Beter een goede buur. en een verre vriend

.

Beter een goede buur en een verre vriend Een onderzoek naar het sociale netwerk tijdens Eigen Kracht-conferenties

Nathalie Groot (5750075) Masterscriptie Algemene Sociologie Universiteit van Amsterdam Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen Begeleiders: M. Trappenburg, E. Tonkens 21 December 2012

Beter een goede buur en een verre vriend Een onderzoek naar het sociale netwerk tijdens Eigen Kracht-conferenties Masterscriptie

Nathalie Groot

December 2012

Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen · Universiteit van Amsterdam

IV

Nathalie Groot

Masterscriptie

Samenvatting

In Nederland worden er sinds 2001 Eigen Kracht-conferentie gehouden en per jaar groeit dit aantal. De ideeën achter Eigen Kracht-conferenties sluiten goed aan bij de huidige ideeën rondom de zelfredzaamheid van burgers. Burgers moeten eerst zelf hun problemen proberen op te lossen, voordat zij hulp krijgen van de overheid. Een Eigen Kracht-conferentie biedt de mogelijkheid dit te realiseren, doordat iemand samen met zijn sociale netwerk een plan voor de toekomst kan maken, waarbij de regie in handen blijft van de personen om wie het gaat. Het sociale netwerk van iemand speelt een belangrijke rol op een Eigen Kracht-conferentie. In dit onderzoek is gekeken of er sprake is van verschillende soorten sociale netwerken bij Eigen Kracht-conferenties, die betrekking hebben op kinderen. Daarnaast is gekeken of het soort netwerk een rol speelt bij het verloop van de conferentie. Uit het onderzoek blijken vijf verschillende soorten sociale netwerken onderscheiden te kunnen worden, namelijk het familienetwerk, het vriendennetwerk, het gezinsnetwerk, het gemengde netwerk en het professionele netwerk. De verschillende soorten sociale netwerken bieden verschillende soort hulp. Dit heeft te maken de soort relaties binnen het sociale netwerk. In dit onderzoek is onderscheid gemaakt tussen strong en weak ties. Strong ties kenmerken zich door een lange relatie (bijvoorbeeld broer-zus), waarbij sprake is van wederzijds vertrouwen (zijn de mensen bijvoorbeeld al op de hoogte van de situatie) en wederkerigheid (is er bijvoorbeeld sprake van hulp afgezien van de EK-c).Weak ties kenmerken zich door een korte relatie of een relatie waarin er weinig contact is (bijvoorbeeld buren, kennissen), waarbij niet alles toevertrouwd wordt en wederkerigheid bestaat uit het bieden van kleine diensten. Voor een Eigen Kracht-conferentie is een sociaal netwerk bestaande uit strong en weak ties belangrijk. Strong ties zijn namelijk vertrouwd en de hoofdpersoon weet wat hij aan hen heeft. Uit het onderzoek blijkt dat de zorg voor kinderen, zowel volledig als gedeeltelijk, altijd overgenomen wordt door strong ties. Daarnaast kan een strong tie een belangrijke rol spelen doordat hij al op de hoogte is van de situatie. Dit maakt het mogelijk een coördinerende rol te spelen door bijvoorbeeld contactpersoon te worden voor school en andere officiële instanties. Vaak wordt deze hulp geboden door familieleden. Weak ties zijn belangrijk omdat zij minder verbonden zijn met de hoofdpersoon en het sociale netwerk. Dit geeft hen de mogelijkheid om met nieuwe mogelijkheden en ideeën komen die eerst onbekend waren voor de hoofdpersoon. Verschillende personen kunnen een weak tie vormen met de hoofdpersoon. Hierbij kan worden

Masterscriptie

Nathalie Groot

ii

gedacht aan buren, ouders van vriendjes of kennissen. De bovenstaande resultaten gelden echter alleen voor sociale relaties waarbij sprake is van onderling vertrouwen. Relaties waarbij sprake is van een strong tie, waarbij het vertrouwen door eerdere gebeurtenissen geschaad is of een weak tie waarbij weinig vertrouwen is, blijken weinig tot geen rol te spelen tijdens en na een Eigen Kracht-conferentie.

Nathalie Groot

Masterscriptie

Inhoudsopgave

Voorwoord

v

1 Inleiding

1

2 Het 2-1 2-2 2-3 2-4 2-5

begin van de Eigen Kracht-conferenties Maori traditie . . . . . . . . . . . . . . . . Hoe werkt een Eigen Kracht-conferentie . . Wet Maatschappelijke Ondersteuning . . . . Wat levert een Eigen Kracht-conferentie op Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

5 5 6 7 7 9

3 Het 3-1 3-2 3-3 3-4 3-5 3-6

belang van het sociale netwerk Het sociale netwerk . . . . . . . Sociaal kapitaal . . . . . . . . . Strong of weak ties . . . . . . . De rol van vertrouwen . . . . . . Precisering van de hoofdvraag . Conclusie . . . . . . . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

11 11 12 13 14 16 18

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . generaliseerbaarheid . . . . . . . . . . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

19 19 20 22 23

familieproblemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25 25 27 29

4 Methodologie 4-1 Onderzoeksdesign . . . . . . 4-2 Onderzoeksmethoden . . . . 4-3 Betrouwbaarheid, validiteit en 4-4 Conclusie . . . . . . . . . . . 5 Familieoplossingen 5-1 Methode . . . 5-2 Resultaten . . 5-3 Conclusie . . .

voor . . . . . . . . .

6 Ieder zijn eigen netwerk 6-1 Diverse situaties . . . . . . . . . 6-2 Verschillende typen netwerken . 6-2-1 Het familienetwerk . . . 6-2-2 Het vriendennetwerk . . . 6-2-3 Het gezinsnetwerk . . . . 6-2-4 Het gemengde netwerk . 6-2-5 Het professionele netwerk 6-3 Afspraken in het plan . . . . . . 6-4 Conclusie . . . . . . . . . . . . . 7 Wie brengt iedereen bij elkaar? Masterscriptie

. . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

31 31 32 34 35 37 38 40 41 43 45

Nathalie Groot

iv

Inhoudsopgave

. . . . .

45 47 49 51 55

8 Conclusie 8-1 Discussie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8-2 Aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

57 61 61

7-1 7-2 7-3 7-4 7-5

Waarom worden mensen uitgenodigd . . . . . . Algemene matrix . . . . . . . . . . . . . . . . . Strong of weak ties . . . . . . . . . . . . . . . Wat gebeurt er na de Eigen Kracht-conferentie? Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

Bijlage 1: Opzet van een plan naar aanleiding van een Eigen Kracht-conferentie

63

Bijlage 2: Schema voor de analyse van de dossiers

65

Bijlage 3: Vragenlijst interview

67

Bijlage 4: Overzicht aanwezigen

69

Literatuur

Nathalie Groot

79

Masterscriptie

Voorwoord Voor u ligt mijn masterscriptie voor de studie sociologie aan de Universiteit van Amsterdam. De afgelopen maanden ben ik bezig geweest met het schrijven van deze scriptie en dat begon natuurlijk bij het kiezen van een onderwerp. Na het zien van een documentaire en omdat het een belangrijke thema is op mijn bijbaan bij Bureau Jeugdzorg, heb ik ervoor gekozen om mijn scriptie over Eigen Kracht-conferenties te schrijven. Een onderwerp waar al veel over bekend is, maar hopelijk kan mijn scriptie daar nog iets nieuws aan toevoegen. Hoewel het schrijven van een scriptie van tijd tot tijd frustrerend kan zijn, heb ik de afgelopen maanden met veel interesse aan deze scriptie gewerkt. Graag wil ik een aantal mensen bedanken die een belangrijke rol hebben gespeeld bij het schrijven van mijn scriptie. Allereerst wil ik Lineke Joanknecht van de Eigen Kracht-centrale bedanken voor het beantwoorden van mijn vele vragen en vooral voor het beschikbaar stellen van de dossiers en het in contact brengen met mensen die een Eigen Kracht-conferentie hebben meegemaakt. Zonder deze hulp was het een stuk moeilijker geweest om mijn onderzoek uit te voeren. Ten tweede wil ik mijn scriptiebegeleidster Margo Trappenburg bedanken voor haar inzet, hulp en tips om mijn scriptie beter te maken. Ten slotte wil ik mijn respondenten bedanken die, ondanks dat het soms moeilijke verhalen waren, openhartig met mij hebben gesproken. Nathalie Groot Universiteit van Amsterdam December 2012

Masterscriptie

Nathalie Groot

vi

Nathalie Groot

Voorwoord

Masterscriptie

Hoofdstuk 1 Inleiding

“In de dossiers staan Melissa (28) en haar dochters Ebony (8) en Precious (4) te boek als een ‘MPG’. Dat staat voor ‘multi-probleemgezin’. De situatie waar het gezin zich twee maanden geleden in bevond, loog er ook niet om: torenhoge schulden, een verwaarloosd huishouden met kakkerlakkenplaag en een dreigende uithuiszetting. Op het dieptepunt riep Melissa, op aanraden van haar gezinsvoogd, haar naasten bijeen om mee te denken. ‘Ik was altijd te trots om hulp te vragen, maar in mijn eentje heb ik er een hele puinhoop van gemaakt. Ik had anderen nodig. De bijeenkomst die Melissa belegde was een zogeheten Eigen Kracht-conferentie.” (De Volkskrant, 22-12-2011) Het citaat hierboven is een voorbeeld van een Eigen Kracht-conferentie. Het idee achter een Eigen Kracht-conferentie is dat het draait om de persoon die hulp nodig heeft en zijn of haar sociale netwerk. Alle conferenties werken volgens hetzelfde principe. Tijdens de conferentie wordt samen met familie en bekenden een plan voor de toekomst gemaakt, waarbij de regie in handen blijft van de personen om wie het gaat. Professionele hulpverlening wordt alleen betrokken wanneer dit onderdeel is van het plan. In Nederland worden er sinds 2001 Eigen Kracht-conferenties gehouden en het aantal conferenties blijft groeien. In eerste instantie werd het voornamelijk toegepast in de jeugdzorg, maar tegenwoordig zijn de conferenties ook op andere terreinen van zorg en welzijn terug te vinden, zoals bij dementerende ouderen of mensen met een verstandelijke beperking (Schuurman & Mulder, 2011). De visie van Eigen Kracht-conferenties komt overeen met het nieuwe beeld van de zelfredzame burger. Met de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) uit 2007 heeft de overheid een andere relatie tussen burgers en de overheid voor ogen. Dit moet zich uiten in maatschappelijke zelforganisatie en burgerinitiatief. In de praktijk betekent dit dat de overheid een andere verdeling van verantwoordelijkheid wil realiseren, met aan de ene kant burgers met hun eigen sociale netwerk en aan de andere kant professionele hulp vanuit de overheid. Burgers moeten eerst zelf hun problemen proberen op te lossen vanuit hun sociale netwerk. De overheid springt alleen bij als er aanvulling nodig is. Deze zelfredzaamheid geldt voor iedereen in de samenleving, dus ook voor de kwetsbare burgers (Ravelli, 2005). Masterscriptie

Nathalie Groot

2

Inleiding

De visie achter de Eigen Kracht-conferentie sluit aan bij het idee van zelfredzaamheid voor alle burgers. Het idee is dat door te streven naar participatie en zelfredzaamheid burgers de zeggenschap over hun leven houden in relatie tot professionele instanties. De manier om dit te bereiken is door de inzet van familie, vrienden, buren en andere bekenden, met andere woorden het sociale netwerk van een persoon. Uitgangspunt hierbij is dat iedereen een sociaal netwerk heeft, ongeacht wat er in het verleden is gebeurd. Belangrijk is het idee dat mensen zelf het beste in staat zijn oplossingen te bedenken voor hun problemen, vooral als zij hierin ondersteund worden door hun sociale netwerk (Website Eigen Kracht-centrale, 2012). Het sociale netwerk van mensen speelt dus een grote rol binnen de Eigen Kracht-conferenties. Het sociale netwerk van mensen verandert echter voortdurend en de relaties die mensen hebben verschillen. De ene persoon heeft een klein sociaal netwerk met mensen die hij al lang kent, terwijl een ander juist een netwerk heeft met veel losse contacten. Ook kan er afgevraagd worden of gebeurtenissen uit het verleden misschien wel belangrijk zijn voor het sociale netwerk van mensen. Positieve gebeurtenissen kunnen misschien een gevoel van vertrouwen en verbintenis geven, terwijl negatieve gebeurtenissen kunnen leiden tot wantrouwen en het verbreken van contacten. De vraag is dan of verschillende soort sociale netwerken bij Eigen Kracht-conferenties ook leiden tot verschillende soorten conferenties. In deze scriptie wordt deze vraag beantwoord aan door middel van de volgende onderzoeksvraag: Welke verschillende typen sociale netwerken zijn er te onderscheiden tijdens een Eigen Krachtconferentie en welke effecten hebben de verschillende typen sociale netwerken op de Eigen Kracht-conferentie? Om deze vraag te beantwoorden, richt mijn scriptie zich op de samenstelling van het sociale netwerk tijdens Eigen Kracht-conferenties, die betrekking hebben op kinderen. Het doel van het onderzoek is om te kijken of er verschillende soorten sociale netwerken te onderscheiden zijn bij Eigen Kracht-conferenties. Hiervoor is het belangrijk de verschillende soorten relaties binnen een sociaal netwerk op een Eigen Kracht-conferentie te onderzoeken. Daarnaast wordt onderzocht welke rol vertrouwen speelt binnen de relaties van het sociale netwerk. Ten slotte wordt er gekeken of verschillende soorten sociale netwerken leiden tot verschillende soorten plannen en afspraken, die aan de hand van de Eigen Kracht-conferentie zijn gemaakt. In mijn onderzoek zullen er zowel kwantitatieve als kwalitatieve onderzoeksmethoden worden gebruikt om de onderzoeksvraag te beantwoorden. Een meta-analyse van bestaand wetenschappelijke literatuur richt zich op wat er reeds bekend is over het sociale netwerk bij Eigen Kracht-conferenties. Vervolgens wordt door middel van dossieronderzoek en interviews gekeken uit welke mensen het sociale netwerk tijdens een Eigen Kracht-conferentie bestaat en hoe de hulp vanuit het sociale netwerk geregeld is. Sinds het ontstaan van het idee van de Eigen Kracht-conferentie is er al veel onderzoek naar gedaan. Onderzoek specifiek naar het sociale netwerk is echter zeer minimaal. Dit onderzoek kan daarom gezien worden als een toevoeging op de bestaande kennis over Eigen Kracht-conferenties, omdat het inzicht geeft in een belangrijk onderdeel van de conferenties, namelijk hoe het sociale netwerk is samengesteld en welke invloed dit heeft op de Eigen Kracht-conferentie.

Nathalie Groot

Masterscriptie

3

Om een beter beeld te krijgen over Eigen Kracht-conferenties beschrijf ik in het volgende hoofdstuk het ontstaan van de conferenties en kijk ik naar de uitkomsten van onderzoek. Hoofdstuk 2 richt zich op de theorie over sociale netwerken. Hier besteed ik ook aandacht aan de rol van vertrouwen binnen sociale relaties. Dit hoofdstuk eindigt met het formulieren van de deelvragen die bij de onderzoeksvraag horen. Hoofdstuk 3 behandelt de methodologische verantwoording van het empirische onderzoek. Hoofdstuk 4, 5 en 6 behandelen de onderzoeksresultaten aan de hand van de verschillende onderzoeksmethoden die in het onderzoek zijn gebruikt. Hoofdstuk 4 kijkt naar de bestaande kennis over het sociale netwerk aan de hand van een meta-analyse van bestaand wetenschappelijk onderzoek. Hoofdstuk 5 laat zien uit welke relaties het sociale netwerk op een Eigen Kracht-conferentie bestaan door middel van dossieronderzoek. Hoofdstuk 6 behandelt de verschillende soorten hulp die op een Eigen Kracht-conferentie wordt geboden, aan de hand van interviews met mensen die een Eigen Kracht-conferentie hebben meegemaakt. Met de onderzoeksresultaten wordt de onderzoeksvraag uiteindelijk in de conclusie beantwoord.

Masterscriptie

Nathalie Groot

4

Nathalie Groot

Inleiding

Masterscriptie

Hoofdstuk 2 Het begin van de Eigen Kracht-conferenties Voordat dit onderzoek zich richt op het sociale netwerk bij Eigen Kracht-conferenties beschrijft dit hoofdstuk eerst hoe het idee achter de Eigen Kracht-conferenties is ontstaan. Vervolgens wordt er gekeken hoe een Eigen Kracht-conferentie van begin tot eind werkt. Het hoofdstuk eindigt met een overzicht van de belangrijkste onderzoeksresultaten naar de positieve en negatieve effecten van Eigen Kracht-conferenties die de afgelopen jaren naar voren zijn gekomen.

2-1

Maori traditie

Eigen Kracht-conferenties zijn ontstaan in Nieuw-Zeeland en stammen af van Maori tradities. Vanuit de Maori ontstond kritiek op het feit dat in verhouding veel van hun kinderen door jeugdzorg uit huis geplaatst werden, met als gevolg dat hun cultuur verloren zou gaan. Als oplossing voor dit probleem introduceerde Nieuw-Zeeland in 1989 de ‘Children, Young Persons and their Families act’. De wet heeft het idee van de Maori overgenomen dat de zorg en bescherming van kinderen niet alleen de verantwoordelijkheid zijn van het gezin, maar van de hele familie en de sociale groep waartoe het kind behoort (Levine, 2000). Deze Maori tradities komen samen in de Family Group Conference. In Nederland staat de Family Group Conference bekend onder de naam Eigen Krachtconferentie. Met een Eigen Kracht-conferentie wordt geprobeerd het formele systeem van overheidsondersteuning te combineren met het informele systeem van de familie en het sociale netwerk, zodat beiden toegang hebben tot elkaars informatie. Dit moet uiteindelijk leiden tot betere beslissingen (de Jong & Schout, 2011). Er zijn twee belangrijke ideeën achter de Eigen Kracht-conferentie. Het eerste idee achter Eigen Kracht-conferenties is dat de machtverhoudingen tussen families en professionals omgedraaid moeten worden. Beslissingen nemen is de verantwoordelijkheid van de familie (Holland & O’Neill, 2006). Professionals en families moeten meer samenwerken als partners, iets wat de familie meer macht moet geven. Het achterliggende idee hierbij is dat oplossingen die worden aangedragen door families beter zijn dan oplossingen die door professionals van buitenaf worden bedacht. Het tweede idee is het feit dat in vele (westerse) landen sprake is van een afbraak van de verzorgingsstaat. De Masterscriptie

Nathalie Groot

6

Het begin van de Eigen Kracht-conferenties

interesse in de Eigen Kracht-conferentie kan zowel ideologisch, het versterken van de recht van de familie, als politiek zijn, namelijk de afhankelijkheid van de staat verminderen (Lupton, 1998).

2-2

Hoe werkt een Eigen Kracht-conferentie

Eigen Kracht-conferenties kennen verschillende principes. Zo is het belangrijk dat degene die de conferentie aanvraagt, de hoofdpersoon, altijd mag beslissen wat er gebeurt. De hoofdpersoon wordt ondersteund door een coördinator. Deze heeft bij voorkeur geen achtergrond in de professionele hulpverlening. De coördinator regelt de praktische zaken en nodigt het sociale netwerk uit voor de conferentie. Belangrijk is dat de coördinator geen oplossingen probeert te vinden door gebruik te maken van professionals, maar de familie helpt bij het gezamenlijk zoeken naar oplossingen (de Jong & Schout, 2011). Voor de conferentie wordt familie uitgenodigd. Het begrip familie moet breder begrepen worden, hier valt namelijk iedereen onder die de hoofdpersoon wil uitnodigen. Het doel van een Eigen Kracht-conferentie is het formuleren van een plan. Het plan geeft concrete antwoorden op de vragen die de hoofdpersoon heeft gesteld en bevat een beschrijving van alle rollen en verantwoordelijkheden die de mensen van het netwerk op zich zullen nemen. Het kan voorkomen, bijvoorbeeld in de jeugdzorg, dat het plan opgesteld wordt naar aanleiding van een professioneel kader. Dit kader speelt dan een grote rol, omdat het plan moet passen binnen het opgestelde kader. Bij de oplossingen die bedacht worden, kan zowel het netwerk als professionals betrokken worden (Malmberg-Heimonen, 2011). De hoofdpersoon van de conferentie kijkt met een coördinator welke mensen er uitgenodigd worden voor de conferentie. Deelnemers worden aangemoedigd om zoveel mogelijk mensen uit te nodigen (Connolly, 2006). De hoofdpersoon mag zelf bepalen wie er wel of niet op de conferentie aanwezig is. Mensen worden uitgenodigd door middel van de sneeuwbalmethode. Dit houdt in dat iedereen die uitgenodigd wordt andere mensen mag voorstellen die eventueel ook een bijdrage aan de conferentie kunnen leveren. Op deze manier worden er verbintenissen via anderen gelegd en wordt het sociale netwerk groter. De conferentie zelf is in drie delen verdeeld. Tijdens het eerste deel, de informatiefase, worden de vragen die de hoofdpersoon heeft geformuleerd en het professionele kader eventueel uitgelegd. In deze fase is er sprake van professionele inbreng. Het sociale netwerk kan professionals bevragen om zo tot alle belangrijke informatie te komen die voor hen nodig is om een plan te maken. De hoofdpersoon is op de hoogte welke professionals er aanwezig zullen zijn en wat er gezegd gaat worden. De aanwezige professionals zijn niet altijd ook de betrokken professionals, maar zijn uitsluitend op de conferentie aanwezig om (algemene) informatie te geven (L. Joanknecht, persoonlijk gesprek, 31-08-2012) In de tweede fase, de besloten fase, is het sociale netwerk alleen en probeert dan de vragen te beantwoorden en een plan te formuleren. In deze fase mogen de professionals en de coördinator niet aanwezig zijn. Gemiddeld duurt deze fase 4 tot 6 uur (Macgowan & Pennell, 2008). Ten slotte de eindfase. Hier wordt het plan gepresenteerd aan de coördinator en eventuele professionals. Indien er sprake is van een professioneel kader, bijvoorbeeld als een kind onder toezicht staat bij Bureau Jeugdzorg, moet het plan ook goedgekeurd worden door de betrokken professional, bijvoorbeeld de gezinsvoogd. Professionals mogen het plan alleen afkeuren in het geval dat het leidt tot een onveilige situatie voor het kind en wanneer het wettelijk gezien niet mogelijk is wat in het plan staat. In alle andere Nathalie Groot

Masterscriptie

2-3 Wet Maatschappelijke Ondersteuning

7

gevallen moet de professional het plan goedkeuren (Lupton, 1998; Malmberg-Heimonen, 2011; Holland & O’Neill, 2006; Connolly, 2006).

