Betoverende De parken van Dekema State in Jelsum en Martena State in Cornjum veranderen in de lente in een ware bloemenzee. Voor wie van stinzenplanten houdt, zit er maar één ding op: bezoek beide states!
Productie: Ellen Roetman, fotografie: Henk Frons
Bostulp 2
Noorderland maart/APRIL 2013
Friese tuinen staan vol met lentebloeiers
kleurenpracht Holwortel
ma art/APRIL 2013 Noorderland
3
Blauwe Anemonen
Knikkend Vogelmelk
Velden boordevol schitterende kleuren: de lente kondigt zich aan. Bloemen in allerlei tinten schieten omhoog. In de tuin van Dekema State in Jelsum laat de vroege voorjaarszon bijzondere planten vol overgave bloeien. Hier vind je allerlei stinzenplanten, dertien soorten maar liefst. Wim Hoogendam, de ‘tuinbaas’ van Dekema State, weet inmiddels aardig wat af van stinzenplanten. Het zijn zijn bol-, knol-, en wortelstokgewassen die in de lente bloeien. Ze komen oorspronkelijk uit Zuid- en MiddenEuropa, maar hoe de exotische planten hier precies terecht zijn gekomen is niet duidelijk. ‘Er gaan verschillende verhalen de ronde. Zo zouden ze zijn meegenomen door de kruisridders tijdens hun kruistochten’, zegt Hoogendam. ‘Ik zie het ze nog niet doen, maar wie weet hadden die ridders ook een zachte kant. Het is ook goed mogelijk dat de adel ze meebracht van hun reizen naar het buitenland. Daarnaast zouden monniken een rol hebben gespeeld bij de verspreiding ervan. De planten kon je vroeger in kloostertuinen vinden waar ze werden
Bloemenpracht in de lentezon
gehouden vanwege de medicinale werking. Wat ik me goed kan voorstellen is dat de adel de planten onderling ruilde met familie en vrienden. Of misschien waren het de tuinbazen die ze onderling verruilden. Stinzenplanten waren bijna een statussymbool, waarmee de adel liet zien: kijk eens, ik kan het me veroorloven om een prachtig buiten te hebben met een mooie tuin volgens de laatste tuinmode.’
Bostulp 4
Noorderland maart/APRIL 2013
Fotobijschriften:
rijke grond Stinzen is de Friese benaming voor versterkte adellijke landhuizen. Ze staan bekend om de rijke stinzenflora. In heel Nederland komen stinzenplanten voor rond historische buitens, kerken en pastorieën. Maar de soorten werden echter voor het eerst benoemd in Friesland, vandaar de Friese benaming. Op Martena State en Dekema State doen de stinzenplanten het erg goed. Een verklaring daarvoor is dat het redelijk oorspronkelijke terreinen zijn, waar alles nog is zoals toen, inclusief bebouwing en structuur van de tuin. Ook komt de grondsoort overeen met die van de natuurlijke vindplaatsen. Het land is altijd bewerkt geweest waardoor de grond luchtig is en verrijkt met mest en compost. Het zijn oude bebouwde terreinen, waar vaak puin werd gestort wat zorgde voor een kalkrijke grond, iets waar stinzenplanten erg van houden. Ook de vroegere ligging aan de rand van de Middelsee zorgt voor een kalkrijke basis.
Dekema State
Indrukwekkend landgoed Van welke kant je landgoed Martena State in Cornjum ook betreedt, van maart tot en met mei zie je één groot bloementapijt. Het 4,5 hectare grote park - gelegen op zo’n twee kilometer van Dekema State - kleurt dan wit, geel, roze, blauw, lila, paars en purper. Duizenden planten luiden hier het voorjaar in met hun bloemenpracht. Samen met Dooitzen Swierstra, bestuurslid van de Stichting Martena State, maken we een wandeling over het landgoed. De entree is meteen indrukwekkend met een barokke poort uit 1620. Oorspronkelijk hoorde hij bij het Landschapshuis in Leeuwarden. Buiten de poort vind je het Koetshuis, dat tegenwoordig onderdak biedt aan drie gezinnen, en de Túnmanswente met daarin een vergaderruimte/groepsrestaurant, toeristeninformatiepunt, bed&breakfast, streekproductenwinkel en een
Narcissen
theetuin. Het park heeft verschillende tuinstijlen. Het noorden met zijn slingerende lanen en paden, vijver en doorkijkjes heeft een romantische stijl. Het zuiden is eerder
Martena State
aangelegd, waarschijnlijk in de zeventiende eeuw. Verschillende bomen zijn meer dan driehonderd jaar oud. Een grasveld achter het huis doet in de zomer dienst als natuurkampeerterrein. We wandelen langs de vijver en door de Kastanjelaan tot aan de grafheuvel met de monumentale beuken. Hier liggen verschillende bewoners begraven, getuige tien grote grafstenen gedateerd tussen 1816 en 1894. De vijver, de lanen, de bermen en de grafheuvel, ze vormen het decor voor het lentespektakel dat hier ieder jaar plaatsvindt. Martena State is één van de rijkste vindplaatsen van stinzenplanten. Ieder jaar is hier bijvoorbeeld het knik-
ma art/APRIL 2013 Noorderland
5
kende vogelmelk te bewonderen. Maar ook daslook, salomonszegel, winterakoniet, holwortel, bostulp en andere bijzondere soorten.
