bevrijdingsdag GELDERLAND 2011 vrijheid op straat De straat werd weer de plek waar je mag zeggen waar het op staat Het vuur blijft altijd branden

bevrijdingsdag GELDERLAND 2011

vrijheid op straat

‘De straat werd weer de plek waar je mag zeggen waar het op staat’ Clemens Cornielje, Commissaris van de Koningin in de provincie Gelderland.

Pagina 3

‘Capitulatie is lastig’

‘Het vuur blijft altijd branden’

Ad van Liempt, nieuw bestuurslid Nationaal Comité Herdenking Capitulaties 1945 Wageningen.

Hanshan Roebers, ontwerper van het Bevrijdingsvuurmonument.

Pagina 7

Pagina 13

2 | Vrijheid op straat

5 mei 2011

Gelderse jongeren brengen vrijheid in beeld Gelderse jongeren produceerden zo’n 50 filmpjes van 1 minuut over het thema ‘Vrijheid ligt op straat’. Te zien op www.meetmystreet.nl. Op 5 mei is de winnaar bekend.

Luisterplek 21 bij Oosterbeek: Terugtocht 1e Britse Luchtlandingsdivisie.

Liberation Route is pad van bevrijding De Liberation Route volgt de route die de geallieerden aflegden tijdens de bevrijding van Europa. De route begint bij Normandië en loopt via Nijmegen, Arnhem en de ZuidVeluwe richting Berlijn. De provincie Gelderland speelde aan het einde van de Tweede Wereldoorlog een hoofdrol op het wereldtoneel. Op 48 locaties in de wijde omgeving liggen veldkeien, de zogenoemde luisterplekken. Op iedere luisterplek is een

R 54

hoorspel te beluisteren over de indrukwekkende belevenissen van één of meerdere personen in de jaren ’44-’45. De verhalen van die plekken kunt u beluisteren via 0900-5423728 (€ 1 per verhaal) of gratis downloaden als mp3 vanaf www.liberationroute.com. In deze Bevrijdingskrant treft u korte teksten aan van de 25 nieuwste luisterplekken in Gelderland. Op de plattegrond van pagina 8 en 9 ziet u waar ze gelegen zijn.

R 60

The Incredible Patrol

Verzetsgroep ‘Old Putten’

EDE - Amerikaans inlichtingenofficier Hugo Sims krijgt in oktober 1944 met zijn bataljon opdracht om zoveel mogelijk Duitsers krijgsgevangen te maken. Na twee mislukte acties besluit Sims zélf de opdracht uit te voeren. Samen met vijf vrijwilligers steekt hij in het donker de Rijn over en gaat ver het vijandelijk gebied in. Soms helpen geluk en toeval een handje.

ELBURG - Door het mislukken van Operatie Market Garden kwamen er talloze geallieerden her en der op de Veluwe terecht, áchter de vijandelijke linies. Deze militairen wilden zo spoedig mogelijk terug naar hun eigen troepen aan de ándere kant van de Rijn en werden daarbij vaak geholpen door de lokale bevolking en door leden van het verzet. Rondom Elburg was verzetsgroep ‘Old Putten’ actief.

De filmwedstrijd staat onder regie van Meet my Street. Deze organisatie verzorgde workshops op scholen, buurthuizen en jeugdcentra in heel Gelderland. Tijdens die workshops kregen jongeren van 15 tot 20 jaar onder leiding van een ervaren videomaker één dag de tijd om een filmpje te maken. “Het zijn korte fictiefilms, documentaires en animatiefilms. De filmpjes konden worden opgestuurd naar onze website”, vertelt Lotte Bode van Meet my Street. In de workshop bij VMBO-2 van het Hendrik Pierson College in Zetten beginnen de twee videodocenten Mathijs Stegink en Boris van Hoof met het maken van een woordwolk. “Waar denken jullie aan bij het woord vrijheid?” “Overval. Oorlog. Joden. Doen waar je zelf zin in hebt”, zegt Noëlle (13). Arianne (ook 13) denkt aan “spijbelen, oude militairen en blijheid”. De acht leerlingen vormen samen duo’s voor het maken van een

filmpje die ze in een dag moeten maken. Zo ook Arianne en Noëlle. Zij hebben een animatiefilm bedacht. “Op een bord met het woord ‘vrijheid’ leggen we bloemetjes. Dan komen er jongens die alles kapot maken, maar daarna wint de vrijheid het en komen de bloemetjes weer terug.” Op de vraag van de docent hoe dat precies moet worden vormgegeven, blijven ze even het antwoord schuldig. “Door een magische kracht komt alles weer goed”, zeggen ze dan. Ondertussen zijn Mark en Cees (beiden 13) met de opnamen bezig van hun animatiefilm. Cees achter het stuur van

een auto. Mark maakt foto’s. “Zonder rijbewijs autorijden. Dat is ook vrijheid. Maar het kan ook helemaal misgaan”, vertelt Cees. Om beweging te suggereren hebben ze op een lange rol papier voorgevels van huizen en winkels getekend die twee medeleerlingen langs de auto heen en weer bewegen. De co-mentor van de klas, Karin Bernet, vindt de formule van Meet my Street goed. “Op een andere manier dan in een gewone les leren ze na te denken over een begrip als vrijheid. Ze zoeken het heel dichtbij. Doen waar je zin in hebt. Een enkeling brengt het in verband met de actualiteit in Noord-Afrika, met Libië.”

Aan vrijheid moet je blijven werken

Provinciehoofdstad Arnhem is het landelijke startpunt van de festiviteiten. Het is een bijzondere en eervolle taak voor de stad om op Bevrijdingsdag de vele gasten te mogen ontvangen die het ochtendprogramma bijwonen. Voor de Arnhemmers begon de droom van de bevrijding in september 1944. De bevrijders waren in zicht. Hoop en blijheid maakten echter spoedig plaats voor angst en paniek. De

slag om Arnhem werd verloren, ruim 90.000 Arnhemmers moesten hun thuis verlaten. Op 5 mei, bevrijdingsdag, was er geen muziek in de straten van Arnhem. Arnhem was verlaten en geplunderd. Een spookstad. Deze gebeurtenissen liggen inmiddels 66 jaar achter ons. Arnhem is al lang weer een stad van mensen. Een stad van mensen met verschillende levens, verschillende ideeën, verschillende geloofsovertuigingen en verschillende verwachtingen. Arnhemmers hebben vele ge-

zichten en die gezichten hebben allemaal hun eigen herkomst. Deze verscheidenheid is prachtig en geeft een stad bijzondere meerwaarde. ‘Vrijheid op straat’, zo luidt het thema van deze Bevrijdingsdag. Een mooi thema. Maar welke betekenis kunnen wij hieraan vandaag de dag geven? Nederland is niet in oorlog, wij zijn in die zin vrij. Maar vrijheid op straat gaat nog een stap verder. Elk individu kan zich op straat, in de samenleving, pas vrij voelen als hij of zij kan staan waar hij of zij wil. Ware vrijheid is er pas, als iedereen onbedreigd kan zijn wie hij of zij wil zijn. Ware vrijheid is er pas als iedereen, met behoud van de eigen identiteit, mag bijdragen aan de gezamenlijke geschiedenis van dit land. Het thema ‘Vrijheid op straat’ helpt ons te herinneren dat we in Nederland trots mogen zijn op onze vrijheid en er tegelijkertijd heel zuinig op moeten zijn. Vrijheid, zeker die op de straat, daar moeten we gezamenlijk aan werken. Pauline Krikke burgemeester van Arnhem

3

Vrijheid op straat Commissaris van de Koningin: “Ik hoop dat we er een mooi feest van maken” Op 4 mei 1945, ’s avonds om 9 uur, sloeg het uur van de bevrijding toen de radio berichtte dat Duitsland onvoorwaardelijk had gecapituleerd. Daarmee eindigde de Tweede Wereldoorlog in dit deel van het Koninkrijk. In Nederlands-Indië kwam de bevrijding ruim drie maanden later.

Jongeren in actie tijdens opnames voor hun film. (foto: Danny van den Berg)

|

‘De vijand loert niet langer meer aan huis en wegen’, zei minister-president Gerbrandy op 5 mei 1945. De straat was niet langer een bang gebied en kreeg haar kleuren terug. Het rood-wit-blauw mocht er weer wapperen, fel oranje mocht weer gedragen worden, de zilvervloot kon er weer gefloten worden, net als jazznummers en andere melodieën die de vijandige bezetter voor entartet hield. En gezagsdragers konden weer vriendelijk en zonder angst worden gegroet. Bijna 500 jaar geleden gebruikte Maarten Luther de deuren van de slotkerk in

Wittenberg om er zijn 95 stellingen aan vast te nagelen. Hij wist dat alle straten van dit stadje naar die hofkerk liepen en dat iedereen dus kennis kon nemen van zijn meningen. Hij benutte de mogelijkheden van de straat, zoals vóór hem de Romeinse burgers dat deden met hun schotschriften en zoals ná hem nog onnoemelijk velen dat voorbeeld zouden volgen. Zelfs tijdens de bezetting.

“Gezagdragers konden weer vriendelijk en zonder angst worden begroet” Burgermoed Ook toen waren er Nederlanders die de burgermoed hadden om op straat te protesteren tegen de misdadige praktijken van de vijand. Dat geweldige beeld op het Jonas Daniël Meijerplein in Amsterdam getuigt nog altijd van die moed en standvastigheid. Dit verzet en dat van vele

anderen, samen met de stootkracht van een groot geallieerd offensief, bracht in mei 1945 de bevrijding. Met de bevrijding kwam de rechtvaardigheid terug in ons land. De vrijheid van de één was weer de vrijheid van de ander. De straat werd weer de plek waar je mag zeggen waar het op staat, waar ruimte is voor verschil en diversiteit en waar je rond voor je mening mag uitkomen. Dat dit niet altijd met tact en respectvol gebeurt, betreur ik. Onnodig kwetsen De straat is wezenlijk voor onze democratie en het recht op betogen en vrijheid van meningsuiting zijn diep verankerd in onze Grondwet. Maar laten we oppassen voor onnodig kwetsen en onverdraagzaamheid. Laten we gebruik maken van ons talent voor nuchterheid en tolerantie om conflicten te voorkomen en verschillen te overbruggen. Laten we iedereen in zijn bijzondere waarde laten, wie of wat of waar iemand ook is, en wellevend samenleven.

‘Gelukkig mag je alles zeggen wat je wilt’

Op 4 mei herdenken we en staan we stil bij onze zwaar bevochten vrijheid en de offers die daarvoor zijn gebracht. Op 5 mei vieren we onze vrijheid, thuis en op straat. Ik hoop dat we er een geweldig feest van

R 25

maken en dat we er met volle teugen van gaan genieten. Clemens Cornielje Commissaris van de Koningin in de provincie Gelderland

R 26

Waylon is Ambassadeur van de Vrijheid 2011 mijn steentje bijdragen aan onze bewustwording daarvan. Want als we vergeten dat vrijheid een heel groot goed is, bestaat er altijd de kans dat we het weer verliezen. Ik zal dan ook mijn best doen om dit waar mogelijk onder de aandacht te brengen.”

De Gelderse zanger Waylon is door het Nationaal Comité 4 en 5 mei benoemd tot Ambassadeur van de Vrijheid 2011. Een erebaan, maar hoe kom je eraan? “Ja, je wordt ervoor gevraagd. Ik vind het een hele eer, want er is niets belangrijker dan vrijheid en ik besef dat heel veel mensen daar de hoogste prijs voor betaald hebben, of nog steeds betalen. Zij zijn dan ook de échte Ambassadeurs van de Vrijheid!” - Hoe geef je invulling aan dit ambassadeurschap? “Vrijheid is voor iedereen in ons land iets vanzelfsprekends, maar in heel veel landen moet er nog voor gestreden worden. Ik wil graag

- Geeft het ook druk? Moet je nadenken over wat je wel en wat je niet kunt zeggen? “Nee, gelukkig mag je in ons land en de ons omringende landen alles zeggen wat je wilt, zonder angst voor vervolging. Ik denk altijd na voor ik iets zeg, mijn ambassadeurschap betekent niet dat ik opeens nog meer moet gaan nadenken. Dan zou ik in mijn vrijheid van denken juist weer beperkt worden!” - Wat betekent voor jou vrijheid? “Alles. Vrijheid geeft het menselijk bestaan een gezond fundament, democratie, geluk, medezeggenschap, expressie, kunst, muziek… alles wat ik van waarde acht. Maar alles van waarde is weerloos en daarom moeten we vrijheid koesteren.” - Wanneer heb je in jouw leven de vrijheid het meest ervaren?

