Belgische Politieke Geschiedenis met prof. Bruno De Wever

Belgische  Politieke  Geschiedenis  met   prof.  Bruno  De  Wever   Inleiding:  België,  een  land  op  een  kruispunt  in  de  geschiedenis   Koning  

België   Staats   schuld  

Munt  

volgens  Britse  historicus  Tony  Judt     België  barst:  

pacten  en  compromissen  werken  niet  meer   • pacificaLedemocraLe  werkt  niet  meer   • voortschrijdende  insLtuLonele  verzelfstandiging  Vl.  en  Wal.  

evenwichtspoliLek  verliest  waarde   • groeiende  communautarisering    

1)  Naar  een  nieuwe  geschiedenis  van  de  natiestaat   vele  vragen  rijzen  op:   • •

•

 

 

Gaat  België  blijven  bestaan  of  komt  er  een  splitsing/confederaal   staatsmodel?   Blijft  de  taal  een  belangrijk  punt  van  conflict  of  gaan  we  met  z’n   allen  het  Engels  gebruiken  als  voertaal  op  aandringen  van  de   EU?   Wat  met  Brussel?   1  

 

Kadertekst  –  De  geschiedenis  lezen:  een  verhaal  van  breuklijnen   Breuklijnenmodel  als  theorie  om  inzicht  te  verschaffen  in  het  verleden:  (Lipset   en  Rokkan  +  Huyse)      

 

De  traditionele  breuklijnen  

levenbeschouwelijke  breuklijn   •  katholieken  vs.  vrijzinnigen  (gelaïciseerde  staat)   •  klerikalisme  vs.  anLklerikalisme   •  duurde  tot  2de  helW  20ste  eeuw  t.e.m.  het  Schoolpact;  nu  geluwd  omdat   ontkerkelijking  zich  voltrok  

sociaaleconomische  breuklijn   •  arbeid  vs.  kapitaal   •  socialisme  vs.  liberalisme  (+  christelijke  beweging  als  centrumbeweging)   •  na  WO  II  -­‐>  overlegmodel  +  welvaartssamenleving  (strijd  geluwd)  

communautaire  breuklijn  

   

•  Nederlandstaligen  vs.  Franstaligen   •  eind  19de  eeuw  -­‐>  gelijkheid  aanvaard   •  na  WO  II  -­‐>  taalgemeenschappen  machLger  -­‐>  regionalisering  van  België  met   gewesten,  gemeenschappen  en  de  Belgische  federale  overheid   •  door  4  staahervormingen  vanaf  1970  strijd  geluwd,  maar  vandaag  actueler  dan  ooit    

Nieuwe  breuklijnen  sinds  laatste  kwart  20ste  eeuw  

ecologische  breuklijn   etnische  breuklijn   mondialisering  

 

 

•  grenzen  van  de  welvaartstaat   •  autochtone  Belgen  vs.  allochtone  bevolking   •  naLonale  staten  en  economieën  bepaald  door  globale   ontwikkelingen  +  reacLes  van  de  naLonale  staten  

 

2  

Hoofdstuk  1:  België  avant  la  lettre   1)  De  ‘Oude  Belgen’   Caesar   •  De  bello   Gallico   •  Belgae  de   dappersten   van  alle   Galliërs  (maar   toch   uitgeroeid)  

Belgae  =    onze   voorouders?  

Culturele  erfenis?  

•  Rechtstreekse   bloedband   bestaat  niet   •  België  =   doorgangs   gebied  met   migraLe  

•  ook  niet  het   geval   •  preromeinse   periode  =   verwaarloos-­‐   baar  

 

 

2)  De  Romeinse  stempel   Aantal  instellingen  gevestigd  die  tot  vandaag  een  grote  invloed  uitoefenen  

Romeins  recht  

Romeinse   infra-­‐   structuur   (wegen  en   steden)  

invloed  kunst   en  cultuur  

posiLe  van  de   christelijke   godsdienst   (als  staats-­‐   godsdienst)  

    Onze  gewesten  lagen  ook  aan  de  grens  van  het  Romeinse  imperium     -­‐>  grens  is  ongeveer  de  Rijn     -­‐>  onderkant  v.d.  Rijn  =  Romeinen    bovenkant  v.d.  Rijn  =  woeste   Germanen     -­‐>  grens  =  permanente  grens  tussen  het  meer  geromaniseerde  deel  van   Europa  en  het  meer  Germaanse  deel  van  Europa     -­‐>  grens  =  dé  oorzaak  van  de  taalgrens  door  België            

 

3  

3)  De  vroege  Middeleeuwen  (500-­‐1000)  en  het  ontstaan  van  het  Ancien   Régime     Franken   •  in  476  na  val   WRR  

Clovis   •  geslacht  van   de   Merovingen   •  dopen  -­‐>   samenspel   Kerk  en  Staat   (en  macht  van   Rome   uitbreiden)  

Karel  De  Grote   •  Karolingen  =   opvolgers  van   de   Merovingen   •  bouwde  rijk  uit   dat  samenvalt   met  het   huidige  West-­‐ Europa  

  Karel  de  Grote  was  om  3  redenen  belangrijk  voor  de  geschiedenis  van  onze   gewesten  

 

   

 

4  

Territoriaal   •  centrum  rijk  in  onze  contreien:  tussen  Seine  en  Rijn   •  na  zijn  dood  -­‐>  rijk  opgesplitst  in  3  met  de  grens  tussen  het  oostelijk  deel  en   westelijk  deel  dwars  door  onze  contreien  (=  grens  tussen  de  Germaanse  en   Romeinse  gebieden)   •  middenrijk  (=  wij  als  Belgen)  strijddoel  tussen  Frankrijk  en  Duitsland   •  opkomst  van  Frankrijk  en  Duitsland  

Feodaliteit  als  legiLmering  voor  eigendom  en  recht   •  feodaal  systeem  ontstond:  piramide  van  leenheren  en  leenmannen  met  bovenaan   de  koning  als  opperste  leenheer   •  leenmannen  bezaten  hun  stuk  land  als  leen  of  leengoed  (erfelijk)  -­‐>  trouw   verschuldigd  aan  de  koning   •  koning  =  soevereine  vorst  (macht  verkregen  van  God  zelf  +  gewoonterecht)   •  Kerk  en  christelijk  geloof  als  legiLmering  van  de  machtsstructuur   •  Karolingische  vorst  =  vroegere  Romeinse  keizer  met  christendom  als   staatsgodsdienst   •  SLchLng  van  België  vormde  het  einde  van  de  ancien-­‐régimesamenleving  

Sociale  groepen   •  Kerk  met  zijn  instellingen   •  De  adel  =  leenheren  en  -­‐mannen  die  eigenaar  waren  van  de  grond  en   opbrengsten  (landbouw  belangrijkste  economische  acLviteit)   •  derde  stand  =  overige  bevolking  -­‐>  verwierven  meer  macht  door  nijverheid  en   handel  (opkomst  van  de  steden)  

  De  feodale  machtsstrijd  

 

dynasLeke   poliLek  

oorlogsvoering  

machtsstrijd   van  de  adel  

 

Succesvolle  leenmannen  probeerden  zeer  machtig  (=  zelf  vorst)  te  worden     -­‐>  via  huwelijk  verbinden  met  geslacht  van  soevereine  vorst     -­‐>  via  zoveel  militaire  macht  de  Kerk  dwingen  hen  als  soevereine  vorst  te   erkennen      

5  

Politiek-­‐territoriale  machtsstrijd  in  onze  gewesten   Bij  ons  regeerden  leenmannen  van       -­‐>  Franse  koning     -­‐>  Duitse  keizer     -­‐>  over  graafschap  Vlaanderen,  hertogdom  Brabant  en  prinsdom  Luik   (andere  lading  dan  de  huidige  geografische  omschrijvingen)     voorbeeld:  de  Guldensporenslag  uit  1302   feodaal  conflict   •  Vlaamse  graaf  =   leenman   •  Franse  koning  =   leenheer   •  Vlaamse  graaf  rijker  dan   zijn  leenheer  (bezit   Brugge,  Gent...)  -­‐>   Franse  koning  wou  deze   gebieden  

1302:  Vlaamse  overwinning   •  Vlaamse  graaf  slaat   aanval  van  zijn  leenheer   af   •  zo  niet  had   middeleeuws   Vlaanderen  er  anders   uit  gezien  

  Veel  misverstanden  rond  Guldensporenslag:     -­‐>  geen  weerspiegeling  van  Nederlandstaligen  tegen  Franse  koning       (Vlaamse  adel  sprak  Frans)   -­‐>  paste  in  het  Belgische  nationale  propaganda  tegen  Frankrijk  die  de   onafhankelijkheid  van  België  bedreigde  in  de  19de  eeuw   -­‐>  Slag  bij  Woeringen  in  1288  was  gelijkaardig  aan  de  guldensporenslag,   maar  was  tegen  de  Duitse  Keizer     4)  Naar  een  eenmaking  in  de  Nederlanden   Verschillende  staatjes  in  de  ruimte  van  het  huidige  België  en  Nederland  (+   delen  van  Noord-­‐Frankrijk  en  Duitsland)  groeiden  naar  elkaar  toe  -­‐>  de   Nederlanden  werden  gevormd    

 

6  

Karel  de  Grote   •  Middenrijk   tussen   Frankrijk  en   Duitsland  

Bourgondische   Nederlanden   •  zijtak  van  de   familie  Valois   verwerW  de   controle  over   het   middenrijk  

Samenhorigheids   gevoel  groeit   •  oprichLng   Staten-­‐ Generaal  -­‐>   gezamenlijk   poliLeke  en   economische   belangen   behandelen  

 

diverse   staatjes  die   zelf  macht   wilden  

Oorlogen  met   Fr.  en   Duitsland   val   Bourgondische   Nederlanden  

 

