Bijbelcursus 2
Hoe lezen wij ?
Foto van de wagen In de geschiedenis van de Ethiopier uit Handelingen 8 lezen wij hoe dat gaat. Na het Pinksterfeest gaat het evangelie uit naar alle volkeren. Hier komt de eerste uit de heidenwereld. Een zwarte Afrikaan, wel uit Ethiopië, waar ook de koningin van Scheba vandaan kwam. Dat zou de uitleg kunnen zijn hoe het komt dat hier iemand van buiten Israël toch naar Jeruzalem was opgetrokken om daar God te aanbidden. Een laat effect van het illustere bezoek van de koningin van Ethiopie aan Salomo (1 Koningen 10)… Hij was een man van aanzien, een hoge ambtenaar van de kandake, de koningin aan wie het beheer van de schatkist was toevertrouwd. Een soort minister van financien. Dat stelt hem in de gelegenheid om zo iets kostbaars als de boekrol van Jesaja te kopen. Die lagen in die tijd niet in de souvenir winkel. Zo staat hij model voor allen die de bijbel als boek ter hand nemen en er voor het eerst in gaan lezen. Hoe doet hij dat? En hoe leidt Filippus hem daarin? Hert derde wat opvalt bij deze man is dat hij eunuch is, d.w.z. een man, die om te kunnen dienen op een hoge positie aan het hof van de koningin zich had laten ontmannen. Of was het hem aangedaan? Hoe ook, hier geldt: je hebt alles wat je hart begeert aan geld en macht en invloed, maar je bent tegelijkertijd van je mooiste scheppingskracht beroofd. Dat laat een diepe leegte achter. Hij was wel op reis gegaan naar de tempel in Jeruzalem, maar hij had zelfs de voorhof niet mogen betreden. Een geschondene was een outcast. (Deuteronomium 23:1).Des te opmerkelijker dat Jesaja voorzegt, dat als het heil komt (“de redding,die Ik breng is nabij” 56:1) dan zal zelfs ' de eunuch, die keuzes maakt naar Gods wil en vasthoudt aan mijn verbond een gedenkteken en een naam krijgen in mijn tempel en binnen de muren van mijn stad'. Dat gaat zich hier en nu vervullen. Een eunuch gaat al die gave en mooie mannen en vaders voor! Van nu af aan geldt (56:3) : 'Laat de eunuch niet zeggen: Ik ben maar een dorre boom'. Heeft hij gezocht in Jesaja naar een antwoord op de vraag hoe die belofte van hfst.56 zich zou gaan vervullen? Bladerend in de hoofdstukken daarvoor. ? Zouden dit soort gedachten door het hoofd van de eunuch gegaan zijn toen hij daar in een voorname wagen voortreed op een eenzame woestijnweg en op een eenzaam uur? Uiterlijke en innerlijke eenzaamheid vallen samen.. Waarom anders zou dit verhaal beginnen met dit vermelden: ga naar een verlaten weg in het heetst van de dag.. nee, dan is er niemand op de weg , dan werken uiterlijke en innerlijke eenzaamheid op elkaar in en zal ook niemand je storen als je doorpraat over de diepste dingen van het leven! Foto van weg bij Gaza
Dat brengt mij op de tweede hoofdpersoon in dit verhaal: Filippus. De lezer van Handelingen kent hem al als de vriend van Stefanus (hfst.6), mede apostel en mede diaken en opzienbarend evangelist in Samaria (hfst.8 eerste deel). Wij lezen vaker in Handelingen van engelen en bovennatuurlijke ingevingen (vs.29). (luisteren wij daaraan voorbij??). Hier is echt een engel van de Heer, die hem opdraagt zich bij deze Ethiopiër te voegen. Je ziet als het ware hoe Filippus daar op die woestijnweg bij Gaza met de wagen van de man mee oploopt, want hij durft zichzelf pas uit nodigen om in te stappen nadat hij de man heeft horen lezen uit Jesaja. Dat deed hij blijkbaar hardop. (Dat is trouwens sowieso al een tip, hardop lezen en bidden!). Dat leidt Filippus tot de vraag die wat ons betreft precies aangeeft wat de eerste stap is bij het leren verstaan van de bijbel – waar het ons in deze bijbelstudie 2 om begonnen is! Drie stappen. A. de historisch-grammatische manier van lezen. Het lijkt voor ons als westerse mensen een vanzelfsprekendheid, maar