2009 april I 18 april een vlotte reis gehad. De reis van Kilimanjaro Airport naar Arusha was wat hectisch. In een 4-persoons 2-deurs Suzuki 5 grotere en kleinere koffers en 4 personen. De twee dames achterin op één zitplaats. De heren luxueus voorin. Dat betekende voor ondergetekende ruim een uur lang de laatste koffer op zijn schoot. Een nieuwigheidje was snelheidsbeperkende maatregelen: in 1 meter een drietal verhogingen van 15 cm over de gehele breedte van de weg. Afremmen tot bijna 1 km/uur anders hobbelt je casco van je wielbasis. Echt: deze snelheidsbeperking helpt! Vandaag, zondag 18 april om 4 uur aangekomen in Makiungu met het vliegtuigje van de Flying Medical Service. Uitgebreid ontvangen door alle oud-bekenden. Het Makiungu ziekenhuis bevindt zich 31 km ten zuidoosten van Singida en 350 km ten zuidoosten van Arusha op de centrale hoogvlakte van Tanzania. Het district is woestijnachtig en ongeveer 5282 vierkante kilometer groot. Er is één regentijd van eind november tot begin januari of er zijn twee kortere in februari of maart en mei. De belangrijkste stam is de Wanyatura. Het zijn vooral boeren die verschillende soorten gerst, mais, zoete aardappelen en pinda’s verbouwen, voor veeteelt is 3700 vierkante km beschikbaar. Belangrijkste godsdiensten zijn de Islam, Christendom en traditionele of stamreligie. Er is nauwelijks industrie. Het jaarlijks inkomen US$ 130. Bevolkingsdichtheid: 36/ vierkante km. Mensen die toegang hebben tot gezond drinkwater: 28%. Het ziekenhuis heeft ruim 125 bedden. Is aangesloten op het landelijke elektriciteitsnet , heeft een eigen waterleiding en een goede internet voorziening. Maandag. De eerste werkdag is begonnen met de traditionele zang van het personeel en de “prayers”. Bij het ochtendrapport blijkt 75% van het Tanzaniaanse staf (Assistent Medical Officers en Clinical Officers ) te zijn vervangen. Het ziekenhuis heeft nu een erkenning als districtziekenhuis. De facto worden alle salarissen van het personeel door de regering betaald. Het lukt af en toe dit geld binnen te krijgen. De prijs daarvoor is uitgebreide bureaucratische bemoeienissen bij het absurde af. Het hoofd van de kraamafdeling kreeg vanochtend order om morgenochtend zich te melden voor een cursus in Ngorongoro. Geen excuses anders verlies je je erkenning. Kinderen onderbrengen en 8 uur reizen. Zoek het maar uit. Een scala aan afwijkingen gezien – voor de kenners : cervixcarcinoom inoperabel, endometriumcarcinoom, waarschijnlijk een primair chorioncarcinoom bij een 19 jarige. Het OK programma loopt alweer vol. Ben ook begonnen met een analyse van de moederlijke sterfte van de laatste jaren. Kijken of er mogelijkheden voor verbetering zijn. Dinsdag 21 april. Vandaag operatiedag gehad. Simpele baarmoederverwijdering. Twee miskramen behandeld. Een demonstratie gegeven hoe het diathermie-apparaat te gebruiken om een lisje van de baarmoederhals te snijden. Het opmerkelijke verschil met Schiedam is dat daar het apparaat wordt ingeschakeld en ingesteld door het OK-personeel. Moest nu zelf me toch oriënteren hoe het zit met alle knopjes. Maar het lukte.
Er valt een hoop te doen maar veel is niet te mogelijk. Met de handen op de rug iemand te moeten vertellen dat er echt geen kinderen kunnen komen door de afgesloten eileiders of: ja het klopt het is een vergevorderde eierstokkanker, niets aan te doen, dit stresst wel. Dat ook het verplegend personeel verloop groot is bleek bij de ronde op de kraamafdeling. Indicaties voor bewaking van het ongeboren kind worden niet gevolgd: geen-echo onderzoek bij vrouwen die over tijd zijn en een dame zwanger van een tweeling ruim over tijd, bij echoonderzoek bij haar toch maar even gedaan blijkt een verhaking mogelijk wanneer ze spontaan zou bevallen. Reden om een keizersnee te doen. Vandaag 22 april meldde zich een groep die teleconsulting en E-learning kwamen introduceren. Op zich zelf een goed idee, maar naar mijn mening gaat communicatie en educatie in Tanzania hoe langer hoe meer uit elkaar lopen. Overigens een slimmigheidje van het management: als je dit ging doen kreeg je gratis een internetverbinding. Donderdag 23. De tweede operatiedag gehad. Door te weinig artsen is een deel van het werk blijven liggen. Heb tot 3 uur ’s middags staan opereren. Gelukkig heb ik de laatste operatie een Tanzaniaanse arts wat kunnen leren. Angela, de kinderverpleegkundige uit het Vlietlandziekenhuis, en Tom, een arts uit Engeland zijn vandaag naar Singida geweest. Inkopen gedaan, maar ook geprobeerd mijn verblijfsvergunning te laten registreren. Dit laatste lukte dus niet. Over de engelse arts nog iets grappigs, zijn vader is arts geweest in Makiungu en hij is hier geboren. Morgen is er een soort reünie van de congregatie in Arusha. Hoop de zaak draaiende te houden.
