Bescherming in beweging

Bescherming in beweging

Rapportage van het onderzoek naar de Verve werkwijze in de praktijk: opbrengst en aanbevelingen voor doorontwikkeling van de aanpak drs. Corine Balder- van Seggelen mr. drs. Bart de Jong prof. dr. Wim Slot JUNI 2013

mede mogelijk gemaakt door

Inhoud Lijst met afkortingen ................................................................................................................................................ 4   Samenvatting ........................................................................................................................................................... 5   Aanpak ............................................................................................................................................................................................................. 5   Onderzoek naar opbrengst Verve .................................................................................................................................................................. 5   Opbrengst Verve in de praktijk ........................................................................................................................................................................ 6   Resultaten Verve in de praktijk ........................................................................................................................................................................ 6   Aandachtspunten voor doorontwikkeling Verve ....................................................................................................................................... 7   Aanbevelingen voor vervolgonderzoek ........................................................................................................................................................ 8   Inleiding: de keuze voor Verve ................................................................................................................................ 9   Leeswijzer ........................................................................................................................................................................................................... 10

DEEL A: VERVE, DE UITVOERINGSPRAKTIJK NA EEN JAAR   1  

Het onderzoek ......................................................................................................................................... 11  

1.1  

De keuze voor interviews............................................................................................................................................................. 11  

1.2  

Procedure ........................................................................................................................................................................................ 11  

1.3  

Het interview .................................................................................................................................................................................. 12  

1.4  

Analyse ............................................................................................................................................................................................ 13  

1.5  

Respondenten ................................................................................................................................................................................ 13  

2  

Opbrengst van Verve in de praktijk ....................................................................................................... 14  

3  

Het Verve schema.................................................................................................................................... 15  

3.1  

De mensen ...................................................................................................................................................................................... 15  

3.2  

De feiten .......................................................................................................................................................................................... 17  

3.3  

De weging ....................................................................................................................................................................................... 20  

3.4  

De volgende stappen ................................................................................................................................................................... 21  

4  

Verve een kader voor de WSG populatie?.............................................................................................. 23  

4.1  

Omgaan met ervaringen vanuit het verleden ........................................................................................................................ 24  

4.2  

Het belang van positief belonen................................................................................................................................................ 24  

4.3  

Zoeken naar passende communicatie ..................................................................................................................................... 24  

4.4  

OTS afsluiten en de veiligheid van het kind waarborgen .................................................................................................... 25  

5  

Beperkingen van het onderzoek en aanvullende inzichten naar aanleiding van de interviews ........ 26  

5.1  

Representativiteit .......................................................................................................................................................................... 26  

5.2  

Wat moet je geloven?................................................................................................................................................................... 26  

5.3  

Invloed van het persoonlijke gesprek op het verloop van het proces ............................................................................... 26  

5.4  

Vragen die helpen bij de accentuering van eigen kracht..................................................................................................... 27

 

2  

6  

Aandachtspunten en vragen voor doorontwikkeling Verve ................................................................ 28  

6.1  

Venster één: de mensen ............................................................................................................................................................... 28  

6.2  

Venster twee: de feiten ................................................................................................................................................................. 30  

6.3  

Venster drie en vier: de weging en volgende stappen........................................................................................................... 33  

6.4  

Algemene aandachtspunten en vragen .................................................................................................................................. 34

DEEL B: VERVE, DE UITVOERINGSPRAKTIJK IN CIJFERS   1  

Het onderzoek ......................................................................................................................................... 37  

1.1  

Inleiding .......................................................................................................................................................................................... 37  

1.2  

De keuzes ........................................................................................................................................................................................ 37  

2  

Onderzoeksverantwoording .................................................................................................................. 40  

2.1  

Dataverzameling .......................................................................................................................................................................... 40  

2.2  

Verwachtingen resultaat............................................................................................................................................................. 41  

3  

De resultaten in het Verve schema......................................................................................................... 42  

3.1  

De mensen ...................................................................................................................................................................................... 42  

3.2  

De feiten .......................................................................................................................................................................................... 46  

3.3  

De weging ....................................................................................................................................................................................... 51  

4  

Conclusies kwantitatief onderzoek ........................................................................................................ 61  

4.1  

De hypothesen ............................................................................................................................................................................... 61  

4.2  

De resultaten .................................................................................................................................................................................. 61  

4.3  

Beperkingen kwantitatief onderzoek ....................................................................................................................................... 62  

5  

De volgende stappen .............................................................................................................................. 63  

5.1  

Monitoring en sturing .................................................................................................................................................................. 63  

5.2  

Robuuster effectonderzoek ......................................................................................................................................................... 64  

Bijlage 1: Referenties.............................................................................................................................................. 66   Bijlage 2: Opbrengst kwalitatief onderzoek Verve ............................................................................................... 67  

 

3  

Lijst met afkortingen Abs

Absoluut

AMK

Advies- en Meldpunt Kindermishandeling

BJZ

Bureau Jeugdzorg

CA

Centrale Aanmelding

COBOS

Casusoverleg Beter Beschermend Ondersteunend Systeem

EK-c

Eigen Kracht-conferentie

EKC

Eigen Kracht Centrale

FIOM

Federatie van Instellingen voor de Ongehuwde Moeder

GCOS

Generiek Casusoverleg Ondersteunend Systeem

GV

Gezinsvoogd

HLV

Hulpverlening

IJ

Informatiesysteem Jeugdzorg

ipv

in plaats van

JB

Jeugdbescherming

KBPS

Kinderbescherming Bedrijfsprocessen Systeem

KITS

Kindermishandeling IT Systeem

LVB

Lichte Verstandelijke Beperking

mbv

met behulp van

MDO

Multidisciplinair overleg

MUHP

Machtiging Uithuisplaatsing

obv

op basis van

OM

Openbaar Ministerie

onth

Ontheffing

ontz

Ontzetting

OTS

Ondertoezichtstelling

Pilotmw

Pilotmedewerker

RCT

Randomised Control Trial

SoS

Signs of Safety

UHP

Uithuisplaatsing

Verve

Veiligheid En Regie Voor Elk

vgdij

Voogdij

VOTS

Voorlopige Ondertoezichtstelling

VP

Veiligheidsplan

VU

Vrije Universiteit

WSG

William Schrikker Groep

 

4  

Samenvatting De Raad voor de Kinderbescherming (de Raad), Bureau Jeugdzorg (BJZ), de William Schrikker Groep (WSG) en de Eigen Kracht Centrale (EKC) in Overijssel zijn met steun van de provincie, twee jaar geleden gestart met het gezamenlijke project Verve: Veiligheid En Regie Voor Elk. Doel van Verve is het ontwikkelen en invoeren van een integrale werkwijze van jeugdbescherming gebaseerd op de beginselen van Eigen Kracht, de Deltamethode gezinsvoogdij, Oplossingsgericht Werken en de know how van de William Schrikker Groep waar het gaat over mensen met een verstandelijke beperking. In de werkwijze is de eigen kracht van kinderen, ouders, hun sociale netwerk en andere betrokken burgers het uitgangspunt. Dat impliceert dat jeugdbeschermers werken vanuit de gedachte dat de regie bij het gezin ligt en dat zij proberen de krachten binnen het gezin en het bredere netwerk zo goed en vroeg mogelijk te mobiliseren en te versterken. Dit alles binnen een kader dat de veiligheid van het kind centraal stelt. Doel is een veilige omgeving voor kinderen te creëren en te borgen, wat tot uitdrukking moet komen in concrete, waarneembare feiten en omstandigheden in de dagelijkse opvoedingssituatie. Jeugdbeschermers bewaken of deze opvoedingssituatie ‘veilig genoeg is’ door duidelijk een ‘ondergrens’ te benoemen.

Aanpak Er zijn pilotteams samengesteld van bestaande praktijkwerkers van BJZ aangevuld met werkers van de andere organisaties, die in januari 2012 zijn gestart met het werken volgens Verve. In deze teams vond de verdere uitwerking plaats van de Verve werkwijze. In een vijftal leerbijeenkomsten 1 per team zijn onder leiding van deskundigen van Hogeschool Leiden en de VU lopende casus geanalyseerd. Dit gebeurde aan de hand van het zogeheten Verve schema. De leerbijeenkomst had twee doelen. Ten eerste een verduidelijking van de casus en de vraag wat de beste werkwijze zou kunnen zijn. Ten tweede de vraag in hoeverre de uitgangspunten van Verve in de casus aan bod zijn gekomen. Zo is werkenderwijs de Verve werkwijze verduidelijkt en aangescherpt.

  Onderzoek naar opbrengst Verve Om zicht te krijgen op de implementatie van Verve in de praktijk is, na een jaar werken met Verve, kwalitatief en kwantitatief onderzoek gedaan. Voor het kwalitatieve onderzoek werden professionals uit de pilotteams geïnterviewd over een casus die, naar het idee van de professional, illustreerde dat Verve in praktijk werd gebracht. Ook de in de casus betrokken ouder(s) en één of meerdere andere betrokken professionals zijn gevraagd naar hun ervaringen in de samenwerking met de jeugdbeschermers. Aan de hand van 37 interviews met in totaal 41 personen is een indruk gekregen van de wijze waarop Verve in de praktijk wordt gebracht en wat Verve opbrengt. Binnen het kwantitatieve onderzoek is onderzocht wat de concreet observeerbare en meetbare resultaten zijn van het werken met Verve. Hiervoor zijn gegevens gehaald uit de registratiesystemen van BJZ Overijssel, de Raad, de WSG en de EKC, aangevuld met gegevens uit formulieren die door de medewerkers uit de pilotteams, bij pilotzaken zijn ingevuld. Er zijn gegevens verzameld over onderstaande beoogde effecten van het werken volgens Verve: 1

De jeugdige is veilig;

2

Er worden minder maatregelen van kinderbescherming gevraagd;

3

Er worden minder kinderen buiten het netwerk geplaatst;

1

Bij aanvang van het project Verve werd gesproken over ‘methodische casuïstiekbesprekingen’. Dit is in de loop van het

project veranderd in ‘leerbijeenkomsten‘.

 

5  

4

Bestaande OTS’en worden verantwoord eerder afgesloten;

5

Regie blijft liggen bij de familie: er is een toename van het aantal jeugdigen voor wie de familie een door de instanties geaccepteerd plan 2 heeft gemaakt.

Opbrengst Verve in de praktijk Uit de interviews komt naar voren dat Verve in de praktijk inderdaad wordt ingezet als combinatie van de methoden Eigen Kracht, Delta, Oplossingsgericht Werken en specifieke know how van medewerkers van de WSG. In alle onderzochte casus kwamen voorbeelden daarvan expliciet naar voren. Vooral jeugdzorgmedewerkers gaven aan Verve te zien als werken met Delta, waarbij meer dan voorheen een s (EK-c) wordt ingezet. Raadmedewerkers zijn vertrouwd met Oplossingsgericht Werken door recente trainingen in SoS, maar zetten ook elementen uit Delta en de EK-c vaker in. De Verve werkwijze is echter meer integraal. Bijvoorbeeld: tijdens een rondetafelgesprek worden niet alleen professionals maar ook ouders en netwerk uitgenodigd en de inzet van een EK-c wordt gebruikt om te ‘engageren en positioneren’. Ook een ander centraal element van Verve, het gebruik van het Verve schema, liep als een rode draad door de verhalen van de geïnterviewde professionals. Dat wil zeggen, professionals beschrijven eerst op welke wijze feiten verzameld zijn en op welke manier ouders en netwerk daarbij betrokken worden. Daarna gingen de geïnterviewde professionals in op de wijze waarop bodemeisen met gezin en eventueel netwerk werden besproken. Zij gaven in de verhalen over het jeugdbeschermingstraject vele voorbeelden waarin zij zoveel mogelijk de regie bij ouders lieten. Bijvoorbeeld door ouders, anders dan voor Verve, veel eerder te betrekken bij de fase waarin informatie en feiten verzameld worden. Ook is in het merendeel van de casus een EK-c ingezet. Ouders en netwerk zijn actief betrokken bij het maken van een plan, waarin de veiligheid in de opvoedingssituatie is gewogen en tot concrete en meetbare afspraken leidde. Deze geïnterviewde ouders zijn positief over hun eigen deelname in het proces. Daar waar het netwerk actief betrokken is, zijn ouders unaniem positief over die inzet. Ook de jeugdbeschermers oordeelden positief, omdat daardoor sneller toezicht kwam op de veiligheid van kinderen en de verantwoordelijkheid werd gedeeld. De opbrengst van de Verve werkwijze in dit onderzoek is ook dat doorlooptijden van onderzoekstrajecten korter werden, omdat bijvoorbeeld een raadsonderzoek werd voorkomen. Daarnaast leidde de Verve werkwijze volgens de professionals in de door hen aangeleverde casus tot het voorkomen van uithuisplaatsingen, tot het sneller terugplaatsen van kinderen na een uithuisplaatsing en tot meer plaatsingen in het eigen netwerk. Ook bood Verve concrete handreikingen om te komen tot afspraken om een OTS (eerder) op te heffen. Een andere opbrengst– althans in de casus die in dit onderzoek betrokken waren – is dat geïnterviewde professionals aangaven zich veel meer en veel vaker bewust te zijn dat Verve grensverleggend is en dat lang niet alle mogelijkheden worden benut om Verve in praktijk te brengen. Ook deze ervaringen dragen bij aan hun persoonlijke bewustwording en vergroten het inzicht in werkzame elementen. Professionals vertellen dat je meer gaat denken in termen van “Wat heeft deze ouder nodig om wel voor het eigen kind te kunnen zorgen?” Daarbij spelen de casuïstiekbesprekingen een belangrijke rol. Ten slotte viel het enorme enthousiasme op dat zowel de casuïstiekbesprekingen als het werken met Verve in de praktijk genereert bij professionals. Er was wel een onderwerp opvallend afwezig in de interviews met ouders en professionals: het bespreken van de toekomst van de kinderen en het versterken van de eigen kracht van de kinderen. Het wegnemen van de dreiging voor de veiligheid nam in de gesprekken een centrale plaats in.

Resultaten Verve in de praktijk Uit de gegevens, verzameld in het kader van het kwantitatieve onderzoek kan voorzichtig de conclusie getrokken worden dat het werken volgens Verve in 2012 voor een deel de gewenste resultaten laat zien. Er zijn aanwijzingen dat 2 Onder plan wordt ook het veiligheidsplan verstaan.

 

6  

het aantal kinderbeschermingsmaatregelen afneemt. In 2012 is het totale aantal aanmeldingen bij de Toegang gestegen ten opzichte van 2011, maar dit heeft geen stijgend effect gehad op de instroom bij de Raad en bij de Jeugdbescherming. Sterker nog: er is daar sprake van een daling. Het lijkt BJZ dus te lukken om veel zaken in het vrijwillige kader op te lossen. Daarnaast daalt in 2012 zowel het aantal raadsmeldingen vanuit het AMK, als het percentage aangemelde zaken bij de Toegang dat na afsluiting in het vrijwillige kader doorgaat in het gedwongen kader. Ook daalt het aantal rekesten OTS bij de Raad en is het aantal aangevangen OTS’en in 2012 gedaald bij zowel BJZ als de WSG. Allemaal aanwijzingen voor een afname van het aantal OTS’en. Daarnaast blijkt uit het kwalitatieve onderzoek dat Verve concrete handreikingen biedt om te komen tot afspraken om een OTS (eerder) op te heffen. Bij de uithuisplaatsingen ligt dit anders. Het aantal rekesten OTS in combinatie met een MUHP vanuit de Raad lijkt juist iets toe te nemen. Ook het percentage jeugdigen dat in ruwweg het eerste jaar van de OTS uithuis wordt geplaatst lijkt lichtelijk te stijgen in 2012 ten opzichte van 2011 (+1,3%). Ook zijn er in de formulieren die door de medewerkers bij pilotzaken zijn ingevuld, nog geen aanwijzingen te vinden dat er meer kinderen binnen het netwerk worden geplaatst bij een uithuisplaatsing. Kinderen die niet thuis woonden op het moment van invullen woonden voornamelijk in een pleeggezin of residentieel. Vervolgonderzoek op deze twee punten is zeer gewenst om de ontwikkelingen te blijven volgen, met name omdat uit het kwalitatieve onderzoek blijkt dat de Verve werkwijze volgens de professionals in de door hen aangeleverde casus leidt tot het voorkomen van uithuisplaatsingen, tot het sneller terugplaatsen van kinderen na een uithuisplaatsing en tot meer plaatsingen in het eigen netwerk. Uit de formulieren die ingevuld zijn door de medewerkers blijkt dat de medewerkers zich bewust zijn van het betrekken van het netwerk en het stimuleren van de eigen kracht van het gezin. De ouders worden in praktisch alle zaken betrokken bij zowel het kennismakingsgesprek als bij het opstellen van het plan. In ongeveer 30% van de zaken heeft er een vorm van het inzetten van eigen kracht plaatsgevonden (een EK-c, rondetafelgesprek, familie/netwerkberaad of anderszins). Met name de medewerkers van BJZ en de WSG zetten een EK-c in: het aantal aanmeldingen vanuit BJZ en WSG bij de EKC is in 2012 sterk toegenomen ten opzichte van 2011. Bij de Raad wordt er met name gebruik gemaakt van een rondetafelgesprek. Dit is ook terug te zien in het lage aantal aanmeldingen bij de EKC vanuit de Raad in vergelijking met BJZ en de WSG. Bij het betrekken van het netwerk denken de medewerkers van de pilotteams snel aan het betrekken van het professionele netwerk. Directe familie, overige familie en het niet-professionele netwerk worden minder vaak dan het professionele netwerk betrokken bij met name het kennismakingsgesprek. Uit de formulieren valt wel op te maken dat directe familie, overige familie en het niet-professionele netwerk meer worden betrokken bij het opstellen van het plan dan bij het kennismakingsgesprek.  

Aandachtspunten voor doorontwikkeling Verve Het onderzoek leverde geen knelpunten op van Verve, wel aandachtspunten. In de praktijk zaten bijvoorbeeld maar in beperkte mate mensen uit het netwerk van ouders bij gesprekken ten behoeve van informatie en feitenuitwisseling. De rondetafelgesprekken of Multi Disciplinair Overleggen stonden veelal nog in het teken van informatieverzameling voor de vragende organisatie. Ouders bevestigden dat beeld. Een aantal geïnterviewde ouders gaf aan dat zij graag familie of andere ondersteuning uit het netwerk (eerder) in het traject hadden willen betrekken. Een groot aantal gaf aan dat zij zelf ook graag eerder betrokken hadden willen worden; dat gold met name bij crisisuithuisplaatsingen. Ook valt op dat bij de start van een zaak beperkt gebruik wordt gemaakt van de inzet van een EK-c.

 

7  

In vergelijking met een situatie waarin iedere deelorganisatie binnen de keten exclusief van zijn eigen taak en primaire proces uitgaat, brengt Verve organisaties, zoals het AMK, de Raad en BJZ, eerder en dichter bij elkaar, waarbij het primaire proces van het gezin centraal staat. Dit betekent eerder onderling overleg, vaak in situaties waarin nog niet alle feiten helder zijn. Dit vraagt om nieuwe manieren van communiceren waarbij eventuele verschillen van mening niet als obstakels worden gezien en ook niet als zodanig gepresenteerd, maar als prikkels om met alle betrokkenen tot een optimale werkwijze en besluitvorming te komen. Een aandachtspunt is ook het vasthouden van het denken in termen van ontwikkeling en verandering. Bij de huidige casus was sprake van een zeer actief ‘Verve denken’ bij aanvang. We zien plannen, pogingen een EK-c te realiseren, inschakelen van krachten uit het netwerk etcetera. De interviews laten niet goed zien of het Verve gedachtegoed nog even inspirerend is als de casus wat verder gevorderd is. Er zijn echter tekenen die erop wijzen dat hier nog de nodige aandacht aan besteed moet worden. Bijvoorbeeld het feit dat sommige plannen onvoldoende voorzagen in een concrete afschalingsprocedure. Zolang het goed gaat lijkt het geen bezwaar als het plan in de loop van de tijd wat losser wordt gehanteerd – zo lijkt de redenering. In de interviews werd zelden gesproken over een plan B terwijl het werken in de jeugdbescherming toch leert dat situaties snel kunnen veranderen. Dit roept ook de vraag op in hoeverre het denken over een plan B in de EK-c’s aan de orde komt. In de interviews komen enkele prachtige voorbeelden naar voren van het belang van professionele communicatie. In één geval verdwijnt de agressie van een ouder als sneeuw voor de zon als de professional diens woorden samenvat met ‘u gaat helemaal voor uw gezin’. De voorbeelden zijn echter niet talrijk en dit rechtvaardigt de vraag of professionele communicatie wel voldoende een aandachtspunt is. Zo zijn er zinfrasen die eigen kracht uitlokken: “Wie vindt het belangrijk dat het goed blijft gaan met Petra” en die eigen kracht in de kiem smoren: “U hoort nog van ons”. Het interview met de WSG medewerker benadrukt nog eens het belang van de communicatie. De indruk bestaat dat het kiezen en uitspreken van de juiste woorden (zie ook Turnell, 1999, 2006) nog de nodige aandacht verdient.

  Aanbevelingen voor vervolgonderzoek Het uitgevoerde kwantitatieve onderzoek is onderhevig aan een aantal beperkingen. Zo is er een vergelijking gemaakt over de jaren heen en tussen de pilotteams en de overige teams. Dit geeft slechts ‘markers’, aanwijzingen voor eventuele verschillen. Er is niet gecontroleerd voor interveniërende variabelen zoals de zwaarte van een zaak of de verandering van de samenstelling van de teams. Er is geen sprake van een gematchte controlegroep en dus ook geen sprake van een Randomised Controled Trial (RCT). Gezien het stadium van de ontwikkeling van Verve is dit nog niet mogelijk en bovendien ook nog niet wenselijk. Het wordt wel wenselijk zodra Verve geheel is geïmplementeerd en de uitvoeringspraktijk een aantal jaar aan de gang is. Een onderzoeksdesign naar voorbeeld van het onderzoek dat gedaan is naar het effect van de Deltamethode door Geert Jan Stams (Stams et al, 2010) kan als basis dienen voor een dergelijk onderzoek. Een tweede beperking van het onderzoek is de tijd. Vanwege de korte doorlooptijd is het niet mogelijk om de doorlooptijd van de OTS mee te nemen, aangezien de duur van de OTS nu gemiddeld 3 jaar is. De komende jaren moet de duur van de OTS dus worden gemonitord. Dit geldt ook voor het aantal OTS’en, het aantal uithuisplaatsingen en de duur van de uithuisplaatsingen. Een derde beperking is dat niet alle gewilde gegevens uit de registratiesystemen te halen waren. Om dit te compenseren zijn er formulieren uitgezet onder de medewerkers van de pilotteams met vragen die ze voor elke pilotzaak moesten beantwoorden. Helaas zijn deze formulieren niet voor elke zaak ingevuld: in een select deel van de zaken zijn de formulieren teruggekomen. Hierdoor kan een vertekening optreden. Aanvullend onderzoek is nodig om hier hardere uitspraken over te kunnen doen, bijvoorbeeld ten aanzien van het aantal kinderen dat binnen het netwerk wordt geplaatst, wie er allemaal bij het kennismakingsgesprek en het opstellen van het plan wordt betrokken en wat voor vorm van eigen kracht er ingezet is in een zaak (EK-c, rondetafelgesprek en/of familie/netwerkberaad).

 

8  

Inleiding: de keuze voor Verve In 2011 en 2012 maakten vier instellingen in Overijssel met steun van de provincie een begin met het gezamenlijke project Verve (Veiligheid En Regie Voor Elk). Het doel van Verve is het ontwikkelen en invoeren van een nieuwe, integrale werkwijze van jeugdbescherming op basis van de beginselen van Eigen kracht, de Deltamethode gezinsvoogdij en Oplossingsgericht Werken. In deze werkwijze wordt uitgegaan van de eigen kracht van kinderen, ouders, hun sociale netwerk en andere betrokken burgers. Het gaat om een jeugdbescherming zonder paternalisme, gericht op constructieve samenwerking met het gezin en op een zo groot mogelijke regie door het gezin en de familie. De jeugdbescherming richt zich op veiligheid van de jeugdige en op concrete, waarneembare feiten en omstandigheden in de dagelijkse opvoedingssituatie. Daarbij is de jeugdbescherming verantwoordelijk voor het bewaken van de ‘ondergrens’; de opvoedingssituatie moet ‘goed genoeg’ zijn. De gemelde zorgen activeren die verantwoordelijkheid en zijn de legitimatie voor de ongevraagde bemoeienis door de instanties. De verantwoordelijkheid van de instanties betreft het bewaken van de ondergrens. Daarom worden het gezin en de familie uitgenodigd om een oplossing te bedenken voor de opvoedingssituatie die volgens de normen van de instanties (AMK, de Raad, rechter, jeugdbescherming) ‘goed genoeg’ is. In 2011 is door de instellingen een projectplan opgesteld en is door Hogeschool Leiden/VU in nauw overleg met de stuurgroep vanuit de instellingen een plan uitgewerkt voor professionalisering en onderzoek, inclusief een visie van waaruit in de nieuwe situatie gewerkt wordt. In eerste instantie heeft de ontwikkeling van Verve zich toegespitst op zeven pilotteams die vanaf 1 januari 2012 zijn gestart met het werken volgens Verve. x

Team AMK Twente

x

Team Toegang IJssel-/Vechtstreek

x

Team Jeugdbescherming BJZ Twente

x

Team Jeugdbescherming BJZ IJssel-/Vechtstreek

x

Team Jeugdbescherming WSG

x

Team Raad Zwolle

x

Team Raad Almelo Bij alle teams sluit tenminste een medewerker van de Raad, een medewerker van Jeugdbescherming, een medewerker van de Eigen Kracht Centrale (EKC) en een medewerker van de William Schrikker Groep (WSG) aan. Als ‘ontwikkelinstrument’ is gekozen voor leerbijeenkomsten waaraan deelnamen: teamleden, genoemde EKC- en WSG-professionals en deskundigen van de Hogeschool Leiden en de VU. De besprekingen hadden betrekking op lopende zaken waarbij het gezin, de betrokken instanties en professionals met tal van actuele vragen geconfronteerd worden. Dit blijkt een goede methode te zijn om de nieuwe attituden, inzichten en handelwijzen die Verve met zich meebrengt in de concrete praktijk te verduidelijken en te toetsen.

Parallel aan deze ontwikkeling vond een evaluatie plaats. Deze richtte zich op drie vragen: 1

Wat is de opbrengst van Verve in de uitvoeringspraktijk na een jaar?

2

In hoeverre biedt Verve een kader dat zich leent voor chronische problematiek, met name waar het gaat om de doelgroep van de WSG?

3

Wat zijn de concreet observeerbare en meetbare resultaten van de jeugdbeschermingsmaatregelen waarbij met Verve is gewerkt? Vraag a) en b) zijn kwalitatief van aard; c) is kwantitatief.

 

9  

Leeswijzer In dit rapport worden de resultaten weergegeven van zowel het kwalitatieve als het kwantitatieve onderzoek. In deel A wordt ingegaan op de opbrengsten van Verve in de uitvoeringspraktijk na één jaar en in hoeverre Verve een kader biedt voor chronische problematiek (het kwantitatieve deel, vragen a) en b). In deel B wordt ingegaan op het kwantitatieve onderzoek, waarin de resultaten worden behandeld op de vraag wat de concreet observeerbare en meetbare resultaten zijn van het werken met Verve na één jaar (vraag c). Omdat beide onderzoeken naast elkaar hebben plaatsgevonden, heeft elk deel zijn eigen hoofdstukaanduiding en nummering. De samengevoegde resultaten zijn te vinden in de samenvatting.

 

10  

DEEL A: VERVE, DE UITVOERINGSPRAKTIJK NA EEN JAAR 1

Het onderzoek Deel A van het onderzoek waarover hieronder verslag wordt gedaan richt zich op vraag a: Wat is de opbrengst van Verve in de uitvoeringspraktijk na één jaar? en vraag b: In hoeverre biedt Verve een kader dat zich leent voor chronische problematiek, met name waar het gaat om de doelgroep van de WSG? Deel B gaat in op de kwantitatieve resultaten van het werken met Verve.

1.1

De keuze voor interviews Het onderzoek vond plaats met behulp van interviews met leden van genoemde pilotteams, EKC en WSG professionals, betrokken ouder(s) en een aantal mensen uit het netwerk van ouders. Selectiecriterium voor het afnemen van interviews was, dat een casus op een ‘Verve wijze’ was opgepakt door professionals. Daarmee bedoelen we dat er gedurende het verloop van de casus volgens de betrokken professionals anders is gehandeld dan dat zonder Verve het geval zou zijn geweest. Een paar voorbeelden ter illustratie: 1

Naar aanleiding van een leerbijeenkomst in het kader van Verve, neemt een case manager van toegang ook de rol van gezinsvoogd op zich en is ervoor gekozen om geen OTS aan te vragen, terwijl dit aanvankelijk wel de bedoeling was.

2

Geïnspireerd door de leerbijeenkomst in het kader van Verve, wordt besloten om een kind niet te plaatsten in een pleeggezin, maar via een snel te organiseren EK-c te zoeken naar mogelijkheden voor plaatsing in het eigen netwerk. En om ondertussen een plan met betrokkenen op te stellen om de veiligheid van het kind te waarborgen.

3

In het kader van de Verve aanpak wordt de Raad uitgenodigd om deel te nemen aan een EK-c, waardoor de Raad nog voor een raadsmelding betrokken wordt in het proces. Alle pilotteams hebben twee casus aangeleverd waarvan de betrokken professional vond dat het een voorbeeld was van de Verve werkwijze. Het team Raad Almelo leverde drie casus aan waarvan twee overeenkwamen met de casus van twee andere teams. Een van het team AMK Hengelo en een van het team JB Almelo. Daarnaast is nog een casus van de afdeling Centrale Aanmelding uit Hengelo meegenomen in het onderzoek. Uit de interviews bleek dat de professionals zelf van vele casus vonden dat nog niet alles Verve was. Deels omdat sommige casus al in gang waren gezet voordat met Verve werd gestart, deels omdat zij zich zelf de Verve aanpak nog meer eigen moeten maken. Dat bleek bijvoorbeeld tijdens de interviews; als de onderzoekster vroeg naar de afspraken die waren gemaakt in het kader van het plan om af te schalen, zeiden veel jeugdbeschermers: “Oh ja, goed dat je ernaar vraagt; daar moeten we inderdaad nog afspraken over maken.” Daarbij komt dat de bij de casus betrokken andere professionals en ouders niet op de hoogte waren van Verve. Het resultaat is dat naast duidelijk herkenbare Verve elementen en effecten daarvan, ook wordt blootgelegd dat het werken met Verve nog in ontwikkeling is. Jeugdbeschermers benoemen zelf in de interviews expliciet waar zij nog ruimte zien voor verdere verbeteringen. Bewustzijn van en signalering van toekomstige ontwikkelingen is daarmee ook een deel van de opbrengst van Verve in de praktijk.