  In  de  16de  eeuw  maken  de  Nederlanden  deel  uit  van  het  wereldrijk  van  de   Habsburgers     -­‐>  dynastieke  kwestie  aan  de  basis     -­‐>  Karel  V  (=  keizer  Karel)  erfde  de  Bourgondische  en  Duitse  gebieden  +     hij  kocht  de  keizerskroon  van  het  Heilig  Roomse  Rijk  +  Spanje  verwierf     hij  door  zijn  huwelijk  +  ook  kolonies  van  de  Nieuwe  Wereld     Karel  V  in  de  Nederlanden     -­‐>  verder  aaneensmeden     -­‐>  bestuur  moderniseren       -­‐>  feodale  banden  met  Frankrijk  en  het  HRR  doorknippen     -­‐>  1549:  de  XVII  provinciën  der  Nederlanden  mochten  voortaan  niet     meer  verdeeld  worden  door  zijn  erfgenamen  (=  Pragmatieke  Sanctie)                

7  

5)  De  scheiding  der  Nederlanden   Godsdienst-­‐kwesLe   • renaissance  +   humanisme  -­‐>   onapankelijker   denken  over  het   geloof  en  de   posiLe  van  de   Kerk   • protest  tegen  de   wantoestanden   van  de  Kerk  -­‐>   protestan^sme  

Karel  V   • vervolgde  de   protestanten   • protestanten   kregen  hulp  in   Duitsland  en   Nederland  

Filips  II   • Nederlanden   gesplitst  in  Noord   en  Zuid   • burgeroorlog   leidde  tot  de   Noordelijke   protestante   Nederlanden  en   de  Zuidelijke   katholieke   Nederlanden  

 

Zuidelijke  Nederlanden  =  Spaanse  Nederlanden     -­‐>  deel  van  het  Spaanse  Habsburgse  rijk  (gevolg  van  de  Pragmatieke     Sanctie)     -­‐>  apart  politiek  statuut       -­‐>  bestuurd  door  een  landvoogd   6)  De  Zuidelijke  Nederlanden  

Katholiek  bolwerk   • contra-­‐reformaLe   • tegen  het   protestanLsme  

17e  Eeuw:  Spaanse   koning  

18e  Eeuw:   Oostenrijke  Keizer  

• verbonden  met  de   Habsburgers  

• Spaanse  tak  van   Habsburgers  sLerf   uit   • Keizer  in  Wenen   • Nederlanden   bestuurd  door  een   Oostenrijks  regent  

Zuidelijke  Nederlanden  bleven  altijd  een  aparte  politieke  entiteit     -­‐>  ontwikkeling  eigen  identiteit     -­‐>  strijdtoneel  van  grote  Europese  machten  die  oorlogen  uitvochten     -­‐>  Frankrijk  wilde  zijn  oostelijke  grens  verleggen  naar  de  Rijn  en  via     verschillende  oorlogen  de  Zuidelijke  Nederlanden  aanhechten          

 

 

8  

Hoofdstuk  2:  Van  ancien  régime  naar  moderne  natiestaten   1)  Het  belang  van  de  Franse  Revolutie   Franse  Revolutie  zorgt  voor  het  einde  van  de  Ancien-­‐Régimesamenleving  

1789  -­‐  1792   •  Koning  afgezet  en  republiek  in  de  plaats   •  Belang  voor  ons  -­‐>  Zuidelijke  Nederlanden  waren  aangehecht  aan  de  Franse   republiek  

Belangrijke  plaats  in  de  geschiedenis   •  eerste  wereldmacht  waar  AR  aan  zijn  eind  kwam   •  omwenteling  op  een  revoluLonaire  manier  met  gewapende  opstand  +   onthoofding  van  hét  symbool  van  het  oude  regime  =  de  koning   •  DéclaraLon  des  droits  de  l'homme  et  du  citoyen  

Belang  voor  ons   •  in  1794  installeerde  het  nieuwe  regime  de  nieuwe  poliLeke  en  sociale  instellingen  

Belang  toch  gerelaLveerd   •  gehele  westerse  wereld  kende  een  maatschappelijk  veranderingsproces   •  verlichte  filosofen  hadden  overal  de  tradiLonele  machtsstructuren  mentaal   ondergraven  

 

ijkpunten  van  de  omvorming:   standenmaatschappij  -­‐>   maatschappij  van  gelijke   burgers  

oud  gegroeide   parLculiere  vrijheden  -­‐>   geünificeerde  naLonale   staatsbureaucraLeën  

 

 

soevereine  vorsten  -­‐>   soevereine  naLes  en   dus  naLestaten  

 

9  

  -­‐>  sociaal-­‐economische  evolutie:  omvorming  van  maatschappij     gebaseerd  op  landbouw  naar  een  maatschappij  die  steunde  op  handel  en     industrie     -­‐>  omvorming  van  landeigenaars  en  boeren  naar  voornamelijk     ondernemers  en  arbeiders     2)  De  aftakeling  van  het  ancien  régime  in  Europa   De  afbouw  van  het  AR  ging  in  schokgolven  

1789  

• ontstaan   van  België   1830  en   • ook  in   andere   1848   landen   revoluLes  

Franse   RevoluLe  

 

haar  belangen  als   uitgangspunt   voor  een  nieuwe   maatschappelijke   orde  

"vertegen-­‐ woordiger  van   het  volk"  (in  feit   maar  1  klasse:   handelaars)    

motor  van   veranderingen  

Bourgeosie  

haar  retoriek  als   drijfveer  voor   verandering  (volk   als  drager  van   macht)  

3)  De  (wereld)kaart  anders  geschud   Politiek-­‐territoriale  veranderingen  met  nieuwe  grootmachten     -­‐>  Frankrijk     -­‐>  Oostenrijkse  keizerrijk     -­‐>  GB,  Duitsland,  Rusland,  het  Ottomaanse  Rijk  en  de  Verenigde     Provinciën    

 

10  

De  Verenigde  Staten  van  Amerika   1776  -­‐>  Amerikaanse   RevoluLe  

1787  -­‐>  Bill  of  Rights  

• Europese  kolonisten   vs.  GB   • VS  =  perifeer  gebied   i.v.m.  Europa   • Eerste  land  met   definiLeve  breuk  van   het  AR   • DeclaraLon  of   Independence  -­‐>   volkssoevereiniteit,   mensen  gelijk,  slechte   regeringen  afzeten  

• grondwet   • eerste  democraLsche   regime  met  vrije   verkiezingen,   scheiding  der  machten   en  grondwetelijke   vrijheden  

  Frankrijk   Franse  Revolutie  en  niet  Amerikaanse  Revolutie  als  vertrekpunt  van  evoluties     -­‐>  Frankrijk  was  een  veel  belangrijkere  speler  op  het  internationale     politieke  schaakbord   1789:  derde  stand  doopte  zich  om  tot  Assemblée  Nationale   17e  eeuw  -­‐>  macht   van  de  koningen   • vorstelijk   absoluLsme   • Lodewijk  XIV  als   zonnekoning   • Franse  koningen   voerden  een   centralisaLepoliLek   door  -­‐>  zij   verwierven  alle   macht  

       

 

18e  eeuw  -­‐>  verval   van  de  koningen  

•  chronisch   geldgebrek   •  grondadel  +   Kerk  betaalden   bijna  geen   belasLngen  -­‐>   3e  stand  moest   alles  betalen  

Opstand  tegen  de   koning  

•  koning  wilde   permanente  en   rechtstreekse   belas^ngen   innen   •  adel  en  Kerk   gingen  voor  het   behoud  van   privileges,  3e   stand  zag  die   privileges  als   deel  van  het   probleem  

 

-­‐>  gehele  bevolking  vertegenwoordigen   -­‐>  namens  de  bevolking  wetten  uitvaardigen  en  belastingen  heffen   -­‐>  eind  van  het  Ancien  Régime     -­‐>  eind  van  de  vorstelijke  soevereiniteit  en  standenmaatschappij  

11  

Grondwet   uitvaardigen   • DéclaraLon  des   droits  de  l'homme   et  du  citoyen   • afrekenen  met  AR   • principes  van  de   nieuwe   samenleving   • grote  invloed  op   latere  revoluLes   • Verlich^ngs-­‐ filosofie  +  belangen   van  de  bezicende   klasse  

1791  -­‐>  invoering   grondwet   • consLtuLonele   monarchie   • scheiding  der   machten   • koning  als  hoofd   van  uitvoerende   macht   • ministers  regeerde   mee  

verliezers   • koning  -­‐>  verloor   zeer  veel  macht   • adel  -­‐>  verloor  zijn   privileges   • Kerk  -­‐>  monopolie   inzake  religie  kwijt   en  ook  geen   wereldlijke  macht   meer  +  bezivngen   kwijt   • gevolg  -­‐>  clerus  =   doodsvijand  +  vele   edelen  verzeten   zich  

  4)  De  Franse  expansie  in  Europa   Nieuwe  regime  in  Frankrijk  geraakte  in  oorlog  met  het  buitenland     -­‐>  oorlog  met  Habsburgse  Rijk     -­‐>  regime  in  Frankrijk  kwam  onder  druk  (1792:  koning  afgezet  en  in  1793     terechtgesteld)     -­‐>  coalitie  tegen  Frankrijk  (Frankrijk  annexeerde  de  Nederlanden  en     voerde  zijn  regels  ook  in  in  de  Nederland  -­‐>  AR  aan  zijn  eind  +  indeling  in     departementen  en  kerkelijke  bezittingen  genationaliseerd)     Franse  republiek  moest  vechten  om  te  overleven     -­‐>  generaals  van  het  leger  veel  macht     -­‐>  Napoleon  Bonaparte  

             

Frans  keizer  

Code  Napoléon  

• in  1804   • geen  terugkeer  naar   AR  -­‐>  aanvaardde   verworvenheden   van  de  revoluLe  