2-3

Wet Maatschappelijke Ondersteuning

In Nederland past het idee van de Eigen Kracht-conferentie goed bij de ideeën van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) die sinds 2007 van kracht is en de ideeën rondom Welzijn nieuwe stijl. Welzijn nieuwe stijl is een onderdeel van de WMO met als doel om welzijnsinstellingen professioneler, efficiënter en meer gemeenschappelijk te maken. Dit laatste houdt in dat verschillende welzijnsinstellingen dezelfde soort doelen nastreven. Een van deze doelen is de nadruk op onafhankelijkheid en participatie van burgers in de maatschappij. Een van de kernwaarden is dat er eerst gekeken moet worden naar de ‘eigen kracht’ van mensen, omdat mensen vaak veel meer zelf kunnen dan ze denken (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2010). Een goede manier om gebruik te maken van de ‘eigen kracht’ van mensen is door vrienden en familie uit te nodigen om samen oplossingen te zoeken voor problemen op een Eigen Kracht-conferentie. In vergelijking met buitenlandse literatuur over Eigen Kracht-conferenties ligt de nadruk in de Nederlandse literatuur meer op eigen verantwoordelijkheid. Zo stellen de Jong & Schout (2011) dat een Eigen Kracht-conferentie vanuit een breder perspectief helpt bij het ontwikkelen van sociale verantwoordelijkheid en actief burgerschap. Eigen Kracht-conferenties worden met name toegepast in de jeugdzorg en ook hier krijgt de positie van de cliënt steeds meer aandacht. Dit komt onder andere tot uiting in vraaggericht werken, waarbij de cliënt zelf zijn hulpvraag bepaalt. Ook bij Eigen Kracht-conferenties worden mensen gestimuleerd zelf oplossingen te zoeken voor problemen binnen hun eigen sociale omgeving (de Jong & Schout, 2011; Wijnen-Lunenberg, 2008; van Noorden, 2011).

2-4

Wat levert een Eigen Kracht-conferentie op

Naar het effect van Eigen Kracht-conferenties is de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan. Uit een meerderheid van de onderzoeken blijkt dat mensen die een Eigen Kracht-conferentie hebben meegemaakt hier naderhand positief tegenover staan (Lupton, 1998; Holland & O’Neill, 2006; Malmberg-Heimonen, 2011). Hiervoor zijn verschillende verklaringen. Uit het onderzoek van Malmberg-Heimonen (2010) naar het effecten van Eigen Kracht-conferenties van mensen in Noorwegen die langdurig in de bijstand zitten, blijkt dat een Eigen Krachtconferentie bij deze doelgroep leidt tot een verhoging van de sociale ondersteuning en levenskwaliteit en een verlaging van stress en depressie. Volgens Lupton (1998) leidt de betrokkenheid van de familie tot meer ondersteuning. Lupton deed in het Verenigd Koninkrijk onderzoek naar een pilot van Eigen Kracht-conferenties door middel van observaties, enquêtes en interviews met 7 Eigen Kracht-coördinatoren, 36 professionals en 101 familieleden. In het onderzoek van Lupton ontstaat in 90% van de gevallen een plan tijdens een Eigen Krachtconferentie. Lupton stelt dat de plannen van de families vaak creatiever zijn, vanwege de onderlinge kennis die de familie bezit. Holland & O’Neill (2006) deden onderzoek naar de ervaringen van kinderen tijdens een Eigen Kracht-conferentie. Uit hun onderzoek, waarbij zij 25 kinderen en 31 volwassenen interviewden, blijkt dat volwassenen de praktische zaken als de meest positieve uitkomst van de conferentie zien. Kinderen daarentegen vinden het bij elkaar brengen van de familie het belangrijkst. Zij zien een Eigen Kracht-conferentie als een Masterscriptie

Nathalie Groot

8

Het begin van de Eigen Kracht-conferenties

middel om familieleden te zien, waarmee ze normaal gesproken weinig contact hebben. Een ander positief effect van een Eigen Kracht-conferentie is dat het ervoor zorgt dat families bij elkaar komen, die voorheen vaak geen contact hadden. Het nadeel hiervan is dat het contact na de conferentie weer kan verwateren. De plannen die op de Eigen Kracht-conferentie zijn opgesteld, worden dan niet volledig uitgevoerd, omdat het sociale netwerk onderling geen contact meer heeft (Lupton, 1998). Een ander belangrijk resultaat ten aanzien van de effecten van Eigen Kracht-conferenties is dat Eigen Kracht-conferenties leiden tot meer steun vanuit het sociale netwerk (Lupton, 1998). Ook worden de plannen uitgevoerd door het sociale netwerk zelf, waardoor het een goed alternatief biedt voor de professionele jeugdzorg. Uit onderzoek van Wijnen-Lunenberg e.a. (2008) naar 52 gezinnen die een Eigen Kracht-conferentie hebben meegemaakt, blijkt dat 80% van de gemaakte plannen wordt uitgevoerd door het sociale netwerk zelf. Een laatste positieve effect dat toegeschreven wordt aan Eigen Kracht-conferenties is dat ze leiden tot empowerment van de cliënten. Lupton (1998) onderzocht of Eigen Kracht-conferenties daadwerkelijk tot empowerment van families leiden. Zij concludeert dat een Eigen Krachtconferentie niet leidt tot minder afhankelijkheid van de staat. Het moet daarom ook niet als een vervanging van professionele hulp worden gezien, maar als een toevoeging. Volgens haar vindt empowerment alleen plaats als families niet alleen de controle hebben over het opstellen van een plan, maar ook over de uitvoering van dit plan. Ten slotte worden de laatste tijd ook de financiële voordelen benadrukt. Uit onderzoek van de TU Delft blijkt dat een Eigen Kracht conferentie bij 100 Multi Probleem Gezinnen (MPG) potentieel 4,8 miljoen euro zou kunnen besparen. Daarnaast geldt dat hoe eerder een Eigen Kracht-conferentie wordt ingezet, des te meer er op professionele zorg bespaard zou kunnen worden (Jagtenberg, 2011). Ook uit het onderzoek "Besparingen door Eigen Krachtconferenties in de stadsregio Amsterdam"van Schuurman & Mulder (2012) blijkt dat de inzet van Eigen Kracht-conferenties kostenbesparend kan zijn. In dit onderzoek naar 100 Eigen Kracht-conferenties in stadsregio Amsterdam zijn de mogelijke besparingen voor zowel korte als lange termijn uitgerekend. Besparingen op korte termijn treden op wanneer iets tijdens een Eigen Kracht-conferentie direct wordt gerealiseerd, bijvoorbeeld wanneer een kind dat wacht op een plek in een gesloten jeugdzorginstelling tijdelijk bij iemand uit het sociale netwerk kan verblijven er daardoor niet naar een crisisopvang hoeft. Besparingen op lange termijn worden gerealiseerd wanneer als gevolg van een Eigen Kracht-conferentie een verbetering in de situatie ontstaat, bijvoorbeeld wanneer het een half jaar na de Eigen Kracht-conferentie zo goed gaat met een kind dat professionele hulpverlening niet meer nodig is. Besparingen op korte en lange termijn kunnen met elkaar samenhangen, omdat een besparing op korte termijn een besparing op lange termijn kan vergroten (Schuurman & Mulder, 2012). De mogelijke besparingen zijn in het onderzoek van Schuurman & Mulder zowel kwalitatief als kwantitatief uitgerekend. Geconcludeerd wordt dat kwalitatief gezien bespaard kan worden omdat de inzet van een Eigen Kracht-conferentie leidt tot een beweging naar minder zware voorzieningen. Voorbeelden hiervan zijn kinderen die van een instelling naar netwerkpleegzorg kunnen gaan of kinderen die in een pleeggezin wonen en weer terug naar huis kunnen gaan. Van 57% van de onderzochte zaken is ook een kwantitatieve schatting gemaakt van de besparingen. Deze kwam voor 100 Eigen Kracht-conferenties uit op iets meer dan 1,7 miljoen euro (Schuurman & Mulder, 2012).

Nathalie Groot

Masterscriptie

2-5 Conclusie

2-5

9

Conclusie

Eigen Kracht-conferenties zijn ontwikkeld om families meer macht te geven als het gaat om beslissingen die betrekking hebben op hun leven. Wanneer families en professionals meer samen zouden werken als partners moet dit uiteindelijk leiden tot toegang tot elkaars informatie en betere beslissingen. Eigen Kracht-conferenties zijn ontstaan met het idee dat de traditie, cultuur, normen en waarden waarin een kind opgroeit, behouden blijven als de famlie zelf beslissingen neemt. In Nederland sluiten Eigen Kracht-conferenties vooral aan bij de ideeën van de WMO, waarin benadrukt wordt dat iedere burger onafhankelijk moet zijn en mee moet doen in de maatschappij. Voordat er gebruik gemaakt wordt van professionele hulpverlening moet er eerst gekeken worden naar de ‘eigen kracht’ van mensen. Bij het gebruiken van deze ‘eigen kracht’ zijn familie, vrienden en het sociale netwerk belangrijk. In het volgende hoofdstuk zal gekeken worden naar de theorie rondom de samenstelling en functies van het sociale netwerk.

Masterscriptie

Nathalie Groot

10

Nathalie Groot

Het begin van de Eigen Kracht-conferenties

Masterscriptie

Hoofdstuk 3 Het belang van het sociale netwerk In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de bestaande theorie rondom sociale netwerken. De nadruk in dit hoofdstuk ligt op de kenmerken, soort relaties en mogelijke samenstellingen van sociale netwerken. Daarnaast komt de rol van vertrouwen binnen sociale relaties aan bod en wordt er gekeken naar het sociale netwerk tijdens een Eigen Kracht-conferentie. Aan de hand van de theorie over sociale netwerken en vertrouwen worden de hoofd- en deelvragen preciezer geformuleerd.

3-1

Het sociale netwerk

Bij een Eigen Kracht-conferentie worden mensen in staat gesteld, samen met hun netwerk, oplossingen te zoeken voor hun problemen. Het sociale netwerk is voor een Eigen Krachtconferentie dus belangrijk. Het hebben van een sociaal netwerk lijkt hierbij wel vanzelfsprekend. Uit onderzoek naar sociaal isolement blijkt echter dat 6% van de Nederlandse bevolking een klein sociaal netwerk heeft en als gevolg daarvan eenzaam is. Daarnaast blijkt dat mensen die kwetsbaar zijn op lichamelijk, psychisch en/of financieel gebied, zich vaak zonder een ondersteunend netwerk moeten redden. Zij hebben minder steun uit hun naaste omgeving, waardoor zij vaker afhankelijk zijn van formele voorzieningen, zoals professionele hulp (Wilken, 2005). Uit onderzoek naar de relatie tussen ouders en sociale netwerken blijkt dat het sociale netwerk van mensen verandert wanneer er kinderen komen. Hierbij gaat het niet alleen om de samenstelling van het netwerk, maar ook om de contacten binnen het netwerk. Zo bestaat het netwerk van ouders meer uit familieleden. Grote verschillen zijn er tussen de netwerken van wel of niet werkende moeders. Niet werkende moeders hebben vaker contact met een kleinere groep mensen. Vooral niet werkende moeders met een laag inkomen hebben een kleiner sociaal netwerk met minder familieleden (Hammer, Gutwirth & Phillips, 1982). Het hebben van een sociaal netwerk is dus niet vanzelfsprekend voor alle mensen, maar wat voor gevolgen heeft dit? Het sociale netwerk heeft verschillende functies. Zo is het een belangrijke bron voor het welzijn van mensen. Mensen hebben waardering en erkenning nodig en het persoonlijke netwerk speelt hier een belangrijke rol in, bijvoorbeeld door het bieden van zekerheid en steun. Ook kunnen sociale relaties toegang verschaffen tot maatschappelijke hulpbronnen, zoals bijvoorbeeld een baan (Hortulanus, Machielse & Meeuwesen, 2000). Masterscriptie

Nathalie Groot

12

Het belang van het sociale netwerk

Bij het opbouwen van een goed functionerend netwerk speelt wederkerigheid een belangrijke rol. Het gaat hierbij zowel om bewuste als onbewuste verwachtingen van wederkerigheid. Als er gekeken wordt naar wederkerigheid binnen relaties past dit binnen de ruiltheorieën. Ruiltheorieën gaan er vanuit dat er bij menselijke interacties sprake is van een evenwichtige ruil van materiële en/of symbolische goederen. Dit principe impliceert een mate van selectiviteit, omdat mensen alleen relaties aangaan wanneer zij daarvoor iets terugkrijgen. Mensen die bijvoorbeeld sociaal of financieel weinig te bieden hebben, zullen daarom slechter in staat zijn een sociaal netwerk op te bouwen en vast te houden. Hortulanus stelt ook dat voor het hebben en behouden van een goed netwerk bepaalde vaardigheden nodig zijn, zoals sociale vaardigheden, assertiviteit en besef van persoonlijke controle. Sommige mensen missen het vermogen om sociale steun vanuit hun sociale netwerk te mobiliseren. Kortom de aanwezigheid van een sociaal netwerk alleen is niet voldoende. Om een netwerk te behouden hebben mensen bepaalde vaardigheden nodig, die niet iedereen bezit (Hortulanus et al., 2000).

3-2

Sociaal kapitaal

Een begrip dat vaak in verband gebracht wordt met netwerken is sociaal kapitaal. Sociaal kapitaal heeft betrekking op de sociale verbanden van mensen en groepen en de hulpbronnen die zij daaruit weten te mobiliseren. Er bestaan verschillende definities van sociaal kapitaal. Bourdieu omschrijft sociaal kapitaal als volgt: “Het geheel van bestaande of potentiële hulpbronnen dat voortvloeit uit het bezit van een meer of minder geïnstitutionaliseerd netwerk van relaties van onderlinge bekendheid en erkentelijkheid - ofwel uit het lidmaatschap van een groep - dat elk van zijn leden een ruggensteun geeft van het collectieve kapitaalbezit, een "geloofsbrief"die hen in de ruime zin des woords kredietwaardig maakt” (Engbersen, 2002) Belangrijk in de definitie van Bourdieu is het feit dat sociale netwerken niet gegeven zijn en niet vastliggen. Er moet voordurend geïnvesteerd worden in sociale relaties en netwerken om ze te kunnen handhaven. Portes gebruikt een simpelere definitie voor sociaal kapitaal, namelijk: “Het vermogen van individuen om bepaalde middelen te mobiliseren uit een gemeenschap waar men deel van uitmaakt” (Engbersen, 2002) Volgens Portes heeft sociaal kapitaal betrekking op de structuur van relaties. Om sociaal kapitaal te bezitten, moet een persoon verbonden zijn met anderen (Engbersen, 2002). Aan de hand van de definities van Bourdieu en Portes maakt Engbersen onderscheid tussen positieve en negatieve effecten van sociaal kapitaal. Sociaal kapitaal is positief in de zin dat het een bron is voor sociale controle. Door bepaalde regels kunnen groepen hun leden in bedwang houden. Ook kan het sociale netwerk mogelijkheden bieden, bijvoorbeeld voor het vinden van een baan. Sociaal kapitaal binnen een sociaal netwerk kan sociale stijging mogelijk Nathalie Groot

Masterscriptie

3-3 Strong of weak ties

13

maken. Als negatief effect noemt Engbersen het feit dat hechte groepen vaak intolerant zijn en anderen uitsluiten (Engbersen, 2002). Ook Putnam besteedt aandacht aan het begrip sociaal kapitaal en stelt dat sociale netwerken belangrijk zijn voor sociaal kapitaal. Sociale contacten verhogen de productiviteit van individuen of groepen. Sociaal kapitaal refereert naar de connectie tussen individuen, het sociale netwerk en de normen, vertrouwen en reciprociteit die hieruit voort vloeien (Putnam, 2000). Sociaal kapitaal bestaat in verschillende vormen en Putnam maakt hierbij onderscheid in bonding capital en bridging capital. Bonding capital is een vorm van sociaal kapitaal waarbij het voornamelijk gaat om het versterken van de identiteit van een homogene groep. Deze vorm van kapitaal heeft een positief effect op reciprociteit en solidariteit. Putnam omschrijft dat bonding capital voornamelijk is voor getting by. Dit houdt in dat bonding capital vooral is om te overleven binnen een homogene groep. Doordat er sprake is van solidariteit en reciprociteit zal er ook sprake zijn van sociale ondersteuning wat ten goede komt aan de zwakkere leden van het sociale netwerk. Bridging capital bestaat voornamelijk uit mensen van verschillende groepen en leidt tot toegang en nieuwe informatie. Briding capital is volgens Putnam vooral voor getting ahead. Doordat bridging capital verschillende groepen met elkaar verbind, leidt het tot groei en vooruitgang voor de leden van het sociale netwerk (Putnam, 2000). Kortom Putnam stelt dat sociale netwerken met bridging capital een positief effect hebben op sociale mobiliteit. Dit zijn vaak heterogene netwerken. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat sociaal kapitaal meer waarde heeft, wanneer de mensen uit het netwerk verschillen op specifieke kenmerken, zoals geslacht, leeftijd en etniciteit, maar ook wanneer het netwerk bestaat uit verschillende soorten relaties, zoals bijvoorbeeld strong of weak ties (van Tilborg, 2009; Gaag & Webber, 2007; Burt, 1997).

3-3

Strong of weak ties

Theorieën over sociale netwerken maken ook onderscheid tussen verschillende soorten relaties. Een van de eerste die dit deed was Granovetter (1973) in zijn artikel ‘The Strength of Weak Ties’. In dit artikel stelt Granovetter dat er binnen een sociaal netwerk onderscheid is tussen sterke en zwakke verbindingen (strong en weak ties). De sterkte van een tie is afhankelijk van vier factoren, namelijk tijd, emotionele intensiteit, intimiteit en wederzijdse diensten. Volgens Granovetter zijn binnen een sociaal netwerk niet de sterke verbindingen tussen individuen belangrijk, maar juist de zwakke verbindingen. Het nadeel van een netwerk met veel strong ties is namelijk dat informatie beperkt blijft binnen het sociale netwerk door de verbondenheid die er is. Wanneer A-B en A-C bijvoorbeeld beiden een strong tie hebben, is de kans groot dat B-C ook veel tijd met elkaar doorbrengen. Als B-C eerst geen relatie met elkaar hebben, zullen zij waarschijnlijk met elkaar in contact gebracht worden door A. Een beperking van informatie komt in een netwerk met weak ties minder voor, vooral als er weak ties zijn die ook een bridge vormen. Een bridge is een relatie in een netwerk dat de enige verbinding is tussen twee personen. Hierdoor is een bridge de enige route waardoor informatie en invloed zich kan verspreiden naar de overige contacten van deze twee personen. Op deze manier zijn de contacten van beide personen indirect met elkaar verbonden. Strong ties kunnen nooit bridges zijn, omdat de verschillende personen in een netwerk te veel met elkaar verbonden zijn, waardoor de kans dat twee personen als enige een relatie met elkaar hebben klein is. Masterscriptie

Nathalie Groot

14

Het belang van het sociale netwerk

Stel dat een van de doelen op een Eigen Kracht-conferentie is dat een bijbaan gezocht moet worden voor een jongere. De kans is klein dat hij deze vindt met hulp van zijn eigen sociale netwerk als deze bijvoorbeeld bestaat uit zijn beste vrienden (strong ties). Omdat informatie beperkt is binnen zijn netwerk, zal hij waarschijnlijk al op de hoogte zijn geweest van de beschikbaarheid van een baan. Weak ties zijn daarom belangrijk, omdat ze ideeën, invloed en informatie overbrengen, die nieuw zijn voor een bepaald persoon. Hoe minder weak ties een persoon heeft, hoe meer hij ingesloten zit in zijn eigen sociale netwerk als het gaat om kennis. Doordat zijn kennis uitsluitend komt vanuit zijn eigen netwerk zal deze beperkt zijn. Wanneer een relatie zich kenmerkt door een weak tie is er een grotere kans dat het andere individu zich in andere sociale cirkels bevindt en daardoor toegang heeft tot andere informatie (Granovetter, 1973). Granovetter stelt dus dat voornamelijk de weak ties belangrijk zijn, omdat deze toegang geven tot nieuwe informatie. The structural hole theory van Burt sluit hierbij aan. Ook deze theorie legt de nadruk op de zwakke verbintenissen. Volgens the structural hole theory leidt een netwerk met sterke banden tot minder flexibiliteit. Een netwerk met meer zwakke banden heeft de mogelijkheid verschillende groepen met elkaar te verbinden en leidt daarom tot meer diversiteit en informatie (Gargiulo & Benassi, 1998). Tegenovergesteld aan dit idee is de Closure theory van Coleman. De kern hiervan is dat het sociale netwerk een positief effect heeft door de onderlinge sterke banden die gekenmerkt worden door vertrouwen en samenwerking. Vertrouwen binnen een netwerk leidt tot minder onderzekerheid en vergroot de mogelijkheid om te streven naar dezelfde doelen (Gargiulo & Benassi, 1998). Zowel strong als weak ties zijn dus belangrijk en kunnen voordelen hebben. De vraag is of het soort relatie een rol speelt tijdens een Eigen Kracht-conferentie en zo ja, waar er tijdens een Eigen Kracht-conferentie meer behoefte aan is: vertrouwen en samenwerken of toegang tot nieuwe informatie en flexibiliteit.

3-4

De rol van vertrouwen

Sociale netwerk theorie wordt veelal toegepast in relatie tot arbeid en werk, bijvoorbeeld in onderzoek naar kennisoverdracht of het vinden van een baan. De situatie tijdens een Eigen Kracht-conferentie is echter anders. Hierbij gaat het om een bijeenkomst waarbij gezocht wordt naar oplossingen voor de persoonlijke problemen van mensen. Mensen die mogelijk onderdeel zijn van het probleem, kunnen ook aanwezig zijn op de conferentie. Ondanks dat er misschien sprake is van een strong tie (bijvoorbeeld moeder en zoon) kan de relatie verstoord zijn door eerdere gebeurtenissen. Tijdens een Eigen Kracht-conferentie speelt niet alleen het soort relatie binnen een sociaal netwerk een rol, maar is ook de invloed van vertrouwen belangrijk. Wanneer er een Eigen Kracht-conferentie wordt georganiseerd voor bijvoorbeeld een drugsverslaafde jongen die geld van zijn moeder steelt om drugs te kopen, is er sprake van een strong tie tussen moeder een zoon, maar is er waarschijnlijk onderling weinig of geen vertrouwen. Vertrouwen kan gedefinieerd worden als het geloof van een persoon in de integriteit van een ander persoon. Vertrouwen wordt gevormd door drie componenten. De eerste is voorspelNathalie Groot

Masterscriptie

3-4 De rol van vertrouwen

15

baarheid. Hier gaat het om de vraag in hoeverre is het gedrag van een ander voorspelbaar en stabiel? Voorspelbaarheid hangt af van eerdere gebeurtenissen en ervaringen. Heeft iemand in het verleden bijvoorbeeld meerdere keren bewezen dat hij voor de ander klaarstond, dan heeft de ander eerder het vertrouwen dat hij dat in de toekomst weer zal doen. Het tweede component van vertrouwen is betrouwbaarheid. Betrouwbaarheid hangt nauw samen met voorspelbaarheid, omdat beiden gevormd worden door eerdere ervaringen. Betrouwbaarheid gaat aan de ene kant om de vraag of een persoon eerlijk is, in hoeverre vertelt deze persoon de waarheid? Aan de andere kant gaat het om specifieke eigenschappen en kwaliteiten die een persoon bezit. Naar mate een relatie zich ontwikkelt, zullen bekende karaktereigenschappen van een bepaald persoon belangrijker worden dan bepaald gedrag. Als een zachtaardig persoon bijvoorbeeld een keer boos wordt, weet de ander door eerdere ervaringen dat het eenmalig is en niet een karaktereigenschap van die persoon. Met andere woorden betrouwbaarheid gaat om de vraag of je iets aan de andere persoon hebt, kun je op deze persoon bouwen? Een derde component van vertrouwen is welwillendheid. Hierbij gaat het om de vraag in hoeverre de ander bereid is te helpen en of deze hulp geboden wordt omdat de ander oprecht geïnteresseerd is in de welzijn van degene die hij vertrouwd of dat er sprake is van eigenbelang (Larzelere & Huston, 1980; Rempel, Holmes & Zanna, 1985). Vertrouwen tussen verschillende leden van het sociale netwerk kan dus een belangrijke rol spelen. Dit is schematisch afgebeeld in Figuur 3-1.

