eerdere ervaringen te verwerken in het artikel. Naast algemene informatie als uitleg over NVO’s, hun nut en de geplande locaties, kunnen eerdere ervaringen door middel van een interview met één of meerdere bewoners van de Koningin Emmalaan in het artikel worden verwerkt. Het artikel kan gepubliceerd worden in Delftse Post of Delft op Zondag (niet elke wijk heeft op dit moment een Wijkkrant). We adviseren om het artikel voor de bewonersavond te plaatsen, zodat deze in het artikel kan worden aangekondigd. Eventueel kunnen het interview en de algemene informatie in aparte artikelen worden verwerkt, zodat twee keer een aankondiging in de krant kan verschijnen. Twee keer per jaar komt de Waterkrant uit, om bewoners te informeren over de plannen en werkzaamheden in het kader van het Waterplan. In mei 2009 komt de volgende editie uit. Deze Waterkrant kan goed worden gebruikt om bewoners nogmaals te informeren over de werkzaamheden wat betreft NVO’s. Uit de Dip-meting over afval en water blijkt dat de Waterkrant de belangrijkste informatiebron voor de geraadpleegde bewoners is voor informatie over het Waterplan. Inloopavond Bij de Gemeente Delft bestaat de voorkeur voor een centrale inloopavond. In Buitenhof bestaat naar verwachting geen of weinig interesse voor een inloopavond en bij de Kruithuisweg en de Provinciale weg Zuid zijn geen directe omwonenden. Bij zowel de Aart van der Leeuwlaan als in Hof van Delft/ Voordijkshoorn wordt een grote betrokkenheid verwacht. Van deze locaties komen de NVO’s bij de Aart van der Leeuwlaan het dichts bij de omwonenden te liggen en de bewoners op deze locatie zijn naar verwachting slecht mobiel. Daarom adviseren wij om de inloopavond dichtbij de Aart van der Leeuwlaan (in Voorhof) te organiseren.

28



Bewoners en bewonerscommissies (op die in Buitenhof na) die in de directe omgeving van de aan te leggen NVO’s wonen of actief zijn zullen het waarderen om via een brief (met extra informatie) persoonlijk te worden uitgenodigd. We raden daarnaast aan om de inloopavond gemeentebreed aan te kondigen, zodat eventueel geïnteresseerde bewoners uit Buitenhof, uit andere buurten binnnen Voorhof en Hof van Delft/ Voordijkshoorn en uit andere wijken ook een mogelijkheid hebben om hun reactie te kunnen leveren. Tijdens de inloopavond kunnen de verschillende groepen van locaties (Buitenhof, Hof van Delft/ Voordijkshoorn, Voorhof en Provinciale weg Zuid) in verschillende hoeken worden vertegenwoordigd. Een continue powerpointpresentatie of panelen met informele informatie en beeldmateriaal (bijvoorbeeld de strips die worden ontwikkeld voor andere doeleinden) is een goede methode om bewoners over NVO’s in het algemeen te informeren. Na afloop van de avond kunnen hand-outs met een vragenlijst worden meegeven, zodat bewoners weten waar ze met opmerkingen of vragen terecht kunnen en hun reactie kunnen geven. Deze reacties dienen binnen een bepaalde tijd terug gestuurd te worden om tijdig verwerkt te worden. Dit moet duidelijk vermeld worden op de formulieren. Het reactieformulier kan ook digitaal beschikbaar worden gesteld bij het bericht op de sites van de Gemeente Delft en het Hoogheemraadschap van Delfland. Tijdens de inloopavond adviseren wij om in de hoek van Voorhof één of meerdere bewoners van de Koningin Emmalaan aanwezig te laten zijn, om over hun ervaringen te kunnen vertellen aan de bewoners van de Aart van der Leeuwlaan. Wij verwachten dat het delen van ervaringen een positieve invloed zal hebben op de houding van de bewoners van de Aart van der Leeuwlaan ten opzichte van NVO’s. Wanneer voor de NVO’s bij de Provinciale weg zuid bomen zullen moeten wijken, dient voor deze locatie extra aandacht worden te besteedt aan de afwegingen die hieraan ten grondslag liggen en de voordelen te benadrukken. De reacties op de inloopavond kunnen worden terug gekoppeld naar de bewoners door middel van een brief of e-mail naar geïnteresseerde bewoners. Andere bewoners kunnen hiervan op de hoogte worden gesteld door een bericht in de stadskrant. Informatieborden In voorgaande hoofdstukken hebben wij advies gegeven om bij de waterlopen in Buitenhof, bij de waterloop bij het Kruithuispad in Voorhof en bij de waterlopen bij de Provinciale weg informatieborden te plaatsen over de geplande activiteiten. Om deze borden zo toegankelijk mogelijk te maken, kan de boodschap worden gepresenteerd in de vorm van een strip. Deze moet ontwikkeld worden en verwerkt worden in een informatiebord.

6.3

Doelen en aanvullende activiteiten per locatie

6.3.1 Buitenhof Doel: ‘Omwonenden informeren over de te verwachten activiteiten’. Veel van de in paragraaf 6.2 beschreven activiteiten zullen vermoedelijk niet de bewoners rond de Van der Slootsingel en Bachsingel bereiken. Informatie verstrekken tijdens een informele gebeurtenis als een wijk-/buurtfeest heeft naar verwachting een groter bereik.

29



Informeren tijdens wijk-/ buurtfeest De wijkcoördinator van Buitenhof heeft aangegeven dat twee mogelijkheden bestaan om de bewoners rond de Van der Slootsingel en Bachsingel in te lichten: • De realisatie van de nieuwe wijkaccomodatie in het voorjaar aan de Buitenhofdreef, ter hoogte van de Fledderusbuurt. • Een wijkfeest tijdens de zomervakantie. Wat betreft de planning van het Ingenieursbureau van de Gemeente heeft de realisatie van de nieuwe wijkaccomodatie de voorkeur. Flyers en ander informatiemateriaal kan beschikbaar worden gesteld door verschillende vakteams van de Gemeente Delft en het Hoogheemraadschap van Delfland. Informatie in de vorm van een strip zal vermoedelijk eerder gelezen worden dan een gewone tekst. In samenwerking met de wijkcoördinator van Buitenhof kan een plan worden opgesteld hoe de doelgroep zo goed mogelijk bereikt kan worden. Het informeren kan vervolgens grotendeels via deze persoon gaan lopen, aangezien deze bekend is met de wijk en een vertrouwd gezicht is. De planning van deze activiteit is afhankelijk van de precieze datum van de gekozen gebeurtenis en van de verdere invulling die hieraan wordt gegeven en is daarom (nog) niet opgenomen in dit advies. 6.3.2 Hof van Delft/ Voordijkshoorn Doel: ‘Omwonenden en andere geïnteresseerden informeren over de te verwachten activiteiten en hen de mogelijkheid bieden om een reactie te leveren op bepaalde uitvoeringsaspecten’. Aanvullend doel: ‘Leerlingen van het Stanislascollege extra betrekken bij NVO’s door met hen samen te werken’. Om het eerste doel te bereiken, zijn naar verwachting geen additionele activiteiten nodig naast de activiteiten beschreven in paragraaf 6.2. Voor het tweede doel zijn wel aanvullende activiteiten nodig, in dit geval het organiseren van een adoptieproject. Adoptie van NVO’s door leerlingen Voor het adoptieproject kan contact worden opgenomen met de biologielera(a)r(en) van de school (bijvoorbeeld het Stanislascollege), die het project kan initiëren. Eventueel kan tijdens andere vakken ook aandacht worden besteedt aan NVO’s, bijvoorbeeld bij Algemene Natuurwetenschappen, Scheikunde (waterzuivering door NVO’s) en Wiskunde (extra waterberging door NVO’s). Dit is afhankelijk van het schoolprogramma van de betreffende school. De Gemeente, het Hoogheemraadschap en MWH kunnen gastlessen verzorgen over de context (Waterplan en Waterbeleid 21e eeuw). Met behulp van de Papaver en geïnteresseerde docenten kan een plan worden opgesteld. Het is waarschijnlijk niet mogelijk om dit schooljaar al een adoptieproject te starten. Dit maakt een koppeling met de andere communicatieactiviteiten moeilijk. Ook is het nog te vroeg om nu al een planning op te stellen.

30



6.3.3 Voorhof Doel Aart van der Leeuwlaan: ‘Omwonenden en andere geïnteresseerden informeren over de te verwachten activiteiten en hen de mogelijkheid bieden om een reactie te leveren op bepaalde uitvoeringsaspecten’. Doel Kruithuispad: ‘Omwonenden informeren over de te verwachten activiteiten’. De activiteiten uit paragraaf 6.2 zullen vermoedelijk voldoende zijn om bovenstaande doelen te bereiken. Wij adviseren daarom geen aanvullende activiteiten voor de NVO’s in deze wijk.

6.3.4 Provinciale weg Zuid Doel: ‘Omwonenden en andere geïnteresseerden informeren over de te verwachten activiteiten en hen de mogelijkheid bieden om een reactie te leveren op bepaalde uitvoeringsaspecten.’ Naast de al genoemde resultaten in paragraaf 6.1 adviseren wij geen aanvullende resultaten om bovenstaand doel te bereiken. Voor de locaties langs de Provinciale weg Zuid bestaan nog enkele onzekerheden (bijvoorbeeld de afweging tussen groen en water). Wij adviseren om een aparte planning op te stellen voor deze locaties zodra deze onzekerheden zijn opgelost en deze planning af te stemmen op andere activiteiten in dit gebied (zoals de aanleg van nieuwe riolering).

6.4

Draaiboek

In deze paragraaf geven we per week een overzicht van de geplande activiteiten, met daarbij de actoren. GD staat voor de betrokken vakteams van de Gemeente Delft. We duiden de vakteams apart aan met I (Ingenieursbureau), M (Milieu) en C (Communicatie). De wijkcoördinatoren duiden we aan met W. HD staat voor Hoogheemraadschap van Delfland.