Gerard van der Leij
24 april 2009 Vandaag op de kliniek gepast. Op vrijdag is het vaak rustig. In de loop van de dag een verzoek om een echo bij een zwangere. De ligging van de baby was niet goed te bepalen bij uitwendig onderzoek. Ook bleek dit het geval bij de echo. Na lang kijken en puzzelen bleek het te gaan om een drielingzwangerschap. De aanstaande moeder en vader verblikten noch verbloosden. Ze hadden al 5 kinderen. De zwangerschapsduur was ongeveer 28 weken. Complicerende factor: ze wonen 150 km van Makiungu. Directe opname c.q. verblijf in het ziekenhuis in afwachting van de bevalling lukte niet. Nog wat echo’s gedaan waarbij een stuitligging met een grote “bos” navelstreng onder het kontje. De familie palavert nog steeds of er wel een keizersnee gedaan mag worden. We wachten het af. Angela, de meegekomen kinderverpleegkundige, is in de wolken. Op de afdeling is een prematuurtje “gevonden” (12 weken te vroeg geboren en afgevallen van 1500 naar 1300gr). Kwam niet aan in gewicht en de moeder wilde ontslagen worden. Ze had geen geld meer om voor zichzelf eten te kopen. De temperatuur van de baby was 32 graden. Dus hup met het kind in de HEBI couveuse. Nu was er een probleempje. De 100 watts lampen waren vervangen door 60 watts lampen. De couveuse was een keer gebruikt maar werd te heet. Men durfde niet aan de thermostaatknop te draaien (op zich een slimme actie van deze verloskundige!). Na enkele uren kwamen de 100 watts lampen te voorschijn en kwam na het indraaien van deze lampen de couveuse goed op temperatuur en reageert uitstekend op de thermostaat. De baby doet het nu goed. De moeder hebben we 2000 Tsh gegeven (ongeveer € 1,35) hier kun je in ieder geval 20 grote pannenkoeken voor kopen. Daarna zien we wel weer. Op 25 april kon de vlag in top. De familie heeft toestemming gegeven dat er een kiezersnee gedaan kon worden. Leverde een forse (voor Tanzaniaanse begrippen) jongen op van 3,5 kg. Doet het goed. Zondag. In Tanzania moet je de Kilimanjaro beklommen hebben, in Makiungu moet je van het ziekenhuis naar het meer hebben gewandeld. Heen en weer, 2 uur. Aangezien we ongetraind zijn kon alleen Brufen redding brengen bij thuiskomst. Maandag. De moeder van dr Borda overleed onverwacht op 99 jarige leeftijd. Ze is met spoed naar Malta vertrokken. Aangezien dr Leah deze maand plotseling met cursus moet wordt er van mij verwacht dat ik de verloskunde supervisie heb en de gynaecologie draai. Ben vandaag tot 4 uur aan één stuk bezig geweest. Omdat mijn Swahili onder de maat is heb ik bij de directe patiënten- contacten iemand nodig om te vertalen. Ben gestart met Anastasia. Zij is goedwillend en kan uitstekend overweg met de ziekenhuis- administratie. Maar zij spreekt 2 woorden Engels: yes en no. Soms verwisselt ze deze. Later kwam Martha helpen. Zijn is leerling-verpleegkundige. Een enthousiaste en nieuwsgierige spring-in-het- veld. ’s Middags was zij er niet. Met Anastasia uitleggen aan een patiënt hoe het met een Rhesusantagonisme zit lukte niet. Ze vertaalde het probleem met een opnameformulier, zo iets van: dat is altijd goed. Even een tussendoortje. Leerling verpleegkundigen betalen hun eigen opleiding. Lopen stage (=werken) is het ziekenhui s krijgen daarvoor zelfs geen drinken. Morgen, 28 april, operatiedag. Heb al één arts gecharterd om mee te opereren. Op het programma twee baarmoederverwijderingen, één keizersnee (herhaling), reparatie van een opengesprongen “knip” na bevalling in maart en nog wat klein spul.
Het prematuurtje is 50 gram in gewicht toegenomen. Er wordt nog overlegd met de kinderartsen in het Vlietlandziekenhuis of toch wat bijvoeding nodig is. Baby weegt intussen 1450 gram en iedereen is tevreden. 28 april. We opereren hier veel onder lokale verdoving. Vooral de ruggenprik. Dit schept de mogelijkheid om tijdens de operatie te onderleggen met de patiënt. Bij betreffende patiënte bleek een baarmoeder verwijdering niet nodig. Een goedaardig gezwel van de eierstok kon vlot verwijderd worden. Dit zinde haar niet, want ze wilde echt geen kinderen meer. Sterilisatie in een missieziekenhuis is niet toegestaan tenzij …. er een andere reden is om de buik open te maken. Dat was dus hier het geval. Nog twee horror verhalen om af te sluiten. Bij een kiezersnee maakt men laagje voor laagje de buik open. Zoekt dan de baarmoeder op, opent deze en laat het kind geboren worden. Niet bij deze patiënte. Bijna direct kwamen we in de baarmoeder. Mevrouw heeft eerder een keizersnee ondergaan en deze heeft veel vergroeiingen gegeven. Vandaar. Het was dus even opletten. Overigens: moeder en kind maken het goed. Verloskundig gaat niet alles goed. Een miskende scheur bij de bevalling is niet gehecht of niet goed gehecht. Gevolg een verbinding tussen schedewand, endeldarm en een gescheurde kringspier. De rest laat ik aan jullie fantasie over. Zou vandaag geopereerd maar kwam niet opdagen. Geldgebrek?? Ook hier zit het operatief wel eens wat tegen. Kreeg vanmorgen te maken met vervelende bloedingen onder de blaas nadat een zeer grote baarmoeder was verwijderd. 1½ liter bloedverlies in een land waar geen bloedbank is. Ik houd jullie op de hoogte. 29. Tot zover de 2e week. Vandaag is het hier geen Koninginnedag, doch dit wordt gecompenseerd hier op 1 mei….. Groeten, Gerard van der Leij