“Nu. Naarmate je ouder wordt en meer van het leven gaat begrijpen, creëer je voor jezelf steeds meer vrijheid en leer je het ook steeds meer waarderen.” - Wanneer heb je jouw vrijheid het meest in het geding zien komen? “Ik heb een donkere periode in mijn leven meegemaakt, waarin ik in de greep was van verdovende middelen. Gelukkig heb ik mij daaraan kunnen ontworstelen, maar hoewel ik toen dacht dat ik werkelijk alles kon maken, besef ik nu dat ik toen eigenlijk gevangen zat. Mijn meest onvrije periode en eentje die nooit meer terug zal keren.” - Hoe geef je op 5 mei invulling aan het ambassadeurschap? Zing je songs over vrijheid? “In feite gaan al mijn songs over vrijheid, want het zijn liedjes waarin ik uiting geef aan mijn gevoelens. Dat kan in ons land, zonder enige restricties en dat betekent voor mij de ultieme vrijheid. En ik ga daar op 5 mei op verschillende podia in het land met volle overgave uiting aan geven.”

Luchtlandingen Urquhart dood Wolfheze gewaand WOLFHEZE - De weilanden bij Wolfheze liggen gunstig voor de geallieerde luchtlandingen. De Geallieerden vermoeden Duitse troepen in de psychiatrische inrichting en besluiten die te bombarderen. Drie verwoestende bommenregens teisteren op 17 september 1944 de lokale bevolking voordat er zweefvliegtuigen met bevrijders aan de horizon verschijnen.

ARNHEM - Generaal-majoor Urquhart en brigadegeneraal Lathbury zijn op 18 september 1944 de twee belangrijkste commandanten tijdens de Slag om Arnhem. Slecht radiocontact frustreert Urquhart dermate dat hijzelf poolshoogte wil nemen van de opmars van zijn troepen. Hij komt daarbij midden in de vuurlinies terecht en moet een huis binnen vluchten. Zijn troepen wanen hem dood.

4 | Vrijheid op straat

5 mei 2011

Een brug tussen herdenken en het vieren van vrijheid

‘De hongersnood ging de prins echt aan het hart’

Voorzitter Nationaal Comité 4 en 5 mei verheugd over Nationale Start in Gelderland

Pieter B. Wondergem, lijfwacht van prins Bernhard, blikt terug op bevrijdingsdagen

Het is een traditie geworden. Sinds vijftien jaar wordt de Start van de Nationale Viering van de Bevrijding afwisselend in een andere provincie gehouden. Dit jaar vindt de Start in Gelderland plaats. Waarom die wisseling van provincies? Wat betekent die viering van de Start voor de herdenkingen en vieringen op 4 en 5 mei in het algemeen?

toekomst liggen. Dat betekent dat de luisterrijke historische geschiedenis van Gelderland – met o.a. het verzet in Putten, de Slag om Arnhem, het tekenen van de capitulatie in Wageningen - ruimschoots aan bod kan komen.

plomatieke praktijk. Daarnaast is er een programma in Wageningen, waarbij iedereen welkom is, met het ontsteken van het vrijheidsvuur door minister-president Rutte op het Bevrijdingsfestival Wageningen.

“Zes op de tien Nederlanders denken zelf ook te kunnen bijdragen aan de vrijheid”

Door de tweeledigheid is het mogelijk om dieper op de inhoud van 5 mei in te gaan. Met het programma van de Nationale Start wordt de context van de dag duidelijk neergezet; de aandacht en inspanningen die vrijheid nog elke dag vragen, nationaal en internationaal. Want sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog is er nog geen dag voorbij gedaan dat er niet ergens in de wereld een oorlog woedde. De uitdaging van de Start is dit zo vorm te geven dat het programma een feestelijk karakter behoudt.

De Start Nationale Viering Bevrijding, die dit jaar in Gelderland (in Arnhem en Wageningen) wordt gehouden, vormt een brug tussen de Nationale Herdenking ’s avonds op 4 mei en de festiviteiten ’s middags en ‘s avonds op 5 mei. Het is bij uitstek een moment om aandacht te besteden aan herinneringen aan de bevrijding in de desbetreffende provincie en daarnaast om aandacht te vragen voor de waarde van vrijheid en de uitdagingen die er vandaag de dag en voor de

Feestelijk karakter Daarnaast is er ook aandacht voor de wijze waarop in de desbetreffende provincie de vrijheid wordt gevierd. De Start 2011 bestaat uit een besloten programma in de Eusebius Kerk in Arnhem met onder meer de 5-mei lezing van prof. mr. J.G. de Hoop Scheffer, voormalig secretaris-generaal van de NAVO en tegenwoordig hoogleraar internationale politiek en di-

R 31

R 30

De sleutel tot succes

De Britten overrompeld

ELST - In september 1944 stuiten de geallieerden tijdens hun opmars naar Arnhem bij Elst op zware Duitse tegenstand. Het gebied tussen de rivieren is moeilijk toegankelijk voor tanks. Al die dijken, slootjes en boomgaarden staan een snelle opmars in de weg. Zowel de Duitsers als de Britten zien in het bezit van het dorp Elst de sleutel tot succes. Een dagenlange, hevige strijd is dan ook het gevolg.

RANDWIJK - Na felle gevechten hebben de strijdende partijen tijd nodig om te hergroeperen, om de doden te begraven en de gewonden te verzorgen. In de gevechtspauze van 26 tot 29 september 1944 zetten de Duitsers een tegenaanval in en proberen de Britten die inmiddels tot aan Randwijk zijn opgerukt, te overrompelen.

Duurzaam en relevant Het blijft van belang dat er uitgebreid aandacht wordt besteed aan herdenken en vieren. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek, dat jaarlijks in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei wordt uitgevoerd, blijkt dat meer dan 80 procent van de Nederlanders herdenken en vieren belangrijk vindt. Interessant is dat bijna 70 procent 4 en 5 mei niet als momenten zien die alleen betrekking hebben op het verleden, maar het vooral ook belangrijk vinden vanwege gebeurtenissen die vandaag de dag plaatsvinden. 66 jaar na de bevrijding zijn 4 en 5 mei daarmee duurzaam relevant. Zes op de tien Nederlanders denken dat ze als individu ook

Woest Op 5 mei toog de prins met zijn gevolg naar Wageningen. “Om 10.00 uur waren we bij Hotel de Wereld. Iedereen was al binnen, toen de Duitse delegatie aankwam, zonder Seyss Inquart en ook zonder de hoogste Duitse officier in rang in Nederland generaal Blaskowitz. Daar namen de Canadese generaals Foulkes en Crear, die de onderhandelingen voor de geallieerden leidden, geen genoegen mee. Woest waren ze. De Duitse generaal Reichelt gaven ze te verstaan om ’s middags om vier uur met Blaskowitz in Wageningen te zijn om de capitulatie te ondertekenen.”

Joan M. Leemhuis-Stout kunnen bijdragen aan de vrijheid. Men ziet vrijheid als iets waar je altijd samen aan moet werken. Maar men vindt ook dat overheden een verantwoordelijkheid hebben om de vrijheid in andere landen te bevorderen.

“Het is weliswaar niet hún oorlog, maar het is wel hún vrijheid” Het Nationaal Comité 4 en 5 mei is verheugd dat in de Provincie Gelderland, in de steden Arnhem en Wageningen, de aftrap wordt gegeven voor een fantastisch feest waar dé vrijheid in vrijheid gevierd kan worden. Leven in vrijheid is

niet vanzelfsprekend, dat heeft de oudere generatie nog aan den lijve ondervonden. Voor de naoorlogse generatie ligt dat vaak anders; voor hen heeft de Tweede Wereldoorlog dikwijls minder een persoonlijke betekenis. De maatschappelijke betekenis is echter onmiskenbaar. Het is weliswaar niet ‘hun’ oorlog maar het is wel ‘hun’ vrijheid. Daarin ligt de kans om herdenken en vieren ook voor hen persoonlijk te maken. Ik wens u allen een mooi Bevrijdingsfeest. Joan M. Leemhuis-Stout, Voorzitter van het Nationaal Comité 4 en 5 mei

Begin april 1945 wilde prins Bernhard voedseltransporten naar west-Nederland organiseren, waar na de Hongerwinter een enorme hongersnood heerste. “De prins was er alles aan gelegen om daar snel een einde aan te maken”, zegt de toenmalige lijfwacht Pieter B. Wondergem. “Het waren spannende maanden voor de bevrijding”, stelt Wondergem. En dat is een understatement van de toenmalige MP’er en chauffeur van prins Bernhard. Sinds 22 september 1944 had hij zich in Eindhoven als verzetsman bij de Stoottroepen aangemeld van de Binnenlandse Strijdkrachten. “Op 23 april reden we met de prins op bevrijdingstoer door het bevrijde deel van Gelderland en Overijssel. Daarvóór had Bernhard Peter Borghouts (luitenant kolonel van de Binnenlandse Strijdkrachten, red.) naar Engeland gestuurd voor een parachutistenoplei-

ding. Hij werd boven het nog bezette west-Nederland gedropt om met de leiding van het verzet vergunningen los te peuteren bij de Duitse bezetter voor voedseltransporten. Die transporten werden niet toegestaan. Wel werd later tijdens de bekende onderhandelingen in het Gelderse Achterveld ingestemd met voedseldroppingen door vliegtuigen van het neutrale Zweden.” Prachtige bolide Tijdens zijn tocht door bevrijd Gelderland op 23 april vernam Wondergem dat achter het stadhuis in Zutphen een mooie grote Mercedes stond met het nummer R.K. 1. “Het bleek de auto van Seyss Inquart te zijn, de Duitse Rijkscommissaris in Nederland.” Wondergem legde beslag op de auto, liet deze repareren en van een grote Amerikaanse ster voorzien. Met deze prachtige bolide reed Wondergem naar Spelderholt, het toenmalige hoofdkwartier van de prins. “Hoe kom je daar aan”, vroeg

Bernhard. “Die komt binnenkort goed van pas!” “Op 29 april vroeg de prins aan mij de Mercedes R.K.1 voor te rijden. ‘Met deze wagen ga ik vandaag naar Achterveld’, zei hij lachend.” Daar aangekomen stond Zijne Koninklijke Hoogheid pontificaal voor de Mercedes een sigaretje te roken voor het schoolgebouw waar het akkoord van de Voedselconferentie zijn beslag zou krijgen. Wondergem: “De Duitse officieren, met aan het hoofd Seyss Inquart, keken raar op. Woest waren ze toen ze Bernhard voor de vroegere auto van de Rijkscommissaris zagen staan. In het voorbijgaan zeiden ze niet al te mooie dingen. Doch de prins bleef stoïcijns en vertrok geen spier. Dat typeert Bernhard. Hij haalde vaker dergelijke grappen uit.” De dag daarna, 30 april, kregen Wondergem en de zijnen de opdracht om met de Canadese Militaire Politie een goede gelegenheid te zoeken in het pas bevrijde Wagen-

Vrijheid op straat Jaarthema van het Nationaal Comité 4 en 5 mei Je staat er misschien niet bij stil, maar eigenlijk is het heel bijzonder dat je op elk moment van de dag de deur achter je dicht trekt, de straat opgaat. Om te doen wat je wilt doen. Dat was in de Tweede Wereldoorlog niet zo. Angst overheerste, het leven was onzeker, je kon zomaar opgepakt worden. Wie je ook was.

ingen voor de capitulatiebesprekingen. “Volgens de commandant van de Canadese Militaire Politie was Hotel de Wereld het meest geschikt en intact. Het dak was beschadigd, de ruiten kapot en van de serre was de zijkant geheel verdwenen. In de zaal lagen alle stoelen en tafels door elkaar. We hebben alles zo goed mogelijk opgeruimd.”

Je wist niet wie je wel en niet kon vertrouwen. Maar ook in de wereld van vandaag zijn er nog ongelooflijk veel landen waar je niet zomaar even de deur achter je dichttrekt om “je ding te doen”. Waar mensen als ze de straat op willen gaan, moeten vrezen voor geweld. Opge-

pakt kunnen worden om wat ze zeggen, om wie of waar ze zijn. Waar ze niet mogen demonstreren, hun stem niet kunnen laten horen. Gelukkig zijn er in de wereld heel veel mensen die zich inzetten voor die vrijheid.

Onderzoek naar kwaliteit Bevrijdingsevenement Wageningen organiseert op 4 en 5 mei ook dit jaar weer een groots Bevrijdingsevenement. Een indrukwekkende herdenking met een Bevrijdingsdefilé en spectaculair Bevrijdingsfestival. Kan dat ook volgende jaren zo blijven en hoe kan het nog beter?