31



Tabel 7 – Overzicht van de activiteiten per week en van wie deze activiteiten kunnen uitvoeren. Week

Activiteiten

Actoren

3 Bericht opstellen websites gemeente en hoogheemraadschap Telefonisten informeren

GD en HD GD en HD

Selecteren bewoner(s) Koningin Emmalaan voor interview / inloopavond GD (via W) Strip ontwikkelen

GD (M)

4 Bericht opstellen websites gemeente en hoogheemraadschap Telefonisten informeren

GD en HD GD en HD

Bericht met contactgegevens plaatsen op websites

GD en HD

Links plaatsen op Wijkwebs

GD

Selecteren bewoner(s) Koningin Emmalaan voor interview / inloopavond GD (via W) Strip ontwikkelen

GD (M)

5 Interview bewoner(s) Koningin Emmalaan afnemen en verwerken Plan opstellen inloopavond 6 Bericht websites gemeente en hoogheemraadschap updaten Interview bewoner(s) Koningin Emmalaan afnemen en verwerken

GD en HD GD (C of W)

Artikel schrijven

GD en HD

Plan opstellen inloopavond

GD en HD

7 Artikel schrijven

GD en HD

Uitnodigingen opstellen inloopavond

GD

Organisatie van inloopavond

GD en HD

8 Bericht websites gemeente en hoogheemraadschap updaten

GD en HD

Artikel plaatsen in krant

GD (M of C)

Uitnodigingen inloopavond versturen

GD (I)


GD (en HD)

9 Organisatie van inloopavond

GD (en HD)


GD en HD


GD (en HD)

Hand-outs informatieavonden opstellen en drukken

GD

11 Organisatie van inloopavond

GD (en HD)

Hand-outs informatieavonden opstellen en drukken 12 Bericht websites gemeente en hoogheemraadschap updaten

GD GD en HD

Inloopavond

GD (I en eventueel W)

Verwerken van resultaten van inloopavond

GD (I)

13 Verwerken van resultaten van inloopavond

GD (I)


GD (I)


GD en HD

Verwerken van resultaten van inloopavond

GD (I)


GD (I)

15 Terugkoppeling van inloopavond aan bewoners Constructie van informatieborden

GD (I en eventueel W) GD (I)

16 Bericht websites gemeente en hoogheemraadschap updaten Informatieborden plaatsen

32

GD (C of W) GD en HD

GD en HD GD (I)



Bijlagen

Bijlage 1: Bijlage 2: Bijlage 3:

De Watertrap Overzicht gegevens Funda.nl Voorbeeld Ribbons of Blue

Bijlage 1

De Watertrap

De Watertrap

De werkwijze voor het betrekken van bewoners bij natuurvriendelijke oevers in Delft is gebaseerd op het participatiemodel ‘de Watertrap’ dat binnen het project ‘Bewoners aan de bak! is ontwikkeld. In de onderstaande paragrafen bespreken we dit participatiemodel en een stappenplan op welke wijze de Watertrap voor de Gemeente Delft kan worden toegepast.

Het participatiemodel ‘de Watertrap’ Het gedragsmodel van Poiesz en de participatieladder zijn gecombineerd tot één eenvoudige participatiesleutel die toegepast kan worden in stedelijke waterprojecten, ‘de watertrap’. Zie figuur 1 voor de watertrap. Capaciteit

Samenwerken

Samenwerken of

en Gelegenheid

Raadplegen

of

en

Informeren

Motivatie


De participatieladder De participatieladder is het eerste deel van de Watertrap. Participatie is mogelijk in vele gradaties 5 . Omwille van de praktische hanteerbaarheid hebben we deze in het kader van ‘Bewoners aan de bak!’ teruggebracht tot drie gradaties van participeren: • Informeren: de overheid is actief sturend en de bewoner is passief. • Raadplegen: de overheid is raadplegend/participatief en vraagt de bewoner om advies. De rol van de bewoner is actiever: het inbrengen van diens mening en ervaring. • Samenwerken: bij samenwerken zoeken overheid en bewoner samen actief naar de beste oplossing; de overheid is delegerend tot faciliterend en de bewoner is (mede)beslisser tot initiatiefnemer. We willen benadrukken dat het toepassen van drie gradaties geen oordeel inhoudt over de wenselijkheid van een bepaalde vorm van participatie. De ene vorm is niet ‘beter’ of ‘slechter’ dan de ande5


re vorm. Hieronder wordt aangegeven welke vorm van participeren aansluit bij welk type project en wat het onder die condities inhoudt: • Informeren: informeren is geschikt als alle (rand)voorwaarden van een project reeds vastliggen. Dit is het geval voor de communicatie over de geplande stedelijke waterprojecten uit het waterplan: de projecten liggen vast en de bewoners en bedrijven worden geïnformeerd over de projecten. • Raadplegen is geschikt voor stedelijke waterprojecten waarbij er verschillende alternatieven zijn om de openbare ruimte in te richten en waarbij er gelegenheid is de ontwerpen [de plannen] aan te passen [/bij te sturen] aan datgene wat uit de raadpleging naar voren is gekomen. • Samenwerken is de aangewezen methode bij stedelijke waterprojecten waarbij op het eigen terrein van de bewoners activiteiten plaats moeten vinden. Gedragsmodel van Poiesz Het tweede deel van de Watertrap is het ‘Triademodel voor gedragmanagement’ van Prof. Dr. Theo B.C. Poiesz 6 . Het Triademodel ‘voorspelt’ aan de hand van drie factoren het gedrag van bewoners. De drie factoren zijn Motivatie (M), Capaciteit (C) en Gelegenheid (G). Deze drie factoren hangen onderling sterk samen. Wanneer één van de factoren niet voldoende is, dan beïnvloedt dit het totaalresultaat sterk, ook al zijn de andere factoren goed geregeld. In formulevorm is ziet het Triademodel er als volgt uit: Gedrag = Motivatie * Capaciteit * Gelegenheid

Nadere toelichting Motivatie, Capaciteit en Gelegenheid Motivatie Motivatie is de mate waarin een persoon belangstelling heeft voor het resultaat van een project of bepaald gedrag. De motivatie kan vanuit de persoon zelf (intern) of door externe factoren worden beïnvloed. Interne motivatie, vanuit de persoon zelf, kan bestaan uit: • interesses; • wensen; • doeleinden. Voorbeeld: het afkoppelen van hemelwater en het vergroten van de capaciteit van het afvalwatersysteem levert een bijdrage aan het voorkomen van (mijn) wateroverlast in onze wijk.

Motivatie wordt beïnvloed door externe factoren die de persoon onder andere bereiken via gerichte communicatie. Chialdini 7 onderscheidt zes verschillende principes om mensen ‘over te halen’: 1. ‘voor wat hoort wat’: men is geneigd te voldoen aan een verzoek van iemand waarvan men iets ontvangen heeft;

6 7

Gedragsmanagement: waarom mensen zich (niet) gedragen, Prof. Dr. Theo B.C. Poiesz, 1999 Influence, The Psychology of Persuasion, Robert B. Cialdini

2. ‘consistentie’: men is geneigd in een bepaalde beweging te bewegen als dat in lijn is met iets waaraan men zich reeds gecommitteerd heeft; 3. ‘autoriteit’: men is geneigd om de aanwijzingen of aanbevelingen te volgen van iemand die zij een bepaalde autoriteit of expertise toedichten; 4. ‘sociale validatie’: mensen zijn meer geneigd een aanbevolen actie te ondernemen als anderen – in het bijzonder gelijkgestemden – die actie ook ondernemen; 5. ‘schaarsheid’: mensen vinden zaken en kansen meer aantrekkelijk als ze schaars of bijzonder zijn of afnemen in beschikbaarheid; 6. ‘aardig vinden/ vriendschap’: mensen zeggen graag ‘ja’ tegen diegenen die ze kennen en aardig vinden. Voorbeeld van sociale validatie (4): huishoudens zijn meer geneigd mee te doen aan een afkoppelproject als meerdere mensen in de straat meedoen; men wil geen spelbreker zijn.

Capaciteit Capaciteit is de mate waarin een persoon over eigenschappen en middelen beschikt om het gewenste gedrag te vertonen. Capaciteit kan vanuit de persoon zelf (intrinsieke capaciteit) en/of door externe factoren (extrinsieke capaciteit) worden beïnvloed. Intrinsieke capaciteit gaat over de eigen inzetbaarheid voor de uitvoering van een taak. Extrinsieke capaciteit is de hoeveelheid hulp, ondersteuning of assistentie die de eigen mogelijkheden van een persoon vergroten. De intrinsieke capaciteit is in te delen in drie aspecten: • Het financiële aspect: de hoeveelheid geld die een persoon beschikbaar/ over heeft voor een bepaalde taak. Voorbeeld: het bedrag dat een huishouden op kan brengen om de investering te dragen voor het aanpassen van zijn hemelwaterafvoer en het aanleggen van de afvoerleiding van zijn perceel naar het hemelwaterriool van de gemeente.

•

Het fysieke aspect: de fysieke mogelijkheden die een persoon heeft voor het verrichten van een bepaalde taak.

Voorbeeld: ouderen zullen niet zomaar in staat zijn om zelf aansluitingen te maken op het hemelwaterriool van de gemeente.

•

De mentale vaardigheden en beschikbaarheid van hulpmiddelen: de hoeveelheid mentale inspanning die de persoon over heeft om zich een taak eigen te maken. Dit hangt samen met het IQ en het abstractievermogen.

Voorbeeld: een huishouden begrijpt niet wat afkoppelen is of denkt dat het ontwerp, de aanschaf, de aanleg, het beheer en/of het onderhoud van een afvoergoot te ingewikkeld is.

De extrinsieke capaciteit (hulp van buiten) is ook in te delen in drie soorten aspecten: • Financiële hulp; afkomstig van subsidies, uitkeringen en dergelijke. Voorbeeld: als mensen niet voldoende geld (over) hebben voor het afkoppelen kan dit gesubsidieerd worden.

•

Fysieke hulp; ondersteuning van derden.

Voorbeeld: als mensen het aansluiten aan het hemelwater riool te inspannend vinden (bijvoorbeeld ouderen) of er geen tijd voor hebben (tweeverdieners met weinig tijd) kan hiervoor een aannemer ingeschakeld worden.

•

Mentale hulp; bijvoorbeeld handleidingen, adviezen, coaching e.d.

Voorbeeld: als mensen het afkoppelen te ingewikkeld of te moeilijk vinden, het technische jargon en/ of de tekeningen niet begrijpen kunnen persoonlijke instructies gegeven worden of kan de uitleg eenvoudiger worden gemaakt met makkelijker leesbare instructies.

Gelegenheid Gelegenheid is de mate waarin de situatie stimulerend of belemmerend werkt op het gewenste gedrag. Gelegenheid is in te delen in: • Intrinsieke gelegenheid: de hoeveelheid tijd en ruimte die een persoon reserveert om een bepaalde taak uit te voeren. Voorbeeld: tijd vrijmaken voor het bijwonen van een bewonersavond.

•

Extrinsieke gelegenheid: een gelegenheid waar een persoon geen invloed op heeft en waaraan hij zich niet kan onttrekken.

Voorbeeld: wanneer de regenafvoer aan de achterkant van de gevel onder de woning loopt en daardoor onder de woning is aangesloten op het vuilwaterriool, kan de regenafvoer niet afgekoppeld worden op de hemelwaterafvoer.

Bijlage 2:

Overzicht gegevens Funda.nl

Overzicht gegevens Funda.nl 8

Juniusbuurt Aart van der Leeuwbuurt Pijperring

Locatie

Vrijheidsbuurt Buitenhof-Zuid Roland Holstbuurt Ministersbuurt-West Ministersbuurt-Oost Olofsbuurt Fledderusbuurt Gillisbuurt 0

10

20

30

40

50

60

Percentage

Gezin met kinderen

Figuur1: Huishoudens

8

Bron informatie Funda.nl: CBS & WDM.