• nieuw  burgerlijk   wetboek   • principes  van  Franse   RevoluLe  

Absolute  macht   • scheiding  der   machten  en   volkssoevereiniteit   bleven  bewaard   • eigenlijke  invulling   macht  bij  Napoleon  

 

12  

 

Belang  van  Napoleon  ver  over  de  Franse  grenzen  heen   Overwonnen  gebieden   •  ofwel  geannexeerd   (L'Empire)   •  ofwel  vazalstaten  (Le   Grand  Empire)  

Militair  genie  

Steun  uit  andere  landen  

•  zeer  groot  leger  door   dienstplicht  (breuk  AR)   •  Frans  naLonalisLsch   elan  door   overwinningen  

•  leden  3e  stand   rekenden  met  de  hulp   van  Fr.  burgerlijke   revoluLes  in  eigen   land  te  kunnen   uitlokken  

 

 

Deel  Duitse   landen  aan   oostgrens   Zuidelijke  en   Noordelijke   Nederlanden   geannexeerd  

vele  Duitse   vorstendommen   als  vazalstaten  

invoering   Franse   instellingen     -­‐>  Oostenrijkse  keizer  was  grote  verliezer  (invloed  in  Duitstalige  gebieden   verloren)  

      Franse  machtsgreep  ging  in  tegen  de  belangen  van  Groot-­‐Brittannië     -­‐>  al  vele  eeuwen  een  vaste  lijn  in  de  politiek  van  GB     -­‐>  Balance  of  power:  geen  enkele  mogendheid  mocht  te  machtig  worden     -­‐>  Frankrijk  werd  te  machtig:  annexeerde  ook  mondingsgebieden  van  de     grote  rivieren,  terwijl  dat  de  Britten  afhankelijk  waren  van  deze  havens     voor  hun  export     -­‐>  GB  had  succesvolle  kolonisatiepolitiek:  steunpunten  over  de  hele     planeet  en  een  onverslaanbare  vloot  (slag  bij  Trafalgar  waar  de  Franse     vloot  werd  verwoest  door  de  Britse)     -­‐>  Continentale  Blokkade:  Fr.  sloot  alle  havens  af  om  GB  economisch     door  de  knieën  te  krijgen  (Russen  verleenden  GB  doorgang  waardoor  het     mislukte)     -­‐>  aanval  van  FR  op  Rusland  omdat  ze  GB  hielpen:  liep  faliekant  af    

13  

5)  Het  Congres  van  Wenen:  de  restauratie   De  overwinnaars  van  Napoleon  verzamelden  in  Wenen     -­‐>  restauratie  van  het  AR  en  de  Habsburgse  keizers  

Herstel  legiLmiteit  soevereine  vorsten   •  interven^emacht  als  bescherming  tegen  mogelijke  interne  opstanden   •  vorsten  staan  elkaar  bij  

Evenwicht  tussen  de  Europese  grootmachten   •  GB,  Rusland,  Oostenrijkse  keizer  en  Pruisen   •  Frankrijk  als  verliezer:  veroverde  gebieden  afstaan  

Bufferstaten  tegen  Frankrijk   •  in  het  Oosten:  het  Koninkrijk  der  Nederlanden  (vereniging  van  de  Zuidelijke  en   Noordelijke  Nederlanden  door  het  Congres  van  Wenen  omdat  men  enkel  macht   toekende  aan  erfelijke  vorsten)  -­‐>  republiek  werd  koninkrijk  onder  Willem  I   •  andere  waakhond:  Pruisen  (zorgde  voor  eenmakeing  van  de  Duitse  gebieden)   •  Tot  1870  geen  grote  gewapende  conflicten  in  Europa  door  de  machtsbalans  van   het  Congres  

  6)  Liberalisme  en  nationalisme   Restauratie  van  het  Ancien  Régime  mislukte  bij  het  Congres  van  Wenen     -­‐>  2  krachten  geboren  uit  de  principes  van  de  Franse  Revolutie:     liberalisme  en  nationalisme   Liberalisme   •  vrijheden  van  de  Franse  revoluLe  als   uitgangspunt  van  de  staatsinrichLng  

                       

 

NaLonalisme   •  gevolg  van  de  volkssoevereiniteit   •  macht  vanuit  het  volk  -­‐>   samenhorigheidsgevoel   •  samenhorig  volk  heeW  recht  op  een   eigen  staat  

 

14  

Liberalisme   1830  en  1848  

Burgerlijk-­‐democraLsche   regimes  

•  liberale  revoluLes  door   Europa   •  verwerven  van  meer   poliLeke  macht  voor  de   burgerij  t.k.v.  de  vorst,   adel  en  clerus  

•  Frankrijk,  Italië  en  België   •  meeste  Midden-­‐  en  Oost-­‐ Europese  revoluLes   mislukten    -­‐>  geen   democraLe  

 

      Nationalisme   Zowel  eenmakende  als  ontbindende  krachten     -­‐>  in  Duitsland:  eenmakende  krachten   Pruisen  in  19e  eeuw   •  Duits  voor   samenhorigheid   •  Pruisen  slorpte  de  Duitse   vorstendommetjes  op   •  externe  dreiging  van   Frankrijk  om  Duitse   samenhorigheid  te  laten   groeien  

1870:  oorlog  met  Fr.   •  Pruisen  won   •  Pruisische  koning  werd   tot  Duits  keizer  gekroond   •  ver  weg  van  de  liberaal-­‐ democraLsche  gedachte   •  machtsevenwicht  van   Congres  van  Wenen  viel  

 

  -­‐>  in  het  Habsburgse  Rijk:  ontbindende  krachten   NaLonale  opstanden  in  19e   eeuw   •  mulLnaLonale  staten   onder  druk   •  geen   samenhorigheidsgevoel   in  het  rijk   •  bestrijding  opstanden   kosten  veel  energie  en   middelen  

   

 

1867:  splitsing  Habsburgse   Rijk   •  Duitstalig  Oostenrijk  +   Hongaars  gebied  met   aparte  poliLeke   instellingen   •  Keizer  bleef  bindteken   •  Habsburgse   dubbelmonarchie  

 

15  

 

-­‐>  in  Rusland:  ontbindende  krachten   Russische  tsaar  

Liberalisering  uitgesloten  

•  heerste  over  een  lappendeken  van   naLonaliteiten   •  beschouwde  zich  als  opvolger  van  de   Oost-­‐Romeinse  keizer  en   legiLmeerde  macht  m.b.v.   orthodoxe  kerk  

   

•  geen  modernisering  zoals  in  het   Westen   •  bestuurlijke  tradiLes  van  in  het   Ancien  Régime  

 

-­‐>  in  het  Ottomaanse  rijk:  ontbindende  krachten   Territoriale  problemen   •  grensde  aan  het  Russische  imperium  en  het  Habsburgse  rijk  -­‐>  geregeld  oorlog   •  Balkan:  naLonale  opstanden  tegen  het  gezag  van  de  sultan  

    Habsburgse  Rijk,  Russisch  Rijk  en  Ottomaanse  Rijk  onder  druk  van  nationalisme     -­‐>  WO  I  doet  de  rijken  vallen   Russische  Rijk   •  grotendeels  intact   •  tsaar  afgezet  door   bolsjewisLsche   revoluLe  

Otomaanse  +   Habsburgse  Rijk   •  verdwenen   •  Ocomaanse  -­‐>  Turkije   •  Habsburgse  -­‐>  Polen,   Tsjecho-­‐Slowakije,   Joegoslavië  ,  Bulgarije   en  Griekenland  

Duitse  Rijk   •  keizer  verliest  kroon  -­‐>   bevrijd  van  AR  

 

   

       

 

16  

Hoofdstuk  3:  De  Belgische  revolutie  en  de  consolidatie  van  de   liberale  natiestaat  (1830  –  1850)  

  -­‐>  het  liberalisme  en  het  nationalisme  gaan  hand  in  hand  in  de  19de     eeuw    (vorming  nieuwe  nationale  staat  +  afstand  Ancien  Régime)     1)  Groeiende  spanningen  in  het  Koninkrijk  der  Nederlanden  (1815-­‐1830)   Koninkrijk  der   Nederlanden  

Zuidelijke   Nederlanden  

• product  van  het   Congres  van  Wenen   (1814-­‐1815)   • bufferstaat  tegen   Frankrijk   • AR-­‐staat  met   monarchie  als  basis   van  het  land   • Koning  Willem  I  aan   de  macht  

• protest  tegen   oprich^ng  Koninkrijk   der  Nederlanden  -­‐>   geen  aanhech^ng   met  Noordelijke   Nederlanden  nodig   • sterke  katholieke   iden^teit  <-­‐>   protestan^sme  in   het  Noorden   • industrialisa^e  met   metaal,  steenkool  en   texLel  <-­‐>  overzeese   handel  in  het   Noorden  

Willem  I   • industrie  in  het   Zuiden  om  zijn   schatkist  te  vullen  -­‐>   oprichLng  modern   staatsapparaat  om   de  economische   ontwikkeling  te   steunen   • geen  bemoeienissen   van  de  Kerk   • verlicht  monarch  -­‐>   moderne  en   reac^onaire  trekken   • exponent  van  AR  -­‐>   onderschate  de  wil   van  de  burgerij  tot   poliLek  zeggenschap  

  in  de  Zuidelijke  Nederlanden  werd  er  een  monsterverbond  uitgebouwd  tegen   Willem  I  door  de  conservatieven  en  de  progressieven  

 

conservaLeven  

progressieven  

• tegen  het  beleid  van  Willem  I  die  de   Franse  revoluLonaire  hervormingen   (vb.  Kerk  uitgesloten  als  bestuurlijke   macht)  wilde  uitbouwen   • clerus  +  conserva^eve  katholieken       -­‐>  herstel  posiLes  AR   • conserva^eve  kooplui  -­‐>  vrees  voor   machines  die  handenarbeid  zouden   vervangen   • grootgrondbezicers    -­‐>  heimwee   naar  oude  privileges  +  tegen  hoge   belasLngen  op  onroerend  goed  +   tegen  economisch  beleid  voor   industrie  