Figuur 3-1: Schematische weergave van het sociale netwerk tijdens EK-c’s

De samenstelling van een sociaal netwerk op een Eigen Kracht-conferentie kan dus verschillen, afhankelijk van de sterkte van de tie en de mate van vertrouwen. De sterkte van een tie wordt gekenmerkt door: Masterscriptie

Nathalie Groot

16

Het belang van het sociale netwerk

1. Tijd. Hierbij kan het zowel om de lengte van de relatie als de frequentie van het contact gaan; 2. Emotionele intensiteit. Hierbij gaat het om hoe hecht de relatie is? Is er bijvoorbeeld sprake van een goede relatie? 3. Intimiteit. Is er sprake van wederzijds vertrouwen. Zijn de leden van het sociale netwerk bijvoorbeeld op de hoogte van de situatie; 4. Wederkerigheid. Zou de persoon eventueel hetzelfde doen voor andere mensen. Bij vertrouwen gaat het erom dat de ander voorspelbaar, betrouwbaar en bereid is om te helpen. Dit alles leidt tot een combinatie van verschillende kenmerken. Dit is weergegeven in tabel 3.1.

Vertrouwde strong tie

Minder vertrouwde strong tie

Vertrouwde Weak tie

Minder vertrouwde weak tie

Tie

Vertrouwen

1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4.

1. Voorspelbaar gedrag 2. Betrouwbaar 3. Bereid te helpen

Relatie van lange duur/veel contact Goede relatie Op de hoogte vd situatie Sprake van wederkerigheid Relatie van lange duur/veel contact Geen goede relatie Op de hoogte/onderdeel vh probleem Geen wederkerigheid relatie van korte duur/weinig contact redelijke relatie op de hoogte van een aantal zaken kleine diensten weinig/geen contact geen relatie niet/weinig op de hoogte geen wederkerigheid

1. Niet voorspelbaar 2. Niet betrouwbaar 3. Niet in staat/niet bereid te helpen 1. redelijke voorspelbaarheid 2. redelijk betrouwbaar 3. (redelijk) bereid te helpen 1. voorspelbaarheid onbekend 2. betrouwbaarheid onbekend 3. bereidheid onbekend

Tabel 3-1: Kenmerken van relaties.

3-5

Precisering van de hoofdvraag

Het doel van een Eigen Kracht-conferentie is dat mensen zelf hun hulpvraag formuleren en vervolgens samen met hun sociale netwerk een plan maken om oplossingen te bedenken. Uit de literatuur blijkt dat sociale netwerken op verschillende manieren samengesteld kunnen zijn. Zo kan er onderscheid worden gemaakt tussen strong en weak ties. Beiden kunnen een belangrijke rol spelen omdat strong ties leiden tot vertrouwen en samenwerking en weak ties leiden tot flexibiliteit en nieuwe informatie. Naast het soort relatie speelt vertrouwen ook een rol. Een strong tie zonder vertrouwensband zou bijvoorbeeld niet tot een goede samenwerking leiden, terwijl een weak tie met vertrouwen niet alleen leidt tot nieuw mogelijkheiden en toegang, maar door de vertrouwensband ook tot meer welwillendheid om te helpen. Nathalie Groot

Masterscriptie

3-5 Precisering van de hoofdvraag

17

Voor een Eigen Kracht-conferentie zal een sociaal netwerk van strong ties met onderling veel vertrouwen anders samengesteld zijn dan een sociaal netwerk van weak ties met onderling veel vertrouwen. Als het bovenstaande schema concreet ingevuld wordt, zal dit bijvoorbeeld leiden tot: Vertrouwd

Minder vertrouwd

Strong tie

Gezin, goede vrienden, familieleden

Gezin met ellende

Weak tie

Buren, ouders van vriendjes, mensen van de kerk, verenging etc.

Vrienden van vrienden,

Tabel 3-2: De matrix.

Bij vertroewde strong ties zal het sociale netwerk meer bestaan uit goede familieleden en vrienden, terwijl bij een sociaal netwerk met vertrouwde weak ties het sociale netwerk meer zal bestaan uit bijvoorbeeld buren. Zoals hierboven weergegeven is, zullen sociale netwerken met onderling weinig vertrouwen qua samenstelling ook weer van elkaar verschillen. De vraag is dan of de samenstelling van verschillende relaties en verschil in mate van vertrouwen van het sociale netwerk effect heeft op de Eigen Kracht-conferentie. Om deze vraag te beantwoorden wordt er in deze scriptie gekeken naar de samenstelling van het sociale netwerk tijdens Eigen Kracht-conferenties, die betrekking hebben op kinderen. Om dit te onderzoeken is de volgende onderzoeksvraag opgesteld: Welke verschillende typen sociale netwerken zijn er te onderscheiden tijdens een Eigen Krachtconferentie en welke effecten hebben de verschillende typen sociale netwerken op de Eigen Kracht-conferentie? Om deze vraag te kunnen beantwoorden wordt aan de ene kant gekeken hoe het sociale netwerk tijdens een Eigen Kracht-conferentie eruit ziet. Wie zijn er aanwezig en wat voor soort relatie hebben zij met degene die de Eigen Kracht-conferentie organiseert. Aan de andere kant wordt er gekeken welke taken de mensen in het sociale netwerk op zich nemen. Hiervoor zijn de volgende deelvragen opgesteld: • Wie worden er uitgenodigd voor de Eigen Kracht-conferentie en hoe kan dit sociale netwerk worden getypeerd? • Hoe kenmerken de relaties binnen het sociale netwerk zich en hoe passen de relaties in de matrix? • Welke rol speelt vertrouwen in de relaties van het sociale netwerk? • Wat kan het sociale netwerk tijdens de Eigen Kracht conferentie betekenen in termen van hulp? Masterscriptie

Nathalie Groot

18

3-6

Het belang van het sociale netwerk

Conclusie

In de bovenstaande paragrafen is gekeken naar de theorie rondom sociale netwerken. Er wordt vanuit gegaan dat niet alleen de samenstelling van het sociale netwerk een belangrijke rol speelt, maar ook de mate van vertrouwen die er binnen het sociale netwerk is. Een combinatie van beide factoren leidt tot verschillende typen sociale netwerken. In dit onderzoek wordt gekeken welke typen sociale netwerken er te onderscheiden zijn op een Eigen Kracht-conferentie en in hoeverre het type netwerk invloed heeft op de conferentie. Voordat deze onderzoeksvraag beantwoord zal worden, wordt er in het volgende hoofdstuk eerst de methodologische verantwoording van het empirische onderzoek behandeld.

Nathalie Groot

Masterscriptie

Hoofdstuk 4 Methodologie De centrale vraag die in dit onderzoek beantwoord wordt, is welke verschillende typen sociale netwerken er tijdens een Eigen Kracht-conferentie te onderscheiden zijn en in hoeverre dit effect heeft op de Eigen Kracht-conferentie. Om deze vraag te beantwoorden, is gebruik gemaakt van verschillende onderzoeksmethoden. In dit hoofdstuk worden deze onderzoeksmethoden nader toegelicht.

4-1

Onderzoeksdesign

Om te kijken hoe het sociale netwerk tijdens een Eigen Kracht-conferentie eruit ziet, is in het onderzoek gebruik gemaakt van triangulatie. Triangulatie betekent dat er in het onderzoek gebruik gemaakt wordt van zowel kwantitatieve als kwalitatieve onderzoeksmethoden. Hierbij worden de verschillende methoden met elkaar vergeleken om te controleren of ideeën voortgekomen uit de ene methode, terug te vinden zijn in de andere methode (Bryman, 2007). Het onderzoek kenmerkt zich door een cross-sectioneel onderzoeksdesign. Dit houdt in dat de data verzameld zijn aan de hand van meerdere casussen in een bepaalde periode om zo patronen te ontdekken (Bryman, 2007). Deze casussen zijn dus Eigen Kracht-conferenties, waarbij de focus ligt op het sociale netwerk. Zoals in de inleiding al genoemd is, is de inzet van Eigen Kracht-conferenties begonnen in de jeugdzorg, maar is het inmiddels verspreid naar andere welzijnsgebieden. In dit onderzoek is alleen gekeken naar Eigen Kracht-conferenties die betrekking hadden op kinderen. Dit betekent dat de conferentie draait om kinderen en dat zij vaak ook de hoofdpersoon van de conferentie zijn. Uit ervaring van de Eigen Kracht-centrale blijkt dat het sociale netwerk bij een Eigen Kracht-conferentie voor kinderen makkelijker te mobiliseren is dan bij volwassenen. Dit is bijvoorbeeld terug te zien in het gemiddeld aantal aanwezigen tijdens de conferentie, namelijk 13 bij kinderen en 8 bij volwassenen (L. Joanknecht, persoonlijk gesprek, 31-08-2012). Omdat het sociale netwerk bij kinderen makkelijker te mobiliseren is en er gemiddeld meer mensen aanwezig zijn, zullen de verschillende rollen die het sociale netwerk op zich neemt waarschijnlijk beter tot uiting komen. De Eigen Kracht-conferenties zijn dus de verschillende casussen die onderzocht worden. De patronen die ontdekt willen worden, zijn de specifieke sociale relaties waaruit het sociale netwerk tijdens een Eigen Kracht-conferentie bestaat. Is er bijvoorbeeld voornamelijk sprake van vertrouwde weak ties of minder vertrouwde strong ties. Wanneer de verschillende samenstellingen van Masterscriptie

Nathalie Groot

20

Methodologie

het sociale netwerk ontdekt zijn, is er vervolgens gekeken of deze verschillen ook leiden tot verschillen in de Eigen Kracht-conferentie.

4-2

Onderzoeksmethoden

Meta-analyse Het kwantitatieve deel van het onderzoek bestaat uit een meta-analyse van bestaand wetenschappelijk onderzoek en dossieronderzoek. Een meta-analyse is een methode die naar de relatie tussen variabelen kijkt aan de hand van eerdere onderzoeksresultaten (Bryman, 2007). Voor de meta-analyse van bestaand wetenschappelijk onderzoek zijn twaalf artikelen geanalyseerd die tussen 1989 en 2012 geschreven zijn. In 1989 is the Family Group Conference in Nieuw Zeeland ingevoerd en sindsdien is er veel geschreven over de effecten van Eigen Kracht-conferenties. Hoe de meta-analyse van bestaand wetenschappelijk onderzoek specifiek is uitgevoerd, wordt uitgebreid beschreven in hoofdstuk 5. Dossieronderzoek Naast de meta-analyse van bestaand wetenschappelijk onderzoek is er dossieronderzoek uitgevoerd. Het doel van het dossieronderzoek was om na te gaan wie er uitgenodigd worden op een Eigen Kracht-conferentie, wat de relatie van de genodigden met de hoofdpersoon van de conferentie is en wat er precies qua hulp geregeld wordt. Een dossier van een Eigen Krachtconferentie bestaat uit het plan dat tijdens de conferentie opgesteld is, eventueel aangevuld met informatie van hulpverleners over de situatie. Een voorbeeld van een leeg plan is te vinden in bijlage 1. In totaal zijn er 47 dossiers geanalyseerd uit de periode januari 2012 tot april 2012. De dossiers zijn beschikbaar gesteld door de Eigen Kracht-centrale en verschillen onderling van situatie, aanleiding en betrokken personen. De enige overeenkomst is dat alle dossiers betrekking hebben op kinderen. Voor het dossieronderzoek is elk dossier aan de hand van eenzelfde schema geanalyseerd. Dit schema is te vinden in bijlage 2. Allereerst is er gekeken wie de hoofdpersoon was en wat de situatie en/of de aanleiding van de conferentie was. Vervolgens is gekeken wie er aanwezig en/of betrokken waren bij de Eigen Kracht-conferentie. Het kan namelijk voorkomen dat mensen niet aanwezig zijn op de conferentie zelf (bijvoorbeeld omdat zij ziek zijn) maar wel een rol spelen in het plan dat tijdens de conferentie wordt opgesteld. Nadat er gekeken is welke relaties er betrokken waren tijdens de Eigen Kracht-conferentie is er meer specifiek naar het plan gekeken. In het analyseschema voor de dossiers is opgenomen wie welke afspraken zal uitvoeren. Nadat de afspraken tijdens de Eigen Kracht-conferentie geanalyseerd zijn, is gekeken naar de verschillende soort relaties. Dit is gedaan door het invullen van de matrix. De matrix is voor ieder persoon verschillend, omdat iedereen een ander sociaal netwerk heeft en binnen het sociale netwerken de soorten relaties van elkaar verschillen. De matrix is daarom ingevuld aan de hand van het perspectief van de hoofdpersoon, omdat dit uiteindelijk de persoon is waar de conferentie over gaat. Een nadeel van dossieronderzoek is dat het alleen duidelijk is wie er aanwezig was op de conferentie, maar niet hoe de relatie precies is. Hierdoor was het noodzakelijk om een aantal aannames te doen. Dit heeft gevolgen voor de validiteit van het onderzoek, waar later meer aandacht aan besteed zal worden. Aangenomen is dat familieleden en vrienden onder vertrouwde strong ties vallen, tenzij duidelijk anders is aangegeven. Mensen die als buren, Nathalie Groot

Masterscriptie

4-2 Onderzoeksmethoden

21

familievrienden, kennissen, ouders van vriendjes van de kinderen, docenten, vrienden van een vereniging werden aangeduid worden gezien als vertrouwde weak ties. Wanneer in het dossier naar voren komt dat een familielid of vriend aanwezig is op de conferentie waarbij er sprake is van vertrouwensproblemen door bijvoorbeeld verslaving of agressie, is diegene geplaatst onder minder vertrouwde strong ties. Ten slotte zijn alle relaties die gezien konden worden als vrienden van vrienden geplaatst onder minder vertrouwde weak ties. Nadat de matrix is ingevuld is er ten slotte gekeken naar de algemene kenmerken van het plan. Deze algemene kenmerken zijn het aantal aanwezigen en hun relatie, het type sociaal netwerk, de hoeveelheid afspraken en door wie ze uitgevoerd worden en het type afspraken die er gemaakt worden. Nadat voor alle dossiers het schema apart is ingevuld, zijn alle dossiers met elkaar vergeleken en is er gekeken naar patronen die naar voren kwamen die te maken hebben met het type sociale netwerken en het soort afspraken die er zijn gemaakt. Interviews Het kwalitatieve deel van het onderzoek bestaat uit interviews. Het doel van de interviews was om dieper in te gaan in de sociale relaties van mensen zodat de matrix beter ingevuld kan worden. Daarnaast was het doel van de interviews om te kijken waarom bepaalde mensen uit het sociale netwerk uitgenodigd worden voor de conferentie. Ten slotte kon aan de hand van de interviews ook worden gekeken wat er na de Eigen Kracht-conferentie allemaal is gebeurd en of de afspraken die tijdens de Eigen Kracht-conferentie zijn gemaakt, zijn gerealiseerd. Interviews zijn een geschikt middel om antwoord te krijgen op de bovenstaande vragen, omdat ze inzicht geven in de houding, mening en het gedrag van mensen. Dit komt het beste naar voren tijdens een interview, omdat een respondent dan uitgebreid kan vertellen (Bryman, 2007). De interviews zijn afgenomen door gebruik te maken van een semigestructureerde vragenlijst. Dit houdt in dat van te voren een aantal vragen opgesteld zijn die tijdens het interview aan bod zullen komen. De volgorde van deze vragen staat echter niet vast. Dit geeft de mogelijkheid door te vragen aan de hand van de antwoorden van de respondenten (Bryman, 2007). De vragenlijst die tijdens het interview is gebruikt, is terug te vinden in bijlage 3. Hoewel kinderen vaak de hoofdpersoon zijn van de conferentie, zijn ze tijdens het onderzoek buiten beschouwing gelaten en zijn de interviews gedaan met ouders/verzorgers/iemand uit het sociale netwerk. Na het dossieronderzoek is aan de hand van de verschillende typen netwerken een selectie gemaakt om mensen te interviewen. Ideaal gezien waren een à twee interviews per type sociaal netwerk wenselijk. Helaas was het niet mogelijk om voor elk netwerk respondenten te krijgen. In verband met de privacy heeft de Eigen Kracht-centrale eerst contact opgenomen met deze mensen. Wanneer deze mensen toestemming gaven, is er een afspraak gemaakt voor een interview. Wanneer het via de Eigen Kracht-centrale niet mogelijk was, is geprobeerd via de hulpverlening van Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam (BJAA) alsnog in contact te komen met de respondenten. De selectie aan de hand van de dossiers bestond uit 24 mensen en in totaal zijn hiervan 4 interviews gehouden met mensen die een Eigen Kracht-conferentie mee hebben gemaakt. De lage respons valt voor een deel te verklaren doordat er geen contact meer met mensen gelegd kon worden. Mensen waren bijvoorbeeld sinds de conferentie van telefoonnummer veranderd. Een deel van de mensen wilde niet meewerken omdat zij geen tijd hadden voor een interview of recentelijk al meegedaan hadden aan een onderzoek over Eigen Kracht-conferenties. Ten slotte wilde een deel van de respondenten niet meedoen aan het interview vanwege persoonlijke problemen of Masterscriptie

Nathalie Groot

22

Methodologie

omdat de conferentie weinig voor hen betekend heeft. De interviews zijn afgenomen in de periode van begin oktober tot begin december, in een openbare locatie of bij de respondenten thuis. De duur van de interviews varieerde tussen 33 minuten en 1:46 uur. De interviews zijn getranscribeerd en geanalyseerd met het programma Atlas.ti. 1 In dit programma kunnen interviews worden gecodeerd. Dit wordt eerst gedaan door dicht bij de tekst van de interview te blijven, door het maken van open codes. Deze open codes kunnen vervolgens samengevoegd worden, waardoor belangrijke thema’s duidelijk worden. Niet alle respondenten spraken even goed Nederlands. Tijdens het transcriberen zijn voor de duidelijkheid van het verhaal een aantal taalfouten aangepast. Voor de authenticiteit van de interviews is dit echter niet met alle taalfouten gedaan.

4-3

Betrouwbaarheid, validiteit en generaliseerbaarheid

In het laatste deel van dit hoofdstuk zal worden stilgestaan bij de begrippen betrouwbaarheid, validiteit en generaliseerbaarheid. Bij betrouwbaarheid draait het om de vraag of het onderzoek herhaald kan worden en of er gebruik is gemaakt van stabiele concepten. Betrouwbaarheid wordt vergroot als er gewerkt wordt met consistente metingen (Bryman, 2007). Om de betrouwbaarheid in dit onderzoek te vergroten is er ten eerste gewerkt met een vast schema tijdens het dossieronderzoek. Door het schema te gebruiken is er in elk dossier op dezelfde kenmerken gelet. Ook is er gewerkt met een semigestructureerde vragenlijst bij de interviews. Door hiermee te werken, zijn belangrijke onderwerpen bij alle respondenten aan bod gekomen. Validiteit heeft voornamelijk betrekking op de geldigheid van de conclusies. Er zijn verschillende vormen van validiteit, onder andere meetvaliditeit, waarbij het gaat om de vraag of er wordt gemeten wat je wilt meten, en interne validiteit. Hierbij gaat het erom of de juiste causale verbanden worden getrokken (Bryman, 2007). De aannames die tijdens het dossieronderzoek zijn gedaan over de sociale relaties van mensen en hun plaats in de matrix kunnen gevolgen hebben voor de validiteit van het onderzoek. Omdat er uit de dossiers niet altijd duidelijk op te maken valt hoe de relatie tussen mensen precies is, kan dit gevolgen gehad hebben voor de meetvaliditeit, is er bijvoorbeeld wel echt sprake van bijvoorbeeld een strong of weak tie, en voor de interne validiteit, leiden verschillen in de sociale relaties daadwerkelijk tot verschillende in de uitkomst van een Eigen Kracht-conferentie. Om de validiteit te verbeteren, zijn er naast het dossieronderzoek interviews afgenomen, waarbij de resultaten van het dossieronderzoek als het ware gecontroleerd konden worden door de interviews. De laatste vraag is in hoeverre de onderzoeksresultaten geldig zijn voor de gehele populatie. Dit wordt ook wel generaliseerbaarheid genoemd (Bryman, 2007). De vraag of dit onderzoek voor de gehele populatie geldt kan op verschillende manieren gezien worden. Ten eerste richt het onderzoek zich op Eigen Kracht-conferenties die betrekking hebben op kinderen. Er kan dus afgevraagd worden of de resultaten van het onderzoek generaliseerbaar zijn naar alle Eigen Kracht-conferenties die betrekking hebben op kinderen. Ondanks de kleine onderzoeksgroep van 47 dossiers en 4 interviews, is het aannemelijk dat de onderzoeksresultaten ook gelden voor andere Eigen Kracht-conferenties die betrekking hebben op kinderen. Tijdens het dossieronderzoek werd redelijk snel duidelijke wie er op de conferenties aanwezig waren, welke soort netwerken er onderscheiden konden worden en welke rol mensen speelden bij het bieden van hulp. Hierdoor is het waarschijnlijk dat de onderzoeksresultaten ook van toepassing zijn 1 De transcripten van de interviews zijn op te vragen bij de auteur. De dossiers die tijdens dit onderzoek zijn gebruikt, zijn gearchiveerd bij de Eigen Kracht-centrale.

Nathalie Groot

Masterscriptie

4-4 Conclusie

23

op de grotere populatie. Een andere manier om de vraag te interpreteren is door te vragen of de onderzoeksresultaten te generaliseren zijn naar alle Eigen Kracht-conferenties ongeacht wie de hoofdpersoon is. Aangezien het sociale netwerk en de situatie of aanleiding bij Eigen Kracht-conferenties voor bijvoorbeeld volwassenen en kinderen van elkaar verschilt, zullen de onderzoeksresultaten niet generaliseerbaar zijn naar alle Eigen Kracht-conferenties.

4-4

Conclusie

In dit hoofdstuk zijn de verschillende methoden besproken die voor dit onderzoek zijn gebruikt. Om de betrouwbaarheid van het onderzoek te vergroten is er met verschillende onderzoeksmethoden gewerkt, zowel kwantitatief als kwalitatief. In de volgende hoofdstukken zullen de resultaten van het onderzoek worden besproken.

Masterscriptie

Nathalie Groot

24

Methodologie

Nathalie Groot

Masterscriptie

Hoofdstuk 5 Familieoplossingen voor familieproblemen Een van de ideeën achter de Eigen Kracht-conferentie die vaak in de literatuur naar voren komt, is dat ondanks het feit dat de problemen binnen de familie plaatsvinden, de familie ook met de beste oplossingen kan komen (Worrall, 2001). Sinds Eigen Kracht-conferenties in 1989 in Nieuw-Zeeland ingevoerd zijn, is er veel onderzoek naar gedaan en veel over geschreven. Om een overzicht te krijgen wat er precies over Eigen Kracht-conferenties geschreven wordt en specifiek wat er bekend is over het sociale netwerk bij Eigen Kracht-conferenties is een meta-analyse van bestaand wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd. In dit hoofdstuk zullen de resultaten van deze meta-analyse worden besproken.