1.2

Procedure De onderzoekster – een medewerker van de Hogeschool Leiden - interviewde in alle gevallen de professional die de casus bij haar had aangeleverd. In overleg met de professional werden vervolgens ook andere bij de casus betrokkenen geïnterviewd. Dat waren onder andere professionals van andere instanties, alsmede betrokken gezinsleden en hun netwerk. In vier casus is niet gesproken met ouders, omdat zij niet wilden meewerken of het wegens persoonlijke omstandigheden niet lukte om tot een afspraak te komen. Het contact met zowel professionals van andere instellingen

 

11  

als gezinsleden en netwerk werd gelegd door de professional. Als er bereidheid was om mee te werken aan een interview, werd door de professional gevraagd of persoonsgegevens bekend konden worden gemaakt aan de onderzoekster. Zij legde vervolgens telefonisch contact. In dat gesprek werd nogmaals uitleg gegeven over de achtergrond en het doel van het gesprek en werd een afspraak gemaakt. Alle casus waren actuele casus in de zin dat er op het moment van interviewen nog actieve betrokkenheid was van een jeugdbeschermingsinstelling of dat die betrokkenheid maximaal 6 maanden daarvoor was afgesloten.

1.3

Het interview De interviews waren halfopen van aard. Er werd gebruik gemaakt van een vragenlijst die was opgesteld op basis van literatuuronderzoek en ervaringskennis van het onderzoeksteam. Het doel van het interview was om het traject dat professional(s), gezin en netwerk hadden doorlopen vanuit het eigen perspectief te reconstrueren. Door te beginnen met vragen als “Op welk moment ben je betrokken geraakt bij deze casus?” en daarna te vragen naar “Wat heb je toen gedaan?” werd geprobeerd zo precies mogelijk te concretiseren welke stappen zijn ondernomen in het doorlopen traject. Aan professionals werd gevraagd “Op welk moment en op welke wijze is het gezin betrokken?” om in kaart te brengen of, wanneer in het proces en op welke manier gezinsleden actief betrokken zijn in het proces. Alleen aan de professionals van de pilotteams werd expliciet gevraagd naar de Verve elementen in de aanpak. Aan gezinsleden en netwerk werd de vraag gesteld “Op welke wijze kwam u in aanraking met bureau jeugdzorg?” Vervolgens werd ingegaan op de door de respondent genoemde gebeurtenissen door te vragen ”In hoeverre bent u daarbij betrokken?” en “Hoe vond u dat?” om een indruk te krijgen van de wijze waarop het traject door de respondent was ervaren en op welke wijze zij in hun kracht werden gezet of niet. Daarnaast werd tijdens het interview doorgevraagd op de volgende onderwerpen: x

eisen aan de gewenste opvoedingssituatie;

x

een duur- en tijdsmarkering van het traject;

x

concrete doelen die aangaven of een gewenst doel bereikt was;

x

het plan. De interviews zijn, met uitzondering van één telefonisch interview met iemand uit het netwerk, afgenomen in een persoonlijk gesprek en duurden gemiddeld tussen de een en twee uur. Met uitzondering van enkele beginvragen, werd voor het verdere verloop van het interview nauw aangesloten bij de belevingswereld van de cliënt, en werd niet in eerste instantie gefocust op de chronologie of feitelijke juistheid. Volgens Weiss (1994) levert deze aanpak het beste zicht op specifieke thema’s en belangwekkende momenten zoals de geïnterviewde die ervaart. Alle interviews zijn opgenomen op een voicerecorder, na toestemming van de respondent. Professionals werden zoveel mogelijk geïnterviewd in een aparte ruimte op hun werkplek. Gezinsleden en netwerk werden bij hen thuis geïnterviewd. In een eerdere fase van het Verve project zijn met alle pilotteams leerbijeenkomsten gehouden. Twee medewerkers vielen daarbij in het bijzonder op om hun kennis, praktijkervaring en mogelijkheid om in uiteenlopende casus de uitgangspunten van Verve te vertalen. Met deze twee medewerkers is afzonderlijk gesproken. Een van hen was werkzaam voor de EKC en de andere medewerker was werkzaam bij de WSG. Zij zijn uitgebreid bevraagd over de uitgangspunten van het werken met resp. eigen kracht en WSG populatie en naar de vertaling van die werkwijze naar Verve. Omdat uit de casus van de WSG niet onmiddellijk duidelijk werd waarin de aanpak van Verve bij de WSG populatie verschilt van de niet-WSG populatie, is daar tijdens het interview uitgebreid op ingegaan.

 

12  

1.4

Analyse Alle uitgeschreven interviews met de inbrenger van de casus en de direct betrokken ouders zijn geanalyseerd op de inzet van Verve elementen en de effecten ervan in de praktijk. Deze analyse heeft het karakter van een zgn. ‘monitorende evaluatie’. (Tavecchio en Gerrebrands, 2012; 30-31). Deze vorm van evaluatie wordt binnen praktijkgericht onderzoek ingezet om te onderzoeken in hoeverre een nieuwe aanpak in de praktijk wordt toegepast en wat daarvan de resultaten zijn. Daarnaast zijn van drie casus in totaal 8 interviews geanalyseerd met behulp van ‘grounded theory’. (Charmaz, 2006). Regel voor regel en alinea voor alinea werden de interviews geanalyseerd. Op deze wijze werden thema’s gedestilleerd die uit het onderzoeksmateriaal naar voren kwamen door twee onderzoekers (een hoogleraar en de onderzoekster). De interviews waren afkomstig van de inbrenger van de casus en een andere betrokken professional. Van twee casus werd ook het interview van het gezin meegenomen. Van de derde casus was geen interview met het gezin mogelijk, omdat zij niet wilden meewerken.

1.5

Respondenten In totaal zijn 37 interviews afgenomen met 41 personen.

Respondenten

Aantal

Ouders en netwerk

16

Medewerkers Raad

4

Medewerkers BJZ

16

Medewerkers WSG

3

Andere professionals

3

Totaal

41

Niet betrokken in het onderzoek zijn interviews met rechters of interviews met kinderen. In een vervolgonderzoek zouden rechters en/of kinderen alsnog kunnen worden meegenomen.

 

13  

2

Opbrengst van Verve in de praktijk In het volgende hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van de door jeugdbeschermers gebruikte Verve elementen in de praktijk en het resultaat daarvan. Daarna wordt in hoofdstuk 4 antwoord gegeven op de vraag in hoeverre Verve zich leent voor de doelgroep van de WSG. Hoofdstuk 5 plaatste een paar kanttekeningen bij de betrouwbaarheid en daarmee generaliseerbaarheid van de onderzoeksresultaten. Daarnaast gaat dit hoofdstuk kort in op een tweetal interessante inzichten die uit het onderzoek zelf kwamen. In hoofdstuk 6 ten slotte, worden aanbevelingen gedaan die de implementatie van Verve in de praktijk ondersteunen. Ook de vragen die naar aanleiding van een grondige analyse van het onderzoeksmateriaal naar voren kwamen, komen in hoofdstuk 6 aan de orde. Zowel de opbrengst van Verve in de praktijk, als de aanbevelingen en vragen worden beschreven in de volgorde van het Verve schema. Het Verve schema is een centraal onderdeel van de Verve werkwijze. Een schema is een ordeningsprincipe. Met dit ordeningsprincipe wordt de opvoedingssituatie van een jeugdige geanalyseerd. Het helpt de jeugdbeschermer om de communicatie met cliënten en andere professionals te structureren. In het dagelijks werk dient het schema tevens voor de verslaglegging en registratie en voor de communicatie tussen jeugdbeschermers en tussen instanties. Het Verve schema bestaat uit vier ‘vensters’ die de jeugdbeschermer samen met de cliënt inkleurt. De vensters zijn: de mensen, de feiten, de weging, de volgende stappen. Onder het venster ‘mensen’ wordt verstaan: alle mensen die het (niet-) beroepsmatig belangrijk vinden dat het goed blijft gaan met dit kind. De feiten betreffen kernbeslissingen en andere belangrijke gebeurtenissen of informatie, waaronder de zorgen en de sterke punten van een opvoedingssituatie. Er hoeft geen volledige geschiedenis te worden geschreven. Het gaat om een beeld van wat de jeugdbescherming tot nu toe gedaan heeft en welke informatie beschikbaar is. Bij ‘de weging’ staan de gronden voor jeugdbescherming centraal en wordt stilgestaan bij de toekomst van de jeugdige. Ten slotte komen in het vierde venster ‘de vervolgstappen’ de volgende vragen aan de orde: welke stappen moeten er worden gezet? Door wie? Wanneer? Hoe kunnen we zien of dit gebeurd is? Welke beslissingen moeten er worden genomen? De vensters zijn zo gekozen, dat ze aansluiten bij de praktijk van de jeugdbescherming en logisch de werkwijze van Verve volgen. Hierdoor zijn ze gemakkelijk te gebruiken voor jeugdbeschermers die reeds werken met de Deltamethode of Oplossingsgericht Werken. Een aantal professionals typeert de eigen werkwijze al als werken volgens Verve. Dat heeft volgens hen onder andere te maken met de invoering van Delta, waardoor er bij BJZ al erg veel veranderd is in de werkwijze. Waarmee zij aangeven dat Verve wat hen betreft elementen bevat die ook al in de Delta methode zaten. Uit het verloop van de interviews blijkt dat deze professionals, terugblikkend, wel meerwaarde van Verve zien. Met name een rondetafelgesprek en een EK-c worden door hen sinds Verve vaker ingezet.

 

14  

3

Het Verve schema

3.1

De mensen Regie bij ouders en het netwerk Een belangrijk element in het werken met Verve is het eerder en meer betrekken van ouders en het netwerk. Uit de interviews met ouders blijkt dat zij het zeer belangrijk vinden betrokken te worden. Zij ervaren echter vanaf de start van het contact met een jeugdbeschermer een informatieachterstand. Jeugdbeschermers weten door hun jarenlange ervaring vrij goed wat er staat te gebeuren in een traject. Voor de meeste ouders is dat echter niet het geval. Om de regie te ‘houden’ over hun kind of kinderen, willen zij zo snel mogelijk, zo duidelijk mogelijk en zo concreet mogelijk weten wat er precies aan de hand is als zij geconfronteerd worden met een (AMK) melding. Zij willen weten wat exact de inhoud van de melding is en door wie dat is gemeld. De verhalen met de ouders uit de Verve casus illustreren dat ouders erg schrikken als zij worden geconfronteerd met de melding dat er zorgen zijn over de veiligheid van het kind(eren). Uit de gesprekken spreekt een enorme betrokkenheid met hun kind(eren). Niet zelden valt de zin ‘wie aan mijn kind komt….’. Waarmee ouders uitdrukken dat zij zelf als eerste zouden optreden als iemand hun kind iets zou aandoen. Zij willen graag aantonen dat degene die gemeld heeft het bij het verkeerde eind heeft. In de tijd die volgt, gaan zij daarom vooral aan de slag met het ‘bewijzen van het tegendeel.’ Er komen dikwijls argumenten op tafel waaruit blijkt dat het om een groot misverstand gaat of dat degene die heeft gemeld niet betrouwbaar is. Zelfs nadat trajecten zijn afgesloten zitten ouders nog ‘vol’ van de naar hun idee onterechte melding. In interviews met jeugdbeschermers kwam naar voren dat het soms mogelijk is deze negatieve reacties in een meer constructieve richting te geleiden. Een middel daarbij is het duiden en het benoemen van deze reacties als tekenen van betrokkenheid “U komt op voor uw gezin” of: “U wilt dat het goed gaat met uw gezin”. Vanuit deze reactie is het soms maar één stap naar het volgende element in het eerste venster. Het in kaart brengen van de mensen die het belangrijk vinden dat het goed gaat met het kind, waar de melding betrekking op heeft. Uit de interviews kwam niet naar voren dat deze vraag standaard aan de orde komt. Wel melden ouders en jeugdbeschermers dat geprobeerd wordt de ouders vanaf het begin actief te betrekken. Dit gebeurt via een rondetafelgesprek, een MDO of een EK-c. Met uitzondering van de EK-c zijn andere leden van het netwerk daarbij nog beperkt aanwezig. In een paar voorbeelden waren meerdere mensen uit het netwerk bij een EK-c aanwezig waren; maar er was ook een casus waarbij bijna niemand van het netwerk kwam opdagen. Soms hangt de afwezigheid van leden van het netwerk samen met hun beschikbaarheid. In een paar casus zou er iemand meekomen met ouders tijdens een rondetafelgesprek, maar kon uiteindelijk toch niet. In een casus vertelde de ouder achteraf dat er niemand van het netwerk betrokken was, terwijl daar door de jeugdbeschermer wel naar gevraagd was. Ook werd genoemd dat ex-partners van een ouder actief werden betrokken bij een rondetafelgesprek. In dit onderzoek werd de positie van de ex partners die tevens biologisch ouder zijn van het kind, door een aantal ouders en jeugdbeschermers als lastig ervaren. Althans, ze werden vaak iets later en minder actief betrokken dan de ouder waar het kind woont. Omgekeerd gaven sommige ‘exen’ te kennen dat zij aanvankelijk niet goed wisten wat van hen wel en niet verwacht werd en wat hun rechten waren. Daardoor hielden zij zich in eerste instantie zelf ook wat op de achtergrond. Maar ook omdat zij de situatie van hun kind niet nadelig wilden beïnvloeden door hun inmenging. Ouders voelen zich niet heel krachtig in gesprekken waarbij vooral professionals aanwezig zijn; onvoldoende sterk om het proces te beïnvloeden. Het effect daarvan is dat een aantal ouders blijft vasthouden aan hun eigen ervaringen en ideeën over de betrouwbaarheid en rechtmatigheid van een melding en haar melder. Ook valt op dat de betrokkenheid van ouders en netwerk er in de meeste gevallen niet is vanaf het begin van een traject. Dit lijkt verband te houden met het aantal casus waarin sprake was van een crisissituatie. Zowel jeugdbeschermers als ouders geven aan dat zowel zorgpunten als sterke punten in de gesprekken aan de orde komen.

 

15  

In meer dan de helft van de interviews werd gemeld dat er een rondetafelgesprek was ingezet bij de start van een onderzoek. Professionals geven aan het rondetafelgesprek veel meer in praktijk te brengen dan voor Verve. De professionals die aan het woord kwamen vinden de rondetafel een instrument dat bijdraagt aan de Verve werkwijze. Daar kunnen vraagtekens bij geplaatst worden. Wat opvalt bijvoorbeeld, is dat het rondetafelgesprek in de praktijk nog vooral wordt ingezet om informatie te verzamelen. Omdat, zo zeggen professionals, het veel prettiger is voor ouders om betrokken te zijn bij het uitwisselen van informatie over de zorgen en krachten in het gezin. Het is in de praktijk voor zowel ouders als professionals ook praktisch, als alle partijen die zorgen hebben en deze uiten, dat doen waar de ouders bij zijn. Op deze wijze kunnen ouders vragen stellen en hun eigen mening geven. Volgens menig jeugdbeschermer een grote stap vooruit in vergelijking met een werkwijze, waarbij professionals van met name AMK en Raad eerst zelf bij verschillende partijen informatie verzamelden en vervolgens aangaven: “U hoort nog van ons wat wij adviseren.’’ Dat leidde in de praktijk dikwijls tot discussies en zette de onderlinge verhouding direct 'op scherp'. In die zin is de start van deze onderzoeken veel transparanter geworden en zijn ouders meer betrokken bij deze fase in het traject. Primair, zeggen professionals letterlijk, staat de informatiebehoefte ten dienste van de professional. In een enkel geval is bij een dergelijk overleg familie of netwerk van ouders aanwezig; maar meestal vinden de professionals de groep al behoorlijk groot. De vraagtekens hebben ook betrekking op de mogelijkheid dat ouders zich in aanwezigheid van zoveel professionals ondergesneeuwd kunnen voelen: een situatie die haaks staat op het mobiliseren van eigen kracht. Als ouders eenmaal weten wat er precies de hand is en wat ieders rol is, volgt voor hen de vraag wat er moet gebeuren en wat hun eigen aandeel is om een raadsmelding en/of een OTS te voorkomen. Bij een OTS is de centrale vraag van ouders “Hoe krijgen we zo snel mogelijk de OTS eraf?” Bij uithuisplaatsingen is hun belangrijkste vraag: “Hoe krijg ik zo snel mogelijk mijn kind weer thuis?” Uit de gesprekken met zowel jeugdbeschermers als ouders blijkt dat deze vraag vooral aan de orde komt bij de bespreking van het plan. De geïnterviewde ouders zijn positief over hun eigen deelname in het proces, maar geven aan dat zij graag eerder betrokken hadden willen worden. Ook geeft een aantal ouders achteraf aan, dat zij graag familie of andere ondersteuning uit het netwerk in het traject hadden willen betrekken. Daar waar het netwerk wel actief betrokken is, zijn ouders daarover unaniem positief. Ook de jeugdbeschermers oordelen positief, omdat daardoor sneller toezicht is op de veiligheid van kinderen.

  De Eigen Kracht-conferentie Werken volgens Verve impliceert dat zo snel mogelijk, bij voorkeur zodra een melding binnenkomt bij het AMK, het netwerk rondom een gezin wordt geactiveerd. De EK-c blijkt daarbij in de praktijk een goed hulpmiddel. Echter, niet in alle interviews werd gemeld dat familie en netwerk op die wijze betrokken werden. Als reden noemen professionals dat ouders vaak geen bemoeienis van anderen wensen. Ook geven jeugdbeschermers een paar keer als reden dat er geen netwerk is of dat er geen tijd is om ouders en netwerk te betrekken door de ernst van de dreiging van veiligheid. Een van de voordelen van het wel zo snel mogelijk in kaart brengen van het netwerk, is dat op korte termijn inzichtelijk wordt welke mensen mogelijk een rol kunnen spelen in het proces om te komen tot een blijvende veilige situatie voor een kind. Uit een drietal interviews blijkt, dat tijdens een traject met ouders ineens iemand uit het netwerk ‘opduikt’. Een nicht, een tante, een oom of een huisvriendin, die betrokken blijkt bij het gezin en zich steunend en actief opstelt. In die situaties werd dankbaar gebruik gemaakt van deze onverwachte steun uit het netwerk, maar is achteraf de vraag of die persoon of personen niet veel eerder betrokken had(den) kunnen worden. In een andere casus werd iemand uit het netwerk ook actief ingeschakeld, maar buiten medeweten van het gezin. Er ontstond toen een ‘modderige’ communicatiestructuur, waarvan het achteraf de vraag is of die eigen kracht oproept.

 

16  

Het voordeel van een EK-c is, zo geeft een aantal jeugdbeschermers aan, dat het de professional werk uit handen neemt. De EKC zorgt voor een coördinator, voor een vaste handelwijze en voor de verslaglegging van die dag. Het werken met de eigen kracht van mensen en met het instrument EK-c, vraagt een nieuwe manier van kijken; van nieuwe rollen en het inschatten van krachten. Werken met de eigen kracht van mensen -ouders, familie en vrienden en kennissen- is nieuw voor veel professionals. Reguliere methoden om positieve en negatieve krachten van mensen in te kunnen schatten kunnen binnen een EK-c niet altijd gebruikt worden. Andere nieuwe elementen die de jeugdbeschermers noemen zijn: x

EK-c bijeenkomsten vinden niet altijd binnen een formeel kader plaats.

x

Het EK-c kader is niet altijd duidelijk; wie vervult welke rol; uit de interviews blijkt dat vele varianten in de praktijk voorkomen.

x

Zelfs als het gaat om kenmerken van de EK-c die duidelijk en onomstreden zijn, is er soms sprake van onduidelijkheid omdat de betrokken professional onvoldoende kennis heeft van de EK-c en/of al dan niet bewust, bepaalde vooroordelen meeneemt in de beeldvorming.

x

Professionals werken in een EK-c met voor hen grotendeels onbekenden. Betrokkenen melden dat ook de timing van een EK-c van groot belang is. In een casus was een kind weer teruggeplaatst na een crisisplaatsing zonder plan. Na terugplaatsing kwam er een EK-c. Een goede vraag ontbrak. De jeugdbeschermers zelf merkten dat er daardoor geen regie werd gelegd bij ouder en het netwerk. Integendeel. Of zoals de jeugdbeschermer zelf zei: “En op die manier gaven we ook eigenlijk niet de regie aan ouders. Terwijl er nog wel heel veel te verbeteren was. Wij verwachten eigenlijk wel veel van een EK-c, maar de drang om daar daadwerkelijk afspraken over te maken, ja, dat kwam meer vanuit ons dan vanuit ouders zelf op dat moment.” Uit het verloop van de casus bleek dat de EK-c rommelig was verlopen en dat vooral de jeugdbeschermer zelf hard aan het werk was om iets van het plan te maken.

3.2

De feiten De feiten van de jeugdbeschermers Het tweede venster van het Verve schema heet ‘De Feiten’. Het venster biedt uitzicht op alle beschikbare informatie in en rond het gezin. Ook is er aandacht voor de inspanningen die tot dan toe geleverd zijn door het gezin zelf en de jeugdbeschermers. Wat is er precies gebeurd in het (recente) verleden waardoor men zich nu ernstig zorgen maakt over de veiligheid van kinderen. Uit de interviews blijkt dat professionals in verschillende schakels van de ‘keten’ elkaar eerder dan voor het Verve-tijdperk in het proces opzoeken om deze zaken boven tafel te krijgen. Jeugdzorgmedewerkers en raadonderzoekers overleggen eerder en meer in gezamenlijkheid, ook met andere betrokken hulpverleners, over feiten, ervaringen en zorgen. In alle casus werd in een eerder stadium en met meer professionals tegelijkertijd gesproken. Raadsmedewerkers vertellen dat zij ‘informanten’ niet meer na elkaar, maar tegelijkertijd uitnodigen voor een gesprek. Het effect van het vroeg in het proces betrekken van professionals die al betrokken zijn in een gezin, en van professionals die in de loop van het proces betrokken zullen worden, biedt een beter zicht op de mate van veiligheid in een gezin. Bovendien deelt iedereen daardoor dezelfde informatie. Bijkomend voordeel, zo wordt gemeld, is dat deze gedeelde kennis bij jeugdbeschermers ook een rol speelt in het onderlinge vertrouwen. Het niet uitwisselen van alle beschikbare informatie had en heeft in de praktijk af en toe het omgekeerde effect. Een voorbeeld is een casus waarbij jeugdbeschermers werden ingezet bij een crisisuithuisplaatsing, die noodzakelijk werd geacht door het AMK. Op grond van nieuwe verontrustende informatie. Die informatie werd echter niet gedeeld, met als gevolg dat de jeugdbeschermers beslissingen moesten uitvoeren die voor hen niet begrijpelijk waren en die zij ook aan de betrokken gezinsleden niet konden uitleggen. Uit het verdere verloop van de casus werd duidelijk dat daardoor ook de regie door ouders onder druk kwam te staan. Door te late, onpersoonlijke en niet eensluidende informatie van verschillende betrokken professionals kregen ouders het gevoel een speelbal te zijn.

 

17  

Uitwisseling van (feitelijke)kennis en ervaringen tussen jeugdbeschermers heeft als belangrijk voordeel dat ook ouders van verschillende kanten eenzelfde geluid horen. Het is voor ouders verwarrend als professionals allemaal iets anders zeggen. Dat komt overigens ook voor als de overdracht tussen jeugdbeschermers van dezelfde organisatie niet goed is gegaan en ouders het idee hebben dat ze weer opnieuw moeten beginnen met het aantonen van bepaalde vaardigheden. Een ander voorbeeld is dat de ene professional zegt dat de ouders hun kind niet mogen bellen na een crisisplaatsing, terwijl een ander zegt dat het wel mag. Een laatste voorbeeld betrof hulpverleners die in een gezin actief waren en de indruk wekten dat het allemaal goed ging. Vervolgens werd het gezin met een crisisuithuisplaatsing geconfronteerd. Er waren verwachtingen gewekt in het voortraject; ook door een eerdere uitspraak van een rechter. Het volgende citaat van de ouder illustreert het effect daarvan op de ouder: ”De rechter zei erbij dat er geen grond was voor een OTS ; dat als we dat aan zouden vechten we direct gevrijwaard zou worden van…en dat hij dat alleen heeft gedaan om de hulp voor mijn partner hier in huis wat sneller geregeld te krijgen.” Met deze uitspraak wekt de ouder de indruk dat de OTS eigenlijk geen bestaansrecht heeft. Het effect in de casus was, dat de ouder door de uitspraak achterdochtig en wantrouwend werd ten opzicht van de jeugdbeschermer. De ouder voelde zich bovendien gesterkt in de eigen overtuiging dat het allemaal een groot misverstand betrof, dat zo snel mogelijk rechtgezet moest worden. Ook als het niet op voorhand zeker is dat een organisatie betrokken zal worden, kan het raadzaam zijn deze in een vroegtijdig stadium te betrekken. In een casus bijvoorbeeld merkten de jeugdbeschermers na maanden dat het ouders niet lukte om de gemaakte afspraken in de praktijk na te leven. Inmiddels was er ook twijfel over het niveau van een van de ouders en werd na het afsluiten van de OTS alsnog de WSG betrokken. Wat opvalt, is dat in de meeste interviews het eerder betrekken van andere professionals vooral wordt genoemd als een middel om een meer compleet beeld van een gezinssituatie te verkrijgen. In een paar gevallen werd de informatieuitwisseling direct gedeeld met ouders, waardoor zij ook vanaf de start van het proces een meer gelijkwaardige positie innamen. In de casus waarin dat niet plaatsvond, geven geïnterviewde ouders aan dat zij graag eerder betrokken hadden willen worden. Informatie delen tussen jeugdbeschermers en andere professionals is niet hetzelfde als het hebben van dezelfde mening. Er zijn verschillende voorbeelden genoemd waarbij professionals naar voren brengen, dat een andere organisatie een andere zienswijze had. Op zichzelf hoeft dat geen probleem te zijn. Ondanks verschillende zienswijzen kan in veel gevallen toch een eerste stap geformuleerd worden die beide instanties als zinvol zien. Waar wel een kanttekening bij geplaatst wordt, is het beeld dat Raad en BJZ soms van elkaar hebben. Ter illustratie de volgende uitspraak van een raadsmedewerker: “Wij kijken naar: wat betekent deze interventie, voor het kind op de lange termijn? Wat betekent het voor deze moeder? Welke risico’s loopt deze moeder? Dus dat is een andere kijk op de zaak dan het hele praktische, wat BJZ heeft. Wij kunnen iets meer op afstand kijken. En BJZ doen het heel erg, ja, terecht, vanuit: ja, wat is praktisch?” Veel jeugdbeschermers hebben het idee dat professionals waarmee zij samenwerken, na overleg, dezelfde mening en overtuiging zouden moeten hebben. Uit de interviews blijkt echter dat ouders eigenlijk wel begrijpen dat verschillende instanties een zaak benaderen vanuit verschillende perspectieven en het daarom niet altijd met elkaar eens zijn. Als maar duidelijk is waar de verschillen van opvatting over gaan en er wel overeenstemming is over wat de volgende stappen zijn. Het komt echter ook voor dat ouders ‘last’ hebben van uiteenlopende meningen. In één casus bespraken Raad en BJZ met elkaar onder welke voorwaarden een kind weer naar huis zou mogen. Omdat zij er onderling niet uitkwamen, moest het gezin in hun eigen beleving twee weken wachten totdat de twee organisaties het onderling eens waren. Een dergelijke ervaring zet vanaf de start van het proces de samenwerking tussen ouders en jeugdbeschermers onder druk, omdat de ouders zich daardoor het slachtoffer voelen van deze handelwijze en boosheid en frustratie bij hen opwekt.

 

18  

De feiten van ouders Net zoals jeugdbeschermers en andere professionals feiten, ervaringen en observaties uitwisselen, doen ouders dat ook. Zij letten heel goed op de uitlatingen van professionals en vergelijken uitspraken onderling op eventuele tegenstrijdigheden. Daarbij betrekken ze ook uitlatingen van jeugdbeschermers naar hun kinderen en naar hun eventuele ex-partner. Ouders ‘controleren’ of ze informatie die zij in vertrouwen hebben verteld, niet terughoren via hun kinderen, een ex of via andere professionals. Als de indruk bestaat, dat professionals ‘onbetrouwbaar’ zijn, worden ouders voorzichtig en terughoudend in wat zij wel en niet vertellen. Ouders vergelijken hun eigen zaak ook met zaken waarover ze lezen in de krant en waarover ze horen via radio en TV. Maar ook met zaken die ze kennen vanuit hun eigen omgeving, waar ook BJZ aanwezig is. Ook die ervaringen nemen zij mee in hun positiebepaling ten opzichte van de instanties in het algemeen en de jeugdbeschermer in het bijzonder. Ze vergelijken bijvoorbeeld de ernst van de situatie in een ander gezin met hun eigen situatie en dat beïnvloedt hun kijk op noodzaak en urgentie van inmenging in de eigen situatie. Een aantal ouders was heel stellig over het verplichte contact waartoe jeugdbeschermers hen aanzetten met hun ex. “Ik ben niet voor niets gescheiden en wil met deze persoon niets meer te maken hebben.” Dat maakt het lastig om feiten over opvoedingssituaties bij ouders die gescheiden zijn goed in kaart te brengen. De ouders zijn over het algemeen negatief over de andere ouder. Zeker in die situaties waar ouders niet of nauwelijks met elkaar om tafel zitten, blijkt het lastig voor jeugdbeschermers om de feiten rond veiligheid van een kind goed in kaart te brengen. In een casus, mocht een van de ouders niet bij een gesprek aanwezig zijn, omdat de jeugdbeschermer vond dat het voor het kleine kind dat zij bij zich had, beter was om de inhoud van het gesprek niet aan te horen. Deze ouder voelde zich buitengesloten en niet gehoord. Van te voren was niet verteld dat het kind niet bij het gesprek aanwezig mocht zijn. Als het gaat om de feiten van de ouders gaat het om de meningen, ervaringen en betekenisgeving zoals die voor hen gelden. Een subjectieve ervaring, of zelfs een weergave van een gebeurtenis die pertinent onjuist is, wordt in het tweede venster wel als ‘feit’ gezien. Het gaat immers om iets waar de jeugdbeschermer hoe dan ook rekening mee moet houden. Uit de interviews komt naar voren dat jeugdbeschermers die in staat zijn om subjectieve of onjuiste informatie toch als ‘feit’ te zien gemakkelijker de brug naar ouders kunnen slaan. Bijvoorbeeld door de volgende reactie: “U vindt dat mevrouw X daarover niet de waarheid heeft gezegd.” Een heel andere discussie is de vraag of meningen en rapportages die vaag of weinig concreet zijn niet wat meer feitelijk geformuleerd kunnen worden. Als in een dossier staat dat moeder borderliner is, dient nagegaan te worden wie dat gezegd heeft en of dit een officiële diagnose was. En als een ouder vindt dat mevrouw X ‘onbetrouwbaar’ is, is het goed om te vragen waar dat uit gebleken is door bijvoorbeeld te vragen: “wat vindt u daar het ergst aan”?