• middenklasse  -­‐>  uitgesloten  van   poliLeke  macht   • intellectuelen,  journalisten,   onderwijzers...  die  een  poliLek   systeem  volgens  de  principes  van  de   Franse  RevoluLe   • algemeen  stemrecht,  vrijheid  van   pers...   • ook  de  katholieken  wilden  meer   vrijheid  om  de  verloren  macht  te   herstellen  

  17  

Steun  voor  Willem  I     -­‐>  vanwege  zijn  economische  beleid  kreeg  hij  steun  van  de  industriële     burgerij,  vooral  in  Luik  en  Gent     Taalrivaliteit?     -­‐>  verzet  en  steun  voor  Willem  I  vielen  niet  samen  met  de  taalgrens  

eenheid  van  taal   • onderdeel  van  efficiënt  bestuur  volgens  Willem  I   • Nederlands  als  staatstaal,  ook  in  de  Zuidelijke  Nederlanden  (waar   Franstalige  industriële  elites  waren)   • Nederlands  als  taal  van  bestuur  en  onderwijs   • tegen  verfransing  die  was  ontstaan  door  de  aanhech^ng  van  de  Zuidelijke   Nederlanden  bij  Frankrijk   • taalkwesLe  niet  afwezig,  maar  wel  secundair     2)  De  opstand  van  1830,  het  Voorlopig  Bewind  en  de  Conferentie  van  Londen   Opstand  van  1830   -­‐>  vanaf  aantreden  in  1815  tot  1830  was  er  verzet  tegen  Willem  I  in  de   Zuidelijke  Nederlanden    -­‐>  opstand  in  1830  

 

hoge   belasLngen   op  brood   toenemende   werkloosheid  

slechte  oogst  

opstand  

     

 

 -­‐>  sociaal-­‐economische  omstandigheden  maken  de  mobilisering  van  de   volksmassa  mogelijk   -­‐>  burgerlijke  leiders  van  revolutie  houden  armen  voor  dat  regimewissel   nodig  is,  maar  kijken  daarna  niet  meer  om  naar  de  bezitloze  klasse  

18  

 

aug/sep  1830  

machtsvacuüm  

• opvoering  'De   Stomme  van  Por^ci'   =  opvoering  van   Napolitaanse   volksopstand   • rellen  in  Brussel   tegen  bezimngen   orangisten  en  tegen   de  machines  in   fabrieken  

4  oktober  1830  

• Nederlandse  leger   trok  zich  terug  om   bloedbad  te   vermijden   • Brusselse  elites   zorgen  voor  een   burgerwacht   • onstaan  Voorlopig   Bewind  =  interim-­‐ regering  met  jonge   en  radicale   revolu^onairen  

• onanankelijkheid   van  België   • op  3  november  als   verkiezingen  voor   het  Na^onaal   Congres   • opstand  was   revolu^e  geworden  

 

  Geen  Europese  actie  tegen  de  Belgische  Revolutie   1. Frankrijk  -­‐>  zag  de  bufferstaat  van  het  Koninkrijk  der  Nederlanden   graag  verdwijnen   2. GB  -­‐>  wilde  geen  nieuwe  Europese  oorlog  en  zag  ook  geen  bedreiging   voor  de  balance  of  power  in  België   3. Rusland  -­‐>  geconfronteerd  met  een  nationale  opstand  in  Polen     Conferentie  van  Londen  (dec  1830  –  jan  1831)     -­‐>  Europese  grootmachten  erkennen  België  als  nieuwe  staat     -­‐>  Verdrag  van  de  18  Artikelen  als  basis  voor  vrede  met  Nederland     enkele  voorwaarden  voor  de  nieuwe  staat  België   neutraal  statuut  

monarchie   • geen  republiek  -­‐>  ging  in  tegen   Congres  van  Wenen  

 

Leopold  van  Saksen-­‐Coburg   • Leopold  I   • Duits  edelman   • aanvaardbaar  voor  Europese  grootmachten  en  poli^eke  groepen  in  België   • revolu^onairen  -­‐>  zagen  hem  als  louter  symbolisch  figuur   • liberalen  -­‐>  akkoord  zolang  hij  een  liberale  grondwet  tekende   • eedaflegging  op  21  juli  1831   • koning  als  deel  van  de  parlementaire  democra^e  (hoofd  uitvoerende  macht)   -­‐>  alleen  handelen  met  handtekening  van  de  ministers  

   

19  

Willem  I  en  België  

10-­‐daagse  veldtocht   • in  zomer  1831  viel  hij  België   binnen  en  versloeg  het   gemakkelijk   • door  Franse  tussenkomst  werd   Willem  I  teruggeslagen  -­‐>  bijna   Europese  oorlog  (te  veel   invloed  van  Fr.)   • Fr.  trok  zich  terug  uit  België  

Verdrag  der  24  arLkelen   • vrede  tussen  B  en  NL  in  1839   • verlies  van  Limburg  en  deel   Luxemburg  voor  België  (bleef   lang  nazinderen)  

    Besluit     -­‐>  opstand  tegen  Willem  I  lukte  door  enkele  toevalligheden  (vb.  geen     tussenkomst  Europese  grootmachten)     -­‐>  Belgische  Revolutie  tot  stand  gekomen  door  een  wil  tot  nationale     onafhankelijkheid     3)  Fundamenten  van  de  ‘democratische’  rechtsstaat     -­‐>  elites  die  aan  de  basis  lagen  van  de  revolutie  in  1830  stellen  ook  een     grondwet  op  (=  kenmerk  liberale  revoluties)  

     

NaLonaal  Congres  

enkel  voor  de  rijken/slimsten  

• grondwet  uitvaardigen  in  de   naam  van  het  volk   • aangesteld  door  het   Voorlopig  Bewind   • geen  volwaardig  parlement       -­‐>  grondwet  met  vorm  van   parlement  moest  nog   bepaald  worden   • gekozen  door  een  selecte   groep  kiezers  door  het   censitair  (belasLngen)  en   capacitair  (alleen  diegenen   met  een  universitair  diploma)   kiesstelsel  

• armen  +  kleine  lieden  -­‐>   geen  poliLeke  macht   • kleine  burgerij  -­‐>  betaalde   wel  belasLngen  maar  te   weinig  voor  kiescijns   (capacitair  kiesrecht  werd   voor  hen  ingevoerd,  omdat  zij   hielpen  bij  de  revoluLe  tegen   Willem  I)  

 

20  

Belgische  grondwet  

belangen  van  2  groepen   • bezicende  klasse  (grootgrondbeziters,  industriëlen,  grote  handelaars,   hoge  clerus)   • intellectuelen  (journalisten,  professoren,  leraars,  lagere  clerus,  vrije   beroepen)  

grondrechten  +  burgerlijke  vrijheden   • recht  op  vergadering,  vereniging   • godsdienst-­‐  en  persvrijheid   • staat  als  bewaker  van  de  vrijheden  

scheiding  der  machten   liberaal   • in  1831  de  meeste  liberale  grondwet  ter  wereld  +  voorbeeld  voor  liberale   hervormers  

    Belangrijke  liberale  inslag  door  de  liberaalgezinde  kiezers,  maar  men  wou  ook   tegemoet  komen  aan  de  belangen  van  de  conservatieve  economische  klasse/   de  rijken  

afschaffing  capacitair  stemrecht   • enkel  cijnskiesrecht   • 2  kamers  verkozen  volgens  het  meerderheidssysteem  (50%  +  1  van  de   stemmen)    -­‐>  unionisme  tss  katholieken  en  liberalen   • Senaat  of  1ste  kamer  -­‐>  verkiezingen  door  cijnskiesstelsel  +  kiesbaren   moesten  ook  cijns  betalen  (macht  in  handen  van  superrijken)   • Kamer  -­‐>  differen^ële  kiescijns  was  lager  en  flexibel  (boven-­‐  en   ondergrens)  om  de  conserva^eve  katholieken  te  bevoordelen   • invoering  Algemeen  Meervoudig  Stemrecht  in  1894  

koppeling  van  sommige  vrijheden  aan  bezit     • vb.  zegelbelas^ng  op  kranten  en  ^jdschriqen  waardoor  die  onbetaalbaar   werden  voor  de  gewone  mens  +  uitgevers  die  over  weinig  financiële   middelen  beschikten  

beperking  recht  op  vrijheid  van  vereniging   • coali^everbod  -­‐>  verbod  op  vorming  van  beroepsverenigingen/vakbonden   • bezitloze  arbeiders  konden  zich  niet  organiseren  

 

  21  

Protest  tegen  de  grondwet  

progressieve  democraten   • waren  zeer  acLef  bij  de   revoluLe  van  1830   • tegen  inperking  democra^e  en   invoering  koninkrijk   • wilden  republiek  met  verkozen   president   • ondervertegenwoordigd  in  het   NaLonaal  Congres  

orangisten   • voor  herstel  Koninkrijk  der   Nederlanden   • gesteund  door  machLge   industriëlen   • uitgeschakeld  in  1839  toen   Willem  I  België  erkende  

    4)  Politieke  ontwikkelingen  (1830  –  1850)   Het  unionisme  (1830  –  1847)     -­‐>  samenwerking  tussen  katholieken  en  liberalen  tegen  de  buitenlandse     (Willem  I)  en  binnenlandse  (orangisten)  gevaren  voor  het  jonge  België     -­‐>  tot  1847:  de  eerste  liberale  regering  na  de  oprichting  van  de  liberale     partij  in  1846  

katholieken   • herstel  machtsposi^e  van  de   Kerk  door  liberale  vrijheden   zoals  vrijheid  van  onderwijs  

vooruitstrevende  liberalen   • staat  neutraal   • scheiding  van  Kerk  en  Staat   (laïcisering)  