5-1

Methode

Voor de meta-analyse van bestaand wetenschappelijk onderzoek is gebruik gemaakt van de databases Academic search premier, Science direct en Sociological Abstracts. Verschillende zoektermen zijn gebruikt voor artikelen die tussen 1989 en 2012 gepubliceerd zijn. Om te beginnen leverde de zoekterm Eigen Kracht-conferentie 306 hits op. In combinatie met de zoekterm netwerk(inclusief synoniemen) bleven er 137 hits over. De eerste twee zoektermen zijn daarna gecombineerd met de term jongeren (inclusief synoniemen) waarna er 96 hits overbleven. Vervolgens zijn alle artikelen die betrekking hebben op het samenbrengen van daders en slachtoffers (restorative justice) eruit gefilterd, omdat deze Eigen Kracht-conferenties minder gericht zijn op het sociale netwerk en anders opgebouwd zijn. Uiteindelijk bleven er nog 69 hits over. Van de 69 artikelen is beter gekeken naar de titel, samenvatting en zijn dubbelde titels eruit gefilterd. Hierna bleven er 12 artikelen over die in de meta-analyse van bestaand wetenschappelijk onderzoek zijn bestudeerd. Geen van de artikelen gaat specifiek over het sociale netwerk tijdens Eigen Kracht-conferenties, maar het sociale netwerk wordt behandeld als onderdeel van een ander hoofdonderwerp. Op twee artikelen na richten alle artikelen zich op Eigen Kracht-conferenties waar kinderen bij betrokken zijn. Twee artikelen richten zich op Eigen Kracht-conferenties voor volwassenen. Vier artikelen richten zich op ervaringen na een Eigen Kracht-conferentie. Vijf artikelen Masterscriptie

Nathalie Groot

26

Familieoplossingen voor familieproblemen

Zoekterm/hits

1:EK-c

2:Netwerk

3:Jongeren

4:Restorative justice

5:Bruikbaar

Ac Search Premier Science Direct Socio Abstracts

199 57 50

100 33 4

38 29 2

38 29 2

7 3 2

Totaal

306

137

96

69

12

Tabel 5-1: Aantal hits per zoekterm.

schrijven over de implementatie van Eigen Kracht-conferenties en drie artikelen richten zich op een evaluatie van de conferenties. Een overzicht van de artikelen wordt weergegeven in tabel 5.2. Tabel 5.3 geeft een overzicht van de onderwerpen van de artikelen weer. Schout & de Jong, 2011 Evans, 2011 Connolly, 2006 Levine, 2000 Sundell, 2001 Merkel-Holguin, 2004

Darlinton, 2011 Sundell, 2004 Rautkis, 2010 Holland & O’Neill, 2006 Malmberg-Heimonen, 2006 Worrall, 2001

Tabel 5-2: Overzicht literatuur over Eigen Kracht-conferenties en het sociale netwerk.

Literatuur

Onderwerp

Schout & de Jong, 2011 Evans, 2011 Connolly, 2006 Levine, 2000 Sundell, 2001 Merkel, 2004 Worrall, 2011 Darlington, 2012 Sundell, 2004 Rautkis, 2010

Mogelijkheden voor EK-c bij psychiatrische patiënten Voor- en nadelen van EK-c Beschrijving van de ontwikkeling van EK-c’s Problemen met overnemen van EK-c in andere landen, cultuur Houding van professionals tov EK-c Is een EK-c een democratisch model Ervaringen van pleegouders Ervaringen van ouders over EK-c Evaluatie 3 jaar later Implementatie in VS

Tabel 5-3: Overzicht van onderwerpen van de literatuur.

De artikelen zijn geanalyseerd op basis van een aantal overeenkomstige onderwerpen die in de artikelen besproken werden. Deze onderwerpen zijn: 1. Onderzoeksmethode; 2. Cijfers met betrekking tot het sociale netwerk; 3. Gevolgen van een Eigen Kracht-conferentie voor het sociale netwerk; Nathalie Groot

Masterscriptie

5-2 Resultaten

27

4. Familierelaties; 5. Positieve kanten aan Eigen Kracht-conferenties; 6. Negatieve kanten aan Eigen Kracht-conferenties De onderzoeken kunnen in twee categorieën verdeeld worden, namelijk empirische studies en literatuurstudies. De empirische onderzoeken betreffen case studies naar een specifiek onderwerp, zoals psychiatrische patiënten (de Jong & Schout, 2011), ervaringen van kinderen en ouders (Connolly, 2006; Darlington, Healy, Yellowlees & Bosly, 2011; Worrall, 2001; Holland & O’Neill, 2006),ervaringen van professionals (Sundell, Vinnerljung & Ryburn, 2001; Rauktis, McCarthy, Krackhardt & Cahalane, 2010), mensen in de bijstand (Malmberg-Heimonen, 2011) en een follow up (Sundell & Vinnerljung, 2004). Naast de negen empirische studies zijn er ook drie literatuurstudies.

5-2

Resultaten

In de literatuur over Eigen Kracht-conferenties wordt weinig geschreven over het sociale netwerk. In het artikel van Schouten en de Jong (2011) over Eigen Kracht-conferenties bij psychiatrische patiënten wordt de vraag gesteld of deze groep mensen wel een sociaal netwerk heeft. Bij de overige artikelen, met name die betrekking hebben op kinderen, wordt er aangenomen dat er een sociaal netwerk bestaat. Er wordt dan voornamelijk over familie van het kind gesproken. De opkomst van familie is ook groot. In zijn literatuurstudie beschrijft Levine dat ongeveer 60% van de uitgenodigde familieleden naar de Eigen Kracht-conferentie komt (Levine, 2000). In het onderzoek van Sundell onder 239 respondenten die een Eigen Kracht-conferentie hebben meegemaakt, komt ongeveer 75% van de uitgenodigde familie naar de Eigen Kracht-conferentie (Sundell & Vinnerljung, 2004). Wanneer er besloten wordt dat het beter is dat een kind ergens anders woont, wordt het kind het meest bij grootouders, ooms of tantes geplaatst (Worrall, 2001). In het Verenigd Koninkrijk komen er gemiddeld 6 tot 10 familieleden op een Eigen Krachtconferentie (Evans, 2011). In Nieuw Zeeland zijn er ook gemiddeld zes familieleden aanwezig. In Canada en Australië ligt dit gemiddeld hoger, namelijk rond de 14 (Levine, 2000). In Zweden zijn er gemiddeld 6,5 familieleden op een conferentie aanwezig. Wanneer ouders en kinderen meegerekend worden, zijn dit 9,4 aanwezigen. Als ook de professionals meegeteld worden, komt het gemiddelde op 10,8 mensen (Sundell et al., 2001). Malmberg-Heimomen is een van de weinigen die specifiek de samenstelling van het netwerk onderzocht heeft bij Eigen Kracht-conferenties voor volwassenen in de bijstand in Noorwegen. Het sociale netwerk bestond voor 44% uit vrienden, 16% uit ouders, 16% uit broers/zussen, 17% uit ’verre’ familie zoals ooms/tantes/neven/nichten/ grootouders/ schoonouders, 3% uit kinderen, 2% uit echtgenoten en 2% uit (oud)collega’s (Malmberg-Heimonen, 2011). Uit de literatuur blijkt dat de houding ten opzichte van een Eigen Kracht-conferentie redelijk positief is (Lupton, 1998; Holland & O’Neill, 2006; Malmberg-Heimonen, 2011). In bijna alle artikelen wordt genoemd dat een Eigen Kracht-conferentie een familie opnieuw bij elkaar brengt en/of familiebanden versterkt worden door de conferentie. Uit het onderzoek van Evans blijkt dat wanneer er een Eigen Kracht-conferentie is gehouden meer familieleden betrokken Masterscriptie

Nathalie Groot

28

Familieoplossingen voor familieproblemen

zijn bij het hulpverleningsproces van het kind in vergelijking met hulpverleningszaken waarbij geen Eigen Kracht-conferentie heeft plaatsgevonden. Hierbij gaat het vooral om vaders en familie van vaderskant (Evans, 2011). Verder wordt het als positief ervaren dat mensen meer zeggenschap hebben, omdat ze zelf een plan mogen maken. Doordat ze dit plan zelf bedenken, zou er ook meer intrinsieke motivatie zijn om het plan uit te voeren (Merkel-Holguin, 2004). Zowel ouders als professionals zijn positief over een Eigen Kracht-conferentie. Opvallend is wel dat in het onderzoek van Sundell (2001) naar de houding van professionals ten opzichte van Eigen Kracht-conferenties in het Verenigd Koninkrijk en Zweden 58% van de professionals nog nooit een conferentie heeft aangevraagd (Sundell et al., 2001). Uit de artikelen blijkt dat het gebrek aan follow-up en controle op de uitvoering van het plan als een van de grootste minpunten van een Eigen Kracht-conferentie wordt gezien. Doordat er niet altijd een follow-up gehouden wordt, wordt het plan niet altijd volledig uitgevoerd of aangepast aan de omstandigheden. Naast het feit dat een Eigen Kracht-conferentie de familiebanden kan versterken, kan een conferentie er ook voor zorgen dat familiebanden verslechteren. Zo kunnen dominante mensen meer invloed hebben tijdens de conferentie (Levine, 2000). Daarnaast blijkt uit het onderzoek van Worrall (2001) dat familieleden zich onder druk gezet kunnen voelen door professionals en andere familieleden om belangrijke beslissingen te nemen, bijvoorbeeld over de zorg van kinderen. Belangrijk bij een Eigen Kracht-conferentie is dat het plan door de familie zelf wordt gemaakt. Uit de artikelen blijkt dat er voorwaarden aan een conferentie gesteld kunnen worden. Dit kan bijvoorbeeld als het kind onder toezicht staat bij Bureau Jeugdzorg. De familie moet zich dan aan het plan houden dat tijdens de Eigen Kracht-conferentie wordt opgesteld. Gebeurt dit niet dan kan het kind bijvoorbeeld alsnog uit huis geplaatst worden. Evans (2011) stelt dat door deze voorwaarden een plan niet geheel van de familie meer is en de Eigen Kracht-conferentie daardoor minder effectief is (Evans, 2011). Ten slotte stelt Levine (2000) de vraag of het idee van een Eigen Kracht-conferentie wel toepasbaar is in de Westerse wereld. Eigen Kracht-conferenties zijn erop gebaseerd dat de hele familie zich verantwoordelijk voelt voor elkaar. Dit is vaak zo in kleine gemeenschappen, zoals bijvoorbeeld de Maori waarop het idee van een Eigen Kracht-conferentie op gebaseerd is, maar niet in hedendaagse westerse gemeenschappen. Daarom vindt hij dat er eerst onderzoek gedaan moet worden naar de relatie tussen de aanwezigheid van familieleden en mensen uit de gemeenschap en een Eigen Kracht-conferentie (Levine, 2000). Darlington (2011) en Worrall (2001) hebben een soortgelijke mening en stellen dat er veel onderzoek gedaan is naar het proces en ervaringen van Eigen Kracht-conferenties, maar dat er weinig onderzoek is naar de uitkomsten van de conferentie. Onderzoek naar de korte termijn effecten heeft een positieve uitkomst, maar de lange termijn effecten zijn vaak nog onbekend. Sundell (2002) heeft onderzoek gedaan drie jaar na Eigen Kracht-conferenties in de jeugdzorg in Zweden. Uit het onderzoek blijkt dat de lange termijn effecten na een Eigen Krachtconferentie minder positief zijn dan de korte termijn effecten. In het onderzoek zijn kinderen in Zweden die een Eigen Kracht-conferentie en kinderen die het normale jeugdzorg proces gehad hebben drie jaar lang gevolgd. Na drie jaar blijkt dat kinderen met een Eigen Krachtconferentie langer bij jeugdzorg blijven, ten opzichte van kinderen zonder conferentie. Dit kan deels verklaard worden omdat zaken die een Eigen Kracht-conferentie krijgen, vaak complexer zijn. Ook wordt er in het plan dat opgesteld wordt aan de hand van de Eigen Krachtconferentie meer hulp, ook professionele hulp geregeld. Het terugkeren van verwaarlozing of mishandeling van kinderen werd niet voorkomen door een Eigen Kracht-conferentie. Na Nathalie Groot

Masterscriptie

5-3 Conclusie

29

drie jaar was er in 69% van de gevallen een nieuwe melding gedaan. Kinderen die een Eigen Kracht-conferentie gehad hebben, werden veel vaker bij een uithuisplaatsing geplaatst bij familie, namelijk 22% ten opzichte van 3% van de kinderen die geen Eigen Kracht-conferentie gehad hebben. De uithuisplaatsing duurde gemiddeld wel langer. Uiteindelijk is jeugdzorg na drie jaar nog vaker betrokken bij kinderen die een Eigen Kracht-conferentie gehad hebben, namelijk 50% ten opzichte van 32% van de kinderen die geen conferentie gehad hebben (Sundell & Vinnerljung, 2004). 1

5-3

Conclusie

Opvallend is dat er, ondanks de vele onderzoeken naar Eigen Kracht-conferenties, weinig tot niets over het sociale netwerk geschreven wordt, terwijl het sociale netwerk een belangrijk onderdeel van de conferentie is. Uit de literatuur blijkt dat het sociale netwerk en dan met name familie wel vaak aanwezig is wanneer zij uitgenodigd worden voor een Eigen Krachtconferentie. Een Eigen Kracht-conferentie is vaak een manier om familierelaties te verbeteren of opnieuw aan te halen. Zowel ouders, kinderen als professionals hebben over het algemeen positieve ervaringen met de conferenties. Om de conferenties te verbeteren zou er beter gekeken moeten worden naar de uitvoering van de plannen en is onderzoek naar de lange termijn effecten van Eigen Kracht-conferenties gewenst.

1 Op het bovenstaande artikel van Sundell is kritiek geuit in het artikel ’Reviewing a Swedish Outcome Study on Family Group Conferences’ (2006) door Kathleen Tinworth en Lisa Merkel-Holguin. Dit artikel kwam niet naar boven in de databases die gebruikt zijn voor de meta-analyse. De belangrijkste punten van kritiek hebben ten eerste maken met de betrouwbaarheid van de data. Het onderzoek zou data gebruikt hebben van Eigen Kracht-conferenties die bij wijze van proef ingevoerd zijn. Omdat er nog sprake was van een ‘oefenfase’ waren belangrijke factoren nog niet helemaal ontwikkeld. Het tweede punt van kritiek heeft te maken met de interpretatie van de conclusie. Volgens Tinworth en Merkel-Holguin behandelt Sundell Eigen Kracht-conferenties als een interventiemodel terwijl het gezien moet worden als een manier van beslissingen nemen. Daarnaast besteedt Sundell volgens Tinworth en Merkel-Holguin te weinig aandacht aan "what was happening or its meaning for children, their families and workers".

Masterscriptie

Nathalie Groot

30

Nathalie Groot

Familieoplossingen voor familieproblemen

Masterscriptie

Hoofdstuk 6 Ieder zijn eigen netwerk Het aantal aanvragen voor Eigen Kracht-conferenties is de afgelopen jaren flink opgelopen van ongeveer 21 per jaar in 2001 tot 997 per jaar in 2010. Om te kijken hoe het sociale netwerk er tijdens een Eigen Kracht-conferentie uitziet, wordt er in dit hoofdstuk beschreven welke verschillende netwerken er tijdens een Eigen Kracht-conferentie te onderscheiden zijn. Dit is gedaan aan de hand van de plannen die na de conferentie gemaakt zijn. In deze plannen staat wie de hoofdpersoon van de conferentie is, wie er aanwezig zijn en welke afspraken er gemaakt zijn. In totaal is er gekeken naar 47 dossiers uit de periode januari 2012 tot april 2012, die betrekking hebben op kinderen. Naast de verschillende typen netwerken besteedt dit hoofdstuk aandacht aan de aanleiding om een Eigen Kracht-conferentie te organiseren en het soort afspraken die door het sociale netwerk worden gemaakt.

6-1

Diverse situaties

Zowel de hoofdpersoon, de situaties als de aanwezigen op een Eigen Kracht-conferentie zijn heel divers. Het grootste deel van de hoofdpersonen zijn kinderen, namelijk 20 van de 47, gevolgd door moeders met kinderen, namelijk 18 van de 47. Wanneer kinderen de hoofdpersoon zijn, gaat het vaak om oudere kinderen tussen ongeveer dertien en zeventien jaar. Zes keer was een heel gezin de hoofdpersoon op een conferentie. In de overige conferenties was twee keer een moeder de hoofdpersoon, een keer een vader met kind en een keer een vader en moeder. Een Eigen Kracht-conferentie wordt het meest aangevraagd door Bureau Jeugdzorg (BJAA). Van alle onderzochte dossiers is dit 29 keer het geval. De overige conferenties worden aangevraagd door andere hulpverleningsinstanties, zoals bijvoorbeeld Spirit of Altra. Daarnaast komt het voor dat het stadsdeel een conferentie voor een gezin aanvraagt. Het is ook mogelijk dat mensen zelf een conferentie aanvragen. Dit komt echter niet vaak voor. In 2 van de 47 gevallen is de conferentie aangevraagd door de hoofdpersoon of het sociale netwerk. De aanleiding van een Eigen Kracht conferentie kan in verschillende categorieën ingedeeld worden, zoals in tabel 6.2 weergegeven is. Een Eigen Kracht-conferentie behandelt vaak een combinatie van verschillende problemen. De hulp die wordt geboden, is daardoor vaak breder dan wanneer er bijvoorbeeld alleen hulp vanuit Bureau Jeugdzorg komt. Deze hulp richt zich Masterscriptie

Nathalie Groot

32

Ieder zijn eigen netwerk

Aanvrager

Aantal

BJAA Jeugdhulpverlening BJAA Jeugdbescherming BJAA Jeugdreclassering Maatschappelijke Dienstverlening Amsterdam Z-O en Diemen BJAA Jeugdreclassering William Schrikker Groep Spirit Altra Stadsdeel Sociaal netwerk GGD

17 10 2 4 2 2 2 2 2 2 1

Tabel 6-1: Aanvragen Eigen Kracht-conferenties.

uitsluitend op het kind. Een Eigen Kracht-conferentie kijkt naar het kind, maar bijvoorbeeld ook naar manieren om de schulden af te lossen en een vaste woning te zoeken. Zoals te zien is, wordt een Eigen Kracht conferentie het meest georganiseerd om het welzijn van het kind te verbeteren. Vaak gaat het verbeteren van de welzijn van het kind samen met extra ondersteuning voor de ouders. Deze ondersteuning kan gericht zijn op het kind door bijvoorbeeld te helpen bij de opvoeding of het kind een weekend bij iemand anders te laten logeren, maar het kan ook bestaan uit hulp bij bijvoorbeeld de administratie of het huishouden.

6-2

Verschillende typen netwerken

In bijlage 4 is een tabel weergegeven met alle aanwezigen op de 47 Eigen Kracht-conferenties die voor dit onderzoek geanalyseerd zijn. Zoals uit deze tabel blijkt, zijn de meeste aanwezigen op een Eigen Kracht-conferentie familie en vrienden van de hoofdpersoon of van het gezin waartoe de hoofdpersoon behoort. Er zijn echter wel verschillen in de sociale netwerken die op de Eigen Kracht-conferentie aanwezig zijn. Op basis van deze data lijken er vijf typen sociale netwerken te bestaan, namelijk het familienetwerk, het vriendennetwerk, het gezinsnetwerk, het gemengde netwerk en het professionele netwerk.

Nathalie Groot

Masterscriptie

6-2 Verschillende typen netwerken

33

Situatie

Aantal keer

Welzijn kind:

14 -

Verwaarlozing Opvoedproblemen Gedragsproblemen kind Dreigende uithuisplaatsing Veiligheid kind

2 1 3 3 5

Ondersteuning ouders

11

Schulden

10

Wonen

7 - Woonplek kind - Huisvestigingsproblemen - Overlast voor buren

2 4 1

Verstandelijke of psychische problemen kind

6

Ondersteuning kind

5

Huiselijk geweld

4

Ziekte ouder

4

Opvoeding/gezin:

4 - Gezin draaiende houden - Goede leeromgeving creëren

Plaatsing gesloten jeugdzorg: - Terug na opname - Overbrugging tot opname

2 2 3 2 1

Detentie:

3 - Kind in detentie - Ouder in detentie

2 1

- Moeder beter laten voelen - Grenzen leren stellen

2 1

Welzijn ouder:

3

Relatie ouders:

3 - Scheiding - Nieuwe gezinssituatie

2 1

- Contact met ouder herstellen - Relatie verbeteren

1 1

Ouder/kind relatie:

2

Psychische problemen ouder

2

Drugs:

2 - Drugsverslaving kind - Drugsverslaving ouder

1 1

- Overgewicht kind

1

Overig:

1

Masterscriptie

Nathalie Groot Tabel 6-2: Aanleiding voor een Eigen Kracht-conferentie.

34

Ieder zijn eigen netwerk

6-2-1

Het familienetwerk

Casus 1: Het familienetwerk De situatie Er wordt een Eigen Kracht-conferentie georganiseerd voor twee kinderen en hun drugsverslaafde vader. Vader gaat afkicken en de conferentie is georganiseerd om te kijken wie er uit het sociale netwerk kan ondersteunen en wie de kinderen een veilige omgeving kan bieden. De Eigen Kracht-conferentie Tijdens de conferentie worden veel verschillende mogelijkheden besproken. Beide ouders van de kinderen zijn aanwezig, hoewel het lijkt dat moeder geen actieve rol in de opvoeding van de kinderen kan spelen. Daarnaast zijn de opa en oma van vaderszijde, drie ooms met hun echtgenoten van vaderszijde, twee halfzussen van vader en een tante van moeder op de conferentie aanwezig. Er wordt een plan gemaakt in het geval dat vader succesvol kan afkicken. Tijdens het afkicken zullen de kinderen bij hun oom en tante verblijven. De familie houdt ook rekening met het feit dat het afkicken niet zou kunnen lukken. De kinderen zullen dan bij een van hun tantes gaan wonen. Vader is blij dat in alle gevallen de kinderen binnen de familie blijven wonen en niet in een pleeggezin geplaatst hoeven worden. Het sociale netwerk bij de meeste Eigen Kracht-conferenties bestaat uit een familienetwerk. De meerderheid van de aanwezigen zijn familieleden van de hoofdpersoon. Daarnaast komt het vaak voor dat schoonfamilie en ex-familieleden aanwezig zijn. Uit het dossieronderzoek blijkt dat bijna de helft (24) van alle conferenties kan worden gezien als een familienetwerk. Het dossieronderzoek laat zien dat er gemiddeld tien mensen aanwezig zijn op de Eigen Krachtconferentie, waarvan acht mensen uit het sociale netwerk van de hoofdpersoon komen. Van deze acht mensen zijn er gemiddeld zeven familie van de hoofdpersoon. Een familienetwerk maakt gemiddeld 8,9 afspreken. Het sociale netwerk voert er hiervan zelf acht uit. De afspraken die binnen een familienetwerk worden gemaakt, zijn redelijk praktisch. Vaak nemen de familieleden de zorg voor kinderen op zich, nemen zij taken over van ouders, zoals naar ouderavonden gaan of bieden zij ondersteuning aan ouders door bijvoorbeeld een keer per week te overleggen over de kinderen. De afspraken zijn daarom ook specifiek, zoals bijvoorbeeld ‘De kinderen komen elke donderdagavond bij oma en opa eten en gaan een weekend per maand bij hun oom en tante logeren’ of ‘De broer van vader wordt contactpersoon voor de school van de oudste zoon. Hij zal daarom ook de ziekmeldingen regelen.’ Matrix Als het familienetwerk binnen de matrix wordt geplaatst, gaat het voornamelijk om drie kwadranten. Ten eerste vallen de meeste familieleden onder vertrouwde strong ties. Door de familieband is er vaak sprake van een lange relatie. Familieleden zijn over het algemeen op de hoogte van de situatie. Dit blijkt ook uit de plannen die naar aanleiding van de Eigen Kracht-conferentie worden gemaakt. In meerdere gevallen is er al voor de Eigen KrachtNathalie Groot

Masterscriptie

6-2 Verschillende typen netwerken

35

conferentie het een en ander geregeld. Ten tweede kunnen familieleden geplaatst worden onder minder vertrouwde strong ties. Hierbij gaat het erom dat het vertrouwen binnen de relatie is aangetast. Dit kan zowel door een familielid zijn veroorzaakt, bijvoorbeeld een drugsverslaafde vader, als door de hoofdpersoon zelf, bijvoorbeeld een zoon die van zijn moeder steelt. Ten derde kunnen familieleden ingedeeld worden onder vertrouwde weak ties. Dit zijn bijvoorbeeld grootouders die ver weg wonen, ex-familie of vaders die een kleine rol spelen in de opvoeding van de kinderen. Vertrouwd

Minder vertrouwd

Strong tie

Gezinsleden Familieleden

Familieleden met problemen

Weak tie

Verre familieleden Evt. vaders Tabel 6-3: Matrix.