Plant aan de wandel De stinzenplanten op Martena State en Dekema State zijn nakomelingen van die allereerste bolletjes uit het midden van de negentiende eeuw. ‘Als een stinzenplant zich prettig voelt, zal hij zich uitzaaien. Als de grond niet klopt, verdwijnt de plant’, aldus Hoogendam. ‘Je kunt goed zien dat stinzenplanten het hier op Dekema State naar hun zin hebben. Ze wandelen over het terrein heen. Het is grappig om te zien dat de bostulp het heel goed doet en uitbundig langs de oprijlaan bloeit, maar bij de poort houdt het ineens op. Daar is een ander soort grond. Bij de pastorie en de naastgelegen boer-
Daslook
derijen doet deze plant het ook heel aardig, dat is een soortgelijke oude, bebouwde en bewerkte grond.’ Het onderhoud en beheer van het park zijn gericht op de stinzenplanten. ‘Je houdt er rekening mee en probeert het te stimuleren. Zo is het belangrijk om op het juiste moment te maaien: als de planten zich uitgezaaid hebben en afgestorven zijn. Als je te vroeg bent, zaait de plant zich niet uit en krijgt het niet de kans om met zijn bladgroen reservevoedsel in de bol te stoppen. Lege zaaddoosjes zijn een indicatie dat de tijd rijp is.’ Soms sneuvelt er helaas ook weleens een soort. Zo was het Haarlems klokkenspel rijkelijk aanwezig op Dekema State maar de grootschalige verbouwing van 2000 werd door de plant niet op prijs gesteld. ‘Deze plant hoort hier te staan, heeft er ook altijd gestaan, en dat zou een goede reden zijn om deze plant te herintroduceren. Maar het moet hier beslist geen Keukenhof worden. Alles wat er vroeger stond, willen we in stand houden of uitbreiden. Misschien is het goed om het Haarlems klokkenspel te ruilen met Martena State, dat deden ze vroeger immers ook, zo blijft het authentiek.’ l www.martenastate.nl www.dekemastate.nl
Fotobijschriften:
Meer lezen? Interessante boeken zijn: Stinzenplanten op Dekema State, al eeuwen het feest van de lente door Wim Hoogendam. Te bestellen via de website van Dekema
Haarlems Klokkenspel
State. Stinzenflora in Friesland door H. Tonckens en anderen. Te koop in de boekhandel en via de webshop op www.noorderland.nl
6
Noorderland maart/APRIL 2013
kijk & geniet! Stinzenplanten bloeien tussen januari en eind mei, met als toptijd half april. Rond die tijd zijn er veel activiteiten: u In het weekend van 6 en 7 april 2013 vindt op diverse locaties, waaronder Dekema State, de ‘Stinzenstruin’ plaats, een wandeling onder leiding van een gids. Zie voor alle activiteiten, data en deelnemende locaties: www.stinzenflorafriesland.nl u Tussen Martena State en Dekema State loopt een mooie wandelroute, die te downloaden is via de website van It Fryske Gea: www.itfryskegea.nl Zoek bij ‘Natuurgebieden’ naar ‘Park Martenastate’. u Op 20 april 2013 vindt het evenement ‘Groei en Bloei in alle staten’ plaats, een samenwerking tussen Martena State en Dekema State. Ook kinderboerderij Donia State in Stiens doet hier aan mee. Zo’n 60 kwekers en tuingerelateerde standhouders nemen hun meest bijzondere planten mee naar deze fair.
Dotterbloem en Hoefblad
chique wildernis Stinzenplanten komen al sinds de Middeleeuwen voor in Nederland, maar werden pas zo genoemd door de toepassing ervan halverwege de negentiende eeuw. In die tijd was de Engelse landschapsstijl in opkomst. De voorheen strakke tuinen werden veranderd in meer natuurlijke parken met een bosachtige indeling, slingerpaden, doorkijkjes en vijverpartijen. Niet met planten uit de buurt, het moest chiquer. Om het bos in de lente mooi in kleur te brengen, werden er exotische planten uitgezet, met de bedoeling dat ze zich zouden uitzaaien tot velden vol voorjaarspracht. De planten die voorheen in de borders stonden, werden nu uitgezet om te verwilderen. Gevuldbloemige sneeuwklokjes, boerenkrokussen, lenteklokjes en al die andere soorten waren daar heel geschikt voor omdat ze hun hele groeicyclus afronden voordat er blad aan de bomen komt. Groeien, bloeien, zaaien en verwelken gebeurt in drie maanden tijd, waarna het bladerdak erboven zich sluit. Sinds die tijd zijn stinzenplanten een bijzondere groep binnen de flora van Nederland.
Longkruid
ma art/APRIL 2013 Noorderland
7