 

geen  poliLeke  parLjen,  wel  stromingen   • onanankelijken  in  het  parlement  zonder  organisaLe   • geen  overleg,  geen  stemafspraken  en  geen  parLjtucht   • pas  na  1847  zullen  de  parLjen  elkaar  bekampen                        

 

22  

1.  De  rol  van  de  koning  

unionisme  -­‐>  zeer  machLg   • hoofd  van  de  uitvoerende  macht   • ministers  benoemen  en  ontslaan  (met  tegenhandtekening  van  een   minister)   • geen  poli^eke  par^jen  -­‐>  Leopold  I  was  de  machLgste  persoon  in   België  

invoering  poliLeke  parLjen  -­‐>  minder  machLg   • koning  werd  minder  machLg  -­‐>  poli^eke  blokken  waren  moeilijker   op  te  bespelen   • moeilijker  om  tegen  de  wil  van  de  regerende  par^j  in  te  gaan  

buitenlandse  poliLek   • sterke  bevoegdheid/leiding  van  defensie  -­‐>  riep  hulp  in  van  Fr.  in   strijd  tegen  Willem  I  (ongrondwecelijk  want  regering  noch   parlement  had  dit  goedgekeurd)   • oorlogssitua^e  heeW  noodzaak  tot  snelle  beslissingen  en  een  sterk   leger  en  Leopold  I  zorgde  daarvoor  (Leopold  I  stelde  een  tradiLe  van   invloed  van  koningen  in  buitenlandse  en  defensiepoliLek)  

Ancien-­‐régimevorst   • hij  wilde  binnenlandse  poli^ek  zoals  zijn  buitenlandse  poli^ek,  maar   veel  moeilijker   • veel  tegenstrijdige  binnenlandse  belangen  (1)  hij  zocht  steun  bij  de   conserva^eve  katholieken  die  het  meest  aansloten  bij  het  AR  (2)  hij   verleende  steun  aan  de  industriëlen  en  banken  voor  de  toekomst  en   voor  zijn  persoonlijke  financiële  belangen     2.  Kerk  en  Staat:  het  levensbeschouwelijke  conflictveld   Katholieken  waren  in  de  periode  van  het  Unionisme  het  sterkst     -­‐>  steun  van  Leopold  I  om  de  orde  en  rust  te  garanderen     2  strekkingen  binnen  de  katholieken   gemaLgde  katholieken   •  liberale  katholieken  (liberaal  in   poliLeke  opvavngen)   •  Kerk  moet  zich  niet  moeien  met   poli^ek  (Verlich^ngsdenken)  

 

 

conservaLeve  katholieken   •  Kerk  in  het  centrum  van  de  poli^eke   macht   •  katholieke  geloof  als  enige  doctrine   •  ultramontanisme  -­‐>  Rome  centraal  

  23  

waarom  katholieken  zo  populair?     -­‐>  België  katholiek  land  (9  op  10  werd  gedoopt  en  was  katholiek)     -­‐>  politieke  invloed  door  in  te  spelen  op  het  geweten  van  de  mensen     (vb.  eisen  dat  men  alleen  stemde  op  de  door  de  Kerk  gesteunde     kandidaten)     -­‐>  scheiding  van  Kerk  en  Staat  drong  pas  geleidelijk  door  bij  de  mensen     -­‐>  zware  morele  druk  als  beschermer  van  de  enige  waarheid  (hel  en     verdoemenis)     -­‐>  grote  institutionele  macht  door  controle  op  onderwijs  (door  de     vrijheid  van  onderwijs  waren  ook  de  katholieken  voor  de  grondwet     omdat  ze  dan  hun  macht  konden  verstevigen)     -­‐>  kiescijns  was  lager  op  het  platteland  waardoor  meer  kiezers  vanop     het  platteland  konden  stemmen  (en  dit  meestal  voor  de  katholieken)   -­‐>  hoge  verkiesbaarheidscijns  zorgde  voor  grootgrondbezitters  als   senatoren  m.a.w.  in  het  unionisme  zagen  de  grootgrondbezitters  hun   fortuin  en  hun  macht  stijgen  door  het  censitair  kiesstelsel     Opkomst  Liberale  Partij     -­‐>  hoge  pachtprijzen  zorgden  voor  moeilijkheden  bij  de  boeren     -­‐>  in  1845-­‐1847  mislukken  de  oogsten  waardoor  er  een  hongersnood     uitbrak  (vooral  in  Vlaanderen  wegens  landbouw  en  huisnijverheid)    

vrijmetselarij   • vanaf  1830  duidelijk   poli^ek  en   an^klerikaal   • reacLe  tegen  macht   van  de  Kerk  en  de   banvloeken  van  het   episcopaat  (=   bisdom)                  

oprichLng  Liberale  ParLj   • in  1846  vanuit  de   loges  het  Liberaal   Congres   • radicaal  programma   tegen  elke   bemoeienis  van  de   katholieke  Kerk    

24  

  er  stonden  2  strekkingen  binnen  de  liberalen  lijnrecht  tegenover  elkaar  die   zich  afscheurden  van  elkaar  in  1887  

doctrinaire  liberalen   • toepassing  van  de  liberaal-­‐ economische  principes  in  de   poliLek   • geen  overheidsinterven^e  op   het  sociale  terrein  

progressieve  liberalen   • sociale  poli^ek  van  de  overheid   • verruiming  van  de  poli^eke   democra^e  via  hervorming   kiesstelsel  

  Einde  Unionisme  in  1847     -­‐>  verkiezingsoverwinning  van  de  Liberale  Partij     -­‐>  homogene  liberale  regering     -­‐>  einde  aan  het  katholieke  monopolie  in  het  onderwijs       -­‐>  aanpassing  kieswet  zodat  conservatieve  katholieken  er  niet  langer     voordeel  uithaalden  +  verlaging  kiescijns  tot  grondwettelijk  minimum   3.  De  revolutie  van  1848  

Franse  RevoluLe   • afschaffing   koningschap   • instelling  linkse   republiek   • Parijse  opstanden  in   1848  

 

België   • Belgische   democraten   aangezet  door   Fransen   • heel  wat  poli^eke   vluchtelingen   kwamen  naar  België   (vb.  Marx)  

    aantal  radicalen  uit  Frankrijk  viel  België  binnen     -­‐>  liberale  regering  versloeg  het  legertje  opstandelingen     -­‐>  maatregelen  tegen  de  democraten:  verlaging  kiescijns  tot     grondwettelijke  minimum,  afschaffing  zegelbelasting,  afschaffing     dubbelambt     -­‐>  eisen  van  de  vooruitstrevende  liberalen  ingewilligd  <-­‐>  links-­‐   democraten  die  veel  verder  wilden  gaan  met  vb.  algemeen  stemrecht     -­‐>  ramp  voor  links-­‐democraten:  afstand  van  de  macht  en  de  Liberale     Partij  

 

25  

  -­‐>  overwinning  voor  de  liberale  regering:  ze  stelden  de  kroon  van     Leopold  I  veilig  waardoor  die  de  liberale  regering  gunstig  was     -­‐>  Belgische  parlementaire  regime  werd  internationaal  bevestigd     Toestand  in  België  

geen  sociaal-­‐economische  breuklijn   •  na^onaal  belang  van  België  primeerde  t.o.v.  de  sociale   belangen  van  de  mensen  (voor  de  radicale  democraten)  

geen  georganiseerde  arbeidersbeweging   •  gevolg  van  het  coali^e-­‐  en  stakingsverbod   •  eerste  vroegsocialis^sche  kernen  in  organisa^es  van   ambachtslieden  -­‐>  tegen  industrialisering  en   mechanisering  omdat  de  ambachtslui  bezitloze  proletariërs   werden                                                  

 

26  

Toestand  in  België  (2)  –  de  communautaire  breuklijn  

grondwet  -­‐  totale  vrijheid  van  taalgebruik   • zorgde  voor  volledige  verfransing  van  centrale  besturen   • Frans  als  Europese  cultuurtaal  en  taal  van  de  elite  in  België  

Vlaanderen   • tweetaligheid  in  vele  lokale  besturen  (90%  van  VL  was   Nederlandstalig)  

Verfransing   • interne  communica^e  bij  hogere  besturen  was  meestal  Frans   • iedereen  die  carrière  wilde  maken  moest  Frans  kunnen   • Frans  als  voertaal  in  middelbaar  en  hoger  onderwijs  (enkel  in  lager   onderwijs  ook  Nederlands)  

Vlaamse  taalminnaars   • literatoren  en  intellectuelen  die  belang  stelden  in  Nederlandse  taal   • gema^gd  verzet  tegen  de  verfransing   • ze  konden  op  weinig  sympathie  rekenen   • Vlaams  als  volkstaal  in  een  Belgisch  patriomsch  kader  tegen  de   Franstaligheid  van  Frankrijk  (zij  zagen  het  Frans  als  eventuele  reden   tot  annexaLe)   • Vlaams  echter  geen  voertaal  (het  zou  de  eenheid  van  België   ondermijnen)  maar  wel  cultureel  artefact                                

 

27  

Hoofdstuk  4:  De  triomf  van  het  liberalisme  (1850  –  1884)     -­‐>  vanaf  1857:  volstrekte  meerderheid  van  de  Liberale  Partij  in  Kamer  en     Senaat  (homogene  liberale  regeringen)     1)  De  doorbraak  van  de  eerste  industriële  revolutie     -­‐>  politieke  succes  van  het  liberalisme  valt  samen  met  de  versnellingsfase     van  de  eerste  industriële  revolutie    