Het Comité 4 en 5 mei en de gemeente Wageningen willen graag uw mening weten. Wat vindt u van de kwaliteit? Hoe denkt u over het belang van het Bevrijdingsevenement? De komende weken wordt een enquête onder inwoners

van Wageningen en bezoekers van het Bevrijdingsevenement gehouden. Bezoekers kunnen op 5 mei hun e-mailadres achterlaten. Dan worden zij na 5 mei benaderd om mee te doen aan de enquête, via de website, www.4en5meiwageningen. nl/onderzoek. Een flink aantal inwoners van Wageningen krijgt een informatiebrief thuis gestuurd. Inwoners wordt ook via de website gevraagd de enquête in te vullen.

Prins Bernhard had voor die middag de pers bij elkaar geroepen. “Iedereen was al binnen toen Blaskowitz met zijn gevolg aankwam. Nors keek hij in zijn lange leren jas naar het gehavende hotel. Niemand stond er om hem te ontvangen. Even later kwam hij naar buiten. Een voorlopige capitulatie had hij ondertekend. Maar eerst wilde hij de algehele voorwaarden nog bespreken met de Duitse generale staf in Den Haag. Borghouts werd met

R 33

|

5

hem meegestuurd om druk uit te oefenen op de Duitsers.” De volgende ochtend, 6 mei, kwam de Duitse delegatie weer terug. Nu niet voor Hotel de Wereld, maar om Blaskowitz te plezieren voor de ingang van de in betere staat verkerende aula van de Landbouw Hogeschool even verderop. “Met de Mercedes R.K. 1 reed de prins naar Wageningen. ‘Die heeft Blaskowitz nog niet gezien’, zei de prins. Hij wilde de Duitse staf nog een keer plagen.” “Op de terugweg naar huis zei de prins tegen ons: Gelukkig is de oorlog voorbij.” Omdat de capitulatie onderhandelingen op 5 mei zeer moeilijk en zwaar waren en er een voorlopige capitulatie getekend was, vieren we Bevrijdingsdag altijd op 5 mei en niet op 6 mei. Hongersnood Direct na de capitulatie is de prins op 8 en 9 mei op een geheime toer door west-Nederland gegaan om zichzelf op de hoogte te stellen van de situatie. “De hongersnood daar ging hem echt aan het hart”, aldus Wondergem. In oktober 1945 ging de toenmalig lijfwacht in opdracht van de prins naar Batavia om daar kwartier te maken voor Bernhard. Door de politieke omstandigheden is de prins daar nooit geweest. Veel later dan gedacht kwam Wondergem in 1947 weer terug naar Nederland om zich te voegen bij zijn huidige vrouw Aly Schuurman.

R 59

Wie zorgt er voor het vee?

‘Het verscholen dorp’

MILLINGEN A/D RIJN De Millingse bevolking kan het zich niet voorstellen dat zij misschien ook moet evacueren. De dorpelingen zijn er dan ook totaal niet op voorbereid als op 18 oktober 1944 het Duitse bevel tot evacuatie komt en iedereen binnen 24 uur zijn spullen moet pakken en huis en haard moet achterlaten. Waar kunnen ze heen en wie zorgt er voor het vee? Hoe lang zullen ze wegblijven?

VIERHOUTEN - In het voorjaar van 1943 werd in de Soerelse bossen een geheim dorp voor onderduikers gesticht. ‘Het Verscholen Dorp’ bood toevlucht aan meer dan tachtig vluchtelingen. Op zondag 29 oktober 1944 sloeg het noodlot toe. Twee Landstormers stuitten toen per toeval op een jonge onderduiker. Een verhaal over moedige verzetshelden en onderduikers in een erbarmelijke situatie.

6 | Vrijheid op straat

5 mei 2011

‘Belangrijk om verhalen van Tweede Wereldoorlog door te geven’ Elk monument geeft een stem aan het verleden

Gelderland telt 520 oorlogsmonumenten die elk een eigen onvergetelijk verhaal vertellen. Over oorlog, vervolging, dwangarbeid, verzet. Maar ook over bevrijding, vrijheidsdrang en menselijkheid. De oorlogsmonumenten in Gelderland zijn geadopteerd door basisscholen in het kader van het project Adopteer een Monument van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Adopteer een Monument is een landelijk onderwijsproject van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Hieraan nemen al 1350 basisscholen in Nederland deel, waaronder 163 scholen uit Gelderland. Het project is bestemd voor basisscholen. Een jaar lang besteden kinderen uit groep 8 aandacht aan ‘hun’ oorlogsmonument, waarna ze het overdragen aan de volgende groep 8.

R 28

De leerlingen nemen actief deel aan een herdenking. En ze leren de geschiedenis achter het monument kennen. Vaak ontfermen ze zich ook over het gedenkteken en ruimen de rommel om het monument op. Ook vandalisme of dreigend verval merken ze op. Het wordt ‘hun’ monument. Zo raken kinderen vertrouwd met de traditie van herdenken. Bovendien maken ze kennis met lokale verhalen over angst, verlies, hoop en moed.

Zo raken kinderen vertrouwd met de traditie van herdenken Elk monument geeft een stem aan het verleden. Adopteer een Monument voorkomt dat onze gedenktekens zwijgen. Want hun lessen zijn tijdloos. Eigen herdenking Dat heeft ook De Sjofar uit Apeldoorn gemerkt nadat deze basisschool het monument bij de Joodse begraafplaats in de Gelderse stad heeft geadopteerd. Dit jaar houdt de huidige groep 8 op 27 april 2011 een herdenking bij ‘hun’

R 29

monument. Net zoals de leerlingen van groep 8 van vorig jaar hebben gedaan, leggen ze bloemen bij het monument, krijgen ze een rondleiding op de begraafplaats en horen ze de geschiedenis van de Joodse gemeenschap in Apeldoorn. Enkele kinderen lezen hun eigen gemaakte gedicht voor. Apeldoornsche Bosch Corianne Scheltens, leerkracht van groep 8 en unitleider bovenbouw van De Sjofar: “Veel kinderen kennen de Joodse Begraafplaats niet, zijn er nog nooit geweest. De begraafplaats wordt vaak gesloten. Het monument staat bij de ingang van de begraafplaats en is ter nagedachtenis aan joden die hier geen graf hebben: Apeldoornse burgers en patiënten van Het Apeldoornsche Bosch (oorspronkelijk een instelling voor joodse verstandelijk gehandicapten, red.).” Het is een treurig verhaal. Corianne: “Op 9 oktober 1941 werden 13 joodse mannen opgepakt en naar Mauthausen getransporteerd. Na een maand

Een dak boven je hoofd

Deelen en Diogenes

ARNHEM - De museumgebouwen van het Nederlands Openluchtmuseum bieden in september 1944 onderdak aan Arnhemmers die de binnenstad ontvluchten tijdens de strijd om de brug. Na de Slag om Arnhem wordt de stad ontruimd en komen er nóg honderden mensen bij. Het is schikken en slikken, maar op een gegeven moment kan er toch écht niemand meer bij.

DEELEN - Vliegveld Deelen was één van de grootste Duitse vliegvelden in Nederland. Weinig mensen weten dat een klein eindje verderop een ander indrukwekkend Duits overblijfsel uit de Tweede Wereldoorlog staat. Diogenes: een enorme bunker van 40 bij 60 meter, ruim 16 meter hoog en muren van 3 tot 4 meter dik. Deze bunker wordt in het najaar 1943 door de Duitsers in gebruikgenomen voor de luchtverdediging.

leefde geen van hen meer. Het eerste transport van 67 Apeldoornse joden naar Westerbork was in november 1942.” “Toen kwam, in januari 1943, het afgrijselijke transport van de patiënten van Het Apeldoornsche Bosch en van een groot deel van het personeel, ongeveer 1300 mensen, die rechtstreeks naar de gaskamers van Auschwitz gingen. In maart 1943 werden nog 7 mensen naar Vught en 8 naar Westerbork gedeporteerd.” “Slechts enkele gezinnen konden onderduiken. Sommigen werden later toch opgepakt. Een klein groepje wist te ontkomen naar Zwitserland of Spanje. De meesten zijn omgebracht in Auschwitz en Sobibor. Het exacte aantal is niet bekend, maar het moeten er ongeveer 1500 zijn.” Opa’s en oma’s Via Adopteer een Monument leren de kinderen van groep 8 van De Sjofar over de Tweede Wereldoorlog. Corianne: “Soms horen de kinderen

verhalen van opa’s en oma’s, maar steeds minder opa’s en oma’s hebben die oorlog meegemaakt. Wij vinden het belangrijk om de verhalen van de Tweede Wereldoorlog door te geven aan de kinderen: wat is er in Apeldoorn gebeurd en waarom? Het verhaal achter het monument haalt de geschiedenis dichtbij, het maakt voor de kinderen zichtbaar en tastbaar waarom we nog steeds herdenken, waarom de verhalen moeten worden doorgegeven.” Mooi lesmateriaal Voor de schoolleiding van de Sjofar is het bijzonder dat de school een monument heeft geadopteerd. Corianne: “Het is geweldig dat het Nationaal Comité 4 en 5 mei ons zulke mooie materialen verstrekt. We krijgen een bloemenbon en op hun site staan verschillende lesmaterialen en werkvormen die we ook in de klas gebruiken.” Er zijn voor het project Adopteer een Monument gratis voorleesverhalen van de bekende kinderboeken schrijvers Jan Terlouw en Jaques Vriens beschikbaar. Komende jaren komen er nog meer nieuwe verhalen bij.

‘Het was muisstil’ Ad van Liempt is naast bestuurder in het Nationaal Comité Herdenking Capitulaties 1945 Wageningen ook schrijver en regisseur. Het meest recent van Ad van Liempt is de negendelige tvserie ‘De Oorlog’ (NPS) en het gelijknamige boek. Een zeer indringende biografie heeft hij geschreven over Selma Engel-Wijnberg: ‘Selma: De vrouw die Sobibór overleefde’. “Onlangs vertelde ik daarover in een school in Middelburg. Ruim honderd kinderen luisterden. Het was muisstil. Als je de geschiedenis met daarin persoonlijke drama’s goed vertelt, blijft die geschiedenis levend. Daarom blijft het dagboek van Anne Frank zo goed. Het blijkt ook uit de grote belangstelling voor de jeugdserie ’13 in de oorlog’ die tegelijk gemaakt is met de serie ‘De Oorlog’.”

De aanwezigheid van Prins Bernhard bij de ceremonie op 5 mei in hotel De Wereld, was een georganiseerd persmoment en volgens Ad van Liempt van een niet te onderschatten betekenis voor het Nederlandse volk. Ofschoon de werkelijke capitulatie pas een dag later in de Aula van de Landbouw Hogeschool feitelijk werd getekend zonder de aanwezigheid van de pers. “Capitulatie is een heel ingewikkelde aangelegenheid. Daar zit van alles aan vast als het ontwapenen en afvoeren van de vijandelijke troepen en de controle op de achtergelaten wapendepots”, zegt regisseur en schrijver Ad van Liempt. Hij is in maart toegetreden tot het bestuur van het Nationaal Comité Herdenking Capitulaties 1945 Wageningen.

De Stilstaan bij Vrijheid campagne van het Nationaal Comité 4 en 5 Mei is dit jaar gericht op de werkplek. Werkgevers worden uitgenodigd hun werknemers stil te laten staan bij vrijheid. De medewerkers

Het fakkellogo-speldje staat centraal bij Stilstaan bij Vrijheid. Vrijheid is kwetsbaar, niet vanzelfsprekend. Dat besef je pas goed wanneer er geen vrijheid is, zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bij de lancering van de campagne overhandigde de Voorzitter van de Tweede Kamer, mevrouw Gerdi Verbeet, fakkelspeldjes aan personeel van de Tweede Kamer met het verzoek om het speldje te dragen. Mevrouw Heleen Dupuis, Ondervoorzitter van de Eerste Kamer, sprak bij de lancering over de kwetsbaarheid van vrijheid. In 2011 staat de werkplek

De medewerkers van de bedrijven ontvangen, voorafgaand aan 4 en 5 mei, dagelijks via e-mail, Twitter, Facebook of Hyves historische en actuele berichten over bevrijding en vrijheid. Hiervoor moeten zij zich wel aanmelden op de website www.stilstaanbijvrijheid.nl. Naast de Tweede Kamer zijn er al vele organisaties die meedoen zoals Nederlandse Spoorwegen, Twijnstra en Gudde, Hyves, Metro, het VFonds en Carré.

