Openbare versie
Nederlandse Mededingingsautoriteit
BESLUIT Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel van de Mededingingswet.
Nummer
6738 /
Betreft zaak:
I.
6738/ Bruynzeel - Keller
MELDING
1. Op 24 juli 2009 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (hierna: NMa) een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Bruynzeel Holding B.V., onderdeel van de Bruynzeel groep, voornemens is zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet, over Keller Keukenfabriek B.V. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 11548 van 30 juli 2009. Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant is een zienswijze van een derde naar voren gebracht. Deze zienswijze wordt, voorzover er overwegingen aan zijn ontleend die dragend zijn voor dit besluit, in het navolgende nader uiteengezet. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen. II.
PARTIJEN
2. Bruynzeel Holding B.V. (hierna: Bruynzeel) is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. Bruynzeel is actief op het gebied van de productie en verkoop van keukens. Zij verkoopt de keukens onder andere in eigen keukenspeciaalzaken en enkele ‘Bruynzeel’-winkels die door franchisenemers van Bruynzeel worden geëxploiteerd. 3. Keller Keukenfabriek B.V. (hierna: Keller) is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. Keller is actief op het gebied van de productie en verkoop van keukens. Keller heeft verkooppunten voor haar keukens, maar beschikt niet over eigen keukenspeciaalzaken. Keller is onderdeel van de Keller-groep. III.
DE GEMELDE OPERATIE
4. De gemelde operatie betreft de verkoop van alle aandelen van Keller door Keller Holding B.V. aan Bruynzeel. Bruynzeel en Keller hebben daartoe op 3 juli 2009 een intentieovereenkomst getekend.
1
Openbare versie
Openbare versie
IV.
TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT
5. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet. De hierboven, onder punt 4, omschreven transactie leidt er toe dat Bruynzeel uitsluitende zeggenschap verwerft over Keller. 6.
Betrokken ondernemingen zijn Bruynzeel en Keller (hierna gezamenlijk: partijen).
7. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V.
BEOORDELING
A.
RELEVANTE MARKTEN
Rel evan t e pr oduct mar kt (en ) 8. De activiteiten van partijen overlappen op het gebied van de productie en verkoop van keukens. Partijen verkopen de keukens aan wederverkopers, zoals keukenspeciaalzaken, discounters en doe-het-zelf-zaken. Bruynzeel verkoopt eveneens keukens in haar eigen speciaalzaken en in enkele ‘Bruynzeel’-winkels die door franchisenemers van Bruynzeel worden geëxploiteerd. Tevens verkopen partijen hun keukens rechtstreeks aan zakelijke eindafnemers, zoals projectontwikkelaars, aannemers en woningcorporaties. (i) Markt voor de productie en verkoop van keukens A.
Keukens en keukenmeubelen
9. In een eerder besluit 1 heeft de NMa aangegeven dat er een markt is voor de wederverkoop van keukens. Er is in het midden gelaten of een onderscheid dient te worden gemaakt tussen keukens als één geheel en onderdelen van keukens. Opvatting partijen 10. Partijen maken onderscheid tussen de markt voor de productie en verkoop van keukenmeubelen enerzijds en de markt voor de verkoop van complete keukens anderzijds. Een complete keuken bestaat uit keukenmeubelen, apparatuur en een werkblad. De leverancier van een keuken koopt deze onderdelen (waaronder keukenmeubelen) in en verkoopt ze als een
1
Zie het besluit van 14 februari 2000 in zaak 1674/ Hans Verkerk – Horn Keuken en Bad/ Horn Keukens België, punten 10
en 11.
2
Openbare versie
Openbare versie
complete keuken aan de eindafnemer. De markt voor de productie en verkoop van keukenmeubelen is volgens partijen verticaal gerelateerd (upstream) aan de markt voor de verkoop van complete keukens. Beoordeling 11. Uit het onderzoek onder marktpartijen is naar voren gekomen dat marktpartijen geen onderscheid maken tussen de productie en verkoop van keukens als één geheel enerzijds en de productie en verkoop van keukenmeubelen anderzijds. Producenten leveren vrijwel uitsluitend een gehele keuken. Afnemers nemen een complete keuken af in verband met onder meer logistiek, montage, garantie en planning. Op grond van het onderzoek onder partijen en marktpartijen zijn er geen aanwijzingen dat er een onderscheid dient te worden gemaakt tussen keukenmeubelen en keukens als één geheel. B.