De schriftelijke verslaglegging Een belangrijk aspect van de feiten betreft de vertaling daarvan naar het dossier of verslagen. Sommige ouders geven aan zich niet serieus genomen te voelen als naar hun idee de informatie in het dossier of in een verslag niet correct is. In een casus waren volgens de ouders de namen van de kinderen door elkaar gehaald en klopten bepaalde feiten niet. Als er onenigheid is over de juistheid van de feiten, zou dat ook in het dossier als toelichting moeten worden weergegeven, vonden de ouders. Een ouder zei hierover: “Als dingen gewoon niet goed in het dossier staan. Ja, dat maakt je gewoon kwaad. Dan denk je van, dan komt het over alsof zij het helemaal goed hebben en dat wij als ouders er eigenlijk niet zoveel van snappen.”

 

19  

3.3

De weging In het derde Verve venster worden de verzamelde feiten en het eventuele feit dat informatie nog ontbreekt, gewogen. Bij ‘de weging’ staan de gronden voor jeugdbescherming centraal en wordt stilgestaan bij de toekomst van de jeugdige. Is er extra onderzoek en informatie nodig om daar weloverwogen uitspraken over te doen of is er nu aanleiding om actie te ondernemen? Zoals bij de bespreking van de eerste vensters aan de orde kwam, worden veel feiten en informatie verzameld via een rondetafelgesprek, een multidisciplinair gesprek of een ander type gesprek. Om het denken in de eigen kracht van gezin en netwerk te vergroten moeten daarbij, naast professionals ook zoveel mogelijk ouders en andere betrokkenen uit het netwerk aanwezig zijn, is het Verve gedachtegoed. Uit de verhalen van zowel jeugdbeschermers als ouders blijkt dat ouders daarbij actief betrokken worden. In crisissituaties is die actieve betrokkenheid echter beperkt. Bij de geïnterviewde ouders die terugkeken op een crisis was veel onbegrip en ontevredenheid over de wijze waarop naar hun idee gronden voor uithuisplaatsing of onder toezichtstelling gewogen zijn. Zij voelden zich over het algemeen te laat betrokken bij het proces, en vonden de beslissingen niet in lijn zijn met uitspraken van andere hulpverleners die op dat moment actief waren in het gezin. Ook vonden zij dat er onvoldoende gekeken is naar de thuissituatie. In nietcrisissituaties die tijdens de interviews aan de orde kwamen zijn wél gesprekken gevoerd met ouders. Daarbij waren soms leden uit het netwerk aanwezig. Ook kwam in die gesprekken een paar keer de schaalvraag aan de orde. Dat wil zeggen, dat ouders en andere betrokkenen uitgenodigd werden een schatting te maken van de mate van veiligheid voor het kind. In één interview kwam naar voren dat ouders zelf niet mee wilden werken. Toch lukte het de jeugdbeschermer, ondanks deze weerstand, ouders tot medewerking aan te zetten: “ Wij hebben gezegd dat dit (de inzet van een EK-c red.) een voorwaarde was voordat wij het onderzoek met een gerust hart konden afsluiten. We hebben bij de afwijzing gezegd:” denk er over na, want wij vinden dat het noodzakelijk is. We geven bedenktijd. We hebben alleen gezegd: “Dit is wat wij nu nodig vinden en we horen dat u daar nu nog niet een hele concrete beslissing over neemt. U mag het er over hebben. We kunnen ons voorstellen dat het moet bezinken.” Een aantal dagen later hebben we gebeld en de ouder zei: “dat wil ik wel doen maar ik wil de eigen kracht conferentie niet.” Toen hebben we aangegeven; “in dat geval gaan we een melding doen bij de Raad omdat we echt vinden dat de situatie voor de kinderen te onveilig is.” Toen zei de ouder:” in dat geval doe ik het toch.” Dat was nodig om ouders over de streep te helpen.” Een ander aspect van het wegen van een situatie betreft het over en weer duidelijk maken op welke momenten afspraken over de borging van de veiligheid aangescherpt dan wel versoepeld kunnen worden. Uit de interviews met ouders kunnen zij beperkt antwoord geven op die vraag. In de meeste gevallen verwezen zij naar de einddatum van een OTS.   Wel waren er diverse voorbeelden van afspraken tussen jeugdbeschermers en ouders over het borgen van de veiligheid van de kinderen. In een interview werd het voorbeeld genoemd van een ouder bij wie sprake was van overmatig drankgebruik, wat vervolgens weer leidde tot onveilige situaties voor de kinderen. Zij had echter al een vakantie geboekt. In onderling overleg werd vervolgens afgesproken dat een familielid mee zou gaan op vakantie. Ook stelde de ouder zelf voor zich op gezette tijden te laten testen. Op die manier kon de vakantie toch doorgaan en waren ouder en jeugdbeschermer beiden tevreden over de afspraken rond de veiligheid van de kinderen. Tijdens een EK-c komen veel nadrukkelijker de mening en ervaringen van andere mensen uit het netwerk naar voren. Bovendien blijkt uit het verloop van een paar casus, dat juist ook de mensen uit het netwerk een constructieve rol kunnen spelen in het stimuleren van ouders om mee te werken aan gedragsverandering en afspraken over de veiligheid van hun kind. Door hun vaak jarenlange contacten met ouders leveren zij een belangrijke bijdrage aan het verzamelen van informatie uit en rond het gezin. Maar even belangrijk blijkt hun actieve opstelling naar ouders en hun

 

20  

kinderen. De vele voorbeelden uit de casus maken duidelijk dat het netwerk heel concreet en praktisch hulp aanbiedt; door op te passen, te fungeren als intermediair tussen ruziënde ouders, als luisterend oor voor een ouder en/of voor kinderen of door tijdelijk de verzorging en opvang van kinderen voor hun rekening te nemen, om maar een greep uit de vele voorbeelden te noemen, die in de casus ter sprake kwamen. Deze actieve opstelling doet wel een groot beroep op de flexibiliteit en beschikbaarheid van het netwerk. In sommige situaties moet er vrij gevraagd worden of werktijden worden verzet. De betrokkenheid en praktische ondersteuning door leden uit het netwerk blijkt een belangrijke rol te spelen in de afweging door jeugdbeschermers om te kunnen oordelen of het veilig genoeg is in een gezin. Kortom, in de praktijk komt het wegen van de gronden voor een eventuele gedwongen bemoeienis vooral aan de orde bij de onderlinge uitwisseling van informatie door jeugdbeschermers. Op basis van de interviews blijken daarin naast de zorgpunten ook de sterke punten van ouders en netwerk besproken te worden. In dit kader werd ook regelmatig door jeugdbeschermers gerefereerd aan een interne casuïstiekbespreking en naar de speciaal georganiseerde leerbijeenkomsten in het kader van het project Verve. Jeugdbeschermers worstelen soms met wat zij ‘bodemeisen’ noemen, in situaties van serieuze dreiging van de veiligheid van een of meer kinderen en een actieve inzet van ouders en netwerk. Hoe kan men dan concreet de ondergrens aangeven waaronder het gezins- en ouderfunctioneren niet meer acceptabel is? Door feiten en ervaringen met collega’s te delen en door de invalshoeken van andere betrokken instanties te horen, voelen jeugdbeschermers zich gesteund in hun standpunt. Ook de kennis van de leiders van de leerbijeenkomsten boden jeugdbeschermers concrete handvatten. In een paar casus werd spontaan verteld over het bespreken van de schaalvraag. In de gesprekken met jeugdbeschermers en ouders ging het niet spontaan over de toekomst van het kind. Het wegnemen van de dreiging voor de veiligheid lijkt in gesprekken nog een centrale plaats in te nemen. Betrokkenheid van ouders en netwerk komen vooral tot uitdrukking bij de totstandkoming van een plan. In het plan maken professionals, ouders en netwerk afspraken met elkaar over het organiseren en borgen van de veiligheid van een of meerdere kinderen.

De weging bij crises Voorbeelden uit de interviews suggereren een praktijk, waarbij vooral in crisissituaties de inzet van Verve elementen onder druk komt te staan. In een paar interviews melden professionals dat ze de thuissituatie van een kind zo onveilig schatten, dat zo snel mogelijk een uithuisplaatsing werd voorbereid. In snel tempo volgen beslissingen elkaar op in een soort beslissingsstructuur, waar ouders en netwerk niet altijd onderdeel van leken uit te maken. Je kind van het ene op het andere moment niet meer thuis mogen houden is enorm ingrijpend voor ouders. Tijdens de interviews kwamen vijf crisissituaties aan bod. In drie daarvan waren ouders en netwerk niet betrokken bij de crisisplaatsing van de kinderen. In een geval kon door het wel betrekken van ouders en netwerk een crisisplaatsing worden voorkomen en ging het kind direct naar een perspectief biedend pleeggezin. In de andere casus konden de kinderen ter plekke mee naar een familielid, waar ze een week verbleven. Het gesprek met de ouder in deze laatstgenoemde casus was anders van toon. De ouder toonde begrip en was blij dat de kinderen bij een familielid van haar verbleven. De ouders in de drie andere casus, die niet betrokken waren, waren nog steeds verontwaardigd over de gebeurtenissen. De crisissituaties werden gekenmerkt door het gedeeltelijk ontbreken van feiten, bijvoorbeeld omdat de politie eerst onderzoek moest doen.

3.4

De volgende stappen Nadat eerst alle mensen in kaart zijn gebracht die het belangrijk vinden dat het goed gaat met een kind en vervolgens feiten in en rond het gezin zijn gewogen, moeten er afspraken worden gemaakt over de borging van de veiligheid van de kinderen. Binnen het Verve schema is dat venster vier. Uit de interviews komt naar voren dat afspraken over het organiseren en borgen van de veiligheid van kinderen doorgaans worden vastgelegd in een plan.

 

21  

Het plan Uit de interviews blijkt, dat er geen standaard is voor een plan. In sommige casus gaven professionals kaders mee voor de invulling van een plan. In een andere casus belden de ouders een professional met de vraag wat er in het plan moest staan. Een eenduidige aanpak lijkt te ontbreken. Dat bleek in de praktijk niet direct een probleem te zijn. Wel is het voor ouders verwarrend als tijdens het opstellen van een plan de eisen van professionals van verschillende instellingen niet dezelfde zijn. Als de jeugdbeschermer van BJZ zegt dat het plan er prima uit ziet, maar de collega van de Raad het nog niet veilig vindt - of andersom - roept dat bij ouders ergernis op. Zij krijgen dan de indruk dat professionals het onderling niet eens zijn en dat zij daarvan de dupe zijn. Het versterkt hun gevoel van verongelijkt zijn en voedt hun verontwaardiging en boosheid; gevoelens die hen afleiden van het zelf nemen van regie. Als er met ouders afspraken gemaakt zijn over de veiligheid van hun kind(eren) in het kader van het voorkomen van een raadsmelding of een uithuisplaatsing, zijn ouders consciëntieus in het nakomen van de afspraken, althans zo werd gezegd. Zij zijn zich bewust van de risico’s van het niet naleven van de gemaakte afspraken en nemen deze zeer serieus. In dat kader vertelden zij soms dat zij verwachten dat hun kind zo ongeveer ‘per direct’ uit huis kon worden gehaald als zij een misstap zouden zetten. Bijvoorbeeld in de casus waarbij de ouders verdacht werden van mishandeling van hun kind en er in dat kader altijd een toezichthouder aanwezig moest zijn. De ouders waren zich zeer bewust van het belang van naleven van de afspraken. Aan de andere kant is het voor ouders onbegrijpelijk als professionals in hetzelfde traject, waarbij er soms bijna van uur tot uur afspraken zijn vastgelegd over het waarborgen van de veiligheid, een paar dagen niets van zich laten horen. Terwijl het gezin zich inspant om alle afspraken netjes na te komen. In deze casus was de jeugdbeschermer zich wel bewust van de enorme inspanningen die van het gezin gevraagd werd. Het volgende citaat is daarvan een illustratie: “Wij - BJZ- wilden dat het kind drie keer in de week lichamelijk gecontroleerd zou worden door een arts, maar dat bleek praktisch onhaalbaar.” En even later: “Het plan werkt op zich goed, maar ik denk niet dat het heel lang aangehouden kan worden omdat het heel erg intensief is voor de familie en het netwerk.” Uit het verloop van deze casus bleek echter dat vooral de professionals zelf niet op het controleren van naleving van deze afspraken waren ingesteld. Naast het van beide kanten serieus nemen van de gemaakte afspraken, hebben de tussentijdse contacten tussen jeugdbeschermers en ouders ook de functie van elkaar wederzijds informeren. In een paar casus was het plan al een paar maanden in werking. Toch wisten ouders niet te vertellen wat op dat moment de zorgen om de veiligheid van het kind nog waren. Naast andere professionele hulpverleners, zijn familie, vrienden en kennissen ook de oren en ogen in en rond een gezin die in de gaten houden of iedereen zich houdt aan de gemaakte afspraken. In twee casus waren het de mensen uit het netwerk die tijdens de periode dat een plan actief was, opnieuw aan de bel trokken omdat zij bezorgd waren over de veiligheid van de kinderen. In beide gevallen leidde dat tot aanvullende afspraken. Daarmee speelt het netwerk niet alleen een rol in het borgen van de veiligheid op het moment dat de casus speelt, maar ook in het borgen van de gemaakte afspraken in de toekomst. Werken met Verve heeft jeugdbeschermers meer bewust gemaakt van die rol, zo werd naar voren gebracht. Niet alleen bij jeugdbeschermers van BJZ, maar ook bij jeugdbeschermers van de WSG is er meer dan voor Verve het besef dat als er afspraken gemaakt zijn over de veiligheid en het is veilig op dat moment, het tijd wordt om na te denken over het afsluiten van een OTS. Waar voorheen, zo vertelde een WSG professional, de OTS en de eigen aanwezigheid als borging van de veiligheid werd gezien. Dat betekent dat meer OTS-en eerder en vaker kunnen worden afgesloten. Niet vanuit de overtuiging dat het altijd goed zal blijven gaan, maar vanuit het besef dat het op dat moment veilig is en er voldoende hulp en netwerk in en rond een gezin aanwezig is om extra eigen inzet te rechtvaardigen.

 

22  

4

Verve een kader voor de WSG populatie? In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvraag: “In hoeverre biedt Verve een kader dat zich leent voor chronische problematiek, vooral waar het gaat om de doelgroep van de WSG?” De inhoud van dit hoofdstuk is grotendeels gebaseerd op een ‘los’ interview met een ervaren WSG professional. Een van de eerste zaken die tijdens het interview met de ervaren WSG professional onder de aandacht wordt gebracht is dat de WSG doelgroep niet één groep is. Binnen deze groep zitten veel niveauverschillen en verschillen in beperkingen. Ook in de twee casus van de WSG die in de interviewronde ter sprake kwamen leek dat verschil merkbaar. In een casus had de moeder moeite met het volgen van het gesprek en het antwoord geven op de vragen. Daar voerde vooral de echtgenoot het woord. In de andere casus werd het hele gesprek juist gevoerd door de moeder, terwijl zij beiden cliënt waren van de WSG. In beide casus werd een uithuisplaatsing voorkomen dankzij de inzet van het netwerk. Op basis van de opbrengst van de casus en het losse interview is de indruk dat de Verve werkwijze goed te gebruiken is voor de WSG doelgroep. De grootste verandering waar Verve toe geleid heeft, zo komt naar voren uit de twee casus, is de inschatting dat het voorheen vooral de gezinsvoogden waren die zich druk inspanden met het organiseren van zorg en ondersteuning van een gezin. Zij zijn daarin zeer ervaren en bedreven, dus kunnen eventuele problemen meestal wel oplossen. De keerzijde daarvan was, dat er een afhankelijkheid ontstond van de gezinsvoogd, waardoor deze in de praktijk lang aan een gezin verbonden bleef. De belangrijkste boodschap uit beide casus is dat een deel van die rol nu eerder wordt gezocht in het netwerk. In een casus bleek dat zelfs beter te werken. De familie bleek veel invloed te hebben op de ouders. Zij gingen zich actief met het gezin bemoeien en namen bepaalde taken en verantwoordelijkheden op zich. De ouders vonden dat prima. Uit het interview met de WSG medewerker kwam verder naar voren dat voor het contact maken met de doelgroep geduld en tijd nodig is. In het algemeen is het bij mensen met een verstandelijke beperking van belang om niet te grote stappen te nemen en om die stappen zo concreet mogelijk te maken. Trajecten bestaan eigenlijk altijd uit verschillende stapjes of doelen, die de mensen kunnen doen; die haalbaar zijn. Haalbaar voor iemand die het geheel misschien niet zo goed overziet vanuit een beperking. De samenwerking start door goed te luisteren en door concreet te benoemen wat de mensen zelf aangeven als hun eigen zorgen, de dingen die al goed gaan en waar de mensen naar toe willen. “Je spreekt met elkaar een route naar de oplossing af, die heel veel recht doet aan wat zij ervan vinden en wat anderen er ook aan vinden.” Zowel voor kinderen als voor ouders helpt het om daarvoor tekeningen te gebruiken. Dus om ouders of kinderen te laten tekenen waar zij naar toe willen. Ook video home training werkt goed. In de woorden van de WSG medewerker ontwikkelt de samenwerking met ouders of kinderen zich als volgt: “Ontvangen wat ze zeggen. Het gaat erom dat als ze iets vertellen, het maakt niet uit wat, dat ik daar in iedere geval naar luister. En er instemmend naar luister of in iedere geval neutraal. Soms hoor ik dingen die ik ook niet goed vind. Ik kan zeggen dat ik het niet goed vind, maar ik moet de veroordelende intonatie weglaten. Want dan zeg ik als het ware ‘nee’ en dan gaat alles dicht. Als ze merken aan mij dat er ‘nee’ achter zit, dan is het al dicht. En dan is het lastiger om het weer open te krijgen. Ja, zij moeten het gevoel hebben dat ik ze hoor, dat ik instemmend ontvang, goed luister, daarbij waardering en bewondering toon voor wie zij zijn en hoe ze het zeggen. En dan gaat het om wat ze zeggen, denken, hoe ze zitten; het maakt eigenlijk niet uit wat ze laten zien. Als ik dat instemmend ontvang maak ik contact. En dat werkt eigenlijk altijd.”

 

23  

4.1

Omgaan met ervaringen vanuit het verleden Jarenlange ervaring met deze doelgroep leert dat er naast de verstandelijke beperking vaak nog andere dingen aan de hand zijn. Bij de WSG doelgroep komt veel misbruik en ook seksueel misbruik voor. Misbruik in de zin dat mensen geld is afgetroggeld; dat cliënten mensen in het verleden vertrouwd hebben door wie ze later bedrogen zijn. Die traumatische ervaringen maken dat mensen het erg lastig vinden om professionals te vertrouwen. Soms zijn cliënten ook boos. De professional: “Dan begrijp ik waarom zij boos zijn op mij, maar ik begrijp ook dat ik iets met ze moet. En wij moeten ook iets met elkaar. Dus zij mogen hun boosheid uiten en ik luister en geef terug wat ik hoor en zie en ik vraag aan hen, want wij moeten ook wat, hoe we dat vorm kunnen geven, eigenlijk al in het begin. Turnell zei ook zoiets van: “wij moeten in gesprek over wat goed is voor je kind, want als dat niet lukt, moet ik het over twee weken komen ophalen. Dat wil jij niet, dat wil ik niet, dus hoe gaan we dat doen?” En vandaar ga je kijken hoe je weer kunt aansluiten bij wat zij aangeven hoe je daarmee aan de slag kunt zijn. En dat werkt naar mijn idee echt ongelofelijk goed.”

4.2

Het belang van positief belonen Een ander belangrijk werkzaam element in de aanpak is om daar waar mogelijk positief te zijn. Wat daarmee wordt bedoeld is, dat zodra cliënten een stap zetten en een klein doel halen, je daar als professional positief over moet zijn en waarderen dat de cliënt dingen goed doet. Een voorbeeld: “Je spreekt af dat iemand naar de huisbaas gaat om te zeggen dat hij een gesprek wil, al dan niet met de professional erbij. Over de huur bijvoorbeeld.…en hij heeft die afspraak gemaakt. Dan kun je zeggen: “fijn, daarmee heb je een belangrijke stap gezet” En dan kun je positief teruggeven dat ze daarmee positief werk verricht hebben. Soms is dat voor hen een hele drempel en dan kun je ze daar ook voor bedanken. Want dan hebben ze toch ook iets gedaan waar je samen meer verder komt.” Als de ervaring ook door de cliënt als positief wordt ervaren, dan kan de professional op die manier de samenwerking steeds een stapje verder uitwerken. Daardoor ontstaat wederzijds vertrouwen; een basis van waaruit nieuwe vragen ontstaan. Bijvoorbeeld: “Dat heb je toen ook goed gedaan, zou je dat nu weer willen?” Die samenwerking is heel belangrijk. Vooral als het vertrouwen van mensen eerder beschadigd is. In dat geval moet de professional bij elk contact opnieuw het vertrouwen winnen. Dat kan vermoeiend zijn, maar wel begrijpelijk als de geschiedenis van de cliënt daartoe aanleiding geeft.

4.3

Zoeken naar passende communicatie Opmerkelijk in het interview met de medewerker van de WSG zijn de vele voorbeelden waarin wordt verwezen naar de manier waarop cliënten communiceren. Een voorbeeld: “Als iemand zegt: “ik zie het niet zitten” of “ik hoor alarmbellen rinkelen” of “het knijpt mijn keel dicht”; dat zijn drie manieren waarop mensen in hun begrip georiënteerd zijn.” Wat de WSG medewerker daarmee zegt is dat het hem is opgevallen dat cliënten vaak vooral visueel, auditief of juist meer gevoelsmatig zijn ingesteld. Cliënten vertalen in zijn beleving persoonlijke ervaringen naar iets dat ze voor zich zien, kunnen horen of juist voelen. In reactie daarop past de WSG medewerker de formulering van zijn uitspraken daarop aan. Dus een voorbeeld van een vraag om na te gaan of iets duidelijk is vertaalt hij dan naar “Goh, we hebben nu dit en dat besproken, zie je het zitten” of “hoort dat goed” of” voelt dat goed?” Het volgende voorbeeld illustreert deze handelwijze: “Ik heb wel eens met een moeder gezeten die was razend op haar kind - die had iets geflikt- en die was naar boven gestuurd en moeder zei: “ik moet hem niet zien want ik vermoord hem…neem hem a.u.b mee, kreeg ik de vraag.” En toen heb ik tegen die moeder gezegd: “ga even zitten, doe even rustig. Volgens mij is er nu iets gebeurd waar jij heel boos over wordt. Ja, dat was zo. Nou, ik weet niet of ik je kan helpen, maar vind je goed dat ik het probeer? Nou dat was goed”. Ik zei, “ga eens makkelijke zitten en beschrijf hoe jij dat ervaart, jij en je kind.” En toen beschreef ze dat ze op een subtropisch eiland zat, waar alles grijs was. De palmen, het water...alles. En toen vroeg ik om te beschrijven of het wel eens anders geweest is. Nou, toen kreeg je natuurlijk een prachtig subtropisch eiland. Nou, en daar hebben we wat tussen geswitcht, en toen zei ik: “denk nu even aan

 

24  

wat er gebeurd is en probeer nu, terwijl het grijs is, die kleur terug te brengen. Nou ja, je zag de spanning wegebben. Ik heb geen idee wat ik deed. Ik sloot aan bij wat zij zei en het hielp.” Ook bij het geven van opdrachten probeert de medewerker de cliënt te ondersteunen bij het verbeelden van het doel. Een voorbeeld: “Waar doe je het voor?” “Ja, ik wil dat blije gezicht van mijn kind zien.” “Nou, waar wordt ie blij van?” en “Hoe zie je dat blije gezicht.” “Nou, denk dan aan waar je het voor doet; zou je dat doen? Zou je dat durven? Je weet waar je het voor doet, is het je het waard?” en dat soort dingen. En op het moment dat je het daaraan ophangt dan werkt het.” Wat de medewerker met dit voorbeeld duidelijk maakt is dat een cliënt die visueel georiënteerd is, gebaat is bij het werken met beelden. Deze beelden helpen de cliënt om de verschillende gradaties van de eigen emoties weer te geven.

4.4

OTS afsluiten en de veiligheid van het kind waarborgen Voor afsluiten van zaken bij WSG cliënten geldt hetzelfde als voor niet WSG cliënten. Dat je als professional een zaak pas kunt afsluiten als een zaak verantwoord losgelaten kan worden. Uit het interview en uit de twee casus komt naar voren dat dit in de praktijk vaak betekent dat iemand die rol van de gezinsvoogd overneemt. Dus daar ga je als professional naar op zoek. “Je hebt het over mensen met een forse beperking, die zonder steun die regie niet zouden kunnen nemen in mijn ogen. Dat verongelukt.” Als voorbeeld noemt de WSG professional een zaak waar hij instapte toen het kind een baby’tje was. “Het is nu drie jaar, ruim, en het gaat erg goed. Het kind maakt een heel goede ontwikkeling door. Het gaat om liefhebbend gezin - dat gun je een kind – waar de ouders veel voor het kind over hebben en ook open kijken naar hoe ze het goed kunnen doen voor hun kind. En dat is fantastisch om dat soort dingen te zien. Terwijl ik ervan overtuigd ben dat als ik de juiste toon niet had gevonden in het begin, dit een langdurige uithuisplaatsing was geworden. Want deze mensen kunnen zo goed strijden, dat ik denk dat je ook niet gemakkelijk meer daar vanaf komt. Ja, en dan denk ik: dit kind heeft in ieder geval nu al drie jaar al een goede ontwikkeling doorgemaakt met een familie die er trots op is dat dit alvast gelukt is. Hoezo afsluiten? Dat ga ik niet zomaar doen. Zeker niet met deze risico’s. En toch zijn we erg Verve bezig. Met elkaar bedenken hoe zij het kunnen redden met elkaar. Ik heb hier gezegd: jullie kunnen mopperen op mij; ik ben de gezinsvoogd, maar jullie moeten iets met mij, dus we gaan wel aan de slag. Toen zeiden de mensen al: ja, eigenlijk hebben we de pest in, maar daar kun jij ook niets aan doen. Nou, fijn dat je dat inziet!“ Niet in alle situaties is het nodig dat iemand de rol van de gezinsvoogd overneemt. Soms leren ouders ook hoe ze dingen bespreekbaar kunnen maken met elkaar. Dat ouders er vertrouwen in krijgen dat zij het zelf ook kunnen oplossen. “Daarnaast is informele steun in het netwerk erg belangrijk. En vertrouwen bij ouders of kinderen dat ze het niet allemaal goed hoeven te doen; dat ze dingen mogen uitzoeken en dat dat leuk is en dat je daarvoor ook iemand mag claimen; als ik dat soort dingen zie gebeuren, dan heb ik er al snel vertrouwen in. En dat begint eigenlijk wel altijd met de boodschap: wie menen het goed met het kind? En dat is voor het kind ook een hele ontdekking vaak. Dat is leuk.”

 

25  

5

Beperkingen van het onderzoek en aanvullende inzichten naar aanleiding van de interviews In dit hoofdstuk worden een paar kanttekeningen geplaatst bij de betrouwbaarheid en daarmee generaliseerbaarheid van de onderzoeksresultaten. Daarnaast kwamen uit het onderzoek zelf nog een tweetal interessante inzichten. Het eerste inzicht werd naar voren gebracht door een professional gedurende het onderzoek. Het tweede inzicht ontstond tijdens de analyse van de interviews met ouders.