“De Canadese militaire juristen hadden een fout gemaakt, door een veel te gedetailleerde overeenkomst op te stellen voor de bezegeling van de capitulatie. De Duitse generaal Blaskowitz weigerde te tekenen. Hij is nog eerst terug naar Den Haag gegaan voor overleg. Pas de volgende dag is de capitulatie getekend.”

“Er was een gevoel van: de Oranjes zijn weer terug” “De ceremonie op 5 mei en de aanwezigheid van Bernhard is van een grote symbolische betekenis geweest voor het Nederlandse volk. Er was een gevoel van ‘de Oranjes zijn weer terug’. Er was een enorme ontlading. Feesten, vrijheid, enorme emoties kwamen vrij.”

Ad van Liempt: “Er was een gevoel van ‘de Oranjes zijn weer terug’.” (foto: Wim Kluvers) Maar na 5 mei zijn er nog vreselijke drama’s voorgevallen. Het bekendst is het drama op 7 mei op de Dam in Amsterdam. Daar vielen 22 doden en meer dan honderd gewonden toen Duitse militairen van de Kriegsmarine vanuit de Industriële Club op de feestende menigte begonnen te schieten. Vermoedelijk na een poging van de Binnenlandse Strijdkrachten om ze te ontwapenen.

Middenin de Slag om Arnhem

Burgers vertellen hún persoonlijke verhaal in Airborne Museum seum opgedist, maar nadrukkelijk ook de individuele geschiedenissen van de burgers. Het menselijke verhaal en de beleving, het gevoel.

Overigens zijn er nog 428 monumenten in Gelderland die geadopteerd kunnen worden. Voor meer informatie: www. adopteereenmonument.nl. Op de kaart van Gelderland staat welke monument nog kunnen worden geadopteerd. Ook wordt vermeld hoe een school zich kan aanmelden voor het project.

centraal en worden werkgevers – profit en non profit – uitgenodigd om hun werknemers stil te laten staan bij de vrijheid. Bedrijven die mee willen doen, kunnen zich aanmelden via de website www.4en5mei.nl.

“Het wezen van het museum is te laten zien en te laten beleven dat vrijheid niet iets vanzelfsprekends is, maar ook niet onbegrensd is. Om te laten inzien dat in elke vrijheid de kiem ligt besloten van het volgende conflict.”

Directeur Jan Hovers: “In elke vrijheid ligt de kiem besloten van het volgende conflict.” “Als hier een oude boom omgehakt moet worden, is het moeilijk iemand te vinden die dat wil doen. Want ze zitten vol met ijzer van granaatschreven en kogels, waar de zagen op kapot gaan.” De nieuwe directeur Jan Hovers is zich ten volle bewust van de historische grond waarop het Airborne Museum in Oosterbeek staat. Duizenden vonden de dood in de fatale septemberdagen van 1944 tijdens de mislukte operatie Market Garden. Het Airborne Museum bevindt zich in het hart van dat gebied. “Het was een eilandje in de vorm

7

‘Capitulatie is een ingewikkelde aangelegenheid’

Stilstaan bij Vrijheid krijgen van hun werkgever een fakkelspeldje cadeau, dat ze voorafgaand en op 4 en 5 mei kunnen dragen.

|

van een hoefijzer rondom het hoofdkwartier van de Britten, Villa Hartenstein. Het is een van de zwaarst bevochten gebieden in de Nederlandse geschiedenis.” Het museum herbergt het materiële erfgoed en bewaart de objecten: van egodocumenten en militaire uitrustingen tot de Sherman-tank voor de deur toe. “Het is de zorg van het museum die te conserveren en op een goede manier ten toon te stellen.” Niet alleen de militaire kant van zowel de geallieerden als van de Duitsers rond de Slag van Arnhem wordt in het mu-

Het museum gebruikt daarvoor verschillende stijlmiddelen. Naast het tentoonstellen van de museale objecten, word je in de ondergrondse Experience ondergedompeld in het oorlogsgeweld rondom de brug bij de Slag om Arnhem. Op een andere plek hoor je de vertelde persoonlijke drama’s van burgers. “Het belang van het museum is om op een eigentijdse manier de verhalen te vertellen. Jongeren hier uit de omgeving leggen elk jaar bloemen bij de graven van gesneuvelde soldaten, waardoor ze de verhalen weer horen.” Hovers wil meer participatie van burgers in het museum faciliteren. Een voorbeeld daarvan is de verhalendag op 4 mei. Verhalendag 4 mei Op de Nationale Herdenking, 4 mei, organiseert het Airborne Museum de Verhalendag. De hele dag vertellen mensen

uit de omgeving van Oosterbeek en Arnhem hun verhaal over de oorlog en de Slag om Arnhem. Dat wordt op video opgenomen. Jong en oud is uitgenodigd om op de oude

R 50

Maar ook in Jutphaas, Utrecht, Bolnes en Veenendaal zijn na 5 mei slachtoffers gevallen bij incidenten met Duitse soldaten. “Capitulatie is lastig en gecompliceerd. Er zitten grote risico’s aan vast. De Binnenlandse Strijdkrachten waren niet in staat om de Duitsers te ontwapenen. Het waren individuen uit het verzet, zonder militaire achtergrond.”

fauteuil plaats te nemen en zijn of haar ervaring te delen met anderen. Over de eigen ervaringen tijdens de oorlog of die van anderen. Over de beleving van de herdenkingen en de betekenis van de bevrijding. Ook worden op 4 mei persoonlijke getuigenissen vertoond van jongeren die destijds tussen de 8 en 18 jaar oud waren. Het museum is op 4 mei geopend van 10.00 tot 17.00 uur.

R 27

‘Dierenpark ontruimd’

Een ravage in Arnhem

RHENEN - Wanneer in september 1944 de geallieerde opmars ten zuiden van de Rijn tot stilstand komt, ligt Rhenen voor de tweede keer in de frontlinie. De inwoners moeten de stad verlaten, grote delen van de stad worden verwoest en in Ouwehands Dierenpark schieten de Duitsers de gevaarlijke roofdieren dood. In februari 1945 moet zelfs het hele dierenpark worden ontruimd. Dat wordt een bizarre en hachelijke onderneming.

ARNHEM - De zondagsrust is op 17 september 1944 al twee keer door het luchtalarm verstoord, maar steeds was het loos alarm. De mensen zijn dan ook gewoon ter kerke gegaan als plotseling opnieuw het luchtalarm klinkt. De kerkgangers weten nog niets van de dingen die gaan komen deze dag. Niet veel later worden de Duitse kazernes in Arnhem gebombardeerd en vallen er ook burgerslachtoffers.

8

| Vrijheid op straat

5 mei 2011

Liberation Route 01 02 03 09 10 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60

Wijchen, Kasteellaan (51˚48’29.89”N 5˚43’40.89”O) Nederasselt, Schoonenburgseweg (51˚46’06.43”N 5˚46’13.18”O) Overasselt, Hoogstraat 15 (51˚45’40.33”N 5˚47’19.51”O) Groesbeek, Klein Amerika (51˚45’30.03”N 5˚55’15.37”O) Groesbeek, Dorpsstraat (51˚46’40.48”N 5˚55’57.62”O) Beek, Verbindingsweg/Rijksstraatweg (51˚49’48.12”N 5˚55’19.69”O) Weurt, Dijk/Westkanaaldijk (51˚51’31.85”N 5˚49’27.67”O) Nijmegen, Joris Ivensplein/Kronenburgerpark (51˚50’54.10”N 5˚51’23.89”O) Nijmegen, Raadhuishof (51˚50’46.08”N 5˚51’58.35”O) Nijmegen, Waalkade (51˚50’56.02”N 5˚52’05.48”O) Nijmegen, Valkhofpark (51˚50’53.02”N 5˚52’12.02”O) Bemmel, Heuvelsestraat 14 (51˚54’31.37”N 5˚54’04.76”O) Driel, Kerkstraat/Polenplein (51˚57’40.69”N 5˚48’50.71”O) Renkum, Telefoonweg (51˚59’18.59”N 5˚44’44.99”O) Oosterbeek, Westerbouwing (51˚58’30.77”N 5˚49’19.93”O) Arnhem, Rijnkade 155 (51˚58’34.10”N 5˚54’42.18”O) Ellecom, Zutphensestraatweg 2 (52˚01’46.67”N 6˚04’50.85”O) Dieren, Zutphensestraatweg (52°02’59.92’’N 6°06’48.87’’O) Wolfheze, Wolfhezerweg (52°00’31.70’’N 5°47’43.62’’O) Arnhem, Utrechtseweg/Zwarteweg (51°59’03.90’’N 5°53’07.40’’O) Arnhem, Willemsplein (51°59’00.70’’N 5°54’20.20’’O) Arnhem, Schelmseweg 89 (52°00’31.40’’N 5°54’22.00’’O) Deelen, Deelenseweg/Hooiweg (52°03’41.50’’N 5°53’53.30’’O) Randwijk, Randwijkse Rijndijk (51°57’19.20’’N 5°41’39.40’’O) Elst, Dorpsstraat (51°55’07.50’’N 5°50’42.50’’O) Lent, Laauwikstraat/Lentseveld (51°51’49.60’’N 5°51’57.50’’O) Millingen, Rijndijk (51°51’59.70’’N 6°03’14.70’’O) Tolkamer, Bijlandseweg (51˚51’39.80”N 6˚04’53.60”O) Heumen, Kapitein Postmalaan (51°46’03.90’’N 5°51’01.70’’O) Groesbeek, Wylerbaan/Lagewald (51°48’13.90’’N 5°57’57.60’’O) Rhenen, Kerkstraat (51°57’26.70’’N 5°33’55.00’’O) Wageningen, Nude/Costerweg (51°57’48.26’’N 5°39’33.06’’O) Wageningen, Bowlespark (51°57’52.76’’N 5°39’56.52’’O) Ede, Plantsoen Parkweg/Johannes Bosboomlaan (52°01’36.70’’N 5°39’43.45’’O) Ede, N224 Ede-Arnhem (52°02’12.20’’N 5°44’70.00’’O) Ede, N224 Ede-Arnhem (52°02’13.36’’N 5°44’02.92’’O) Otterlo, Dorpsstraat (52°60’06.70’’N 5°46’36.10’’O) Apeldoorn, Loolaan (52°13’37.16’’N 5°56’46.24’’O) Apeldoorn, Kanaal Noord/Sluisoordlaan (52°13’14.42’’N 5°58’21.38’’O) Vierhouten, Pas-Op-Weg (52°20’24.04’’N 5°52’10.79’’O) Elburg, Zuiderzeestraatweg Oost/Altenaweg (52°26’35.11’’N 5°50’43.22’’O)

R 24

l e g e n d a

|

9

R 34

‘Noodbrug’

‘Pauke pauke’

DIEREN - De sluiskolk tussen Spankeren en Dieren was dé plek waar de inwoners van Dieren op 16 april 1945 samen met geallieerden de aftocht van de laatste bezetters vierden. Pantservoertuigen met juichende jeugd rolden over een noodbrug die was aangelegd door de bevolking. Na jaren van bezetting was de bevrijding van Dieren een feit. De Veluwe zou niet lang daarna volgen.

TOLKAMER - In dit land van ‘Waoter en Wiend’ liggen de oorlogsgraven van zeven Britse vliegeniers. Gesneuveld in juni 1944. In het luchtruim woedde toen een felle strijd tussen Duitse nachtjagers en Britse bommenwerpers. Meer dan 6.000 geallieerde en Duitse vliegtuigen vonden hun einde in Nederland. Achter elk drama schuilt een bijzonder verhaal.

Battlefield-regio NL Het gebied tussen Grebbelinie en Arnhem was in 1940 en in 1944/1945 een Battlefield (‘het Normandië van Nederland’). Anno 2011 zijn er veel evenementen, musea en recreatieve activiteiten zoals wandelroutes, die hieraan herinneren en een bezoek waard zijn. De nieuwste wandelroute kunt u lopen met behulp van uw mobiele telefoon.

Bevrijdingsmusea

61 Oosterbeek, Airbornemuseum Hartenstein, Utrechtseweg 62 Arnhem, Informatiecentrum ‘Slag om Arnhem’, Rijnkade 63 Groesbeek, Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945, Wylerbaan

Wandeltocht WageningenRhenen Met uw Android (Google) of iPhone (Apple) kunt u een route lopen van 8 kilometer langs 30 locaties met verhalen over de Tweede Wereldoorlog. De route en verhalen kunnen via een kaartbeeld en een camerabeeld worden ontdekt, bekeken en gevolgd. U kunt ook uw reactie geven via uw mobiele telefoon. Het gebruik is alleen mogelijk indien het toestel is uitgerust met draadloos internet. Zie ook: www.airbornefeelings.nl www.grebbeberg.nl www.liberationroute.nl Of laat u informeren bij de plaatselijke VVV’s.

