Bibliotheek van het Boekenvak Universiteitsbibliotheek Amsterdam (UBA) Bijzondere Collecties

Stichting

Bibliotheek van het Boekenvak Universiteitsbibliotheek Amsterdam (UBA) — Bijzondere Collecties

jaarverslag 2008

Verenigingsarchief Koninklijke Nederlandse Boekverkopersbond Presentielijst van de algemene ledenvergadering op 28 april 1908 Het NBb-archief is in 2008 ontsloten.

woord vooraf In 2008 was het een halve eeuw geleden dat de vroegere Bibliotheek van de Vereeniging in langdurige bruikleen werd overgedragen aan de Universiteits­ bibliotheek van Amsterdam. Dit feit werd gevierd met een veelbezochte tentoonstelling in de Bibliotheek Bijzondere Collecties onder de titel Boek zoekt lezer, en met een feestelijke openingsbijeenkomst in de aula van de Universiteit van Amsterdam. Ook is in het afgelopen jaar de samenwerking tussen de Bibliotheek van het Boekenvak en Bijzondere Collecties op vele wijzen geïntensiveerd. Gezamenlijk werden drie nieuwe projecten opgezet, gericht op het algemene publiek res­pectievelijk op studenten en boekhistorici: de reeks ‘Boekensalons’, de Masterclass Boekhistorie en de jaarlijkse Frederik Muller Lezing. In het najaar lanceerde de Bibliotheek van het Boekenvak een eigen website, die bovendien op een gemakkelijke wijze toegang verschaft tot de boekhistorische databanken van Bijzondere Collecties en van de Universiteitsbibliotheek. Al met al was het jaar 2008 vol activiteiten. Wij zijn de directie van de Bibliotheek Bijzondere Collectie erkentelijk voor het vele dat ten behoeve van onze verzame­ lingen is verricht – zowel de ordening, de ontsluiting en de presentatie daarvan als alle activiteiten daar omheen. Het boekenvak kan met recht trots zijn op zijn rijke archieven en zijn boeiende geschiedenis. Amsterdam, maart 2009 Het bestuur: Laurens van Krevelen, voorzitter Saskia de Vries, secretaris/penningmeester Eva Cossee Maarten Asscher Bubb Kuijper Arie Lenoir Ineke Verkaaik-Hogervorst Thijs VerLoren van Themaat, assessor namens het kvb -bestuur Marty Langeler, secretariaat

1

bestuur en bureau

Boek zoekt lezer Reclame uit de boekenwereld vanaf de 17e eeuw. Affiche van de jubileumtentoonstelling. Ontwerp Studio Ron van Roon.

Het bestuur heeft in 2008 tweemaal vergaderd, te weten op 30 mei en 10 november. De vergaderingen werden bijgewoond door de uba-conservator drs. Garrelt Verhoeven en adjunct-conservator drs. Mathieu Lommen. Bovendien is er veel­vuldig contact onderhouden tussen de bestuursleden via e-mail en telefoon. Op 30 mei 2008 is de heer drs Joost G.N. Nijsen teruggetreden als bestuurslid in verband met de tijdsdruk van andere taken in de boekenwereld. De Bibliotheek van het Boekenvak is hem veel dank verschuldigd voor zijn inspirerende inbreng. Per 30 mei is mevrouw drs Eva J. Cossee, directeur van Uitgeverij Cossee te Amsterdam, benoemd tot lid van het bestuur. Per 10 november 2008 is ook mevrouw Ineke (C.J.M.) Verkaaik-Hogervorst, directeur van Boekhandel Verkaaik te Gouda benoemd tot lid van het bestuur. De vacature van de gekwalificeerde bestuurszetel van de directeur van de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak (kvb) is nog niet vervuld, aangezien nog geen nieuwe directeur is benoemd. In de loop van 2009 verwacht het bestuur van de kvb een voorstel voor de toekomstige structuur en organisatie ter goed­ keuring te kunnen voorleggen aan de leden. Met het kvb-bestuur is afgesproken, dat zijn bestuurslid de heer L.M. Verloren van Themaat voorlopig de vergaderingen van de Bibliotheek van het Boekenvak als assessor zal bijwonen. Bovendien wordt zo nodig overlegd met de interim-directeur van de kvb, de heer mr. H.Y. Kramer. De bureauwerkzaamheden voor de Stichting zijn, evenals in voorgaande jaren, met enthousiasme verricht door mevrouw Marty Langeler, coördinator bureau van de kvb.