Wat betekent dit voor de hulp Een familienetwerk is meer met elkaar verbonden dan andere typen netwerken, omdat de hoofdpersoon niet alleen familie is van de aanwezigen, maar de leden van het sociale netwerk ook familie van elkaar zijn. Opvallend is dat er vaak iemand van het sociale netwerk een grotere rol speelt dan de andere leden van het sociale netwerk. Dit kan worden gezien als een coördinerende rol. De persoon gaat mee naar afspraken bij officiële instanties en wordt bijvoorbeeld contactpersoon voor school en andere instanties. Bij een familienetwerk komt het ook vaak voor dat iemand een grotere rol kan spelen door de volledige zorg van kinderen op zich te nemen. De coördinerende rol wordt vaak door iemand vervuld die buiten het gezin valt. Taken worden dus overgenomen van vader of moeder. Vaak wordt dit gedaan door bijvoorbeeld een nicht, volwassen broers en zussen, ooms en tantes. Met name bij het overnemen van de volledige zorg van kinderen spelen ooms en tantes een belangrijke rol. Ook vaders die als weak tie gezien kunnen worden, gaan vaak na de Eigen Kracht-conferentie een grotere rol spelen.

6-2-2

Het vriendennetwerk

Casus 2: Het vriendennetwerk De situatie Sharon is net gescheiden en woont samen met haar drie kinderen. Het oudste kind heeft gedragsproblemen en wordt, indien er niets verbetert, mogelijk uit huis geplaatst. Daarnaast heeft Sharon veel schulden en bestaat er een huurachterstand. Door een Eigen Kracht-conferentie te organiseren zou er eventueel extra steun uit haar sociale netwerk kunnen komen.

Masterscriptie

Nathalie Groot

36

Ieder zijn eigen netwerk

De Eigen Kracht-conferentie Sharon heeft twee goede vriendinnen uitgenodigd voor de conferentie. Ook is er een familievriendin aanwezig. Ten slotte zijn er twee professionals die Sharon helpen. Een van de twee is iemand van een organisatie voor vrouwenempowerment. Zij beschouwt zichzelf ook als een vriendin van Sharon. Het doel van de Eigen Kracht-conferentie is dat het sociale netwerk elkaar leert kennen. Ook wordt er gekeken wie Sharon kan ondersteunen en ontlasten. Er worden verschillende afspraken gemaakt om Sharon te ondersteunen. Zo wordt het jongste kind bijvoorbeeld een keer per week door de moeder van een vriendje opgehaald om iets leuks te gaan doen. Ook wordt er opvoedondersteuning geregeld. Om elkaar te leren kennen, wordt er een netwerklijst opgesteld, waarop de contactgegevens van iedereen staan. Een vriendennetwerk bestaat vaak uit goede vrienden, vrienden van de familie, kennissen en vrienden van vrienden. In het dossieronderzoek is er zes keer sprake van een vriendennetwerk op een Eigen Kracht-conferentie. Hierbij werden gemiddeld veertien mensen uitgenodigd. Van deze veertien mensen kwamen twaalf mensen uit het sociale netwerk van de hoofdpersoon. De overige aanwezigen waren professionals of mensen van de school van de kinderen. Van de twaalf mensen uit het sociale netwerk zijn de meerderheid vrienden, namelijk acht. Uit het dossieronderzoek blijkt dat op een Eigen Kracht-conferentie met een vriendennetwerk er gemiddeld 11,2 afspraken worden gemaakt, waarvan het sociale netwerk 9,2 afspraken zelf uitvoert. De afspraken die tijdens een Eigen Kracht-conferentie met een vriendennetwerk, worden gemaakt, zijn zowel praktisch als meer emotioneel van aard. Veel voorkomende afspraken zijn bijvoorbeeld dat iemand langskomt om een praatje te maken of dat het sociale netwerk samenkomt om iets leuks met moeder te gaan doen. Matrix Leden van een vriendennetwerk kunnen in drie kwadranten worden ingedeeld. Goede vrienden vallen onder vertrouwde strong ties. Kennissen, ouders van vriendjes van de kinderen, of vrienden van een vereniging of kerk vallen onder vertrouwde weak ties. Het contact met deze mensen is minder frequent. Ten slotte kunnen bepaalde mensen ook ingedeeld worden onder de minder vertrouwde weak ties. Het gaat dan vooral om vrienden van vrienden. Een vriendennetwerk bestaat vaak uit een combinatie van verschillende soorten ties. Het kan voorkomen dat het vriendennetwerk, dat aanwezig is op de conferentie, een vriendengroep is, waarbij iedereen elkaar kent. Vaker komt het voor dat de hoofdpersoon verschillende vrienden heeft uitgenodigd en dat een van de doelstellingen is dat het netwerk elkaar beter leert kennen. Vertrouwd

Minder vertrouwd

Strong tie

Goede vrienden

Weak tie

Kennissen Ouders van vriendjes Mensen van verenigingen, kerk etc.

Vrienden van vrienden

Tabel 6-4: Matrix 2. Nathalie Groot

Masterscriptie

6-2 Verschillende typen netwerken

37

Wat betekent dit voor de hulp De hulp in een vriendennetwerk is in vergelijking met het familienetwerk vaker gelijkmatig verdeeld over de leden van het sociale netwerk. Zoals hierboven al is genoemd, is de hulp niet alleen praktisch van aard, maar wordt er ook emotionele ondersteuning gegeven. Zowel praktische als emotionele steun wordt in een vriendennetwerk vaak gegeven door vertrouwde weak ties. Dit is te verklaren door het feit dat de matrix per persoon verschilt. Kinderen zijn vaak de hoofdpersoon van de conferentie en de vertrouwde weak ties in hun matrix zijn vaak vrienden van hun ouders. Wat voor de kinderen echter een weak tie is, is voor de ouders een strong tie. Voor ouders vallen hun vrienden namelijk onder de vertrouwde strong ties. De steun die gegeven wordt in een vriendennetwerk vanuit de vertrouwde weak ties is dus vaak ondersteunende hulp, met name voor ouders.

6-2-3

Het gezinsnetwerk

Casus 3: Het gezinsnetwerk De situatie Familie de Jong bestaat uit vader, moeder en hun 9 kinderen, waarvan de oudste dertig is en de jongste negen. Op een na wonen alle kinderen nog bij hun ouders in huis, inclusief het gezin van de oudste twee kinderen. Moeder zorgt voor alle gezinsleden waardoor zij overbelast is en de zorg voor de jongste kinderen niet meer aankan. Een Eigen Kracht conferentie wordt georganiseerd om te kijken hoe moeder ondersteund en ontlast kan worden. De Eigen Kracht-conferentie Op de conferentie is het hele gezin aanwezig. Daarnaast zijn er drie professionals en een buurman gekomen. Uiteindelijk maakt het gezin een heel gedetailleerd plan. Zo wordt er een huishoudschema opgesteld waarin iedereen verschillende taken krijgt. Vader moet zich meer bemoeien met de opvoeding van de kinderen en de uitwonende zoon wordt contactpersoon voor school en de gezinsvoogd van de jongste kinderen. Moeder gaat een opvoedcursus volgen. Naast het huishoudschema worden er in totaal nog 18 andere afspraken gemaakt. Bij een gezinsnetwerk draait de Eigen Kracht-conferentie om het gezin en is ook alleen het gezin aanwezig tijdens de conferentie. Het gezin bestaat hierbij uit vader, moeder en kinderen. Dit kunnen ook volwassen kinderen zijn zoals het bovenstaande voorbeeld laat zien. In dit dossieronderzoek gaat het om grote gezinnen waarbij het gezinsleven niet functioneert. De afspraken die een gezinsnetwerk maakt, zijn heel praktisch, zoals het opstellen van een schema voor huishoudelijke klussen. Een gezinsnetwerk komt het minst vaak voor tijdens Eigen Kracht-conferenties. In de onderzochte dossiers is dit twee keer. Wel zijn er, in vergelijking met andere typen netwerken, meer mensen aanwezig op de conferentie en worden er de meeste afspraken gemaakt, namelijk 20,5. Vaak zijn dit kleine praktische afspraken, zoals bijvoorbeeld: ‘Lieke gaat zelf de wekker zetten’ of ‘Vader brengt elke woensdag de kinderen naar paardrijles.’ Masterscriptie

Nathalie Groot

38

Ieder zijn eigen netwerk

Matrix en geboden hulp Omdat de conferentie alleen om het gezin draait, kan iedereen in de matrix ingedeeld worden onder vertrouwde strong ties. Vertrouwd Strong tie

Minder vertrouwd

Gezinsleden

Weak tie Tabel 6-5: Matrix en geboden hulp.

Opvallend is dat voor de uitvoering van het plan de controle en coördinatie ligt bij een van de uitwonende volwassen kinderen. Deze neemt als het ware de rol van een weak tie op zich, omdat er iets meer afstand bestaat tussen de gezinsleden die bij elkaar wonen en de gezinsleden die uitwonend zijn.

6-2-4

Het gemengde netwerk

Casus 4: Het gemengde netwerk De situatie Vanuit Bureau Jeugdzorg bestaan er zorgen over de veiligheid van de drie kinderen van Janneke. Er is sprake van huiselijk geweld tussen Janneke en haar partner. Daarnaast lijdt Janneke aan depressies. Janneke krijgt een Eigen Kracht-conferentie waarbij vooraf een aantal vragen/aandachtspunten door Bureau Jeugdzorg geformuleerd zijn waaraan het plan moet voldoen. De Eigen Kracht-conferentie Op de Eigen Kracht-conferentie van Janneke zijn verschillende mensen aanwezig. Van haar familie is haar moeder en stiefvader aanwezig. Ook zijn haar partner en de vaders van haar kinderen aanwezig. Haar vriendin uit de kerk is samen met haar man gekomen en ook haar buurvrouw en de mentor van school zijn aanwezig. Ten slotte zijn er verschillende professionals aanwezig, waaronder van Bureau Jeugdzorg. Tijdens de conferentie worden er verschillende afspraken gemaakt. De oudste kinderen zullen door de week bij opa en oma verblijven en in het weekend bij hun vader. Met de partner van Janneke wordt afgesproken dat hij alleen langskomt als de kinderen niet thuis zijn. Uiteindelijk komt het netwerk tot een plan met verschillende afspraken. Bureau Jeugdzorg keurt het plan echter niet goed, omdat de veiligheid van de kinderen niet gegarandeerd kan worden. Wel wordt er een tweede bijeenkomst georganiseerd om het plan te verbeteren. Bij een gemengd netwerk zijn er tijdens de Eigen Kracht-conferentie verschillende mensen aanwezig. Vaak is het een combinatie van familie, vrienden, vrienden van vrienden, vrijwilligers en school. In dit onderzoek komt een gemengd netwerk negen keer voor. Gemiddeld zijn Nathalie Groot

Masterscriptie

6-2 Verschillende typen netwerken

39

er dan twaalf mensen op de conferentie aanwezig. Van deze twaalf mensen komen er gemiddeld acht uit het sociale netwerk, een van school en drie professionals. Het dossieronderzoek laat zien dat bij een gemengd netwerk gemiddeld 9,3 afspraken worden gemaakt. Hiervan worden er 8,1 door het netwerk zelf uitgevoerd, 0,2 door school en gemiddeld 0,8 door professionals. Binnen een gemengd netwerk zijn de afspraken die worden gemaakt, meer gericht op situaties die zich incidenteel voordoen. Bijvoorbeeld: ‘Het sociale netwerk helpt zoeken naar een woning binnen Amsterdam’ of ‘Wanneer moeder en dochter ruzie hebben, zal de zus van moeder naar beide luisteren en bemiddelen’ of ‘Wanneer moeder ziek is, zal de buurvrouw de kinderen opvangen’. Matrix Omdat er bij een gemengd netwerk verschillende mensen aanwezig zijn, kan het voorkomen dat alle kwadranten van de matrix gevuld zijn. Onder de leden van het sociale netwerk bevinden zich namelijk familie en vrienden (vertrouwde strong ties), docenten en buren (vertrouwde weak ties) en vrienden van vrienden (minder vertrouwde weak ties). Zoals de bovenstaande casus laat zien, kan het ook voorkomen dat een minder vertrouwde strong tie (zoals bijvoorbeeld een agressieve partner) aanwezig is. Vertrouwd

Minder vertrouwd

Strong tie

Familie Vrienden

(Familie)leden met problemen

Weak tie

Docenten Buren

Vrienden van vrienden

Tabel 6-6: Matrix voor het gemengde netwerk.

Wat betekent dit voor de hulp De verschillende leden van het sociale netwerk helpen op verschillende manieren. Familieleden nemen, net zoals in een familienetwerk, een meer coördinerende rol op zich. Zij worden bijvoorbeeld contactpersoon voor school of andere instanties. Vrienden ondersteunen vaak door zorg voor kinderen gedeeltelijk over te nemen, door bijvoorbeeld op te passen of op een vaste dag in de week iets met de kinderen te gaan doen. In een gemengd netwerk zijn vertrouwde weak ties, zoals school, buren, vrijwilligers/buddy’s, vaker aanwezig waardoor zij ook een grotere rol spelen. Hierbij moet gedacht worden aan dingen als oppassen of kinderen naar school brengen. De school ondersteunt in de vorm van huiswerkbegeleiding of begeleiding naar het voortgezet onderwijs.

Masterscriptie

Nathalie Groot

40

Ieder zijn eigen netwerk

6-2-5

Het professionele netwerk

Casus 5: Het professionele netwerk De situatie Maaike heeft het afgelopen jaar in een gesloten jeugdzorginstelling gewoond. Nu is zij klaar om naar huis te gaan en omdat zij niet meer thuis kan wonen, is zij op zoek naar een kamer. Ook moet zij bedenken hoe zij haar leven wil inrichten. Om deze vragen te beantwoorden wordt er een Eigen Kracht-conferentie georganiseerd. Twee vragen worden vooraf door Maaike en de Eigen Kracht coördinator geformuleerd. Ten eerste hoe komt zij aan inkomsten en ten tweede hoe zullen haar dagen eruit zien. Daarnaast vindt haar gezinsvoogd het belangrijk dat ze elke dag naar een baan gaat zoeken en daar intensieve begeleiding bij krijgt. De Eigen Kracht-conferentie Tijdens de conferentie zijn er zes mensen aanwezig. Twee komen uit het sociale netwerk van Maaike, namelijk haar vader en haar tante. Daarnaast zijn er vier professionals aanwezig. Tijdens de conferentie worden er 15 afspraken gemaakt. Maaike gaat solliciteren en verschillende administratieve zaken zelf regelen, zoals het uitzoeken van een zorgverzekering. Haar vader zal helpen met de zoektocht naar woonruimte. Haar tante zal Maaike helpen met een huishoudboekje. Zowel haar vader als tante zullen regelmatig in Maaike’s nieuwe huis langsgaan voor de gezelligheid en om te kijken of zij hulp nodig heeft. In het plan worden een aantal afspraken ook door professionals uitgevoerd. Zo krijgt Maaike bijvoorbeeld hulp bij het zoeken naar een baan. Het plan wordt door alle aanwezigen geaccepteerd en er wordt afgesproken om een maand later bij elkaar te komen om de voortgang van het plan te bespreken. Bij een professioneel netwerk is sprake van een klein sociaal netwerk. Op de Eigen Krachtconferentie zijn, in vergelijking met andere soorten netwerken, meer professionals aanwezig en worden ook meer afspraken door professionals zelf uitgevoerd. De professionals zijn echter niet de hele conferentie aanwezig, alleen het eerste en het laatste deel. Vaak hebben de professionals al onderling afspraken met de hoofdpersoon en zijn de afspraken die op de Eigen Kracht-conferentie gemaakt worden meer afspraken om iets uit te zoeken of aan te vragen, zoals bijvoorbeeld het regelen van een sportfonds of een pleegzorgvergoeding. In het dossieronderzoek is er zes keer sprake van een professioneel netwerk tijdens een Eigen Krachtconferentie. Gemiddeld zijn er zes mensen aanwezig op de conferentie, waarvan er twee uit het sociale netwerk van de hoofdpersoon komen, één van school en drie professionals. Er worden gemiddeld 11,8 afspraken gemaakt, waarvan 7,8 door het netwerk zelf uitgevoerd worden, 0.8 door de school en 3,2 door professionals. Matrix Een professioneel netwerk bestaat uit een klein sociaal netwerk. De leden van het sociale netwerk die aanwezig zijn, zijn vooral familieleden van de hoofdpersoon, gevolgd door mensen die verder van de hoofdpersoon afstaan, zoals buren, ex-familie, vrienden van vrienden en Nathalie Groot

Masterscriptie

6-3 Afspraken in het plan

41

mensen van school. Het sociale netwerk bij een professioneel netwerk bestaat vooral uit vertrouwde strong ties en vertrouwde weak ties. Een enkele keer kan het voorkomen dat er ook een minder vertrouwde weak tie aanwezig is. Vertrouwd Strong tie

Familie

Weak tie

Docenten Buren Ex-familie

Minder vertrouwd (Vrienden van vrienden)

Tabel 6-7: Matrix voor het professionele netwerk.

Wat betekent dit voor de hulp Hulp in het professionele netwerk wordt aan de ene kant geboden door professionals en aan de andere kant door het sociale netwerk zelf. Het sociale netwerk blijft, in vergelijking met andere typen netwerken, ongeveer evenveel doen. De hulp die geboden wordt is gelijkmatig verdeeld onder de leden van het sociale netwerk. Professionals gaan soms verder dan alleen hun professionele taak in het bieden van hulp. Zij nemen dan taken op zich die minder passen bij een rol van professionals en meer bij een lid van het sociale netwerk. Voorbeelden hiervan zijn een maatschappelijk werker die de hoofdpersoon meeneemt naar haar eigen zanggroepje of een jongerenwerker die een keer in de week langsgaat bij een meisje, dat net op zichzelf is gaan wonen om te kletsen, iets te drinken of iets gezelligs te doen.

6-3

Afspraken in het plan

Tijdens een Eigen Kracht-conferentie zijn verschillende typen netwerken te onderscheiden. Zoals in tabel 6.8 te zien is, verschillen de netwerken van elkaar doordat er andere mensen uit het sociale netwerk aanwezig zijn op de Eigen Kracht-conferentie. Naast de verschillende typen netwerken zijn er ook een aantal overeenkomsten tussen de netwerken. Ten eerste speelt in alle netwerken familie een grote rol. In meer of mindere mate zijn er bij de meeste conferenties familieleden aanwezig. Ten tweede is het bij alle typen netwerken zo dat de meeste afspraken uitgevoerd worden door het sociale netwerk zelf. Dit is in tabel 6.9 te zien. Ten derde worden de plannen goedgekeurd door zowel het sociale netwerk als de professionals. Eenmaal (zie bijvoorbeeld casus 4) is het plan afgekeurd door Bureau Jeugdzorg. De hoofdpersoon had toen wel de kans om een nieuwe conferentie te organiseren om het plan aan te passen. Wanneer een plan door iedereen goedgekeurd is, wordt er tijdens de conferentie vaak al een nieuwe afspraak gemaakt of een persoon aangewezen om het netwerk bij elkaar te roepen om de voortgang van de afspraken te bespreken. In de plannen is een verschil te zien tussen een kind dat de hoofdpersoon van de conferentie is of een volwassene. Wanneer kinderen de hoofdpersoon zijn, krijgen zij in het plan vaak afspraken waaruit duidelijk blijkt dat zij nog kind zijn, zoals bijvoorbeeld ‘Jan moet luisteren’, Masterscriptie

Nathalie Groot

42

Ieder zijn eigen netwerk

Aantal typen netwerken van 47 dossiers

Gem. aantal mensen op EK-c

Gem. aantal mensen uit sociaal netwerk

Gem. aantal mensen van school

Gem. aantal professionals

Gem. aantal mensen uit specifieke groep

Professioneel netwerk

6

6

2

1

3

Vrienden netwerk

6

14

12

0,3

2

8 van 12 mensen uit het netwerk zijn vrienden

Familie netwerk

24

10

8

0

2

7 vd 8 mensen uit het netwerk zijn familie

Gezins

2

12,5

10

0

2,5

9,5 vd 12,5 uit gezin

Gemengd netwerk

9

12

8

1

3

Tabel 6-8: Aantal mensen per type netwerk.

Aantal typen netwerken

Aantal afspraken

Uitgevoerd door netwerk

Uitgevoerd door school

Uitgevoerd door prof.

Professioneel

6

11,8

7,8

0,8

3,2

Vriendennetwerk

6

11,2

9,2

0,3

1,7

Familienetwerk

24

8,9

8

0

0,9

Gezinsnetwerk

2

20,5

20

0

0,5

Gemengd netwerk

9

9,3

8,1

0,2

0,8

Tabel 6-9: Afspraken per type netwerk.

Nathalie Groot

Masterscriptie

6-4 Conclusie

43

‘Fatima moet niet brutaal zijn tegen haar vader’ of ‘Amber moet niet tegen haar moeder schreeuwen’. Wanneer zij zich niet aan deze afspraken houden volgen er consequenties, vaak in de vorm van straf. Volwassen hoofdpersonen hebben vaak minder afspraken waar zij zich aan moeten houden. Wanneer zij afspraken krijgen in het plan is dit vaker in de vorm van zichzelf inschrijven voor een cursus of een woning zoeken.

6-4

Conclusie

Er zijn vijf verschillende typen netwerken te onderscheiden tijdens een Eigen Kracht-conferentie. Er kan geconcludeerd worden dat bij het uitnodigen van mensen voor de conferentie vertrouwen een belangrijke rol speelt. Aanwezigen op de conferentie zijn vertrouwde personen voor de hoofdpersoon. Hierbij is zowel sprake van strong als weak ties, hoewel vertrouwde strong ties het meeste voorkomen. Een overeenkomst tussen de verschillende typen sociale netwerken is dat verreweg de meeste afspraken die op een Eigen Kracht-conferentie worden gemaakt, worden uitgevoerd door het sociale netwerk zelf. Een verschil tussen de verschillende typen sociale netwerken is het soort afspraken dat wordt gemaakt. Zo zijn de gezins- en familienetwerken vaak heel praktisch van aard, terwijl de vriendennetwerken meer emotionele steun geven. Bij het professionele netwerk worden meer afspraken gemaakt, die te maken hebben met het uitzoeken van mogelijkheden. Een gemengd netwerk richt zich vaker op het bieden van incidentele hulp. Ook zijn er verschillen in de hulp die geboden wordt door het sociale netwerk. In het familie-, gezins- en gemengde netwerk is vaak een lid van het sociale netwerk dat een coördinerende rol op zich neemt. Diegene is verantwoordelijk voor de controle van het plan en wordt daarnaast aanspreekpunt voor officiële instanties en de andere leden van het sociale netwerk. In het vriendennetwerk is de hulp gelijkmatiger verdeeld onder de leden van het sociale netwerk. Steun wordt voornamelijk geleverd door vertrouwde weak ties, door zowel praktische als emotionele steun aan ouders.