De Bevrijding Market Garden

In de tweede helft van 1944 willen de Britse en Amerikaanse luchtlandingstroepen de belangrijke bruggen over o.a. de Maas, de Waal en de Rijn veroveren. Zo kunnen de grondtroepen vanuit België oprukken richting het Duitse Ruhrgebied,

het hart van de Duitse oorlogsindustrie. Op zondagmorgen 17 september 1944 voeren de Amerikanen zware bombardementen uit in de omgeving van Arnhem, Wolfheze, Ede en Wageningen om luchtlandingen voor te bereiden. Er komen ongeveer 200 burgers om het leven.

Bij Wolfheze, Renkum en Heelsum beginnen om 14.00 uur de luchtlandingen. De parachutisten rukken op naar de rijnbruggen bij Arnhem. Alleen het bataljon van luitenant-kolonel Frost bereikt de brug, de andere bataljons lopen vast op de inderhaast georganiseerde Duitse ver-

dediging. Zij moeten zich uiteindelijk terugtrekken naar Oosterbeek en het bataljon bij de brug aan zijn lot overlaten.

landing verloopt ondanks de Duitse tegenstand succesvol en de brigade rukt op richting Arnhem.

De volgende dag, 18 september, landt om 15.00 uur de 4e Parachutisten Brigade onder bevel van generaal Hackett op de Ginkelse Heide. De

De Slag om Arnhem

De slag bij Arnhem en Oosterbeek verloopt niet goed. De Duitsers zijn veel sterker dan verwacht. De opmars van de

geallieerden komt tot een halt. Door het mislukken van operatie Market Garden duurt de oorlog zeker een half jaar langer dan anders het geval zou zijn geweest. Met name het westelijke deel van Nederland heeft hieronder te lijden in de daarop volgende Hongerwinter.

De Bevrijding

Na de strenge winter van 1944/1945 komt in februari er weer beweging in het front. Britse, Canadese en Amerikaanse eenheden rukken opnieuw op en alles is nu gereed voor de laatste fase van de oorlog in Nederland: de bevrijding van de Veluwe en van het

westen van het land, waar de mensen zwaar honger lijden.

De Capitulatie

In april 1945 maken de Duitse bezetter en de Nederlandse regering in Londen afspraken. De Duitsers staken hun brute optreden als de geallieerden de Grebbelinie niet aanvallen

en als het verzet geen verdere aanslagen pleegt. Er volgen voedseldroppingen in het westen. Op 30 april maakt prins Bernhard met de Duitsers afspraken over voedselhulp via de weg. Op 2 mei rijden de eerste 150 vrachtwagen naar het westen.

De Duitsers en geallieerden komen op 2 mei 1945 een wapenstilstand overeen. Op zaterdag 5 mei volgen de uiteindelijke capitulatiebesprekingen in Wageningen. Deze worden op 6 mei officieel bekrachtigd. Nederland is bevrijd.

10 | Vrijheid op straat

Vier de Vrijheid!

5 mei 2011

Een lint van wanhoop

War Child komen los, maken plezier, durven weer contact te maken en krijgen zelfvertrouwen. Zodat ze de kracht vinden om weer vooruit te kijken en een nieuwe, vreedzame toekomst op te bouwen. Want je bent pas vrij, als het ook vrede is in je hoofd.

Wat doen de NGO’s op het Plein van de Vrijheid? In 2011 worden er Bevrijdingsfestivals gehouden in de 12 provincies. Op elk festival staan op het Plein van de Vrijheid de 4 NGO’s waarmee het Nationaal Comité 4 en 5 mei sa-

menwerkt. Maar wat doen Vluchtelingenwerk Nederland, Cordaid, Warchild en Amnesty international eigenlijk en waarom doen ze mee aan het vieren van vrijheid?

Amnesty International

In Nederland leven we al meer dan 65 jaar in vrede. Maar nog iedere dag groeien miljoenen kinderen op in oorlog.

Plezier maken War Child haalt de oorlog uit een kind met creatieve activiteiten zoals muziek. Muziek maakt kinderen weer vrij. Ze

Muziek bevrijdt Op de Bevrijdingsfestivals kun je dit jaar bij de stand van War Child de bevrijdende kracht van muziek ervaren in de War Child Music Experience. Met een koptelefoon op verplaats je je in het hoofd van een oorlogskind. En voel en beleef je wat muziek doet voor oorlogskinderen.

VluchtelingenWerk Nederland

Is een onafhankelijke en onpartijdige organisatie die de naleving van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens nastreeft. Vrijheid wereldwijd. Waar ter wereld je ook woont. Roma in Servië hebben die zekerheid niet. Door infrastructurele projecten, zoals de aanleg van wegen en bruggen, lopen honderden en wellicht duizenden Roma in de Servische hoofdstad Belgrado het risico op gedwongen huisuitzetting, zonder het aanbod van een nieuw huis of

R 37

dat ze bescherming zoeken tegen bedreiging, vervolging of marteling. VluchtelingenWerk Nederland wil op de Bevrijdingsfestivals mensen bewust maken van wat vrijheid inhoudt en wat het betekent om te kunnen leven in veiligheid.

compensatie. Amnesty komt op de Bevrijdingsfestivals in actie tegen deze mensenrechtenschending. Bouw een huis van de brokstukken Ieder mens heeft recht op een dak boven zijn hoofd, ook Roma in Servië. Daarom houdt Amnesty op de Bevrijdingsfestivals een handtekeningenactie gericht op de Servische autoriteiten. Daarnaast kun je ook zelf die autoriteiten het goede voorbeeld geven door te laten zien hoe je huizen bouwt in plaats van sloopt.

R 35

Sinterklaas op Maria Oord

Brug nummer 7 van groot belang

GENNEP - In de laatste maanden van 1944 is de Gennepse burgerbevolking al geëvacueerd, maar zijn er nog zo’n 800 patiënten en verzorgers in de twee sanatoria van het stadje. Er ontstaat steeds meer gebrek aan alles. Dagelijks worden er strooptochten in de omgeving gehouden om voedsel te zoeken. En dan komt ook nog eens 5 december dichterbij.

HEUMEN - Voor de geallieerde opmars zijn bruggen van het grootste belang. De Molenhook-bridge, zoals de Amerikanen de oude brug bij de sluis van Heumen noemen, moet op 17 september 1944 hoe dan ook onbeschadigd worden ingenomen. De Duitse troepen verzetten zich hardnekkig en er vallen doden en gewonden. Toch wordt brug nummer 7 in het Amerikaanse aanvalsplan, volledig intact ingenomen.

Komt op voor de rechten van vluchtelingen en helpt hen bij het opbouwen van een nieuw bestaan in Nederland.

Veiligheid Leven in veiligheid lijkt zo vanzelfsprekend. Toch zijn veel mensen hun leven niet zeker. Mensen vluchten om-

Op het plein van de vrijheid De activiteit van VluchtelingenWerk Nederland bestaat uit een grote wereldkaart. Op een aantal locaties op de kaart, landen waar vluchtelingen in Nederland vandaan komen, staan gestileerde menselijke figuren. Als deelnemer krijg je drie ringen, in de vorm van reddingsboeien, die je over deze figuren moet gooien. Zo kun je vluchtelingen een helpende hand bieden bij een nieuw leven in veiligheid!

Opgejaagd door de Duitse bezetter zochten de zusjes Esther (58) en Betje (56) Cohen in april 1943 een veilig onderkomen in hun eigen vertrouwde straat in Renkum. Tevergeefs. Bang voor represailles durfde niemand hen binnen te laten. Met een lint aan elkaar verbonden werden de lichamen op 20 april 1943 nabij het veer tussen Opheusden en de Blauwe Kamer gevonden. Als eerbetoon schreef Jaap Meijer uit Wageningen het boek: ‘Een lint van wanhoop’. In ’t Veerhuis van Opheusden

vertelt hij het verhaal van de joodse zussen. Precies 68 jaar geleden vond een 15- jarige scholier de lichamen van de zusjes Esther en Betje Cohen. Zo hard hij kon, ging hij naar veerknecht Ariën Geurts om het te melden. Het was 20 april 1943. “Steeds heeft hij met dat verhaal rond gelopen”, vertelt Meijer. “Tot in de details weet hij zich die dag nog te herinneren. Tegen mij vertelde hij zijn hele relaas voor het eerst.” Jaap Meijer is diep onder de indruk van de anekdotes en verhalen die zijn losgekomen

bij de plaatselijke bevolking, nadat bekend werd dat hij een boek over de beide zusters Cohen zou schrijven.

“Er zijn nog steeds mensen die uit schaamte of betrokkenheid niets durven te zeggen over deze zaak” “Na een oproep in de plaatselijke krant, kwamen vele verhalen los. En nog steeds komen er anekdotes bij. Maar op een gegeven moment moet je er

Herdenkingsplaat voor de zussen Cohen

Cordaid

Komt al meer dan 95 jaar op voor mensen in onvrijheid als gevolg van oorlogen en conflicten met eerste hulp (noodhulp).

Jaap Meijer bij het veer van Opheusden, daar waar ongeveer de lichamen van Esther en Betje Cohen 68 jaar geleden gevonden werden. (foto: Marion Keizer)

Tarpaulins? Een belangrijk onderdeel van de noodhulp van Cordaid zijn de tarpaulins (multifunctionele stukken zeil). Men kan er niet alleen onder schuilen, droog op zitten, spullen in bewaren of drinkwater in opvangen, maar het geeft ook weer een eerste bezit, een gevoel van veiligheid en warmte en een nieuw begin in vrijheid.

Freedom-Wall Op het Plein van de Vrijheid op de Bevrijdingsfestivals is een heuse Freedom-Wall opgehangen van tarpaulins. Hier kan de bezoeker zich vrij uiten, als een ware graffitikunstenaar.

daarom jaarlijks via het Nationaal Comité 4 en 5 mei de 14 Bevrijdingsfestivals. Eén van de doelen van het Vfonds is (h)erkenning van en begrip voor - met name jonge - veteranen creëren; mensen die zich inzetten voor (onze) vrede en vrijheid. Om hieraan uiting te geven is het V-fonds aanwezig bij de festivals met een fotozuil. Kom op 5 mei naar het Bevrij-

Niet in woorden, maar in symbolen, zodat wereldwijd iedereen de betekenis kan begrijpen.

dingsfestival Wageningen en ontmoet elkaar bij dit meetingpoint van het V-fonds. Dan zie je prachtige foto’s van veteranen die gestreden hebben voor onze vrijheid. Levensgrote afbeeldingen die elk hun verhaal vertellen. Sterk en indringend. www.v-fonds.nl

Jaap Meijer (53) is zeer betrokken met de geschiedenis van de beide joodse zusjes Cohen. Zijn grootvader en ooms zaten in het verzet en boden onderdak aan joodse onderduikers in de Tweede Wereldoorlog. “Hadden Esther en Betje een paar huizen verder bij mijn ooms aangeklopt, dan hadden ze hoogstwaarschijnlijk wel onderdak gekregen”, veronderstelt Meijer. Het ultieme bewijs heeft hij niet gevonden (“er zijn nog steeds mensen die uit schaamte of betrokkenheid niets durven te zeggen over deze zaak”), maar alles wijst erop dat Esther en Betje Cohen ten einde raad waren en voor een gezamenlijke suïcide gekozen hebben.

dak bood aan joden, vervolgd kon worden. Dat heeft veel mensen angst ingeboezemd.” Alle tekenen wijzen erop dat de zussen ten einde raad zelfmoord hebben gepleegd. “Als alle bekenden je geen schuilplaats meer willen bieden, dan is het erg voorstelbaar dat het je allemaal te veel wordt.” Traag stroom het water van de Nederrijn langs de oever. 68 jaar geleden was dat net zo. De beroemde dichtregels van Leo Vroman schieten voorbij. ‘Kom vanavond met verhalen, hoe de oorlog is verdwenen, en herhaal ze honderd malen, alle malen zal ik wenen.’