2

3

nieuwsbrieven, website en andere activiteiten In 2008 zijn twee afleveringen van de Nieuwsbrief van de Bibliotheek van het Boekenvak verschenen, in maart en oktober. Deze zijn verspreid onder de donateurs van de Stichting (die Vakvrienden worden genoemd), onder relaties in het boekenvak en onder instellingen op het gebied van de boekgeschiedenis. In het voorjaar van 2008 is de eigen website van de Bibliotheek van het Boekenvak www.bibliotheekvanhetboekenvak.nl online gegaan. Er is naar gestreefd dat de website, niet alleen een informatiebron over de activiteiten van de sbb te doen zijn, maar ook een gemakkelijk toegankelijk portaal is naar de boekhistorische collecties in de database van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam. De website is ontworpen en gebouwd door het ontwerpbureau Werkplaats Amsterdam (Pieter Boddaert en Yolanda Huntelaar), dat ook het basisontwerp voor de Nieuwsbrief en dit Jaarverslag heeft ontwikkeld. Met de conservatoren van Bijzondere Collecties is nauw samengewerkt om de website zo functioneel mogelijk te maken.

jubileumexpositie In 2008 was het vijftig jaar geleden dat de boekhistorische collecties van de Vereeniging (thans kvb) in langdurige bruikleen werden overgedragen aan de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam. Dit jubileum werd gevierd met een bijzonder fraaie tentoonstelling in de Bibliotheek Bijzondere Collecties: Boek zoekt Lezer - Reclame uit de boekenwereld sinds de 17e eeuw, die werd geconcipieerd door Judith Belinfante, Nico Kool en Mathieu Lommen van Bijzondere Collecties. Bij de expositie werd een gratis gidsje uitgegeven, samengesteld door Nico Kool en Mathieu Lommen, met medewerking van Steef Stijsiger en Joke Mammen. Deze expositie werd op 5 maart 2008 luisterrijk geopend in de aula van de Universiteit van Amsterdam. Het woord werd daar gevoerd door drs Nol Verhalen, directeur/bibliothecaris van de Universiteitsbibliotheek, mr Laurens van Krevelen, voorzitter van de Stichting Bibliotheek van het Boekenvak, Paul Merz, com­­mu­ nicatieadviseur en drs Judith Belinfante, als voorzitter van Stichting Amsterdam Wereldboekenstad. De tentoonstelling werd geopend door de wethouder Kunst en Cultuur van de Gemeente Amsterdam, drs Carolien Gehrels. De tentoonstelling, die was opengesteld tot 1 juni, heeft veel publiek getrokken, en werd uitvoerig in de pers besproken.

4

boekensalons In nauwe samenwerking met de Bibliotheek Bijzondere Collecties is in 2008 de reeks discussiebijeenkomsten onder de titel Boekensalon. Tijdens deze bijeen­ komsten wordt een actueel thema in de wereld van het boek door een of meer sprekers toegelicht, waarna een gedachtewisseling met het publiek plaatsvindt. De Boekensalons worden gehouden in het Museumcafé van Bijzondere Collecties. De Boekensalons zijn onder grote belangstelling van start gegaan met het debat over ‘De toekomst van boekpromotie’. Aan het debat, dat geleid werd door tv-presentator Lennart Booij, werd deelgenomen door uitgever Eva Cossee, cpnb-directeur Henk Kraima, bol.com directeur Daniel Ropers en schrijfster Saskia Noort. De Groep Algemene Uitgevers (gau) van het Nederlandse Uitgevers Verbond heeft de bijzondere eerste Boekensalon gesponsord, zodat de discussieleiding kon worden toevertrouwd aan de ervaren presentator Lennart Booij. Op 24 april 2009 vond een estafette plaats van de drukwerk- en ontwerpers­ bekroningen onder de titel ‘Mooi drukwerk in een stormachtige tijd’. Tijdens deze middag, die georganiseerd werd in samenwerking met de Grafische Cultuurstichting, en die werd geleid door Arie Lenoir, directeur van LenoirSchuring te Amstelveen en bestuurslid van Bibliotheek van het Boekenvak, spraken ontwerper Julius Vermeulen over de 50 Best Verzorgde Boeken, Jeffrey Bosch over de bekroning Mooi Marginaal, Hans Jansen Maneschijn over de jaarlijkse bekroning van jaarverslagen, Joost Swarte over de bekroning van theateraffiches, en Richard van der Laken over de huisstijlprijs van de Grafische Cultuurstichting. De bekroonde werken werden via projectie vertoond. René van Stipriaan, directeur van dbnl, de Digitale Bibliotheek van de Nederlandse Letteren, sprak op 29 mei 2008 over het culturele belang van digitalisering van waardevolle boeken, en over de opzet van de Digitale Basisbibliotheek. In dezelfde Boekensalon sprak Jos van Waterschoot, conservator van het Multatulimuseum, over de grote iconografische verzameling rond Multatuli, die hij heeft opgebouwd. Het boek dat hij daarover heeft samengesteld, Multatuli: een iconografie, is in het najaar 2008 verschenen bij Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren te Hoorn. Op 26 juni 2008 sprak Bastiaan Bommeljé, auteur en directeur van uitgeverij en boekhandel Erven Bijlevelt te Utrecht over de toekomst van de boekhandel. Zijn prikkelende uitspraken leverden kort daarna een mooi interview in Boekblad op. Ter gelegenheid van de veelbezochte tentoonstelling Boek en oudheid in het Allard Pierson museum, werd de Boekensalon op 28 augustus 2008 gewijd aan de vertaling en publicatie van literatuur uit de Oudheid. Schrijfster Imme Dros, bekend van haar Homerus-vertalingen, sprak over haar werk, in discussie met classicus Hein van Dalen, die ook een Homerus-vertaling heeft gepubliceerd. F rits van der Meij, redacteur van het klassieke fonds van uitgeverij AthenaeumPolak & van Gennep, gaf een uiteenzetting over de ‘markt’ voor publicaties van klassieke werken. De positie van de pers- en uitingsvrijheid in Nederland stond centraal in de Boekensalon op 25 september 2008, waarbij socioloog Jos van Dijk en nrc-jour­ nalist Rob Wijnberg - auteurs van de belangrijke boeken Dit kan niet en dit mag niet, respectievelijk In Dubio, een overzicht gaven van tekortkomingen van de Nederlandse wetgeving en ‘scheve schaatsen’ van ministers en politici.