dat was het zeker niet in die tijd. Philippus vraagt: Begrijpt u ook wat u leest? De Ethiopiër zegt : nee, hoe zou dat kunnen als niemand mij uitleg geeft. Uit het vervolg blijkt dat Filippus met hem de tekst is doorgekropen en heeft uitgelegd: het oude Hebreeuws verklaard, de tijd waarin dit door een van de grootste profeten uit Israel is uitgesproken, en de hoorders tot wie de profeet zich toen richtte. Ik probeer nu even het bijzondere van deze eerste stap te onderstrepen. Wie iets weet van de 'heilige boeken' in andere godsdiensten, weet ook dat daar deze eerste stap ontbreekt. Ik vroeg mijn moslim collega in de gemeenteraad iets over de Koran en merkte dat die in de Utrechtse moskee in het arabisch wordt voorgelezen, zonder vertaling. Veel deed deze collega daar niet aan op, behalve een soort van aesthetische ontroering. In de grote domkerk in St. Petersburg maakte ik een officieel Russischorthodoxe dienst mee , tijdens welke de bijbel met een oud-russische tekst werd binnengedragen, zo heilig dat iedereen zich bekruiste, maar mijn tolk vertelde mij dat niemand oud-russisch meer verstaat. Hoe lezen wij? Handelingen 8 houdt ons voor : begin maar gewoon zoals je ieder ander boek zou lezen. Met vragen als : wie zegt dit? waar?, voor wie? waarom? In welke omstandigheden? Etc. Wat in deze inleiding van het hoofdstuk hierboven gezegd is, is er een voorbeeld van. Zorgvuldig lezen en stilstaan bij wat je opvalt is een onmisbaar eerste stadium voor het begrijpen. Vergelijk schrift met schrift. Kijk naar de “Sitz im Leben” en de tekst biedt je een venster op ‘toen en daar’. Hulpmiddelen zijn : een woordenboek, de kleine atlas van de bijbel, een concordantie, en een aantal vertalingen van het gedeelte, omdat maar weinigen de grondtekst van het Hebreeuws (O.T.) en Grieks (N.T.) kunnen lezen. Heb je niet gelezen wat geschreven staat ? Vroeg Jezus bij herhaling aan de schriftgeleerden(!)(Mt.22:31).
Noot: Voor wie iets meer wil weten is het interessant om taal en tekst te bestuderen. Er zijn sinds eeuwen studie gemaakt van de bronnen van de tekst die v oor ons ligt. In ons hoofdstuk zie je in de noot onder het hoofdstuk een voorbeeld hoe hier best verschil van mening kan voorkomen. Zo hadden de vorige vertalingen van dit hfst. vers 37 in de tekst gedrukt en heeft de NBG die in een noot onder het hoofdstuk geplaatst. Dat is een gevolg van het feit dat er meerdere handschriften van het N.T gevonden zijn en dat die soms op onderdelen verschillen. De vertalers wegen de belangrijkheid van die handschriften af (naar tijd en zelfs overschrijftechniek) en kiezen dan voor de meest waarschijnlijke. Het behoeft geen mens zenuwachtig te maken over de betrouwbaarheid, want dat een tekst die over tweeduizend jaar is overgeschreven zo eensluidend is in 99 % is al een puur wonder. De ene procent van verschillen betreft nergens de hoofdzaak. Wel behoedt deze waarneming ons voor een opvatting als zou de bijbeltekst perfect zijn en haar heiligheid ontlenen aan de perfectie (foutloosheid 'infallability'). Het gaat in de bijbel altijd om echte communicatie naar de inhoud die onmiskenbaar duidelijk is. Maar wel uitleg nodig heeft. Dat is dan ook het eerste waar Filippus de Ethiopiër bij helpt. Eigenlijk verschaft de tekst op deze wijze gelezen ons een inzicht in een andere tijd en plaats. Het veronderstelt dat geschiedenis belangrijk is, dat wij niet als losgeraakte atomen door het universum vliegen , maar in een wijder verband staan en mogen voortbouwen op wat God in vroegere tijden en op andere plaatsen gedaan en gezegd heeft. Wij staan op de schouders van vorige generaties in een door de Geest geleide traditie. De bijbel is dus allereerst een venster dat ons uitzicht biedt op een andere tijd.