Masterscriptie

Nathalie Groot

44

Nathalie Groot

Ieder zijn eigen netwerk

Masterscriptie

Hoofdstuk 7 Wie brengt iedereen bij elkaar? Uit het vorige hoofdstuk blijkt dat het sociale netwerk tijdens een Eigen Kracht-conferentie bestaat uit verschillende typen netwerken. Het ene netwerk bestaat uit meer familieleden, het andere netwerk uit meer vrienden. In dit hoofdstuk wordt aan de hand van interviews met mensen die een Eigen Kracht-conferentie hebben meegemaakt, gekeken wat de redenen zijn waarom mensen uitgenodigd worden voor een Eigen Kracht-conferentie. Daarnaast wordt er ook aandacht besteed aan de voor- en nadelen van een netwerk met strong en weak ties. Ten slotte wordt er aan de hand van de interviews gekeken wat er na de conferentie gebeurt.

7-1

Waarom worden mensen uitgenodigd

Mensen uit het sociale netwerk worden om verschillende redenen uitgenodigd voor een Eigen Kracht-conferentie. Een van de belangrijkste reden is vertrouwen. “I: Oke. En waarom heeft u specifiek deze mensen uitgenodigd? R: Ik vertrouwen deze mensen I: Ja? R: Ik heb ook een andere moeilijke situatie hier en ik weet dat ik het tegen deze mensen kan vertellen.” (Moeder, EK-c voor moeder en dochter (13)) Zoals in het theoretisch kader te lezen is, is vertrouwen opgebouwd uit drie componenten, namelijk voorspelbaarheid in gedrag, betrouwbaarheid en welwillendheid. Deze specifieke componenten komen ook terug wanneer er gevraagd wordt waarom mensen uitgenodigd worden voor een Eigen Kracht-conferentie. Voorspelbaarheid komt naar voren doordat mensen uitgenodigd worden omdat op hen gerekend kan worden. Dit is bijvoorbeeld te zien in het onderstaande citaat. Iemand wordt uitgenodigd omdat de hoofdpersoon van de conferentie weet dat diegene hem zal helpen.

Masterscriptie

Nathalie Groot

46

Wie brengt iedereen bij elkaar?

“Dus ja ik moet wel zeggen, er zijn nog maar een aantal mensen waar we eigenlijk nog steeds terug op kunnen vallen en dat zijn eigenlijk mijn vader en moeder en Kim en Frank” (Moeder, EK-c voor moeder en dochter (13)) De tweede component is betrouwbaarheid. Hierbij gaat het er aan de ene kant om in hoeverre die persoon de waarheid vertelt en aan de andere kant om kwaliteiten en eigenschappen die een persoon bezit. Specifieke kwaliteiten en eigenschappen zijn ook belangrijke redenen om mensen uit te nodigen op een Eigen Kracht-conferentie. Zo omschreef een vader dat hij twee vrienden had uitgenodigd voor de conferentie, omdat zij ook een kind hebben met gedragsproblemen. Zij zaten volgens vader in hetzelfde schuitje, waardoor ze bekend waren met de situatie. Een moeder vertelde dat ze een Nederlandse vriendin heeft uitgenodigd, omdat ze zelf uit het buitenland komt en graag iemand erbij wilde hebben die wist hoe het in Nederland gaat. “Omdat Julia ik ken haar niet zo lang. Bijvoorbeeld ik heb haar uitgenodigd, omdat mijn kind was vriend van haar jongen. Zij is verkeerd met hem [hebben verkering, NG]. Ja, dat was de eerste keer ook. En het is niet makkelijk een kind met twee culturen. [. . . ] En ik groeien hier niet en daarom ik weet niet zoveel dingen en wil ik dingen vragen.” (Moeder, EK-c voor moeder en dochter (13)) Vertrouwen is een belangrijke reden om mensen uit te nodigen. Onderdelen van vertrouwen zoals de bereidheid te helpen, voorspelbaar gedrag en specifieke eigenschappen worden als specifieke redenen genoemd door hoofdpersonen om mensen uit te nodigen voor hun Eigen Kracht-conferentie. Daarnaast wordt het als belangrijk ervaren dat mensen iets kunnen bijdragen aan de situatie. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het onderstaande citaat. “Ja ze [andere mensen uit het sociale netwerk,NG] kunnen suggesties doen maar dit waren echt de mensen waar we het meeste mee hadden en die het meeste van het situatie wisten. [. . . ] We hebben wel meer kennissen maar ja die hebben of geen kinderen of daar heb je qua hulp niets aan.” (Stiefvader, EK-c voor 13 jarig meisje) Dat mensen op de Eigen Kracht-conferentie iets kunnen bijdragen is zo belangrijk, dat het ook een reden is om iemand niet uit te nodigen. “Suzanne die wilde eigenlijk der moeder er ook bij hebben, maar goed wij hadden allemaal zoiets van dat willen wij niet.[. . . ] Maar wij wilden dat niet omwille het feit dat wij toch geen vertrouwen daarin hadden. Zowel haar eigen moeder, dus de oma van Suzanne en ik ook niet, dus ja. Die heeft niets, die kan geen hulp bieden. Die kan alleen maar der grote mond opzetten op dat moment, maar wat heb je daaraan want zij kan op dat moment geen hulp bieden. Dat is ook een voorwaarde geweest dat wij daar naartoe gegaan zijn. Wij willen dat niet ,want wat hebben wij daaraan. Dan hebben we meer geouwehoer zeg maar.” (Stiefvader, EK-c voor 17 jarig meisje) Nathalie Groot

Masterscriptie

7-2 Algemene matrix

47

Wanneer iemand uitgenodigd wordt, waarin het sociale netwerk geen vertrouwen heeft, kan dit voor confrontaties op de conferentie zorgen. “Wij wilden haar partner, die haar in elkaar geslagen heeft, er eigenlijk niet bij hebben op de conferentie. Hij heeft op de conferentie ook verbaal geweld tegen mij gebruikt, waardoor ik wegliep in tranen. We konden de conferentie bijna niet afmaken. Toen hebben we besloten omdat het nog zo’n klein stukje was, om het alsnog te doen. Ik weet niet of dat de beste beslissing was.” (Oma, EK-c voor moeder en 3 kinderen (9,5,0)) Kortom vertrouwen speelt een belangrijke rol als het gaat om het uitnodigen van mensen. De hoofdpersoon nodigt mensen uit voor zijn conferentie die iets voor hem kunnen betekenen en waarvan hij weet dat hij op hen terug kan vallen.

7-2

Algemene matrix

In het vorige hoofdstuk is de matrix bekeken vanuit het perspectief van de verschillende typen sociale netwerken. Hoewel de leden van het sociale netwerk bij die typen netwerken het meest voorkomen tijdens een Eigen Kracht-conferentie, komt het weinig voor dat een sociaal netwerk uitsluitend bestaat uit bijvoorbeeld familie of vrienden. Vaak is het sociale netwerk op een conferentie samengesteld uit verschillende relaties. Deze verschillende relaties kunnen allemaal ingedeeld worden in de matrix en de plaats in de matrix kan ook iets zeggen over wat deze mensen kunnen betekenen in termen van hulp. Zoals eerder gezegd is, valt de grootste groep mensen uit het sociale netwerk onder vertrouwde strong ties. Hierbij gaat het om vrienden en familie en dan met name om opa en oma’s, oom en tantes, broers en zussen. De sterkte van de tie blijkt uit het feit dat zij een lange en goede relatie met de hoofdpersoon hebben. Ook zijn zij voor een groot deel op de hoogte van de problemen. Daarnaast is het vertrouwen groot omdat de hoofdpersoon weet wat hij aan deze mensen heeft. Op deze mensen kan teruggevallen worden, omdat zij in het verleden al hebben laten zien dat zij bereid zijn te helpen. Minder vertrouwde strong ties komen het minst voor op een Eigen Kracht-conferentie. Zoals in het bovenstaande citaat te zien is, heeft dit waarschijnlijk te maken met het feit dat het vertrouwen geschaad is en verwacht wordt dat de minder vertrouwde strong ties geen positieve bijdrage kunnen leveren aan de conferentie. Wanneer ze aanwezig zijn, spelen zij bijna geen rol in termen van hulp. Dit houdt in dat zij weinig tot geen afspraken maken en/of uitvoeren in het plan dat tijdens de conferentie wordt gemaakt. Minder vertrouwde weak ties komen vooral voor als leden van het sociale netwerk mensen uit hun eigen sociale netwerk meenemen. Het gaat dan bijvoorbeeld om een vriendin van een vriendin of een familielid van de schoonfamilie. Mensen die ingedeeld kunnen worden onder minder vertrouwde weak ties, kunnen het beste gekenmerkt worden als de onbekenden. Het feit dat ze minder vertrouwd zijn, heeft niet te maken met een relatie waarin het vertrouwen geschaad is, maar met het feit dat er nooit een relatie is geweest. Het is dus onbekend wat er van deze personen verwacht kan worden en wat zij in termen van hulp te bieden hebben. Dit blijkt ook uit hun aandeel tijdens de conferentie en de plannen. Minder vertrouwde weak ties zijn soms aanwezig op de conferentie maar spelen later bijna geen rol in het uitvoering Masterscriptie

Nathalie Groot

48

Wie brengt iedereen bij elkaar?

van het plan dat tijdens de Eigen Kracht-conferentie wordt gemaakt. Vertrouwde weak ties bestaan uit verschillende soorten relaties. Aan de ene kant kan een vertrouwde weak tie alleen voor de hoofdpersoon een vertrouwde weak tie zijn, terwijl hij voor andere leden uit het sociale netwerk een vertrouwde strong tie is. Dit kwam onder andere naar voren wanneer vrienden van ouders op de Eigen Kracht-conferentie worden uitgenodigd, waarbij het kind de hoofdpersoon is. Hun rol is met name de ondersteuning van degene waar ze een strong tie mee vormen. Aan de andere kant zijn er personen die voor iedereen, en dan met name voor de hoofdpersoon en zijn gezin, een vertrouwde weak tie zijn. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan ouders van vriendjes, mensen van school, buren of verre familieleden. Als we nogmaals kijken naar casus 3 uit het vorige hoofdstuk is te zien dat een vertrouwde weak tie, in dit geval de buurman, een belangrijke rol kan spelen. In casus 3 wordt de Eigen Kracht-conferentie van familie de Jong beschreven. Het sociale netwerk wordt als een gezinsnetwerk getypeerd, omdat de Eigen Kracht-conferentie draait om de ouders en hun negen kinderen. Het doel van de Eigen Kracht-conferentie is om het gezinsleven beter te laten functioneren. Het gezin bedenkt vele afspraken om bijvoorbeeld huishoudelijke taken te verdelen. De uitwonende zoon neemt de coördinerende rol op zich. Daarnaast heeft de buurman ook een belangrijke rol. Hij was de enige aanwezige die niet tot het gezin behoort. De taak van de buurman is om te controleren of het plan wordt uitgevoerd, bemiddelen bij ruzies en contact onderhouden met de oudste zoon over de voortgang van het plan. Waarom is deze taak aan de buurman gegeven? De buurman kan in het sociale netwerk voor de hoofdpersoon worden ingedeeld als een vertrouwde weak tie. Voor de ouders van de hoofdpersoon kan de buurman ook worden ingedeeld als een vertrouwde weak tie. Hetzelfde geldt voor alle kinderen uit het gezin. De buurman heeft dus een belangrijke rol omdat hij voor iedereen een vertrouwde weak tie is. Dit geeft hem de mogelijkheid mensen bij elkaar te brengen, omdat hij voor iedereen even ver weg staat. Een vertrouwde weak tie kan dus een schakelfunctie hebben doordat hij voor iedereen bekend is, maar tegelijkertijd ook wat verder van de situatie afstaat. De rol die bijvoorbeeld een buurman kan hebben, is anders dan wat Granovetter als een bridge omschrijft, omdat deze persoon niet twee verschillende netwerken met elkaar verbindt. De vertrouwde weak tie heeft als het ware een neutrale positie omdat hij aan niemands ‘kant’ staat. Het feit dat hij een neutrale factor is, geeft hem de mogelijkheid een verbindende rol te spelen en bij een Eigen Kracht-conferentie als bemiddelaar te fungeren. Het soort relatie dat mensen hebben, en daardoor hun positie in de matrix, leidt tot verschillende rollen als het gaat om het sociale netwerk bij een Eigen Kracht-conferentie. Zoals de onderstaande matrix laat zien, kunnen mensen die onder vertrouwde strong ties vallen, gezien worden als de coördinator of als een voorspelbaar persoon, wat vooral inhoudt dat de hoofdpersoon weet wat hij van diegene kan verwachten. Mensen die onder minder vertrouwde strong ties vallen, kunnen gezien worden als de buitenstaanders. Ondanks dat ze een strong tie vormen met de hoofdpersoon zijn ze weinig aanwezig op Eigen Kracht-conferenties. Doordat het vertrouwen niet goed is, worden zij niet betrokken bij de situatie. Wanneer ze wel aanwezig zijn op de conferentie spelen zij bijna geen rol in de afspraken die er worden gemaakt. Vertrouwde weak ties spelen aan de ene kant een ondersteunende rol en aan de andere kan een bemiddelende rol. Ten slotte zijn minder vertrouwde weak ties de onbekenden op de conferentie. Het is onduidelijk wat zij precies te bieden hebben, waardoor zij vaak een Nathalie Groot

Masterscriptie

7-3 Strong of weak ties

49

geringe rol spelen op de Eigen Kracht-conferentie. Vertrouwd

Minder vertrouwd

Strong tie

De coördinator De voorspelbare

De buitenstaander

Weak tie

De ondersteuner De bemiddelaar

De onbekende

Tabel 7-1: Rollen van de verschillende relaties in het sociale netwerk.

7-3

Strong of weak ties

Zoals hierboven te zien is, kunnen strong en weak ties uit het sociale netwerk verschillende rollen spelen. Uit de theorie blijkt dat zowel strong ties als weak ties voor- en nadelen hebben. Een voordeel van een sociaal netwerk met veel strong ties is dat de leden elkaar goed kennen, waardoor er onderling vertrouwen en een betere samenwerking is. Dit is bij een Eigen Kracht-conferentie met name te zien door de vele strong ties, zoals vrienden en familie, die worden uitgenodigd. Volgens Granovetter is een van de belangrijkste nadelen van een sociaal netwerk met veel strong ties dat informatie beperkt blijft. Doordat het netwerk erg met elkaar verbonden is, zijn de leden op de hoogte van dezelfde informatie. Op een Eigen Kracht-conferentie is dit voornamelijk terug te zien in het feit dat de strong ties binnen het sociale netwerk al op de hoogte zijn van de situatie en soms ook al voor de Eigen Krachtconferentie geprobeerd hebben te helpen. Voor een Eigen Kracht-conferentie is het dus niet zo zeer dat informatie beperkt blijft, maar dat het sociale netwerk eigenlijk al op de hoogte is van de situatie en dat de conferentie zelf hier geen nieuwe kennis of oplossingen aan toevoegt. Een van de respondenten zegt ongeveer hetzelfde over het doel van de internetpagina (E-kracht) die na de conferentie wordt opgezet: “Maar ja dat wolkie dat is ongeveer als er wat gebeurd was nou dan dat is dan ook de opzet van die e-kracht om de rest in te lichten. Maar ja omdat het toch familie en kennissen zijn, hadden ze het toch ook te horen gekregen zonder die E-kracht pagina” (Stiefvader, EK-c voor 13-jarig meisje) Het feit dat een sociaal netwerk met alleen strong ties al op de hoogte is van de situatie en vaak al geprobeerd heeft oplossingen te bedenken, betekent niet dat deze relaties niet belangrijk zijn. Strong ties bieden een ander soort hulp aan dan weak ties. Wanneer het bijvoorbeeld gaat om het overnemen van de zorg voor kinderen zijn strong ties belangrijk. Kinderen gaan voor zowel voor korte tijd (weekend logeren) als lange tijd (volledige zorg) voornamelijk naar strong ties. Deze mensen zijn namelijk voor zowel ouders als kinderen bekend. Een van de voordelen van een sociaal netwerk met weak ties is dat het leidt tot nieuwe informatie en toegang en dat het ervoor zorgt dat verschillende sociale netwerken met elkaar worden verbonden. Ook tijdens de Eigen Kracht-conferenties is te zien dat mensen uit verschillende groepen met elkaar worden verbonden. Dit zijn bijvoorbeeld verschillende vriendengroepen Masterscriptie

Nathalie Groot

50

Wie brengt iedereen bij elkaar?

of buren die samen met familieleden verantwoordelijk zijn voor dezelfde afspraken. Heel praktisch is deze verbintenis ook te zien in een netwerklijst met contactgegevens die vaak tijdens Eigen Kracht-conferenties wordt opgesteld. Het contact hoeft dan niet meer te gaan via degene die beide personen kent, maar kan rechtstreeks plaatsvinden. Uit de plannen die naar aanleiding van de Eigen Kracht-conferentie worden gemaakt, komt de mogelijkheid tot nieuwe toegang weinig naar voren. In de onderzochte dossiers is het bijvoorbeeld niet zo dat een vertrouwde weak tie voor de hoofdpersoon een baan kan regelen. Wel blijkt dat de weak ties met name met nieuwe tips, oplossingen en mogelijkheden komen waar eerder bijvoorbeeld niet aan gedacht is of eerder niet mogelijk was. Voorbeelden hiervan zijn: "Er moet gezocht worden naar een organisatie voor onderbewindstelling. De buurman raadt Humanitas aan, omdat hij daar goede ervaringen mee heeft"(EK-c voor vader en zoon (16)) Of "Thomas gaat bij buurvrouw Jolanda huiswerk maken, omdat het thuis te druk is. Met name het leerwerk zal hij bij haar doen"(EK-c voor heel gezin) Beide voorbeelden laten zien dat de weak ties op een conferentie met nieuwe informatie of oplossingen kunnen komen. Het belang van de aanwezigheid van weak ties op de conferentie kwam duidelijk naar voren tijdens een interview met een moeder van een meisje van 13. De Eigen Kracht-conferentie werd georganiseerd voor zowel moeder als dochter om de scheiding met vader te verwerken. Het sociale netwerk kan getypeerd worden als een vriendennetwerk. Van de vijf aanwezige vriendinnen kunnen er vier als vertrouwde strong tie worden gezien. De vriendinnen kennen elkaar al meer dan 10 jaar, hebben samen in een huis gewoond, eten regelmatig samen en werken samen. Een vriendin kan worden gezien als een vertrouwde weak tie. Dit was de moeder van het vriendje van de dochter. Ze kennen elkaar nog maar net en er is niet heel intensief contact. “I: Oke en zou u mij iets over de conferentie willen vertellen? Hoe ging dat precies? R: Toen wij zitten in de conferentie, de Eigen Kracht-coördinator was weg en de maatschappelijk werker ook en wij worden een beetje..wij wisten het niet hoe het gaat. I: Jullie wisten niet zo goed wat je moest doen? R: Ja precies. Omdat het was voor ons . . . het was dezelfde dingen wat wij thuis ook doen. Bijvoorbeeld er gebeurt iets en ik bel naar Anna ‘shit ik ben zo boos, dit en dat, blablabla’ weet je wel. En zij zei ‘blijf rustig, dit kan, dit en dat’. Weet je wel. Wij doen dit zo, dat zijn we gewend. En dan op de conferentie . . . het was niets nieuws. I: Dus u hoefde niet een conferentie te hebben omdat u dat al met uw vriendinnen doet R: Precies. En dan Julia, zij is coach. [. . . ] Zij heeft heel veel nieuwe dingen naar ons gegeven. Dat was leuk. Omdat Julia, ik ken haar nog niet zo lang.” (Moeder, EK-c voor moeder en dochter(13)) Moeder beschrijft dat ze in eerste instantie niet goed wisten wat ze moesten doen, omdat samenkomen en praten iets is, dat moeder al vaak doet met haar vriendinnen. Julia, de Nathalie Groot

Masterscriptie

7-4 Wat gebeurt er na de Eigen Kracht-conferentie?

51

vertrouwde weak tie in dit sociale netwerk, kon met ideeën en oplossingen komen die nieuw waren, omdat zij normaal gesproken niet aanwezig is wanneer de rest van het sociale netwerk bij elkaar komt. Een andere respondent beschrijft dat op de conferentie waarbij het sociale netwerk bestond uit verschillende weak ties, de ex-partner van haar dochter de leiding nam. Dit was positief voor de conferentie. “Ik vond de eigen kracht, het doel op zich van de eigen kracht was goed. Dat werkte op dat moment. Daar was niets mis aan. Het werkte ook omdat Mike nam de rol om dingen op te schrijven. Dat was eigenlijk het moment, omdat ik Mike niet zo goed kende, dat was een vakantieliefde, mijn dochter kwam terug van vakantie en was zwanger en hij was verdwenen. Ik heb hem wel een paar keer heel vaag, kort gesproken. Ook omdat wij hun zoon bij hen aan de deur brachten omdat mijn dochter het niet kon handelen om haar zoon daar naar toe te brengen in het weekend. Maar niet hem ooit echt gezien in die rol. En ik was eigenlijk verbaasd. Ik was supertrots. Ik had echt iets van nou..hij liet kwaliteiten zien, die ik eigenlijk niet verwacht had. Hij kon de leiding nemen en dat deed hij hartstikke goed. Hij was heel beschermelijk over mij ook.” (Oma, EK-c voor moeder en 3 kinderen (9,5,0)) Zowel strong als weak ties spelen dus een belangrijke rol op een Eigen Kracht-conferentie. Beide kunnen op verschillende manieren hulp bieden. Zo nemen strong ties vaak de zorg voor kinderen over, terwijl weak ties met nieuwe ideeën en mogelijkheden kunnen komen die voorheen nog onbekend waren.

7-4

Wat gebeurt er na de Eigen Kracht-conferentie?

Tot dusver is er alleen gekeken naar de plannen die opgesteld zijn tijdens de conferenties. Interessant is om te zien wat er na het opstellen van het plan gebeurt. Omdat het plan na het opstellen niet verder op papier wordt bijgewerkt, is dit aan de respondenten tijdens de interviews gevraagd. Gezien het kleine aantal geïnterviewde mensen kunnen er geen conclusies worden getrokken voor alle Eigen Kracht-conferenties. De respondenten geven echter wel een interessant beeld over de voortgang van het plan. Alle vier respondenten hebben de Eigen Kracht-conferentie als positief ervaren. De opzet van de Eigen Kracht-conferentie en het idee dat je met vrienden en familie samen een plan maakt, spreekt de respondenten aan. Een van de respondent zag de Eigen Kracht-conferentie als de laatste manier om zelf nog invloed te hebben op de situatie. “En nu zie ik eigenlijk, dat was eigenlijk, zo zie ik het, het laatste redmiddel waar we zelf ook nog wel wat aan konden doen.” (Stiefvader, EK-c voor 13 jarig meisje) Een andere respondent ervaarde de Eigen Kracht-conferentie positief omdat het haar een steuntje in de rug gaf om het een en ander te veranderen in haar leven. Masterscriptie

Nathalie Groot

52

Wie brengt iedereen bij elkaar?