5.1

Representativiteit De algemene indruk van de gesprekken met ouders die wilden meewerken aan het onderzoek is dat zij graag extra gehoord wilden worden. In de zaken waarin sprake was geweest van een (crisis)uithuisplaatsing was de indruk van de verhalen, dat mensen graag hun kant van het verhaal wilden vertellen uit een zekere ontevredenheid met de gang van zaken. Hoewel deze casus door jeugdbeschermers waren aangedragen als voorbeelden van het werken volgens Verve, lieten ouders in de gesprekken doorklinken dat er naar hun idee nog veel meer en eerder naar hun mening geluisterd had kunnen worden. In die zin leek het erop alsof zij het interview aangrepen om aandachtspunten in het proces nog eens extra te benoemen. Onderwerpen en ervaringen waar ouders zich positief over uitlieten betroffen meestal de samenwerking met een jeugdbeschermer. Of zij zich gehoord en serieus genomen voelden; of zij op de hoogte werden gehouden van de stand van zaken, of ze invloed hadden op de inhoud van het dossier en of jeugdbeschermers naar hun idee eerlijk en duidelijk waren. Een moeder zei dat ze blij was dat de jeugdbeschermer had gezegd dat ze moest stoppen met drinken. Zou ze dat niet doen dat zou zij mogelijk haar kinderen ‘kwijtraken’. Hoewel die uitspraak achteraf helemaal niet zo stellig was en de moeder het gesprek ‘verkeerd’ had geïnterpreteerd, zei ze daarover, dat het daardoor voor haar wel duidelijk was geworden. Het had haar geholpen om direct de beslissing te nemen hulp te zoeken voor haar drankgebruik. Ouders waarderen duidelijkheid, ook al is de waarheid niet altijd prettig om te vernemen. Hoewel jeugdbeschermers de casus aanbrachten als voorbeeld van ‘Verve in de praktijk’, waren ouders niet onverdeeld positief. Daarbij moet aangetekend worden dat de meeste ouders geen eerdere ervaringen met jeugdzorg hadden, dus deze aanpak niet konden vergelijken. Het aangrijpen van een interview om negatieve ervaringen nog eens onder de aandacht te brengen, geeft mogelijk een vertekening van de werkelijke situatie. Misschien kwamen de negatieve ervaringen van ouders in de gesprekken met jeugdbeschermers minder aan bod. Immers, de meeste trajecten liepen ten einde of waren inmiddels afgerond. Ouders zetten dan naar jeugdbeschermers misschien hun beste beentje voor.

  5.2

Wat moet je geloven? In drie casus werd van gescheiden ouders zowel een vader als de moeder geïnterviewd. Zowel de moeders als de vaders vertelden uitgebreid over hun ervaringen. Daarbij was het opmerkelijk hoezeer de waarneming van ouders over dezelfde casus uiteenliep. In een casus waren niet alleen de verhalen van de ouders verschillend, de verhalen weken ook af van het verhaal van de jeugdbeschermer. Hoezeer de interviewster ook dacht het ‘ware’ verhaal van vader, moeder en professional te hebben opgetekend; de ‘feiten’ in de drie verhalen liepen behoorlijk uiteen.

5.3

Invloed van het persoonlijke gesprek op het verloop van het proces De interviews met ouders en met professionals gaven niet alleen de onderzoekster inzicht in de ervaringen en het verloop van een jeugdbeschermingstraject. Ook respondenten leverde het stellen van de vragen soms een nieuw inzicht in de eigen situatie op. Na een serie interviews rond een casus werd de onderzoekster gebeld door een van de professionals uit deze casus. Het contact met een van de gescheiden ouders verliep tot het moment van het interview

 

26  

zeer stroef. Na het interview had deze ouder contact gehad met de professional en verteld dat het interview heel zwaar was geweest en ook emotioneel was verlopen. Het leek wel, zei de professionals alsof er iets bij de ouder ‘gebroken’ was. Voor het eerst had de ouder aan de professional en haar collega veel over de eigen geschiedenis verteld. Dat de ouder zelf sinds zeer jonge leeftijd met jeugdzorg te maken had gehad en dat de ouder en de vele broers en zussen uit huis waren geplaatst. En dat de ouder de eigen slechte ervaringen met BJZ over een kam had geschoren met de huidige ervaringen. De professional vertelde dat dit verhaal bij haar en haar collega veel had losgemaakt. Dat zij zelf ook meer begrip hadden gekregen voor deze ouder en deze minder zagen als iemand met veel weerstand. Dat ze zich bewust waren geworden van het feit dat ze door de aanvankelijke opstelling van de ouder, zelf ook in een bepaalde houding waren geschoten. En dat ze daar achteraf van schrokken en zich zelfs een beetje voor schaamden. Terugkijkend vond de professional dat toch meer tijd en aandacht aan de weerstand van de ouder besteed had moeten worden. Ja, zei ze, “het is een soort proces waar je samen met de klant inkomt en…ja, niet dat je dingen op de automatische piloot doet, maar ik heb daar onvoldoende bij stilgestaan.” Het effect van deze ervaring was dat de professionals eigenlijk van plan waren geweest een gezinstherapeut op de ouder ‘los te laten’, maar er nu voor kozen om de hulpverleenster die al bekend was met de ouder te vragen of zij niet de ervaringen van de therapeute op de ouder kon overbrengen. Zodat er niet weer een vreemd gezicht bij de ouder zou komen. Daar stond de ouder wel voor open. Door deze ervaring hebben de professionals achteraf alsnog geprobeerd om creatief te zoeken naar een manier op samen met de ouder tot een oplossing te komen.

  5.4

Vragen die helpen bij de accentuering van eigen kracht. In de transcripties van interviews met ouders stonden vele voorbeelden van reacties van ouders op een bepaald type vraag. Als een ouder vertelde over een ervaring waar hij of zij het niet mee eens was, en er volgde een vraag naar het effect van die ervaring op de ouder, bleven ouders het voorval herhalen in wisselende gradaties van ergernis. Door te vragen “maar wat vond u daarbij het meest vervelend” werd het makkelijker om een verbinding te maken met een schaalvraag naar de ontwikkeling of veiligheid van een kind bijvoorbeeld. Daarmee werd de ouder ‘geholpen’ om de zorg, de angst, de ergernis of de woede te ‘vertalen’ naar wat de ouder zelf zag als zorg of wens voor het kind, uitgedrukt in eigen woorden. In combinatie met de vraag wat de ouder vervolgens zelf zou willen dat er zou gebeuren, wordt de regie meer bij de ouder gelegd en, zo werd duidelijk uit de transcripties, wordt de toonzetting dikwijls minder agressief of apathisch. Ook de vraag: “Wat denkt u dat P ervan vindt?” in plaats van “Wat vond P ervan?” legt meer het accent op de eigen kracht van de ouder. Maar ook een circulaire vraag kan in situaties waarin de mening van derden relevant is daarbij ondersteunen. Bijvoorbeeld; “Als ik aan P zou vragen wat zij van u vindt, wat zou ze zeggen, denkt u? “ En vervolgen met een betekenisvraag: “Want wat is voor haar het belangrijkste?” Soms vertelde een ouder over zaken waar de onderzoekster van schrok. Bijvoorbeeld over handelingen die neigden naar seksueel grensoverschrijdend gedrag of naar fysieke bedreiging van of door een andere ouder. Ook in de gesprekken met professionals zal dat voorkomen. In dergelijke situaties is het goed om te reageren met: “Dit is een heel ernstig verhaal. Ik denk dat het goed is dat u dit vertelt maar u kunt niet van mij verwachten dat ik hier een oordeel over geef. Ik vind het wel heel belangrijk om te horen hoe u nu verder wil gaan.” Als een verhaal akelig is kan het alleen sprakeloos toeluisteren als instemming worden opgevat door een ouder. Uit de transcripties blijkt dat het soms heel lastig is om ouders uitspraken te laten doen over wat hij of zij er zelf van vindt. Sommige ouders hebben de neiging om het voortdurend over anderen te hebben. Het blijven vragen naar de eigen mening zoals via de eerder genoemde vraag “Wat vindt u het ergst?” kan helpen om dat patroon te doorbreken. Ook het vragen naar voorbeelden helpt om dicht bij de betekenisverlening door een ouder zelf te blijven.

 

27  

6

Aandachtspunten en vragen voor doorontwikkeling Verve In dit hoofdstuk worden aanbevelingen beschreven die de implementatie van Verve in de praktijk ondersteunen. Ook de vragen die naar aanleiding van een grondige analyse van het onderzoeksmateriaal naar voren kwamen, komen in dit hoofdstuk aan de orde. Zowel de opbrengst van Verve in de praktijk, als de aanbevelingen en vragen worden beschreven in de volgorde van het Verve schema

6.1

Venster één: de mensen Veiligheid en regie bij ouders: hebben of weer krijgen? Een aantal uitspraken tijdens de interviews roept de vraag op of het uitgangspunt van Verve om de regie meer bij ouders te leggen wel goed geformuleerd is. Immers, de regie ligt al bij ouders of bij het gezin. Het gaat erom gaat dat jeugdbeschermers de regie bij een gezin laten. Dat moet de grondhouding ook uitstralen. De WSG professional die naast de casus geïnterviewd werd, beschreef die houding als volgt: “Ben ik werkelijk ervan overtuigd dat mensen het recht hebben om zelf hun eigen sores weer te herstellen. En vinden de professionals werkelijk dat de mensen in de kring om de ouders heen, alle betrokkenen, met elkaar in staat zijn om een veilig plan te maken.” De vraag is vooral wat de rol van de professional in dat proces is. Naar het idee van de geïnterviewde WSG professional kunnen jeugdbeschermers die dat lastig vinden, die zich handelingsverlegen voelen, een beroep doen op een EK-c, omdat daarin naar zijn idee de basisprincipes van het eigen kracht denken is geborgd. Professionals zijn vaak enorm betrokken bij een gezin en hebben de vurige wens, dat het goed gaat. Onbewust leidt dat in de praktijk soms tot een focus op ‘het probleem moet van tafel!’ Het risico dreigt dan, dat professionals gaan bepalen dat de kinderen veilig moeten zijn en hoe dat georganiseerd moet worden. Maar dat is nu juist de uitdaging voor een gezin. Echt eigen kracht denken heeft ook consequenties voor de wijze van formuleren. Aan de hand van een voorbeeld wordt duidelijker wat hiermee bedoeld wordt. Het volgende citaat is van een medewerker van BJZ over een zwakbegaafde moeder van een ongeboren baby, met een psychische aandoening: “Een van de krachten van moeder vind ik vanaf het begin haar zelfinzicht en ook dat het niet goed is voor haar kindje. Dat heeft ze altijd gehouden. Ik heb dat ook steeds bevestigd. Dat wat er ook gebeurt, waar het kindje ook verblijft, dat moeder het goed heeft gedaan.” De formulering van de professional die de eigen kracht van moeder onderschrijft is: “Jij wilt het beste voor je kindje.” Een ander voorbeeld: Verve benadrukt de rol van het gezin zelf en hun netwerk in het creëren en waarborgen van een veilige omgeving voor een kind. Toch komen we in de interviews nog uitspraken tegen als “ik ga er heel hard aan werken dat we een half jaar OTS gaan halen”. In trainingen moeten professionals leren om steeds in termen van het primaire proces van het gezin te spreken. Bijvoorbeeld: “Ik ga proberen het gezin zo te ondersteunen dat zij de doelen binnen een half jaar OTS kunnen halen.”

Beperkt aandacht in gesprek voor het kind Opvallend afwezig in de verhalen van ouders, maar ook in de gesprekken met professionals, zijn de kinderen. In de communicatie en in de uitleg van persoonlijke overwegingen in relatie tot veiligheid, wordt nauwelijks een directe link benoemd met het kind. Met uitzondering van afspraken in het kader van een plan. De afspraken daarin zijn echter vooral functioneel van aard; wie doet wat en wie controleert dat? Bij het aanwijzen van een vertrouwenspersoon voor een kind wordt wel expliciet in de verhalen over de ontwikkeling van het kind gesproken.

 

28  

De rol van pleegouders In meerdere casus hebben pleegouders specifieke vragen en belangen bij een UHP of bij het terugplaatsen. Ook tijdens het verblijf van een kind bij pleegouders doen zich soms moeilijke situaties voor. Uit de interviews komt niet naar voren hoe het Verve-denken van invloed is op de opvattingen over en de communicatie met pleegouders. Een nadere oriëntatie op de implicaties van Verve voor de pleegzorg is gewenst.

 

Onverwachte reacties van ouders en netwerk In de interviews komen voorbeelden naar voren van ouders die volgens de indruk van de professional achterdochtig zijn. Bijvoorbeeld door de gesprekken met professionals op te nemen. Dit zou eventueel gezien kunnen worden als een manier van grip krijgen op en regie voeren door ouders, maar wordt veelal als negatief ervaren. ‘Regie’ heeft voor ouders soms een betekenis die niet spoort met wat Verve onder regie verstaat. Vooral hoger opgeleide ouders die maatschappelijk een hoge positie bekleden proberen nog wel eens via verwijzingen naar advocaten en specialisten en scherp geformuleerde intimiderende brieven grip op de zaak te houden. Aan de professional de uitdaging de verbinding te leggen tussen grip en regie Ook bepaalde subgroepen, zoals bewoners van woonwagenterreinen, mensen uit specifieke wijken van een stad of dorp, of mensen met een bepaalde familienaam roepen bij sommige professionals bepaalde associaties op. Die zijn niet altijd positief of optimistisch. Dat is begrijpelijk. Meer regie bij ouders en netwerk betekent regie uit handen geven, loslaten. Maar ook vertrouwen in mensen die je nauwelijks kent met toezichthouders uit een netwerk dat je misschien tijdens een EK-c één keer hebt gezien. En dan gaat het soms over een verdenking van kindermishandeling of seksueel misbruik door een (stief)vader die nog thuis woont. Dat vergt beslissingen door professionals die emotioneel beladen zijn. Professionals geven aan dat in dat soort ingewikkelde situaties de steun van het eigen team erg belangrijk en steunend is. Verve werken betekent ook nieuwe uitdagingen aangaan en nieuwe indrukken opdoen, wat eventueel gepaard kan gaan met spanning en emotie. Verschillende professionals geven aan soms voor kortere of langere duur een collega bij de zaak te betrekken. Belangrijk is het gevoel over bepaalde subgroepen te signaleren en te benoemen. Maar ook dat professionals gevraagd wordt in hoeverre deze beelden hun denken over veiligheid en regie door ouders en netwerk beïnvloeden.

Vragen x

Professionals spreken dikwijls over zogenaamde ‘bodemeisen’ die worden meegenomen in een EK-c en ook bij het tot stand komen van een VP. Maar wat wordt daar eigenlijk mee bedoeld? Bodemeisen suggereren dat er niet over te praten valt. Terwijl dit soort eisen steeds in relatie met het belang van het kind – dus opnieuw - geformuleerd moeten worden in samenspraak met ouders en het netwerk. In hoeverre denken de Verve medewerkers nog te veel in termen van: “eigen kracht, dat is EK-c?” Er zijn tal van gouden inzichten en werkzame vaardigheden vanuit EK-c die toegepast kunnen worden ook al is een EK-c (nog) niet aan de orde.

x

Wat is de positie van de pleegouder in het Verve denken?

x

Zou het bij niet-netwerk plaatsingen voor de hand liggen om naar analogie van het ‘meer regie voor ouders en netwerk’ ook voor pleegouders meer regie na te streven.

x

Speelt het netwerk van pleegouders überhaupt een rol?

x

Op welke wijze communiceren professionals over de betrokkenheid van het team met het gezin? Benoemen zij hun collega’s om moeilijke beslissingen te verantwoorden? Spreken professionals in termen van ‘ik ben de boodschapper’, wat al risico met zich draagt dat het wat pusherig kan overkomen en vooral: dat de regie elders ligt?

x

Op welke manier wordt omgegaan met psychische problematiek? In hoeverre wordt daarvan alleen melding gemaakt als er een officiële diagnose is gesteld of kunnen ook ‘vermoedens van’ worden opgenomen. Wat is de status van deze informatie? In hoeverre wordt de aard van de psychische problematiek altijd gerelateerd aan de mate van onveiligheid of bedreiging voor de ontwikkeling van de kinderen?

 

29  

x

In hoeverre zijn de uitgangspunten en de vaardigheden zoals geformuleerd door de WSG professional in hoofdstuk 4, ook bekend bij professionals?

x

Een aantal zaken dat genoemd is in hoofdstuk 4, komt voort uit het werken met LVB ouders. In hoeverre zijn deze zaken ook bruikbaar voor ouders zonder verstandelijke beperking?

6.2

Venster twee: de feiten Verve en de samenwerking met (keten)collega’s Met Verve werken betekent meer en intensiever samenwerken met het gezin, en ook met de collega’s van ketenpartners. Werken volgens Verve betekent in de praktijk dat daarbij niet altijd een ‘standaard’ werkwijze voorhanden is. Een afdeling toegang die de Raad eerder betrekt in het werkproces bijvoorbeeld; of de Raad die jeugdzorg vraagt om mee te denken over het invullen van de kaders voor een plan; het zijn voorbeelden van samenwerken die voor veel professionals nieuw zijn. Veel professionals zien dit als extra ruimte die meer mogelijkheden biedt. Daarbij wordt het als belemmerend ervaren wanneer collega-professionals ‘de draai nog niet hebben kunnen maken’ en vasthouden aan de standaard werkwijze. In de interviews kwamen we meerdere voorbeelden tegen van professionals die aangeven zich boos, gefrustreerd of verdrietig te hebben gevoeld over de bejegening door andere professionals van een gezin. Verve heeft hoge ambities en dat vertaalt zich soms in hooggespannen verwachtingen en doelen. Wanneer die toch niet kunnen worden behaald kan de teleurstelling navenant groot zijn. Deze teleurstelling kan te maken hebben met het minder op de hoogte zijn van de wet en de procedures van professionals in een andere rol. Bijvoorbeeld een medewerker van het AMK die voogd wordt. Dit vraag aanpassing van de professional in de nieuwe rol, en de bereidheid om zich in een dergelijke situatie te laten ‘bijpraten’. Maar ook de collega’s van bijvoorbeeld de Raad moeten zich realiseren dat de professional in de nieuwe rol een kennisachterstand heeft en hem of haar daarbij ondersteunen. In een casus heeft de teleurstelling over onderlinge verschillen van meningen tussen ketenpartners te maken met persoonlijke ervaringen. Ervaringen die de professional mede hebben gevormd en bijdragen aan een bepaalde overtuiging over wat goed is voor een kind en wat veiligheid moet inhouden. Het werken volgens Verve brengt professionals dichter bij hun eigen normen en waarden en eventuele vroege persoonlijke ervaringen. Dit kan het streven van Verve om meer regie bij de ouders te laten ingewikkeld maken. Vooral als de mening van de professional zich in de praktijk vertaalt als overtuiging, kan dat de samenwerking met professionals met andere meningen belemmeren. Verve zou meer aandacht kunnen besteden aan beslissingsprocessen. Een nadere analyse van situaties waarin sprake is van uiteenlopende standpunten zou daar onderdeel van moeten zijn. Soms lopen standpunten bijvoorbeeld uiteen omdat de partijen – zonder zich daarvan bewust te zijn – op verschillende abstractieniveaus praten. De ene partij bepleit bijvoorbeeld een korte termijnoplossing (het kind gaat dit weekend naar zijn vader) terwijl de andere partij vindt dat er eerst duidelijk zou moeten zijn waar de betrokken professional op de langere termijn op aankoerst.

Informatie over het kind Net als bij het venster ‘mensen’ valt ook bij het venster ‘feiten’ op, dat er naar verhouding weinig informatie over het kind is. Niet in termen van hoe een jongen of meisje zich gedraagt, welke indruk hij of zij maakt (levendig, open of gesloten bijvoorbeeld) en hoe het kind zich ontwikkelt. De Delta-expertise die de ontwikkeling juist extra benadrukt, kwam in de interviews nauwelijks aan bod. Veel aandacht gaat uit naar werkprocessen, samenwerkingsperikelen en afspraken over de inzet van specifieke ondersteuning voor ouder en kind.

 

30  

In sommige casus lijkt de aandacht voor de rol van ouders zelfs bovengeschikt aan die van het kind. Bijvoorbeeld omdat een van de ouders zeer dominant is. De positie van het kind of kinderen lijkt daardoor naar de achtergrond te verschuiven. Omdat bijvoorbeeld de focus is gelegd op het krijgen van duidelijkheid bij vermeend schadelijk gedrag van een ouder. Of omdat er onenigheid is tussen professionals over het wel of niet meewerken van een van of beide ouders. Dan valt op dat het niet altijd gaat over het effect van dat gedrag van ouders op de ontwikkeling van het kind. De zorgen lijken in die situaties uitsluitend gekoppeld aan het gedrag van ouders en niet meer aan het gedrag van de kinderen.

Principiële vragen en persoonlijke overtuigingen. In één casus vinden professionals dat een ouder met psychische problemen niet de vraag voorgelegd mag krijgen of zij haar ongeboren kind kan afstaan ter adoptie of niet. Zij brengen dat dit een principiële kwestie is die losstaat van Verve. Weer anderen hebben moeite met beslissingen in casus waar een verstandelijke beperking een dominante bedreiging voor het kind lijkt. Principiële vraagstukken gelden inderdaad niet exclusief voor Verve. Maar het zou kunnen zijn dat de ontschotting die met Verve wordt nagestreefd, de nadruk op transparantie, kortere lijnen en de aandacht voor het oplossingsvermogen van het netwerk, de Verve medewerker eerder of vaker confronteert met principiële aspecten. Hoewel dit in de interviews niet naar voren kwam is het goed denkbaar dat bij sommige jeugdbeschermers morele en levensbeschouwelijke aspecten een rol spelen. In een interview had een raadsonderzoeker bij het wel of niet ontheffen uit het ouderlijk gezag, een uitgesproken mening over de impact van een dergelijke beslissing op het kind. Met name waren er ideeën over de wijze waarop het kind zou reageren op oudere leeftijd. Als een kind later begrijpt dat het ongewenst is voortgekomen uit een verstandelijk beperkte moeder met ernstige psychische problemen, is dan te verwachten dat het kind geschokt zal zijn te vernemen dat de moeder uit eigen wil is ontheven?

Intuïtie In veel interviews met professionals werd gesproken over het gevoel, de intuïtie en de indruk van professionals van een gezin, van het netwerk of van het gedrag van de kinderen. Als daarop werd doorgevraagd, kwamen toch vaak concreet waarneembare en voor een ieder begrijpelijke beschrijvingen naar voren. Bijvoorbeeld of afspraken door ouders of netwerk wel of niet werden nagekomen, of ouders kritische vragen stelden en/of omdat ze een goede opleiding hadden genoten. Ook vertellen professionals over hun persoonlijke indrukken; bijvoorbeeld dat het hun opvalt dat een kind wel heel extreem vrij is bij voor haar vreemde mensen. Het riep bij de professionals gedachten op aan vermeend seksueel misbruik. Niet altijd is duidelijk wat de status is van dergelijke indrukken en in hoeverre deze ook geregistreerd worden. Maar ook, wat de implicatie is van de onderbuik gevoelens voor de veiligheid van het kind.  

Vragen Samenwerking met ketencollega’s: x

Als de Raad en BJZ gaan samenwerken, wat voor invloed heeft dat op de rapportage door de Raad en het rekest aan de kinderrechter? Hoe denken de Raad, BJZ en de kinderrechter daarover? En hoe verloopt de communicatie met het gezin als de Raad en BJZ intensief samenwerken?

x

Hoe starten Raad en BJZ de samenwerking? In hoeverre is het van belang om in een eerste (kennismakings-)gesprek te overleggen wat jouw standpunt is als professional en welke ideeën je hebt over de zaak, zodat je verderop in het proces niet door elkaar verrast wordt. Soms komt daar, door tijdsdruk, bij aanvang niet veel van terecht, waardoor er misverstanden ontstaan over wie wat doet en met wie communiceert bijvoorbeeld.

x

In de interviews komt weinig naar voren over de invloed die Verve heeft op de contacten met andere mogelijke informanten. Een ketenpartner bij adoptietrajecten is FIOM. Is het mogelijk ook deze partner te betrekken bij het Verve denken?

x

Uit verschillende interviews komt de inzet van de politie op verschillende momenten en manieren naar voren. De

 

31  

politie richt zich op strafbare feiten en verstoringen van de openbare orde, en heeft uit dien hoofde minder aandacht voor de veiligheid en de ontwikkeling van het kind. De professional zal na politie-ingrijpen met ouders en netwerk moeten spreken over de implicaties voor het kind. x

Wat is de situatie als er sprake is geweest van politie-ingrijpen, en vooralsnog niet duidelijk is of de politie daar nog een gevolg aan wil geven?

x

Is het mogelijk en raadzaam de politie om inlichtingen te vragen naar aanleiding van het ingrijpen? Deze vraag dringt zich vooral op als verschillende partijen (in gezin en netwerk) een heel eigen versie hebben van het gebeurde.

x

Wat als een van de ouders verdacht is van huiselijk geweld?

x

Wat als een van de ouders strafrechtelijk wordt vervolgd?

x

Wat als er nog een formeel politieonderzoek tegen (een van) de ouders loopt en voorlopig nog niet wordt afgerond?

x

Hoe te handelen als de professional de aanwezigheid of bescherming door de politie noodzakelijk heeft gevonden? Welke mogelijkheden liggen er om het vizier toch weer te richten op eigen kracht?

x

Wat als iemand in het verleden geweldsdelicten heeft gepleegd. Wat is de status van ervaringen uit het verleden?

x

Wat betekent de rol van andere professionals voor Verve: de rechter, het OM etc.?

x

Wat is de rol van een vertrouwensarts? Wordt een vertrouwensarts automatisch betrokken bij vermeend seksueel misbruik of kindermishandeling en op welke wijze wordt diens oordeel meegenomen in het maken van een VP? Wat betekent dit voor de contacten met het gezin?

x

Hoe om te gaan met het feit dat het strafrechtelijk proces vele stappen kent en veel tijd kost (denk aan alle stappen tussen aanhouding en de eventuele uiteindelijke bewijsvoering en veroordeling), terwijl het beschermingstraject vraagt om snel handelen en besluiten?

x

Hoe om te gaan met de uitkomsten en het tempo van een politieonderzoek?

x

Hoe om te gaan met ouders en andere betrokkenen bij wie een strafrechtelijke procedure loopt en steeds naar voren brengen dat het ten laste gelegde (nog) niet bewezen is en zij dus nog altijd onschuldig zijn (SoS zegt hier het nodige over)? Crisisuithuisplaatsingen:

x

Welke informatie is minimaal nodig bij een crisisuithuisplaatsing? Met name is die vraag acuut als de UHP gepaard gaat met een VOTS. In hoeverre bestaan daarvoor vaste procedures en wie is verantwoordelijk voor de inhoud daarvan? Bijvoorbeeld wie welke betrokkenen informeert, inclusief andere ketenpartners, bijvoorbeeld de politie. In een voorbeeld haalden medewerkers van JB een kind van school om het uithuis te plaatsen, zonder dat hen duidelijk was wat precies de aanleiding was. Moeten deze procedures en regelingen aangepast in het kader van Verve?

x

Gaande een uithuisplaatsing bleek in een casus dat sommige informatie niet juist was. Een van de ouders was niet aanwezig op de plaats waar een gesprek plaats zou vinden. Wie neemt vervolgens een beslissing over de invulling van een plan B? Is dit iets om mee te oefenen via simulaties? Inclusief een lijstje met do’s en don't’s?

x

In hoeverre worden in het kader van Verve afspraken gemaakt tussen ketenpartners over de rol en taakverdeling tijdens een (crisis) uithuisplaatsing?

x

Is het wenselijk om in het kader van Verve afspraken te maken over regie, achterwacht en knopen doorhakken bij onverwachte ontwikkelingen en in verschillende scenario’s? En wat bijvoorbeeld als een melder onverwacht de melding intrekt?

x

Op welke wijze kan ook in crisissituaties de eigen kracht van ouders en netwerk worden aangesproken?

x

Crisisachtige situaties kunnen zich ook voordoen tijdens een EK-c. Bijvoorbeeld omdat alle deelnemers het zat zijn, moe zijn en naar huis willen, terwijl er nog geen concrete afspraken zijn gemaakt en taken over toezicht nog niet zijn verdeeld. Misschien kunnen van te voren situaties beoordeeld worden op bijvoorbeeld een code groen, oranje of rood, zodat betrokken professionals vooraf kunnen anticiperen of onverwachte wendingen en hoe daar mee om te gaan?

   

 

32  

6.3

Venster drie en vier: de weging en volgende stappen Het plan Bij het opstellen van plannen is het van belang om altijd aan een gezin uit te leggen dat ze kunnen groeien en veranderen. Alle relevante partijen dienen daarom bij het opstellen van het plan nauw samen te werken. Niet achter elkaar, zoals in een keten, maar tegelijkertijd zoals in een netwerk, waarin de communicatie niet altijd via eenzelfde route verloopt. Opschalen en afschalen Er komen in de interviews nauwelijks voorbeelden naar voren waarin afgeschaald wordt als zich een tijd geen incidenten hebben voorgedaan. Bijvoorbeeld door de afspraken minder strikt te maken en frequentie van toezicht te verlagen. Wel maken professionals zich vaak zorgen om de tijd na de afloop van een OTS en/of een plan: “Hoe zal het dan verder gaan. Dat is wel een zorg.” Als er een OTS voor een half jaar wordt uitgesproken, zeggen meerdere BJZ professionals 6 maanden een korte termijn te vinden voor het waarborgen van de veiligheid en het maken van afspraken daarover in een plan. “In de praktijk komt dat er op neer dat ik al over 3 maanden moet evalueren en als we vinden dat het niet voldoende is, moeten we over drie maanden al een nieuw verzoek indienen. In de praktijk is 3 maanden…ik denk dat het te kort is om het VP plan zo te krijgen dat het VP voor hun werkbaar is in de praktijk en dat we ook zien dat het werkt. Het moet nu nog gemaakt worden. En daar gaat nog wat tijd over heen en dan moeten we nog zien dat het werkt.” Tegelijkertijd zeggen sommige professionals dat het maken van afspraken binnen een half jaar een impuls kan geven aan een gezin om werk van te maken van de afspraken. Als de looptijd van een plan veel langer is, kunnen mensen dingen gaan uitstellen, is de achterliggende gedachte. Daarnaast zien we voorbeelden waarbij afschalen wordt gelieerd aan de inzet van meer professionele hulp. Een voorbeeld: “Ik denk dat moeder daar training voor moet gaan volgen of een behandeling in moet krijgen. Ja, dat ze dat moet gaan doen. En als ik dan zie dat zij zich naar mij weerbaar kan opstellen, dat zij dan haar grenzen kan aangeven, van wat ze wel en wat ze niet wil.” Uit dit voorbeeld blijkt dat de meetpunten voor het waarborgen van veiligheid niet altijd concreet zijn. Ondanks het ontbreken van afspraken over het afschalen van gemaakte afspraken, komt uit de interviews het beeld naar voren dat de versoepeling van een plan wel plaatst heeft, maar veelal ongepland of ongemerkt verloopt. Een noodprocedure (plan B) als zich omstandigheden voordoen waarin het plan niet voorziet, werd in geen enkel interview genoemd. Ook werd lang niet in alle gevallen het plan ondertekend. Terwijl jeugdbeschermers zelf aangeven dat het ondertekenen het plan krachtiger maakt. Omdat nog eens wordt bevestigd dat de mensen die de handtekening zetten zich ook committeren aan het plan.