Mogelijk onderscheid naar type afnemer
Zienswijze derde 12. In de zienswijze die naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant door een derde, te weten de onderneming Bribus B.V. (hierna: Bribus), naar voren is gebracht (zie punt 1), heeft Bribus uiteengezet dat de keukenmarkt naar haar mening dient te worden ingedeeld in enerzijds de particuliere markt en anderzijds de projectmarkt. De projectmarkt, ook wel zakelijke markt genoemd, kan vervolgens weer worden onderverdeeld naar woningcorporaties, projectontwikkelaars en aannemers. 13. Genoemde marktpartij heeft in eerste instantie verwezen naar definities die worden gehanteerd door de Centrale Branchevereniging Wonen (CBW). Het CBW rekent tot de particuliere keukenmarkt keukens die door de consument rechtstreeks bij keukenaanbieders zijn gekocht (met of zonder inbouwapparatuur), waarbij de consument zelf de keuze voor de leverancier en het merk van de keuken kon maken. Ook opgenomen zijn de keukens die zijn gekocht bij een keukenleverancier die bij de aankoop van een nieuwe woning is voorgedragen, bijvoorbeeld door de projectontwikkelaar of makelaar. De koper kreeg hierbij de keuze om op het aanbod in te gaan of elders een keuken aan te schaffen, afname was niet verplicht. Indien afname wel verplicht was dan wordt de nieuwe keuken beschouwd als een projectkeuken. Echter, projectkeukens vallen volgens het CBW niet onder de definitie van de particuliere keukenmarkt.2 14. Daarnaast baseert Bribus zich op verschillen tussen de particuliere markt en de projectmarkt. Op de particuliere markt is er vrije keuze van de eindconsument voor leverancier en merk keuken. Bovendien is het aantal marktpartijen waar kan worden gekocht vele malen groter
2
Gfk en CBW, “ Jaarverslag 2007, de keukenmarkt nader belicht…” , pagina 7.
3
Openbare versie
Openbare versie
dan op de projectmarkt. Ten aanzien van de projectmarkt geldt volgens Bribus dat een deel van de keukens niet via de particuliere markt bij de eindconsument komt, omdat woningcorporaties, aannemers en projectontwikkelaars afspraken maken met producenten en de eindconsument geen inspraak heeft in de keuze van leverancier en vaak ook niet in de keuze van de keuken. Bovendien worden afspraken op de projectmarkt niet voor de levering van één keuken gemaakt, maar soms voor tientallen of honderden, afhankelijk van de grootte van het project. Opvatting partijen 15. Partijen hebben aangegeven ten aanzien van de keukenmarkt geen onderscheid te zien tussen de productie en verkoop van keukens voor de particuliere markt en voor de projectmarkt. Volgens hen blijkt dit uit de kenmerken van het product, namelijk de keukens zijn identiek, de keukens worden volgens hetzelfde productieproces geproduceerd, de keukens worden in dezelfde fabrieken geproduceerd en de marges op de producten verschillen niet wezenlijk van elkaar. Daarnaast vormen transportafstanden, gezien de volgens partijen grote hoeveelheid keukenmeubelen die door Duitse producenten worden geleverd, geen belemmering. Ten slotte hebben partijen opgemerkt dat er binnen de keukenmarkt veel doorleveringen plaatsvinden waardoor van separate markten geen sprake kan zijn en deze sowieso niet waarneembaar zouden zijn.3 16. Voorts hebben partijen wel bevestigd dat de zogenaamde “ projectkeukens” die aan de verhuursector worden geleverd doorgaans eenvoudigere en goedkopere keukens betreft. Echter, zij zien een beweging binnen de keukenmarkt waardoor de verschillen tussen de typen keukens die worden geleverd binnen de keukenmarkt steeds kleiner worden. Volgens partijen zijn er twee ontwikkelingen gaande. In de eerste plaats zou er sprake zijn van een trend dat verhuurders van woningruimte hun klanten keuze bieden op het gebied van keukens. Dit heeft als consequentie dat een huurder niet meer te onderscheiden is van een klant met een koopwoning en via dezelfde kanalen zijn keuzes maakt en koopt. Ten tweede zijn woningcorporaties vanaf medio jaren ’90 commerciële huuractiviteiten en projectontwikkelingsactiviteiten voor koop gaan ontplooien. Binnen dit kader zijn projecten met een mengvorm van huur- en koopwoningen dan ook zeer gebruikelijk, aldus partijen. Beoordeling 17. Onderzoek onder marktpartijen heeft bevestigd dat producenten van keukens aan verschillende afnemers leveren, te weten wederverkopers, projectontwikkelaars, aannemers en woningcorporaties. Wederverkopers leveren vervolgens niet alleen aan consumenten, maar zij 3
Volgens partijen leveren producenten van keukenmeubelen hoofdzakelijk aan aannemers, woningcorporaties en
wederverkopers. De wederverkopers leveren aan particuliere eindgebruikers, maar daarnaast ook aan aannemers en woningcorporaties. De stromen lopen naar de mening van partijen door elkaar heen.