5

Op 30 oktober 2008 werd de onzekere toekomst van het wetenschappelijke boek voor de humaniora belicht in een debat tussen oud-CvB-voorzitter van de Universiteit van Amsterdam, Sybolt Noorda (thans voorzitter van de vsnu) en uitgever Herman Pabbruwe, directeur van Koninklijke Brill te Leiden. De laatste boekensalon van 2008 die op 27 november plaats vond was gewijd aan de dagboeken van Anne Frank: hoogleraar boekgeschiedenis prof. Lisa Kuitert sprak over de verrassende uitgeefgeschiedenis; neerlandica Susanne Goossens sprak over haar onderzoek naar de talloze brieven die lezers aan Otto Frank stuurden; en boekbinder en boekrestaurateur Pau Groenendijk over de productie van de replica van het manuscript in opdracht van de Anne Frank Stichting. De belangstelling voor de boekensalons was wisselend, maar ze werden alle gekenmerkt door goed voorbereide inleidingen en een levendige discussie. In totaal hebben meer dan 400 belangstellenden de boekensalons bezocht. Voor 2009 zullen de aankondigingen in de pers en op internet opvallender en systematischer worden uitgezet.

Menno Hertzberger, Boeken, veel boeken -- en mensen Herinneringen, bezorgd door Nico Kool en ingeleid door Piet J. Buijnsters. Uitgeverij Vantilt, Nijmegen.

frederik muller lezing en masterclass boekgeschiedenis Op initiatief van de Bibliotheek Bijzondere Collecties zullen in samenwerking met de Bibliotheek van het Boekenvak, de leerstoelgroep Boekwetenschap & handschriftenkunde van de UvA, het Instituut voor Cultuur en Geschiedenis en de Vrienden van de Universiteitsbibliotheek jaarlijks de Frederik Muller Lezing worden georganiseerd, in samenhang met een Masterclass Boekhistorie voor professionals en studenten boekwetenschap. Op woensdag 19 november 2008 hield de vooraanstaande Engelse boekhistoricus David McKitterick de eerste Frederik Muller Lezing in de Aula van de UvA, onder de titel A changing view from Amsterdam. Where next with book history? waarin hij de Europese handel in boeken van de zeventiende tot de twintigste eeuw en de positie van Amsterdam als boekenstad daarin heeft onderzocht. Aansluitend aan de lezing door McKitterick werd drs.Ton (A.R.A.) Croiset van Uchelen, de scheidende penningmeester van de Stichting Vrienden van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam, uitgeluid met toespraken en de ter ere van hem uitgegeven publicatie van de onuitgegeven gebleven memoires van de befaamde antiquaar Menno Hertzberger: Boeken, veel boeken -- en mensen. Het manuscript daarvan berustte in de Hertzberger-collectie bij de Bibliotheek van het Boekenvak; het werd persklaar gemaakt door drs. Nico Kool, ingeleid door prof. Piet J. Buijnsters, en uitgegeven door Vantilt te Nijmegen. Croiset van Uchelen heeft als hoofdconservator van de Universiteitsbibliotheek een belangrijke rol gespeeld voor de uitbouw van de Bibliotheek van het Boekenvak. De Masterclass Boekgeschiedenis vond met een voltekende deelnemerslijst plaats op 29 augustus 2009. Docent was de befaamde Engelse mediëviste Rosamond McKitterick, hoogleraar Middeleeuwse geschiedenis aan de Universiteit van Cambridge. Het thema was de rol van handschriften in de Middeleeuwen bij de transmissie van kennis in Europa van vóór de drukkunst,

6

7

acquisities

Documentatie internationale wetenschappelijke uitgeverij Stofomslag van de geschiedschrijving Dutch Messengers. A History of Science Publishing, 1930–1980 door Cornelis D. Andriesse. Brill, Leiden/ Boston, 2008. De documentatie die de auteur verzamelde bij het schrijven van zijn boek, is door hem geschonken aan de Bibliotheek van het Boekenvak.