April 2009 III Even wat vervolgberichten. De dame met de bloedingen tijdens de operatie loopt rond. Ze heeft geen nare gevolgen ervan over gehouden. Ze gaat vandaag, 6 mei, naar huis. De patiënte met het nare gevolg na de bevalling is opgespoord. Althans we weten waar ze woont. Er wordt nagegaan of er inderdaad sprake is van geldgebrek. Zo ja dan heb ik nog een restje van de Stichting Community Service over in dit geval. Voor medische behandeling is de Tanzaniaan erg ad hoc ingesteld. Chronische behandeling van bijvoorbeeld hoge bloeddruk, AIDS of suikerziekte is vrijwel onmogelijk. De patiënten wonen te ver weg. Veel medicijnen meegeven helpt niet. Geen klachten meer: stoppen en de rest verhandelen. Uitleg dat je pas tijdens de bevalling medicijnen krijgt om te voorkomen dat de baby dood gaat aan een infectie: dat kan wel maar ik heb die injectie liever nu. Het ziekenhuis hier bestaat uit een aantal paviljoens: mannen-, vrouwen-, kinder- en kraamafdeling met verloskamer. Erg veel grote zalen met 8-20 bedden. Over de indeling is wel nagedacht. De ziekste mensen liggen het dichtst bij de zusterpost. De verloskamer heeft 2 verlosbedden. Een gordijn er tussen en één ervoor. Beide bedden zijn vaak tegelijk bezet. Er vinden ruim 1000 bevallingen per jaar plaats. Heb al uitgelegd dat dit museaal is. Het medische werk wordt gedaan door 4 clinical officers (CO)(opleiding ongeveer op het nivo van verpleegkundige met specialistische opleiding). Zij doen vooral poliklinisch werk. Een beetje vergelijkbaar met huisarts. De nachtdiensten verzorgen ze ook. Werken zelfstandig op interne geneeskundig gebied. Daarnaast zijn er de assistent medical officers (AMO). Op dit moment drie. Zij zijn hoofd van een afdeling (mannen, vrouwen en kraamafdeling). Hebben een uitgebreidere opleiding gehad en kunnen ook wat opereren. Ook fracturen bij “uit de boom gevallen” kindertjes behandelen zij. Zij zijn te consulteren door de clinical officers en door de verloskundigen. Mogen bijvoorbeeld vacuümextracties doen en verrichten zo nodig keizersneden. Alle bevallingen worden door verloskundigen gedaan. 0ok de stuitbevalling en de tweeling-bevalling. Als “superachterwacht” er is een chirurg en een obstetricus, beiden non. Zelfstandig functionerende “specialisten” zijn de anesthesie-verpleegkundige en de “radioloog”. Er is een uitgebreide apotheek. Hier worden ook de infusievloeistoffen gemaakt. Een en ander wordt ondersteund door de administratie. De patiënten betalen voor hun behandeling. Een consult kost Tsh 1500, een urineonderzoek Tsh 500 en een “grote operatie” Tsh 30.000. (voor de rekenaars onder u € 1.- = Tsh 1700; gemiddeld inkomen per maand hier Tsh 30.000). Niet betaald hoeft te worden: voor alle activiteiten die te maken hebben met zwangerschap en bevalling en voor de medische behandeling van kinderen onder de 5 jaar. Nog een paar getallen: per jaar worden er 30.000 oude en nieuwe patiënten op de polikliniek gezien, worden er 4500 patiënten opgenomen, worden er 850 kleine en 500 grote operaties verricht. Dit alles met een jaarlijkse cashflow van omgerekend € 250.000.-. Vanmorgen, 5 mei, OK’s gedaan. Daarbij een aidspatiënte geopereerd. Ze had een kwaadaardig gezwel aan één van schaamlippen. Dit is overigens een vaker voorkomende combinatie. De top 3 van de moederlijke sterfte is hier: bloedingen, infecties en zwangerschapsstuipen t.g.v. hoge bloeddruk. Heb een les gegeven over de behandeling van stuipen en voorlopers ervan. Mijns inziens kan hier wat winst mee behaald worden. De andere oorzaken: geen bloedbank, dus geen bloed; geen bacteriologisch laboratorium, dus geen adequate behandeling van infecties mogelijk. De moederlijke sterfte hier in het ziekenhuis is 7 á 8 per jaar. Af en toen ben je net een detective hier. Ik kreeg een patiënte verwezen door de CO. Ze had een positieve zwangerschapstest maar wist niet hoever ze zwanger was. Termijnbepaling met de echo leverde niet het verwachte beeld op. Wel waren er wat ophelderingen in de top van de baarmoeder
te zien. De gebruikelijke uitleg is dat de zwangerschap te jong is om met de echo te kunnen zien. Geprobeerd een nieuwe echo voor over 2 weken te regelen. Toen kwam de aap uit de mouw: er bleek dat ze in januari gecuretteerd was in een ander ziekenhuis. Daar was haar verteld dat ze 3 jaar niet zwanger mocht worden vanwege de kans op placentaweefsel kanker. Nu werd het echobeeld wel duidelijk: achtergebleven placenta weefsel (voor de kenners persisterend trofoblast). Blijft deze rest zitten dat is de kans dat deze kwaadaardig wordt groot. Zij krijgt nu een chemokuur waarvan bekend is dat deze in 100% aanslaat. We zijn op bezoek geweest bij de hoofdverpleegkundige in het dorp. Woont in een klein huisje, vergelijkbaar met een vakantiewoninkje. Erg knus ameublement met veel kleedjes en kussens. Om de hoek, nog geen 5 meter er vandaan, een “stal”met 3 luidruchtige koeien. De familie doet ook veel aan akkerbouw. Toen we binnen waren ging ter demonstratie de TV aan. Haar man is leraar aan de secundary school hier. Ze behoren tot de notabelen van het dorp. Morgen, donderdag, nog wat kleine operatieve verrichtingen. Vrijdag stappen we heel masochistisch om 6.30 uur in de auto om ruim 500 km te rijden van Makiungu naar Arusha. Vier en een half uur zandweg daarna 3 uur asfalt. Het lijkt wel een vorm van automutilatie. Zaterdag reist Angela, de kinderverpleegkundige, af naar Amsterdam met het zelfde vliegtuig dat Lidy hier brengt. Ik kreeg nog een berichtje uit Ndala. Het pompprobleem is opgelost. De in de borehole gevallen pomp is eruit gehaald en er is een nieuwe pomp geplaatst. Kosten Tsh 2.800.000. Wie heeft er nog een potje voor een bijdrage? Groeten, Gerard P.S. ons prematuurtje weegt nu 1580 gram!
8 mei 2009 IV De reis van Makiungu naar Arusha viel mee(zie vorig bericht). Daar aangekomen bleken alle vullingen zich nog op hun plaats te bevinden. Wel waren we onderweg wat sinaasappels verloren maar dit had meer te maken met de wijze van laden op het imperiaal. De volgende dag (zaterdag 9) de toeristenmarkt bezocht. In de loop der jaren zie je toch wel wat nieuwe dingen verschijnen. Nieuw was voor mij allerlei autootjes gemaakt van lege drankblikjes. Het pingelen over de prijs is een feest. Heb een tankautootje gekocht o.m. gemaakt van ee n colablikje. Vraagprijs Tsh 15.000. Uitgelegd aan de verkoper dat dit nooit kon kloppen. Een blikje cola kost Tsh 1000. Laat staan een leeg blikje. De verkoper kon deze smoes wel waarderen, we werden het eens over Tsh 7000. ’s Avonds Lidy opgehaald en de volgende dag vertrokken naar Makiungu. Nu per FMS vliegtuigje. Lidy pontificaal op de stoel van de 2e piloot. Maandag. Soms loop je tegen iets bekends aan maar weet je zo gauw niet hoe je het hier op moet lossen. Er werd een patiënte verwezen voor een echo. Een intelligente vrouw die naar voren bracht dat ze nog een probleem had: haar bloedgroep was B neg. en die van haar man A pos. Bij haar moet dus in de 8e maand bloed geprikt worden op rhesusantilichamen. Misschien te bepalen in het Academisch