4
Openbare versie
Openbare versie
leveren ook door aan aannemers en woningcorporaties. Tot slot leveren aannemers aan consumenten en woningcorporaties. 18. Hieruit volgt dat er naast rechtstreekse verkoop van keukens aan particulieren voor de koopwoningmarkt en woningcorporaties voor de huurwoningmarkt er verschillende distributiekanalen bestaan voor de verkoop van keukens, namelijk via wederverkopers, aannemers, projectontwikkelaars. Wat betreft de verkoop via wederverkopers, aannemers en projectontwikkelaars heeft een particulier zelf de mogelijkheid om een keuken uit te kiezen. De consument heeft keuzemogelijkheden met betrekking tot onder meer de kwaliteit, grootte, indeling, keukenapparatuur, keukenaccessoires en het werkblad van de keuken. Bij de verkoop aan woningcorporaties daarentegen heeft de consument geen keuze aangezien de keuze voor de keuken die wordt geplaatst, wordt bepaald door de woningcorporatie. De keukens die woningcorporaties plaatsen, betreffen met name eenvoudige, standaard keukens ten behoeve van projecten waarbij het soms om tientallen of honderden keukens gaat. 19. Vanuit de aanbodzijde bezien produceren de producenten dezelfde keukens voor wederverkopers, aannemers en projectontwikkelaars. Bij deze keukens is sprake van maatwerk. De keukens die worden geproduceerd voor woningcorporaties verschillen van deze maatwerkkeukens aangezien dit vaak eenvoudige standaardkeukens zijn die in grote hoeveelheden worden afgenomen. Daarnaast geldt dat op de keukens die worden geproduceerd voor woningcorporaties zeer lage marges worden behaald. 20. Marktpartijen hebben opgemerkt dat in het bijzonder de eenvoud en de grootschalige productie en grote volumes kenmerkend zijn voor keukens voor woningcorporaties. Dit is een duidelijk onderscheid ten opzichte van de keukens die worden geproduceerd ten behoeve van en worden verkocht aan particulieren via wederverkopers, aannemers en projectontwikkelaars. Marktpartijen hebben aangegeven dat er op het gebied van de verkoop van keukens aan woningcorporaties mogelijk nog een nader onderscheid kan worden gemaakt naar drie kwaliteit klassen, te weten de zeer goedkope keukens (klasse 1), de goedkope klasse keukens (klasse 2), en de middenklasse keukens (klasse 3). Bij de verkoop van de goedkoopste keukens (in ieder geval klasse 1) aan woningcorporaties gaat het om zeer eenvoudige keukens die afgenomen worden in grote ordervolumes. 21. Zoals opgemerkt in punt 19 liggen de winstmarges op het gebied van de verkoop aan woningcorporaties lager dan de winstmarges die kunnen worden behaald bij de verkoop aan particulieren via wederverkopers, projectontwikkelaars en aannemers. Dit geldt met name voor de goedkoopste keukens, te weten de sociale woningbouw. Gezien de zeer lage marges die worden behaald met de verkoop van deze keukens is dit volgens marktpartijen nog minder aantrekkelijk dan de verkoop van de andere genoemde klassen. Wel is uit het onderzoek onder marktpartijen gebleken dat er een beweging gaande is waarbij de zeer goedkope keukens (klasse 1) en de
5
Openbare versie
Openbare versie
goedkope klasse keukens (klasse 2) steeds luxer worden, als gevolg waarvan ook de verschillen met betrekking tot de winstmarges ten opzichte van de verkoop aan andere afnemers op de keukenmarkt kleiner worden. Echter, door marktpartijen is aangegeven dat de lage winstmarges op dit moment nog een belemmering vormen om keukens, in het bijzonder de goedkoopste keukens, aan woningcorporaties te gaan verkopen. 