Lezersaanbieding

Met hun moeder (in 1941 een natuurlijke dood gestorven) dreven ze op de Kerkstraat 5 in Renkum een zuivelwinkel, die ze van hun vader Salomon (in 1933 overleden) hadden overgenomen. In het begin van de oorlog trokken ze met hun moeder bij hun broer in Arnhem in, die al spoedig naar een werkkamp werd gedeporteerd. “Na een razzia zwierven de gezusters van de ene naar de andere schuilplaats in Arnhem en Doorwerth. Hun laatste stek was in Doorwerth voordat ze levenloos hier in de Nederrijn werden gevonden.” Opgejaagd door de nazi’s zochten Esther en Betje Cohen nabij hun vroegere woonstraat in Renkum onderdak. Ze kregen nul op hun rekest. “In die tijd werd in de plaatselijke kranten gemeld, dat een ieder die onder-

R 15

Wilt u vóór de herdenkingen van 4 mei uitgebreid kennis nemen van het tragische lot van de zussen Esther en Betje Cohen? Of kunt u niet bij de herdenking aanwezig zijn? Ga dan naar www.eenlintvanwanhoop.nl en download de bon voor het boek ‘Een lint van wanhoop’, waardoor u het zonder verzendkosten krijgt toegestuurd.

R 16

Bombardement Capitulatie in op Ede mei 1945

Fotozuil V-fonds: dé ontmoetingsplaats op 5 mei ‘4 en 5 mei’ vormen in toenemende mate een markeringspunt waarin, naast herinnering en herdenking, aandacht is voor de manier waarop we nu omgaan met vrijheid, zowel in eigen land als in internationaal verband. Het verbindt de geschiedenis met de actualiteit van vandaag. Het V-fonds, nationaal fonds voor vrijheid en veteranenzorg, vindt dit erg belangrijk en ondersteunt

een punt achter zetten en het boek publiceren.”

| 11

De familie Cohen met staand de zussen Esther en Betje. Het verhaal van Esther en Betje Cohen is één van de 26 tragedies van de omgekomen joodse slachtoffers uit Renkum. 66 jaar na de Tweede Wereldoorlog krijgen zij alsnog een gedenkteken.

Al hun namen staan op een gedenkplaat aan de klokkentoren van het gemeentehuis in Oosterbeek, die op 4 mei onthuld wordt. Opperrabbijn Jacobs onthult diezelfde dag drie grafstenen van Esther en Betje en dat van

hun beider moeder Sarah Cohen, die geplaatst worden op de graven op de Joodse Begraafplaats in Wageningen. De drie stenen op de graven zijn kosteloos beschikbaar gesteld door Buddingh Natuursteen uit Veenendaal.

EDE - Om Operatie Market Garden te laten slagen, worden kort van te voren verwoestende bombardementen uitgevoerd. Ze moeten de Duitse tegenstanders zoveel mogelijk uitschakelen, demoraliseren en verjagen. Dat bij deze bombardementen burgerslachtoffers vallen, wordt door de geallieerden ingecalculeerd, maar is voor de lokale bevolking een bijzonder traumatische ervaring.

WAGENINGEN - In de eerste week van mei 1945 is er veelvuldig overleg tussen de Duitse bezetters en de geallieerde strijdkrachten. De Duitsers willen wel meewerken aan geallieerde voedseltransporten, maar capituleren willen ze niet. Toch komt het einde van de oorlog plotsklaps dichterbij als bekend wordt dat Hitler zelfmoord heeft gepleegd.

12 | Vrijheid op straat Vrijheidsfeest ontbrandt NIJMEGEN - Het Stedelijk 4 & 5 Mei Comité in Nijmegen en poppodium Doornroosje hebben op 5 mei een Vrijheidsfeest geprogrammeerd in het Hunnerpark.

5 mei 2011

Stukje Parijs in Wageningen

Bevrijdingsfestival Wageningen 5 mei

Ontwerper Bevrijdingsvuurmonument: “Het vuur blijft altijd branden”

Met een indrukwekkende openingsceremonie op de Markt zal het Bevrijdingsfestival in Wageningen van start gaan. Dit is tevens het nationale startteken voor de viering van de bevrijding in heel Nederland. De start wordt georganiseerd in samenspraak met het Nationaal Comité 4 en 5 Mei Wageningen (NC45) en de Provincie Gelderland.

Tussen 14.30 en 23.00 uur passeren onder het motto “Vrijheid ligt niet op straat’ diverse bands de revue. Hardlopers van atletiekvereniging Cifla zullen de bevrijdingsvlam van Wageningen naar Nijmegen brengen. Met het aansteken van de vlam door burgemeester Thom de Graaf wordt het festival om 16.00 uur officieel geopend.

omgeving waar het komt te staan”, aldus Roebers. Vaak heeft hij het 5 Mei Plein voor Hotel De Wereld, dat eigenlijk geen plein is, bezocht. Hij heeft het als het ware in zich opgenomen. “Het monument moest zo rank mogelijk zijn en zo weinig mogelijk plek innemen. Zo kwam ik op de vorm van een obelisk.”

“Belangrijk bij het ontwerpen van een monument is de omgeving waar het komt te staan”

Bevrijdingsvuurestafette BEEKBERGEN - De Stichting 4 en 5 Mei Beekbergen houdt op 5 mei de jaarlijkse Bevrijdingsvuurestafette vanuit Wageningen naar het Texeira de Mattospark in Beekbergen. Omstreeks 10.30 uur vindt er een korte plechtigheid plaats bij het monument in het Texeira de Mattospark, waarna het bevrijdingsvuur wordt ontstoken.

R 56

| 13

Hanshan Roebers werkt in zijn Friese atelier aan een nieuw ontwerp. (foto: Anton Kappers) Op slechts enkele tientallen meter van Hotel de Wereld staat het ranke Bevrijdingsvuurmonument. Op 5 mei wordt het vuur ontstoken en zal het er eeuwig branden. Ontwerper Hanshan Roebers over de betekenis van het monument.

R 57

Door de Obelisk op de Place de la Concorde in Parijs heeft monumentaal ontwerper Hanshan Roebers zich laten inspireren bij het ontwerp van de het Bevrijdingsvuurmonument in Wageningen. “De Obelisk verenigt de versteende zonnestralen in zich en slaat in de Egyptische mythologie een brug tussen de godenwereld en dat van de mensen. Het Bevrijdingsvuurmonument slaat symbolisch een brug tussen het grote begrip vrijheid en de persoonlijke vrijheid van individuele mensen. Hoe lichter het is, des te hoger reikt de top van het monument. Bij nacht is de spits het laagst en spreidt het licht zich over de mensen. In tijden van

‘De Slag bij Otterlo’

‘Man met twee hoeden’

OTTERLO - De Slag bij Otterlo op 16 en 17 april 1945 staat bekend als ‘de laatste grote’ slag in Nederland. Otterlo kwam klem te zitten tussen Canadezen die naar het westen optrokken en Duitsers die hun laatste troepen achter de Grebbelinie in veiligheid wilden brengen. De communicatie in de laatste oorlogsdagen was zeer gebrekkig. Er volgde een onverwacht zware slag, terwijl Otterlo eigenlijk al bevrijd was.

APELDOORN - Het Nationaal Canadees Bevrijdingsmonument draagt de naam “De man met twee hoeden”. In de Canadese hoofdstad Ottawa staat een identiek beeld: een tweelingmonument. De twee beelden samen symboliseren de verbondenheid tussen Canada en Nederland. De twee hoeden staan ook voor oorlog en vrede, onderdrukking en bevrijding, dood en leven, vreugde en verdriet. Contrasten gaan vaak hand in hand, zeker in oorlogstijd.

duisternis is de behoefte aan licht en vrijheid het grootst.” De in Zuidwest-Friesland wonende monumentale ontwerper Hanshan Roebers is een gepassioneerd verteller en laat zich in zijn ontwerpen vaak leiden door veranderingen in het weer, die voor Nederland zo kenmerkend zijn. “Dat wil ik in mijn ontwerpen terug laten komen. Veranderingen zichtbaar maken, niet alleen in licht, maar ook in wind, in regen, in de seizoenen en de voortdurende wisselingen in het weer.” Die gedrevenheid is terug te zien in het Bevrijdingsvuurmonument, een lichtsculptuur in de vorm van een obelisk. “Belangrijk bij het ontwerpen van een monument is de

De plek van het monument, een tiental meters verwijderd van Hotel de Wereld, wil Roebers graag in het geheel van de omgeving betrekken. Een plan daarvoor heeft hij gemaakt. “Door de bestrating geheel aan te passen met op de grond rode terracotta stenen, suggereer je dat het een plein wordt. Dat zou goed passen in het geheel. Maar of dat nu gerealiseerd kan worden, is de vraag.” De obelisk-vormige zuil van Hanshan Roebers heeft een maximum lengte van tien meter, die hij bereikt bij het volle zonlicht. Als het donker is zakt de top van de zuil met het eeuwige vuur naar zes meter hoogte. “Tijdens herdenkingsdagen is de vlam groot. Maar om energie te besparen is de vlam gedurende de rest van het jaar klein. Maar het bevrijdingsvuur blijft wel altijd branden.”

Word Vriend van 4 en 5 mei Wageningen!  Vriend van 4 en 5 mei Wageningen Naam: Organisatie: Contactpersoon: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoonnummer: E-mailadres: Rekeningnummer: Bedrag: € Eenmalige / jaarlijkse machtiging: (Doorhalen wat niet van toepassing is.)

De vrienden kunnen gezamenlijk een belangrijke bijdrage leveren aan het bevrijdingsevenement. Voor privépersonen vanaf € 10 per jaar; voor bedrijven vanaf € 250 per jaar. Vrienden kunnen zich aanmelden via deze bon. Deze kan opgestuurd worden naar: Comité 4 en 5 mei Wageningen Postbus 1 6700 AA Wageningen Aanmelden kan ook via de website: www.4en5meiwageningen.nl/ vriend

Tijdens de openingsceremonie ontsteekt onze minister-president Mark Rutte het Bevrijdingsvuur op de Markt. Op alle Bevrijdingsfestivals in het land en in vele gemeenten wordt rond dit tijdstip eveneens het Bevrijdingsvuur ontstoken. Het vuur is in de voorafgaande nacht in Wageningen opgehaald.

Moke, Waylon en The Opposites & The Partysquad zijn door het Nationaal Comité 4 en 5 Mei en de veertien Bevrijdingsfestivals benoemd tot Ambassadeurs van de Vrijheid 2011. De Ambassadeurs bezoeken op 5 mei de verschillende festivals met een helikopter van de Koninklijke Luchtmacht. De ambassadeurs onderstrepen tijdens hun optreden op de Bevrijdingsfestivals het belang van Vrijheid Wereldwijd. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog is er geen dag voorbij gegaan zonder oorlog of onderdrukking. Het Bevrijdingsfestival duurt van 12.00 tot 24.00 uur op 5 mei.

1. Markt 12.15-12.45 uur: Rapalje 12.50: uur: Openingswoord door Minister president Rutte 13.00 uur: Ontsteken fakkel 13.05-13.35 uur: Waylon 14.15-15.15 uur: Ilse de Lange 15.30-16.00 uur: Rapalje 16.00-17.00 uur: Defilé 17.00-18.00 uur: Saint Jude 18.30-19.15 uur: Handsome Poets 19.45-20.45 uur: Jacqueline Govaert 21.15-22.15 uur: Russkaja 22.45-24.00 uur: Triggerfinger 2. Salverdaplein 13.30-14.45 uur: Habib KOITé & Bamada (Mali) 14.45-16.00 uur: La Cherga (Bosnië/Kroatië/ Macedonië) 16.00-17.00 uur: Defilé 17.00-18.15 uur: Sierra Maestra (Cuba) Farid Mayara & Cosmic Carnaval 18.15-19.00 uur: (Nederland/Marokko) 19.00-20.15 uur: Sinas (Nederland) 20.15-21.30 uur: Muyayo Rif (Spanje) 21.30-22.45 uur: Rapalje (Nederland) 22.45-24.00 uur: Swan (België/Congo) 3. Plein van de Vrijheid Het Plein van de Vrijheid is een speciale plek om de vrijheid te vieren. Amnesty International, Warchild, VluchtelingenWerk Nederland en Cordaid Mensen In Nood presenteren zich met verschillende activiteiten. 4. Parka Kultura Interactief cultuurpark met straattheater, acrobatiek, dans en nog veel meer. Er zullen onder andere de volgende optredens zijn van Full Stop Acrobatic Theatre (innovatief en origineel grond- en luchtacrobatiekduo uit Nederland en Engeland) en Lee Hayes. 5. Het Dansdefilé Alle dance- en partyclassics op een rij. 13.00-14.30 uur: DJ B-Mix & VJ Forecoast 14.30-16.00 uur: Stephanie Cassandra 16.00-17.00 uur: Defilé 17.00-18.30 uur: T-Mouse 18.30-20.30 uur: Willow (Vrienden van Amstel Live DJ) 20.30-24.00 uur: Dj Devious & Stephanie Cassandra 6. Heerenstraat 14.00-16.00 uur: Dublicators 16.00-17.00 uur: Defilé 17.00-18.10 uur: Ska 3 18.40-20.00 uur: Staton 20.30-21.40 uur: Filthy Nelly 22.10-23.30 uur: Def P & Beatbusters 7. Vilente 50+ plein Het Vilente 50+plein biedt een programma voor vijftigplussers. 13.00-13.45 uur: Smartlappenkoor Rooise Dommelklanken