ziekenhuis in Dar es Salaam (1200km van hier). In het laboratorium hier kunnen we wel bloed kruisen voor een transfusie. Om rhesusantilichamen bij haar te bepalen zouden we haar bloed kunnen kruisen met B pos. bloed van iemand anders. Lijkt me een probleempje om na thuiskomst te bespreken met de bloedtransfusiedienst. Nog even over een andere ad hoc consumptie: vandaag komen: morgen geopereerd worden. Op maandag polikliniek gedaan met als gevolg een stampvol operatieprogramma op dinsdag: twee baarmoederverwijderingen, een groot watergezwel van een eierstok en drie curettages. Eén operatie betrof een molazwangerschap bij een 40 jarige vrouw. Ze had al 7 kinderen en vond het gelukkig niet erg dat alles verwijderd werd: een baarmoeder ter grootte van een fikse meloen met twee grapefruitgrote eierstokken (een molazwangerschap is een placentagezwel dat “liters” hormoon afscheidt. Dit hormoon stimuleert een enorme groei van de eierstokken). Deze operatie vraagt om een andere benadering en kost wat meer zweetdruppeltjes. Op de afdeling zwangere vrouwen zijn de meesten opgenomen met de diagnose “waiting for delivery”. Ze hebben bijna de uitgerekende datum van bevalling bereikt. De streek waar zij vandaan komen heeft een diameter van 50 km. Vergelijkbaar met: als je in Hoek van Holland weeën krijgt is het toch lastig om vandaar naar Schiedam te moeten lopen. Gisteren waren er ruim 20 dames aanwezig. Zij maken gebruik van 17 logeerbedden. Geen probleem en het is er een gekakel van jewelste. Kennelijk is er een soort vakantie gevoel: ze doen de hele dag niets. Afgelopen 12 uur zijn er zeven dames bevallen zodat er weer plaats is. Dat betekent morgen naar huis en overmorgen weer op het land werken. Vandaag, woensdag, nog wat poli gedaan. Geen enkele kandidaat voor operatie gezien. Morgen dus een rustige dag. Inpakken en wegwezen. Vrijdag eerst naar Arusha en de dag daarna naar Zanzibar. Op 23 mei vertrekken we weer naar Schiedam. Vanuit Makiungu is dit voorlopige het laatste bericht. Wie nog even wat websites wil naslaan, dan zijn de volgende wel interessant: www.flyingmedicalservice.org en www.stichtingmakiungu.nl Groeten, Gerard
Juli 2009 I Zondag de 12e juli aangekomen in Makiungu. Het was een hartverwarmend weerzien. Was bij vertrek alles groen, nu is alles bruin verbrand. Volgens de mensen is er in de regentijd veel te weinig regen gevallen. Voedsel wordt een probleem. Nu even het verhaal van de haan. Tussen 2 spoedoperaties werd de arts door een tweetal “heren” gesommeerd naar buiten te komen. Eén van de heren was van zijn prostaat afgeholpen, dit geriefde hem dusdanig dat het hem een haan waard was. (Freud kennen ze hier niet). De haan stond zondag op het menu. Omdat ik de verloskunde doe vindt men dat daar ook de zieke baby’s bij horen. Hup één opname van een kreunende, thuis geboren baby, voor observatie de HEBI couveuse in. Hij deed eigenlijk al direct goed. Tien minuten later een jongetje geboren van 1260 gram. 10 weken te vroeg. Ook maar in de couveuse gelegd. Werd toch wat vol daarbinnen. De dikste maar in een wiegje met een kruik. Heb de verpleegster verteld dat er in het ziekenhuis een borstpomp is, meegebracht door mevrouw van der Leij. Heb er wel bij verteld dat ik hem nooit heb gebruikt dus niet weet hoe die werkt. Ben dus benieuwd. Maandag. De eerste werkdag dus de bekende hectiek. Het lijkt wel of ze alle patiënten hebben opgespaard die gezien moeten worden door een gynaecoloog. Leverde een twaalftal operaties op voor de volgende dag. Voeg daarbij er nog 10 voor de chirurg. Tweeëntwintig ingrepen voor 1 ½ operatiekamer. Het is ook de week van baby’s die geboren worden met aangeboren afwijkingen. Het te vroeg geboren kindje in de couveuse had een verbinding tussen de slokdarm en de luchtpijp en is overleden. Een jongetje werd doodgeboren. Had geen uitgesproken armpjes en beentjes. Handjes en voetjes zaten eigenlijk direct aan het lichaampje. Een röntgenfoto bevestigde dit. Het blijkt achteraf dat de moeder 8 bevallingen achter de rug had, waarvan 4 baby’s met deze afwijking. Ook een schoonzus heeft een dergelijk kindje gehad. Een duidelijke erfelijke kwestie. Woensdagnacht is een jonge moeder opgenomen met hondsdolheid. Zij was 3 maanden geleden in haar voet gebeten door een “viervoetertje”. Kreeg nu klachten. Helaas is het dan niet meer te behandelen. “Gelukkig “ is ze vannacht overleden. Niet een omstandigheid om nog eens mee te maken. Donderdag een rustige dag. Alleen een beschadigde kringspier hersteld. Verder druk bezig om een gerepareerde vaginale echosonde vanuit Nederland naar Makiungu georganiseerd te krijgen. Hierbij is het belangrijkste: hoe omzeil ik de Tanzaniaanse bureaucratie. Het blijft hier toch een verzameling van vreemde zaken hier. Nu meldde zich een jongetje van 12 jaar met een sinds een dag bestaand stijf piemeltje. Vond dat niet prettig. In eerste instantie denk je dat hij gesnoept heeft van de Viagra van pa. Was niet het geval. Hij had sikkelcelanemie. Hierbij kunnen er spontane stolsetjes optreden. Bij deze keer in het zwellichaampje. Onder narcose werd een stolseltje weggehaald en gespoeld met fysiologisch zout. Na afloop hing het er weer tevreden bij. Heb me vandaag weer laten uitdagen om naar het meer te wandelen. In tegenstelling tot de vorige keer geen Brufen nodig gehad. Gerard