22. Uit het voorgaande volgt dat binnen de markt voor de productie en verkoop van keukens mogelijk een nader onderscheid kan worden gemaakt naar de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties. Conclusie relevante productmarkt 23. In onderhavige zaak kan als relevante productmarkt de markt voor de productie en verkoop van keukens worden beschouwd. Mogelijk kan binnen deze markt een markt worden onderscheiden voor de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties enerzijds en de productie en verkoop van overige keukens niet zijnde keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties (hierna: de productie en verkoop van overige keukens) anderzijds. Echter, een precieze marktafbakening kan in het midden worden gelaten aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punten 31 tot en met 49). Rel evan t e geogr af isch e mar kt (en ) 24. Bruynzeel is actief in Nederland door exploitatie van een aantal eigen speciaalzaken die met name gevestigd zijn in het westen van het land. Keller is door middel van verkooppunten verspreid over heel Nederland actief. (Mogelijke) markt(en) voor de productie en verkoop van keukens 25. In een eerder besluit 4 heeft de NMa in het midden gelaten of de markt voor de wederverkoop van keukens nationaal, regionaal of lokaal is. De NMa heeft zich niet eerder uitgelaten over de geografische markt voor de productie en verkoop van keukens. Opvatting partijen 26. Partijen menen dat er aanwijzingen zijn dat vanuit de consument bezien de geografische markt regionaal of zelfs lokaal van karakter is, afhankelijk van de afstand die de consument bereid is te reizen voor de aanschaf van een keuken. Er zijn volgens partijen echter ook aanwijzingen die duiden op een beduidend grotere geografische markt van wellicht landelijke omvang. Door het
4
Zie het besluit van 14 februari 2000 in zaak 1674/ Hans Verkerk – Horn Keuken en Bad/ Horn Keukens België, punt 13.
6
Openbare versie
Openbare versie
opereren van landelijke ketens en het veelvuldig overlappen van de catchment areas5 van de keukenaanbieders zijn de concurrentieparameters op de Nederlandse keukenmarkt naar het oordeel van partijen in vergaande mate homogeen. 27. Volgens partijen kan een exacte afbakening van de geografische markt in het midden blijven aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed. Beoordeling 28. Uit het onderzoek onder marktpartijen blijkt dat leveranciers van keukens aan wederverkopers, projectontwikkelaars, aannemers en woningcorporaties landelijk actief zijn. Producenten van keukens die verkopen aan wederverkopers, projectontwikkelaars en aannemers exploiteren een groot aantal vestigingen verspreid over het land. Daarnaast zijn er enkele buitenlandse producenten, zoals Rotpunkt Küchen, Ballerina Küchen, Poggenpohl en Siematic, die aan Nederlandse wederverkopers leveren. De levering van keukens door wederverkopers aan de consument vindt plaats door heel Nederland. 29. Leveranciers van keukens aan woningcorporaties leveren eveneens in heel Nederland. Woningcorporaties nemen geen keukens af van buitenlandse producenten. Deze producenten voldoen volgens hen niet aan de kwaliteitseisen die worden voorgeschreven door de opdrachtgever. Woningcorporaties hebben aangegeven dat zij ten behoeve van projecten de betreffende keukens op nationaal niveau inkopen. Conclusie relevante geografische markt 30. In onderhavig geval is het gelet op de verkoop op nationaal niveau en de activiteiten van buitenlandse spelers verspreid over Nederland aannemelijk dat de geografische markt voor de productie en verkoop van keukens ten minste nationaal is. Gezien de levering van keukens aan woningcorporaties die door heel Nederland plaatsvindt alsmede de inkoop van deze afnemers op nationaal niveau wordt wat betreft de mogelijke geografische markt voor de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties uitgegaan van een nationale markt. B.
GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE
(i) Markt voor de productie en verkoop van keukens 31. De omvang van de Nederlandse keukenmarkt bedraagt ongeveer EUR 2,4 miljard.6 Bruynzeel en Keller hadden op het gebied van de verkoop van keukens in 2008 een landelijk
5
Onder catchment area wordt verstaan het gebied waar klanten van de keukenaanbieders vandaan komen.
7
Openbare versie
Openbare versie
marktaandeel van respectievelijk [0-10]%7 en [o-10]%. Gezamenlijk zouden partijen een marktaandeel hebben van [0-10]%. (ii) Mogelijke markt voor de productie en verkoop van overige keukens 32. Op basis van gegevens van partijen hadden Bruynzeel en Keller op het gebied van de verkoop van overige keukens in 2008 een landelijk marktaandeel van respectievelijk [0-10]% en [0-10]%. Gezamenlijk zouden partijen een marktaandeel hebben van [0-10]%. (iii) Mogelijke markt voor de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties 33. Gedurende het onderzoek onder marktpartijen is gebleken dat het moeilijk is om kwantitatieve informatie over de productie en verkoop van keukens te verzamelen. Partijen hebben aangegeven dat zij geen inschatting kunnen maken van de positie van hun concurrenten. Ook uit het onderzoek onder marktpartijen zijn geen duidelijke gegevens met betrekking tot marktaandelen van de verschillende spelers naar voren gekomen. 34. Volgens enkele marktpartijen zijn de posities van Bruynzeel, Keller en Bribus op het gebied van de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties op basis van marktaandelen ongeveer gelijk. Bribus heeft aangegeven dat zij na de voorgenomen concentratie het gezamenlijke marktaandeel van Bruynzeel en Keller schat op [60-70]% en haar eigen marktaandeel op [30-40]%. Enkele andere marktpartijen hebben aangegeven dat Bruynzeel de grootste is, gevolgd door Bribus en Keller. Verschillende woningcorporaties hebben dit laatste beeld bevestigd. 35. Bij de bepaling van hun marktaandeel hebben partijen een schatting gemaakt van de totale bestedingen aan keukenmeubelen door woningcorporaties. Volgens partijen zijn er in Nederland 2,6 miljoen huurwoningen in bezit van woningcorporaties. De keukens hierin worden gemiddeld één keer per vijftien jaar vervangen. De gemiddelde keukenprijs bedraagt ongeveer EUR 650. Deze bestedingen bedragen in totaal EUR 110 miljoen. Er worden door woningcorporaties jaarlijks ongeveer 15.000 nieuwe huurwoningen gebouwd. De gemiddelde keukenprijs bedraagt ongeveer EUR 1.500. Deze bestedingen bedragen in totaal EUR 22,5 miljoen. Daarnaast ontwikkelen en bouwen woningcorporaties jaarlijks ongeveer 2.250 koopwoningen. De gemiddelde keukenprijs bedraagt EUR 4.500. Deze bestedingen bedragen in
6
Gegevens van partijen gebaseerd op informatie van het Hoofdbedrijfschap Detailhandel.
7
In deze openbare versie van het besluit zijn delen van de tekst vervangen of weggelaten om reden van vertrouwelijkheid.
Vervangen of weggelaten delen zijn met vierkante haken aangegeven, in geval van getallen of percentages kan de vervanging hebben plaatsgevonden in de vorm van vermelding van bandbreedtes.