Paar zonder kinderen

Alleenstaanden

70


Locatie


10

20

30

40

50

Percentage

65 jaar en ouder

45 - 65 jaar oud

25 - 45 jaar oud

15 - 25 jaar oud

0 - 15 jaar oud

Figuur 2: Leeftijd


Locatie

Vrijheidsbuurt Buitenhof-Zuid Roland Holstbuurt Ministersbuurt-West Ministersbuurt-Oost Olofsbuurt Fledderusbuurt Gillisbuurt 0%

20%

40%

60% Percentage

Koopwoningen

Figuur 3: Woningen

Huurwoningen

80%

100%

Juniusbuurt Aart van der Leeuwbuurt Pijperring Vrijheidsbuurt Locatie

Buitenhof-Zuid Roland Holstbuurt Ministersbuurt-West Ministersbuurt-Oost Olofsbuurt Fledderusbuurt Gillisbuurt 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Percentage Zelfstandige bejaardenwoning

Studentenwoningen

Boerderijen/tuinderijen

Flats

Maisonnettes

Rijtjeshuizen en eengezinswoningen

Figuur 4: Type woningen


Locatie


20

40

60

80

100

Percentage

1989 en later

Figuur 5: Bouwjaar

1980-1989

1970-1979

1960-1969

1940-1959

Voor 1940

120


Locatie


10

20

30

40

50

60

Percentage

HBO of universitair

MBO of hoger onderwijs

LBO of lager onderwijs

Figuur 6: Opleiding


Locatie


10

20

30

40

50

60

Percentage

Boven modaal

Figuur 7: Inkomen

Modaal

Beneden modaal

70

80

Bijlage 3: Voorbeeld Ribbons of Blue

Ribbons of Blue/ Waterwatch WA

Over Ribbons of Blue Ribbons of Blue/ Waterwatch WA is een natuureducatie netwerk met de volgende doelen: • verhogen van het bewustzijn en begrip bij burgers op het gebied van locale waterkwaliteit; • in actie komen voor een beter milieu. Het programma gebruikt het monitoren van waterkwaliteit en activiteiten op het gebied van waterloopbeheer als instrumenten voor gerichte educatie en het ontwikkelen van meer begrip. Daarnaast versterkt het betrekken van burgers bij veldprojecten het gevoel voor verantwoordelijkheid op milieu-, sociaal- en burgergebied voor het gedeelde beheer van de locale omgeving. Voor meer informatie, zie www.ribbonsofblue.wa.gov.au. Adoptie van waterlopen Binnen de activiteiten van Ribbons of Blue is er een aantal keer gebruik gemaakt van adoptie van een gedeelte van een waterloop: • Yallingup: Ribbons of Blue is voor deze beek bezig geweest met het aanmoedigen en ondersteunen van scholen en buurtgroepen uit de omgeving bij monitorings- en herstelwerkzaamheden in het veld. Binnen dit project heeft een groep basisschoolleerlingen een deel van het strand geadopteerd. Ze planten daar zaailingen en ruimen zwerfvuil op om erosie van de duinen bij de beek te voorkomen en de gevaren die een invloed kunnen hebben op marien leven en strandgebruikers weg te nemen. • Joondalup: Ribbons of Blue heeft een locale organisatie ondersteund bij de ontwikkelen van een waterkwaliteit monitoringprogramma voor dit meer en bij het leveren van training en materialen aan leden. Daarnaast hebben ze samengewerkt bij het mogelijk maken van educatie voor locale leerlingen, studenten en volwassenen. Binnen dit project werden leraren aangemoedigd om hun klas een gebied te laten adopteren. Dit houdt in dat de leerlingen regelmatig herbeplante delen bezoeken en helpen bij het verwijderen van invasieve plantensoorten of bij het nemen van monsters van macroinvertebraten. Dit laatste gebeurt onder begeleiding van leden van de locale organisatie of van Ribbons of Blue. Op de site worden ook tips gegeven voor leraren/docenten hoe zij hun leerlingen kunnen betrekken bij waterprojecten, waarbij de mogelijkheid om een gedeelte van een waterloop adopteren als een van de mogelijkheden genoemd wordt.

Bijlage 6: Publicatie Stadskrant Delft

Bijlage 7: Communicatieplan Apeldoorn

Communicatieplan Bewoners aan de Bak! met klimaattuinen in Zuidbroek te Apeldoorn

Mogelijk gemaakt door


Gemeente Apeldoorn MWH B.V. en Het Klimaatverbond W06A0158 P:\Water06\W06A0158\Eindrapport juni 2009\Bijlage 7 bij eindrapport communicatieplan apeldoorn.doc 23 maart 2009

Postadres Postbus 270 2600 AG DELFT Nederland T +31(0)15 7512300 F +31(0)15 2625365

Bezoekadres Delftechpark 9 2628 XJ DELFT Nederland www.mwhglobal.nl

KVK Haaglanden 27 18 43 23 ING Bank Delft 65 93 74 331 IBAN NL 63 ING B 0659 374331/BIC INGBNL2A MWH is ISO9001:2000 en VCA** gecertificeerd

2


MWH B.V. 23 maart 2009, definitief

Inhoudsopgave

1

Inleiding 1.1 Doelstellingen Apeldoorn 1.2 Aanleiding

5 5 5

2

Analyse

7

3

Communicatiestrategie 3.1 Doelgroepen 3.2 Burgerschapsstijlen 3.3 Gedragsfactoren 3.4 Aanwezige communicatiekanalen

9 9 10 11 13

4

Plan van Aanpak 4.1 Communicatiemiddelen 4.2 Planning 4.3 Organisatie / samenwerking 4.4 Kosten

15 15 16 17 17


3

Participatievorm en burgerschapsstijlen Cursus klimaattuin



4



1

Inleiding

In februari 2009 heeft de gemeente Apeldoorn de opdracht gegeven aan het Klimaatverbond en MWH B.V. om samen met bewoners te werken aan de klimaatdoelstellingen van de gemeente door een cursus te geven over klimaattuinen. Het project behoort tot de proefprojecten van Leven met Water, waarbij vanuit inhoudelijke vraagstukken over stedelijk waterbeheer de communicatiestrategie voor bewonersparticipatie wordt getoetst. Deze communicatiestrategie heet ‘Bewoners aan de Bak!’ Bewoners aan de Bak! is een initiatief van het Klimaatverbond en MWH.

1.1

Doelstellingen Apeldoorn

De doelstellingen van de gemeente Apeldoorn zijn onder meer verwoord in het Bestuursakkoord ‘Apeldoorn verandert’.

‘Apeldoorn heeft grote ambities op het terrein van duurzaamheid. Ook hier geeft de gemeente het goede voorbeeld. Nu daadwerkelijk gestart gaat worden met de bouw van Zuidbroek en Groot Zonnehoeve is het moment daar om onze duurzame voornemens om te zetten in concrete resultaten (duurzaam bouwen, Apeldoorn energieneutrale stad).’ Bestuursakkoord 2006-2010 Apeldoorn verandert, 6 april 2006.

1.2

Aanleiding

Voor het behalen van de doelstellingen op het gebied van duurzaamheid is de betrokkenheid en de samenwerking met de inwoners van doorslaggevend belang. Op dit moment richt zich de samenwerking voornamelijk op het voorkomen of terugdringen van CO2-uitstoot; mitigatie. In de komende jaren zullen inwoners en gemeenten zich ook steeds meer moeten gaan bezighouden met de aanpassingen aan de reeds ingezette klimaatveranderingen; adaptatie. Met deze pilot willen we onderzoeken of de methode Bewoners aan de Bak resulteert in samenwerking van bewoners met de gemeente. De duurzame voornemens zijn in de nieuwe wijk Zuidbroek vertaald naar energiedoelstellingen (mitigatie) en doelstellingen voor stedelijk waterbeheer (adaptatie). In de wijk wordt het hemelwater afgekoppeld van het riool. Door de effecten van de nattere en drogere perioden krijgt een gemengd riool te maken met een de piekbelasting door regen. Dit wordt voorkomen door het water in de wijk te bergen en te infiltreren in de bodem. Hiermee is ook water aanwezig voor de drogere periode in de zomer, waarop door de klimaatverandering meer kans is. De infiltratie van regenwater zal niet alleen op openbaar terrein plaatsvinden, maar ook in de tuinen van de bewoners. Bewoners worden dus actief betrokken bij het stedelijk waterbeheer. De tuinen moeten dusdanig ingericht worden dat hemelwater dat afstroomt van het dak in de bodem kan infiltreren.

5



Naast de aanleg van voorzieningen, moeten deze ook blijven functioneren door een goed gebruik ervan. Dit thema wordt breder opgepakt door naast water in de tuin ons te richten op klimaattuinen. Ook kan het effect hiervan worden vergroot als bewoners zich hiervan bewust zijn en de inrichting van hun tuin hierop afstemmen. In de wijk Zuidbroek worden in totaal zo’n 1.300, zowel huur- als koopwoningen gerealiseerd. Per 2009 zijn er circa 300 woningen gebouwd, waarvan circa 100 koopwoningen. Doel van de klimaattuinen Met het project willen we de bewoners van Zuidbroek in beweging brengen. Het gaat er om belemmeringen weg te nemen, die mensen ervan weerhouden om hun tuin aan te passen aan het veranderende klimaat. Bewoners betrekken bij de klimaatdoelstellingen van de gemeente zodat ze een actieve bijdrage leveren aan het klimaatbestendig maken van hun wijk. In dit project gaat het erom bewoners te motiveren hun tuin aan te leggen als water- en klimaattuin. Zuidbroek is een prachtige wijk om trots op te zijn met veel ruimte voor water en groen.

6



2 • •

Analyse Tegenwerkende factoren Meewerkende factoren

Sterkte • Tuin die bij mensen past • Goed omgaan met water in de tuin. • Bijdragen aan de klimaatdoelen van de gemeente. • Draagvlak voor het afkoppelen van water in de wijk Zuidbroek.

Zwakte • Tijdstip waarop cursus gegeven wordt, is al vrij laat in het jaar. • Mensen vinden dat het een taak van de gemeente, niet van de inwoners

Kans

Bedreiging

•

• Bewoners zijn al klaar met de aanleg van hun tuin. • Mensen kunnen water in de tuin niet accepteren. • Onvoldoende geld om hun tuin aan te passen

• • • •

Begrip voor / Acceptatie van af en toe water op straat en in de tuin. Verkoelende werking van beplanting. Goed gebruik en goed functioneren van het watersysteem. Duurzaam materiaalgebruik. Demotuin in de Groene Wig.

In de cursus: kennis vergroten van de waterinfiltratiesystemen, inzicht in de voordelen ervan, mogelijkheden voor persoonlijke aanpassing en het is niet moeilijk uit te voeren. Urgent is de wateroverlast in de tuin. De cursus moet handvatten geven om hiermee om te gaan. Ook aandacht geven aan ingrepen die niet veel geld kosten en die ook nog toegepast kunnen worden als de tuin al is aangelegd.