De positie van niet gemelde kinderen Een ander thema dat in de gesprekken met ouders en jeugdbeschermers naar voren kwam is de status en positie van andere kinderen in het gezin. In een paar casus worden door de jeugdbeschermer ook andere kinderen uit een gezin meegenomen in het maken van afspraken over veiligheid. Terwijl deze kinderen niet altijd zijn aangemeld. Dat is voor ouders niet altijd te begrijpen. Een citaat van een ouder: “Nu, stoppen ze zo’n (tweede) kind van 5, wat nog nooit een krabbetje, niks heeft gehad, bij ons in dat plan voor de jongste.” In deze casus had het kind waar geen zorgen over waren gemeld, grote moeite met de consequenties van het plan omdat het kind daardoor werd beperkt in de contacten met zijn ouders. Het omgekeerde kwam ook voor; dat ouders grote zorgen hadden om een ander kind uit hetzelfde gezin, waarvan de jeugdbeschermer aan de ouder aangaf “daar niets aan te kunnen doen omdat het kind niet bij hun is.”

 

 

33  

Veel focus op problemen Een van de zaken die opvalt in de bespreking van het venster ‘weging’ is de focus op het wegnemen van problemen. Er is een probleem en dat moet van tafel. Uiteraard moet je als professional, als kinderen onveilig zijn, ingrijpen. Maar naast het probleem is de vraag: wat wil je eigenlijk? Waar zou je naar toe moeten werken? Een medewerker van de EKC zei daarover: “Die gemeenschappelijk benoemde punten aan de horizon, dat zou eigenlijk het uitgangspunt moeten zijn voor de samenwerking, want dan werk je ergens naar toe. Het oplossingsgericht werken impliceert ook wel veel positiefs, maar zegt nog niets over ‘waar ligt de regie.’ Niet door te zeggen: los zelf je probleem maar op. Maar mensen kunnen wel nadenken over hoe het weer goed kan gaan met hun kinderen. En wat is dan de eerste stap? Dan kom je de problemen vanzelf wel tegen. Wie zou je dan mee willen nemen? Daarbij gaat het ook weer om grondhouding. Om bewustwording. Hoe kan ik als professional instrument worden in het proces dat het weer goed gaat met de kinderen? Bijvoorbeeld door de ouder(s) te laten nadenken over ‘wat wil je voor je kinderen?’ En in hoeverre verschil je als professional met een ouder over dat toekomstbeeld. En als dat niet zo is, probeer dan dat als gezamenlijk uitgangspunt. Vervolgens kun je ook gezamenlijk terugkijken en bespreken wat er nodig is om dat te bereiken. Dat maakt professionals meer de partner om iets te bereiken, in plaats van een beoordelaar van een moeder die het wel of niet goed doet.“

Vragen Plannen: x

Is voldoende bekend en wordt er in het kader van Verve voldoende onderling gecommuniceerd over de status van een plan? Hoe flexibel kan het zijn of moet het zijn bijvoorbeeld als een buurvrouw afhaakt.

x

Een andere onduidelijkheid is de status van andere kinderen in het gezin. Wordt een broertje of zusje zonder letsel bijvoorbeeld toch meegenomen in het plan?

x

Als door een raadsonderzoeker samen met het gezin een plan is opgesteld en de GV neemt de contacten met een gezin over, blijkt niet altijd duidelijk te zijn hoe die overdracht er uit ziet. Gaat de GV bijvoorbeeld de gemaakte afspraken met alle betrokkenen nog een keer nalopen? Of beperkt deze zich tot een kennismaking? En in hoeverre is dat Verve? Zouden een GV en een raadsonderzoeker niet een tijdje samen kunnen optrekken en dan direct de informatie uitwisselen?

x

Hoe wordt de informatie van de toezichthouder gewogen? Bijvoorbeeld de mededeling dat een kind zelf het ongeluk veroorzaakte dat voorkomt in de periode dat het plan actief is. Of hoe wordt het uitblijven van een reactie van de toezichthouder gewogen, die onder de gegeven omstandigheden wel te verwachten zou zijn.

  6.4

Algemene aandachtspunten en vragen Verve en de professional Binnen Verve is ook de veiligheid van professionals van belang. Niet alleen op de momenten dat van protocollen wordt afgeweken en professionals zich onveilig voelen – lees niet gesteund voelen -. In andere situaties is de dreiging meer expliciet, bijvoorbeeld omdat professionals bedreigd worden met het openbaar maken van correspondentie, met het betrekken van media of door te dreigen naar de rechter te stappen en hen persoonlijk aansprakelijk te stellen. De Verve organisaties moeten hierop anticiperen. Geïnterviewden willen graag de leidinggevende kunnen benaderen als er dreigmail of dreigtelefoontjes binnenkomen. Ook wordt de situatie genoemd waarbij afgeweken wordt van protocollen, althans van de wijze waarop men gewoonlijk werkt. In deze situaties moet het voor de professional duidelijk zijn dat de leidinggevende de medewerker ‘dekt’.

Vragen x

Naarmate een professional meer over bijzondere kwaliteiten spreekt die nodig zouden zijn voor het werken met Verve, roept dat sterker de vraag op of er wel voldoende aandacht is voor genoemde vaardigheden. Daarbij gaat het niet alleen om bepaalde vaardigheden van professionals, maar ook om een ondersteuningsstructuur waarop ze kunnen

 

34  

terugvallen; het gaat niet zozeer om ‘bijzondere’ personele kwaliteiten. In hoeverre komt dit bij Verve besprekingen aan bod? x

Verve verandert niet alleen iets in de volgorde en articulatie van werkprocessen. Verve impliceert dat professionals zich veel meer actief opstellen; dat zij collega’s zowel binnen als buiten de eigen organisatie bevragen. Het uitgangspunt daarbij is altijd dat deze vragen gericht zijn op het waarborgen van de uitgangspunten van Verve, het voldoende adresseren van de veiligheid van het kind(eren) en regie door ouders, al dan niet samen met het netwerk. Deze manier, zo lazen we in de verhalen van professionals, is uitdagend, nieuw en spannend. Het opent mogelijkheden die voor die tijd onmogelijk leken. Professionals vertellen eerlijk dat daarbij soms basale handelingen worden vergeten. Zoals:

x

Het terugkoppelen van informatie van het gezin aan de ketenpartner. “ik heb dat toen besproken met het gezin. Mijn contactpersoon was niet bereikbaar. Ik ben toen vergeten haar te mailen.”

x

Het op de hoogte houden van ouders; “het was al aan het einde van de middag en ik dacht ik bel morgen wel even. Achteraf had ik direct nog even langs moeten gaan.”

x

Het over het hoofd zien van een belangrijke informant. “ik bedacht me pas na drie weken dat ik de biologische vader helemaal vergeten was te betrekken; die speelde later in het proces een hele belangrijke rol.” Hoe kunnen deze zaken meer geborgd worden binnen Verve?

  Verve administratief Verve werken is intensiever samenwerken met gezin en met ketenpartners. Dat betekent in de praktijk dat oude procesgrenzen vervagen. Immers, jeugdzorgmedewerkers van toegang en van de jeugdbescherming werken samen met raadsonderzoekers, terwijl zij bezig zijn met hun raadsonderzoek. Soms gaat een gezinsvoogd aan de slag terwijl het raadsonderzoek nog niet is afgesloten. In een paar gevallen werd een raadsonderzoek voortijdig afgesloten en later op verzoek toch weer geopend.

Vragen x

Wat betekenen deze verschuivingen voor werkprocessen? Voor de definitie van ‘intern afsluiten’ bijvoorbeeld?

x

Hetzelfde geldt als een AMK medewerker bijvoorbeeld zijn taken als AMK medewerker afsluit en in een gezin verder werkt als voogd. Wat betekent dit administratief?

x

Werken met Verve betekent soms dat men tegen procedures aanloopt die contraproductief zijn ten opzichte van de uitgangspunten van Verve. Zo bleek dat de uitkomsten van een raadsonderzoek naar aanleiding van een verzoek om gezag van een minderjarige moeder niet geraadpleegd was, toen enige tijd later in hetzelfde gezin een raadsonderzoek inzake mishandeling werd gestart. Navraag leerde dat de respectievelijke onderzoeken in ‘aparte’ afdelingen waren uitgevoerd. Verandert er iets door Verve? De afscheidingen tussen werkprocessen intern en tussen ketenpartners worden minder gearticuleerd. In dit voorbeeld speelt bovendien dat het formeel om twee gezinnen gaat. De minderjarige moeder en kind en het gezin van haar ouders en broer/zus. Die twee mogen/kunnen niet gekoppeld worden vanwege privacy, aldus de Raad.

x

Verhuizingen. In meerdere casus verhuist een gezin of een van de ouders gedurende een traject naar een andere woonplaats. Onduidelijk is dan welke autoriteiten actief zijn in de nieuwe woonplaats. Zijn zij op de hoogte? Gaat alles opnieuw? Bijvoorbeeld als de politie of de school betrokken raakt? Zou je niet opnieuw het Verve schema (snel) moeten doorlopen om te kijken wat de verhuizing teweeg brengt (+ en –)?

x

Wat betekent dit voor de communicatie van BJZ naar de Raad? Als bijvoorbeeld binnen de eigen organisatie een VOTS is afgesloten en er volgt later toch een nieuw verzoek om een OTS; gaat dan het eerste dossier weer open of wordt dit een volgende nieuwe zaak?

x

Werken met Verve zou in de praktijk het aantal VOTS verzoeken kunnen vergroten omdat de Raad al in een vroegtijdig stadium wordt betrokken en daar activiteiten uit kunnen voortkomen, zoals het netwerk wel of niet (versneld) betrekken bij een zaak. In andere situaties, waar de Raad jeugdbescherming eerder in het proces betrekt, kunnen ook taken gaan verschuiven. Wat is het effect van deze actieve opstelling van de Raad op het eerste plan bijvoorbeeld? Is er

 

35  

dan misschien geen VOTS meer nodig? x

Is een VOTS wel nodig, blijven Raad en jeugdzorg dan een tijdje samen optrekken?

x

Of blijft alles bij het oude. En zo ja, is dat wenselijk? Want in de bestaande praktijk moet een gezin steeds weer kennis maken met nieuwe gezichten.

 

36  

DEEL B: VERVE, DE UITVOERINGSPRAKTIJK IN CIJFERS In de voorgaande hoofdstukken (deel 1) zijn de resultaten van het kwalitatieve onderzoek beschreven. Naast zicht op de uitvoeringspraktijk aan de hand van interviews wordt er in dit deel van de onderzoeksrapportages in gegaan op onderdeel c van het onderzoek: wat zijn de concreet observeerbare en meetbare resultaten van het werken met Verve.

1

Het onderzoek

1.1

Inleiding Het onderzoek naar de cijfers in de uitvoeringspraktijk na één jaar bestaat uit twee delen, te weten verzameling van divers cijfermatig materiaal omtrent resultaten uit de registratiesystemen van BJZ Overijssel, WSG, de Raad Overijssel en de EKC. Het tweede deel bestaat uit formulieren die door de medewerkers uit de pilotteams zijn ingevuld op twee verschillende momenten in het zorgtraject van zaken die behandeld zijn binnen de pilotteams. In het onderzoek wordt gekeken naar de beoogde effecten van het werken volgens Verve: 1

De jeugdige is veilig;

2

Er worden minder maatregelen van kinderbescherming gevraagd (ondertoezichtstellingen (OTS) en uithuisplaatsingen (UHP));

3

Er worden minder kinderen buiten het netwerk geplaatst;

4

Bestaande OTS’en worden verantwoord eerder afgesloten;

5

Regie bij familie: toename aantal jeugdigen voor wie de familie een door de instanties geaccepteerd familie c.q. netwerkplan heeft gemaakt.

1.2

De keuzes Het project Verve richt zich op de samenwerking tussen de verschillende partijen in de jeugdbescherming en dat de samenwerking niet meer volgens een keten verloopt. Om deze lijn door te trekken in het onderzoek was er in eerste instantie besloten de betrokken zaken in de pilot als één geheel te zien: van aanmelding tot achterkant. Echter bleek al snel dat dit niet haalbaar was. Zaken die in een pilotteam van de Toegang behandeld werden, kwamen niet per definitie in een pilotteam bij de Raad en zaken die bij de Raad volgens Verve werden toegepast kwamen niet per definitie bij een pilotteam van de Jeugdbescherming. Dit heeft er toe geleid dat het onderzoek is opgedeeld in onderstaande drie fasen:

 

37  

Voor de verschillende teams die betrokken zijn bij de pilot betekent dit dat zij terecht komen in één van de drie fasen. Onderstaand schema geeft aan welke pilotteams in welke fase zitten.

Fase  1     Team   Toegang   Deventer  

Fase  2     Team  RvdK   Almelo  

Team  AMK   Twente  

Team  Rvdk   Zwolle  

Fase  3   Team  JB   Deventer  

Team  JB   Almelo  

Team  WSG  

Het cijfermatige materiaal wordt per fase verzameld en op basis daarvan worden uitspraken gedaan over de verwachte effecten. Dit heeft er toe geleid dat er per fase en dus ook per team hypothesen zijn opgesteld ten aanzien van de verwachte effecten in de zaken waarin volgens Verve wordt gewerkt. In de conclusies wordt teruggegrepen op deze hypothesen.

Fase 1: Team AMK Twente 1

De ouders, het kind en het netwerk worden actief betrokken bij het opstellen van het plan.

2

Er vinden minder meldingen bij de Raad plaats.

3

De AMK-medewerker brengt het netwerk meer uitgebreid in beeld.

4

Er wordt altijd overwogen hoe de eigen kracht van het gezin en het netwerk ingezet kan worden (bijv. door middel van EK-c, rondetafelgesprek, familie/netwerkberaad).

Fase 1: Team Toegang Deventer 1

De ouders, het kind en het netwerk worden actief betrokken bij het opstellen van het plan.

2

Er vinden minder meldingen bij de Raad plaats.

3

Er wordt altijd overwogen hoe de eigen kracht van het gezin en het netwerk ingezet kan worden (bijv. door middel van EK-c, rondetafelgesprek, familie/netwerkberaad).

4

Er wordt bij een vrijwillige UHP actief gekeken naar de mogelijkheid het kind binnen het netwerk te plaatsen.

Fase 2: Team RvdK Zwolle, Team RvdK Almelo 1

Er wordt altijd overwogen hoe de eigen kracht van het gezin en het netwerk ingezet kan worden (bijv. door middel van EK-c, rondetafelgesprek, familie/netwerkberaad).

2

De ouders, het kind en het netwerk worden actief betrokken bij het opstellen van het plan.

3

Er komen minder aanvragen maatregelen van kinderbescherming.

4

Er wordt meer terugverwezen naar BJZ, omdat het netwerk een door de Raad geaccepteerd plan heeft opgesteld dat voorziet in vrijwillige hulpverlening aan ouders en kind.

5

Door de Verve werkwijze wordt het netwerk actiever betrokken.

 

38  

Fase 3: Team JB Almelo, Team JB Deventer, Team WSG 1

De ouders, het kind en het netwerk worden actief betrokken bij het opstellen van het plan.

2

Er wordt altijd overwogen hoe de eigen kracht van het gezin en het netwerk ingezet kan worden (bijv. door middel van EK-c, rondetafelgesprek, familie/netwerkberaad).

3

Er vinden minder uithuisplaatsingen plaats en deze duren korter.

4

Bij een UHP wordt het kind zoveel mogelijk binnen het eigen netwerk geplaatst.

 

39  

2

Onderzoeksverantwoording

2.1

Dataverzameling Zowel bij BJZ Overijssel, de Raad als de WSG zijn registratiegegevens verzameld in overleg met de ICT/Informatiseringafdeling. Aan de hand van bovenstaande hypothesen zijn variabelen opgesteld die uit de systemen gehaald moesten worden. Hierbij werd geconstateerd dat er een aantal variabelen niet betrouwbaar uit de systemen gehaald kon worden. Om deze lacune te vullen is besloten aanvullende informatie te verzamelen bij de pilotzaken aan de hand van formulieren die door de medewerkers op twee momenten ingevuld moesten worden: na het kennismakingsgesprek en nadat het plan van aanpak na 6-8 weken opgesteld was. De pilotzaken zijn alle zaken die tussen 1 april 2012 en 31 december 2012 zijn gestart in de zeven bovengenoemde teams. Vanuit BJZ Overijssel zijn uit het registratiesysteem IJ verschillende bestanden gekomen met daarin de gewenste gegevens over 2010, 2011 en 2012. Ten eerste is er een overzicht ten aanzien van het vrijwillige kader (de toegang) en het gedwongen kader (de jeugdbescherming). Daarnaast is er een overzicht gekomen vanuit het AMK, dat in een ander registratiesysteem registreert dan toegang en jeugdbescherming, namelijk KITS. Ook bij de Raad zijn de gewenste gegevens over 2010, 2011 en 2012 in overleg met de ICT afdeling uit het registratiesysteem KPBS gehaald. De bestanden zijn voor de verwerking in dit rapport bewerkt door de onderzoeker. Voor de dataverzameling vanuit de WSG is een andere route gevolgd. De WSG is landelijke bezig met het project ‘Doorontwikkeling Delta’. Dit project wordt met een monitor gevolgd. Deze monitor richt zich op dezelfde uitkomstmaten als onderhavig kwantitatief onderzoek. Om deze reden is besloten om dezelfde query te gebruiken die bij de monitor van het project ‘Doorontwikkeling Delta’ wordt gebruikt. Deze wijkt iets af van de query die gedraaid is bij BJZ, waardoor de presentatie van de gegevens van de WSG anders van opzet is. In overleg met de projectleiders Verve van de verschillende organisatie zijn aanvullende vragen opgesteld die opgenomen zijn in de formulieren die door de medewerkers van de pilotteams dienden te worden ingevuld bij elke zaak die tussen 1 april 2012 en 31 december 2012 is gestart (pilotzaken). De vragen hadden betrekking op de betrokkenen bij het kennismakingsgesprek en het opstellen van het plan, het inzetten van een EK-c, rondetafelgesprek en/of familie/netwerkberaad, waar het kind ten tijde van het invullen woont en de inschatting van de veiligheid van het kind. Gedurende het onderzoek bleek het invullen van de formulieren een extra belasting voor de medewerkers. Hierdoor zijn niet in alle pilotzaken de formulieren over de twee momenten teruggekomen. Het resultaat is als volgt: x

Team Toegang Deventer: 64 zaken, waarvan 51 zaken beide momenten en 13 zaken alleen het eerste moment.

x

Team AMK Twente: geen zaken

x

Teams Raad: 68 zaken, allemaal beide momenten

x

Teams Jeugdbescherming (nieuwe zaken): 30 zaken, waarvan 16 zaken beide momenten, 13 zaken alleen moment 1 en één zaak alleen moment 2.

x

Teams Jeugdbescherming (bestaande zaken): 58 zaken, waarvan 9 beide momenten, 19 zaken alleen moment 1 en 30 zaken alleen moment 2.

x

Team WSG (nieuwe en bestaande zaken): 18 zaken, waarvan 8 beide momenten en 10 alleen moment 1. Naast de dataverzameling bij BJZ, de Raad en de WSG zijn er gegevens verzameld bij de EKC. Het gaat om de aantallen aanmeldingen bij de EKC in 2010, 2011 en 2012 in geheel Overijssel en specifiek uitgesplitst naar aanmeldende instantie: BJZ (AMK, Toegang en Jeugdbescherming), de Raad en de WSG. Daarnaast zijn er gegevens verzameld over redenen waarom aangemelde zaken niet tot een EK-c leiden en welke personen er betrokken zijn bij de EK-c (professioneel versus niet-professioneel).

 

40  

2.2

Verwachtingen resultaat Het onderzoek, zowel kwalitatief als kwantitatief is een ontwikkelonderzoek, een actieonderzoek. Resultaten uit het kwalitatieve onderzoek zijn gebruikt als input voor de methodeontwikkeling. Dit heeft ook effect op de te verwachten resultaten. In 2012 is gestart met het werken volgens Verve: het implementatietraject loopt. Harde cijfers over afname van de duur van de OTS zijn nog niet te geven, daar het onderzoek een tijdsbestek heeft van een jaar. In het kwantitatieve onderzoek is gezocht naar ‘markers’ die aanwijzingen vormen voor de effecten van het werken volgens Verve. Vervolgonderzoek zal vast moeten stellen of deze ‘markers’ in de komende jaren inderdaad de resultaten van Verve over een langere periode zichtbaar maken. Aan het einde van de paragrafen over de kwantitatieve resultaten wordt een advies gegeven voor vervolgonderzoek. Bij het vormgeven van dit advies is input gegeven door Prof. dr. Geert Jan Stams van de Universiteit van Amsterdam.

 

41  

3

De resultaten in het Verve schema In hoofdstuk 3 van de beschrijving van de kwalitatieve resultaten wordt het Verve schema nader toegelicht en worden de resultaten in die vier vensters weergegeven. In de beschrijving van de resultaten van het kwantitatieve onderzoek worden ook de vier vensters van het Verve schema aangehouden. In het vervolg wordt eerst aangegeven wie de mensen waren in de behandelde zaken (hoofdstuk 3.1), daarna wordt ingegaan op de feiten (hoofdstuk 3.2) en op de weging (hoofdstuk 3.3) gevolgd door de conclusies van het kwantitatieve onderzoek in hoofdstuk 4. In hoofdstuk 5 wordt ten slotte ingegaan op de volgende stap: aanbevelingen voor vervolgonderzoek, monitoring en sturing.

3.1

De mensen Werken volgens Verve impliceert dat zo snel mogelijk, het netwerk rondom een gezin in kaart wordt gebracht en om desgewenst een EK-c te organiseren. Om dit in kaart te brengen in de zaken die opgepakt zijn in de pilotteams is in de formulieren (deel 2 van het kwantitatieve onderzoek) gevraagd wie er door de medewerker betrokken zijn bij het kennismakingsgesprek en wie er betrokken zijn bij het opstellen van het plan.

Toegang In totaal zijn er in 64 zaken formulieren teruggekomen vanuit de Toegang. Van 51 van de 64 zaken is er ook een tweede moment ingevuld, bij de overige 13 zaken is er alleen sprake van een eerste moment. Betrekken ouders, kind en netwerk en het plan In alle zaken zijn de ouders betrokken bij het kennismakingsgesprek. Het kind zelf is in 44% van de zaken betrokken bij het kennismakingsgesprek (N=28). Er is ook gevraagd naar de betrokkenheid van de directe familie, zijnde het broertje en/of zusjes en de opa’s en oma’s van het kind. Van de directe familie is er in 14 zaken (22%) iemand betrokken bij het kennismakingsgesprek en in 4 zaken (6%) is iemand van de overige familie (zoals ooms en tantes) betrokken. In een derde van de zaken (21 zaken) is er iemand vanuit het professionele netwerk, zijnde de Raad, BJZ, WSG en andere vormen van hulpverlening, betrokken bij het kennismakingsgesprek. Vanuit het niet-professionele netwerk (vrienden, kennissen, buren, school en een (sport)vereniging) zijn in 9 zaken (14%) één of meer personen betrokken bij het kennismakingsgesprek. In 50 zaken (voor 1 zaak was dit niet ingevuld) is er bekend wie er bij het opstellen van het plan betrokken zijn. In alle zaken zijn de ouders betrokken en in 22 zaken (44%) is ook het kind betrokken. Één of meer personen vanuit de directe familie en de overige familie zijn in respectievelijk 11 (22%) en 5 (10%) van de zaken betrokken bij het opstellen van het plan. In tweederde van de zaken is er iemand vanuit het professionele netwerk betrokken bij het opstellen van het plan en in 38% van de zaken (N=19) is er iemand vanuit het niet–professionele netwerk betrokken. Inzetten eigen kracht De familie en het netwerk kunnen geactiveerd worden door het inzetten van hun eigen kracht: het eigen kracht denken. Dit kan aan de hand van een EK-c, een rondetafelgesprek, een familie/netwerkberaad of op een andere wijze. Van de 50 zaken is er in 23 zaken (45%) gebruik gemaakt van een vorm van eigen kracht. Het gaat om 2 keer een EK-c, 10 keer een rondetafelgesprek en 5 keer een familie/netwerkberaad. In 6 andere zaken is gebruik gemaakt van een andere vorm van eigen kracht. In drie zaken is het netwerk (oma, vriend moeder, herstel de kracht) betrokken door de medewerker. In de drie andere zaken hebben de ouders samen met de hulpverlening om tafel gezeten.

 

42  

Raad voor de Kinderbescherming Bij de pilotzaken die door de medewerkers van de pilotteams van de Raad zijn ingevuld zitten naast onderzoeken naar een kinderbeschermingsmaatregel ook andere categorieën. Het gaat in totaal om 68 onderzoeken naar een kinderbeschermingsmaatregel, 8 onderzoeken voogdij en 11 onderzoeken maatregel na OTS. Omdat bij de cijfers uit de registratiesystemen (zie hoofdstuk 3.2) alleen ingegaan wordt op onderzoeken naar een kinderbeschermingsmaatregel, wordt ook hier gerapporteerd over de onderzoeken naar een kinderbeschermingsmaatregel. Betrekken ouders, kind en netwerk en het plan Bij het kennismakingsgesprek zijn in 66 van de 68 (97%) onderzoeken de ouders van het kind betrokken. Het kind zelf is in 24 onderzoeken betrokken bij het kennismakingsgesprek (35%). Redenen die genoemd worden voor het niet betrekken van het kind is de jonge leeftijd van het kind. Het komt ook voor dat het kind nog niet geboren is. In 18 onderzoeken (27%) is één van de personen uit de directe familie betrokken bij het kennismakingsgesprek. Overige familieleden zijn in 7 onderzoeken (10%) betrokken bij het kennismakingsgesprek. Het professionele netwerk is in 18 onderzoeken (26%) betrokken bij het kennismakingsgesprek. Het niet-professionele netwerk is in 4 onderzoeken (6%) betrokken bij het kennismakingsgesprek. Na het kennismakingsgesprek wordt er een plan opgesteld door de raadsonderzoeker. In 41 onderzoeken is er inderdaad een plan opgesteld en in 22 onderzoeken is dit niet gebeurd. In de redenen waarom er geen plan is opgesteld zijn een aantal punten af te leiden. Ten eerste dat er Verve elementen terug te vinden zijn. Zo wordt aangegeven dat er nog geen plan is omdat vader, moeder en de familie één en ander zelf willen oppakken, waardoor er veiligheid is of dat er in een gezamenlijk gesprek met ouders afspraken gemaakt zijn. Verder wordt een paar keer benoemd dat de benodigde hulp er al is, bijvoorbeeld in het netwerk of dat de ouders het zelf geregeld hadden. In een zaak wordt aangegeven dat de veiligheid voldoende is en de ouders beide veel inzicht hebben, waardoor er geen plan is gekomen. Ook zien we Verve elementen terug in de samenwerking met andere instanties. Zo wordt een aantal keer benoemd dat de gezinsvoogd het verder gaat oppakken, bijvoorbeeld omdat het kindje nog niet geboren is. Ook wordt aangeven dat het plan al door de vrijwillige hulpverlening was opgesteld en de vraag werd voorgelegd of hulpverlening in gedwongen kader nodig was. Een tweede punt dat af te leiden is uit de antwoorden op de vraag waarom er geen plan is opgesteld, heeft te maken met het niet verkrijgen van medewerking vanuit de familie: er wordt aangegeven dat ouders niet op 1 lijn zaten of niet samen om tafel wilde zitten, moeder niet wilde meewerken of geen contact wilde en dat opa en oma niet wilden meewerken aan een EK-c. Er volgt vervolgens wel een raadsrapportage met een advies. Bij de zaken waarbij er een plan is opgesteld is gevraagd wie er bij het opstellen van het plan zijn betrokken. De ouders zijn in 39 van de 41 zaken (95%) betrokken bij het opstellen van het plan en het kind in 14 van de 41 zaken (34%). De directe familie is in 8 zaken (20%) betrokken bij het plan en overige familie in 5 zaken (12%). Personen uit het professionele netwerk zijn in 32 van de 41 onderzoeken betrokken bij het opstellen van het plan (78%). Het niet professionele netwerk is in 32% van de onderzoeken betrokken bij het opstellen van het plan (N=13). Inzetten eigen kracht Ook aan de medewerkers van de Raad is gevraagd aan te geven welke vorm van inzet van eigen kracht er in de zaken is geweest. In 2 van de 68 zaken is hierover niets ingevuld. In de overige 66 zaken is in 23 zaken (35%) gebruik gemaakt van een vorm van eigen kracht. Het gaat om 2 EK-c's, 14 rondetafelgesprekken en 3 familie/netwerkberaden. In de 4 overige gevallen was er sprake van een gezamenlijk gesprek met de ouders, MDO vanuit de gemeente, een EK-c tijdens AMK onderzoek en gesprekken met moeder en vriendin van haar samen.