Hierna worden enkele van de vele schenkingen en acquisities vermeld: Documentatie internationale wetenschappelijke uitgeverij Emeritus hoogleraar natuurkunde prof. Kees Andriesse schonk aan de Bibliotheek van het Boekenvak de documentatie en het Nederlandstalige typoscript van zijn boek Dutch Messengers. A History of Science Publishing 1930-1980, dat in 2008 bij Koninklijke Brill is verschenen.Andriesse heeft hiervoor vanaf 2002 onderzoek verricht en vele interviews met sleutelfiguren afgenomen en een uitgebreide correspondentie gevoerd. Het boek is geen institutionele geschiedenis, maar een verhaal over sleutelfiguren bij de uitgevers en hun auteurs of hun tijdschrift­ redacteuren. Niet alleen Elsevier, ook bedrijven als De Noord-Hollandsche Uit­ geversmaatschappij , Kluwer, Excerpta Medica en andere spelen een promi­nente rol. Voor de documentatie geldt een embargo tot 2018, het typoscript kan wel worden ingezien. Archief 1860 - 2000 van het veilingbedrijf J.L. Beijers te Utrecht Het Utrechtse veilinghuis J.L. Beijers was gedurende anderhalve eeuw toonaan­ gevend voor boekenveilingen in Nederland. Wij prijzen ons gelukkig dat het bedrijfsarchief is geschonken aan de Bibliotheek van het Boekenvak. Het vormt een belangrijke aanvulling op de al aanwezige bedrijfsarchieven van bij voorbeeld de veilinghuizen Burgersdijk & Niermans, Menno Hertzberger, Anton Gerits. Door Gerrit Noordzij gehakte steen Aan de boekhistorische collecties is op 19 november 2008, als symbolisch geschenk van de Stichting Vrienden van de Bibliotheek van de UBA aan de vroegere hoofdconservator drs Ton Croiset van Uchelen die op die datum afscheid nam als penningmeester, een bijzondere gehakte steen toegevoegd: een door de grote letterontwerper Gerrit Noordzij in leisteen gehakte Bijbelspreuk. Gerrit Noordzij (1931) is internationaal een van de belangrijke ontwerpers en theoretici op het gebied van het schrift. De leisteen vormt een mooie aanvulling op de Collectie Kalligrafie. Hierin bevinden zich al een aantal alfabetstenen, gehakt door Jan van Krimpen en door David Kindersley en Lida Lopes Cardozo (een leerlinge van Noordzij). Al deze stenen zullen dit jaar in de Onderzoekzaal van de Bijzondere Collecties aan de Oude Turfmarkt bijeen komen te hangen. Noordzij zelf schonk in 2004 aan de bibliotheek een grote collectie boekomslagen en enkele originele ontwerpen. Ontwerptekeningen Peter Verheul voor letters huisstijl van Rijksoverheid De nieuwe, eigen letter voor de rijksoverheid, Serif en Sans, die in november gepresenteerd werd in de aula van de Universiteit van Amsterdam, is een ontwerp van Peter Verheul, docent aan de letteropleiding van de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten te De Haag. Voor het gebouw van de Bibliotheek Bijzondere Collecties ontwierp Verheul overigens onder meer de vloerbelettering. De aan­ tekeningen en ontwerpen voor dit lettertype zijn toegevoegd aan de typografische verzamelingen van de Bibliotheek. Boekontwerpen Mart Kempers Het ontwerpersarchief van de bekende boekontwerper en illustrator Mart Kempers is reeds geruime tijd in bruikleen. Nu heeft zijn zoon, de Amsterdamse hoogleraar cultuursociologie Bram Kempers, in aanvulling daarop een omvangrijke collectie

8

9

boeken geschonken, die door zijn vader werden ontworpen. Deze boeken waren in het ouderlijk huis achtergebleven. Mart Kempers volgde de opleiding ontwerpen bij Mart Stam aan de Kunstnijverheidsschool te Amsterdam (thans Rietveld Academie genaamd). Vanaf 1945 tot in de jaren ’70 voorzag hij in zijn levensonderhoud als grafisch ontwerper. Daarna richtte hij zich voornamelijk op de vrije schilderkunst en op de boekillustratie. In 1964 werd hij onderscheiden met de H.N. Werkmanprijs. Kempers was vele jaren docent illustratie aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten te Den Haag.

Gerrit Noordzij: In leisteen gehakte tekst. Verworven van de Stichting Vrienden van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam.