7



8



3

Communicatiestrategie

Voor het bepalen van onze communicatiestrategie voor klimaattuinen zijn enkele stappen doorlopen. De gewenste mate van participatie komt voort uit de doelstelling om bewoners actief te betrekken bij klimaatdoelstellingen. Voor alle tuinen in Zuidbroek geldt dat ze hemelwater moeten bergen. Dit vraagt om een hoge graad van participatie: samenwerking. Hierdoor is samenwerking nodig tussen de gemeente en bewoners voor het onderhoud van aangelegde voorzieningen, het juiste gebruik ervan en de acceptatie van water op straat. Naast samenwerking om deze waterdoelen te bereiken, is dat ook nodig voor de andere klimaatdoelstellingen van de gemeente Apeldoorn. 1. Welke mensen behoren tot de doelgroep voor dit project klimaattuinen. Dit zijn uiteraard bewoners met een tuin. 2. Om de bewoners te ‘verleiden’ is een inschatting nodig van de Motivatie van de betreffende bewoners, de Capaciteit en de Gelegenheid, die hun gedrag bepalen. Hiervoor zijn eerst gegevens van de kenmerken van de doelgroepen onderzocht. Vervolgens zijn de kenmerken vertaald naar burgerschapsstijlen, zoals Motivaction die heeft opgesteld. De burgerschapsstijlen geven algemene eigenschappen weer, die zeer bruikbaar is om de communicatiestrategie te bepalen. In paragraaf 3.2 is meer informatie over de burgerschapsstijlen gegeven. 3. De gedragsbepalende factoren Motivatie, Capaciteit en Gelegenheid worden afzonderlijk toegelicht, waarna op basis hiervan invulling wordt gegeven aan participatie van bewoners bij klimaattuinen.

3.1

Doelgroepen

Primair Bewoners van Zuidbroek die met het afkoppelen van water in hun tuin te maken krijgen: • Eigenaren van de vrije kavels (eerste uitgifte 22 kavels) in de wijk Zuidbroek; • Eigenaren van projectmatig ontwikkelde koopwoningen en (toekomstige) bewoners van wijk Zuidbroek met een eigen tuin. Secundair Bewoners van Apeldoorn die hun tuin willen aanleggen en hun tuin klimaatbestendig willen maken. Intermediair • MWH en Klimaatverbond • Gemeente Apeldoorn • Hovenier / Tuinarchitect van familie met demohuis

9



3.2

Burgerschapsstijlen

De burgerschapsstijlen die Motivaction beschrijft zijn opgedeeld in vier categorieën. Verantwoordelijken Verantwoordelijken zijn betrokken en goed geïnformeerde burgers, die zich actief inzetten in bestuur, overleg en inspraak. Vaak werken zij in hun dagelijks leven zelf ook voor of bij de overheid. Volgens het Motivaction rapport is de deelname van de verantwoordelijken aan het verenigingsleven relatief hoog. Zowel het lidmaatschap van sportverenigingen, vakbonden, beroepsverenigingen en studieclubs is hoger dan gemiddeld. Net als pragmatici zijn verantwoordelijken vaker lid van een internetforum of internet community. Naast gebruikelijke nieuwsberichten van de gemeente kan gebruik gemaakt worden van deze digitale wegen om informatie te geven over de klimaattuin. Plichtsgetrouwen Plichtsgetrouwen zijn traditioneel ingestelde burgers die de overheid in beginsel zien als een te respecteren autoriteit, maar die moeite hebben met grote veranderingen en complexe besluitvorming. koren en vrijwilligersorganisaties. Het opleidingsniveau is gemiddeld laag en zij hechten waarde aan activiteiten en contacten in hun directe omgeving. Volgens het Motivaction rapport zijn plichtsgetrouwen vaak actief binnen traditionele verenigingsverbanden zoals oranjeverenigingen, Pragmatici Pragmatici zijn calculerende burgers die beleidsissues in eerste instantie vertalen naar voor of nadelen voor zijn of haar eigen situatie. Zij zijn selectief op de hoogte, en op zoek naar praktische informatie en maatregelen. Informatie heeft voor deze groep alleen zin als deze (grotendeels) is toegesneden op voordelen voor de eigen situatie. Tot deze groep behoren relatief veel werkenden en hoger opgeleide burgers. Buitenstaanders Buitenstaanders zijn passieve en argwanend ingestelde burgers, die zich niet begrepen en gehoord voelen door de gemeente. Dit zijn relatief veel mensen met een lage opleiding en een gezinsinkomen dat lager is dan gemiddeld. Deze groep vindt officiële teksten saai, leest daarom gemeentelijke brieven en het gemeentejournaal niet en zal zelden de website van de gemeente raadplegen. Ook zijn dit de mensen die in de regel niet naar voorlichtingsavonden komen. Om deze groep te bereiken zal de gemeente alle zeilen moeten bijzetten en op alle drie de factoren moeten inspelen om deze groep te motiveren. We hebben onderzoek gedaan naar de kenmerken van de doelgroep in Zuidbroek om communicatiestrategie te bepalen. Kenmerken van eigenaren van vrije kavels • Met name hoger opgeleide burgers. • Werkenden in de leeftijdscategorie 35 t/m 59. • Het gemiddelde gezinsinkomen is hoog. Van de circa 50 vrije kavels zijn momenteel circa 10 stuks verkocht.

10



Kenmerken van eigenaren van projectmatig ontwikkelde koopwoningen 2-onder-1-kap en rijtjeswoningen • Jonge gezinnen • Gemiddeld tot relatief hoog inkomen • Tweeverdieners en part-time werkenden • Lager en gemiddeld opleidingsniveau • Relatief veel mensen met een (christelijke) geloofsovertuiging Circa 100 woningen zijn opgeleverd tot maart 2009. Bron: Roel Winter, projectleider Zuidbroek klimaatneutraal 2020 van de gemeente Apeldoorn. De kenmerken van de eigenaars van woningen met tuin in de wijk Zuidbroek zijn vertaald naar de burgerschapsstijlen die Motivaction benoemd heeft: • Eigenaars van vrije kavels zijn met name ‘verantwoordelijken’ Hoog gemotiveerde mensen met een relatief hoog inkomen. Bijvoorbeeld de familie Van Gessel is zelfs zo gemotiveerd, dat ze hun huis CO2 (energie)neutraal bouwen en openstellen als demohuis. Zij willen aansluitend een klimaatvriendelijke tuin aanleggen. • De eigenaars van de projectmatig ontwikkelde koopwoningen hebben een gemiddeld tot hoog gezinsinkomen. Ze behoren voornamelijk tot de groepen ‘plichtsgetrouwen’ en ‘pragmatici’. Daarnaast bestaat de groep voor een klein deel uit ‘verantwoordelijken’.

3.3

Gedragsfactoren

Binnen het project ‘Bewoners aan de bak!’ is het participatiemodel ‘de Watertrap’ ontwikkeld. We geven de factoren Motivatie, Capaciteit en Gelegenheid een waardering. Als één van de factoren niet voldoende aanwezig is, beïnvloedt dit het gedrag, ook al zijn de andere factoren wel ‘op peil’. De communicatiemiddelen moeten ingezet worden voor het opheffen van de beperkende factor(en). In formulevorm is ziet het Triademodel er als volgt uit: Gedrag = Motivatie * Capaciteit * Gelegenheid De kenmerken van de burgergroepen zijn gebruikt om effectief de factoren Motivatie, Capaciteit en Gelegenheid te vergroten door passende communicatiemiddelen te gebruiken. 3.3.1 Motivatie De eigenaren van de vrije kavels (verantwoordelijken) hebben een hoge motivatie (o.a. de eigenaren van het klimaatneutrale modelhuis). Bij de plichtsgetrouwen is de motivatie ook vrij hoog, hier hoeft geen extra nadruk op te liggen. Zij willen echter niet al te veel veranderingen, ze zijn meer behoudend dan de andere burgerschapsstijlen. Een verandering moet passen bij de onderwerpen waaraan ze gewend zijn. Het maatschappelijk belang spreekt deze partijen beide aan. Hun motivatie kan vergroot worden door zich trots te laten voelen op hun wijk. Zuidbroek is een bijzondere wijk die echt iets doet aan de klimaatdoelstellingen: een CO2 neutrale stad. Daarnaast wordt de motivatie verhoogd voor zowel de pragmatici als de verantwoordelijken door handvatten te geven aan de problematiek van te veel water in de tuin.

11



Voor de ‘pragmatici’ is het belangrijk dat duidelijk gemaakt wordt wat de meerwaarde is voor hen. Zowel in de aankondiging van de cursus als in de cursus zelf. De motivatie van deze groep kan bijvoorbeeld verhoogd worden door aan te geven dat: • Ze kunnen deelnamen aan een gratis cursus die eenmalig gegeven wordt. • De tuin voldoet aan de eigen wensen voor de tuininrichting, waarmee ze zich ook meteen kunnen inzetten voor een beter klimaat. • Er meer te beleven is in hun eigen tuin als hierin ook plaats is voor water, planten en dieren, zoals vlinders en vogels. • Handvatten om om te gaan met ‘water in de tuin en op straat' met ontwerpoplossingen. • De tuin verkoeling kan geven bij perioden van extreme hitteperiode, mits goede beplanting is gekozen. 3.3.2 Capaciteit • Kennis De cursus draagt bij aan het vergroten van de kennis. De cursus geeft aan wat een klimaattuin is, en wat bewoners kunnen doen om bij te dragen aan klimaatdoelen. Deelname aan de cursus zelf vergroot tevens de capaciteit, doordat de burgers met elkaar in contact komen. Ze kunnen elkaar helpen bij werkzaamheden of elkaar tips geven. De bestaande kopersvereniging, (de Stichting) ‘De Tuinen van Zuidbroek’ en de wijkwebsite faciliteren hierin. Tijdens de cursus zullen de bewoners hierop gewezen worden. Bij de verantwoordelijken en bij plichtsgetrouwen kan de mentale capaciteit met betrekking tot klimaattuinen verbeterd worden, door kennis over de mogelijkheden van klimaatdoelen in de eigen tuin helder uiteen te zetten. Het gaat hierbij om: • Wat houdt de klimaattuin in (in termen van waterinfiltratie, -besparing, beplanting die de biodiversiteit bevordert en verkoeling geeft in hete zomers)? • Hoe zien de afzonderlijke voorzieningen er uit (beelden)? • Hoe ziet een tuin er dan uit (ontwerpen in verschillende stijlen)? Voor ‘pragmatici’ is het daarbij belangrijk dat een zakelijke toon wordt gebruikt, die kort en krachtig is. In de cursus zal gebruik gemaakt worden van een duidelijk overzicht met plussen en minnen van maatregelen. De fysieke capaciteit wordt groter door bewoners in contact te brengen met mensen die hen met de uitvoering kunnen helpen. Afhankelijk van de financiële capaciteit kan een professionele partij ingeschakeld worden. Daarnaast is het in de nieuwe wijk nuttig als de bewoners elkaar leren kennen, zodat ze ook elkaar kunnen helpen of via het natuurhuis of de Stichting tuinen van Zuidbroek. De financiële capaciteit is voor verantwoordelijken naar verwachting geen grote beperkende factor. De nieuwe bewoners zullen hun tuin nog moeten aanleggen, dan kunnen ze voor hetzelfde geld de informatie uit de cursus gebruiken. 3.3.3 Gelegenheid Het tijdstip waarop de cursus gegeven wordt, moet aansluiten bij de momenten dat de bewoners van alle burgerschapsstijlen tijd beschikbaar hebben. De meeste burgers werken, dus zal de cursus buiten reguliere werktijden gegeven moeten worden: in het weekend en ’s avonds. Houd hierbij ook rekening met de groep burgers met jonge kinderen.

