Bijgeloof en half geloof
Psychologie van de Magie week 2
Opbouw presentatie • • • • • •
Bijgeloof volgens Hill Gallagher en Lewis’ half geloof Bruggetje Saher en Lindemans ontologische verwarring Intermezzo: Feng Shui Saher en Lindemans ontologische verwarring (vervolg) • Koppeling naar volgende thema
1
En weer terug naar vorige week… Bijgeloof volgens Hill: • Taboes • Rituelen • Omens
Bijgeloof: Omens •
Tekenen uit de omgeving of toevalligheden die een voorspellend karakter hebben.
2
Magisch handelen: Maniërismen • Routineuze handelingen, soms als dwangneuroses bestempeld, die uitgevoerd moeten worden om onheil te voorkomen
Magisch handelen: Taboes • Handelingen of situaties die men dient te vermijden om onheil te voorkomen.
3
Bijgeloof volgens Hill Voorlopige definitie bijgeloof: Handelingen die expliciet dan wel impliciet uitgaan van een wereld die bestierd wordt door onzichtbare, bovennatuurlijke krachten, met wie men door die handelingen in contact kan treden.
Gallagher en Lewis’ half geloof • Probleemstelling: – Hebben studenten hetzelfde rationele model van tentamens als de docenten?
• Uit het werk van Campbell (1996): Bijgeloof is … – niet geïntegreerd in de socioculturele omgeving à daarom zeer individualistisch – niet gekoppeld aan een geloofssysteem à daarom ontbreekt verklaringsgrond – volgens de gebruikers zelf niet effectief à denk nog eens aan Sørensen
4
Gallagher en Lewis’ half geloof • Sørensen: zwaktebod van de symbolistische benadering – te snel aannemen dat magiërs zelf ook niet geloven in hetgeen ze doen. • Het effect van wat men als magische handeling verricht ligt in het psychologische: het verdwijnen van angst en zenuwen. à dus ook pragmatisme (want: Malinowski) • Wat verwacht de docent? – leren, onthouden, lezen, bestuderen, probleem oplossen en dergelijke
• Wat doet de student als dit tekort schiet? – substituut-handeling à bijgelovige actie
Gallagher en Lewis’ half geloof Half geloof: Het samenvallen van het niet geloven van de effectiviteit van een handeling, en deze toch uitvoeren. Verklaring: instrumental activism • westerse mens is probleemoplossend door toepassing van wetenschappelijke inzichten • De westerse mens is geconditioneerd om niets zomaar te accepteren/ onvermogen om om te gaan met onzekerheid en gebrek aan controle à commitment to action
5
Gallagher en Lewis’ half geloof • Daarom half belief: ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ – oplossing dilemma tussen handelen volgens wensen, en niet handelen volgens geloof à ergo: wel handelen en niet toch geloven
• Gallagher en Lewis kijken naar vier soorten studenten: – bijgelovig denken ja/nee versus bijgelovig handelen ja/nee: fatalisten, rationalisten en twee soorten half-believers.
• Tips voor vrije opdracht: – Wat vind je van het idee van half belief en instrumental activism? – Wat zijn de conclusies die Gallagher en Lewis trekken en in hoeverre ben je het daarmee eens?
Bruggetje …van Gallagher en Lewis’ sociologie naar Lindeman en Sahers psychologie
…van niet of half geloven naar impliciete aannames
6
Saher en Lindemans ontologische verwarring Wat zit er achter het idee van bijgeloof verstopt? • Mana: De kracht van/in objecten (vorige week) • Purpose: doelgerichtheid, bedoeling(en) à intentionaliteit van objecten (deze week) • Animisme à het idee dat alles om ons heen leeft (volgende week)
Saher en Lindemans ontologische verwarring Geloof in vitalisme • Bij kinderen erg sterk – Aangeboren sensitiviteit voor intentionaliteit: is basis van ons mens-zijn – Bijproduct daarvan is het intentioneel redeneren te vaak toepassen
• Bestaat echter ook bij volwassenen – Wordt beschreven als de verklaringsstijl van de ‘vitalistische causaliteit’ • organen ‘willen’ hun functie uitvoeren; • er wordt uitgegaan van een model van energie uitwisseling
7
Intermezzo: Feng Shui Esoterische definitie van energie verschilt van de wetenschappelijke: • Energie kan goed of slecht zijn • Helend of giftig • ‘Geestelijk’, reinigend à vgl. Mana à vgl. Feng Shui
Intermezzo: Feng Shui • Feng Shui = Wind en water • Kunst van indeling, plaatsing en inrichting op macro- en microniveau • Dualisme in energie – sheng-chi • kosmische adem van de draak • Beweegt zich kronkelend voort • Dfdsdfs
– shar-chi • dodende adem • Beweegt zich voort langs rechte lijnen
8
Intermezzo: Feng Shui
Saher en Lindemans ontologische verwarring (vervolg) Bijgeloof volgens Lindeman en Saher bestaat in het verkeerd trekken van grenzen tussen ontologische categorieën. Daardoor worden – …niet intentionele gebeurtenissen als intentioneel gezien; – …eigenschappen van levende wezens worden toegeschreven aan dode materie; – … eigenschappen van fysische of biologische entiteiten worden toegeschreven aan psychologische fenomenen (of andersom)
9
Koppelingen tussen de thema’s Belangrijke algemene conclusies • Er wordt eerder een te hoge graad van complexiteit/ ‘levendheid ’ toegeschreven aan objecten, dan een te lage – ‘better safe than sorry’ (zie Lindeman en Saher, dit thema, en Guthrie, volgende thema)
• De mate van bijgeloof wordt zowel door de context als de voorgeschiedenis beïnvloed: – Persoonlijkheid/voorgeschiedenis (zie Vyse, dit thema) – Sociohistorische context (zie Gallagher en Lewis , dit thema) – Situatie (zie thema toeval, zie twee weken)
10