Juli 2009 II Maandag 20 juni, de dag van de kinderen.Eén baby onderzocht waarvan de verpleging vond dat de beentjes er wat vreemd aanzaten. Zag er naar uit dat ze gestrekt tegen het lijfje in de baarmoeder legen hadden. Heb beloofd over een paar dagen nog eens te kijken. De andere baby zou niet zuigen. Heeft bij onderzoek een normale zuigreflex. Waarschijnlijk heeft de zeer jonge moeder (15 jaar) wat extra ondersteuning nodig. Eén baby opgenomen met een hazenlip en een gespleten gehemelte. Geen schapenspeen hier te vinden. Geen gehemelteplaatje. Schizisteam bestaat hier niet. Tenslotte nog een baby opgenomen die 3 dagen niet geplast had. Blijkt een vitaal kind, geen opgezet onderbuikje, maakte geen indruk enige tijd niet geplast te hebben. Een slimme zuster stelde voor een droog gaasje om het plassertje te plakken ter controle. Met gezond verstand kom je in de kindergeneeskunde kennelijk ver. Ziek meisje dat verwezen was door een ander ziekenhuis blijkt een zwelling onder de rechter nierloge te hebben. Een punctie leverde pus op. Wordt onder narcose door de clinical officer gedraineerd. Oorzaak: een trap van een “liefhebbende” oom, waarschijnlijk in het kader van een incest-poging. Laat in de avond een verloskundige calamiteit. Een gescheurde baarmoeder. Zijn een tijd bezig geweest om de ravage te repareren. Na een uur bleken alle bloedingen onder controle. Vanmorgen op het rapport gehoord dat de baby met het hazenlipje is overleden. Oorzaak onbekend. De andere baby plast gewoon. De HEBI couveuse is weer bezet. Een baby van 1200 gram. Lijkt het goed te doen. Momenteel wordt er een soort weekenddienst gedraaid. Er is een seminarie hier. Dit trekt erg want je hoeft er niet voor te betalen, beter nog: je krijgt er geld voor: Tsh17.500 per dag. Twee á 3 dagen bijscholing en je hebt een extra maandsalaris. De markt is zo dat als je als ziekenhuis weigert je medewerker te laten gaan, deze zonder meer vertrekt. Het is zelfs zo dat hier in Makiungu op een keer er een dusdanig personeelsgebrek was dat er betaald werd om niet naar een seminarie te gaan! De patiënte met de molazwangerschap die in mei is geopereerd heb ik teruggezien. Er zijn geen tekenen dat er molaweefsel is achtergebleven. (Voor de kenners: de zwangerschapstest is negatief.) De drieling is intussen ter wereld gekomen 1100-1800 gram. 5 weken te vroeg. Zijn intussen thuis. Morgen, donderdag weer een vol OK programma: grote verzakking, kwaadaardig gezwel van de baarmoeder en waarschijnlijk nog iemand met een oude zwangerschap in de buik. Dit laatste bleek een zeer oude buitenbaarmoederlijke zwangerschap te zijn. Onvoorstelbaar hoe dan alles aan alles vergroeid zit. Na anderhalf uur prepareren ben ik maar opgehouden. Niet nadat er een beschadiging van de dunne darm gehecht was. Vanmorgen leek patiënte stabiel. De vrouw die geopereerd werd aan haar gescheurde baarmoeder doet het niet lekker. Lijkt intussen ook malaria te krijgen. Zorgen dus. Vanavond wordt mijn aanwezigheid verwacht bij de nonnen ter ere van een afscheidsmis van student Mike. Hij studeert medicijnen maar heeft eerst een graad in techniek gehaald. Hij is dus meer bezig geweest met het rationaliseren van het ziekenhuisinformatie systeem. Makiungu 24 juli ‘09
30 juli 2009 III Verloskundige controles vinden plaats in de ANC’s (Ante-Natal Clinic). De zwangere vrouwen worden maar 3 tot 5 keer gecontroleerd. In de buitenpoliklinieken soms minder. Daar gaat maar 1 keer per maand een landrover heen. Die spreekuren worden gecombineerd met het vaccinatie schema voor de kinderen. De dames beschikken hier niet over een agenda waar ze hun menstruatie in bijhouden. Een kalender in een dorp is een zeldzaamheid. Een berekening van de zwangerschapsduur is daarom lastig. In het algemeen hebben de dames wel door wanneer het bijna zover is. Komen dan voor opname op de kraamafdeling “waiting for delivery”. Het overtijd raken is een lastig begrip. De duur van de zwangerschap is meestal niet bekend. Door het voelen van de buik, echoscopisch onderzoek en een registratie van de hartactie van het kind kom je er wel achter of er een risico bestaat dat bij overtijd raken past. Af en toe vang je dan ook wel eens iemand waarvan je aanvoelt dat ze zeker nog een week of zes te gaan heeft. Een misschatting door de dame in kwestie of toch de behoefte zich te onttrekken aan het zware werk op het land? Er bevallen ook vrouwen gewoon in hun dorp. Ze worden dan “begeleid” door een oma, die gezien het aantal kinderen dat ze zelf gebaard heeft, verstand van zaken heeft. In de statistiek heet het dan dat de bevalling gebeurde onder toezicht van een “traditional birth assistant” (TDA; ze zijn hier gek op afkortingen). Moet wel toegeven dat men wel in contact probeert te komen met TDA’s om ze wat bij te scholen. Vanmorgen om 7 uur een enorm gebons op mijn deur. Om 3 uur ’s nachts was iemand zeer vlot van haar vijfde kind bevallen en was daarna blijven bloeden. Hadden alles al geprobeerd. Restte nog een spoed-baarmoeder verwijdering. Op de OK trof ik een patiënte die inderdaad op sterven na dood was. Nadat er klemmen op de slagaders naar de baarmoeder waren geplaatst stabiliseerde de situatie. Intussen was er ook bloed beschikbaar voor transfusie. Ze heeft het gered. Aan het eind van de middag was ze aanspreekbaar. We hebben geen verklaring voor dit bloedverlies kunnen vinden. De rest van de dag geopereerd. Bij een patiënte, zonder kinderen en met kinderwens, werden een paar vleesbomen verwijderd (5 en 15 cm doorsnede). Na afloop de doorgankelijkheid van de eileiders getest met blauwe kleurstof. Beide bleken doorgankelijk. Gaf wel een kick. Ook een drietal baarmoederverwijderingen gedaan met de medical assistant. Ze had moeite met het leggen van stevige knopen “in de diepte”. Hier knopen ze alles op de naaldvoerder. Spaart erg veel hechtmateriaal maar deze techniek is niet geschikt als je de knopen op afstand moeite leggen. Overigens deed ze het verder aardig. Even iets over bloedtransfusies. Als iemand een transfusie krijgt wordt deze verplicht te zorgen voor een donor. De bloedgroep hoeft niet te kloppen, het zakje gaat dan in de voorraad. Ze testen wel op alle risico’s maar er zal zeker wel eens een zak met HIV positief bloed bij zitten dat tijdens de “window” (de periode tussen het besmet zijn en het positief worden van de test duurt ongeveer drie maanden) wordt afgenomen. Gezien de prevalentie van HIV kun je schatten dat er 1 á 2 per 100 zakjes bloed met HIV besmet moeten zijn. Vanmorgen tijdens het rapport aangegeven hoe je eventueel een levensbedreigende bloeding na een bevalling kunt stoppen. Dit gaat wel ten koste van beschadiging van de blaas en de urineleiders. Het is dus geen konijn die ze zomaar uit de hoed moeten toveren. De lessen over foetale bewaking heb ik ook weer gestart. Morgen, donderdag weer een OK programma. Nu wat minder dan dinsdag. De eerste drie weken zitten er dan bijna weer op. O Ja, het ziet er naar uit dat de vaginale echo probe a.s. maandag in Arusha aankomt.