12



Naast tijd voor de cursus, kan de tijd voor de uitvoering beperkt zijn bij de groepen ‘verantwoordelijken’ en ‘pragmatici’. De verantwoordelijken nemen zelf gemakkelijk initiatief om hun tuininrichting door een derde partij uit te laten voeren. Tijdens de cursus moeten mensen de weg gewezen worden naar ontwerpers en hoveniers , voor mensen die zelf geen tijd hebben. Eventueel kunnen deze ook tijdens de cursus een kleine informatiemarkt houden. Bewonerskenmerken / communicatie matrix Motivatie Capaciteit Is al hoog. Kennis vergroten met VerantwoordelijAppelleren aan trots op de beeldende voorbeelden. ken bijzondere wijk.

Heldere taal, geen jargon

Plichtsgetrouwen

Aansluiten bij bekende onderwerpen (behoudend). Appelleren aan trots op de bijzondere wijk.

Kennis vergroten met beeldende voorbeelden. Heldere taal, geen jargon.

Pragmatici

Praktisch nut voor hen zelf benadrukken: handvatten voor wateroverlast in tuin.

Zakelijke toon: kort en krachtig. + en – punten op een rij. Impuls door financiële steun

3.4 • • • • • • •

13

Gelegenheid Tijdstip: ’s avonds en in het weekend Faciliteren in uitvoering: gegevens ontwerpers en hoveniers Tijdstip: ’s avonds en in het weekend Faciliteren in uitvoering: gegevens ontwerpers en hoveniers

Tijdstip: ’s avonds en in het weekend Faciliteren in uitvoering: gegevens ontwerpers en hoveniers

Aanwezige communicatiekanalen Wijkkrant: ‘zuidbroekkrant’ Informatiecentrum Zuidbroek Informatie op webpagina’s en weblog inclusief prikbord voor mededelingen http://www.zuidbroek.info/ http://www.destentor.nl/regio/apeldoorn/zuidbroek/weblogzuidbroek/3870992/Weblog-op-wegnaar-living-xxl-in-Zuidbroek.ece Voorzieningencentrum het Kristal in de wijk, inclusief school Park met proeftuinlocaties



14



4

Plan van Aanpak

4.1

Communicatiemiddelen

In november 2008 is het idee ontstaan om een cursus klimaattuinen te ontwikkelen. Uit de bewonerskenmerken is gebleken dat dit communicatiemiddel goed aansluit bij de behoeften en kenmerken van de doelgroep. Naast de cursus zijn nog andere communicatiemiddelen mogelijk om bewoners te enthousiasmeren voor de klimaatdoelstellingen van de gemeente Apeldoorn. Activiteiten Aankondiging

Cursus

Motivatie

Capaciteit

Gelegenheid

Oproep wijk mooier te maken en klimaatvriendelijk aan te passen, gratis cursus en meer beleven in je eigen tuin

Kort en krachtig Geen jargon

Handvatten bieden omgaan met wateroverlast in tuin. Aansluiten bij specifieke wensen van tuininrichting. Voordeel mogelijk van gezamenlijke inkoop bij hovenier (bijvoorbeeld haag of elementen voor wateropslag)

Geen kosten deelname Praktische tips, kennisontwikkeling Voorbeeldontwerpen Ontmoetingen: elkaar helpen.

Brief of internetbericht thuis lezen. Plaatsen waar de doelgroep vaak komt. Info van wijkcoördinator, projectleider gemeente, projectontwikkelaar. Wijkbericht van gemeente, internetsite Zuidbroek en – fora, poster bij Infocentrum Flyer in de brievenbus ’s avonds /in het weekend

Met eigen ogen voorbeeld zien

Demotuin in Groene wig en bij Natuurhuis

Samen aanleggen van demotuinen.

Leren hoe klimaatvriendelijke tuin aan te leggen. Contacten leggen.

Prijsvraag

Prijs: tuinaanleg wordt gerealiseerd door gemeente / sponsor / …

15

Ontmoetingen: elkaar helpen. Praktische tips, kennisontwikkeling Voorbeeldontwerpen


Bijvoorbeeld: Elke derde zaterdag van de maand koffie en werken in de Groene wig aan de drie voorbeeldtuinen. ’s avonds /in het weekend

Zelf te bepalen tijdstip


4.2

Planning

Eerst moeten bewoners benaderd worden om deel te nemen aan de cursus. We doen een voorstel voor de communicatiemiddelen die ingezet worden om de doelgroepen te bereiken. Daarna stellen we de uitgangspunten op om in de cursus de motivatie, capaciteit en gelegenheid van de bewoners aan te spreken en te vergroten. Planning Onderdeel

feb-09 mrt-09

Sociale kaart en participatievorm

xx

Overleg gemeente: input gegevens, proces en participatie

x

Voorbreiden cursus water- en klimaattuinen

apr-09

mei-09

jun-09

jul-09

xx x

x

xxx

Afstemming met Het Natuurhuis, informatiecentrum Zuidbroek, een hovenier, …

xxx

x

Aankondiging cursus Cursus klimaattuinen met hand-out

x

x

x

x x xx

Rapportage

xx

Evaluatie

xx x

De planning is afgestemd met de activiteiten voor Zuidbroek klimaatneutraal 2020. De cursus klimaattuinen is na de duurzaamheidssalon en voorafgaand aan de start van rondleidingen in het demohuis van de familie Van Gessel. Als vervolg op de cursus is het aanleggen van een demotuin in de Groene Wig een goed initiatief om bewoners betrokken te houden en inspiratie te geven om van hun eigen tuin een klimaattuin te maken. Dit kan opgepakt worden als vervolg op de cursus ‘Maak van je tuin een klimaattuin’.

16



Tijd/communicatiemiddelenmatrix Tijd April Middelen Aankondiging in Wijkkrant 1 en website/community Uitnodiging per brief Persbericht uitnodiging Cursus klimaattuin Handout cursus klimaattuin Persbericht resultaatcursus Persbericht resultaatmelding demotuinen e.a. resultaten particulieren

4.3

Mei

Juni

Juli

15 10 23 24 ??

Organisatie / samenwerking

Het Klimaatverbond en MWH werken samen met de gemeente Apeldoorn. Het ligt voor de hand aan te sluiten bij een aantal initiatieven die al lopen in de wijk. Hieronder zijn enkele partijen genoemd. • Het informatiecentrum Zuidbroek ligt centraal in de wijk. Dit is een logische plaats om bijeenkomsten te organiseren en om informatie over waterberging en het ontwerpen van een klimaattuin te verstrekken. • De doelstellingen van ‘het Natuurhuis’ in Apeldoorn sluiten aan bij de doelstellingen van de klimaattuinen. Hier ligt een mogelijkheid om samen te werken in dit proces te betrekken. Het Natuurhuis heeft aangegeven de uitvoering van de cursus graag te willen verzorgen. • De tuinarchitect van de eigenaren van het demohuis aan ‘Kleine Vos’, waar zij hun CO2neutrale woning bouwen. Zij willen ook een klimaattuin aanleggen. • ‘De Groene Wig’ zal naast een recreatieve functie ook een educatieve functie krijgen. In samenwerking met Eelke Bos (voorzitter Stichting de Tuinen van Zuidbroek) en Jeanette van Dijk (gemeente Apeldoorn) kunnen hier de principes van de klimaattuin uitgevoerd worden in een (aantal) proeftuin(en). • Samenwerking wordt gezocht met hoveniers die de tuinen kunnen ontwerpen, waarbij ze rekening houden met de uitgangspunten voor een klimaattuin.

4.4

Kosten

De kosten van de in te zetten uren zijn opgegeven in de offerte d.d. 19 januari 2009. Dat zijn ook de activiteiten die onder planning staan genoemd. Ook de activiteiten die onder communicatiemiddelen staan kunnen we met ondersteuning van communicatie van de gemeente uitvoeren.

17



18



Bijlagen


Participatievorm en burgerschapsstijlen Cursus klimaattuin

Bijlage 1: Participatieladder We hebben een koppeling gelegd tussen burgerschapsstijlen en de gedragsfactoren. Met de kenmerken van bewonersgroepen worden gegevens duidelijk voor de communicatiemethode. In drie stappen word gedefinieerd welke acties voor communicatie genomen moeten worden: • Stap 1: Bepalen wat bij het betreffende project de meest geschikte vorm van participatie is: informeren, raadplegen of samenwerken; • Stap 2: Maken van een ‘sociale kaart’ van de bewoners die bij het stedelijke waterproject betrokken moeten worden. Om de bewoners te ‘verleiden’ is een inschatting nodig van de Motivatie van de betreffende bewoners, de Capaciteit en de Gelegenheid, die hun gedrag bepalen; • Stap 3: Aangeven op welke manier Motivatie, Capaciteit en Gelegenheid van bewoners vergroot kan worden, zodat zij gestimuleerd worden om klimaat-activiteiten uit te voeren.

Capaciteit

Samenwerken

of

en Gelegenheid

Raadplegen

of

en

Informeren

Motivatie


Stap 1: Participatievorm Participatie is mogelijk in vele gradaties 1 . Omwille van de praktische hanteerbaarheid hebben we deze in het kader van ‘Bewoners aan de bak!’ teruggebracht tot drie gradaties van participeren. Afhankelijk van het type project sluiten verschillende vormen van communicatie aan: • Informeren: informeren is geschikt als alle (rand)voorwaarden van een project reeds vastliggen. Dit is het geval voor de communicatie over de geplande stedelijke waterprojecten uit het waterplan: de projecten liggen vast en de bewoners en bedrijven worden geïnformeerd over de projecten; • Raadplegen is geschikt voor stedelijke waterprojecten waarbij er verschillende alternatieven zijn om de openbare ruimte in te richten en waarbij er gelegenheid is de ontwerpen [de plannen] aan te passen [/bij te sturen] aan datgene wat uit de raadpleging naar voren is gekomen; 1


•

Samenwerken is de aangewezen methode bij stedelijke waterprojecten waarbij op het eigen terrein van de bewoners activiteiten plaats moeten vinden.

Participatievorm Zuidbroek Voor alle tuinen in Zuidbroek geldt dat ze hemelwater moeten bergen. Dat is als voorwaarde meegegeven aan de kopers van de vrije kavels. De projectontwikkelaar heeft gezorgd dat de projectmatig ontwikkelde koopwoningen opgeleverd zijn met infiltratievoorzieningen in de tuin. Het onderhoud, het juiste gebruik ervan en de acceptatie van water op straat vragen om een hoge graad van participatie: samenwerking. Naast samenwerking om deze waterdoelen te bereiken, geldt ook voor de andere klimaatdoelstellingen van de gemeente Apeldoorn dat samenwerking met de bewoners nodig is om die doelen te behalen.