1830  

1850   • België  samen  met   GB  -­‐>  eerste   industrie   • Willem  I  met  tex^el,   kolen  en  ijzer  

• liberale  regeringen   • industrie  als  motor   van  de  economie   • 'industriële   revolu^e'  -­‐>   ontwikkelingen   volgen  elkaar  met   hoge  snelheid  op   • zware  metalen:   texLel,  steenkool,   gieLjzer,  glas,   wapenindustrie...   • zeer  hoge  winsten  +   producLe  

    gevolg  1:  macht  landbouwsector  en  grondbezit  nam  af     -­‐>  aandeel  zakte  tot  minder  dan  30%  in  1880  (vandaag  nog  3%)     -­‐>  adellijke  grootgrondbezitters  verkochten  hun  bezit  en  werden  actief     op  de  financiële  markt     -­‐>  fusie  tussen  oude  (agrarische)  en  nieuwe  (industriële)  elites  doordat     de  grootgrondbezitters  in  de  financiële  markt  opkwamen  (machtselite)     nationale  overheid  steunde  industrialisering   1. uitbouw  bankwezen  (Société  Générale  in  1822,  Banque  de  Belgique  en   Nationale  Bank  in  1850)   2. wet  op  naamloze  vennootschappen   3. uitbouwen  van  de  nodige  infrastructuur  (spoorwegen,  kanalen…)      

 

28  

gevolg  2:  ontwikkeling  kleinburgerlijke  klasse     -­‐>  nieuwe  arbeidssectoren  waarin  de  kleine  burgerij  aan  de  slag  kon  vb.     administratie  met  een  leger  aan  ambtenaren  en  bedienden,  vrije     beroepen,  onderwijsinstellingen…     -­‐>  ‘hulpklasse’  van  de  hogere  burgerij  aan  wie  zij  zich  spiegelde       gevolg  3:  armsten  bleven  arm     -­‐>  massa  proletariërs  die  zo  goedkoop  en  efficiënt  mogelijk  ingeschakeld     konden  worden  in  het  productieproces     -­‐>  zware  werkdagen  in  de  fabrieken  voor  weinig  loon     -­‐>  mensen  als  onderdeel  van  machines:  vervangbaar  en  efficiënt  te     gebruiken     -­‐>  pachters  (landbouwers)  verlieten  boerderij  en  kwamen  terecht  in  de     stad     -­‐>  bevolkingsstijging  =  meer  kinderen,  meer  loon,  meer  gezinsinkomen     -­‐>  vooral  in  Brussel  en  Wallonië  (Vlaanderen  nauwelijks     geïndustrialiseerd)     2)  De  tegenstelling  tussen  arbeid  en  kapitaal     -­‐>  macht  van  de  verpauperde  arbeidersklasse  was  veel  te  klein  tov  de     politieke  macht  van  de  economische  elite     -­‐>  1850-­‐1884:  logica  van  het  harde  liberalisme  bepaalde  het  politieke     handelen  in  het  sociaal-­‐economische  spanningsveld     -­‐>  geen  staatsinterventie  in  de  sociale  verhoudingen     geen  sociale  rechtvaardigheid     -­‐>  winst  en  economische  rentabiliteit  stonden  centraal     -­‐>  wie  rijk  was,  was  dat  door  zijn  verdienste  (alleen  de  rijkste  verdient     daarom  het  respect  en  het  recht  om  politieke  macht  uit  te  oefenen)     -­‐>  struggle  for  life-­‐principe  +  wet  van  de  sterkste  (hoogtepunt  van  het     positivistische  denken  =  alles  kan  wetmatig  worden  verklaard  )       het  vooruitgangsdenken     -­‐>  economische  ontwikkeling  =  maatschappelijke  vooruitgang  (zelfs  al     ging  ontwikkeling  gepaard  met  uitbuiting  van  het  proletariaat)     -­‐>  elite  ontwikkelde  een  ideologisch  en  sociaal  scherm  tegen  de  harde     werkelijkheid        

 

29  

ideologisch   scherm  

sociale  scherm  

• armoede  is  de  schuld  van  de  armen   • armen  te  lui  en  te  dom  om  te  participeren  aan  de   vooruitgang  en  welstand   • geen  onderbetaling  volgens  de  elite  -­‐>  loon   bepaald  door  de  principes  van  vraag  en  aanbod   (aanbod  was  veel  hoger,  dus  lonen  lager)   • staatsinterventie  uit  den  boze   • totale  segregatie  van  de  maatschappij  -­‐>  rijken   willen  armen  niet  zien   • armen  woonden  in  aparte  getto’s  in  piepkleine   huisjes  zonder  water  en  sanitair   • brede  lanen  tussen  statige  brugerhuizen  van  de   rijken  en  beluiken  van  de  armen  

  3)  De  eerste  arbeidersprotesten   hongeropstanden/stakingen  hadden  niet  veel  impact   1. onderdrukt  door  leger  en  politie  (bezit  van  de  rijken  beschermen  +  staat   in  handen  van  de  rijken)   2. geringe  organisatiegraad  van  de  proletariërs   3. ideologisch  onderdrukt  door  de  katholieke  Kerk  die  de  kant  koos  van  de   rijken  (rijkdom  was  teken  van  goddellijke  genade  -­‐>  enkel  geven  van   aalmoezen  aan  armen  op  voorwaarde  dat  die  armen  onderdanig  waren   en  zich  schikten  naar  hun  lot)  “armoede  door  God  gewild  net  als   rijkdom”     Eerste  vormen  van  arbeidersbewegingen   • Franse  utopisch  socialist   • toekomstige  maatschappij  =  verzameling  van   communes  waarin  mensen  op  egalitaire  basis   samenleefden  en  in  hun  levensbehoeften   Proudhon   voorzagen   • rechtvaardigheid  tegen  het  kapitalisme   • totale  segregatie  +  sociaal-­‐economische   zelforganisatie   • arbeidersklasse  moet  de  politieke  macht   veroveren   • daarna  de  productiemiddelen  collectiviseren  +   Marx   rijkdom  gelijk  verdelen   • totale  verandering  van  de  maatschappij  (-­‐>   confrontatie  met  burgerlijk  kapitalisme)    

30  

Eerste   Internationale  

• in  1864   • internationaal  bureau  met  afgevaardigden  van  de   diverse  arbeidersbewegingen  in  de   geïndustrialiseerde  staten   • organisatie  arbeidersbeweging  +  doorsijpeling  van   de  ideologie  naar  beneden  toe   • stijgende  bewustwording  van  het  proletariaat  in   België   • ging  ten  onder  aan  verdeeldheid  tss  marxisten  en   anarchisten     • definitief  ten  onder  in  1871  (Parijse  Commune)  -­‐>   Belgische  afdeling  ging  ook  ten  onder  waardoor  de   Belgische  arbeidersbeweging  opnieuw  moest   beginnen  

  4)  Verscherping  van  de  levensbeschouwelijke  tegenstellingen  (1850  –  1884)     -­‐>  antagonisme  tussen  klerikalen  en  antiklerikalen  barst  uit  na  de     periode  van  het  Unionisme     -­‐>  tegenstelling  tussen  de  klerikalen  en  antiklerikalen  bepaalde  alles     -­‐>  geen  politieke  partijen  buiten  de  2  grote  partijen  (katholieken  vs.     liberalen)    

liberalen  

katholieken   • uitbouwen  katholieke  staat  in   België  (via  de  vrijheden  in  de   Grondwet)  

  Onderwijs  als  strijdappel   • • 1842   • • • 1850   • •    

• Grondwet  om  België  van  de   clerus  en  de  godsdienst  te   oncrekken   • neutrale  niet-­‐katholieke   openbare  instellingen  

 

eerste  (unionistische)  wet  op  het  lager  onderwijs   godsdienst  en  moraal  onafscheidelijk   staatssteun  voor  vrij  katholiek  onderwijs   geestelijkheid  bleef  onderwijs  superviseren   wet  op  het  middelbaar  onderwijs   godsdienstonderwijs  afgeschaft  of  facultatief  vak   10  athenea  +  50  rijksmiddelbare  scholen  

31  

Kloosterwet  in  1857     -­‐>  wet  op  liefdadige  instellingen  =  recht  om  burgerlijk  begraven  te     worden  in  neutrale  grond     -­‐>  daarvoor  mochten  enkel  kerkelijke  begrafenissen  plaatsgrijpen  in     gronden  rond  de  kerk     -­‐>  1859:  wet  op  neutrale  gemeentelijke  begraafplaatsen  (door  liberale     regering)  =  doorbreken  van  het  monopolie  van  de  katholieke  Kerk  op     grote  rituelen  in  een  mensenleven     Strijd  op  het  principiële  gebied   vrijdenkersbonden  

ultramontanisme  

liberaal-­‐katholieken  

• an^klerikaal   • ideologisch   weerwerk  tegen   katholieke  dogma's   • wetenschappelijke   bewijsvoering  (<-­‐>   het  geloof  dat   beruste  op   onbewezen   vooronderstellingen)  

• veroordeling   laïcisering  +   moderne  vrijheden   • encycliek  van  Quanta   Cura  (1864)   • Syllabus  van  Pius  IX   (1864)   • hevige  an^liberale   houding   • terugkeer  naar  AR   met  Kerk  en  adel   aan  de  macht   • poliLek   onderworpen  aan   het  pauselijk  gezag   • Kerk  boven  de  Staat  

• groep  gelovige   katholieken  die  wel   het  gezag  van  de   Kerk  aanvaardde,   maar  ook  wilde   meewerken  aan  een   liberale  staat   • gelovig,  maar  voor   scheiding  Kerk  en   Staat   • dominant  in  België   • prioriteit  aan  het   sociaal-­‐economisch   beleid  (zoals  de   liberalen)   • aan  de  macht  van  de   katholieke   regeringen  in  de   jaren  1870  

 