Black Sparrow Press De boekenverzamelaar Henk van der Does droeg een omvangrijke collectie uitgaven van de legendarische Black Sparrow Press over aan de bibliotheek. Deze Amerikaanse uitgeverij uit de tweede helft van de vorige eeuw muntte uit door haar bijzondere literaire fonds (met auteurs als Jane Bowles, Robert Creely, Charles Olson, Edouard Roditi en vele anderen ) en de bijzondere typografische vormgeving en grafische uitvoering. De Amerikaanse boekverzamelaar John Martin stichtte Black Sparrow in 1962. In 2002 werd het fonds overgedragen aan de onafhankelijke uitgever David Godine. Eerste druk van Het Achterhuis van Anne Frank Een gaaf exemplaar van de eerste druk van Anne Frank’s dagboek, Het Achterhuis, werd door Joke Kniesmeijer van de Anne Frank Stichting aan de Bibliotheek geschonken tijdens de Boekensalon over dat boek, gehouden op 27 november 2008. Omdat de schenkster die dag te ziek om het boek zelf te overhandigen, bracht haar echtgenoot het; zij is op 17 december 2008 overleden, 60 jaar oud. Schenking complete reeks Salamanderpockets De kwaliteitsdrukkerij LenoirSchuring in Amstelveen zal in 2009 een complete reeks Salamanderpockets schenken aan de Bibliotheek van het Boekenvak / Bijzondere Collecties. Directeur Arie Lenoir, die ook bestuurslid is van de Bibliotheek van het Boekenvak, heeft in de afgelopen jaren de vele honderden deeltjes, waarvan een groot aantal achtereenvolgens met nieuwe omslagen werd uitgebracht, verzameld op boekenmarkten en in kringloopwinkels, omdat hij gecharmeerd was van de uiterlijke evolutie (vanaf 1958) van deze populaire boekenreeks. Deze collectie Salamanderspockets zal een belangrijke aanvulling vormen bij het unieke grafische archief van uitgeverij Querido, dat vorig jaar al werd ondergebracht bij de Bibliotheek Bijzondere Collecties in Amsterdam.

Letterontwerp van Peter Verheul voor huisstijl Rijksoverheid Aantekeningen bij de ontwik­ keling van het ontwerp.

Completering collectie reclamemateriaal Bij de voorbereiding van de expositie Boek zoekt lezer zijn uitgeverijen en boek­ handels door de Bibliotheek van het Boekenvak/Bijzondere Collecties benaderd om reclame-uitingen uit de laatste dertig jaar aan de Bibliotheek te schenken. Door tientallen boekenbedrijven is daaraan gehoor gegeven door opmerkelijk materiaal (folders, affiches, etalagemateriaal e.d.) ter beschikking te stellen. De voor deze activiteit nodige personele ondersteuning werd gesponsord door een aantal grote uitgeverijconcerns en organisaties in het boekenvak. Het bestuur is de schenkers en sponsors bijzonder erkentelijk.

10

11

ordening, ontsluiting en beschrijving van de collecties koninklijke nbb De beschrijving en ontsluiting van het verenigingsarchief van de Koninklijke nbb is afgerond. Alle documenten zijn beschreven in het elektronische ead-systeem (‘encoded archival description’) reclamematerialen De verzameling reclamematerialen (folders, affiches, prospectussen, etalage­ materiaal e.d.) werd geordend, en de vele in 2008 geschonken acquisities werden toegevoegd. schoolboeken Er is een begin gemaakt met de digitalisering van de unieke, omvangrijke collectie 19e eeuwse schoolboeken, die afkomstig zijn van het vroegere Schoolmuseum te Amsterdam. Dit project wordt uitgevoerd in het kader van het nationale Metamorfoze-conserveringsproject. koninklijke Vereeniging van het boekenvak Er is veel werk verzet voor het opstellen van een gefaseerd plan van aanpak voor de ontsluiting van het zeer omvangrijke verenigingsarchieven van de kvb. De vroeger gedachte aanpak van het digitaliseren van destijds gemaakte inventarislijsten van delen van de archieven is bij nader inzien verworpen, aangezien die oude inventarissen te weinig inzicht geven in de precieze samenstelling van de archieven. Er is gekozen voor een meer gedetailleerde, archivalistische bewerking. Op basis van de nieuwe aanpak zal een begroting van kosten worden opgesteld. Daarna zal en dekkingsplan worden gemaakt. In afgelopen jaren is al een al een bedrag van € 25.000 in het Bibliotheekfonds Marleen van Vollenhoven geoormerkt voor dit project.