Stap 2: Sociale kaart - kenmerken van de doelgroep De sociale kaart wordt opgesteld om de communicatie over de cursus en tijdens de cursus goed aan te laten sluiten bij de gedragskenmerken van de bewonersdoelgroep. Om effectief in te kunnen spelen op de gedragsfactoren Motivatie (M), Capaciteit (C) en Gelegenheid (G) is onderzoek naar de bewoners van de wijk nodig. Voor de sociale kaart zijn de burgerschapsstijlen van de bewonersdoelgroepen benoemd ten behoeve van dit project. Hierbij hebben we ons geconcentreerd op de eigenaren van de vrije kavels en van projectmatig gebouwde koopwoningen met tuin. De sociale kaart is tot stand gekomen in samenwerking met Roel Winter, gemeente Apeldoorn, projectleider ‘Zuidbroek klimaatneutraal 2020’. Hij heeft op 5 maart 2009 in een telefonisch overleg met Pauline de Koning informatie gegeven over de eigenaren van de koopwoningen. De burgerschapsstijlen die Motivaction heeft beschreven, zijn gebruikt om de bewonersdoelgroepen te typeren. Motivaction heeft een maatschappelijk model gebruikt dat de drijfveren en wensen van burgers inzichtelijk maakt. De acht typeringen van mentaliteit zijn samengevoegd in vier burgerschapsstijlen. Iedere groep benadrukt andere prioriteiten in het leven. Dat betekent voor iedere groep een andere houding en een andere verwachtingen van de overheid. De verschillende burgerschapsstijlen zijn: • Plichtsgetrouwen (18% van de Nederlandse bevolking); • Buitenstaanders (31% van de Nederlandse bevolking); • Verantwoordelijken (28% van de Nederlandse bevolking); • Pragmatici (23% van de Nederlandse bevolking). Plichtsgetrouwen Plichtsgetrouwen zijn traditioneel ingestelde burgers die de overheid in beginsel zien als een te respecteren autoriteit, maar die moeite hebben met grote veranderingen en complexe besluitvorming. Volgens het Motivaction rapport zijn plichtsgetrouwen vaak actief binnen traditionele verenigingsverbanden zoals oranjeverenigingen, koren en vrijwilligersorganisaties.

Verantwoordelijken Verantwoordelijken zijn betrokken en goed geïnformeerde burgers, die zich actief inzetten in bestuur, overleg en inspraak. Vaak werken zij in hun dagelijks leven zelf ook voor of bij de overheid. Volgens het Motivaction rapport is de deelname van de verantwoordelijken aan het verenigingsleven relatief hoog. Zowel het lidmaatschap van sportverenigingen, vakbonden, beroepsverenigingen en studieclubs is hoger dan gemiddeld. Net als pragmatici zijn verantwoordelijken vaker lid van een internetforum of internet community. Naast gebruikelijke nieuwsberichten van de gemeente kan gebruik gemaakt worden van deze digitale wegen om informatie te geven over de klimaattuin. Pragmatici Pragmatici zijn calculerende burgers die beleidsissues in eerste instantie vertalen naar voor of nadelen voor zijn of haar eigen situatie. Zij zijn selectief op de hoogte, en op zoek naar praktische informatie en maatregelen. Informatie heeft voor deze groep alleen zin als deze (grotendeels) is toegesneden op voordelen voor de eigen situatie. Middelen om pragmatici bij de cursus te betrekken moeten vooral gericht zijn op het verhogen van de motivatie en het vergroten van de capaciteit.

Aanpak: Mix van maatregelen Eerst moeten bewoners benaderd worden om deel te nemen aan de cursus. We doen een voorstel voor de communicatiemiddelen die ingezet worden om de doelgroepen te bereiken. Daarna stellen we de uitgangspunten op om in de cursus de motivatie, capaciteit en gelegenheid van de bewoners aan te spreken en te vergroten. Communicatiemiddelen De bewoners van de koopwoningen met eigen tuin in Zuidbroek behoren tot de burgerschapsstijlen, waarvoor de gebruikelijke communicatiemiddelen voldoende zijn. In de doelgroep voor de cursus klimaattuinen komen naar verwachting zo goed als geen buitenstaanders voor. Deze groep is het moeilijkst te benaderen en te motiveren. Burgerschapsstijl Verantwoordelijken

Plichtsgetrouwen

Pragmatici

Buitenstaanders

Communicatiemiddel voor de cursus ‘Normale’ middelen als brief en voorlichtingsavond voldoen. Daarnaast is internet een goede informatiebron. Maar wel met eenvoudige uitleg van de maatregelen zonder jargon met foto’s, tekeningen, kaarten, en het wat, waar, waarom en hoe. ‘Normale’ middelen als brief, en voorlichtingsavond voldoen. Maar wel met eenvoudige uitleg van de maatregelen zonder jargon met foto’s, tekeningen, kaarten, en het wat, waar, waarom en hoe. ‘Normale’ middelen als brief, en voorlichtingsavond voldoen, daarnaast is internet een goede informatiebron. Maar dan moet er wel geappelleerd worden aan ‘welbegrepen eigenbelang’. Verder geen ambtelijk jargon maar kort en krachtig uitleggen waar het om gaat, wat de voordelen zijn en wat de nadelen. Tentoonstellingen, posters, flyers op scholen, bibliotheken en andere gelegenheden waar ouders met de kinderen komen. Aanwezigheid met ‘stand’ op buurtfeesten of het samen organiseren van een waterfeest. Eenvoudige, humoristische boodschappen in huis-aan-huisbladen. Informatieborden met veel plaatjes, borden langs de kant.

Bijlage 2: Cursus klimaattuinen Boodschap/motto ‘Maak van je tuin een klimaattuin’. Je kunt het zelf en het is aan te passen aan jouw specifieke wensen. Met het project willen we de bewoners van Zuidbroek in beweging brengen. Het gaat er om belemmeringen weg te nemen, die mensen ervan weerhouden iets aan klimaatadaptatie en energiezuinigheid te doen. Voor dit project motiveren we bewoners hun tuin aan te leggen als water- en klimaattuin. Een aangename plaats, die verkoelend is in de zomer door schaduw en beplanting. Een levende tuin, waar ook plaats is voor vogels, vlinders en kleine dieren. Het materiaalgebruik is ook een belangrijk punt van aandacht. Definitie klimaattuin Een klimaattuin reageert op de invloeden van de klimaatveranderingen: • Het regent vaker en harder • In de warme periode wordt het droger • De gemiddelde temperatuur stijgt Groene daken, zodat de tuin al op het huis begint. Stedelijk warmte eiland terugbrengen. Temperatuur van de stad is hoger dan de omgeving door de warmte die stenen opnemen en uitstralen. Afbeelding: water in de tuin

Dit wordt vertaald naar de uitgangspunten voor een klimaattuin: • Minder leidingwatergebruik Tuin in de zomer alleen besproeien met opgevangen regenwater (ton, watermuur). Grotere regenwaterreservoirs maken het zelfs mogelijk de auto te wassen of de wasmachine op te laten draaien. • Duurzame materialen FSC hout (geen tropisch regenwoud laten kappen), gerecycled materiaal, Nederlandse terrastegels en stenen. • Biodiversiteit bevorderen, bijvoorbeeld bloemrijke beplanting voor vlinders, nestkast, libellen en paddenpoel. • Indien mogelijk energieopwekking (breder locatieonderzoek) • Waterberging zichtbaar maken. Delen van het geheel Bruikbare elementen, constructies en materialen • Waterinfiltratie • Beplanting

• •

Overige constructies Energie

Voorbeeldontwerpen Ter inspiratie zullen een drie- of viertal voorbeeldontwerpen toegelicht worden. De diverse ontwerpen kunnen gerangschikt worden op verschillende manieren. Hieruit moet nog een keuze gemaakt worden. Doelgroepen • Onderhoudsarm, maar groen / Groene kamer voor de liefhebber • Kindertuin • 50-plus Thematuinen • Moerastuin met vijver • ‘Holle’ tuin, met watermuren, aftappen van regenwater in holle tuinmeubels en elementen als een waterbal • Speeltuin • (Snij)bloementuin Zelf aan de slag Kenmerken van voorbeeldontwerpen op posters aangeven. De aanwezige bewoners hun tuinvoorkeur laten aangeven door stickers te plakken bij de kenmerken die zij graag willen. Per voorkeurstuin een werkgroep samenstellen en met elkaar vorm geven aan wensen. Dit zullen drie voorbeeldtuinen zijn, dus minimaal drie begeleiders. Praktische informatie Wijkinformatiepunten: digitaal en fysiek Contactpersonen van hoveniers en bedrijven waar de bewoners terecht kunnen. Zelfhulpboeken

Bijlage 8: Draaiboek Apeldoorn

Draaiboek Klimaattuinen Apeldoorn | versie 23 maart 2009 Bewoners aan de Bak! Laatst bijgewerkt door: Pauline de Koning

Ike de Haan (projectleider), Pauline de Koning (projectmedewerker) voltooien Datum 24-3

Actie Aankondiging cursus schrijven

24-3 24-3 24-3

Beeldmateriaal voor bij de aankondiging Bijpraten van niet-aanwezigen over startoverleg Indienen verzoek uren ontwerpers

25-3

Selectiecriteria voor hoveniers: technische voorwaarden aanleggen klimaattuin

26-3

Datum cursus vastleggen

Toelichting • Aankondiging van de cursus. Tekst voor zuidbroekkrant, zuidbroek.nu, Wijkkrant: ‘zuidbroekkrant’ • Informatiecentrum Zuidbroek • Informatie op webpagina’s en weblog inclusief prikbord voor mededelingen • http://www.zuidbroek.info/ • Wijkkrant via Linda Bruning • Eigen website Gemeente Apeldoorn • Website klimaatverbond

Ook Peter Scherders In overleg met Almer: benodigde uren voor ontwerper bij cursus inplannen Jos van Nuenen. Criteria opstellen ism Almer de Jong: • water (infiltratie, vijver, e.d.) • 20 mm bergingscapaciteit • duurzame materialen en grondstoffen • beplanting en biodiversiteit (vlinders en vogels) Zaterdag 23 mei met Dordi (ontwerper gemeente Apeldoorn)

Wie Ike

Status

Pauline Ike Ike Pauline de Koning

Ike/Pauline

1

31-3

Locatie cursus vastleggen

31-3

Aanvullende uitgangspunten tuinaanleg

31-3

Hoveniers benaderen

31-3

Tuinarchitect Jan Hein Moors “Stad Waterland” benaderen en voorbespreking inplannen

31-3

Kaartmateriaalpaulin via Dordi

1-4

Aankondiging cursus aanleveren ter publicatie:

of wo 13, do 14, vr 15 mei als collega van Dordi kan Pieter Bosveld (communicatieadvieseur) of Peter Scherders (programmamanagers) Gebruik maken van het infocentrum Met hulp van Richard Buma / Dordi de Groot. O.a. beukenhaag langs openbaar terrein verplicht. In samenwerking met G&L wordt haag door gemeente aangelegd en onderhouden Sponsoring prijsvraag klimaattuin Uitnodigen deelname cursus: • Vooraf kennismaking + uitleg principe • Begeleiden ontwerpgroep • Gratis acquisitiemogelijkheid Bijvoorbeeld Bellert tuinen Deze tuinarchitect ontwerpt de tuin voor familie van Gessel. Dit ontwerp als 1 van de voorbeeldontwerpen gebruiken bij cursus. Overzichtskaart Zuidbroek Plattegrond van kavel: vrije kavel en projectmatige (2onder-1-kap) woning tbv voorbeeldtuinen. • zuidbroek.nu, • ‘zuidbroekkrant’ • Wijkkrant via Linda Bruning • Informatiecentrum Zuidbroek • http://www.zuidbroek.info/ • Eigen website Gemeente Apeldoorn • Website klimaatverbond • Informatie op webpagina’s en weblog inclusief prikbord voor mededelingen: http://www.destentor.nl/regio/apeldoorn/zuidbroek/weblo gzuidbroek/3870992/Weblog-op-weg-naar-living-xxl-inZuidbroek.ece

Ike

Pauline de Koning

Ike/Pauline

Ike/Pauline

Pauline

2

7-4 10-4

Verzendlijst: gegevens van huizeneigenaars Lijst van andere genodigden maken Brief uitnodiging voor cursus Voorbeeldtuin in de Groene Wig Stichting Tuinen van Zuidbroek

29-4

Cursus inhoudelijk opzetten

29-4

Stappenplan

6-5 6-5 8-5 15 -5

Feedback op cursus en de powerpoint Voorbespreking cursus Powerpoint cursus definitief + hand-outs Persbericht - Uitnodigen van de pers

24-5

Persbericht resultaatmelding cursus

??