“Het is de eerste stap om dingen te bewegen. Voor jij bent echt op de weg kan gaan. Jij maakt een daad. Begrijp je het. Ik was heel depressief, weetje en op deze moment kan je heel makkelijk dingen naar de andere dag ‘ik doe het volgende week wel’. En dan nee, dan niet, deze dag wij gaan het nu doen.” (Moeder, EK-c voor moeder en dochter (13)) Naast dat de respondenten positief zijn over de opzet van de conferentie, zijn ze ook heel tevreden met de coördinatoren die ze voor de conferentie hadden. “M: Wat ik wel heel erg leuk vond van de Eigen Kracht-coördinator dat die belde af en toe even tussendoor van hoe gaat het nou. Ja dat vond ik wel, ja dat vond ik echt top! I: Ja? V: Ja en ook daarna. Want de E-kracht was eigenlijk, nou ja zij had die opzet gemaakt. Nou ja ze had der werk gedaan. En dan toch nog even een paar weken later bellen van hoe het ging. En ja dat hebt ze twee of drie keer gedaan. En ja dat vind ik op zich heel netjes.” (Moeder en stiefvader, EK-c voor 13-jarig meisje) De respondenten zijn blij met de persoonlijke aanpak van de coördinatoren. Ook het feit dat ze na de conferentie nog contact opnemen om te kijken hoe het gaat, kunnen de respondenten waarderen. Wat er na de Eigen Kracht-conferentie gebeurd is, is voor de respondenten verschillend. Twee respondenten kijken positief terug op de conferentie. De conferentie heeft gezorgd voor een aantal veranderingen, maar heeft uiteindelijk niet helemaal het resultaat gehad zoals zij dat gehoopt hadden. Zelf omschrijven zij dit als volgt: “V: Ik vind de opzet heel goed. M: Kijk ik kan niet zeggen dat het niet gewerkt heb, want er zijn toch wat dingen die wel hebt gewerkt. V: Ja, je moet het zien, ik zie het zo. De e-kracht [EK-c, NG] opzet is perfect in 9 van de tien gevallen, alleen zijn wij dat tiende geval waar het niet heeft gewerkt zoals het de bedoeling was. [. . . ] Nou ja op een gegeven moment ja, redden we het zelf niet meer, maar ook niet de mensen van het netwerk. We kennen er nog wel mee praten, maar als opvang of als afkoelperiode, nou ja dat gaat niet lukken. Dat doet ze gewoon niet. I: Maar als we een beetje een conclusie maken, hebben jullie wel het idee dat het jullie een beetje geholpen heeft zo’n EK-c? M: Zeker zeker. Ja in het begin vooral. En daarna, ja daarna is het gewoon niets geworden. Maar dat ligt niet aan de e-kracht zelf, maar meer aan de situatie. V: Ja het is een iets ander geval dan ja, ja de doorsnee probleemgevallen denk ik. M: Nou er zijn nog meer kinderen die zo zijn hoor, het is niet alleen Sarah. Het ken te gek ook. V: Nee maar ik bedoel, wat ik net tegen der zei in 9 van de 10 gevallen zal het wel werken, alleen wij zijn in dit geval het tiende geval, waar het ja M: waar het niet gewerkt heeft. V: Ja waar het netwerk, nou niet uit elkaar gevallen is, maar waar je bij ja sommige Nathalie Groot

Masterscriptie

7-4 Wat gebeurt er na de Eigen Kracht-conferentie?

53

dingen wel op terug kan vallen en heel veel dingen niet. Niet de dingen van wat echt de opzet was.” (Moeder en Stiefvader, EK-c voor 13 jarig meisje) Hoewel ouders positief tegenover de conferentie staan, heeft het niet helemaal het gewenste resultaat opgeleverd. Ouders verklaren dit zelf door te stellen dat hun situatie net iets anders was dan andere situaties waarschijnlijk zullen zijn. Ook een andere respondent vertelt dat hij de Eigen Kracht-conferentie een positieve bijdrage vond leveren. Hij vond het echter jammer dat niet alle afspraken zijn uitgevoerd. “Nou samenvattend weinig mensen inderdaad, de afspraken die gemaakt zijn daar is gewoon 80% niet van nagekomen en vandaar ook dat wanneer ze mij van de Fabriek belde en de gesprekken die ik met oma gehad heb, dat ze zeiden nou goed ze komt hier helemaal niet. Dat vind ik jammer. Voordeel ervan is denk ik toch, je bent toch een aantal uur bezig geweest, dat ze het toch in haar koppie heeft opgeslagen. En dat ze zich daardoor toch gerealiseerd heeft he ik moet toch dit en dat in orde hebben. Anders komt het niet goed. En dat is denk ik het voordeel is geweest van die EKC.” (Stiefvader, EK-c voor 17 jarig meisje) De derde respondent vindt dat de Eigen Kracht-conferentie positief heeft bijdragen aan de situatie van haar dochter en kleinkinderen. Het sociale netwerk bestond uit verschillende personen die met elkaar een weak tie vormen. Na de conferentie is het ongeveer een jaar goed gedaan. De afgelopen maand is de situatie weer verslechterd waardoor zij erover denkt om een nieuwe conferentie aan te vragen. “Het heeft in ieder geval iedereen bij elkaar gebracht. Ik denk dat dat een heel goed ding is. Want het heeft wel gewerkt. De vader van de oudste heeft gezegd we moeten ervoor zorgen dat we die jongens bij elkaar houden, zoveel mogelijk. Om eigenlijk het verdriet dat mama even uit de picture is weg te nemen. Zodat er niet zeg maar van alles uit elkaar valt. En dat is ons gelukt. Ik ben blij dat ik het gedaan heb, dat ik het meegemaakt heb.” (Oma, EK-c voor moeder en 3 kinderen (9,5,0)) Ook de laatste respondent kijkt positief terug op haar conferentie. Sinds de conferentie is er veel veranderd in positieve zin. “R: Wij hadden niet echt een plan, omdat dit is ook echt heel Nederlands een plan maken hahaha. Ja met ons gaat meer flexibel. En dan met ons dingen dat lukt. Ja ik heb mijn bedrijf en ik heb nieuwe winkels waaraan ik mijn dingen kan verkopen. Dat is veel voor een jaar. [. . . ] I: Maar kunt u zeggen, is er veel veranderd na de EKC? R: Ja. Het was positief. Voor mij was positief. Heeft niet echt dingen dat gebeurd, maar nee. Maar die beweging van dit doen, daar krijg ik energie van, ik word meer sterker. Dat is voor mijzelf dingen doe. [. . . ] I: En hebben jullie het er dan nog steeds over? Over de conferentie, van misschien moeten Masterscriptie

Nathalie Groot

54

Wie brengt iedereen bij elkaar?

we nog een keer bij elkaar komen? R: Wij komen heel vaak bij elkaar haha I: Ja maar niet . . . R: Nee maar ja want wij doet de laatste maanden wij maken ook een cursus. Julia komt twee keer per maand hier voor twee uur met ons. En zij steunt ons voor baan, voor positie in de markt. Omdat dit is niet alleen ik. Het is heel veel mensen dat bijvoorbeeld buitenlander mensen. [. . . ]En dan bijvoorbeeld die dat is iets dat komt van daar [respondent laat een papier zien met haar naam in het midden, omringd door positieve eigenschappen van zichzelf,NG]. Ik laat het hier omdat ik het elke dag kan zien. Wat mijn vrienden vindt van mij. Mijn positieve dingen, onze positieve kanten laten zien.” (Moeder, EK-c voor moeder en dochter (13)) De vraag hoe het komt dat de ene Eigen Kracht-conferentie beter uitgepakt heeft dan de andere is lastig te beantwoorden. Doordat er maar vier interviews zijn uitgevoerd kan er geen eenduidige conclusie worden getrokken. Een mogelijke verklaring is dat het te maken heeft met de hoofdpersoon van de conferentie. Bij de eerste twee respondenten draaide de conferentie om een kind. Bij de laatste twee respondenten ging de conferentie meer over de moeder. De twee eerste respondenten stellen dat de kinderen op een gegeven moment niet meer wilden meewerken, waardoor het moeilijk werd om de afspraken uit te voeren. “En voor de rest ligt het inderdaad aan jezelf . Dat is twee keer het struikelblok geweest, twee keer dat weet ik zeker. Je vrienden kunnen er wel achter staan, maar je moet zelf ook wat doen.” (Stiefvader, EK-c voor 17-jarig meisje) En andere mogelijke verklaring heeft te maken met de aard van de problemen waarvoor een Eigen Kracht-conferentie is georganiseerd. Bij de eerste twee conferenties was er sprake van meerdere problemen met daarnaast ook een moeilijke gezinssituatie. De laatste conferentie werd georganiseerd om moeder beter in haar vel te laten zitten en vooruitgang te boeken op het gebied van werk. “I: Maar want u zei er is veel veranderd na de EK-c? R: Ja I: En dat is voornamelijk dat u meer werk heeft en zijn er nog andere dingen? R: Ik heb niet zo echt een probleem met andere dingen. I: Oke dus het was voornamelijk voor R: Ja ik heb een leuke meisje, een leuke vriend, bijna leuk huis, dat komt nog haha.” (Moeder, EK-c voor moeder en dochter (13)) Een laatste mogelijke verklaring voor het feit dat de ene conferentie beter ging dan de andere heeft te maken met het soort sociale relaties die aanwezig waren op de conferentie. Het sociale netwerk bij de conferenties bestond voornamelijk uit strong ties. De weak ties die aanwezig waren, waren vrienden van ouders. Tussen ouders en deze vrienden is sprake van een vertrouwde strong ties. De laatste twee conferenties bestonden uit strong ties en weak ties. Zoals de citaten laten zien, hebben de weak ties een belangrijke bijdrage geleverd tijdens en Nathalie Groot

Masterscriptie

7-5 Conclusie

55

na de conferentie. Het zou dus mogelijk kunnen zijn dat de laatste conferenties meer resultaat opleverden, omdat de aanwezige weak ties met nieuwe ideeën en oplossingen konden komen.

7-5

Conclusie

Uit dit hoofdstuk kan geconcludeerd worden dat vertrouwen een belangrijke rol speelt bij een Eigen Kracht-conferentie. Dit begint al bij het uitnodigen van mensen voor de conferentie. Mensen worden uitgenodigd omdat de hoofdpersoon weet dat hij op hun kan bouwen, omdat ze bepaalde eigenschappen en/of kwaliteiten bezitten en omdat ze iets kunnen bijdragen aan de situatie. Het belang van vertrouwen is ook terug te vinden in het soort hulp dat tijdens een Eigen Kracht-conferentie wordt geboden. Vertrouwde strong ties bieden andere soort hulp dan vertrouwde weak ties. Opvallend is de belangrijke rol die vertrouwde weak ties kunnen spelen. Door hun positie kunnen zij met nieuwe ideeën en oplossingen komen. Daarnaast kunnen zij ook een neutrale positie hebben, waardoor ze verschillende mensen uit het sociale netwerk met elkaar kunnen verbinden.

Masterscriptie

Nathalie Groot

56

Nathalie Groot

Wie brengt iedereen bij elkaar?

Masterscriptie

Hoofdstuk 8 Conclusie Zelfredzaamheid onder burgers wordt steeds belangrijker gevonden. Burgers moeten door middel van hun eigen kracht eerst zelf hun problemen proberen op te lossen, voordat zij hulp vragen bij de overheid. Deze zelfredzaamheid geldt voor iedereen in de samenleving, dus ook voor kwetsbare burgers. Een van de manieren waarin het idee van zelfredzaamheid tot uiting komt, is door middel van een Eigen Kracht-conferentie. Tijdens een Eigen Kracht-conferentie komt het sociale netwerk van iemand bij elkaar om samen oplossingen voor de problemen te zoeken. Het idee hierachter is dat mensen zelf het beste in staat zijn oplossingen te bedenken voor hun problemen, vooral als zij hierin ondersteund worden door hun sociale netwerk. Het sociale netwerk is belangrijk bij een Eigen Kracht-conferentie. Sociale netwerken kunnen echter erg van elkaar verschillen, bijvoorbeeld in grootte of samenstelling. In dit onderzoek is gekeken of het soort sociale netwerk invloed heeft op een Eigen Kracht-conferentie. Dit is gedaan aan de hand van de volgende onderzoeksvraag: Welke verschillende typen sociale netwerken zijn er te onderscheiden tijdens een Eigen Krachtconferentie en welke effecten hebben de verschillende typen sociale netwerken op de Eigen Kracht-conferentie? Deze vraag is beantwoord door enerzijds te kijken naar het soort relaties in het sociale netwerk aan de hand van Granovetters onderscheid in strong en weak ties. Het idee hierbij is dat een sociaal netwerk met strong ties voor meer vertrouwen en samenwerking zorgt, terwijl een sociaal netwerk met weak ties voor nieuwe ideeën, mogelijkheden en toegang zorgt. Anderzijds is er gekeken naar de rol van vertrouwen. Omdat het bij een Eigen Kracht-conferentie gaat om persoonlijke problemen van mensen, is het mogelijk dat mensen die onderdeel van het probleem zijn, behoren tot het sociale netwerk en ook op de conferentie aanwezig zijn. Iemand kan dus bijvoorbeeld een strong tie met iemand anders vormen, terwijl er onderling sprake is van weinig vertrouwen. Aan de hand van deze twee concepten, het soort relatie en de mate van vertrouwen, is een matrix opgesteld, waarin de sociale relaties die aanwezig zijn op de Eigen Kracht-conferentie ingedeeld kunnen worden. De matrix bestaan uit vertrouwde strong ties, minder vertrouwde strong ties, vertrouwde weak ties en minder vertrouwde weak ties.

Masterscriptie

Nathalie Groot

58

Conclusie

Voordat het onderzoek uitgevoerd is, is er eerst gekeken wat er reeds bekend is over het sociale netwerk bij een Eigen Kracht-conferentie, door middel van een meta-analyse van bestaand wetenschappelijke onderzoek. Uit de meta-analyse van bestaande wetenschappelijke onderzoek kan worden geconcludeerd dat er weinig tot geen direct onderzoek gedaan is naar de samenstelling van het sociale netwerk tijdens Eigen Kracht-conferenties. Uit de onderzoeken blijkt wel dat de opkomst van familie tijdens de conferenties groot is. Mensen die een Eigen Kracht-conferentie hebben meegemaakt, kijken hier positief op terug. Daarnaast blijkt uit de onderzoeken dat een Eigen Kracht-conferentie ervoor zorgt dat familie weer bij elkaar gebracht wordt en/of familiebanden versterkt worden. Ook uit dit onderzoek kan worden geconcludeerd dat familie een belangrijke rol speelt, doordat zij in de meeste gevallen aanwezig zijn op de Eigen Kracht-conferentie. Hierbij gaat het niet alleen om directe familie, maar ook om schoonfamilie, stieffamilie en ex-familie. Naast familie zijn er vooral vrienden op de Eigen Kracht-conferentie aanwezig. De overige groep aanwezigen bestaan uit buren, kennissen, mensen van een vereniging/kerk, ouders van vriendjes, mensen van school en professionals. Uit de data kunnen vijf verschillende typen sociale netwerken onderscheiden worden. Ten eerste het familienetwerk, dat zich kenmerkt doordat de meeste aanwezigen op de conferentie familieleden zijn. Dat familie belangrijk is, blijkt uit het feit dat het familienetwerk verreweg het meeste voorkomt op de Eigen Kracht-conferenties. Het tweede type netwerk is het gezinsnetwerk. Dit netwerk wordt gekenmerkt doordat alle aanwezigen op de conferentie uit hetzelfde gezin komen. Het gaat dan om grote gezinnen, waarbij een deel van de (volwassen) kinderen uitwonend is, eventueel met hun eigen gezin. Het derde type netwerk is het vriendennetwerk en kenmerkt zich doordat de meeste aanwezigen op de conferentie vrienden zijn. Het vierde type netwerk is het gemengde netwerk. Het gemengde netwerk kenmerkt zich door een combinatie van aanwezigen, zoals familie, vrienden, school en professionals. Het laatste type netwerk is het professionele netwerk. Het professionele netwerk kenmerkt zich door het kleine aantal aanwezigen uit het sociale netwerk van de hoofdpersoon en in verhouding meer aanwezige professionals. De verschillende typen netwerken vallen ook samen met verschillende sociale relaties. Zo bestaat het familienetwerk voornamelijk uit vertrouwde strong ties, omdat er vaak sprake is van een lange relatie en de familieleden zijn meestal op de hoogte van de situatie. Familie kan ook ingedeeld worden onder minder vertrouwde strong ties, hiervan is sprake als het onderlinge vertrouwen door eerdere gebeurtenissen geschaad is. Ten slotte kunnen familieleden ook onder vertrouwde weak ties vallen. Er kan dan gedacht worden aan verre familieleden, soms vaders of ex-familie. Het gezinsnetwerk bestaat uit vertrouwde strong ties, omdat alle leden deel uitmaken van hetzelfde gezin. De overige typen netwerken, het vrienden-, gemengde en professionele netwerk, kunnen uit verschillende soorten relaties bestaan. Een overzicht van alle verschillende sociale relaties bij Eigen Kracht-conferenties is terug te vinden in de onderstaande matrix. Aan de ene kant is te zien dat er sprake is van verschillende sociale netwerken op Eigen Krachtconferenties door de verschillende typen netwerken die er te onderscheiden zijn. Aan de andere kant verschillen de sociale netwerken ook van elkaar in het soort relaties, strong of weak tie, en de mate van vertrouwen. Vertrouwen blijkt een grote rol te spelen bij het sociale netwerk van een Eigen Kracht-conferentie. Dit begint al wanneer er mensen uitgenodigd worden Nathalie Groot

Masterscriptie

59

Vertrouwd

Minder vertrouwd

Strong tie

Familieleden, Gezinsleden Vrienden

Familieleden met problemen

Weak tie

(verre)familieleden, vaders, ex-familie, Kenissen, Ouders van vriendjes Mensen van kerk, verenging etc. Buren, Leraren

Vrienden van vrienden,

Tabel 8-1: De matrix.

voor de conferentie. Mensen worden uitgenodigd omdat zij voorspelbaar zijn in gedrag. De hoofdpersoon weet wat hij aan hen heeft. Daarnaast worden mensen uitgenodigd vanwege bepaalde eigenschappen of kenmerken die mensen bezitten, die kunnen bijdragen aan de hulp. Ten slotte worden mensen uitgenodigd omdat de hoofdpersoon weet dat zij bereid zijn te helpen. Al deze componenten samen zijn onderdelen van vertrouwen. Er kan daarom worden gesteld dat mensen voor een Eigen Kracht-conferentie uitgenodigd worden omdat de hoofdpersoon deze mensen vertrouwt. De vraag is nu of de verschillende typen sociale netwerken leiden tot verschillen in de Eigen Kracht-conferenties. Als er eerst gekeken wordt naar de vijf typen sociale netwerken is te zien dat er binnen een familienetwerk specifiek twee soorten hulp worden geboden. Allereerst wordt, indien nodig, de zorg voor kinderen, zowel gedeeltelijk als volledig, door familieleden overgenomen. Vaak wordt dit gedaan door ooms en/of tantes van de kinderen. Dat de zorg overgenomen wordt door de familie, heeft waarschijnlijk te maken met de vertrouwensband die er bestaat tussen ouders en hun broers en zussen. De tweede manier van hulp bieden door familie wordt gedaan door een coördinerende rol. Een familielid neemt dan taken over van ouders. Zo wordt dit familielid bijvoorbeeld contactpersoon voor school en andere officiële instanties en regelt andere belangrijke zaken. De coördinerende rol wordt vaak opgenomen door nichten, volwassen kinderen uit het gezin of ooms en tantes. Deze coördinerende rol is ook te zien binnen het gezinsnetwerk. Volwassen (uitwonende) kinderen nemen deze rol dan vaak op zich. Binnen een vriendennetwerk is de hulp die geboden wordt zowel praktisch als emotioneel van aard. Vaak zijn binnen een vriendennetwerk vrienden van de ouders van het gezin aanwezig. Hun rol op de conferentie is dan ook met name de ondersteuning van de ouders. Ook vrienden nemen vaak de zorg van kinderen over. Hierbij gaat het dan om meer incidentele zorg, zoals oppassen of op een vaste dag iets leuks gaan doen met de kinderen. In een gemengd netwerk is er sprake van verschillende soorten hulp. Familie en vrienden nemen dezelfde rollen op zich die beschreven zijn bij het familie- en vriendennetwerk. Overige aanwezigen zoals ouders van vriendjes of vrijwilligers/buddy’s bieden verschillende vormen van ondersteuning zoals bijvoorbeeld de kinderen naar school brengen, leuke dingen doen met moeder of huiswerkbegeleiding. Bij een professioneel netwerk is de hulp, die wordt geboden afhankelijk van de mensen uit het sociale netwerk, die aanwezig zijn. Ondanks dat er een klein sociaal netwerk op de conferentie aanwezig is, blijft het sociale netwerk ongeveer evenveel zelf doen als in vergelijking met de andere typen sociale netwerken. Masterscriptie

Nathalie Groot

60

Conclusie

Uit de verschillende typen netwerken kan geconcludeerd worden dat strong ties, en dan met name vertrouwde strong ties, een belangrijke rol spelen op Eigen Kracht-conferenties. Zij zorgen voor vertrouwen en structuur binnen het sociale netwerk. Weak ties spelen echter ook een hele belangrijke rol binnen het sociale netwerk bij Eigen Kracht-conferenties, omdat zij voor nieuwe ideeën, mogelijkheden en oplossingen zorgen. Tijdens een Eigen Kracht-conferentie met veel strong ties is het sociale netwerk vaak al op de hoogte of is het voor het sociale netwerk moeilijk te bedenken wat ze precies moeten doen, omdat ze in het dagelijks leven ook al vaak bij elkaar komen en praten over de problemen die spelen. Een weak tie is minder verbonden met zowel de hoofdpersoon als de rest van het sociale netwerk. Op de conferentie kan de weak tie daarom met nieuwe mogelijkheden komen die daarvoor nog onbekend waren. Een weak tie kan ook een belangrijke rol spelen door zijn neutrale positie. Een weak tie heeft een neutrale positie wanneer hij voor iedereen een weak tie is. Wanneer een kind bijvoorbeeld de hoofdpersoon van de conferentie is en er zijn vrienden van de ouders aanwezig, zullen deze vrienden hoogstwaarschijnlijk (vertrouwde) weak ties zijn voor het kind. Voor de ouders zijn deze vrienden (vertrouwde) strong ties. Een buurman kan bijvoorbeeld een neutrale positie hebben, omdat hij voor zowel het kind als ouders een weak tie is. Een neutrale weak tie kan invloed hebben, omdat hij aan niemands kant staat. Hierdoor wordt hij door iedereen geaccepteerd en is de neutrale weak tie in staat te bemiddelen. Het bovenstaande geldt alleen voor vertrouwde weak ties. Wanneer minder vertrouwde weak ties aanwezig zijn op de conferentie spelen zij bijna geen rol. Dit is te verklaren doordat er geen band is. De hoofdpersoon weet daarom niet wat hij van hen kan verwachten. Omdat minder vertrouwde weak ties onbekend zijn voor de hoofdpersoon spelen zij bijna geen rol op en na de Eigen Kracht-conferentie. Het soort netwerk heeft dus invloed op het soort hulp dat wordt geboden. Het sociale netwerk van de hoofdpersoon op de Eigen Kracht-conferentie met veel strong ties is vaak een sociaal netwerk, dat uit veel familie en vrienden bestaat. De hulp die door dit netwerk wordt geboden, is anders dan bij een gemengd netwerk, waarbij het sociale netwerk van de hoofdpersoon uit zowel strong als weak ties bestaat. Ondanks de verschillen tussen de verschillende netwerken en de verschillende soorten hulp die er wordt geboden, is het bij alle soorten netwerken zo dat de meeste hulp door het netwerk zelf wordt geboden. Daarnaast is het zo dat er tijdens een Eigen Kracht-conferentie niet een specifiek onderwerp aangepakt wordt, bijvoorbeeld het welzijn van het kind, maar dat verschillende onderwerpen die belangrijk zijn voor de hoofdpersoon, bijvoorbeeld het welzijn van het kind, zoeken naar een nieuwe woning en schuldhulpverlening, worden aangepakt. De uitkomsten van de Eigen Kracht-conferentie zijn in dit onderzoek verschillend. Hoewel alle respondenten de conferentie zelf positief hebben ervaren, was voor een deel de uitkomst toch anders dan verwacht. In dit onderzoek kan hier geen eenduidige verklaring voor worden gegeven. Een van de mogelijke verklaringen is dat bij de twee Eigen Kracht-conferenties waar de resultaten anders waren dan verwacht, het sociale netwerk uit strong ties bestond. Er was dus geen neutrale weak tie aanwezig die kon bemiddelen of een weak tie die met nieuwe ideeën kon komen. Op de twee Eigen Kracht-conferenties die wel het gehoopte resultaat gegeven heeft, was dit wel het geval.