13.45-14.30 uur: Wieteke van Dort 14.45-15.15 uur: The parking lot pickers 15.15-15.30 uur: Street fair Hobblers 16.00-17.00 uur: Defilé 17.15-17.45 uur: The Gladiators 17.45-18.15 uur: Arthuro 18.15-19.00 uur: The Gladiators 19.00-19.45 uur: Harry Slinger 19.45-20.00 uur: Afsluiting door Arthuro 8. Wageningen Centraal Wageningen Centraal, het gaafste plein met een studentikoos tintje: Nederlandse feestbands, coverbands en spectaculaire acts! 13.00-13.50 uur: Six ain’t Five 14.00-14.30 uur: Def Rhymz 14.50-16.00 uur: Liever Zonder haar 16.00-17.00 uur: Defilé 17.15-18.15 uur: Nou en 18.30-19.00 uur: Starkoo 19.20-20.15 uur: Wantwant 20.45-22.15 uur: Loco Loco discoshow 22.15-24.00 uur: Pure Ellende 9. Ill Skills Jongerenplein Muziekstijlen smelten samen. 13.00-14.00 uur: MC Workshop & Breakdance workshop 13:30-16:00 uur: Graffiti workshop & Graffiti battle 14.00-15.30 uur: Open MIC MC battle & Bboy battle vrijheid wereldwijd 15:30-16.00 uur: Hip Hop DJ’s Ill Skills & Friends 16.00-17.00 uur: Defilé 17.00-18.30 uur: Ill Skill Squad & Vintouch show Bekendmaking winnaars graffiti battle 18.30-19.15 uur: 6_bit & Amanda Kapsch 19.15-19.45 uur: Rijmstijlers: 19.45-22.00 uur: DJ Duce & DJ Deff 22.00-22.15 uur: Dance Team Confuzed Arnhem 22.15-24.00 uur: Team Ill Skills Party Dj’s 10. Kabaal am Gemaal Kabaal is dé plek voor liefhebbers van de hardere elektronische of gitaarmuziek. 12.00-12.30 uur: Jos en de Tosti’s 12.45-13.15 uur: Skandaal 13.30-14.00 uur: Beermace 14.20-15.00 uur: Victimizer 15.20-16.00 uur: Sugar Ray Dogs 16.00-17.00 uur: Defilé 17.00-17.40 uur: Vanderbuyst 18.00-18.40 uur: Gewapend Beton 19.00-19.40 uur: Bodybags 20.00-20.40 uur: Monolith Deathcult 21.00-21.40 uur: No Turning Back 22.00-23.00 uur: Hardheid 23.20-24.00 uur: Dead Elvis & His One Man Grave 11. Kabaal Digitaal Het plein voor alternatieve dancemuziek waarbij gezelligheid voorop staat! 12:00-14:30 uur: TK07 Allstars 14:30-15:15 uur: Nano.strike 15:15-16:00 uur: Xoko 16.00-17.00 uur: Defilé 17:00-18:00 uur: Nicon 18:00-19:00 uur: Broken Note 19:00-20:00 uur: Stefan ZMK 20:00-21:00 uur: Scotch Egg 21:00-22:00 uur: N-vitral

22:00-23:00 uur: Droon 23:00-24:00 uur: Dano 12. Ideële organisaties 13. Beuningplein 13.30 uur: Jenn Blues 16.00-17.00 uur: Defilé 16.45 uur: J. P. Rena & Terrawheel 19.00 uur: Big Jake and the Two-Timers 21.00-23.00 uur: BackAlive 13:00-16:00 uur: 16.00-17.00 uur: 17:00-18:15 uur: 18:15-19:30 uur: 19:30-20:45 uur: 20:45-21:00 uur: 21:00-22:15 uur: 22:15-22:30 uur: 22:30-23:45 uur: 23:45-24:00 uur:

14. LunaStage Stone & Fire Sound Defilé Dj in z’n element DJ Sander Bruijs Navcore Colours On Fire part 1 Yodaféstédelik Colours On Fire part 2 DJ Firaga Irati Castro duo

15. Speakerstop De Speakers Stop is te vinden op het plein voor de Junushoff. Debatten 13.00-14.00 uur: Jongerenraaddebat 14.30-15.30 uur: Vrij land of politiestaat? 16.00-17.00 uur: Defilé 17.00-18.00 uur: Masterpeace debat Doorlopende activiteiten 13.00-18.00 uur: Kunst op straat 13.00-18.00 uur: Theater van de Vrijheid Avondprogramma 19.00-19.50 uur: Eins, Zwei Orchestra 20.20-21.10 uur: Ponoka 21.40-22.30 uur: Good Things End 23.00-24.00 uur: Masterpeace 16. Theateracts 17. Dancesquare Dancesquare is hét dance plein waar vele ouseliefhebbers hun hart kunnen ophalen. 13.00-14.30 uur: Chahir Bali 14.30-16.00 uur: Nakato 16.00-17.00 uur: Defilé 17.00-18.15 uur: Isis 18.15-19.30 uur: Melvin Reese 20.00-21.30 uur: Erick E 21.30-22.30 uur: Cor Fijneman 22.30-24.00 uur: Johan Gielen 18. 4Peace Simpel en ongewoon! Het plein 4Peace staat in het teken van een culturele en kleurrijke samenleving. 4Peace heeft dus de ideale locatie en elementen om vrede te vieren, te relaxen of uit je dak te gaan maar in elk geval: te genieten! 19. Kinderfestival Kom je ook bellen blazen? Het Emmapark is ook dit jaar een grote belevenis voor onze jongsten. 12.00 - 18.00 uur: genieten van alle wonderen van het Kinderfestival. 12.45 en 14.45 uur: De Theaterfiets. 13.45 en 15.45 uur: Kinderband. Kom mee dansen en zingen op de muziek van deze enthousiaste groep muzikanten. 20. Kaarsjes op de dijk

14 | Vrijheid op straat

5 mei 2011

‘Memory wordt History’

‘Militairen van nu nemen estafettestokje over’

Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 tekent verhalen op Universele Verklaring van de Rechten van de mens is gegraveerd. Iedereen heeft dezelfde rechten en vrijheden, ongeacht zijn achtergrond. Op dit plein zijn enkele interactieve spelletjes geïnstalleerd zoals een ‘tolerantietest’.

Burgemeester van Wageningen wil traditionele activiteiten verjongen Burgemeester Geert van Rumund van Wageningen is er alles aan gelegen om iedereen te laten beseffen dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Verjongen van de traditionele activiteiten, luidt zijn devies. “Het in heel Nederland bekende defilé in Wageningen op 5 mei is daarvan een voorbeeld. Naast de oudgedienden en verzetsstrijders uit de Tweede Wereldoorlog zijn daar ook de veteranen uit andere vredesmissies bijgekomen.” “Belangrijk is het internationale karakter en de deelname van de Poolse, Canadese, Britse en Amerikaanse geallieerden. Steeds meer kinderen van de veteranen komen begin mei naar Wageningen om aan de herdenkingen mee te doen. Ook militairen die nu dienen in de detachementen van veteranen uit de Tweede Wereldoorlog doen mee. Zij nemen als het ware het estafettestokje over.” Aan de informele ontmoetingen die rond het defilé spontaan plaatsvinden, hecht Van Rumund grote waarde. “Men-

R 51

sen ervaren dat als een warm bad van erkenning.” Een voorbeeld van verjongen is ook de manier waarop het grote Bevrijdingsfestival op 5 mei georganiseerd is. Veel verschillende groepen uit de Wageningse samenleving zijn daarbij betrokken. “De organisatie van de optredens op de verschillende podia nemen diverse groepen voor hun rekening zoals 50-plussers en studentenverenigingen.” Bewust is er voor gekozen om het Bevrijdingsfestival niet uit te besteden aan een commerciële organisatie.

“Belangrijk is het internationale karakter en de deelname van de Poolse, Canadese, Britse en Amerikaanse geallieerden” Het zwaartepunt van de herdenkingen ligt op 4 en 5 mei, maar Wageningen organiseert ook het hele jaar door herdenkingsactiviteiten. Op 15 augustus de herdenking van de capitulatie van Japan in

R 58

Rumah Kita, het Wageningse verzorgingshuis voor Indische Nederlanders. En op 21 september rond de Internationale Dag van de Vrede.

“De storyline van het museum loopt van 1918 en stopt in het heden”

“Basisscholen hebben zes oorlogsmonumenten geadopteerd. Zij nemen een heel jaar lang de zorg van een monument voor hun rekening. Op een herdenkingsmorgen wordt de adoptie van de ene klas overgedragen aan een jongere klas. Daar is een plechtig moment, waarbij de overdracht door mij officieel wordt bekrachtigd”, aldus Van Rumund. Ook het maandelijkse Veteranen Café, waar zo’n vaste kern van 25 deelnemers steeds heengaat, noemt de burgemeester als voorbeeld van activiteiten door het jaar heen. Activiteiten om de samenleving ervan te doordringen dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Vrijheidsvuur Het eeuwige Vrijheidsvuur dat dit jaar bij het 5 Mei plein ontstoken wordt, vervult daarbij ook een belangrijke rol. “Ik ben blij dat Wageningen, naast

Museumdirecteur Wiel Lenders: “Hoe verder weg in de tijd de oorlog is, hoe groter de behoefte om er wat over te weten.” (foto: Piet Heijsen)

Burgemeester Van Rumund: “Steeds meer kinderen van de veteranen komen begin mei naar Wageningen om aan de herdenkingen mee te doen.” het nationaal Bevrijdingsmonument, een monument heeft om het Vrijheidsvuur zichtbaar te maken, een symbool om aan te geven dat we onze vrijheid moeten koesteren.” Op 5 mei 1948 kwam het Bevrijdingsvuur uit de eerste bevrijde Normandische stad Bayeux naar Wageningen. Sindsdien is het traditie om

vanuit Wageningen het Bevrijdingsvuur in een estafette naar alle delen van het land te verspreiden. Tal van sportverenigingen in het land zijn daarbij betrokken. Een speciale oproep is dit jaar gedaan aan alle Gelderlanders om aan de estafette deel te nemen, omdat Gelderland dit jaar gastprovincie is voor de Start Nationale Viering van de Bevrijding.

100 stellingen voor betere wereld

“Nederland en Europa mogen geen collectief geheugenverlies oplopen.” Daarin ziet het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 in Groesbeek haar belangrijkste taak, volgens directeur Wiel Lenders. “Hands on en brains on.” Zo vat Lenders het educatieve programma van het Nationaal Bevrijdingsmuseum 19441945 samen. “In het museum nemen bezoekers kennis van tal van verhalen en objecten

van de Tweede Wereldoorlog. Zoals de boot waarmee de Amerikanen de Waal overstaken. Zo herbeleven ze de geschiedenis. Of door het zien van een inleidende film over ‘Het korte leven van Anne Frank’. Daarnaast krijgen leerlingen interactieve opdrachten waarbij het begrip vrijheid een belangrijke rol speelt.” De rondtocht door het museum eindigt bij het Vrijheidsplein, waar op de muur in drie talen artikel 2 van de

‘Helden bij maanlicht’

WAGENINGEN - Er is al weken in het geheim onderhandeld tussen de Duitse bezetters en de geallieerden. Er moeten voedseltransporten worden geregeld voor de hongerende bevolking in het westen van het land. De hongerwinter heeft daar hard toegeslagen en de Duitsers kunnen niet meer voor voldoende eten zorgen. De Nude in Wageningen verandert in de eerste week van mei 1945 in een reusachtige openlucht-opslagplaats.

APELDOORN - De bevrijding van Apeldoorn begint op deze plek bij het Apeldoorns Kanaal. In de nacht van 16 op 17 april 1945 slopen Albert van de Scheur en Gijs Numan over het sluisje naar de Canadese bevrijders en gaven hen informatie over de situatie in Apeldoorn. Met hun heroïsche actie wisten ze Apeldoorn te behoeden voor een hevige artilleriebeschieting door de geallieerde troepen.