Vervolg van dit project Demotuinen

Grondzaken: Theo Romkes Agerbeek heeft gegevens van Pauline eigenaren Maak van je tuin een klimaattuin Ike Ike / Pauline Jeanette van Dijk / Eelke Bos enthousiasmeren voor demotuin volgens principes van klimaattuinen + voortzetting van cursus • stappenplan voor tuinontwerp Pauline • eisen klimaatneutrale tuin • inspiratie uit 3 of 4 type voorbeeldtuinen • samen aan de slag: ideeën uitwerken per tuintype • voor verdere vragen info bij… Hoe maak ik van mijn tuin een klimaattuin • input van MilieuCentraal Door alle genodigden startoverleg Tuinarchitect, Hoveniers die deelnemen Verwerken feedback Stadskrant van Apeldoorn, omroep LLINK, … uitnodigen voor de cursus. In de tekst duidelijk aangeven dat de cursus bedoeld is voor bewoners van de wijk die een persoonlijke uitnodiging hebben ontvangen. Publicatie van cursus: z.s.m. na afloop van de cursus gegeven is. Aanleveren voor sluitingsdatum stadskrant.

Ike/Pauline Ike Ike/Pauline Pauline Ike

Ike

Stichting tuinen van Zuidbroek nemen het over

3

Bijlage 9: Cursus ‘Maak van je tuin een klimaattuin’

Bewoners aan de Bak!

Cursus ‘Maak van je tuin een klimaattuin’

• Maak van je tuin een klimaattuin 14 mei 2009 Apeldoorn, Informatiecentrum Zuidbroek

Cursus ‘Maak van je tuin een klimaattuin’

• •

Wie zijn wij: – – –

Het klimaatverbond MWH gemeente Apeldoorn

Wat is een ‘klimaattuin’ (1)

Cursus voor Zuidbroek Programma 1. 2 2. 3. 4. 5. 6.

Wat is een klimaattuin Toelichting onderdelen klimaattuin Thema tuinen Stappenplan ontwerp Zelf aan de slag Evaluatie

Wat is een ‘klimaattuin’ (2)

• Leven met water

Toelichting onderdelen klimaattuin (1) • Leven met water

– Natter – Droger

• Duurzame materialen • Biodiversiteit: ruimte voor dieren • Temperatuurstijging en verkoeling

1

Toelichting onderdelen klimaattuin (2)


• Duurzame materialen

• Biodiversiteit

– – – –

Geen uitlogende materialen (zink, koper) Transportkilometers Recyclen K Keurmerk k


• Temperatuurstijging en verkoeling – Stedelijk hitte-eiland effect – Stenen versus planten

• Vlinders • Vogels V l • Insecten • Bodemleven • Egels

Thema tuinen

• • • •

Moeras en vijvertuin Bloementuin Onderhoudsarme tuin In elke tuin aandacht voor: – – – –

Thema tuin (1) Moeras en vijvertuin

Water Materiaalgebruik Biodiversiteit Temperatuur (Groen)

Thema tuin (2) Bloementuin

2

Thema tuin (3) Onderhoudsarme tuin

Stappenplan Ontwerp (1)

• Waarvoor gebruik je je tuin? – – – –

zonnen klussen opslag b l beleven

– – – –

relaxen barbeque spelen snijbloemen

• Ligging: schaduw / zon • Loop- en zichtlijnen • Verblijfplekken

Stappenplan Ontwerp (2)

Zelf aan de slag

Hemelwater opvangen • Hoeveel water moet infiltreren? Dakoppervlakte x maatgevende regenbui

• Stickeren (tijd voor koffie) • Drie groepen: – schetsen – collage – vragen aan professionals

• 48 m2 x 20 mm = 960 liter (voorbeeld) – verlaging met juiste oppervlakte en diepte, 35 cm diepe verlaging van 3,2 m2 = 960 l – grindkoffer van 50 x 50 x 30 cm = 75 liter grind = 1/3 voor water = 25 liter waterberging – infiltratiekratten

• Overloop mogelijkheid naar openbaar terrein

• Sabrine • Karsten • Pauline

Evaluatie (1)

Evaluatie (2)

• Waar wast u de auto? • Welk materiaal is gebruikt voor goten en regenpijpen? • Hoe pakt u onkruid of groene tegels aan?

• • • • • •

Welke informatie is voor u het meest bruikbaar? Met welke onderdelen van de klimaattuin kunt u aan de slag? Waarover wilt u graag meer weten? Sloot deze cursus aan bijj uw verwachting g Geef uw oordeel over de cursusinhoud (schaal 1 – 10) Geef uw oordeel over de begeleiding (schaal 1 – 10)

3

Stichting tuinen van Zuidbroek

Klimaattuin: handige websites

• Eelke Bos http://www.tuinenvanzuidbroek.nl/

• • • • • • •

http://www.klimaatwebsite.be www.riool.nl www.milieucentraal.nl http://plantadvies.web-log.nl/plantadvies/ www tuinkrant com www.tuinkrant.com http://www.zuidbroek.info/ http://www.destentor.nl/regio/apeldoorn/zuidbroek/weblogzuidbroek/3870 992/Weblog-op-weg-naar-living-xxl-in-Zuidbroek.ece

Klimaattuin: handige adressen

• Gemeente Apeldoorn www.apeldoorn.nl

• Vereniging Klimaatverbond Nederland Ike de Haan p/a Gemeente Apeldoorn/MMO Postbus 9033 7300 ES Apeldoorn Tel: 055-580 1886

• MWH Pauline de Koning Westervoortsedijk 50 6827 AT Arnhem Tel: 026-751 3829 [email protected]

4

Bijlage 10: Evaluatie cursus Klimaattuinen Apeldoorn

Evaluatie cursus Klimaattuinen Apeldoorn Apeldoorn, 8 juni 2009 Aanwezig: Ike de Haan (Klimaatverbond), Almer de Jong (gemeente Apeldoorn), Pauline de Koning (MWH) Inleiding Cursus ‘Maak van je tuin een klimaattuin’ ‘Bewoners aan de Bak!’ is een strategie voor bewonersparticipatie bij stedelijk waterbeheer. Deze strategie is toegepast in diverse projecten. In de samenwerking tussen gemeenten of waterschappen met MWH en het Klimaatverbond krijgen beide partijen de gelegenheid om een nieuwe methode te toetsen. De cursus ‘Maak van je tuin een klimaattuin’ (verder aangegeven als cursus ‘klimaattuin’) is gegeven als pilotproject voor ‘Bewoners aan de Bak!’. In eerste instantie had de gemeente Apeldoorn een ‘afkoppelproject’ te Beekbergen aangewezen als pilotproject. Omdat dit project is uitgesteld en daardoor niet meer binnen de termijn van de pilotprojecten viel, is een ander project gedefinieerd. De cursus viel hierdoor enigszins buiten de reguliere projecten, waardoor de werkzaamheden hiervoor meer druk opleverden voor de gemeente Apeldoorn.

Doel Met de cursus klimaattuinen willen we de bewoners van Zuidbroek in beweging brengen. Bewoners betrekken bij het afkoppelen van hemelwater in hun nieuwe wijk Zuidbroek te Apeldoorn. De bewoners krijgen te maken met wateropvang en -infiltratie in eigen tuin. Dit is breder opgepakt door aandacht te besteden aan de effecten van klimaatveranderingen en de mogelijkheden om daarop in te spelen in de tuin. Het gaat er om belemmeringen weg te nemen, die mensen ervan weerhouden om hun tuin aan te passen aan het veranderende klimaat. Bewoners betrekken bij de klimaatdoelstellingen van de gemeente zodat ze een actieve bijdrage leveren aan het klimaatbestendig maken van hun wijk. In dit project gaat het erom bewoners te motiveren hun tuin aan te leggen als water- en klimaattuin. In de wijk is het afkoppelen van regenwater verplicht. Voorzieningen zijn grotendeels al aangelegd. Via de cursus willen we het begrip van de voorzieningen vergroten, zodat overlast vermindert. Zuidbroek is een prachtige wijk om trots op te zijn met veel ruimte voor water en groen. Doelen in het kort: • Informeren over de manier om met waterberging en water in de tuin om te gaan. • Enthousiasmeren voor een passende tuinaanleg. • Ontmoeting van de bewoners met elkaar in deze nieuwe wijk. Doelgroep • •

Eigenaren van koopwoningen met tuin. Met name eigenaren van de vrije kavels. Mensen die voldoende geld te besteden hebben voor tuinaanleg (financiële capaciteit). Met name mensen die tot de burgerschapsstijl ‘verantwoordelijken’ horen en deels ‘plichtsgetrouwen’ en ‘pragmatici'.