Juli 2009 IV Afgelopen week meegemaakt dat de salarissen werden uit betaald. Gaat met behulp van het loonzakje. Het ziekenhuis is daar niet blij mee, het beschikt een korte tijd over veel geld. Crimineel Tanzania vindt dat zeker interessant. Het geld op de bank in Singida storten kost de mensen ook nog Tsh 4000 aan reisgeld. Bovendien is de bank daar niet op berekend. 100-200 mensen in de rij voor het loket of betaalautomaat is regel. Na het ontvangen van het loonzakje ontstaat er een stormloop op het kantoor van de matron Sr. Priscilla. Ze komen allemaal tegelijk in een kantoortje van 4x4m.” Het leven is zo duur en er zit zo weinig in het zakje”. Priscilla lost het als volgt op: “ja jongens ik begrijp het, maar ik heb een probleem, misschien kunnen jullie me daar bij helpen. Mijn geld is op”….. Na wat gemopper keert de rust weer terug tot de volgende maand. Heb ontdekt dat je in de tropen ook verkouden kunt worden. Dit stukje wordt daarom al niezend en met een loopneus geschreven (leuk taalgebruik iets voor Onze Taal). Tevens trekt de gezondheid van de dokter de volle aandacht van de nonnen. Lemon-tea is het ergste wat me overkwam. Ondanks de grote hoeveelheid suiker en honing is dit zo zuur dat mijn tong er van kromp. Heb niet alles opgedronken maar dat was omdat de betreffende non vroeg naar bed ging. Soms vlieg je met het Kiswahilli spreken wel eens uit de bocht. Unavua chupi is het verzoek het broekje even uit te doen voor een inwendig onderzoek. Unafua chupi betekent echter heb je je onderbroekje gewassen. Kun je zelfs niet als dokter vragen. Zelf hoorde ik het verschil niet. Maandagochtend twee spoed-keizersneden. Eenmaal “slechte harttonen” van het kind bij een moeder die met haar 7e bevalling bezig was en de andere wilde niet persen. Zij was aan het bevallen van haar 4e kind. Ze is bekend als HIV patiënt. De overeenkomst daarnaast was dat beiden gesteriliseerd wilden worden. In hoeverre die wens de reden voor de keizersnee heeft beïnvloed blijft een vraag. De patiënte met de gescheurde baarmoeder doet het niet lekker. Heb haar nog eens onderzocht en moest tot de conclusie komen dat ze nog eens geopereerd moest worden om te kijken wat er aan de hand was. Dit hebben we vandaag (dinsdag) gedaan. Er bleek een ontsteking waarbij de dunne darm aan de baarmoeder-top vergroeid was, een hechting door de wand van de dunne darm was gegaan en alle hechtingen tussen de gescheurde baarmoeder en de top van de schede waren verdwenen. Door dit laatste bestond er een open verbinding tussen de schede, de baarmoeder en de vrije buikholte. Alle ontstekingsreacties zoveel mogelijk weggehaald en alsnog de baarmoeder verwijderd. De top van de schede was niet te sluiten maar we verwachten dat deze nu vanzelf dichtgroeit. Vanmorgen is de laatste drain verwijderd. Begint met drinken, niet misselijk. ’t Zal wel goed gaan. Het aantal bevallingen rijst de pan uit. Als ze zo doorgaan komen ze uit op 2000-2500 bevallingen dit jaar. Met de huidige kraamafdeling is dat nauwelijks te realiseren. Heb nu het verzoek gekregen om eens te kijken naar een oplossing. Misschien dat een bekende Schiedamse architect me daar mee kan helpen. Neem de maten mee van de bestaande kraamafdeling met zoveel mogelijk foto’s ervan. Al met al een drukke periode achter de rug met een gevoel van voldoening. Aanstaande zondag weer thuis. Daarna weer het Schiedamse leven in. Makiungu 6 augustus 2009 Gerard
10 oktober 2009 I Deze aankomst in Tanzania was weer eens wat anders. Eén koffer bijna vol met spullen voor het ziekenhuis en een doos met een fantoom. Begin van de week ontving ik een mailtje uit Ndala van de arts daar die geschrokken was over de wijze waarop de verloskundigen een stuitbevalling deden. Hij smeekte bijna om een fantoom. Dit fantoom is een vrouwenbekken van kunststof met ruimtes erin zodat je moeilijke bevallingen met een babypop kunt laten oefenen. Nu is dit ding wat “buitenmaats”, restte me de SABEMA van Gerard Verbeek in te schakelen, waar het onder groot vermaak werd ingepakt. Overigens met dank aan de afdeling verloskunde van het Vlietlandziekenhuis die dit fantoom over had. Er zijn 2 paspoortcontroleloketten op het vliegveld van Kilimanjaro. Eén voor inwoners en houders verblijfsvergunningen en één voor toeristen. Met mijn vergunning was ik zo door deze controle. Dit betekent wel dat je ook een van de eersten bent die bij de douane is. Het was me de laatste keer al opgevallen dat de controle daar “wat driftiger”was geworden. Omdat aanval de beste verdediging is vroeg ik de douaneambtenaar: u wilt zeker wel weten wat er in die doos zit. Nu dat wilde hij wel. Vijf minuten uitleg gegeven en ik kon met mijn “persoonlijke" bezittingen doorlopen. Buiten de Tanzaniaanse mobiele telefoon aangezet met direct een inkomend Sms’je: sorry ik zit vast in het verkeer in Arusha en ben het laatste uur 400 meter vooruit gekomen. Pat Patten, de leider van de Flying Medical Service, die me op zou komen halen, had dit nog niet eerder meegemaakt: een smalle vierbaanse weg met onbetrouwbare bermen, 8 rijen auto’s schots en scheef naast elkaar en geen ruimte meer voor tegemoetkomend verkeer. Heb toen maar een taxi genomen …. Dat begon met vraagprijzen van $40-$100. Nu kun je gaan marchanderen maar dan kom je toch te hoog uit. De betere techniek leerde ik op de cursus Swahili. Als je weet wat de normale prijs is, zeg dan wat je betalen wil. “Voor $25 dollar mag je me naar Arusha brengen”. Was geen probleem. Vervelend vond ik het toen de chauffeur trots vertelde dat een (mij bekende) arts uit Wasso hem wel $60 had betaald. Vandaag de 12e de eerste werkdag. Weer was er veel opgespaard voor beoordeling. Soms om depressief van te worden. Drie gevallen met ver gevorderde baarmoederhalskanker (stadium IIIA/B en IV voor de kenners). Een patiënte met watergezwel van de eierstok zo groot als een uitgerekende tweeling zwangerschap. Nog een gezwel van de eierstok. Verder wat bloedingproblemen waarvan de oorzaak niet bekend is. Vanaf juni is er gewoon een stop gezet op het verrichten van weefselonderzoek, het laboratorium kon de aanvragen met meer verwerken. Verder een zwangere met een baby met cystenieren. Ze had al een baby gehad die weinig plaste na de geboorte en na enkele dagen overleed. Helaas is dit nu weer te verwachten. Een patiënte opgenomen met een ernstige pre-eclampsie: bloeddruk 220/130, urine stijf van het eiwit, oedeem dusdanig dat ze nauwelijks uit de ogen kon kijken. De tropenbehandeling is 10 gram magnesiumsulfaat in de spier, verdeeld over de 2 billen en daarna 5 gram elke 4 uur wisselend van bil. Verder een bloeddrukverlagend infuus (hydrallazine). Nauwkeurige instructies gegeven. Hiervan is men zo geschrokken dat de volgende injectie magnesiumsulfdaat maar niet gegeven is. Gevolg: stijgende bloeddruk en toenemende hoofdpijn. Zal vannacht zelf moeten controleren of de medicatie wel gegeven wordt. De geschonken monitor komt meteen goed van pas.