Deze eerste stap leidt ertoe dat de Ethipier nu pas goed begrijpt dat hij bezig was met een profetisch woord uit de mond van Jesaja en dat dat een profeet was die zes eeuwen voor de komst van Christus profeteerde over de verschijning van een unieke figuur die voor heel de wereld redding zou brengen. Die kennis leidt pas goed tot verdere vragen..! B. Dit leidt ons tot de tweede stap in het verstaan van de bijbel. Ik noem dit de litteraire, meer geintegreerde lezing van de tekst. De Ethiopiër zelf is daar met zijn vraag in vers 34 een goed voorbeeld van. Zij lazen samen uit Jesaja 53: Als een schaap werd hij ter slachting geleid en als een lam dat stil is bij zijn scheerder. Hij werd vernederd.. maar door zijn striemen is ons genezing gebracht. (zo in het kort Jesaja 53). De Ethiopier vraagt door! Over wie gaat dit? Over zichzelf of over een ander.. Dat is de tweede stap : doorvragen naar achtergrond, plaats en verband. De tekst niet lezen zoals ik vroeger Homerus op school heb leren lezen: van zin naar zin, maar
de plaats zien in het geheel. Daarvoor moet je de litteraire stijlvorm in het oog houden: is dit een gedicht? , een kroniek? , een gelijkenis?, een fabel? een psalm? De bijbel is een enorm gevarieerd boek en bevat tientallen litteraire vormen. Wie een gelijkenis leest als een kroniek en dus denkt dat de herberg van de barmhartige Samaritaan ergens in de woestijn van Judea gezocht moet worden ( toeristen kunnen er tot vandaag toe een uitstapje naar maken..) begaat een exegetische fout. Soms ligt het hoofdprobleem van de uitleg precies op dit punt: Is Genesis 1 nu een kroniek, een gedicht, een mythe, een fabel, of een profetische beschrijving van een uniek gebeuren? Hier in Handelingen 8 bij de lezing van Jesaja 53 is daarover geen misverstand: Dit is een profetie en Filippus legt uit hoe daar in dat schriftwoord vele eeuwen voor de verschijning van de Messias al is geprofeteerd over hoe God deze wereld zou gaan redden, door Israel en tenslotte door die ene zoon van Israel die alles waartoe God Israel geroepen had zou gaan waarmaken. Ja, door de diepte heen van een onpeilbaar plaatsvervangend lijden. Wij lezen : uitgaande van dat schriftwoord verkondigde hij hem Jezus. Heb je niet gehoord wat er in Jeruzalem gebeurd is? Het is precies zo gebeurd als Jesaja geschreven heeft!! De NBG heeft:hij sprak met hem over het evangelie van Jezus, waarbij hij deze schrifttekst als uitgangspunt nam. Ik zie Filippus hier voor me als een soort van Rembrand, die met machtige penseelstreken daar het hele schilderij heeft neergezet van de heilsgeschiedenis, gefundeerd in de oude beloften al in de thora gegeven, uitgewerkt in de profeten, toegepast in de geschriften en tenslotte vervuld op Golgotha en in de Hof van Jozef van Arimathea: het nieuwe testament. Hij heeft zoiets gedaan als Jezus deed bij de Emmausgangers (zie studie1): uitgaande van de profetieen van Jesaja heeft hij hem geschilderd hoe heel de Schrift op Jezus betrekking heeft.. Wij waren in Berlijn tien dagen geleden. Op de zaterdag 18 september wilden wij naar de christelijke synagoge in Lichterfelde. Maar probeer die maar eens te vinden! Door een 'toevallige 'ontmoeting met een tuinman, die rond een kerkgebouw daar aan het werk was, kwamen wij er achter. Toen wij tien over elf daar binnen vielen , begon net de viering van de jaarlijkse Grote Verzoendag. Ik heb toen als nooit tevoren beseft hoezeer heel de Schrift gebouwd is op dat gebeuren dat Israel al sinds Mozes moest vieren. Het staat in Leviticus 16. Het werd in het russisch , hebreeuws en duits gelezen: Aaron moet de nog levende bok laten brengen, zijn beide handen op de kop van de bok leggen, alle wandaden en vergrijpen openlijk uitspreken en zo op de kop van de bok leggen om hem daarna de woestijn in te sturen.(vs.20 ev.) In de viering in de christelijke synagoge werden in lange opsommingen alle zonden genoemd die je maar bedenken kunt en toen ving de lofprijzing aan.. voor Jeschua Messchiah die dit alles heeft vervuld en die zo de weg naar herschepping heeft opengebroken..Heel bijzonder. Dit lezen en uitleggen van de Schrift als het grote verhaal van God voor door en tot