Communicatie Samenwerking en communicatie Bij dit project zijn verschillende partijen betrokken geweest: de Gemeente Apeldoorn, het Klimaatverbond en MWH B.V. In een starten voortgangsoverleg is de inhoud van het project bepaald. Het communicatieplan is op 23 maart 2009 besproken. Hierin zijn de methode van Bewoners aan de Bak! en de aanpak voor de cursus ‘klimaattuinen’ uitgewerkt. In een draaiboek zijn de actiepunten gekoppeld aan de juiste personen met bijbehorende data. Langs verschillende wegen is aandacht gevestigd op de cursus: • Persoonlijke uitnodiging per brief. • Persbericht in wijkkrant. • Bericht op website van de gemeente. • Aankondiging tijdens een bewonersavond (Oranjekwartier te Zuidbroek). • Het Natuurhuis (Roel Winter in gesprek over klimaattuin en het demohuis voor energie en klimaat te Zuidbroek) • Stichting de Tuinen van Zuidbroek, waarbij Eelke Bos graag voorbeeldtuinen aanlegt samen met een hovenier en bewoners, zodra de grond hiervoor vrijkomt. Van de twaalf deelnemers kwamen tien eigenaren van huurwoningen uit de Sambastraat, rijtjeshuizen met tuin. Twee personen kwamen uit de straat Distelvlinder, waar wel koopwoningen staan. Het adresbestand voor de verzending van persoonlijke uitnodigingen is onvolledig aangeleverd. Bij de selectie van adresbestanden kon geen onderscheid gemaakt worden tussen huur- en koopwoningen in de beschrijving bij de adressenlijst waren straten benoemd, waarvan geen gegevens aangeleverd waren. In het verzoek om de adressen is echter expliciet aangegeven dat we de adressen van de koopwoningen wilden hebben, waarbij de huizen die het laatst opgeleverd waren het meest relevant zijn. Zeven personen hadden zich vooraf aangemeld. De anderen kwamen spontaan op de avond zelf. Eén deelneemster was te benoemen als een ‘buitenstaander’ volgens de indeling die ‘Motivaction’ gebruikt. Verder waren er veel plichtsgetrouwen en viel één deelneemster in de categorie ‘verantwoordelijken’. Er is op basis van het communicatieplan gekozen voor een avond, zodat deelname buiten werktijd kan plaatsvinden. Communicatie tussen de organiserende partijen: Sterk • Communicatieplan met indicatie van de burgerschapstijlen, waardoor we ons richtten op behoeften die spelen in de wijk en op de motivatie, capaciteit en gelegenheid van bewoners. • Draaiboek met taakverdeling en tijdstippen. Hierdoor kon flexibel samengewerkt worden door Pauline de Koning (MWH) en Ike de Haan (Klimaatverbond en als projectleider voor de gemeente Apeldoorn), via telefonisch contact in verband met de verschillende werkplekken (Apeldoorn en Arnhem). • Positie van het klimaatverbond, direct bij de gemeente Apeldoorn, zodat personen van de gemeente Apeldoorn gemakkelijk benaderd konden worden.

•

Afstemming met de afdeling communicatie vond plaats om ervoor te zorgen dat activiteiten niet zouden conflicteren met andere acties in de wijk of daarmee juist gecombineerd konden worden.

Leerpunt • Reserveer voldoende tijd om afstemming binnen de gemeente, persoonlijk contact en tijdige verzending van uitnodigingen goed te regelen. Om het project te laten slagen is het nodig om de communicatieafdeling (van de opdrachtgever) direct te betrekken. • De betrokkenheid van de organiserende partijen was onvoldoende aanwezig bij de cursus. Dat leidde voornamelijk bij aanvang tot een grotere tijdbesteding voor interne communicatie. De betrokkenheid was er wel voor het project te Beekbergen dat tot de lopende projecten hoorde, maar dat project was weggevallen. Als oplossing is Ike de Haan aangewezen als projectleider voor de cursus namens gemeente Apeldoorn. Communicatie naar de bewoners: Sterk • Publiciteit via verschillende kanalen. • Het project spreekt mensen aan. • Het aantal deelnemers was volgens verwachting. Er werden circa tien deelnemers verwacht. • Uitnodigingen zijn kort van tevoren verzonden per brief, ca. twee weken van tevoren, zodat aankondiging en cursus niet te ver uit elkaar liggen. • Mei is een maand waarin mensen druk met de tuin bezig zijn en is dus een passende maand. Een maand eerder zou ook goed zijn. • De cursus is met name interessant voor mensen die hun tuin nog moeten aanleggen en net in hun huis wonen. In een nieuwe wijk is dit dus erg passend. Leerpunten • De beoogde doelgroep was niet voldoende aanwezig, ondanks de inspanningen. De mensen van de doelgroep zijn onvoldoende bereikt (met name door onjuiste gegevens in het adresbestand). • Neem in de uitnodiging voor de cursus op hoe de genodigde zich kan voorbereiden. Hiermee kan de verwachting over de inhoud meer gestuurd worden en halen deelnemers meer uit de cursus. • Andere activiteiten kunnen concurreren met de keuze voor de cursus. De cursusavond viel samen met de laatste avond van de avondvierdaagse in Apeldoorn.

Inhoud cursus Uit de enquête, die de deelnemers hebben ingevuld, blijkt dat ze de cursus positief hebben gevonden. Voor de inhoud wordt een 7,5 gegeven. Dit klopte met het hun gedrag, de deelnemers bleven zonder uitzondering napraten met een drankje. Er was anderhalf uur tijd voor de cursus. Er is gekozen om de deelnemers vooral zelf te laten schetsen en aan de slag te laten gaan met hun tuinideeën in drie groepen verdeeld per tuinthema. Eerst is kort op de aspecten van de klimaattuin ingegaan en is uitleg gegeven over de ontwerpstappen.

Van de thema’s water- en moerastuin, onderhoudsvriendelijke tuin en bloementuin was vooral de bloementuin populair. Acht van de twaalf deelnemers kozen voor dat thema. Aan het einde van de avond gaf Eelke Bos van de Stichting Tuinen van Zuidbroek een presentatie. Sterk • De cursus is een concreet product, dat enthousiasmeert meer, omdat dit beeldend is. “Cursus en workshop zijn een goed initiatief (Sabrine Gijzen landschapontwerper bij de gemeente Apeldoorn)”. • De doelstelling ‘ontmoeting van bewoners van de nieuwe wijk’ is geslaagd. Mensen bleven met elkaar napraten. • Klimaatthema’s passen bij de wijk en de doelstellingen van de gemeente. Het afkoppelen van hemelwater is actueel in deze wijk. Mensen met een eigen kavel hebben zelf een wateropgave. • Meer begrip over de impact van de kleine tuin op het geheel van de stad, ‘urban heat island effect’ verminderen • De aandachtspunten die dicht bij de eigen belevingswereld liggen, geven meer inzicht in effecten van gedrag op de omgeving bij de deelnemers. Dit kwam terug in de vragen aan het einde van de cursus ‘waar was je je auto’, ‘welk middel gebruik je om de groenbak schoon te maken’. Hierop kwamen de meeste reacties. Leerpunt • In een avond kunnen concretere resultaten geboekt worden als er plattegronden van de tuin op schaal beschikbaar zijn (bijv. uit wijkplattegrond van de gemeente). • De meeste aanwezigen hadden hun tuin al aangelegd en wilden alleen nog informatie over beplanting. De aanwezigen waren niet echt bezig met inrichting, alleen met aankleding.De deelnemers hebben onvoldoende capaciteit om grote veranderingen door te voeren in hun tuin of om verder in te gaan op de klimaatthema’s. • Informatie over water in de stad paste niet bij het niveau van de aanwezigen (dit komt mede doordat de beoogde doelgroep minimaal aanwezig was). De praktische tips over water in de tuin en materiaalgebruik sprak niet genoeg aan. Uitgebreidere toelichting is nodig: ‘waarom water in de tuin’. • Om capaciteit te vergroten moet het mensen gemakkelijker gemaakt worden. Bijvoorbeeld een rekenvoorbeeld wat investering is en wat het oplevert bij een groen dak of bij het installeren van zonnecollectoren. • Om de cursus effectiever te maken, kunnen duidelijker opdrachten voor ontwerpstappen gegeven worden aan de deelnemers. Voorstel om eerst een korte toelichting te geven, vervolgens een workshop waarin duidelijker opdrachten gegeven worden en tot slot een klimaatcheck. • Ontwikkel een checklist om projecten op thema’s te checken en eventueel te scoren. Dit is praktisch toepasbaar, zodat het effect van de cursus nog langer blijft.

Begeleiding cursus Voor de begeleiding van de cursus wordt gemiddeld bijna een 9 gegeven. Dit komt door de betrokkenheid van de drie ontwerpers (Sabrine Gijzen, Karsten Orth van de gemeente Apeldoorn en Pauline de Koning van MWH). De praktische tips en doorvragen over wensen worden positief gevonden. Sterk • Mensen kunnen zelf actief aan de slag. Op verschillende manieren werd actieve inzet gevraagd, dit werd opgepakt. • De deelnemers aan de cursus kregen persoonlijke aandacht voor hun specifieke vragen, dit is hoog gewaardeerd. Leerpunt • Vooraf is een overzicht geven van het programma voor de avond en dat de bewoners vooral zelf aan de slag gaan. Toch bestond bij enkele bewoners de verwachting dat er een tuinontwerp voor ze gemaakt zou worden of dat ze meer over ontwerpen zouden leren. De aanwezigen waren meer geïnteresseerd in ‘waar plaats ik welke plant’ en verwachtten meer een ‘standaard’ tuinontwerp dat niets te maken had met duurzame inrichting en waterberging. • Verwachtingen management: Waar kunnen mensen binnen één avond mee naar huis gaan. Bij aanvang vragen wat deelnemers verwachten en wat er wordt gegeven. Voorkomen dat deelnemers en begeleiding langs elkaar heen praten. • Minder richten op persoonlijke coaching en meer groepsgewijs werken, voorkomt dat begeleiders onvoldoende tijd hebben om met de deelnemers over elke individuele tuin te praten. Begeleiding door concretere instructies: maak een analyse, maak een schets, werk die uit. De stappen die waren aangegeven en in de hand-outs staan, konden deelnemers blijkbaar niet direct toepassen.

Vervolg De cursus heeft veel potentie om nogmaals te organiseren. Het project behandelt actuele thema’s op een heel toegankelijke manier. Bij een vervolgproject moet gebruik gemaakt worden van de ervaringen uit dit project. De communicatie naar de deelnemers moet aansluiten bij de capaciteit, motivatie en gelegenheid van de doelgroep. De aansluiting op de financiële en mentale capaciteiten in de groep is anders onvoldoende aanwezig, dat uit zich in de mate waarin mensen de cursus bruikbaar vinden. Er is groot verschil tussen huurders of eigenaren van koopwoningen. De cursus moet afgestemd worden op de doelgroep. De betrokkenheid van initiatiefnemers die de bewoners goed kennen en die informatie hebben over andere activiteiten die georganiseerd worden is belangrijk voor een geslaagd project. In de voorbereiding ligt de kracht voor een succesvol project. Verder moet meer aandacht gegeven worden aan verwachtingenmanagement bij verschillende partijen. Bij een vervolg moet gekeken worden naar het behalen van een grotere effectiviteit ervan. Via voorbeeldtuinen kunnen meer bewoners bereikt worden over een langere termijn.

De cursus kan een vervolg krijgen en doorwerken op de lange termijn als voorbeeldontwerpen uitgevoerd kunnen worden door bewoners en hoveniers in De Tuinen van Zuidbroek. Deze tuinen zijn publiek toegankelijk en hebben hiermee een educatieve werking. Eelke Bos, de voorzitter, heeft mogelijk een gesprekspartner nodig binnen de gemeente. Eelke Bos is benaderd en hij is hier enthousiast voor. Pas als de grond beschikbaar komt (eind 2009) kunnen deze plannen verder vorm krijgen. De tuin van het demohuis van de familie Van Gessel zal ook als ‘klimaattuin’ ingericht worden. De familie werkt samen met tuinarchitect Jan Hein Moors. Een duidelijk en toepasbare uitleg van klimaattuinen in de vorm van een folder of een ‘klimaatchecklist’ zijn interessant voor bewoners.

Bijlage 1: Publicatie Stadswerk magazine 2009 # 4

Recommend Documents