Nathalie Groot

Masterscriptie

8-1 Discussie

61

Concluderend kan er gesteld worden dat het sociale netwerk een belangrijk onderdeel van een Eigen Kracht-conferentie is. Er zijn verschillende soorten sociale netwerken te onderscheiden. Dit onderscheid is gebaseerd op de mensen die uitgenodigd worden voor de conferentie. De verschillende soorten relaties bieden verschillende mogelijkheden op de Eigen Kracht-conferentie. Zowel de mate van verbondenheid als de mate van vertrouwdheid binnen het netwerk spelen hierbij een grote rol. Vertrouwde strong ties kunnen voorspelbaarheid en vastigheid bieden, terwijl vertrouwde weak ties met nieuwe ideeën en mogelijkheden kunnen komen. Voor een Eigen Kracht-conferentie geldt dus dat niet alleen de mensen van dichtbij belangrijk zijn, maar ook de mensen van ver een belangrijke toevoeging aan de Eigen Kracht-conferentie zijn.

8-1

Discussie

De focus op het sociale netwerk in dit onderzoek is nieuw binnen onderzoek naar Eigen Krachtconferenties. Weinig tot niets is bekend over de rol van het sociale netwerk bij een Eigen Kracht-conferentie. Deze scriptie heeft daarom een bijdrage geleverd aan de kennis omtrent Eigen Kracht-conferenties. Door beter te weten welke mensen uit het sociale netwerk van iemand welke hulp kunnen bieden, kan een Eigen Kracht-conferentie specifieker in bepaalde situaties worden ingezet. Een nadeel van dit onderzoek is het aantal interviews dat is afgenomen. Geprobeerd is om door middel van de interviews de conclusies uit het dossieronderzoek te controleren. Doordat het moeilijk was respondenten voor de interviews te werven, is dit niet helemaal mogelijk. Daarnaast kwamen er tijdens de interviews interessante onderwerpen naar voren, waarvan op basis van enkele interviews weinig geconcludeerd kan worden, maar waarschijnlijk wel speelt bij meerdere Eigen Kracht-conferenties. Een voorbeeld hiervan is dat een van de respondenten vertelde dat een aantal dominante aanwezigen de conferentie bepaalden. Dit is ook teruggekomen in de meta-analyse van bestaand wetenschappelijke onderzoek, maar niet in de verdere interviews. Indien er meer interviews waren afgenomen, had dit thema eventueel verder uitgewerkt kunnen worden.

8-2

Aanbevelingen

Nader onderzoek naar de rol van het sociale netwerk is nodig om vast te kunnen stellen of strong ties uit het sociale netwerk voornamelijk vertrouwen en een coördinerende rol bieden en weak ties uit het sociale netwerk met nieuwe mogelijkheden en ideeën komen. Hierbij zal met name kwalitatief onderzoek, bijvoorbeeld door interviews met mensen die een Eigen Kracht-conferentie meegemaakt hebben, een beter beeld vormen. Daarnaast is het raadzaam om meer onderzoek te doen naar de langdurige effecten van Eigen Kracht-conferenties. De meeste huidige onderzoeken richten zich op de ervaring van de conferentie en minder op de specifieke uitkomsten of veranderingen na de conferentie. Ten aanzien van de Eigen Kracht-centrale kunnen er twee aanbevelingen worden gedaan. Ten eerste door beter te weten welke rollen het sociale netwerk op zich neemt, kunnen Eigen Kracht-conferenties beter ingezet worden. Is de noodzaak bijvoorbeeld dat de zorg van een kind overgenomen wordt, dan zal het goed zijn om een aantal vertrouwde strong ties op de conferentie aanwezig te hebben. Een tweede aanbeveling is dat een Eigen Kracht-conferentie misschien eerder ingezet moeten worden. Tijdens twee van de interviews kwam naar voren dat de respondenten liever een conferentie gehad hadden op het moment dat er minder speelde. Masterscriptie

Nathalie Groot

62

Conclusie

Op dit moment lijkt het dat een Eigen Kracht-conferentie als laatste redmiddel ingezet word, terwijl het sociale netwerk misschien beter kan helpen als de situatie wat rustiger is.

Nathalie Groot

Masterscriptie

Bijlage 1: Opzet van een plan naar aanleiding van een Eigen Kracht-conferentie

Eigen Kracht-conferentie De conferentie betreft: Leeftijd: Datum conferentie: Aanwezige minderjarigen: Aanwezige volwassenen: Afwezigen die wel bijgedragen hebben aan de conferentie: Aanwezigen bij de eerste en laatste fase van de conferentie: De voorgelegde vraag / vragen:

Het plan Plan geaccepteerd door: alle aanwezigen Als sitebeheerder E-kracht is gekozen: Als in de praktijk blijkt dat het plan dient te worden aangepast, komen de volgende mensen bij elkaar: Masterscriptie

Nathalie Groot

64

Bijlage 1: Opzet van een plan naar aanleiding van een Eigen Kracht-conferentie

Vanuit de familie en het sociaal netwerk: Vanuit de hulpverlening: Wie van deze mensen neemt contact op met de anderen om bij elkaar te komen en het plan aan te passen? Afspraken over het voortgangsgesprek

Deze vindt plaats op: Daarbij zullen aanwezig zijn: Vanuit de familie en het sociaal netwerk: Vanuit de hulpverlening: Wie van deze mensen neemt contact op met de anderen om bij elkaar te komen voor het bespreken van de voortgang? Zijn er hulpverleners of betrokkenen van wie de deelnemers vinden dat zij het plan ook moeten ontvangen? Ik verklaar dat alles wat hierboven staat de ware en juiste weergave is van de afspraken die zijn opgenomen in het plan van de conferentie. Coördinator: Datum: Plaats: Bijlage: Informatie van de hulpverlener (indien van toepassing)

Nathalie Groot

Masterscriptie

Bijlage 2: Schema voor de analyse van de dossiers

Algemene gegevens Datum conferentie: Hoofdpersoon: Situatie: Aanwezig op de EK-c Relatie Familie Stieffamilie Exfamilie Vrienden Vrienden van vrienden Buren Vereniging School Professionals

Aanwezig

Niet aanwezig op EK-c, maar wel bijdrage Voorbeeld Relatie Familie Professionals

Masterscriptie

Aanwezig

Nathalie Groot

66

Bijlage 2: Schema voor de analyse van de dossiers

Wie doet wat? Voorbeeld Relatie Familie Stieffamilie Vrienden Professionals

Afspraken

Bijzonderheden: Matrix Vertrouwd

Minder vertrouwd

Strong tie Weak tie

Kenmerken: • Totaal aanwezigen EK-c, hoeveel alleen bijdrage, hoeveel uit sociaal netwerk, hoeveel van school, hoeveel professionals • Type netwerk en waarom • Hoeveel afspraken en door wie uitgevoerd • Type afspraken

Nathalie Groot

Masterscriptie

Bijlage 3: Vragenlijst interview

Algemene informatie • Hoofdpersoon van de conferentie: • Datum: • Datum Eigen Kracht-conferentie: Voor de Eigen Kracht-conferentie • Kunt u vertellen waarom er een Eigen Kracht-conferentie is georganiseerd? • Waarom heeft u voor een Eigen Kracht conferentie gekozen? De Eigen Kracht-conferentie • Wie waren er allemaal aanwezig op de EK-c? (schema) Alleen bijdrage? • Wat is de relatie van deze mensen tot de hoofdpersoon? • Hoe lang kent de hoofdpersoon deze mensen al? • Hoe vaak is er contact? • Zijn er mensen die u niet wilde uitnodigen? Waarom? • Hebben de mensen die u heeft uitgenodigd zelf ook mensen voorgesteld? • Kunt u beschrijven waarom u deze mensen heeft uitgenodigd? • Waarom wilden deze mensen meedoen aan de conferentie? • Was iedereen voor de conferentie al op de hoogte van de situatie? • Vragen de mensen uit het netwerk advies aan elkaar (afgezien van EK-c) • Heeft de hoofdpersoon andere mensen uit het sociale netwerk ook wel eens geholpen? Masterscriptie

Nathalie Groot

68

Bijlage 3: Vragenlijst interview

Na de Eigen Kracht-conferentie • Hoe zag het plan van de Eigen Kracht conferentie eruit? • Wie deed wat en waarom? • Wat is er veranderd na de Eigen Kracht conferentie? • Hoe kijkt u terug op de Eigen Kracht-conferentie? • Zou u het aan anderen aanraden?

Nathalie Groot

Masterscriptie

Bijlage 4: Overzicht aanwezigen

Overzicht van alle aanwezigen op de 47 Eigen Kracht-conferenties die voor het dossieronderzoek zijn gebruikt. Hoofdpersoon

Aanwezig op de EK-c

Niet aanwezig, alleen bijdrage

Moeder + 3 kinderen

Moeder/oma Stiefvader/stiefopa Ex-partner 1/Vader 1 Ex-partner 2/Vader 2 Partner/Vader 3 Buurvrouw Vriendin uit de kerk Man van de vriendin van de kerk Mentor ROC Bureau Jeugdzorg

Psycholoog moeder Punt P

Vader + Zoon

Zus vader/tante Zwager vader (man van zus)/oom Nicht van vader Man van de nicht Buurman Buurvrouw Juf William Schikker Groep GGD MEE Amstel en Zaan

Zus moeder/tante Man van zus moeder/oom Nicht vader Schuldhulpverlening Lijn 5

Moeder + dochter

Vriendin (4x) Moeder van het vriendje vd dochter Spirit Maatschappelijk werk

Masterscriptie

Nathalie Groot

70

Bijlage 4: Overzicht aanwezigen

Moeder + dochter

Ex-schoonzus Vriendin van ex-schoonzus Juf 1 Directeur school Bureau Jeugdzorg DWI (2x) Altra

Meisje

Oma Oom Bureau Jeugdzorg gedragsdeskundige Bureau Jeugdzorg voogd

Moeder + 5 kinderen

Vader/opa Oom/oudoom (2x) Oudste dochter Bureau Jeugdzorg Zus/ tante Nicht ex-schoonmoeder/oma Bureau Jeugdzorg

Moeder + 5 kinderen

Juf 2

Nicht

Jongen

Vader Zus Tante vz (2x) Oom vz (2x) Vriend Schoonmoeder van de zus Voormalig docent Bureau Jeugdzorg

Vriend Kennis vd familie

Moeder + 2 kinderen

Moeder/oma Vrienden (4x) Vriendinnen( 2x) Buren (3x) Bureau Jeugdzorg Altra

Spirit Altra

Moeder + dochter

Moeder/oma Vriendinnen (7x) Vriendin vd familie Maatschappelijk werker MEE

Vriendinnen (4x) Buurvrouw (2x)

Nathalie Groot

Masterscriptie

71

Jongen

Moeder Vader Broer Tante mz (2x) Oma mz Stiefmoeder Stiefzus Vriendin vd familie Zorgcoördinator school Bureau Jeugdzorg Spirit (2x) Begeleider vrouwenopvang Kinderbegeleider vrouwenopvang

Neef (2x)

Meisje

Moeder Pleegzus (2x) Nicht mz (2x) tante mz (2x) Oom Vriendinnen (3x) Vriendin moeder Vriendin pleegzus Bureau Jeugdzorg Maatschappelijk werker Spirit

Oma Oom

Gezin

Vader mz/opa Moeder mz/oma Vriendin moeder Buurvrouw Directeur school Bureau Jeugdzorg PuntP

Zorgcoördinator school

Moeder + dochter

Moeder/oma Vader/opa Broer/oom Vriend Vriendin Maatschappelijk werker Buddy Adviseur Zuidweg Stadsdeel Oost

Partner/vader

Masterscriptie

Nathalie Groot

72

Bijlage 4: Overzicht aanwezigen

Dochter + Moeder

Zus/dochter (2x) Broer/zoon tante (2x) Oom (2x) Vriendin van broer Leerplicht Spirit

Zus/dochter Vriendin moeder Vriendin dochter Triversum

2 Kinderen

Vader Moeder Broer Zus tante vz (3x) Oom vz (3x) Nicht vz (6x) Neef Vriend van vader Bureau Jeugdzorg (2x) Bascule Politie Begeleider vader Spoedhulp Parlan Consultatiebureau Pleegouder middelste kind Buddy oudste kind Vertrouwenspersoon Vriend van moeder

Opa mz Advocaat moeder

Moeder +2 kinderen

Vader/opa Zus/tante (3x) Vriend van zus Nichtje Bureau Jeugdzorg Spirit

Vriendin Raad vd Kinderbescherming

2 Kinderen

Vader Moeder Opa mz Oma mz Oom mz Tante mz Oom mz Bureau Jeugdzorg

Gezinsbegeleiding BJ

Nathalie Groot

Masterscriptie

73

2 Kinderen

Moeder Tante mz Neef Oppas Bureau Jeugdzorg

Meisje

Moeder Vader Stiefmoeder Vriendin van moeder Kennis Bureau Jeugdzorg

Vriendje Zus

Gezin

Zus mz/tante Buurvrouw Bureau Jeugdzorg

PuntP

Moeder +dochter

dochter/zus Vriend van zus Vriendin van moeder Vriendin van dochter Juf Intern begeleider school Bureau Jeugdzorg

Zus tante van zus

2 Kinderen

Vader Moeder Opa vz Oma vz Oom vz (3x) Tante vz (3x) tante mz Bureau Jeugdzorg

Directeur school

Jongen

Moeder (2x) Zus Broer Vriendin Moeder van vriendin Vriend Familievriend Familievriendin (5x) Bureau Jeugdzorg

Vader vriendin vriend Familievriend (2x) Mentor school Veiligheidscoördinator school

Meisje

Vader Moeder Oom (4x) Tante (5x) Neef (3x) Nicht (7x) Bureau Jeugdzorg

Masterscriptie

Nathalie Groot

74

Moeder + Zoon Tante (3x)

Bijlage 4: Overzicht aanwezigen

Vader van kind Oom Nicht (2x) Rochdale Spirit

Vriendin moeder Centram

Moeder + dochter

Moeder/oma Stiefvader/stiefopa Vriendin moeder Bureau Jeugdzorg Straathoekwerk

Oudtante van dochter vz Overgrootmoeder van dochter vz

Jongen

Oma Moeder Pleegmoeder/tante Pleegmoeder/ex-partner van tante Nicht Neef Spirit

Tante Bureau Jeugdzorg

Vader +moeder

Partner van moeder Partner van vader Zus van moeder Vader van moeder Tante van moeder Stiefmoeder van moeder Moeder van vader Oom van vader Schoonzus van vader Schoonmoeder van vader Vriendin van moeder Bureau Jeugdzorg Spirit

Moeder + 3 kinderen

Achterneef (2x) Achternicht Nicht Neef Buurvrouw

Meisje

Vader Oom vz Tante vz Vriendin Bureau Jeugdzorg Spirit

Nathalie Groot

Nicht Vriendin Maatschappelijk werker Dynamo

Masterscriptie

75

Jongen

Vader Oom Vriend van vader (10x) Juf

Gezin Moeder

Vader Dochter Zoon (4x) Vrouw van zoon Dochter William Schrikker Groep Leger des Heils (2x)

Moeder

Moeder Vader Zus Vader van kinderen Vriendin (2x) Altra

Moeder + 4 kinderen

Vriendin moeder (4x) Familievriendin Dochter van vriendin Buddy (2x) DMO School Maatschappeijk werk Opvoedadviseur

Vriendin van dochter Moeder van de vriendin van dochter

Moeder + zoon

Tante Vader van kind Schoolvriendin Zorgcoördinator school Altra

Vader/opa Bureau Jeugdzorg

Moeder + 2 kinderen

Partner Vader/opa Moeder/oma Zus/tante Vriendin van moeder Opvoedpoli MEE Amstel en Zaan

Moeder

Dochter Zoon Partner/vader 2 Moeder Schoonmoeder Schoonzus Vriendin Familievriendin Maatschappelijk werk Dynamo

Masterscriptie

Zoon (3x)

ex-partner/ vader 1 Zus Nicht Vriendin

Nathalie Groot

76

Bijlage 4: Overzicht aanwezigen

Gezin

Vader Moeder Zoon (2x) Zwager Nicht

Eigen Haard

Jongen

Moeder Zusje Oma Tante Neef Vriend

Altra

Meisje

Stiefvader Oma Tiener-Jongerenwerker Bureau Jeugdzorg

Spirit Jongerenwerker

Meisje

Moeder Opa Oma Oom Verloofde moeder Vriendin van moeder Vriend van moeder Bureau Jeugdzorg Spirit

Vader Vriendin Juf

Jongen

Moeder Oom Neef Spirit Bureau Jeugdzorg

Vader Voormalig stiefmoeder

Jongen

Moeder Broer (2x) Schoonzus (2x) Zus Buurman Bureau Jeugdzorg

Broer Maatschappelijk Werker Centram

Gezin

Oom vz Tijdelijk huisverbod blijfgroep Reclassering Bureau Jeugdzorg

Opa

Nathalie Groot

Masterscriptie

77

2 Kinderen

Vader Broer Zus Schoonzus Zwager Bewindvoerder William Schrikker Groep

Moeder +dochter

Zus/tante Broer/oom (2x) Vriendin van broer Spirit

Moeder Zus

Tabel 8-2: Overzicht aanwezigen

Masterscriptie

Nathalie Groot

78

Nathalie Groot

Bijlage 4: Overzicht aanwezigen

Masterscriptie

Literatuur

Bryman, A. (2007). Social research methods. OUP Oxford. Burt, R. (1997). Structural holes versus network closure as social capital. Social capital: Theory and research, 31–56. Connolly, M. (2006). Up front and personal: Confronting dynamics in the family group conference. Family process, 45 (3), 345–357. Darlington, Y., Healy, K., Yellowlees, J. & Bosly, F. (2011). Parent’s perceptions of their participation in mandated family group meetings. Children and Youth Services Review. de Jong, G. & Schout, G. (2011). Family group conferences in public mental health care: An exploration of opportunities. International journal of mental health nursing, 20 (1), 63–74. Engbersen, G. (2002). Sociaal kapitaal. Open deuren, 137. Evans, C. (2011). The public law outline and family group conferences in childcare practice. Child Care in Practice, 17 (1), 3–15. Gaag, M. & Webber, M. (2007). Measurement of individual social capital. Social Capital and Health, 29–49. Gargiulo, M. & Benassi, M. (1998). Trapped in your own net? network cohesion, structural holes, and the adaptation of social capital. Organization science, 11 (2), 183–196. Granovetter, M. (1973). The strength of weak ties. American journal of sociology, 1360–1380. Hammer, M., Gutwirth, L. & Phillips, S. (1982). Parenthood and social networks: A preliminary view. Social science & medicine, 16 (24), 2091–2100. Holland, S. & O’Neill, S. (2006). We had to be there to make sure it was what we wanted: Enabling children’s participation in family decision-making through the family group conference (Dl. 13) (nr. 1). Sage Publications. Hortulanus, R., Machielse, A. & Meeuwesen, L. (2000). Eenzame naasten. Jagtenberg. (2011). Maatschappelijke opbrengsten van eigen kracht conferenties in het kader van geïndiceerde jeugdzorg, met toespitsing op multi-probleem gezinnen. TU Delft. Larzelere, R. & Huston, T. (1980). The dyadic trust scale: Toward understanding interpersonal trust in close relationships. Journal of Marriage and the Family, 595–604. Levine, M. (2000). The family group conference in the new zealand children, young persons, and their families act of 1989 (cyp&f): review and evaluation. Behavioral sciences & the law, 18 (4), 517–556. Masterscriptie

Nathalie Groot

80

Literatuur

Lupton, C. (1998). User empowerment or family self-reliance? the family group conference model. British journal of social work, 28 (1), 107–128. Macgowan, M. & Pennell, J. (2008). Building social responsibility through family group conferencing. Social Work with Groups, 24 (3-4), 67–87. Malmberg-Heimonen, I. (2011). The effects of family group conferences on social support and mental health for longer-term social assistance recipients in norway. British Journal of Social Work, 41 (5), 949–967. Merkel-Holguin, L. (2004). Sharing power with the people: Family group conferencing as a democratic experiment. J. Soc. & Soc. Welfare, 31 , 155. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2010). Welzijn nieuwe stijl. Putnam, R. (2000). Bowling alone. Simon & Schuster. Rauktis, M., McCarthy, S., Krackhardt, D. & Cahalane, H. (2010). Innovation in child welfare: The adoption and implementation of family group decision making in pennsylvania. Children and Youth Services Review, 32 (5), 732–739. Ravelli, A. (2005). Wat kunnen nederlandse gemeenten leren van de maori’s? Journal of Social Intervention: Theory and Practice, 14 (2), 39–43. Rempel, J., Holmes, J. & Zanna, M. (1985). Trust in close relationships. Journal of personality and social psychology, 49 (1), 95. Schuurman, M. & Mulder, C. (2011). Eigen kracht-conferenties bij gezinnen in de regio amsterdam wat levert het op? Nieuwegein: Kalliope Consult. Schuurman, M. & Mulder, C. (2012). Besparingen van eigen kracht-conferenties in stadsregio amsterdam. resultaten van onderzoek. Nieuwegein: Kalliope Consult. Sundell, K. & Vinnerljung, B. (2004). Outcomes of family group conferencing in sweden: A 3-year follow-up. Child abuse & neglect, 28 (3), 267–287. Sundell, K., Vinnerljung, B. & Ryburn, M. (2001). Social workers’ attitudes towards family group conferences in sweden and the uk. Child & family social work, 6 (4), 327–336. van Noorden. (2011). Zelfregie van het algemeen maatschappelijk werk. van Tilborg. (2009). Gezamenlijk alleen. Website Eigen Kracht-centrale. (2012). http://www.eigen-kracht.nl/nl/inhoud/visie-en-missie. Geraadpleegd op 08-11-2012. Wijnen-Lunenberg. (2008). De familie aanzet; de uitkomsten van eigen kracht conferenties in de jeugdbescherming met betrekking tot veiligheid, sociale cohesie en regie. Duivendrecht: PI Research. Wilken, J. (2005). Community care als concept voor een leefbaarder samenleving voor iedereen. Worrall. (2001). Kinship care of the abused child: The new zealand experience.

Nathalie Groot

Masterscriptie