  Opkomst  versterkt  antiklerikalisme     -­‐>  doctrinaire  en  radicale  liberalen  kwamen  samen  in  het     antiklerikalisme     -­‐>  gevolg  van  het  provocerende  ultramontanisme  +  onderwijsvraagstuk     -­‐>  tegen  verkiezingsfraude  en  de  priesters  als  ‘electorale  agenten’              

32  

Regering-­‐Frère-­‐Orban  in  1878     -­‐>  radicaal  antiklerikaal,  maar  niet  progressief-­‐liberaal  op  sociaal  vlak     -­‐>  verkiezingsoverwinning  v/d  liberalen     -­‐>  afschaffing  schoolwet  van  1842  (geen  vooruitstrevende     schoolpolitiek  wegens  grote  weerstanden)     ‘Schooloorlog’   • liberale  regering  wilde  het  gemeentelijk  onderwijs   uit  de  katholieke  invloedssfeer  halen   • 1850:  oprichting  van  athenea  en  rijksmiddelbare   scholen     aantasting   • 1879:  onderwijzers  in  gemeentelijke  lagere   katholieke  macht   scholen  moesten  voortaan  een  door  de  staat   erkend  diploma  hebben,  leerboeken  en   programma’s  werden  door  de  staat  gecontroleerd   en  enkel  godsdienstles  op  vraag  van  de  ouders   • geen  sacramenten  voor  diegenen  die  in  het   nieuwe  schoolsysteem  wilden  stappen  en  voor  de   ouders  die  hun  kinderen  naar  een  officiële  school   katholieke  reactie   stuurden   • officieel  onderwijs  kwam  in  verdrukking  door  het   katholieke  net  van  lokale  en  provinciale  besturen     • duizenden  onderwijzers  namen  ontslag  uit  het   openbaar  onderwijs   gevolgen  (voor  de   • aantal  leerlingen  daalde  met  20%   liberalen)   • macht  voor  katholieken  steeg,  waardoor  ze  een   overwinning  behaalden  in  1884  (wet  van  1879   afgeschaft)   • macht  van  het  onderwijs  weer  in  katholieke   handen   • niet-­‐katholieke  lagere  scholen  werden  wel   1884   aanvaard   • uitbouw  eigen  onderwijsinstellingen  door   vrijdenkers  in  Wallonië  en  Brussel                

33  

5)  De  Vlaamse  beweging  

Taalminnaars  

1848  

1858  

tegenstelling   liberalen/katholieken  

eerste  taalwetten  

 

• eerste  verzet  tegen  de  algemene  verfransing  na   1830   • mensen  die  beroepshalve  bezig  waren  met  de   Vlaamse  taal  en  van  oordeel  waren  dat  het   Vlaams/Nederlands  diende  te  worden  erkend   als  cultuur-­‐en  bestuurstaal   • geen  verband  tussen  het  taalvraagstuk  en  het   sociale  probleem  (‘klootjesvolk’  vs.  Franstalige   machtshebbers)   • ‘hulpklasse’  van  ambtenaren  en  vrije  beroepen   (tss  arbeiders  en  machtselite  waardoor  ze  het   probleem  niet  zagen)   • verlaging  kiescijns   • mensen  van  de  lagere  middenklasse  mochten   stemmen  -­‐>  meer  Nederlandstaligen  verkozen   • eerste  politiek  gehoor  over  de  klachten  van  de   achteruitstelling  v/h  Nederlands   • Grievencommissie  =  parlementaire  commissie   die  moest  onderzoeken  hoe  aan  de  taalklachten   kon  worden  tegemoetgekomen   • weinig  concrete  resultaten  -­‐>  weinig  belang  aan   de  achteruitstelling  v/h  Nederlands  +   aanvaarding  van  het  eentalig  Frans  bestuur   • door  deze  breuklijn  geen  plaats  voor  een   overkoepelende  Vlaamse  beweging   • Liberalen:  Willemsfonds  (1851)  -­‐>  overtuigen   van  de  liberalen  van  de  miskenning  van  de   volkstaal  in  Vlaanderen;  verfransing  als  oorzaak   van  de  onwetendheid  van  het  Vlaamse  volk   • Katholieken:  Davidsfonds  (1875)  -­‐>  volkstaal   maakt  net  als  het  katholicisme  deel  uit  van  het   volkskarakter  =  bescherming  van  de  volkstaal  in   het  belang  van  het  katholicisme;  vooral  bij   ultramontanen  (Franse  taal  =  gedachtegoed  van   de  Franse  Revolutie)   • 1873:  gebruik  v/h  NL  in  strafzaken   • 1878:  centrale  bestuur  mocht  tweetalig  zijn  in  VL   • 1883:  vakken  in  het  NL  in  secundaire  scholen  

34  

Hoofdstuk  5:  Emancipatiebewegingen  en  maatschappelijke   integratie  (1886-­‐1918)     -­‐>  macht  en  legitimiteit  van  de  emancipatiebewegingen  door  de  niet-­‐   gerepresenteerde  groepen  in  de  samenleving:  arbeiders,  Vlamingen  en     vrouwen     1)  Inleiding   grote  maatschappelijke  stroomversnellingen  in  1886-­‐1918   • interactie  tss  gevestigde  machten  en  emancipatorische  tegenkrachten   (antiklerikalisme,  socialisme,  feminisme,  flamingantisme)     grootste  democratiseringsproces/politieke  transformatie  sinds  1830   • oude  elites  moesten  zich  aanpassen  en  bruggen  leggen  naar  de   onderste  lagen  van  de  maatschappij  om  revolutionaire  krachten  te   ontwrichten   • democratisering  (mannen)stemrecht,  massapartijen,  verzuiling,  sociale   zekerheid,  rechten  voor  vrouwen/Vlamingen…   • democratisering  door  politieke  integratie  van  de  arbeidersklasse   (nieuwe  vormen  van  sociale  controle  en  eerste  sociale  wetten  om   laisser-­‐fairepolitiek  te  corrigeren  en  arbeiderklasse  te  recupereren)     heel  beperkte  staatsinterventie/verzuiling  van  de  Belgische  samenleving   • systeem  van  gesubsidieerde  vrijheid  van  in  het  onderwijs  overgebracht   naar  de  sociale  sector  -­‐>  verzuiling   • zowel  aan  socialistische  als  aan  katholieke  kant  kwamen  organisaties  en   initiatieven  tot  stand  om  het  leven  van  de  leden  materieel  en  moreel   vorm  te  geven   • structurering  van  de  maatschappij  op  levensbeschouwelijke  verzuilde   basis  was  dominant  (emancipatorische  krachten  konden  deze  breuklijn   niet  doorbreken)     2)  Van  crisis  naar  expansie:  de  belle  époque   1.  Het  breukpunt  1886     -­‐>  1885:  oprichting  Belgische  Werkliedenpartij     -­‐>  1886:  sociale  oproer  in  maart              

35  

1886:  een  scharniermoment  op  verschillende  vlakken   1. de  socialistische  BWP  kreeg  voldoende  numerieke  stootkracht  om  door   te  breken  en  de  politieke  agenda  te  beïnvloeden  (het  algemeen   stemrecht)   2. eerste  sociale  wetgeving  van  de  heersende  groepen   3. begin  van  proces  van  integratie  van  de  arbeidersklasse     veranderingen  op  politiek  vlak   • fabrieksproletariaat,  landarbeiders  en   keuterboeren  laten  deelnemen  aan  de   kiesverrichtingen  door  het  algemeen  stemrecht   • oproer  en  stemrechtacties  in  1886   • lage  sociale  klassen  integreren  in  het  politieke   BWP   systeem  =  meer  sociale  rechtvaardigheid   afdwingen   • Algemeen  Meervoudig  Stemrecht  voor  mannen  in   1893  +  Algemeen  Enkelvoudig  Stemrecht  voor   mannen  na  WO  I   • regeerden  vanaf  1884  tot  WO  I   • door  hun  beleid  was  er  een  integratie  van  de  BWP   • alles  in  het  werk  om  te  voorkomen  dat  arbeiders   Katholieke   zouden  overlopen  naar  BWP   kabinetten   • vorming  katholieke  arbeidersbeweging   (gecontroleerd  door  de  Kerk)  +  uitbouw  van  het   katholieke  zuil  op  elk  maatschappelijk  terrein     veranderingen  op  sociaal-­‐economisch  vlak   • in  1880:  2de  grootste  industriële  macht  na  GB   industriële  natie   • in  1903:  internationale  handel,  mede  door   exploitatie  van  rubber  en  delfstoffen  in  Congo   • overproductie  in  1873   • recessie  in  1895   • ineenstorting  grondstofprijzen  -­‐>  ineenstorting   economische   industriële  productie  -­‐>  vermindering  lonen  +   crisis   besparingen  op  de  investeringen  in  de  arbeid   • 1885:  absoluut  dieptepunt  met  hoge   werkloosheidscijfers          