8
Openbare versie
Openbare versie
totaal EUR 10 miljoen. Derhalve bedragen de totale bestedingen van woningcorporaties jaarlijks ongeveer EUR 142,5 miljoen. 36. Het aandeel van goedkope keukens bij de woningcorporaties in deze marktomvang is echter niet exact vast te stellen. Op dit moment zijn er slechts drie grote spelers actief op de markt voor de productie en verkoop van keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties. Dit zijn Bruynzeel, Keller en Bribus. Bij de berekening van de totale markt heeft de NMa zich onder meer gebaseerd op de gegevens die door partijen en door Bribus zijn aangeleverd. Er is uitgegaan van de gemiddelde keukenprijs van een goedkoopste keuken die wordt vervangen in een huurwoning (te weten EUR 650) en het aantal keukens dat Bruynzeel, Keller en Bribus (direct en indirect) hebben verkocht aan woningcorporaties. De geschatte marktomvang van de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties in 2008 is ongeveer EUR […]. Het geschatte gezamenlijke marktaandeel van Bruynzeel en Keller op het gebied van de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties in 2008 is ongeveer [40-50]% (Bruynzeel [30-40]% en Keller [10-20]%).8 37. Naast de genoemde drie spelers zijn er nog enkele kleinere spelers actief op het gebied van de productie en verkoop van klasse 2 en 3 keukens (zie punt 20) ten behoeve van/ aan woningcorporaties. Deze spelers zijn Eigenhuis Keuken Groep, Dengo en Houtsma. Zij zijn onlangs toegetreden tot de markt en zijn beduidend kleiner dan Bruynzeel, Keller en Bribus. Daarnaast heeft onder andere een grote onderneming op het gebied van de levering van keukens aan particulieren aangegeven zich in de toekomst ook te willen gaan richten op de verkoop van keukens aan woningcorporaties. 38. Woningcorporaties hebben aangegeven dat zij goedkope keukens afnemen bij één en soms twee van de producenten Bruynzeel, Bribus en/ of Keller. De woningcorporaties hebben langdurige relaties met hun producenten die zijn gebaseerd op vertrouwen en leveringszekerheid. Om deze reden stappen woningcorporaties niet snel over naar andere producenten dan deze drie. Verscheidene woningcorporaties hebben evenwel aangegeven dat er in principe weinig belemmeringen zijn om over te stappen en dat zij hiertoe, in principe, ook bereid zouden zijn. 39. Uit het voorgaande volgt dat toetreding door nieuwe spelers tot de mogelijke markt voor de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties op korte
8
Deze markaandelen zijn berekend op basis van de cijfers die door partijen zijn aangeleverd. Om de totale markt te
berekenen is uitgegaan van de gemiddelde keukenprijs van een keuken die wordt vervangen in een huurwoning (te weten EUR 650) en het aantal keukens dat Bruynzeel, Keller en Bribus (direct en indirect) hebben verkocht aan woningcorporaties. Het aantal verkochte keukens van respectievelijk Bruynzeel, Keller en Bribus is vervolgens afgezet tegen de totale marktomvang van de mogelijke markt voor de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties.
9
Openbare versie
Openbare versie
termijn niet aannemelijk lijkt. Dit betekent dat door de overname van Keller door Bruynzeel het aantal spelers op deze mogelijke markt afneemt van drie naar twee. Hierdoor zou er voor de nieuwe concentratie Bruynzeel/ Keller de mogelijkheid kunnen ontstaan dat zij de prijzen voor de goedkope keukens voor woningcorporaties zou kunnen verhogen. Uit het onderstaande volgt echter dat dit niet aannemelijk is. 40. Ten eerste is het marktaandeel van Bribus, ongeveer [50-60]%, van vergelijkbare omvang van dat van partijen. Bovendien is Bribus al zeer lang actief als professionele speler op het gebied van keukens. Zij levert aan particulieren en woningcorporaties. 41. Daarnaast heeft Bribus, als de enige andere speler op het gebied van goedkope keukens voor woningcorporaties, aangegeven dat zij door de recente uitbreiding van haar machinepark op dit moment voldoende capaciteit heeft om goedkope keukens ten behoeve van woningcorporaties te produceren. Bribus denkt dat zij met de nieuwe machine, die met minder personele bezetting en sneller draait dan de vorige machine, zeker een deel van de productie die Keller op dit moment produceert, kan overnemen. Tevens merkt zij op dat de […]% overcapaciteit niet door autonome groei binnen twee jaar vol zal zitten. Tezamen met de mogelijkheid om in twee diensten te gaan werken, geeft Bribus aan dat de productie van Keller zeer eenvoudig kan worden opgevangen. Ten slotte geeft Bribus aan dat zij de mogelijkheid heeft om nog één keer dezelfde machine aan te schaffen en daarmee haar capaciteit nog verder kan vergroten. 