Na de succesvolle samenwerking in 2010 zetten WE Fashion en het Nationaal Comité 4 en 5 mei de campagne voort. “Een logische stap gelet op de combinatie van een internationaal bedrijf en het thema Vrijheid Wereldwijd”, stelt Wouter Kolk, CEO WE Fashion. “Ook wij propageren vrijheid. Ons motto is Create Your Own Style, ofwel maak je eigen keuzes en toon de wereld hoe je in het leven staat. Wij geloven in samen bouwen aan een betere toekomst en daarom werken we graag mee aan dit project. WE can make a difference!”

Jongeren van Hope XXL gaan 5 mei op het Plein 4Peace in Wageningen in gesprek over hun betere wereld. Bij de Hope XXLcaravan mag iedereen over een To Do-list voor de Verenigde Naties meedenken. Tien Liemerse jongeren begonnen in 2008 aan een manifest met 100 stellingen voor een betere wereld. Alles zit erin: ontwikkelingssamenwerking, duurzaamheid, economie, oorlog en vrede. Een visie namens de jongere generatie op de toekomst van onze samenleving. Inmiddels is HOPE XXL uitgegroeid tot een landelijk project. Duizenden mensen gaven al hun mening over de visie van HOPE XXL. Er moeten nog 15 stellingen worden ingevuld. Uiteindelijk wil HOPE XXL haar voorstellen presenteren bij de Verenigde Naties, als een ‘To Do-list’ namens de jonge-

De jongeren van XXL willen de problemen in de wereld te lijf. (foto: Bas van Spankeren) re generatie. De lijst geeft een concreet plan van aanpak om de belangrijkste problemen in de wereld op te lossen. Tal van prominenten zoals Bert Koenders, Hans Wiegel, Alexander Rinnooy Kan, Pieter Winsemius, Herman Wijffels en Jan Terlouw ondersteunen Hope XXL.

HOPE XXL wordt ondersteund door het V-Fonds, het Ministerie van Buitenlandse Zaken, NCDO en de Rabobank. Meer informatie? Ga naar www.hope-xxl.com of www.hope-xxl.com/facebook

“Voor basis- en middelbare scholen is er een educatief programma dat is afgestemd op het niveau van de leerlingen.” De directeur wijst erop dat het bezoek van zijn museum (dat de laatste jaren gegroeid is van 19.000 naar 45.000 per jaar) voor 20 procent bestaat uit jon-

WE can make a difference

Liemerse jeugd maakte Hope XXL tot landelijk project

Voedselopslag op de Nude

“De storyline van het museum loopt van 1918 en stopt in het heden. Er is een relatie tussen geschiedenis en het heden. De kern is het verhaal rond de Tweede Wereldoorlog. In wat er geboden wordt zit een evenwicht tussen het militaire verhaal en dat van de burgers. Maar er is ook een evenwicht tussen wat er over het Duitse, het Nederlandse en geallieerde kamp tentoon is gesteld”, aldus Lenders.



Het ‘Vrijheid T-shirt’ van WE Fashion.

WE Fashion zet zich ook dit jaar belangeloos in voor het Nationaal Comité 4 en 5 mei en de Bevrijdingsfestivals. De Ambassadeurs van de Vrijheid 2011 hebben een T-shirt ontworpen met als thema digitale censuur.

Vrijwilligers op de Bevrijdingsfestivals dragen deze exclusieve ‘Vrijheid T-shirts’. De T-shirts zijn ook te koop in WE Stores in Nederland en online via http://shop.wefashion.com.

Samen met de Ambassadeurs van de Vrijheid; Moke, Waylon en The Opposites & The Partysquad laat WE Fashion met het exclusieve ‘Vrijheid Tshirt’ zien hoe belangrijk het is om vrijheid te koesteren. Deze artiesten hebben in samenwerking met Yellow Dress Retail het artwork van het Tshirt ontworpen, met als thema digitale censuur. “Want wij kunnen op internet van alles bekijken, maar in veel landen is dat niet vanzelfsprekend door digitale censuur.”

| 15

Hij realiseert zich dat over een aantal jaar er niemand meer is die de oorlog zelf heeft meegemaakt. “Memory wordt History. Daar moet je als museum op inspelen.”

land,” benadrukt Lenders. Dat besef klinkt door in alle verhalen. Lenders: “Maar al te vaak wordt Operatie Market Garden teruggebracht tot de Slag om Arnhem. Het oneindig veel grotere gebied beneden en rondom de Waal wordt vergeten. Terwijl dit gebied de spil vormde voor de bevrijding. Zo’n 500.000 geallieerden trokken vanaf hier na de Slag om Arnhem en Nijmegen op 8 februari 1945 Duitsland in voor het zogenoemde Rijnland-offensief.

Het museum staat midden op historische grond. “De landings- en droppingszone. Hier zijn op 17 september 1944 8.000 Amerikaanse para’s ge-

Uiteindelijk is vanuit het Duitse Rijnland de weg gebaand voor de bevrijding van de rest van Gelderland, noord-Nederland en Duitsland.”

geren onder de 18 jaar en 15 procent is ouder dan 60 jaar. “Daaruit blijkt dat jongeren zeker belangstelling hebben voor de geschiedenis. Hoe verder weg in de tijd de oorlog is, hoe groter de behoefte om er wat over te weten”, meent Lenders.

Museumevenementen Battlefield Fietstour (10 km). Zondagen 1, 8, 22 en 29 mei. 13.00-17.00. Langs de slagvelden van WOII rond Nijmegen. Start: Grote Markt, Nijmegen. € 9,50 pp incl. gratis entreebewijs Bevrijdingsmuseum. Anne Frank middag.4 mei. 14.00-16.00: film ‘Het korte leven van Anne Frank’ voor kinderen 10-15 jaar bezoek aan de tentoonstelling over onderduiken en dagboeken. 16.00-17.00 uur: theatervoorstelling ‘Wie niet weg is, is gezien!’ over ondergedoken kinderen in oorlogstijd. 19.00 uur: stille tocht naar de

R 32

Canadese Begraafplaats in Groesbeek. Nationale Bevrijdingsdag. 5 mei. 10.00-17.00. Feestelijk programma in museum met o.a. muziek, film en kinderprogramma met speurtocht. Rondleidingen door wisseltentoonstelling ‘Geen Kinderspel’ o.l.v. Joop Levy om 14.00 uur en om 15.00 uur. Reserveren noodzakelijk. Capitulatie Duitsland. 8 mei. Vanaf 14.00 uur. Speciaal programma rondom definitief einde van WOII. Meer informatie: www.bevrijdingsmuseum.nl

R 36

Manneneiland in De Betuwe

Operatie Veritable

LENT - Nauwelijks zijn de bewoners van de Betuwe door de aanhoudende gevechten geëvacueerd of de Duitsers blazen de dijk bij Driel op. Het koude rivierwater stroomt met geweld de polder in. Omgeven door water verzorgen de achtergebleven bewoners wekenlang zo goed als kan hun vee. Omdat er officieel geen vrouwen en kinderen meer wonen, wordt het gebied al gauw ‘Manneneiland’ genoemd.

GROESBEEK - Modder en nog eens modder. Dat is de herinnering van iedereen die hier aan de Wylerbaan gevochten heeft. Operatie Veritable begint in de ochtend van 8 februari 1945 met een onvoorstelbaar grote troepenmacht aan een opmars naar Duitsland. Door de dagenlange regen, de inundaties in de Ooijpolder en het verzet van de Duitsers, verloopt die opmars maar zeer langzaam.

16 | Vrijheid op straat

‘Vrijheid is dat je kunt zijn wie je wilt zijn’ Ambassadeurs van de Vrijheid 2011:

Moke. (Titia Hahne Photography)

Waylon.

De normale dingen koesteren en de vanzelfsprekendheden wegdenken, dat staat bij Moke voor vrijheid. “De essentie van vrijheid is, dat je kunt zijn wie je wilt zijn. Dat je bijvoorbeeld op straat kunt lopen en je geen zorgen hoeft te maken. Dat je kunt leven zonder angst; angst limiteert namelijk je bewegingsvrijheid. Als je dat niet hebt kun je vrij zijn.”

The Opposites (foto: Yamandu Roos) staan samen The Partysquad (rechts) op het podium.

R 55

Moke, Waylon en The Opposites & The Partysquad zijn door het Nationaal Comité 4 en 5 mei en de veertien Bevrijdingsfestivals die op 5 mei worden gehouden benoemd tot Ambassadeurs van de Vrijheid 2011. De Ambassadeurs bezoeken op 5 mei de festivals met een helikopter van de Koninklijke Luchtmacht. Waylon treedt op in Wageningen.

“Wij kennen de verhalen van de Tweede Wereldoorlog nog. Het is belangrijk om te weten

Colofon De Bevrijdingskrant Gelderland 2011 is een uitgave van Wegener Media in opdracht van de provincie Gelderland, Nationaal Comité Herdenking Capitulaties 1945 Wageningen en het Nationaal Comité 4 en 5 Mei. Deze krant wordt huis-aan-huis verspreid in de provincie Gelderland en uitgereikt bij Bevrijdingsfestiviteiten. Oplage: 1 miljoen exemplaren

Slag om de Ginkelse Heide EDE - De mensen die het meegemaakt hebben zien het nu nóg voor zich. De niet aflatende stroom vliegtuigen, in september 1944, waaruit honderden en nog eens honderden parachutisten springen om Nederland te komen bevrijden. Rondom de Ginkelse Heide ontstaan overal gevechten met Duitse troepen die zich hardnekkig verzetten.

Correspondentie Provincie Gelderland t.a.v. dhr. P. Droste Postbus 9090 6800 GX Arnhem [email protected]

wat vrijheid betekent en waar het vandaan komt. En dat vrijheid ook in onze tijd niet altijd voor het oprapen ligt, is voor sommigen van ons een donkere werkelijkheid geweest.” Moke speelt op de festivals in Drenthe, Groningen, Friesland en Overijssel op 5 mei. Tijdens de festivals treden The Opposites & The Partysquad samen op. “Op 4 en 5 mei vieren wij niet alleen onze eigen vrijheid maar staan wij ook met z’n allen stil bij alle mensen die nog niet vrij zijn. Wij zien muziek als een mooi symbool van vrijheid en een prachtig middel om ons te uiten. Wij vieren met muziek bewust en onbewust onze vrijheid en willen dit graag delen met de rest van Nederland.” “Hopelijk kunnen wij iedereen met beats en lyrics een klein beetje bewust maken van het feit dat vrijheid een groot goed

is en zeker niet vanzelfsprekend is. Het belang van de 4 en 5 mei viering is groot en wij dragen op deze manier graag ons steentje bij.” The Opposites & The Partysquad zijn te zien op de festivals in Zeeland, NoordBrabant, Limburg, Utrecht en Flevoland. Voor Ambassadeur van de Vrijheid Waylon begint vrijheid bij kleine dingen. “Ik vind het belangrijk dat ik op straat kan lopen zonder bang te zijn dat ik in elkaar geslagen word”, zegt de Gelderse zanger. “Vrijheid bereik je door met elkaar te communiceren. Niet alleen maar door te facebooken of te sms’en. Als je zelf vrij bent, kun je anderen ook vrij laten.” Op de festivals in Zuid-Holland, Gelderland en in Amsterdam, Den Haag en Haarlem laat Waylon zien en horen wat voor hem vrijheid betekent.

5 mei bij Omroep Gelderland Omroep Gelderland besteedt veel aandacht aan de Nationale Viering van de Bevrijding 5 mei 2011. In de Eusbiuskerk in Arnhem begint donderdag 5 mei om 10.00 uur een speciale bijeenkomst in aanwezigheid van premier Mark Rutte, een aantal ambassadeurs en andere hoogwaardigheidsbekleders. De bijeenkomst wordt geleid door Erik van der Pol, presentator van Omroep Gelderland.

De traditionele 5 mei-lezing wordt voorgedragen door Jaap De Hoop Scheffer. Gedurende de hele dag zal Omroep Gelderland aandacht besteden aan de Nationale Viering van de Bevrijding 2011.

Redactie D. Korsten, Provincie Gelderland P. Droste, Provincie Gelderland E. Dumrese, Comité 4 en 5 Mei Wageningen

Arnhem 10.00 – 11.30 uur

Eindredactie F. Kuijpers, Wegener Media

Vanaf 14.00 uur Meekijk TV vanaf het 5 mei Plein 18.00 – 18.20 uur (daarna ieder uur ) TV Gelderland Nieuws 18.20 – 19.00 uur (daarna ieder uur ) Vrij! ( Bevrijdingsdag 2011 )

Interviews Herman Spinhof

Live TV en internet bijeenkomst Eusebiuskerk

Wageningen

De gehele dag ook te volgen via www.omroepgelderland.nl

Vormgeving en technische realisatie Wegener Speciaal Media

Radio | TV| Internet