bezoekers De tentoonstelling Boek zoekt lezer! werd bezichtigd door ruim 2500 bezoekers. De acht boekensalons, die in 2008 werden gehouden, trokken meer dan 400 belangstellenden. Door de staf van Bijzondere Collecties zijn tal van rondleidingen verzorgd. voornaamste publicaties in 2008 Cornelis D. Andriesse, Dutch Messengers. A history of Science Publishing, 1930–1980. Library of the Written World, Volume 7. Brill, Leiden/Boston, 2008. 283 p. Bijzondere Collecties, Beeldbank boekhistorische affiches: dpc.uba.uva.nl/affiches [In de databank zijn, behalve de affiches van cpnb (Boekenweek, Kinderboekenweek, en affiches voor bijzondere seizoenacties) ook de honderd meest bijzondere affiches voor de boekhandel opgenomen uit onze collectie van ca. 3500 boekhandelsaffiches.] Bijzondere Collecties, cpnb Affiches. Mapje met 10 kaarten met enveloppen. Bekking & Blitz, Amersfoort, 2008 Bijzondere Collecties, Boekhandel J.H. & G. van Heteren. Mapje met 10 kaarten met enveloppen. Bekking & Blitz, Amersfoort, 2008 Sjoerd van Faassen, Hans Renders (red.), Uitgever Bert Bakker (1912–1969). Zacht Lawijd nummer 7.2, uitgegeven door Stichting ZL i.s.m. het amvc-Letterenhuis Antwerpen en het Letterkundig Museum Den Haag, 2008. 247 pp. Bijdragen van Sjoerd van Faassen, Hans Renders, Inge van der Bijl, Kim van Rooden, C.A.B. en Coby Bantzinger, Reinate Hammenga, Rosa Ramondt, Gijs Havik, Leonie Wolthuis, Robbert Hak, Annette Lavrijsen, Paul Demedts, Koen Hilberdink, Eveline Broekhuizen, Annemiek Recourt, Ad Fransen, Lisa Kuitert, Ronnie van Veen, Erik de Bruin, Dingenus van de Vrie, Sabrina Verbeek, Willem Maas. Menno Hertzberger, Boeken, veel boeken en mensen.Herinneringenaan Internatioinaal Antiquariaat Menno Hertzberger 1920-1970. Bezorgd door Nico Kool, met een inleiding door prof.dr. Piet J. Buijsters. Uitgeverij Vantilt, Nijmegen, 2008.64 p. Nico Kool, Mathieu Lommen, Boek zoekt lezer: reclame in de boekenwereld vanaf de 17de eeuw. Gids voor de tentoonstelling, 6 maart–1 juni 2008. Bijzondere Collecties, Universiteitsbibliotheek van Amsterdam, 2008. 78 p. Mathieu Lommen, Letterrijk: Rijksoverheid Serif en Sans; en letter van Peter Verheul. Uitgeverij De Buitenkant (distr.), Amsterdam, 2008. Pieter Schoonheim, ‘J. Ginsberg: antiquaar en boekverkoper’, in: Frons,tijdschrift voor Leidse classici. 2008, pp. 20–24. Sytze van der Veen, Brill: 325 jaar uitgeven voor de wetenschap, met bijdragen van Paul Dijstelberge, Mirte D. Groskamp, Kasper van Ommen.Leiden/Boston, Brill, 2008. 180 p.

12

13

bibliotheek van het boekenvak in de pers De expositie Boek zoekt lezer! is onder andere gerecenseerd in Adformatie (6 maart 2008), Het Parool (8 maart 2008), Trouw (11 maart 2008). Ten behoeve van regionale dagbladen verspreidde de GPD (Gemeenschappelijke Pers Dienst) een bespreking, die gewag maakte van een ‘knusse tentoonstelling’; deze bespreking is onder andere geplaatst in de Leeuwarder Courant van 8 maart 2008. In het maandblad Boekenpost van maart/april 2008 verscheen een uitvoerige bespreking. In het televisieprogramma ‘Zigt’ (rtv-nh) was de tentoonstelling een item, evenals in het radioprogramma ‘De Avonden’(vpro). Op de website van de Nederlandse Boekhistorische Vereniging schreef José Bouman: ‘Wie nog durft te beweren dat boekententoonstellingen saai zijn, weet niet wat er allemaal omgaat in de boekenwereld! … De tentoonstelling biedt veel meer dan de titel belooft: ‘reclame’ is door de makers heel breed opgevat. Zo is er een afdeling Boekhandel en Boekproductie van vóór 1830, waar uit het vermaarde Luchtmans-archief een Onkosten en auctieboek getoond wordt. Wij kijken even mee achter de schermen van een 18e-eeuwse uitgever. … Uiteraard is er ook veel aantrekkelijk reclamemateriaal aan affiches (‘Wij Willen Meer Beertjes. hoi ’, en, vast niet geheel toevallig, een voor ‘Het goedkoopst en meest practisch dames-mode-tijdschrift’ van de Gebr. Belinfante) en schrijversportretten (duidelijk geselecteerd op de aanwezigheid van poezen op de foto: in het geval van Menno ter Braak is de kat wat mij betreft heel wat aantrekkelijker dan de Vent zelf; bij Reve val er nog over te twisten…). … ‘Alsoo der niet gemeender is in Boekverkoopers Winkels, als na nieuwigheden of onlangs uytgekomen Boecken te vragen…’ schrift Johannes Janssonius van Waesberge in zijn Catalogus (Amsterdam 1676–1705), opgenomen in de sectie Boekhandelscatalogi: het publiek is kennelijk niets veranderd, en het is een genoegen om te zien hoe handelaren al zo lang en op allerlei inventieve manieren hebben geprobeerd hun waar te presenteren en aan de man te brengen.’