 

43  

Jeugdbescherming Bij de jeugdbescherming is er onderscheid gemaakt in nieuwe zaken die instromen en bestaande zaken die ingebracht worden om te bezien of het mogelijk is om een zaak eerder af te sluiten. In totaal zijn er in 30 nieuwe jeugdbeschermingszaken formulieren teruggekomen. In 16 zaken zijn beide momenten ingevuld, in 1 zaak alleen moment 2 en in de overige 13 zaken alleen moment 1. Bij de bestaande zaken is er sprake van een verspreide binnenkomst van de formulieren. In totaal zijn er in 58 zaken formulieren teruggekomen, maar slechts in 9 zaken zijn beide momenten binnen gekomen. In 19 zaken is alleen moment 1 ingevuld en in 30 zaken alleen moment twee. Bij de WSG zijn er in totaal voor 6 nieuwe zaken formulieren ingevuld en zijn er voor 12 bestaande zaken formulieren ingevuld, waarvan er 10 alleen moment 1 en voor 2 zaken zijn beide momenten ingevuld. Betrekken ouders, kind en netwerk en het plan: nieuwe zaken In 27 van de 29 zaken (93%) zijn de ouders betrokken bij het kennismakingsgesprek. In de twee gevallen dat de ouders er niet bij betrokken zijn, is er in één zaak alleen met het kind gesproken en in de tweede zaak is de groepsleiding van de spoedzorg erbij betrokken, naast het kind. Het kind zelf werd in 5 zaken niet bij betrokken bij het kennismakingsgesprek (17%). In de overige 24 zaken gebeurde dit wel (83%). Van de directe familie is in 7 zaken (23%) één of meerdere personen betrokken en van de overige familie is in 2 zaken (7%) iemand betrokken bij het kennismakingsgesprek. Vanuit het professionele netwerk is in 63% (N=19) van de zaken iemand betrokken bij het kennismakingsgesprek. Bij het niet-professionele netwerk ligt dit percentage op 27% (N=8). Van de 17 zaken waarin er een formulier is opgesteld na het maken van het plan van aanpak is er in 15 zaken een plan opgesteld. In één van de twee zaken waarin er geen plan is opgesteld zijn er oriënterende gesprekken gevoerd door de EKC-coördinator met ouders en de jongere een week na de uitspraak VOTS. De ouders en de jongere willen echter niet meer dan 1 persoon bij de EK-c betrekken. Na een week besluiten ouders en jongere niet meer deel te nemen aan een EK-c en ouders verbreken op dat moment het contact met de jongere en de hulpverlening, anders dan gezinsvoogd en de Raad. Bij de andere zaak moest de omgang nog worden opgestart: de ouders stonden nog niet open voor het opstellen van een plan. Van de 15 plannen zijn er 14 ook goed genoeg bevonden. Eén plan is niet goed genoeg bevonden omdat het niet voldeed aan de gestelde kaders met betrekking tot het toekomen aan de ontwikkelingstaken door de jongere. Er zijn dus 15 plannen opgesteld: maar wie zijn er allemaal bij het opstellen van die plannen betrokken door de gezinsvoogd? De ouders zijn in alle zaken betrokken bij het opstellen van het plan en het kind in 5 zaken (33%). Van de directe familie is in 5 zaken (33 %) één of meer personen betrokken. Bij de overige familie ligt dit percentage op 10% (N=3). Het professionele netwerk is in 14 zaken (93%) betrokken bij het opstellen van het plan en het niet-professionele netwerk is in 8 zaken (53%). Betrekken ouders, kind en netwerk en het plan: bestaande zaken Bij de bestaande zaken is alleen bij moment twee gevraagd naar wie er betrokken zijn geweest. In totaal is van 34 bestaande zaken bekend wie er zijn betrokken bij het opstellen van het plan. De ouders zijn in 30 van de 34 zaken betrokken (88%). In de vier zaken waarin ouders niet zijn betrokken, zijn of de pleegouders of de opa/oma van de jongere betrokken. Het kind zelf is in 14 van de 34 zaken (41%) betrokken. De directie familie is in 12 van de 34 zaken (35%) betrokken bij het opstellen van het plan en de overige familie in 5 zaken (15%). In 85 % (N=29) van de zaken is het professionele netwerk betrokken en van het niet-professionele netwerk is er in 16 zaken één of meer personen betrokken (47%). Betrekken ouders, kind en netwerk en het plan: WSG Omdat de aantallen bij de WSG laag liggen bij nieuwe zaken en bij moment twee van de bestaande zaken is besloten

 

44  

om voor het betrekken van het netwerk de zaken samen te nemen voor het eerste moment. Dit geeft een indicatie van welke mensen er betrokken worden bij de casus door de medewerker. Dit levert informatie op over 18 zaken. Bij deze 18 zaken zijn de ouders allemaal betrokken. Het kind is in 7 zaken betrokken (39%). De directe familie is in 10 van de 18 zaken betrokken (56%) en de overige familie in 3 zaken (17%). Het professionele netwerk is in 89% van de zaken erbij betrokken (N=16) en het niet professionele netwerk in 61% (N=11). Inzetten eigen kracht: nieuwe zaken Van de 17 zaken waarbij er een formulier is ingevuld na het opstellen van het plan is er in 4 zaken een vorm van Eigen Kracht ingezet. In 3 zaken heeft er een EK-c plaatsgevonden. In twee van deze zaken heeft er naast een EK-c ook nog een rondetafelgesprek of een familie/netwerkberaad plaatsgevonden. In de vierde zaak heeft er alleen een rondetafelgesprek plaatsgevonden. Inzetten eigen kracht: bestaande zaken In 9 van de 39 zaken waarvoor een formulier is ingevuld na het opstellen van een plan is gebruik gemaakt van een vorm van Eigen Kracht. Het gaat om 4 keer een EK-c, 4 keer een rondetafelgesprek en 1 keer een Familie/netwerkberaad. Bij twee zaken heeft er zowel een EK-c als een rondetafelgesprek plaatsgevonden. In de laatste twee zaken is niet gespecificeerd op welke manier het netwerk betrokken is. Inzetten eigen kracht: WSG Opvallend bij de WSG is dat er bij alle zes nieuwe zaken een vorm van Eigen Kracht heeft plaatsgevonden. Er heeft twee keer een EK-c plaatsgevonden, 3 keer een herstelconferentie en 1 keer een familie/netwerkberaad. Gezien het zeer geringe aantal zaken waarvoor een formulier is ingevuld kan aan dit gegeven moeilijk een conclusie worden verbonden, maar het is wel in lijn met de grote stijging aanmeldingen bij de EKC vanuit de WSG (zie hoofdstuk 3.2).

Eigen Kracht Centrale In hoofdstuk 3.2 worden de aantallen aanmeldingen en EK-c’s beschreven die aangemeld zijn vanuit de deelnemende organisatie binnen Verve in de jaren 2010, 2011 en 2012. Van de conferenties die hebben plaatsgevonden is bekend hoeveel en welke mensen erbij aanwezig waren. Gemiddeld waren er bij de conferenties 12,7 personen aanwezig, waarvan het merendeel niet-professioneel was. Gemiddeld was er 2,5 professional aanwezig bij de conferentie (onder te verdelen in gemiddeld 0,7 aanvrager, 1,2 overige hulpverleners en 0,6 overige professionals). Er dus gemiddeld 10,2 persoon uit het netwerk (families, vrienden en dergelijke) aanwezig bij de EK-c’s die aangemeld zijn door de betrokken organisaties.

Conclusie Uit bovenstaande kan de conclusie getrokken worden dat de ouders van de kinderen (bijna) altijd betrokken worden bij zowel het kennismakingsgesprek als het opstellen van het plan. Het kind wordt zoveel als mogelijk ook betrokken, maar soms wordt het kind vanwege de leeftijd er nog niet bij betrokken. Gemiddeld wordt het kind in ongeveer 40% van de zaken betrokken bij het kennismakingsgesprek en het opstellen van het plan. De nieuwe jeugdbescherming aken bij BJZ vormen hierbij een uitschieter: daarbij wordt het kind in 83% van de zaken betrokken bij het kennismakingsgesprek. Directe en overige familie wordt nog maar mondjesmaat betrokken bij met name het kennismakingsgesprek. De directe familie wordt in gemiddeld 25% van de zaken betrokken en overige familie in ongeveer 10%. Opvallend daarbij is wel dat zowel directe familie als overige familie meer betrokken worden bij het opstellen van het plan, dan bij het kennismakingsgesprek. In de Verve werkwijze is het streven dat het netwerk om de jongere heen in kaart wordt gebracht en ook gebruikt wordt bij het vormgeven van de oplossingen van de problemen die er spelen. Uit bovenstaande kan afgeleid worden dat er daarin voornamelijk nog naar het professionele netwerk gekeken wordt. Vooral bij het opstellen van het plan

 

45  

wordt het professionele netwerk veelvuldig betrokken. Het niet-professionele netwerk, zoals de school waar de kinderen op zitten, buren en de vereniging waar de kinderen bij aangesloten zijn, worden minder betrokken bij voornamelijk het kennismakingsgesprek. Bij het opstellen van het plan wordt er al meer gekeken naar het nietprofessionele netwerk: een gemiddelde van rond de 45% waarbij het percentage binnen de Jeugdbescherming hoger ligt dan bij de Raad of de Toegang. Ten aanzien van het inzetten van de eigen kracht van het gezin blijkt dat in gemiddeld ongeveer 30% van de zaken er een vorm van eigen kracht ingezet is, waarbij er met name sprake is van het inzetten van een rondetafelgesprek. Het inzetten van een EK-c komt ook voor, maar wel minder en vooral binnen de jeugdbescherming. Bij de EK-c’s die hebben plaatsgevonden is te zien dat daarbij meer personen uit het niet-professionele netwerk aanwezig dan personen uit het professionele netwerk. Geconcludeerd kan worden dat er sterk gekeken wordt naar het professionele netwerk vanuit de medewerkers, maar dat het percentage zaken waarin familie en netwerk wordt betrokken op een goed niveau ligt, vooral bij het opstellen van het plan. Voorzichtigheid is echter wel geboden omtrent het verbinden van conclusies aan deze cijfers, aangezien het een selecte groep van formulieren is dat teruggekomen is. Dit neemt niet weg dat het een aanwijzing is de medewerkers van Verve het netwerk rondom het kind en gezin betrekken bij met name het opstellen van het plan.

3.2

De feiten In dit hoofdstuk, dat zich richt op feiten, wordt ingegaan op de ontwikkelingen in de aantallen aanmeldingen bij de diverse instellingen.  

Toegang/AMK Vanuit de registratiesystemen IJ en KITS zijn gegevens verzameld over de jaren 2010, 2011 en 2012. Kijkend naar sec de instroom van unieke IJ-kenmerken (aangemelde jeugdigen) in de drie jaren, dan is een stijging te zien in de aantallen aanmeldingen bij de Toegang. In 2010 en 2011 zijn er respectievelijk 3611 en 3732 aanmeldingen bij de Toegang tegen 4185 in 2012. Een stijging van 12% ten opzichte van 2011 (zie tabel 1 ). Bij het AMK wordt er op een andere wijze geregistreerd: waar er bij de Toegang op kindniveau wordt geregistreerd wordt er bij het AMK op gezinsniveau geregistreerd. Een gezin krijgt een uniek dossiernummer toegewezen. Dit dossiernummer is hetzelfde voor alle kinderen in het gezin. Kijkend naar de aangemelde gezinnen in de drie jaren, blijkt dat het aantal unieke dossiernummers stijgt in 2011 (met 11,2%) en vervolgens daalt in 2012 naar 1001 (-15,4%). Ook ten opzichte van 2010 is er nog sprake van een daling met 5,9%. Tabel 1

Aantal aanmeldingen Toegang en AMK 2010, 2011 en 2012 2010

2011

2012

Toegang

3611

3732

4185

AMK

1064

1183

1001

Raad voor de Kinderbescherming Bij de Raad Overijssel zijn gegevens verzameld uit het registratiesysteem KPBS over de jaren 2010, 2011 en 2012. De Raad registreert afgesloten zaken per jaar. Onderstaande tabel toont het totaal aantal afgesloten zaken bij de Raad.

 

46  

Tabel 2

Overzicht afgesloten per categorie per jaar.

Categorie

2010

2011

2012

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Onderzoeken Kinderbeschermingsmaatregelen

1130

83,8

1270

85,3

1236

85,7

Onderzoeken voogdij

87

6,5

83

5,6

75

5,2

Onderzoeken Maatregel na OTS

104

7,7

117

7,9

121

8,4

Mededeling niet verlengen OTS

1

0,1

2

0,1

1

0,1

Verzoeken in kader OTS

23

1,7

17

1,1

9

0,6

Mededeling verkorten/ niet verlengen UHP

3

0,2

0

0,0

1

0,1

Totaal

1348

100

1489

100

1443

100

Bij het aantal afgesloten zaken in de jaren 2010, 2011 en 2012 is een kleine daling te zien in het aantal afgesloten zaken in 2012 ten opzichte van 2011 (-3,1%). Ten opzichte van 2011 is er sprake van een stijging (+7,0%). Bij Verve gaat het om een nieuwe werkwijze die wordt toegepast in nieuwe zaken die gestart zijn en worden. Om deze reden wordt er voor gekozen om het in vervolg van de presentatie van de cijfers uit te gaan van gestarte zaken in plaats van afgesloten zaken. Concreet betekent dit dat voor de toerekening aan een jaar (2010, 2011 en 2012) bepalend is de datum dat de ‘behandeling’ gestart is. Om hierbij ook een goed beeld van 2012 te krijgen zijn de eerste twee maanden van 2013 meegenomen voor zaken die in 2012 zijn gestart en in 2013 zijn afgesloten. Dit betekent dat er alleen nog zaken missen met een doorlooptijd van meer dan 60 dagen. Bij de Raad wordt er onderscheid gemaakt in diverse categorieën onderzoeken. In overleg met de Raad zijn deze samengevoegd tot onderstaande categorieën met bijbehorende aantallen gestarte zaken in de drie jaren. Tabel 3

Overzicht gestarte zaken per categorie per jaar.

Categorie

2010

2011

2012

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Onderzoeken Kinderbeschermingsmaatregelen

1115

83,7

1321

85,5

1160

84,8

Onderzoeken voogdij

84

6,3

86

5,6

76

5,6

Onderzoeken Maatregel na OTS

106

8,0

117

7,6

124

9,1

Mededeling niet verlengen OTS

1

0,1

3

0,2

0

0,0

Verzoeken in kader OTS

23

1,7

18

1,2

8

0,6

Mededeling verkorten/ niet verlengen UHP

3

0,2

0

0,0

1

0,1

Totaal

1332

100

1544

100

1258

100

In 2010 waren er een aantal zaken afgesloten die in 2009 waren gestart (N=146). Deze zaken zijn niet meegenomen in de berekening. De tabel laat zien dat er sprake is van een stijging van het aantal gestarte zaken in 2011 ten opzichte van 2010, maar dat er weer een daling is van het aantal zaken in 2012 ten opzichte van 2011. Ook het totale aantal gestarte zaken ligt in 2012 iets lager dan in 2010, met de kanttekening dat zaken die langer duren dan 60 dagen niet zijn meegenomen in de tabel. In bovenstaande twee tabellen is te zien dat het overgrote deel van de zaken een onderzoek naar een kinderbeschermingsmaatregel is. Dit zijn ook de zaken die van belang zijn voor het onderzoek naar Verve. In het vervolg zal er daarom alleen resultaten worden weergegeven over de onderzoeken naar kinderbeschermingsmaatregelen, tenzij anders is aangegeven.

 

47  

Jeugdbescherming Binnen BJZ Overijssel zijn gegevens over 2010, 2011 en 2012 verzameld. De instroom bij Jeugdbescherming neemt in de drie jaren iets af. De instroom (aantal aanmeldingen gedwongen kader) bij de Jeugdbescherming in 2010 en 2011 ligt op respectievelijk 800 en 802 unieke zaken, tegen een instroom van 746 zaken in 2012. Een daling van de instroom bij de Jeugdbescherming van 7,0% ten opzichte van 2011. Niet bij alle aanmeldingen in het gedwongen kader volgt uiteindelijk een OTS. De maatregel vangt aan, zodra de (V)OTS start na aanmelding. Omdat aanvangsdatum van de maatregel na de aanmeldingsdatum ligt, is het mogelijk dat een aanmelding in bijvoorbeeld 2011 valt en dat de maatregel (OTS) aanvangt in 2012. In tabel 4 staan zowel de aanmeldingen als de aangevangen OTS’en per jaar. Daaruit is af te leiden dat ook het aantal aangevangen OTS’en in 2012 gedaald is ten opzichte van 2011 en wel met 10,4%. Vanuit de WSG zijn gegevens verzameld over 2010, 2011 en 2012. Deze dataverzameling heeft anders plaatsgevonden dan bij de Raad en BJZ (zie hoofdstuk 2). Hierdoor zijn de verzamelde variabelen niet altijd gelijk aan elkaar. Over de jaren 2010, 2011 en 2012 is een zelfde beweging te zien bij de WSG jeugdbescherming in Overijssel als bij BJZ. Ook bij de WSG is sprake van een afname van het aantal gestarte OTS’en (zie tabel 4). In 2010 zijn er 195 gestart, in 2011 175 en in 2012 134. Er is sprake van een daling van 23% in 2012 ten opzichte van 2011. Tabel 4

Overzicht aanmeldingen gedwongen kader BJZ en aangevangen OTS’en BJZ en WSG 2010

2011

2012

Aanmeldingen gedwongen kader BJZ

800

802

746

Aangevangen OTS’en BJZ

589

653

585

Aangevangen OTS’en WSG

195

175

134

Eigen Kracht Centrale In het kader van het werken volgens Verve is het mogelijk dat een medewerker van AMK, Toegang, Jeugdbescherming of de Raad besluit om een EK-c aan te vragen. Hiervoor wordt er een aanmelding gedaan bij de EKC. De EKC registreert op aanmelder en er zijn cijfers beschikbaar over 2010, 2011 en 2012. In tabel 5 staan de cijfers per aanmeldende organisatie weergegeven (percentages zijn ten opzichte van het totale aantal aanmelding bij de EKC vanuit Overijssel). Tabel 5

Overzicht aanmeldingen EKC per jaar per organisatie

Aanmelder

2010

2011

2012

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Toegang BJZ

24

11,7

29

12,6

38

9,5

AMK

4

1,9

6

2,6

14

3,5

BJZ Jeugdbescherming

44

21,4

26

11,3

63

15,7

Raad voor de Kinderbescherming

1

0,5

2

0,9

7

1,7

WSG

17

8,3

33

14,4

59

14,7

Totaal aanmeldingen deelnemers Verve

90

43,7

96

41,7

181

45,0

Totaal aanmeldingen Overijssel

206

230

402

In bovenstaande tabel is te zien dat het aantal aanmeldingen vanuit de verschillende organisatie sterk is toegenomen in 2012 ten opzichte van de voorgaande jaren. Bij de Toegang is er sprake van een stijging van 31% in 2012 ten opzichte van 2011. Vooral bij de jeugdbescherming is er sprake van een sterke stijging, zowel absoluut als procentueel. In 2012 zijn er 63 aanmeldingen geweest vanuit de jeugdbescherming tegen 26 in 2011: een stijging van 161%. Echter ligt het stijgingspercentage lager als er vergeleken wordt met 2010: toen waren er 44 aanmeldingen vanuit de jeugdbescherming en is er dus sprake van een stijging van 43%. Bij het AMK is er sprake van een grote procentuele

 

48  

stijging. De absolute aantallen liggen echter laag (14 in 2012 en 6 in 2011). De Raad heeft in de drie jaren beduidend minder aanmeldingen gedaan voor een EK-c dan de andere instellingen. In 2010 heeft de Raad slechts 1 aanmelding gedaan en in 2011 2. Het aantal aanmeldingen in 2012 ligt op 7. In de cijfers van de EKC wordt ook onderscheid gemaakt tussen zaken waarbij de aanmelding niet tot een conferentie is gekomen (fase 1 zaken) en aanmeldingen waarbij het wel tot een conferentie gekomen is (fase 2 zaken). In tabel 6 staan de aanmeldingen per jaar uitgesplitst in de twee fasen. Tabel 6 Aanmelder

Overzicht fase 1 en fase 2 EK-c 2010

2011

2012

F1

%

F2

%

F1

%

F2

%

F1

%

F2

%

Toegang

6

25,0

18

75,0

12

41,4

17

58,6

13

34,2

25

65,8

AMK

1

25,0

3

75,0

0

0,0

6

100,0

0

0,0

14

100,0

JB

9

20,5

35

79,5

3

11,5

23

88,5

14

22,2

49

77,8

RvdK

0

0,0

1

100,0

0

0,0

2

100,0

2

28,6

5

71,4

WSG

4

23,5

13

76,5

5

15,2

28

84,8

11

18,6

48

81,4

Verve

20

22,2

70

77,8

20

20,4

78

79,6

41

21,9

146

78,1

Overijssel

47

22,8

159

77,2

67

29,1

163

70,9

109

27,1

293

72,9

Uit de cijfers in de tabel volgt dat de aanmeldingen vanuit de ‘Verve-instellingen’ in elk jaar in bijna 80% leiden tot een conferentie. Bij de totale aanmeldingen vanuit Overijssel is dit in 2010 ook ongeveer 80%, maar in de jaren erna daalt dit naar 71 en 73%. Opvallend is verder dat alle zaken die vanuit het AMK zijn aangemeld in 2011 en 2012 (N=20) hebben geleid tot een conferentie. Bij de overige werksoorten ligt het percentage aanmeldingen dat leidt tot een conferentie tussen de 66 en 81%. Bij de Toegang ligt het percentage aanmeldingen dat leidt tot een conferentie in 2012 met 66% het laagst.

Conclusie De bovenstaande feitelijke gegevens van de afgelopen drie jaar zijn in onderstaande grafiek gebundeld, zodat de gezamenlijk ontwikkelingen van de vier organisaties bij elkaar te zien is. Omdat de absolute aantallen een flink stuk uit elkaar lopen (variërend van 90 tot 4.185) heeft 2010 bij elke organisatie de waarde 100 gekregen. De waarden van 2011 en 2012 worden op dezelfde manier omgerekend met de formule 100*(waarde 2011 of 2012)/waarde 2010. Bij een stijging van de aantallen komt de waarde boven de 100 uit, bij een daling onder de 100. Een voorbeeld: in 2010 waren er 1064 aanmeldingen bij het AMK, 2010 krijgt dan de waarde 100. In 2011 waren er 1183 aanmeldingen: 2011 krijgt dan de waarde 111 (100*1183/1064). Met dezelfde formule krijgt 2012 de waarde 94. Het resultaat staat in grafiek 1. In grafiek 2 is 2011 als uitgangspunt genomen om de verschillen te zien in 2012 ten opzichte van 2011.

 

49  

Grafiek 1

Ontwikkeling 2010-2012 organisaties Verve

Ontwikkeling 2010 - 2012 Aanmeldingen AMK Aanmeldingen Toegang Aanmeldingen JB Aantal

Aangevangen OTS Aangevangen OTS WSG Gestarte zaken Raad Afgesloten zaken Raad Aanmeldingen EKC

Grafiek 2

Ontwikkeling 2011-2012 organisaties Verve

Ontwikkeling 2011 - 2012 Aanmeldingen AMK Aanmeldingen Toegang Aanmeldingen JB Aantal

Aangevangen OTS Aangevangen OTS WSG Gestarte zaken Raad Afgesloten zaken Raad Aanmeldingen EKC

Uit bovenstaande grafieken en de in dit hoofdstuk genoemde cijfers kan voorzichtig een conclusie worden getrokken. Voorzichtig, omdat het een constatering is die niet bewezen toegewezen kan worden aan een bepaalde nieuwe werkwijze, al is er wel in 2012 een nieuwe koers ingeslagen, namelijk Verve. Wat opvalt, is dat de instroom bij Toegang is toegenomen in 2012: een stijging van 12% ten opzichte van 2011. Bij het AMK is een daling te zien in 2012 ten opzichte van 2011 (-15,4%). Bij de Raad is een kleine daling (3,1%) te zien in het aantal afgesloten zaken in 2012 ten opzichte van 2011 en een sterke daling in het aantal gestarte zaken (-19%). Ook het aantal aangevangen OTS’en daalt in 2012 ten opzichte van 2011: een daling van 10,5% bij BJZ Overijssel en een daling van 23 bij de WSG. Daar tegenover staat de sterkte stijging van het aantal aanmeldingen bij de EKC vanuit de drie organisaties (BJZ, RvdK en WSG): een stijging van 89% in 2012 ten opzichte van 2011. Hieruit valt voorzichtig af te leiden dat er in 2012 in vergelijking met 2011, ondanks een forse stijging in het aantal aanmeldingen bij de toegang, dit geen stijgend effect heeft op de instroom bij zowel de Raad als bij de Jeugdbescherming. Sterker nog: bij de Raad is sprake van een daling van afgesloten en gestarte zaken en er is ook sprake van een daling van het aantal aangevangen OTS’en, zowel bij BJZ Overijssel als bij de WSG. Bovendien is te zien dat de ingezette stijgende lijn vanaf 2010 naar 2011 voor een aantal indicatoren (gestarte en afgesloten zaken bij de Raad en aangevangen OTS bij BJZ) is omgebogen naar een dalende lijn en dat de ingezette daling bij de aangevangen OTS bij de WSG zich verder heeft doorgezet. Dit is ook de gedachte achter Verve: minder gebruik maken van het gedwongen kader door gebruik te maken van de eigen kracht van het netwerk. De sterkte stijging van het aantal aanmeldingen vanuit BJZ (alle werksoorten) en de WSG bij de EKC onderstreept dat deze beweging inderdaad gemaakt wordt.

 

50  

3.3

De weging Weging impliceert dat er een afweging gemaakt wordt en dat er vervolgens een beslissing komt omtrent wat er met het kind gaat gebeuren. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het aantal raadsmeldingen vanuit toegang/AMK, op de aanvragen kinderbeschermingsmaatregelen, het aantallen uithuisplaatsingen en de plaats waar een kind uit huis geplaatst wordt.

Raadsmeldingen Vanuit AMK Door het AMK wordt er onderzoek gedaan naar aanleiding van een melding. Er zijn verschillende vormen van het resultaat van het onderzoek. Bij sommige dossiernummers staat er niets ingevuld. De oorzaak hiervan is niet duidelijk. Het kan niet ingevuld zijn of het resultaat is nog niet bekend. Dit laatste kan vooral spelen bij zaken die aan het eind van 2012 zijn aangemeld. Daarnaast is het mogelijk dat er binnen één dossiernummer meerdere resultaten zijn, bijvoorbeeld voor 1 kind wordt er een raadsmelding gedaan, terwijl bij het andere kind de mishandeling niet bevestigd is. Door deze redenen kan het totale aantal zaken in onderstaande afwijken van de totale aantallen benoemd in hoofdstuk 3.2. In onderstaande tabel staan de aantallen dossiers weergegeven met daarbij het resultaat: is er voor de aangemelde kinderen een raadsmelding gedaan of niet. De categorie raadsmeldingen bestaat uit drie categorieën die in KITS als resultaat geregistreerd worden, namelijk 1) doorgeleid Raad, 2) melding Raad door AMK en 3) melding Raad door ander. Het gaat om zaken die gestart zijn tussen 1 januari en 31 december (in alle drie de jaren). Tabel 7

Aantal aanmeldingen AMK door naar Raad

Raadsmeldingen AMK

2010

2011

2012

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Geen melding Raad

845

77,1

931

74,7

774

81,1

Wel melding Raad

251

22,9

315

25,3

180

18,9

Totaal

1096

100

1246

100

954

100

Uit bovenstaande tabel volgt dat er in het overgrote deel van de zaken geen melding wordt gedaan bij de Raad vanuit het AMK. Het percentage raadsmeldingen ligt in de drie jaren tussen de 19 en 25%. In 2012 is een daling te zien van het aantal meldingen bij de raad ten opzichte van 2011: een daling van 6,4%. Binnen het registratiesysteem van het AMK (KITS) worden verschillende categorieën van resultaat van het onderzoek onderscheiden. Een aantal daarvan is hierboven al genoemd. Naast genoemde categorieën is er ook de categorie ‘overgedragen’. Binnen het AMK regio IJsselvecht is het mogelijk dat een zaak naar de Raad gaat en wordt geregistreerd onder ‘overgedragen’. In bovenstaande cijfers is de categorie ‘overgedragen’ onder gebracht onder ‘geen melding Raad’, omdat ook zaken ook naar andere instellingen dan de Raad kunnen worden overgedragen. In 2010 zijn er 372 zaken overgedragen, in 2011 426 en in 2012 317. Wij gaan ervan uit dat er niet veel zaken met een raadsmelding worden geregistreerd onder de categorie ‘overgedragen’ en dat de eventuele vertekening over de drie jaren ongeveer gelijk zal zijn, waardoor het geen invloed heeft op de interpretatie van bovengenoemde cijfers. Naast de algemene trend binnen het AMK is er ook onderscheid te maken tussen de pilotmedewerkers en de rest van de medewerkers van het AMK. Onderstaande tabel geeft hiervan het resultaat.

 

51  

Tabel 8

Aantal aanmeldingen AMK door naar Raad 2010

2011

Rest AMK

Pilotmw

Abs

%

Abs

Geen melding Raad

629

74,4

Wel melding Raad

216

TOTAAL

845

2012

Rest AMK

Pilotmw

Rest AMK

Pilotmw

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

216

86,1

703

74,9

228

74,0

596

81,8

178

79,1

25,6

35

13,9

235

25,1

80

26,0

133

18,2

47

20,9

100

251

100

938

100

308

100

729

100

225

100

Deze tabel laat eenzelfde ontwikkeling zien: een afname van het aantal raadsmeldingen over de jaren heen, zowel in het pilotteam als bij de rest van het AMK. De AMK pilotmedewerkers zijn vanaf januari gestart, maar er is eerst sprake geweest van training en implementatie. Om die reden kan het zijn dat het een aantal maanden heeft geduurd voordat alles goed en wel geland is bij de medewerkers. Daarom is gekeken naar de pilotmedewerkers in de eerst helft van 2012 en de tweede helft van 2012. Het percentage raadmeldingen ligt in de eerste helft van 2012 op 26,4% en in de tweede helft van 2012 op 16,0%. Het gaat om kleine aantallen, maar het laat een beweging zien in de richting van minder raadsmeldingen. Vanuit toegang Naast raadsmeldingen vanuit het AMK is het ook mogelijk dat er een raadsmelding gedaan wordt na een aanmelding bij de toegang. Zodra er sprake is van een zaak die gemeld gaat worden bij de Raad gaat een zaak naar het Casusoverleg Beter Beschermd. De uitkomst van dit casusoverleg wordt vastgelegd in het registratiesysteem COBOS. COBOS kan gekoppeld worden aan IJ, zodat te zien is wat de uitkomst is van het casusoverleg bij een aangemelde zaak. Per 1 oktober 2012 is men bij BJZ gestopt met het registreren in COBOS, omdat per 1 september 2012 in principe volledig in GCOS geregistreerd moet zijn. De implementatie van GCOS is echter rommelig verlopen vanuit het ministerie van Veiligheid en Justitie. Hierdoor zijn de gegevens over de tweede helft van 2012 in COBOS niet betrouwbaar. Omdat de implementatie in 2012 heeft plaatsgevonden en juist de gegevens over 2012 van belang zijn, kunnen deze cijfers niet gepresenteerd worden.