Vanavond met de zusters de schetsen besproken voor de uitbreiding van de bestaande kraamafdeling. Het betekent dat er een paviljoen naast gezet gaat worden. Ziet er leuk uit. Kosten € 180500.-. Het fondsenwerven kan nu van start gaan. Is de uitbreiding nodig? Ja, vanavond zijn er negen vrouwen aan het bevallen. Zoals jullie weten zijn er maar 2 verlosbedden… (zie ook: www.stichtingmakiungu.nl ) Dinsdag operatiedag gehad. Het watergezwel bleek goedaardig, bevatte 12 liter vocht. Het OK personeel voelde er wel wat voor om zo af te vallen. Dr. Borda en ik zijn daarna twee uur bezig geweest om een verbinding te maken tussen een blind eindigende schede en de baarmoedermond. De top van de schede eindigde ergens tussen de endeldarm en de blaas. Moest een aantal keren een proefknipje geven om de schede van bovenaf te openen zonder blaas of endeldarm te beschadigen. Dit lukte tenslotte. Wel steeds onder begeleiding van de volgende opmerking “I cut and you pray” (Dr. Borda is non). De operatie is verder goed verlopen. Er is een nieuwe lichting verpleegkundige/verloskundigen in dienst gekomen. Blijken er 11 te zijn. Ben weer begonnen met een cursus foetale bewaking. Intussen is het woensdag. De hele congregatie (zes mensen waaronder de obstetrivus en de chirurg) is vertrokken naar Arusha. Om 8 uur met spoed naar de OK geroepen vanwege een bloeding bij een keizersnee. Bleek mee te vallen. Daarna een beoordeling van een patiënte met een niet vorderende bevalling. Blijkt verkeerde stand van het hoofd te zijn. De volgende keizersnee voor vandaag. Ze hebben me al ingefluisterd dat er nog twee potentieel gegadigden voor een keizersnee zijn opgenomen. Aantal is beperkt gebleven tot drie. Vannacht beviel een patiënte van een tweeling. Tweemaal een stuitligging. Doen ze hier niet moeilijk over. Bevalling gewoon gedaan door de Medical Assistant en de verloskundige. De patiënte met pre-eclampsie is stabiel. Bevalling gaat nu opgewekt worden (met cytotec voor de meer gevorderden). Het is wel de week van de watergezwellen. Vanmorgen een meisje hieraan geopereerd. Gezwel bevatte 1,5 liter helder vocht. Een andere dame, 75 jaar, met een gezwel van de eierstok, afgevoerd van het OK programma. Haar bloeddruk blijkt 250/180 en is een te groot risico. Makiungu ,15 oktober .
Vrijdag 16 oktober 2009 Vandaag een peuter van 2 jaar gezien. De moeder maakte zich zorgen omdat er wat pus en bloed uit de schede kwam. Soms ook wat vreemds. Een verhaal dat je eigenlijk niet wil horen. Bij onderzoek onder narcose blijkt het toch waar te zijn. Een sarcoma botryoides. Dit is een zeer kwaadaardig gezwel van de baarmoederhals bij jonge kinderen. Het is wel te verhelpen met bestraling en chemotherapie of operatie. Wat blijft er van zo iemand over. Zo’n kruimel moet brabbelen rondscharrelen en van alles doen wat eigenlijk niet mag. Heb moeder met haar dochtertje doorverwezen naar het enige oncologische centrum in Tanzania in Dar es Salaam, 1200 km hier vandaan. De pre-ecclampsie van onze patiënte was niet goed onder controle te krijgen. Na voorbereiding met medicijnen om de longrijping op te jagen, zodat het kind na de geboorte geen ademhaling- stoornissen krijgt, een keizersnee gedaan. Mevrouw was zo dik dat de spinale naald te kort was. De manchet van de bloeddrukmeter bleek lek te zijn. Het infuus liep nauwelijks. Tenslotte is er algemene narcose gegeven. De onderhuidse vetlaag was “onmetelijk” dik. Wel is er een gezond jongetje van 1700 gram ter wereld gebracht. Hij ligt nu in de Hebi couveuse. Ik moet wel eerlijk bekennen dat ik in het algemeen wat ontspannender een keizersnee doe. Het is erg droog hier. Bij elke voetstap die je maakt stuift het. Achter een passerende auto een enorme stofwolk. Heb medelijden met de schoolkinderen die langs de weg lopen van of naar school. Bij het tegemoetkomen van de andere auto is het afremmen geblazen. Je ziet even niets anders dan rood stof. Dit geschreven hebbende kregen we de stortbui op ons golfplaten dak. Zaterdagavond waren we uitgenodigd om bij de tanzaniaanse Holy Spirit Sisters te komen eten (de andere van de “we” is een administrateur die hier tijdelijk werkt aan de jaarverslagen van het ziekenhuis). Het was gezellig, maar om de één of andere reden hoort bij een ontvangst dat de TV wordt aangezet. Medische gezien is het een rustig weekend geweest. Vanavond is de medische staf weer compleet, met een tweetal artsen uit Malta daar aan toegevoegd. Maandagochtend was het meteen raak. Dame waarbij een armpje uitzakte bij het breken van de vliezen. Spoedkeizersnee gedaan samen met een enthousiaste Maltese arts. De operatie was wat lastig en nogal bloederig. De dokter werd steeds bleker en bleker. Reageerde als elke jonge arts: mij gebeurt niets! Voordat de vlag gestreken werd kon hij nog net wegstrompelen. Van mij mag hij de volgende keizersnee doen. Verder een overleg met Dr Borda en Leah (Assitent Medical Officer) over het opzetten van een registratiesysteem rondom de geboorte. Dit om enig inzicht te krijgen in de kwaliteit van de kraamafdeling. Ze waren al begonnen met wat “turfsessies”. Dit opzetten wordt begeleid en gesponsord door BMA/MOSOS in Houten. Tot mijn verbazing was het verloskundige en gynaecologisch spreekuur overladen. Voor mijn gevoel tientallen zwangeren die voor “een overtijd zijn” beoordeling kwamen. Het merendeel naar de kraamafdeling gestuurd voor opname, CTG en inleiding de volgende dag. Alweer een pre-eclampsie patiënte opgenomen. Gynaecologisch: een aantal infertiliteitpatiënten gezien. Ook het operatie-programma voor morgen is weer volgelopen. Opheffen van vergroeiingen, rechtzetten van een vastzittende gekantelde
baarmoeder (de huwelijkse activiteiten zijn niet gezellig voor mevrouw), het aanbrengen van een bandje om een slappe baarmoedermond bij een zwangere (ze verloor steeds de baby’s bij ongeveer 20 weken,) een baarmoederverwijdering via de schede en een paar curettages. Periodiek komt er een specialist uit één van de opleidingsziekenhuizen ter ondersteuning van het ziekenhuis. KNO-arts, uroloog, orthopaed enz. Vandaag is er een chirurg ingevlogen. Dat betekent dat er veel geregeld en besproken moest worden. Zijn OK programma voor woensdag en donderdag bevat nu 13 grote operaties. Het betekent voor mij dat het donderdag wat rustiger is. Het operatieprogramma van vandaag leverde geen problemen op. Ook een non kan blozen . Het gebeurde toen ik haar vertelde dat haar haar leuk was geknipt. Mobiele telefoons zijn ondingen ‘s nachts. Dit vraagt om enige uitleg. De mijne ligt op de tafel naast het bed, met als barrière het muskietengaas. Maakt trouw lawaai om 6.30 uur ’s morgens. Zo ook vannacht, dacht ik. Greep hem onder het muskietennet door. Had natuurlijke de meeste knopjes ingedrukt zodat het leek alsof het half zeven was. Startte vervolgens het ochtend ritueel van het opstaan. Toen leek het alsof er op de deur geklopt werd. Het bleek een oproep geweest te zijn voor de verloskamer. Keek vervolgens per ongeluk op mijn horloge: 02.05 uur!! Mobiel telefoons,het blijven ondingen ’s nachts. Er was sprake van een bloeding na de bevalling. Patiënte had al ruim 2 liter bloed verloren. Oorzaak bleek een scheurtje in de baarmoederhals. Dit is gehecht en het gaat nu goed met haar. Vandaag nog een spreekuur, donderdagochtend nog één operatie en ‘s middag op weg naar Ndala. Makiungu, 21 oktober