14

vooruitzichten In 2009 zullen de vorig jaar gestarte nieuwe activiteiten worden voortgezet, gezien het succes dat deze in 2008 hadden. Ze hebben meteen bewezen dat ons boekhistorisch erfgoed er ‘zichtbaarder’ door wordt, en dat de boekhistorische archieven in de Bibliotheek Bijzondere Collecties een opvallende rol kunnen gaan spelen in het culturele aanbod van Amsterdam. De organisatie en publiciteit rondom de Boekensalons zullen worden verbeterd. Wij zijn dan ook verheugd dat er bij Bijzondere Collecties een communicatie­ medewerker is aangesteld, die de perscontacten kan versterken en een adressen­ bestand van geïnteresseerden zal opbouwen. Het ligt in onze bedoeling meer boekenbedrijven als ‘vakvrienden’ bij de Bibliotheek van het Boekenvak te betrekken. Ook zal in overleg met de conser­ vatoren van Bijzondere Collecties een gericht acquisitieplan worden ontwikkeld, op basis van een analyse van de lacunes in de bestaande verzamelingen. Wij zullen de samenwerking met de branche-organisaties in de boekenwereld ook in 2009 bijzonder nodig hebben om bij alle boekenbedrijven het draagvlak voor ‘hun’ Bibliotheek van het Boekenvak te vergroten.

sponsors en vakvrienden van de bibliotheek Bijzondere kosten en werkzaamheden in 2008 ten behoeve van de jubileum­ expositie Boek zoekt lezer en ter aanvulling van de collectie reclamemateriaal uit de periode vanaf 1975 zijn gesponsord door: Athenaeum Boekhandel Amsterdam University Press Stichting cpnb ndc|vbk de Uitgevers gau (Groep Algemene Uitgevers, behorende tot het nuv) pcm Algemene Uitgeverijen Uitgeverij Podium wpg Uitgevers

15

de volgende bedrijven en personen waren in 2008 vakvriend/ donateur van de bibliotheek van het boekenvak: Uitgeverij Ankh-Hermes, Deventer Uitgeverij Balans, Amsterdam Boekmanstichting, Studiecentrum voor Kunst, Cultuur en Beleid, Amsterdam Bohn Stafleu van Loghum, Houten bol.com, Nieuwegein Uitgeverij Boom, Amsterdam Boekhandel Broekhuis, Hengelo Koninklijke Brill, Leiden Bruna b.v., Utrecht Bubb Kuyper veilingen, Haarlem Uitgeverij De Buitenkant, Amsterdam Stichting cpnb, Amsterdam Dr. B.P.M. Dongelmans Uitgeversmaatschappij Ad Donker, Rotterdam gau - Groep Algemene Uitgeverijen (nuv), Amsterdam Dr. F. de Glas Mw. H. Gottmer Haags Gemeentearchief A.J. Heinen Historische Uitgeverij, Groningen Mr. A. Houtschild Houtschild Internationale Boekhandel, Rijswijk Jongbloed Juridische Boekhandel, Den Haag P.J. Kans en mw. S. Bosman Koninklijke Nederlandse Boekverkopersbond, Bilthoven KVB, Koninklijke Vereniging van het Boekenvak Mw. S. Leefsma Dr. A. Leerintveld Boekhandel Los, Bussum nbd/Biblion, Leidschendam Nederlandse Boekhistorische Vereniging, Leiden Uitgeverij Podium, Amsterdam Selexyz Boekhandels Groep Nederland, Houten Universiteit van Amsterdam - Leerstoelgroep boekenwetenschap & handschriften uvw - Groep Uitgevers voor Vak en Wetenschap (nuv), Amsterdam Mw. J. van der Veer, Boekenpost Vereniging van Openbare Bibliotheken, Den Haag Boekhandel Verkaaik, Gouda H. de Vries Boeken, Haarlem Uitgeverij Waanders, Zwolle Walburg Pers, Zutphen Boekhandel Westerhof, Zwolle wpg Uitgevers b.v., Amsterdam Zeeuwse bibliotheek, Middelburg