Kinderbeschermingsmaatregelen Aanmeldingen Toegang gevolgd door (V)OTS In het registratiesysteem IJ wordt geregistreerd of er op een aanmelding bij de toegang een (V)OTS volgt. Dit is het geval wanneer de hulpverlening in het vrijwillige kader afgesloten wordt en daarna hulpverlening start in het gedwongen kader. Omgekeerd geredeneerd betekent dit dat als de hulpverlening is afgesloten in het vrijwillige kader en er geen (V)OTS volgt er dus geen hulpverlening start in het gedwongen kader. Zodra een traject nog niet is afgesloten in het vrijwillige kader (er is nog geen ‘datum einde’ ingevuld), dan is het onduidelijk of er wel of geen hulpverlening in het gedwongen kader start. De zaken zonder een datum einde zijn daarom niet meegenomen in onderstaande berekeningen. De aantallen zaken wijken daarom af van de genoemde aantallen in hoofdstuk 3.2. Een tweede reden voor de afwijking is dat een jongere meerdere keren aangemeld kan worden in een jaar. De mogelijkheid bestaat dat een jongere eerst wordt aangemeld en er geen (V)OTS na de aanmelding volgt, maar bij de tweede aanmelding wel. Ook kan voorkomen dat een jongere meerdere keren wordt aangemeld en dat er alle keren geen (V)OTS na de aanmelding volgt. Met deze kanttekening bij de cijfers, ontstaat het volgende beeld (zie tabel 9). In de tabel is opgenomen voor de drie jaren of er bij de zaken wel of geen (V)OTS volgde na de aanmelding. Dit gaat om de totalen per jaar, waarbij er nog geen onderscheid gemaakt wordt in pilotteam of niet.

 

52  

Tabel 9

(V)OTS na aanmelding: totaal per jaar

Categorie

2010

2011

2012

Abs

%

Abs

%

Abs

%

(V)OTS na aanmelding

505

15,9

477

14,9

237

8,5

Geen (V)OTS na aanmelding

2672

84,1

2720

85,1

2556

91,5

Totaal

3177

100

3197

100

2793

100

Uit de tabel blijkt een sterke daling van het aantal aanmeldingen dat na afsluiting in het vrijwillige kader doorgaat naar het gedwongen kader. In 2010 ging 15,9% van de aanmeldingen bij de Toegang na afsluiting in vrijwillig kader, door in het gedwongen kader. In 2012 ligt dit percentage op 8,5%. Dit strookt met het beeld dat in hoofdstuk 3.2 is geschetst. Daarin komt naar voren dat het aantal aanmeldingen bij de Toegang in 2012 is gestegen ten opzichte van 2010 en 2011 en het aantal aanmelding bij de Jeugdbescherming juist is gedaald. Een kleine kanttekening is wel op zijn plaats: in 2012 had een groter aantal zaken dan in 2011 en 2010 nog geen ‘datum einde’. Deze zaken zijn niet meegenomen, omdat niet met zekerheid gezegd kan worden of er wel of geen (V)OTS is gevolgd na de aanmelding. Het is mogelijk om een onderscheid te maken tussen het pilotteam en de overige teams in de drie jaren. De teams zijn vanaf 1 januari 2012 gestart met het werken volgens Verve. Tabel 10

(V)OTS na aanmelding: zaken 1 januari – 31 december 2010

2011

Toegang

2012

Pilotteam

Toegang

Pilotteam

Toegang

Pilotteam

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

(V)OTS na aanm.

463

15,7

42

18,1

448

15,0

29

13,9

226

8,4

11

10

Geen (V)OTS na aanm

2482

84,3

190

81,9

2541

85,0

189

86,1

2457

91,6

99

90

Totaal

2945

100

232

100

2989

100

131

100

2683

100

110

100

Ook deze tabel laat hetzelfde beeld zien: het aantal aangemelde zaken dat na afsluiting in het vrijwillige kader doorgaat naar het gedwongen kader ligt in 2012 zowel bij het pilotteam als bij de rest van de toegang een stuk lager dan in de jaren 2010 en 2011. Er is bijna geen verschil tussen het pilotteam en de rest van de Toegang in 2012. Resultaten onderzoeken kinderbeschermingsmaatregel Raad. De verwachting van het werken volgens Verve is dat er door de Raad minder maatregelen van kinderbescherming worden gevraagd. De Raad vraagt de kinderbeschermingsmaatregelen aan bij de kinderrechter. In KPBS wordt geregistreerd wat het resultaat is van het onderzoek naar een kinderbeschermingsmaatregel: óf de Raad concludeert dat er geen kinderbeschermingsmaatregel nodig is of de Raad dient een rekest in bij de rechtbank. Of een rekest ook wordt gehonoreerd door de rechter is niet onderzocht. Voordat dieper gekeken wordt naar de verschillen tussen de pilotzaken Verve en de rest van de Raad over de drie jaren, wordt eerst de algehele ontwikkeling geschetst over 2010, 2011 en 2012. Omdat ook de in 2012 gestarte zaken, die in de eerste twee maanden van 2013 zijn afgesloten, zijn meegenomen, worden de resultaten van de aantallen gestarte zaken weergegeven in tabel 11 (zie hoofdstuk 3.2).

 

53  

Tabel 11

Resultaten onderzoek kinderbeschermingsmaatregelen gestarte zaken

Aard eindbesluit

2010

2011

2012

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Rekest OTS (+ rekest OTS na VOTS)

787

70,6

801

60,6

627

54,1

Rekest OTS + MUHP

124

11,1

147

11,1

135

11,6

Geen maatregel nodig

201

18,0

364

27,6

366

31,6

Rekest MUHP (bij lopende OTS)

0

0,0

0

0,0

11

0,9

Rekest ontheffing/ontzetting/benoeming voogdij

2

0,2

4

0,3

5

0,4

Overig

1

0,1

5

0,4

16

1,4

Totaal

1115

100

1321

100

1160

100

De tabel toont dat het aantal rekesten OTS percentueel in de afgelopen jaren flink gedaald is: eindigde in 2010 nog 70,6% van de onderzoeken in een rekest OTS, in 2012 is dit nog 54,1%: een daling van 16,5%. Het aantal zaken waarin er volgens de Raad geen maatregel van kinderbescherming nodig is daarentegen juist gestegen: een stijging van 13,6% in 2012 ten opzichte van 2010 en 4,0% ten opzichte van 2011. Er is wel een lichte stijging (0,5% in 2012 ten opzichte van 2011) in het percentage rekesten OTS in combinatie met een machtiging uithuisplaatsing (MUHP). In 2012 zijn twee teams van de Raad gestart met het werken volgens Verve. Vanaf 1 april 2012 zijn deze teams gestart. Daarnaast is er een tweede groep met medewerkers gestart vanaf september 2012. Dit betekent dus dat de zaken die de eerste twee teams vanaf 1 april 2012 zijn gestart en de zaken die de tweede groep met medewerkers zijn gestart vanaf 1 september 2012 kunnen worden aangeduid als zaken die volgens Verve zijn opgepakt: de Verve-zaken. Dit onderscheid maakt het maken van een vergelijking tussen de pilotzaken en de overige zaken van de Raad ingewikkeld. We beginnen in eerste instantie met een vergelijking over de jaren van de zaken die zijn behandeld door de medewerkers van de twee pilotteams en de tweede groep medewerkers. Deze medewerkers waren in de jaren ervoor ook werkzaam bij de Raad en het is daarom mogelijk om de resultaten van de onderzoeken van deze medewerkers over de jaren heen met elkaar te vergelijken. Hierbij dient opgemerkt te worden dat dit slechts aanwijzingen zijn: er is niet gecontroleerd voor de zwaarte van de problematiek over de jaren heen. Er wordt een vergelijking gemaakt tussen de zaken die vanaf 1 april 2012 zijn gestart in de twee pilotteams die per 1 april zijn gestart en de zaken die bij de rest van de teams van de Raad zijn gestart. In tabel 12 toont het resultaat. Tabel 12

Gestarte zaken 1 april t/m 31 december pilotteams en rest van de Raad 2010

2011

2012

Rest Raad

Pilotteams

Rest Raad

Pilotteams

Rest Raad

Pilotteams

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Rekest OTS

480

65,7

93

66,0

485

59,3

102

64,2

339

51,5

55

51,4

Rekest OTS + MUHP

84

11,5

12

8,5

93

11,4

18

11,3

72

10,9

19

17,8

Geen maatregel nodig

165

22,6

36

25,5

235

28,7

36

22,6

228

34,7

28

26,2

Rekest MUHP (in OTS)

0

0

0

0

0

0

0

0

8

1,2

1

0,9

Rekest onth/ontz/vgdij

2

0,3

0

0

2

0,2

1

0,6

2

0,3

0

0

Overig

0

0

0

0

3

0,4

2

1,3

9

1,4

4

3,7

Totaal

731

100

141

100

818

100

159

100

658

100

107

100

 

54  

In de tabel is te zien dat het aantal rekesten OTS flink afgenomen is in de afgelopen drie jaren, zowel in de pilotteams als in de zaken van de rest van de Raad. Verder is te zien dat het aantal rekesten OTS bij de pilotteams nagenoeg gelijk is aan die van de rest van de Raad Overijssel. De daling ten opzichte van de afgelopen jaren is ook nagenoeg hetzelfde. Er is wel sprake van een grotere daling van het aantal rekesten OTS in 2012 ten opzichte van 2011 in de pilotteams dan in de rest van de Raad: een daling van 12,8% ten opzichte van een daling van 7,8%. Het aantal rekesten OTS met een MUHP ligt bij de pilotmedewerkers in 2012 wel hoger dan bij de rest van de Raad: in 17,8% van de zaken van de pilotmedewerkers volgde er een rekest OTS met een MUHP. Bij de rest van de Raad was dit 10,9%. In de voorgaande jaren (2010 en 2011) lagen deze percentages dichter bij elkaar en in 2010 was het percentage zelfs lager bij de pilotmedewerkers. Het aantal zaken waarbij er geen maatregel nodig is stijgt in de drie jaren, zowel bij de pilotteams als bij de rest van de Raad. Het percentage zaken zonder maatregel ligt bij de rest van de Raad wel hoger in 2012 dan bij de pilotteams (34,7% tegen 26,2%). Dit komt name door het hogere percentage Rekesten OTS met een MUHP bij de pilotteams. Naast deze medewerkers zijn er vanaf september 2012 ook een groep medewerkers gestart. In de periode september – december 2012 zijn er door die groep medewerkers 34 zaken gestart. Dit is een beperkt aantal om een vergelijking te maken. Om dit te ondervangen nemen we de zaken vanaf 1 september die zowel door de medewerkers in de pilotteams vanaf 1 april 2012 zijn gestart als de medewerkers die vanaf 1 september 2012 zijn gestart met werken volgens Verve. Zo wordt er een vergelijking gemaakt over 4 maanden tussen medewerkers die wel en medewerkers die niet volgens Verve werken. De levert het onderstaande resultaat op: Tabel 13

Gestarte zaken 1 september t/m 31 december pilotteams en rest van de Raad 2010

2011

2012

Rest Raad

Pilotteams

Rest Raad

Pilotteams

Rest Raad

Pilotteams

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Rekest OTS

226

66,1

51

64,6

166

56,5

66

61,1

133

55,2

30

44,1

Rekest OTS + MUHP

42

12,3

6

7,6

35

11,9

12

11,1

28

11,6

10

14,7

Geen maatregel nodig

73

21,3

22

27,8

91

31,0

25

23,1

69

28,6

27

39,7

Rekest MUHP (in OTS)

0

0

0

0

0

0

0

0

2

0,8

1

1,5

Rekest onth/ontz/vgdij

1

0,3

0

0

1

0,3

2

1,9

2

0,8

0

0

Overig

0

0

0

0

1

0,3

2

1,9

7

2,9

0

0

Totaal

342

100

79

100

294

100

108

100

241

100

68

100

Deze tabel laat eenzelfde ontwikkeling zien, namelijk een daling van het aantal rekesten OTS in de drie jaren. Daarnaast laat het ook zien dat het percentage Rekesten OTS bij de pilotmedewerkers in zaken gestart in de maanden september – december 2012 lager ligt dan bij hun collega’s bij de rest van de Raad, namelijk 44,1% tegen 55,2%. Ook de daling in de laatste vier maanden van 2012 ten opzichte van de laatste vier maanden van 2011 is groter bij de pilotteams (-17%) dan bij de rest van de Raad (-1,3%). Het aantal zaken waarin de Raad van mening was dat er geen kinderbeschermingsmaatregel nodig was, ligt hoger in de pilotteams, namelijk 39,7% tegen 28,6% bij de collega’s van de rest van de Raad. Net als in de vorige tabel ligt het aantal Rekesten OTS met een MUHP wel hoger bij de pilotteams in 2012 ten opzichte van de rest van de Raad (respectievelijk 14,7% en 11,6%). Bij deze cijfers past de kanttekening dat het gaat om een korte periode, namelijk vier maanden. Het laat wel een ontwikkeling zien, namelijk dat de teams die volgens Verve werken in de laatste vier maanden van 2012 minder maatregelen van kinderbescherming aanvragen dan hun collega’s.

 

55  

Gegevens uit ingevulde formulieren gekoppeld aan KBPS Naast de registratiesystemen zijn de medewerkers gevraagd voor nieuw gestart zaken formulieren in te vullen waarin gevraagd werd naar extra informatie over de zaak. Deze gegevens zijn gekoppeld aan de gegevens die uit KBPS ten aanzien van dezelfde zaak zijn gekomen. In bovenstaande is al genoemd dat het gaat om in totaal 68 onderzoeken naar een maatregel van kinderbescherming. In onderstaande tabel wordt aangegeven wat het resultaat van het onderzoek was bij deze 68 onderzoeken. Tabel 14

Aard eindbesluit in zaken met ingevulde formulieren Aard eindbesluit zaken formulieren

2012 Abs

%

Rekest OTS (+ rekest OTS na VOTS)

32

47,1

Rekest OTS + MUHP

12

17,6

Geen maatregel nodig

17

25,0

Rekest MUHP (bij lopende OTS)

1

1,5

Overig

4

5,9

Zonder cliëntcontact afgesloten

2

2,9

Totaal

68

100%

In bovenstaande tabel is te lezen dat er 12 zaken zijn waarbij er een Rekest OTS en een MUHP zijn gevraagd. De medewerkers hebben ook aangegeven waar het kind na het opgestelde plan verbleef. Van deze 12 zaken verbleef 1 kind nog thuis, 2 kinderen verblijven bij de familie en 1 kind verbleef binnen het eigen netwerk. Vier kinderen verbleven in een pleeggezin en 2 kinderen verbleven in een residentiële setting. Bij twee kinderen was niet ingevuld waar ze op dat moment verbleven.

Uithuisplaatsingen Jeugdbescherming registratiesystemen Het streven van Verve is dat er minder jeugdigen uit huis geplaatst worden en indien een UHP wel nodig is, dat deze dan korter duurt en ook zoveel mogelijk binnen het eigen netwerk plaatsvindt. In het registratiesysteem van BJZ wordt opgenomen of een jeugdige uithuis geplaatst wordt en wat de begin en einddatum van deze UHP is. Onderstaande tabel geeft de totale aantallen UHP weer van de aangemelde zaken bij jeugdbescherming waarbij de (V)OTS na de aanmelding is gestart. Tabel 15

Aantal uithuisplaatsingen binnen gestarte (V)OTS na aanmelding in 2010, 2011 en 2012

Uithuisplaatsingen

2010

2011

2012

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Geen uithuisplaatsing

381

64,7

414

63,4

397

67,9

Wel uithuisplaatsing

208

35,3

239

36,6

188

32,1

Totaal

589

100

653

100

585

100

In de tabel is te zien dat het aantal UHP in 2010 en 2011 ongeveer gelijk was: tussen de 35 en 37% van alle in dat jaar aangevangen OTS’en. Dit percentage daalt in 2012 naar 32,1% van alle in 2012 aangevangen OTS’en: een daling van 4,5% ten opzichte van 2011. In deze gegevens zit echter een systematische vertekening. Bij een OTS gestart in 2010 is over drie jaren bekend of er een uithuisplaatsing is geweest of niet. Bij de OTS’en gestart in 2011 over twee jaren en over de OTS’en gestart in 2012 over 1 jaar. Het is bij de OTS’en in 2012 mogelijk dat er alsnog een uithuisplaatsing plaatsvindt in de komende jaren. Om tegemoet te komen aan deze vertekening is gekeken naar het aantal UHP binnen

 

56  

een OTS die gestart is in elk jaar tot aan 17 april van het volgende jaar. Er is gekozen voor 17 april, omdat de uitdraai die gebruik is voor deze analyse is gedraaid op 17 april 2013. Dit levert het volgende beeld op: Tabel 16

Aantal UHP binnen gestarte (V)OTS na aanmelding in 2010, 2011 en 2012 t/m 17 april vh volgende jaar

Uithuisplaatsingen

2010

2011

2012

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Geen uithuisplaatsing

419

71,1

452

69,2

397

67,9

Wel uithuisplaatsing

170

28,9

201

30,8

188

32,1

Totaal

589

100

653

100

585

100

Deze tabel laat een ander beeld zien: het aantal UHP binnen de gestarte zaken in een jaar tot aan 17 april van het volgende jaar stijgt vanaf 2010 naar 2012. Dit betekent dat er in de beginfase van de OTS iets vaker uit huis geplaatst wordt in 2012 dan in de jaren ervoor. Uit de cijfers in tabel 16 blijkt dat er binnen de OTS’en gestart in 2010 en 2011 na verloop van tijd ook kinderen uit huis worden geplaatst. Het is dus zaak om te blijven volgen wat er met de OTS’en die gestart zijn in 2012 gebeurt in de komende jaren. Er zijn twee teams begonnen met het werken volgens Verve. In onderstaande tabellen wordt onderscheid gemaakt tussen de teams die deel hebben genomen aan de pilot en de rest van de teams jeugdbescherming.   Tabel 17

Aantal UHP binnen gestarte (V)OTS na aanmelding in 2010, 2011 en 2012 pilot versus rest 2010

2011

Rest JB

Pilotteams

Rest JB

2012 Pilotteams

Rest JB

Pilotteams

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Geen UHP

345

64,2

36

69,2

381

65,2

33

47,8

349

68,0

48

66,7

Wel UHP

192

35,8

16

30,8

203

34,8

36

52,2

164

32,0

24

33,3

Totaal

537

100

52

100

584

100

69

100

513

100

68

100

Tabel 17 laat zien dat er sprake is van een daling bij zowel het pilotteams als bij de rest van de Jeugdbescherming. Bij de pilotteams is sprake van een schommeling, wat ook kan komen door de lage aantallen. In 2011 lag het aantal UHP binnen de OTS’en bij de pilotteams op meer dan de helft. In 2012 is dit teruggebracht tot een derde. In tabel 18 is wederom gecontroleerd voor het bereik in tijd (zie tabel 16), waarbij er onderscheid is gemaakt tussen de pilotteams en de rest van de zaken bij de Jeugdbescherming. Deze tabel laat zien dat het er op lijkt alsof er in 2012 iets meer uit huis geplaatst wordt in het eerste jaar. Bij de pilotteams ligt het percentage UHP iets hoger dan bij de rest van de zaken binnen jeugdbescherming, maar is er wel een sterke daling te zien ten opzichte van het vorige jaar: een daling van 11,6%. Tabel 18

Aantal UHP gestarte (V)OTS na aanm. in 2010, 2011 en 2012 t/m 17 april vh volgende jaar pilot versus rest 2010

2011

Rest JB

Pilotteams

Rest JB

2012 Pilotteams

Rest JB

Pilotteams

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Geen UHP

382

71,1

37

71,2

424

72,6

38

55,1

349

68,0

48

66,7

Wel UHP

155

28,9

15

28,8

160

27,4

31

44,9

164

32,0

24

33,3

Totaal

537

100

52

100

584

100

69

100

513

100

68

100

 

57  

Bij de WSG zijn er ook gegevens verzameld omtrent de gestarte OTS´en in zowel 2010, 2011 en 2012. Binnen de WSG Overijssel is er onderscheid gemaakt tussen medewerkers die onderdeel uitmaken van het pilotteam Verve (PT) en leden van de leergroep (LG). De leden van de leergroep zijn aangesloten bij de casuïstiekbesprekingen vanuit de Raad en BJZ. Beide groepen worden afgezet tegen de overige gezinsvoogden werkzaam binnen de WSG Overijssel (GO) en het totaal van de WSG Overijssel wordt weergegeven (TO). In tabel 20 is het resultaat weergegeven. Tabel 19

Jeugdbescherming WSG 2010

2011

2012

PT

LG

GO

TO

PT

LG

GO

TO

PT

LG

GO

TO

N gestarte OTS-en

25

23

147

195

19

10

146

175

16

10

108

134

N gestarte OTS-en + UHP

8

7

51

66

8

4

50

62

6

1

29

36

% OTS-en + UHP

32

30

35

34

42

40

34

35

38

10

27

27

N afgesloten OTS-en

7

16

107

127

14

11

110

135

22

22

193

237

N afgesloten UHP-en

6

5

83

94

6

8

64

78

18

11

95

124

In bovenstaande tabel is te zien dat het aantal gestarte OTS-en afneemt in de drie jaren. Ook het aantal gestarte OTS-en met een uithuisplaatsing neemt af: in 2011 was het over het totaal nog 35%, in 2012 is het nog 27%. Bij de pilotgroep neemt dit percentage echter niet zo sterk af. Er is wel een afname te zien in 2012 ten opzichte van 2011, maar in 2010 ligt het percentage nog lager dan in 2012. Hierbij geldt dezelfde kanttekening als bij de cijfers vanuit BJZ Overijssel (zie toelichting bij tabel 16). Helaas was het niet mogelijk om de cijfers vanuit de WSG op dezelfde manier te corrigeren als bij de cijfers vanuit BJZ is gedaan. Wat opvalt in de tabel is de stijging van het aantal afgesloten OTS en het aantal afgesloten UHP. In het pilotteam stijgt vooral het aantal afgesloten UHP sterk: in 2010 en 2011 ligt dit beide nog op 6 afgesloten UHP, maar in 2012 stijgt dit naar 18 afgesloten UHP.

Uithuisplaatsingen binnen netwerk? In de formulieren die ingevuld zijn door de medewerkers in de pilotteams is gevraagd naar de verblijfplaats van het kind aan het begin (na het kennismakingsgesprek) en een aantal weken later (6-8 weken) als het plan gereed is. Raad voor de Kinderbescherming Van de 68 onderzoeken maatregelen kinderbescherming van de Raad is in 65 onderzoeken bekend waar het kind verbleef tijdens het kennismakingsgesprek. In 50 onderzoeken woonde het kind thuis (77,0%) en in 15 zaken woonde het kind op dat moment niet thuis. Waar verbleef het kind dan wel? Van de 15 zaken verbleef het kind in 1 zaak bij de familie. In 8 zaken woonde het kind in een pleeggezin en in 2 zaken in een residentiële setting. In 4 zaken woonde het kind elders, namelijk een meidenopvang of het ziekenhuis. Interessant is te zien wat er na het opstellen van het plan gebeurt met het kind. Van de 50 kinderen die na het kennismakingsgesprek thuis wonen, wonen er na 6 weken nog steeds 44 thuis. Drie van de zes kinderen die niet meer thuis wonen zijn binnen eigen familie of netwerk geplaatst en één kind is in een pleeggezin geplaatst. In alle vier de onderzoeken was het resultaat van het onderzoek een Rekest OTS met een MUHP. Van de overige twee kinderen is niet bekend waar zij naar toe zijn gegaan. Jeugdbescherming: nieuwe zaken Van de 30 nieuwe zaken binnen jeugdbescherming, waarvoor er één of meerdere formulieren zijn ingevuld is geprobeerd de zaken te koppelen aan de gegevens uit IJ. Voor 23 zaken is dit inderdaad gelukt. Van deze 23 zaken zijn volgens de gegevens uit IJ 7 kinderen uit huis geplaatst. Van deze 7 kinderen woont 1 jongere bij het kennismakingsgesprek nog thuis, 1 jongere woont bij familie en 1 jongere bij een pleeggezin. De overige vier jongeren wonen residentieel. Helaas is van 3 kinderen niet bekend waar ze na het opstellen van het plan wonen. Van de overige

 

58  

vier kinderen is dit wel bekend: 3 wonen residentieel en 1 jongere woont thuis. De thuiswonende jongere is later dan het moment van invullen van het formulier uit huis geplaatst. Om meer een beeld te krijgen van waar de jeugdigen verblijven als ze niet thuis wonen, wordt ook een totaaloverzicht gegeven. Van de 29 kinderen waarvoor het eerste formulier is ingevuld woonde 15 jeugdigen thuis (51,7%). Van de niet thuiswonende kinderen wonen er twee kinderen bij familie en één binnen het eigen netwerk. Vijf jongere (17,2%) verblijven bij een pleeggezin en 6 kinderen (20,7%) verbleven residentieel. Van de 17 zaken waarbij een formulier is ingevuld na het opstellen van het plan is in 16 zaken bekend waar de jongere verblijft: 8 kinderen (50%) wonen thuis en één jongere woont bij familie. Drie kinderen wonen in een pleeggezin en vier kinderen wonen residentieel. Jeugdbescherming: bestaande zaken Bij de bestaande zaken is gevraagd naar waar het kind woont bij het moment van het inbrengen van de zaak. In totaal is er voor 28 zaken bekend waar het kind woonde bij het eerste moment: 14 kinderen woonden thuis (50%). Van de niet thuiswonende kinderen woonden er 4 bij familie, 2 in een pleeggezin, en 8 residentieel. Van het tweede invulmoment is in 38 zaken bekend waar het kind woont: in 18 zaken woont het kind thuis. Van de niet thuiswonende kinderen woont er 1 bij familie, 6 wonen residentieel, 8 in een pleeggezin, 3 binnen de gesloten jeugdzorg en twee kinderen wonen elders. Jeugdbescherming: WSG Van de 18 gezamenlijk zaken is bekeken waar het kind op moment 1 woonde. De helft van de kinderen woont thuis. De andere helft is dus uit huis geplaatst. Van deze 9 kinderen woont er 1 bij familie, 2 wonen er in een pleeggezin, 4 wonen residentieel, 1 woont er in een instelling voor gesloten jeugdzorg en 1 kind woont gedeeltelijk residentieel en gedeeltelijk thuis.

Conclusie Op basis van bovenstaande kunnen de volgende conclusies getrokken worden ten aanzien van de raadsmeldingen, en aanvragen kinderbeschermingsmaatregelen: x

Er is een afname van het aantal raadsmeldingen vanuit het AMK te zien in 2012 ten opzichte van 2010 en 2011. Er is sprake van een daling van 6,4% in 2012 ten opzichte van 2011. Daarnaast is er weinig verschil tussen het pilotteam en de rest van de medewerkers van het AMK te zien in 2012. Wel is er een verschil binnen het pilotteam in tijd: in de eerste helft van 2012 lag het aantal raadsmeldingen op 26,4% in het pilotteam, in de tweede helft van 2012 op 16,0%.

x

Er is een afname te zien van het aantal aangemelde zaken bij de Toegang die na afsluiting in het vrijwillige kader door gaan in het gedwongen kader. In 2010 en 2011 lag dit rond de 15%, in 2012 is dit percentage gedaald naar ongeveer 9%.

x

Er is een sterke daling van het aantal Rekesten OTS te zien vanuit de Raad vanaf 2010 naar 2012 toe en een stijging van het aantal onderzoeken waarbij de conclusie is dat er geen kinderbeschermingsmaatregel nodig is. Dit is zowel bij de pilotmedewerkers als bij de medewerkers die geen onderdeel uitmaakten van de pilot. De daling ten opzichte van de voorgaande jaren is echter wel sterker bij de pilotteams dan bij de overige raadsonderzoekers: een daling in aantal Rekesten OTS van 12,5% in 2012 ten opzichte van 2011 bij de pilotmedewerkers en een daling van 8,5% bij de overige medewerkers.

x

Bij alle zaken van de pilotmedewerkers bij de Raad in de laatste vier maanden van 2012 is te zien dat in die zaken het aantal Rekesten OTS lager ligt bij de pilotmedewerkers dan bij de overige medewerkers van de Raad: 44,1% tegen 55,2%. Ook de daling ten opzichte van dezelfde vier maanden van 2011 is groter bij de pilotmedewerkers: een daling van 17% tegen een daling van 1,3% bij de rest van de Raad. Het percentage zaken waarbij er geen maatregel van kinderbescherming ligt in de laatste vier maanden, in tegenstelling tot de periode 1 april – 31 december 2012 wel hoger bij de pilotmedewerkers. Wat wel overeenkomt is dat het percentage Rekesten OTS in combinatie met een

 

59  

MUHP hoger ligt bij de pilotmedewerkers. x

Het aantal aanmeldingen bij het gedwongen kader bij BJZ neemt af en ook het aantal gestarte OTS’en neemt af, zowel bij BJZ (afname van 10,4% in 2012) als de WSG (afname van 23% in 2012).

x

Het aantal aanmeldingen vanuit de ‘Verve-instellingen’ bij de EKC neemt sterk toe in 2012 ten opzichte van 2011. De stijgingen liggen soms boven de 100 procent, echter gaat het bij het AMK en de Raad om lage absolute aantallen. Er is vooral een grote stijging (zowel absoluut als percentueel) te zien vanuit de Jeugdbescherming. Het percentage aanmeldingen vanuit de ‘Verve-instellingen’ dat leidt tot een conferentie ligt ongeveer rond de 80 procent, waarbij de aanmeldingen vanuit het AMK allemaal tot een conferentie hebben geleid.

x

Het percentage UHP binnen een OTS neemt af bij OTS’en gestart in 2012 ten opzichte van OTS’en gestart in 2010 en 2011, zowel bij BJZ als bij de WSG. Bij BJZ is een daling te zien van 4,1%, bij de WSG een daling van 8%.

x

Het percentage UHP binnen een OTS in ruwweg het eerste jaar van de OTS is ongeveer gelijk in de afgelopen jaren. Er is zelfs sprake van een kleine stijging van 1,3% in 2012 ten opzichte van 2011. Dit betekent dat van gestarte OTS’en in 2011 de uithuisplaatsing ook regelmatig na het eerst OTS jaar heeft plaatsgevonden. Het is dus noodzakelijk om te blijven bijhouden hoe het gaat met de OTS’en die in 2012 zijn gestart: lukt het om het lagere percentage UHP te behouden? Van de kinderen die volgens de door de pilotmedewerkers ingevulde formulieren niet thuis woonden, wonen de meeste kinderen in een pleeggezin of wonen ze residentieel. Dat de kinderen bij familie of binnen het netwerk komt in deze zaken nog weinig voor.