Jezus als de vervulling, ja dat is de weg van de exegese, ook hier niet zonder valkuilen , maar onmisbaar als tweede stap om de schrift te verstaan. Of je nu een scheppingsverhaal leest uit Genesis, of een reeks geboden uit Exodus, Jozua of Jesaja uit de profeten, Job of het Hooglied, het ontsluit zich pas als het gelezen wordt als een deel van het goede nieuws zoals Filippus het hier voorschildert aan de Ethiopiër. Even nog het beeld van Rembrand vasthoudend: Het geheimzinnige licht in zijn schilderijen valt altijd op de centrale partij waar de schilder alle aandacht voor opeist. Zo is het ook met de bijbel: het geheimzinnige licht valt op het Lam als geslacht! Dit is het Lam dat de zonden der wereld wegdraagt . Zie het Lam bij de uittocht, de grote verzoendag in Leviticus, de dagelijkse offerdienst, Elia op de Karmel, De evangeliën.. de drinkbeker.. en Paulus woord: ik heb besloten om niets onder u te weten dan Jezus Christus en die gekruisigd.. de doop.. De bijbel lezen in zijn samenhang is de tweede stap. Hulpmiddelen hierbij zijn de commentaren, bijbeloverdenkingen en meditaties. Ik denk vandaag aan de Wuppertaler Studienbibel, Eugene Peterson. E.L.Smelik, H.Thielicke , John Stott en dat zijn er maar een paar uit mijn eigen boekenkast. Plaat van schilderij. Toch eindigt hier niet het verhaal van de act vaan Filippus in Handelingen 8. Er volgt een C: Derde stap: Zelf-herkenning en zelf verstaan: De Schrift als spiegel. Zij kwamen bij een plaats waar water was en de eunuch zei: Kijk, water, waarom zou ik niet gedoopt kunnen worden? Ik neem vers 37 hier erbij: hoe Filippus deze derde stap heeft begeleid door de Ethiopier voor te houden: inderdaad , laat je erin betrekken en stel dan nu je vertrouwen op die Messias. Geloof en laat je dopen!! Hier gaat het om : dat je beseft dat dit alles op jou gericht is en om jou gaat! Waartoe dient een reddingsboei als hij wordt uitgegooid, maar niemand pakt hem vast? Net als bij de Mona Lisa is het het grootste geheim van de Schrift dat waar ik ook ben en wie ik ook ben: zij kijkt mij aan! Mona Lisa Heel bijzonder dat de Ethiopiër dit geheim van de bijbel heeft gevat en zelf zegt : laat mij in deze redding betrokken worden : ik grijp de reddingsboei aan. Hier is water: Laat mij gedoopt worden. Deze act van toewijding en overgave is de derde stap , die als zij ontbreekt de twee vorige ijdel achterlaat. Zie Johannes 20:31 over het doel van de evangeliën: “al deze dingen zijn opgeschreven opdat u gelooft dat Jezus de messias is en opdat u door te geloven, leven hebt in zijn naam”
Hij werd gedoopt- in Jezus dood en opstanding ondergedompeld.. en hij vervolgde zijn weg vol vreugde. Dat is het laatste wat wij van hem horen: vreugde! Doel. Wat wij hier aan het slot lezen, is de bekroning op iedere lezing van de bijbel. Wij vroegen: hoe lezen wij? Zeker: eerst het venster: we kijken erdoor heen en krijgen het tafereel voor ogen hoe God daar en toien gehandeld heeft, het gaat bij verdere uitleg zich aan ons oog ontvouwen als een schilderij, maar de derde stap is de bekroning: wij zien erin als in een spiegel . Dat leidt tot een keus, tot overgave en tot een herstelde relatie. Waar het God om begonnen was. Zie: Adam = mens Lucas 15 : wie is die oudste zoon, of ben ik de jongste? Zo lief heeft God de wereld gehad wijst naar mij.. 1 Corinthe 8:3 ik ben door hem gekend. 2 Samuel 12: 5-7.Toen de profeet Nathan naar koning David ging na zijn misstap met Batseba, vertelde hij hem het verhaal van de kwade buurman..maar als David ontwijkt zegt hij: Gij zijt die man.. Michael Ende Het oneindige verhaal. De wending die Nathanael tot geloof bracht..