42. In het geval dat partijen na de voorgenomen concentratie van plan zouden zijn om hun prijzen voor goedkope keukens voor woningcorporaties te verhogen, kunnen woningcorporaties overstappen naar Bribus. Bribus kan op basis van de huidige overcapaciteit en de mogelijkheid om de productiecapaciteit verder uit te breiden extra vraag naar keukens opvangen. Hieruit volgt dat een prijsstijging van Bruynzeel/ Keller op het gebied van goedkope keukens voor woningcorporaties niet aannemelijk is. Derhalve is het ook niet aannemelijk dat de voorgenomen concentratie de daadwerkelijke mededinging op de mogelijke markt voor de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. Collectieve machtspositie 43. Aangezien de mogelijke markt voor de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties zeer geconcentreerd is, – en na de voorgenomen
10
Openbare versie
Openbare versie
concentratie een nog hogere concentratiegraad zal kennen – dient de kans op een collectieve machtspositie/ (stilzwijgende) marktcoördinatie te worden onderzocht.9 44. Er dient te worden bekeken of de marktomstandigheden zich voor marktcoördinatie lenen. Van belang hierbij zijn vooral de factoren die door de concentratie worden beïnvloed. Op basis van Europese jurisprudentie zijn de voorwaarden voor het ontstaan/ bestaan van een collectieve machtspositie10: (i) (ii)
(iii)
het is voor de betrokken partijen mogelijk om tot een (stilzwijgende) overeenkomst te komen en te monitoren of allen zich daaraan houden; en de betrokken partijen hebben de prikkel om zich aan de (stilzwijgende) overeenkomst te houden (omdat afwijken van de overeenkomst, hoewel op de korte termijn mogelijk winstgevend, uiteindelijk te kostbaar zou zijn – dit hangt samen met de kans op ontdekking van afwijkend gedrag door de overige partijen en de kosten van eventuele ‘afstraffing’ door die overige partijen); en externe factoren, zoals potentiële concurrentie en afnemersmacht, zijn onvoldoende disciplinerend.
45. Met betrekking tot de eerste voorwaarde geldt in onderhavige zaak dat, gelet op het kleine aantal aanbieders op de mogelijke markt voor de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties (dat na de concentratie verder slinkt van drie naar twee) en het feit dat het een redelijk homogeen product betreft (hetgeen bijdraagt aan de benodigde transparantie) het wellicht mogelijk zou zijn om tot een (stilzwijgende) overeenkomst te komen. Echter, de kortingen die de betrokken partijen bieden (afhankelijk van onder andere ordergrootte, afnemer en projectafspraken), verminderen de transparantie in de markt en daarmee de mogelijkheid voor de betrokken partijen om elkaars gedrag te monitoren. Uit het voorgaande blijkt dat er geen eenduidig beeld bestaat over de mogelijkheid van partijen om tot een (stilzwijgende) overeenkomst te komen en te monitoren of zij zich daaraan houden. 46. Wat betreft de tweede voorwaarde geldt in onderhavige zaak dat, als gevolg van de concentratie, de aanbieders op de mogelijke markt voor de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties qua omvang symmetrischer worden, hetgeen stabiliserend zou kunnen werken in de zin dat hun prikkels om zich al dan niet aan een
9
Zie ook Europese Commissie, Richtsnoeren voor de beoordeling van horizontale fusies op grond van de Verordening van
de Raad inzake de controle op concentraties van ondernemingen, 2004/ C 31/ 03, Publicatieblad van de Europese Unie, 5 februari 2004, paragraaf 39. 10
Zie het arrest van 6 juni 2002 van het Gerecht van Eerste Aanleg in zaak Airtours vs Europese Commissie, paragraaf 62,
alsmede het arrest van 10 juli 2008 van het Hof in zaak Bertelsmann AG en Sony Corporation of America vs Independent
Music Publishers and Labels Association, paragraaf 251.