16

de bibliotheek van het boekenvak De Bibliotheek van het Boekenvak omvat zowel de boekhistorische collecties van de vroegere Bibliotheek van de in 1815 gestichte Koninklijke Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels (kvb), als alle sindsdien verworven acquisities. In 2005 heeft de kvb de eigendom van deze collecties overgedragen aan de toen door haar opgerichte Stichting Bibliotheek van het Boekenvak. De Bibliotheek is in 1845 door de genoemde brancheorganisatie voor het boekenvak ingesteld, op initiatief van twee vooraanstaande negentiende-eeuwse boekverkopers, Frederik Muller en J.L.C. Jacob. Zij streefden ernaar een goede vakbibliotheek tot stand te brengen voor uitgevers en boekverkopers. De basis van de toenmalige collectie werd gevormd door de particuliere verzamelingen van de beide initiatiefnemers. Frederik Muller werd aangewezen als eerste bibliothecaris. Om acquisities te kunnen bekostigen, werd later een Bibliotheekfonds ingesteld, dat mogelijk werd gemaakt door een legaat van Frederik Muller. Dit fonds werd vanaf 1932 aangevuld en op peil gehouden door jaarlijkse bijdragen van de leden van de brancheorganisatie, en thans door donaties van de kvb en de bonden, en ook door giften van particulieren en bedrijven. De vakbibliotheek van de boekenwereld is uitgegroeid tot een collectie van grote cultuurhistorische betekenis van internationale faam. Het overvloedige bronnenmateriaal is van groot belang gebleken voor boekhistorisch en ander wetenschappelijk onderzoek. In 1958, toen de brancheorganisatie een nieuw gebouw betrok, werd besloten de bibliotheek daarin niet onder te brengen, maar deze in langdurige bruikleen over te dragen aan de Universiteitsbibliotheek Amsterdam (uba). Deze plaats lag voor de hand, want de Universiteit van Amsterdam was de pionier van de boekwetenschap in Nederland. Sinds 1953 is (door de Dr. P.A. Tiele-Stiching) aan de Universiteit van Amsterdam de eerste Nederlandse leerstoel Boekwetenschap gevestigd; de toenmalige bibliothecaris van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam, mr H. de la Fontaine Verwey, was de eerste hoogleraar Boekwetenschap. Inmiddels telt de Bibliotheek van het Boekenvak ruim 1,5 miljoen objecten, niet alleen boeken (waaronder incunabelen en tal van handboeken voor het boekenvak), maar vooral prospectussen, catalogi, affiches, bedrijfs- en branchearchieven, letterproeven, portretten en vele andere documenten. De collectie bestrijkt de gehele periode van het gedrukte boek, van het begin van de drukkunst tot de recente periode, met unieke archivalia van uitgeverijen, boekhandels, drukkerijen en brancheorganisaties. De collectie van de Bibliotheek van het Boekenvak is geïntegreerd in de Bijzondere Collecties van de uba, waarin nog tal van andere collecties worden bewaard die voor de boekwetenschap van grote betekenis zijn. De uba draagt zorg voor conservering, ontsluiting, terbeschikkingstelling en presentatie. Samen met de Stichting Bibliotheek van het Boekenvak wordt beslist over acquisities, en worden ontsluitingsprojecten, presentaties en de verwerving van daarvoor benodigde fondsen voorbereid. In 2007 werd door de Universiteit van Amsterdam de speciale Bibliotheek Bijzondere Collecties opengesteld in enkele monumentale gebouwen aan de Oude Turfmarkt te Amsterdam. Daarin is ook de Bibliotheek van het Boekenvak ondergebracht. Het Bibliotheekfonds, waarvan de naam in 2006 werd gewijzigd in Bibliotheekfonds Marleen van Vollenhoven, wordt voor de Stichting Bibliotheek van het Boekenvak beheerd door de kvb.

Reclame uit de boekenwereld Omslag van de Boekengids van zomer 1955, uitgegeven door de cpnb. De Boekengids was vanzelfsprekend opgenomen in de succesvolle jubi­ leumtentoonstelling Boek zoekt lezer, die in 2008 gehouden werd. De Bibliotheek van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels (thans: Bibliotheek van het Boekenvak) werd in 1958 in langdurige bruikleen overgedragen aan de Universiteit van Amsterdam.

Stichting Bibliotheek van het Boekenvak p/a KVB Postbus 15007 1001 MA Amsterdam Postbank 4719478 KvK 34228142 W: www.bibliotheekvanhetboekenvak.nl E: [email protected]

Universiteitsbibliotheek Bijzondere Collecties Oude Turfmarkt 129 1012 GC Amsterdam

Werkdagen van 10.00 tot 17.00 uur

drs. Garrelt Verhoeven, adjunct­hoofd­ conservator Bijzondere Collecties UBA drs. Nico Kool, collectiespecialist drs. Mathieu Lommen, collectiespecialist drs. Steef Stijsiger Postbus 94436, 1090 GK Amsterdam T: 020 525 3770 of 020 525 2473 E: ub­[email protected] W: www.bc.uba.uva.nl

Voorzitter Laurens van Krevelen Secretaris/penningmeester Saskia de Vries Leden Maarten Asscher Eva Cossee Bubb Kuijper Arie Lenoir Ineke Verkaaik-Hogervorst

Secretariaat Marty Langeler

Werkplaats Amsterdam

openingstijden

Beheerders van de collectie

bestuur

grafisch ontwerp

Bezoekadres

Stichting Bibliotheek van het Boekenvak heeft ten doel de in 1845 opgerichte Bibliotheek van de Vereeniging ter bevor­ dering van de belangen des Boekhandels in stand te houden, aan te vullen en beschik­ baar te stellen. De Stichting werkt daarbij nauw samen met de KVB (Koninklijke Vereniging van het Boekenvak) en met de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam, die de collectie van de Stichting in lang­ durige bruikleen heeft.