Oktober 2009 III De 22e gearriveerd in Ndala. Uitgebreid met de Hollandse arts gesproken over mijn programma hier. Zal gaan oefenen met het fantoom en proberen ze wat wegwijs te maken met het CTG-apparaat (registreert continu de hartfrequentie van het kind en de weeën). Met het laatste begonnen. Eerste bezigheid was het completeren van het geheel. De druksensors om de weeën te registreren waren nog nooit gebruikt en dus zoek. Lagen ergens in een hoekje compleet in de war. Had zelf wat registratiepapier uit Makiungu meegenomen. Toen de AMO dat papier zag vertelde hij dat er stapels van waren maar nooit geweten heeft waar dat papier voor was. Ben begonnen met een meer individuele aanpak en heb les gegeven aan de had van registratie bij een patiënt. Zelf leren aansluiten. Werd erg positief opgevat. Morgen (zaterdag!) willen ze weer oefenen. Vanmorgen eerst nog met de AMO de ronde gelopen op de kraamafdeling. Kwaliteit van behandeling viel op: was uitstekend. Médecins sans vacances zendt teams uit ter ondersteuning van de lokale artsen. Hier is een chirurg aanwezig uit Luxemburg en een verpleegkundige. Moest vanmiddag met spoed opdraven in de operatiekamer, want er was een weke grote baarmoeder gevonden. Operatie-indicatie, misselijkheid, braken en verstopping. Een aantal van jullie zullen zeggen ja dat klopt dat had ik toen ook. Ze bleek dus zwanger. Ben met stille trom vertrokken. Even een bizar verhaal. Omdat de bezetting van artsen minimaal was, ze moesten 1 op 2 avonden dienst doen, is er een Tanzaniaanse arts aangetrokken. Zijn papieren leken in orde. Spoedig bleek dat zijn kennis en kunde niet in overeenstemming waren met zijn getoonde diploma. Bij navraag in het ziekenhuis waar een arts met deze naam had gewerkt: hij was 2 jaar geleden overleden! Ten opzichte van Makiungu kun je merken dat ze hier vaak een probleem in de watervoorziening hebben. Er is wel een pomp, maar het meeste water moet van de regen komen. Dat wordt opgevangen in tientallen containers en moeten daarbij de droge periode mede overbruggen. Jezelf wassen dus met een kannetje water, het water weer opvangen om daarmee de tuin te besproeien. Er is hier ook nog geen aansluiting op het landelijk elektriciteitsnet. Het ziekenhuis zelf heeft wel 24 uur per dag stroom van het solarsysteem. Van 19.00 – 22.00 uur draait er een generator voor de “stafhouses”. Je kunt merken dat het ziekenhuis arm is. Het heeft geen erkenning als districtsziekenhuis zoals Makiungu. De financiële bijdrage van de overheid is minimaal. Het geld moet van de patiënten komen en dit is onvoldoende om de lopende kosten te dekken. Een derde geldstroom komt van de congregatie in Maastricht (zusters onder de bogen). Deze begint echter wat op te drogen door de veroudering van de zusters daar. Zr. Reni, financieel hoofd hier, probeert nu lokaal wat geld te genereren door een tweetal driewiel taxi’s te exploiteren. Dit levert nu al Tsh 600.000 per maand op. De dieseltanks van het ziekenhuis worden nauwelijks meer gebruik sinds de solar er is. Ze denkt er nu over om ook een tankstation te beginnen. Haar streven is binnen een paar jaar selfsupporting te zijn voor medicijnkosten en personeelskosten. Maandag. Bij de ochtendbespreking is er een patiënte besproken die na een lichte verhoging piekende koortsen kreeg. Leek me dat er een gaasje in de buik is blijven zitten.
Samen met de chirurg de buik opengemaakt. Bleek een abces t.g.v. een ontstoken bloeduitstorting tussen de blaas en de baarmoeder. Dit veroorzaakte een totale buikvliesontsteking. Helaas is ze een paar uur na de operatie overleden (AIDS?). Vanmiddag een gesprek gehad met het managementteam. Ze lopen vast met de opnamekosten van de aids patiënten. Decounseling en de medicijnen worden door de regering vergoed. Vaak zijn de mensen de eerste periode van de behandeling flink ziek en moeten worden opgenomen. Aangezien ze zich aan de zelfkant van de maatschappij bevinden zijn de kosten voor aanvullende behandeling en voeding door hen niet te betalen en de familie heeft ze intussen ook al laten vallen. Ik krijg binnenkort een staatje om hoeveel patiënten het gaat. Wie heeft er nog een potje? De training met het werken met het CTG-apparaat loopt nu. De laatste verpleegkundige vraag ik aan een volgende uit te leggen hoe ermee te werken . Deze mag vervolgens zelf het apparaat aansluiten onder toezicht. Enzovoort. De, tanzaniaanse, medisch directeur vond het maar niets dat hij nergens van wist. Hij kreeg een privétraining van mij. Een dokter kan hier niets van een zuster leren. De zusters (nonnen) trekken aan me om volgend jaar juli of augustus een maand in te vallen omdat de artsen een maand vakantie hebben (zie ook mijn eerdere opmerking over de bezetting met artsen). Voor woensdagmorgen was er nog een operatie gepland. Een baarmoederverwijdering ter lering van de chirurg. Maar…… om te kunnen opereren heb je steriele doeken en steriele jassen nodig.. Om steriele doeken en jassen te hebben moet je eerst de gebruikte wassen. Dit gebeurt hier met de hand in grote wastobbes. Dat moet uitgekookt worden. Hiervoor heb je hout nodig. Als je vergeet hout te kopen…….. De operatie ging dus niet door en ook de andere geplande operaties niet. Het management in de persoon van de medische directeur kreeg de wind van voren bij het ochtendrapport. Vanmiddag vertrek ik naar Wasso in noord Tanzania. Daar is intussen (hoop ik) het echoapparaat aangekomen dat uit de erfenis van het oude Vlietlandziekenhuis komt. Zal me vooral bezighouden met instructie geven op het apparaat. Middag. Helaas was het mis met de baby bij de eerst de beste echo. Veel vocht in het buikje van kind, achter de longen en onderhuids. Beeld past bij een rhesusziekte of infectie met een virus. De vooruitzichten zijn slecht. Morgen nog een halve dag instructie. ‘s Middags vlieg ik van Wasso naar Kilimanjaro, waar ’s avonds de KLM voor me klaar staat voor de thuisreis.
Ndala/Wasso 28 oktober