11
Openbare versie
Openbare versie
(stilzwijgende) overeenkomst te houden wat meer op één lijn zouden kunnen komen. Omdat verkoop tenminste deels plaatsvindt door middel van onderhandse gunningen zouden de betrokken partijen mogelijk een prikkel hebben om af te wijken van een eventuele (stilzwijgende) overeenkomst – hoewel dit, met slechts twee partijen in de (mogelijke) markt mogelijk snel ontdekt zou worden, temeer daar de vraag naar goedkope keukens redelijk voorspelbaar is.11 Het feit dat er overcapaciteit bestaat in de markt kan mogelijk stabiliserend werken (de dreiging van ‘afstraffing’ van afwijkend gedrag is reëel). Echter, overcapaciteit kan ook juist rivaliteit stimuleren, namelijk om de capaciteit volledig te benutten ligt het voor de hand dat aanbieders zullen concurreren om de gunst van de afnemer. Uit het voorgaande blijkt dat er eveneens geen eenduidig beeld bestaat over de prikkel die partijen hebben om zich aan de (stilzwijgende) overeenkomst te houden. 47. Met betrekking tot de derde voorwaarde geldt in onderhavige zaak dat afnemers (woningcorporaties) niet alleen grote orders plaatsen, maar ook, gelet op de lage marges die in deze mogelijke markt worden verdiend en verklaringen van woningcorporaties over het belang van een goede prijs/ kwaliteit-verhouding, prijsbewust zijn. Deze factor, gecombineerd met het feit dat tenminste een deel van de opdrachten onderhands wordt gegund (waarbij ook over prijs en kortingen wordt onderhandeld), doen vermoeden dat sterke afnemers een destabiliserend effect op eventuele (stilzwijgende) marktcoördinatie kunnen hebben. Daarnaast geldt indien partijen gezamenlijk hogere marges gaan vragen dit mogelijk op de wat langere termijn toetreding kan uitlokken van andere spelers (zie punt 38). Uit het voorgaande blijkt dat er externe factoren zijn die disciplinerend werken. 48. Voor het ontstaan/ bestaan van een collectieve machtspositie dient te zijn voldaan aan de drie cumulatieve voorwaarden zoals genoemd in punt 44. Aangezien kan worden geoordeeld dat ten aanzien van de derde voorwaarde er voldoende externe factoren zijn die disciplinerende werking hebben, kan in het midden worden gelaten of aan de eerste twee voorwaarden is voldaan. Op basis van de beschikbare informatie in onderhavige zaak en bovenstaande analyse daarvan is het niet aannemelijk dat de voorgenomen concentratie de daadwerkelijke mededinging op significante wijze zou kunnen belemmeren op de mogelijke markt voor de productie en verkoop van goedkope keukens ten behoeve van/ aan woningcorporaties, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een collectieve economische machtspositie.
11
Als de vraag naar goedkope keukens onvoorspelbare schommelingen zou vertonen, zou een verlies van afzet van één
partij het gevolg kunnen zijn van afwijkend gedrag van de andere partij óf een ‘dip’ in de markt – in het licht van deze onzekerheid is het een risicovolle strategie om tot ‘afstraffing’ over te gaan. In deze omstandigheden kan het dus juist aantrekkelijk zijn om af te wijken van de (stilzwijgende) overeenkomst.
12
Openbare versie
Openbare versie
Eindconclusie 49. Op grond van voorgaande overwegingen is het niet aannemelijk dat de voorgenomen concentratie de daadwerkelijke mededinging op de (mogelijke) markt(en) voor de productie en verkoop van keukens in Nederland op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. VI.
CONCLUSIE
50. Na onderzoek van deze melding is de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat die concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie.
Datum: 7 december 2009
De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, namens deze:
W.g. drs. A.J.M. Kleijweg Plv. Directeur Directie Mededinging
Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na de dag van bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de Rechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM Rotterdam
13
Openbare versie