 

60  

4

Conclusies kwantitatief onderzoek

4.1

De hypothesen Vanuit de visie van Verve is de verwachting dat het aantal OTS’en en het aantal UHP zal afnemen en de duur van de OTS’en en UHP verkort wordt. Bovendien is het de verwachting dat kinderen die toch uit huis geplaatst worden, binnen het eigen netwerk worden geplaatst. Dit alles met inachtneming van de waarborging van de veiligheid van het kind. Omdat het in de onderzoeksperiode van een jaar niet mogelijk is de verandering van de duur van de OTS te meten, daar de duur momenteel gemiddeld 3 jaar is, zijn op basis van de visie van Verve een aantal hypothesen per pilotteam opgesteld, die in hoofdstuk 2 zijn beschreven. Samengevat komen deze neer op: x

De ouders, het kind en het netwerk worden actief betrokken;

x

Er wordt altijd overwogen hoe de eigen kracht van het gezin en het netwerk ingezet kan worden (bijvoorbeeld door middel van EK-c, rondetafelgesprek, familie/netwerkberaad).

x

Er komen minder aanvragen maatregelen van kinderbescherming (minder raadsmeldingen, minder overstap vrijwillig naar gedwongen kader; minder OTS);

4.2

x

Er vinden minder UHP plaats en deze duren korter;

x

Indien er sprake is van een uithuisplaatsing wordt een kind zoveel mogelijk binnen het eigen netwerk geplaatst.

De resultaten De resultaten uit het cijfermatige materiaal van BJZ Overijssel, Raad Overijssel, WSG Overijssel en de EKC laten zien dat een aantal van de gestelde hypothesen wordt bevestigd in de cijfers. Zo zijn er aanwijzingen dat het aantal kinderbeschermingsmaatregelen afneemt. In 2012 neemt het aantal raadsmeldingen vanuit het AMK af, daalt het aantal Rekesten OTS vanuit de Raad, daalt het percentage aangemelde zaken dat na afsluiting in het vrijwillige kader doorgaat in het gedwongen kader en daalt de instroom van aangevangen OTS’en bij zowel het BJZ Overijssel als de WSG in Overijssel. Het aantal Rekesten OTS in combinatie met een MUHP vanuit de Raad lijkt daarentegen juist toe te nemen, met name bij de pilotmedewerkers. Kijken we naar het percentage UHP in ruwweg het eerste jaar van de OTS dan blijken de cijfers van de Raad te worden ondersteund door de cijfers van de JB van BJZ Overijssel. Ook in die cijfers is te zien dat het percentage UHP in ruwweg het eerste jaar van de OTS lichtelijk stijgt in 2012 ten opzichte van 2011 (+1,3%). Deze bevindingen voldoet niet aan de verwachtingen vanuit de visie van Verve. Uit de formulieren die ingevuld zijn door de medewerkers van BJZ, de Raad en de WSG blijkt daarnaast nog niet dat kinderen veelvuldig binnen het eigen netwerk geplaatst worden bij een uithuisplaatsing. De kinderen die niet thuis woonden op het moment van invullen van de formulieren woonden voornamelijk bij een pleeggezin of residentieel. Ook deze bevinding voldoet nog niet aan de verwachtingen vanuit de visie van Verve, maar vanwege de selecte groep van zaken die teruggekomen is voor het onderzoek, is vervolgonderzoek op dit punt zeer gewenst. Bij de aanwijzingen dat het aantal kinderbeschermingsmaatregelen afneemt valt op dat dit bij een aantal ‘markers’ met name verschil te zien in de laatste paar maanden van 2012. Het aantal raadsmeldingen vanuit het AMK bij de pilotmedewerkers in de eerste helft van 2012 is meer dan 10% hoger dan in de tweede helft van 2012 (26,4% tegen 16,0%). Ook bij de Raad, waarbij er na september 2012 nog een groep medewerkers gestart is met Verve, is te zien dat in de laatste vier maanden van 2012 het aantal rekesten OTS lager ligt dan bij de overige medewerkers van de Raad en dat het aantal onderzoeken waarbij wordt geconcludeerd dat er geen maatregel van kinderbescherming nodig is, hoger ligt van bij de rest van de Raad. Het gaat vanwege de korte tijd om een klein aantal zaken, maar het laat wel een beweging zien in de richting van de uitkomsten die verwacht worden vanuit de visie van Verve. Het blijven volgen van deze ontwikkeling is dus zeer van belang.

 

61  

Verder valt op dat het aantal aanmeldingen bij de Toegang van BJZ Overijssel in 2012 sterk stijgt ten opzichte van 2011. Deze stijging heeft echter geen stijgend effect gehad op de aanmeldingen bij de Raad, bij de Jeugdbescherming van BJZ en bij de Jeugdbescherming bij de WSG. Sterker nog: bij alle drie de laatst genoemde instanties is sprake van een afname van het aantal aanmeldingen en gestarte OTS’en in 2012 ten opzichte van 2011. Het lijkt er dus op dat de Toegang het voor elkaar krijgt om een toenemende stroom aanmeldingen in het vrijwillige kader op te lossen en niet te hoeven grijpen naar mogelijkheden binnen het gedwongen kader. Dit blijkt ook uit de cijfers over 2012, waaruit blijkt dat het aantal zaken dat na afsluiting in het vrijwillige kader doorgaat in het gedwongen kader is afgenomen. Ten aanzien van het meer betrekken van het netwerk en het stimuleren van de eigen kracht van het gezin blijkt dat medewerkers van pilotteams teams zich hier bewust van zijn. De ouders worden in zo ongeveer alle zaken betrokken bij zowel het kennismakingsgesprek als bij het opstellen van het plan. Ook het kind wordt in een deel van de zaken betrokken, al is dit niet altijd mogelijk in verband met de leeftijd van het kind, zo wordt aangegeven. In ongeveer 30% van de zaken heeft er een vorm van het inzetten van de eigen kracht plaatsgevonden (EK-c, rondetafelgesprek, familie/netwerkberaad of anderszins). Wel blijkt uit de formulieren dat de medewerkers uit de pilotteams bij het betrekken van het netwerk snel denken aan het betrekken van het professionele netwerk. Directe familie, overige familie en het niet-professionele netwerk worden minder vaak dan het professionele netwerk betrokken bij met name het kennismakingsgesprek. Wel valt uit de formulieren af te leiden dat directe familie, overige familie en nietprofessioneel netwerk meer betrokken worden bij het opstellen van het plan dan bij het kennismakingsgesprek. Er wordt door de medewerkers meer nagedacht over het inzetten van een vorm van eigen kracht. Het aantal aanmeldingen vanuit BJZ en WSG bij de EKC is sterk toegenomen in 2012. In de formulieren is terug te vinden dat er vooral gebruik wordt gemaakt van een rondetafelgesprek, met name bij de Raad. Dit is ook terug te zien in het lage aantal aanmeldingen bij de EKC vanuit de Raad in vergelijking met BJZ en de WSG. Bij de jeugdbescherming wordt er meer gekeken naar een EK-c bij het inzetten van de eigen kracht van het kind en het gezin.

4.3

Beperkingen kwantitatief onderzoek Bij de interpretatie van bovenstaande resultaten dient in ogenschouw te worden genomen dat het kwantitatieve onderzoek aan een aantal beperkingen onderhevig is. Zo wordt er een vergelijking gemaakt over de jaren heen en tussen de pilotteams en de overige teams in de betreffende instelling. Dit geeft slechts ‘markers’, aanwijzingen voor eventuele verschillen. Er is niet gecontroleerd voor interveniërende variabelen, zoals de zwaarte van een zaak of de verandering van de samenstelling van de teams. Er dus geen sprake van een gematchte controlegroep en er is geen sprake van een Randomised Controled Trial (RCT). Gezien het stadium van de ontwikkeling van Verve is dit ook nog niet mogelijk en bovendien ook nog niet wenselijk. Daarnaast is gebruik gemaakt van formulieren die ingevuld zijn door medewerkers van de instellingen bij de pilotzaken. Het is niet gelukt om bij elke zaak een formulier terug te krijgen. De resultaten uit de formulieren zijn dus gebaseerd op de formulieren die teruggekomen zijn. Dit kan een zekere vertekening opleveren.

 

62  

5

De volgende stappen Het laatste venster in het Verve schema is de volgende stap. In de onderzoeksrapportage wordt ingegaan op een advies omtrent vervolgonderzoek en monitoring. In dit advies worden twee sporen voor vervolgonderzoek en monitoring benoemd: 1) monitoring en sturing 2) robuuster onderzoek naar effecten van Verve.

5.1

Monitoring en sturing De verwachte effecten van het werken volgens Verve zijn dat er minder OTS’en en UHP nodig zijn en dat als ze nodig zijn dat ze dan korter duren. Bovendien moet geprobeerd worden om een kind bij een UHP binnen het netwerk te plaatsen. Dit alles met inachtneming van de waarborging van de veiligheid van het kind. Deze onderzoeksrapportage laat voorzichtig een beweging zien die inderdaad die kant op gaat. Het was echter, in verband met de tijd nog niet mogelijk om de duur van een OTS mee te nemen. In de komende jaren moeten daarom de standaard indicatoren gevolgd worden. Dit betekent dat jaarlijks de gemiddelde doorlooptijd van afgesloten OTS’en bijgehouden moet worden. Ook moet gekeken worden naar het aantal UHP per jongere en de duur daarvan. Belangrijk bij de duur van de uithuisplaatsing is dat er gekeken worden naar de duur van de feitelijke uithuisplaatsing. Als de duur van de MUHP wordt genomen, hoeft dit geen recht te doen aan de feitelijke situatie. Ten aanzien van monitoring en sturing zijn er een aantal aanbevelingen te formuleren om basis van dit onderzoek: x

Verve staat voor Veiligheid en Regie voor Elk. De veiligheid van een kind is een belangrijke indicator voor het werken met Verve. Als een jongere wordt aangemeld en er wordt een plan door de familie opgesteld waar de hulpverlening achter staat, wordt het traject afgesloten. Als het kind veilig genoeg is, zal het kind niet meer aangemeld worden bij BJZ. Indien het kind later wederom wordt aangemeld, is er sprake geweest van een onveilige situatie. Het is daarom aan te raden goed naar de hermeldingen te kijken bij AMK en Toegang. Bij Toegang wordt er op kindniveau geregistreerd en met behulp van het BSN nummer. Het is daardoor mogelijk om te zien of een jongere wederom wordt aangemeld bij de Toegang. Bij AMK wordt er op dossierniveau geregistreerd en wordt er (nog) geen gebruik gemaakt van het BSN nummer. Zo is moeilijker te zien of een jongere voor een tweede keer wordt aangemeld bij het AMK. Het is aan te bevelen ook bij het AMK gebruik te maken van het BSN nummer, om op kindniveau te kunnen zien of een kind hergemeld wordt bij het AMK. Bij deze aanbeveling past één maar: als er goed wordt samengewerkt met het netwerk door BJZ blijkt dat het netwerk eerder contact opneemt met BJZ als zij zich opnieuw zorgen maken over de veiligheid van het kind. Het registreren van de hermelding is dan in het belang van de veiligheid van het kind geschikt, echter het betrekken in onderzoek door een vergelijking te maken met een andere groep is dan minder geschikt.

x

Het activeren van de eigen kracht van het gezin en het netwerk is een belangrijk onderdeel binnen Verve. Momenteel wordt daar nog niets systematisch over geregistreerd. Het is een moeilijk in registratie te vatten onderdeel van Verve. Het aanbieden van een EK-c zegt bijvoorbeeld nog niets over de inzet van EK-c, de uitkomst ervan en de activering van het netwerk. Aan de andere kant geeft het systematisch registreren van het plaatsvinden van een EK-c, een familie/ netwerkberaad of een rondetafelgesprek wel aan dat er nagedacht wordt over het betrekken van familie en netwerk op één of andere wijze. Bovendien geeft registratie ervan mogelijkheden tot sturing van de medewerkers.

x

Het activeren van de eigen kracht van het gezin en het netwerk ziet niet alleen op het laten plaatsvinden van een EK-c, familie/netwerkberaad of rondetafelgesprek. Het gaat ook om de houding van de werker: hoe betrekt de werker zoveel mogelijk het netwerk rondom het kind en het gezin en hoe wordt de eigen kracht van het gezin en het netwerk benut. Ook hieromtrent wordt er nog niets geregistreerd binnen IJ. Het is aan te bevelen om een mogelijkheid te creëren aan te geven wie er betrokken worden door de werker bij de verschillende momenten in het traject (kennismaking; plan van aanpak opstellen etc.). Een mogelijkheid hiervoor is het op te nemen in het format voor registratie. Een dergelijk format geeft niet informatie over het betrekken van het netwerk, maar het stuurt ook de werker in zijn primaire proces.

 

63  

x

Vanuit Toegang en AMK wordt er gewerkt vanuit de visie van Verve om te proberen de oplossingen bij familie en netwerk te vinden binnen de vrijwillige hulpverlening zodat een melding bij de Raad niet nodig is. Momenteel wordt bij het AMK nog niet eenduidig geregistreerd op uitkomst van het onderzoek. Er zijn drie categorieën die aangeven dat een zaak naar de Raad gaat en er is een algemene categorie (‘overgedragen’), waaronder zaken kunnen vallen die bij de Raad zijn gemeld, als zaken die aan een andere organisatie zijn overgedragen. Bij de Toegang was IJ gekoppeld aan COBOS voor de raadsmeldingen. Vanaf 1 oktober 2012 is COBOS niet meer beschikbaar voor registratie. Hierdoor was het niet mogelijk betrouwbare gegevens omtrent raadsmeldingen vanuit de toegang over 2012 uit de registratiesystemen te halen. Het is aan te bevelen een mogelijkheid in IJ te creëren waaruit af te leiden is of er wel of geen raadsmeldingen gedaan is in een zaak. Dit kan bijvoorbeeld door elke medewerker bij zijn of haar zaken te laten aanvinken of er een raadsmelding heeft plaatsgevonden of niet.

x

Binnen het werken volgens Verve is het streven om te voorkomen dat een kind uithuis geplaatst wordt. De cijfers van BJZ Overijssel en van de Raad laten nog niet duidelijk zien dat het aantal UHP afneemt. In de totaalcijfers van de gestarte OTS’en in de drie jaren is wel een afname te zien van het aantal kinderen dat binnen de OTS uit huis is geplaatst, maar vanwege het verschil in bereik van tijd, geeft dit een vertekening. Door te kijken naar ruwweg het eerste jaar van de OTS blijkt dat het aantal UHP juist lichtelijk toeneemt in 2012 ten opzichte van 2011 met 1,3%. Het is dus heel belangrijk om te blijven volgen of er in binnen de OTS’en die in 2012 zijn gestart na verloop van tijd een uithuisplaatsing plaatsvindt of niet. Het is ook mogelijk om dit op een andere manier te meten, namelijk aan de hand van peildata. Een voorbeeld: op vier momenten in het jaar (1 januari, 1 april, 1 juli en 1 oktober) wordt een uitdraai gemaakt van het percentage kinderen met een OTS dat op dat moment uit huis geplaatst is. Indien het mogelijk is om dit ook voor de voorgaande jaren te doen, is het mogelijk een trendanalyse op te stellen voor het percentage uithuisplaatsingen op peildatum over de afgelopen jaren.

x

Er zijn zaken waarin het onvermijdelijk is dat een kind uithuis geplaatst wordt. Het streven is dan om het kind zoveel mogelijk binnen het netwerk te plaatsen. Momenteel is het nog niet mogelijk om betrouwbaar uit de registratiesystemen te halen of een kind binnen het eigen netwerk geplaatst wordt of niet. Het is aan te bevelen hier naar te kijken en het registratiesysteem zo in te richten dat dit wel mogelijk wordt of om vervolgonderzoek in te stellen dat specifiek gaat kijken naar de ontwikkeling van het aantal kinderen dat binnen het netwerk wordt geplaatst bij een uithuisplaatsing. Dit kan aan de hand van vergelijkend dossieronderzoek. Bovenstaande punten zijn bijna allemaal vanwege de genoemde beperkingen geen onderwerp van onderzoek geweest. In de komende periode kan er daarom onderzoek gedaan worden naar bovenstaande punten. Omdat de gegevens voor een deel niet uit de registratiesystemen te halen zijn is het mogelijk om dossieronderzoek uit te voeren naar de genoemde punten. Dit kan gedaan worden binnen BJZ zelf (door de onderzoeksafdeling of door studenten van een Hogeschool) of door externen.

5.2

Robuuster effectonderzoek In dit onderzoek is gekeken naar ‘markers’ die aanwijzingen zijn voor effecten van het werken volgens Verve. Kijkend naar deze markers is er sprake van een voorzichtig positieve ontwikkeling. Echter deze ‘markers’ laten nog niet zien dat de effecten veroorzaakt worden door het werken volgens Verve of dat het ligt aan bepaalde achtergrondkenmerken of andere interveniërende factoren. Om vast te kunnen stellen of bepaalde effecten veroorzaakt worden door de nieuwe werkwijze moet een robuuster wetenschappelijk onderzoek gedaan worden. In de regel wordt dit gedaan aan de hand van een Randomised Control Trial (RCT). Een experimentele groep ondergaat de interventie (gaat werken volgens Verve) en een controlegroep niet (blijft werken volgens de huidige werkwijze). Omdat Verve geïmplementeerd is binnen de gehele organisatie is het niet mogelijk een controlegroep samen te stellen binnen Overijssel. Een oplossing zou een ander BJZ kunnen zijn in Nederland. Echter zijn er binnen de overige BJZ in Nederland bewegingen gaande die gelijk zijn aan het werken

 

64  

volgens Verve. Het is daardoor niet mogelijk om een controlegroep te formeren bij een ander BJZ in Nederland. In 2010 is het effect van de Deltamethode op de looptijd van de OTS onderzocht (Stams et al. 2010). Het was ook hier niet mogelijk om te werken met een controlegroep. Om dit te ondervangen is gebruik gemaakt van een toegepaste statistische analysetechniek (de multilevel-analyse). Er is eerst gekeken welk deel van de verschillen in de duur van OTS’en verklaard kan worden door achtergrondkenmerken van de gezinnen (gescoord middels dossieronderzoek) en vervolgens welk deel door de werkwijze van de gezinsvoogden (gescoord aan de hand van vragenlijsten afgenomen bij de gezinsvoogden). Conclusie was dat de duur van de OTS bij gezinsvoogden die volgens de Delta-methode werkten korter is. Een onderzoekdesign naar voorbeeld van het onderzoek naar de Deltamethode kan voor een robuuster wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van Verve mogelijkheden bieden. Verve staat echter nog aan het begin. Een effectonderzoek is pas zinvol over een paar jaar, als de methode volledig is geïmplementeerd en er sprake is van voldoende landelijke uniformiteit. Ter vergelijking: vanaf 2002 is gewerkt aan de ontwikkeling van de Deltamethode, het onderzoek naar de Deltamethode vond plaats in 2010. Een effectonderzoek naar Verve en andere gelijksoortige bewegingen binnen andere Bureaus Jeugdzorg in Nederland dient bij voorkeur landelijk te worden uitgevoerd over een groot aantal cases (minimaal 250) en in samenwerking met een universiteit. Naast een effectonderzoek is het ook van belang voor BJZ om kwalitatief onderzoek te blijven uitvoeren. Daarmee houdt BJZ zicht op de beleving van het gezin en het netwerk en kan met een bepaalde regelmaat worden vastgesteld of een centraal doel van de nieuwe werkwijze het ‘meer regie bij de ouders’ ook in de beleving van het gezin zelf wordt behaald. Dit kwalitatief onderzoek zou ook onderdeel moeten worden van het landelijk effectonderzoek. Een beperkt aantal items kan landelijk worden afgesproken. De resultaten op deze items worden dan landelijk verzameld en op twee manieren gebruikt: (1) als kwalitatieve aanvulling op het effectonderzoek en (2) als input bij de landelijke doorontwikkeling van de nieuwe werkwijze.

 

65  

Bijlage 1: Referenties Charmaz, K. (2006) Constructing Grounded Theory. A Practical guide through qualitative analysis. Sage Publications, London. Stams, G.J.J.M., Top – Van der Eem, M., Limburg, S., Van Vught, E.S., & Van der Laan, P.H., (2010). Implementatie en doelmatigheid van de Deltamethode Gezinsvoogdij. Onderzoek naar de invloed van de Deltamethode Gezinsvoogdij op het verloop van de ondertoezichtstelling. Den Haag/Amsterdam, WODC/Universiteit van Amsterdam. Tavecchio, L. en Gerrebrands, M. (2012). ‘Bewijsvoering binnen praktijkgericht onderzoek. Methodologische en wetenschapstheoretische reflecties op de onderbouwing van professionele interventies.“ Boom Lemma. Den Haag. Turnell, A. & Edwards, S. (1999). Signs of Safety. A solution and safety oriented approach to child protection casework. New York: W.W. Norton & Company. Turnell, A. & Essex, S. (2006). Working with ‘denied’ child abuse. The Resolutions Approach. Berkshire: Open University Press. Weiss, R.S. (1994) Learning from strangers. The art and method of qualitative interview studies. The free press, New York.

 

66  

Bijlage 2: Opbrengst kwalitatief onderzoek Verve Team

Casus

Verve elementen

Resultaat

Zorgen cq aandachtspunten

Raad

Zorgen om vermoedens van

UPH hele gezin binnen netwerk;

Voorkomen uithuisplaatsing jongste kind.

Geen concrete afspraken over op/ en afschalen in VP.

kindermishandeling bij jong kind

Rondetafel met VP.

Kortere OTS (6 ipv 12 maanden)

door moeder en/of stiefvader

Inzet EK-c. Intensieve samenwerking Raad, BJZ en netwerk.

Raad

Zaak van moeder met drie kinderen

Inzet rondetafel.

Voorkomen UHP 2 kinderen bij pleeggezin;

Inzet rondetafel gericht eigen informatieverwerving;

een kind met een

Eerder en intensiever samengewerkt

plaatsing bij familie.

Netwerk ouders niet betrokken

ontwikkelingsachterstand en

met BJZ; voogd eerder betrokken.

Geen concrete afspraken over voorwaarden voor

gedragsproblemen. Zorg of moeder

opheffen OTS

de opvoeding van drie kinderen aankan. Drie keer OTS. Raad

Zorgen om fysiek geweld naar drie

Rondetafelgesprek met ouders, familie

Door rondetafelgesprek grote onderlinge

Rondetafelgesprek leverde geen concrete afspraken op,

kinderen door moeder. Moeder

en professionals.

betrokkenheid, ook bij familieleden.

ondanks serieuze zorgen om fysieke veiligheid kinderen,

zwanger van vierde kindje.

Geen raadsonderzoek.

Korte doorlooptijd maar advies obv rapportage

die ook leidden tot raadsmelding om voogd aan te

Warme overdracht AMK naar voogd

BJZ. Daardoor 2- 3 weken na raadsmelding

kunnen stellen.

aanstelling voogd. (ipv 6 mnd)

Raad niet aanwezig bij rondetafelgesprek.

Door warme overdracht, duidelijkheid en continuïteit voor gezin JB

Zorgen om fysiek geweld en seksueel

Kort na melding een MDO met familie en

Eén kind crisis UHP en snel teruggeplaatst.

Na melding geen genogram noch netwerkanalyse

overschrijdend gedrag vader.

zorgprofessionals

Ouders pakken taken op.

Geen betrokkenheid ouders en netwerk bij crisis UHP.

EK-c met VP

Geen randvoorwaarden afgesproken bij terugplaatsing in huis.

 

67  

Team

Casus

Verve elementen

Resultaat

Zorgen cq aandachtspunten

JB

Zorgen om seksueel overschrijdend

In vroeg stadium contact Raad, AMK en

Kortere doorlooptijd proces (geen

Geen betrokkenheid ouders en netwerk bij UHP.

gedrag stiefvader

GV

raadsonderzoek).

Geen voorwaarden voor ouder na verblijf detentie.

Zorgen om slaan

inzet EK-c.

Na korte crisis UHP alle kinderen weer thuis en

Inzet netwerk thuis.

ouders uit huis.

Geen raadsonderzoek, maar na

Kinderen korter uit huis.

instemmen GV en ouder direct afgeven

Afspraken over huisregels omgaan ouders en

OTS voor 1 jaar.

kinderen.

Raad plaatst kinderen uit huis ipv GV om

Geen nieuwe zorgmeldingen.

kinderen te ontlasten. AMK/CA

Zorgen om ongeboren baby, waar

Meedenken Raad vóór aanvragen OTS.

Een vast aanspreekpunt voor moeder

Geen informatie uit het opvanggezin. anticiperen op

moeder niet voor kan zorgen

Medewerker AMK wordt case manager

gedurende hele traject.

uitspraak rechter in plaats van eerder betrekken van de

voor moeder. Inzet rondetafel.

e

Voorkomen plaatsing baby van 1 crisisplek e

naar 2 plek

rechter in het proces. Geen betrokkenheid netwerk bij start, terwijl een plek voor een kindje gezocht moet worden.

Inzet EK-c . AMK/CA

Zorgen om mishandeling door vader

Keuze aan gezin voor raadsmelding of

Geen raadsonderzoek, maar borgen veiligheid

Afstemming professionele hulp ouder en BJZ. Een van de

van vijf kinderen en moeder

EK-c.

via netwerk en professionals.

ouders had zelf een ander aandachtpunt benoemd, dat

Na eerste EK-c een jaar lang geen

Kinderen zijn veilig en gezin is bij elkaar

pas na een jaar bekend werd.

melding.

gebleven waardoor het ook van de kracht van

na nieuwe melding uit het netwerk inzet

het gezin kan profiteren.

rondetafel zonder ouders. tweede rondetafel met ouders betrokkenheid netwerk en kinderen bij uitvoering afspraken AMK/CA

Zorg over geestelijke mishandeling

Advies aan familie moeder over

vader naar kinderen en moeder

mogelijkheden om toezicht op situatie

Voorkomen melding bij AMK.

te vergroten

 

68  

Team

Casus

Verve elementen

Resultaat

Zorgen cq aandachtspunten

JB

Zorgen om de tweede ongeboren

Inzet rondetafel na UHP.

Baby 2 na uithuisplaatsing weer thuisgeplaatst

Geen EK-c voor de UHP was beslissing van professionals.

baby van een moeder, van wie het

Betrekken netwerk: familie in combinatie

met een VP opgesteld door ouder en netwerk.

Weinig netwerk betrokken bij rondetafel.

eerste kind, een shaken baby

met hulpverleners.

Ouder actief betrokken bij plaatsing van

syndroom had en uit huis is geplaatst

pleeggezin naar huis.

(nu lichamelijk beperkt) . JB

Zorgen om kind met schoolverzuim,

Betrekken familie om kind te bewegen

Voorkomen politie inzet om kind UHP.

Laat betrekken netwerk.

gedragsproblemen en

mee te werken aan plaatsing in

Kortere periode HLV extern. HLV traject.

Kind zelf in begin weinig betrokken.

middelengebruik. Kind sloot zich op

crisisopvang.

in huis omdat hij niet wilde

Inzet EK-c,

meewerken. VOTS.

Er zijn nog steeds zorgen die onvoldoende in plannen worden meegenomen.

Afspraken tussen ouders over vervolgtraject.

Team WSG

Gezin met twee kinderen. Oudste

Inzet EK-c.

Een kind niet UHP.

Eerder betrekken familie en netwerk ; mogelijk al in

kind (j, >10 jr.) na verblijf weekend

Actief betrekken familie ouder bij

Ouders krijgen de kans om mbv netwerk

voortraject, voor de melding.

pleegouders verdacht van

waarborgen veiligheid thuissituatie.

situatie thuis veilig te maken.

Ook actieve rol van familie bij

Geen nieuwe zorgsignalen.

verkrachting, waardoor hij niet meer naar huis kan ivm veiligheid zusje (< 10 jr).

Team WSG

ontwikkeling kind thuis.

Zaak van twee ouders met vier

Inzet EK-c.

Voorkomen UHP van vier kinderen.

Minimale opkomst netwerk tijdens EK-c zonder zicht op

kinderen en OTS wegens onveilige

Actief betrekken oma en opa

Ouders gaan zelf vragen stellen om hulp.

redenen en beperkte samenwerking met coördinator EK-

Door ouder zelf hulpverlening laten

OTS afgesloten.

thuissituatie.

c. Opbrengst mede daardoor beperkt. Geen concrete afspraken.

aanvragen. Ouders voor de keuze gesteld om mee te werken het UHP te voorkomen. Toegang

Zorgen om veiligheid van twee

Inzet netwerk: familie actief betrokken

Kinderen zijn in crisissituatie een week bij

Beperkt aantal betrokkenen netwerk maakt netwerk

kinderen in verband met

om ouder te controleren op naleving

familie geweest waardoor uithuisplaatsing

kwetsbaar.

drankgebruik van moeder in

afspraken en om kinderen tijdelijk op te

voorkomen is.

crisissituatie.

vangen indien nodig.

Ouder leeft gemaakte afspraken na.

 

69  

Team

Casus

Verve elementen

Resultaat

Zorgen cq aandachtspunten

Geen nieuwe zorgmelding. Toegang

Zorgen om veiligheid drie dochters

Betrekken netwerk; inzet van een

ivm strijd tussen ouders na scheiding

familielid om te bemiddelen tussen

Voorkomen uithuisplaatsing oudste dochter.

Nog weinig actieve betrokkenheid van meer netwerk.

ouders en om te fungeren als vertrouwenspersoon voor de kinderen

 

70