Confrontatie. Aan de hand van deze drie deling is duidelijk te maken , waar er in onze tijd grote ontsporingen plaatsvinden in de uitleg en omgang met de bijbel. a. Wie de eerste stap volgt maar daarin blijft hangen, heeft wel alle kennis van de bijbel op een rijtje maar blijft steken in een historisch geloof. Het gevaar van een dode orthodoxie. b. Wie verder gaat en ontdekt hoe de bijbel ons een verhaal wil vertellen. Vertel het maar na en mensen worden geboeid.. die valt in het gevaar van een aesthetisch geloof. Vgl. het verhaal gaat.. het is niet echt gebeurd , maar toch is het waar. Het gevaar van de gelovige vrijzinnigheid.. c. Wie de bijbel oppakt en leest als een rechtstreekse brief van God aan mij geschreven met voorbijgaan van wat de tekst eigenlijk zeggen wil, loopt het gevaar van het subjectivisme cAanwezig in allerlei charismatische kringen. Kracht en zwakheid. Relationeel –charismatisch. Bij deze derde stap komt een heel belangrijk onderdeel van ons lezen van de Schrift naar voren, namelijk het werk van de Heilige Geest. Hij past de schrift toe aan ons
hart. Hij opent onze blinde ogen zodat wij zien. Woord en Geest zijn niet te scheiden. Waar het Woord weerklinkt daar werkt de Geest en Hij werkt door het Woord . Leidt tot overgave. Altijd schokkend: die schuld waaraan Hij stierf is de mijne! Nooit zelfvernietigend, maar reinigend. Komen met lege handen.Ondergedompeld worden in Zijn dood en delend in alle kracht van Zijn opstanding. Van nu af Hem door zijn Geest in mij laten werken. Kortom: God spreekt nog altijd voort! Hou de drie stappen bij elkaar! Zo worden wij tot vandaag toe erin betrokken en ‘gaan onze weg in vreugde’ Samenvatting van Hannah de Miranda. Gods spreken door de bijbel. Hand 8,26-38 (W.G.Rietkerk, 30-09-2010) Hoe spreekt God tot ons door de bijbel? Hoe lezen wij? Bij het lezen en verstaan van de bijbel hebben we drie stappen nodig: 1) De bijbel moet je lezen als een boek en dan vragen stellen aan de tekst: wie was de schrijver, waarover en tot wie schreef hij, waar en in welke situatie? Deze manier van lezen vind je niet bij andere religieuze boeken. Het is karakteristiek voor de bijbel en deze aanpak geeft je een venster. Deze manier van lezen op zich leidt tot een verscherping van het beeld en is voorwaarde voor het verstaan van de tekst. Daarvoor is meer nodig: verstaat u wat u leest? 2) De tweede stap is de uitleg. Vanuit het venster kijk je opnieuw naar de tekst. Je leest de tekst zoals die zich geeft en plaatst die in het geheel. Dit is de litteraire weg en deze verschaft inzicht in de heilige schrift. Je vraagt wat voor soort tekst is het: een historie, een visioen, een gelijkenis? Wat heeft de schrijver ermee willen zeggen? Dat leidt tot inzicht in vergelijkbare bijbelgedeelten. De vier evangeliën zijn geen geschiedschrijving maar verkondiging van de blijde boodschap. Deze methode laat de bijbel zien als eenheid als verhaal van zonde - lijden - verlossing - herstel. Het geheel wordt zichtbaar als een schilderij. 3) Relationele benadering: de hoorder wordt er bij betrokken. Stap 1 en 2 kun je nog doen als toeschouwer, maar nu gaat het er om of je er zelf bij betrokken wilt zijn. Dat is het geval bij de kamerling en ook bijvoorbeeld na de preek van Petrus op de pinksterdag; zij werden in hun hart geraakt. Het is een herstelrelatie met een charismatische dimensie. De schrift wordt je een spiegel: het gaat over mij! Ik herken mij en weet mij gekend. Die drie stappen leiden tot het horen van Gods stem. Je kunt die stappen niet apart nemen en aan elk zitten krachtige kanten en nadelige kanten. Ad 1: Je krijgt een nuchtere kijk op de tekst en ziet de historische wortel, maar de analyse kan er ook toe leiden dat je blijft hangen in de tijd van toen. Ad 2: De artistieke benadering leidt tot verwondering, maar kan ook twijfel aan de historische betrouwbaarheid veroorzaken en dat het wat met mijn leven te maken heeft valt buiten beeld. Ad 3; Mooi dat ik mijn bestaan in de tekst herken, maar als alleen wat de tekst je
doet belangrijk is, leidt dat tot subjectivisme en draait het om gevoel. We moeten vast houden aan die drie stappen en de grote lijn die naar verlossing en vernieuwing leidt blijven zien. God spreekt ook nu tot ons, maar de canonvorming is opgehouden met de oog- en oorgetuigen van Christus leven en werk. God spreekt nog altijd voort door zijn Woord dat wordt geopend bij de verkondiging. Een verkondiging die uitkomt bij herstel van de verhouding met God.