36  

2.  Een  nieuwe  economische  dynamiek:  de  2de  industriële  revolutie   een  aantal  nieuwe  economische  ontwikkelingen  die  in  de  belle  époque  hun   vruchten  afwierpen   1. koersbepalende  uitvindingen:  elektriciteit,  ontploffingsmotor,   stoomturbine   2. verschuivingen  in  de  grondstoffenmarkt:  petroleum,  vervanging  van   ijzer  door  staal,  ontwikkeling  chemische  en  non-­‐ferronijverheid   3. nieuwe  afzetmarkten:  investeringen  in  Rusland,  China  +  imperialisme     vernieuwd  kapitalisme  +  overgang  naar  protectionisme   1. kapitaalsconcentratie  +  vorming  van  holdings  en  nv’s     2. dominerende  rol  van  het  bank-­‐  of  financieel  kapitaal:  Société  Générale   =  universele  bank  als  hoofdpijler  van  de  Belgische  economie   (depositobanksysteem  +  netwerk  van  gepatroneerde  banken)   3. inmenging  van  de  staat:  van  vrijhandel  naar  protectionisme  in  de   crisisperiode   4. meer  sociale  politiek  +  financiering  van  openbaar  vervoer  en   nutsvoorzieningen:  oprichting  Nationale  Maatschappij  van   Buurtspoorwegen  in  1884  (lage  tarieven  -­‐>  veel  pendelarbeid)     belangrijk  figuur:  Edouard  Empain   Edouard  Empain   • 'koning  van  de  tram'   • Empain-­‐imperium:  aanleg  van  kleine  buurtspoorwegen  van  in  Luik  tot  in  Caïro   • elektrificeerde  de  tramwegen  in  B,  FR,  SP,  Egypute,  Rusland  en  China  -­‐>  start  van   de  elektriciteitssector  in  België   • oprichLng  ACEC  in  1904  tegen  AEG  (het  Duitse  'Trojaanse  paard')  (Belgisch   na^onalisme  tegenover  Duitsland)   • uitvinder  algemene  investeringsmaatschappij    

  3.  De  belle  époque  

Wereld-­‐ tentoonstellingen  

 

• ‘wonderen  van  de  wetenschap  en  techniek’   • harmonieuze  samenwerking  tussen  kapitaal  en   arbeid  als  voorwaarde  voor  maatschappelijke   vooruitgang  en  economische  groei   • België  als  moderne  industriële  natie  <-­‐>  militaire   minderwaardigheid  (katholieke  weerstanden   tegen  modernisering  leger)     37  

 

1895-­‐1905  

Vlaanderen  

Solvay  

meer   gebruiksgoederen  

leisure  class  

massaproductie   van  media  

• ongekende  materiële  vooruitgang  door  2de  IR   • Wallonië:  moderne  chemische  industrie,   elektriciteitsconstructie,  steenkool  <-­‐>   Vlaanderen:  huisnijverheid,  landbouw   • industrialisering  vanaf  20ste  eeuw  (steenkool  in  de   Kempen  +  Antwerpse  haven)   • ‘Arm  Vlaanderen’  (door  August  De  Winne  in  Le   Peuple)   • dualiteit  tss  arm  (Vlaanderen)  en  rijk  (Wallonië)   • Waalse  industrieel   • wijzigende  houding  t.o.v.  arbeid  en  de  sociale   kwestie  -­‐>  efficiënte  organisatie  van  de  arbeid   voor  verhoogde  arbeidsproductiviteit   • gezonde,  goed  uitgeruste  en  gelukkige  arbeiders   (maximaal  rendement  door  inzet  van  alle  eenheden   +  rationeel  gebruik  van  energie)   • werknemerspensioen,  beperking  van  de   arbeidstijd  tot  8  uur  en  betaalde  vakantie   • export  +  meer  binnenlandse  afzet   • hogere  lonen  -­‐>  meer  binnenlandse  koopkracht   • conspicuous  consumption:  moderne   verbruiksartikelen  moesten  niet  alleen  utilitair   zijn,  ze  moeste  ook  aandacht  trekken   • mensen  met  voldoende  geld  en  tijd  in  een  vrolijke,   onbekommerde  tijd  (kleine  minderheid  +   vertekenend  beeld)   • consumptiemarkt  niet  enkel  voor  elites  -­‐>  via   reclame  mensen  die  niet  te  laag  op  de   maatschappelijke  ladder  staan  als  doelgroep   • introductie  van  de  fiets  -­‐>  het  belle-­‐ époquesymbool  van  vrijheid  en  bevrijding  (voor   iedereen  vb.  ook  voor  arbeiders  om  naar  het   station  te  fietsen)   • door  innovaties  in  druktechnieken  -­‐>  visuele   vernieuwingen  zoals  grote  headlines,  tekst  +  beeld,   opname  van  reclame,  advertenties  en  cartoons   • ruime  verspreiding  van  sociale  kritiek  

 

 

38  

art  nouveau  

• sfeer  van  vernieuwing,  beweging,  bevrijding,   opening  naar  de  massa…  +  onzekerheid  over  de   maatschappelijke  versnellingsfase   • versmelting  van  kunst  en  het  dagelijkse  leven   • synthese  van  traditie  en  moderniteit  (waardering   voor  het  ambacht  gekoppeld  aan  het  gebruik  van   nieuwe  materialen  en  motieven)  

  3)  Democratisering  van  het  (mannen)stemrecht   1.  De  start  van  de  BWP     -­‐>  hing  samen  met  revolutionaire  klassenstrijd     -­‐>  ‘democratie  van  de  straat’  =  vertegenwoordiging  van  de  arbeiders  in     het  parlement  (arbeiders  konden  geen  kiescijns  betalen)     -­‐>  hoofdeis:  afschaffing  cijnskiesstelsel  +  invoering  algemeen  stemrecht     -­‐>  via  de  democratisering  van  het  stemrecht  zou  de  arbeidersbeweging     de  maatschappij  hervormen  tot  een  klassenloze  samenleving     -­‐>  zowel  revolutionair  als  reformistisch  

Wallonië   • vooral  revolu^onair   • sterkere  en  homogenere   arbeidersklasse  

Vlaanderen   • lager  sociaal  bewustzijn   • geen  oude  industriële  centra   • systeem  van  pendelarbeid   (dicht  spoorwegennetwerk  +   lage  kosten)  -­‐>  mensen  bleven   in  hun  dorp  wonen  waar  de   invloed  van  de  Kerk  groter  was   (invloed  v/h  socialisme  veel   lager)  

    1889-­‐1890:  compromis  tussen  de  reformistische  en  de  revolutionaire  vleugel   van  de  BWP   • revolutionaire  retoriek  +  reformistische  praktijk   • de  arbeidersklasse  werd  via  sociale  wetten  geïntegreerd  in  het  systeem   zonder  dat  het  systeem  in  gedrang  kwam   • negatieve  integratie:  ingroeien  gebeurde  niet  om  een  affirmatieve   manier  (men  wilde  nog  altijd  het  kapitalisme  bestrijden)   • revolutionair  attentisme:  revolutie  werd  telkens  uitgesteld,  in  de   toekomst  geprojecteerd    

 

39  

2.  De  strijd  om  de  uitbreiding  van  het  stemrecht     -­‐>  zowel  via  het  parlement  als  via  de  straat     -­‐>  bondgenootschap  van  radicale  liberalen  en  socialisten     -­‐>  strijdpunt  van  socialisten:  algemeen  (mannen)stemrecht     -­‐>  middel:  algemene  politieke  staking  (geweld  zo  veel  mogelijk  afweren)     angst  voor  socialistische  arbeidersbeweging  bij  de  autoriteiten   • angst  voor  gebruik  van  betogingen  en  stakingen  (stakingen  werden  geen   revolutionair  drama  omdat  er  voldoende  weerwerk  van  gevestigde   orde  was  door  zowel  repressie  als  toegevingen)   • angst  voor  revolutionair  geladen  politieke  zeggenschap     • lag  in  het  verlengde  van  de  sociaal-­‐progressieve   BWP   radicale  liberalen   • katholieke  regeringsleider   • zocht  toenadering  tot  radicale  liberalen  en   socialisten  om  conflict  te  ontmijnen   Auguste   • veel  weerstand  in  zijn  eigen  politieke  partij   Beernaert   • verantwoordelijk  voor  het  invoeren  van  de   stemplicht  (gematigde  burgers  ook  aansporen  te   stemmen)   • algemene  staking   • politiegeweld  in  Mons  en  Antwerpen  (>20  doden)   1893   • gehele  burgerlijke  klasse  was  bang  -­‐>  bereid   toegevingen  te  doen   • Algemeen  Meervoudig  Stemrecht  goedgekeurd   • veel  meer  kiezers  (1,3  miljoen  tov  130  duizend)   • iedere  man  vanaf  25  jaar  had  stemrecht  (bepaalde   kiezers  2  of  meer  stemmen)   • meer  stemmen  voor  de  bezittende  klasse   (spaarboekje,  onroerende  goederen,  diploma   AMS   hoger  onderwijs…)   • BWP  werd  verkozen,  maar  niet  genoeg  voor  de   benodigde  meerderheid   • groot  verlies  voor  de  liberalen  <-­‐>  verpletterende   overwinning  van  de  katholieken  (mede  door   meerderheidsstelsel)    

 

40  

1899  

1900  

1904  

1913  

• strijd  van  de  liberalen  en  socialisten  tegen  de   katholieken  en  het  meerderheidsstelsel   • opnieuw  straatbetogingen/stakingen   • wet  op  de  evenredige  vertegenwoordiging  (zetels   verdeel  over  lijsten  naargelang  het  aantal   stemmen)  -­‐>  wereldprimeur!   • kiezers  konden  niet  langer  panacheren  =  stemmen   voor  meerdere  partijen  tegelijk   • invoering  systeem-­‐Dhondt   • bevestiging  en  versterking  van  het  partijsysteem  -­‐>   stap  richting  pacificatiedemocratie   • betere  representatie  van  de  minderheden  -­‐>   minder  polarisatie  -­‐>  meer  stabiliteit   • eerste  verkiezingen  met  evenredige   vertegenwoordiging   • verlies  katholieken,  winst  liberalen  en  socialisten  -­‐>   gelijkopgaande  machtsverhoudingen   • verlies  katholieken  <-­‐>  winst  liberalen  (die  de   grootste  oppositiepartij  werden)   • kartelvorming  tussen  socialisten  en  liberalen   tegen  katholieke  meerderheid   • massale  algemene  staking  na  electorale  nederlaag   van  het  liberaal-­‐socialistisch  kartel  in  1912  -­‐>   streven  naar  sociaal-­‐politieke  pacificatie  met  einde   van  30  jaar  katholieke  meerderheidsbewind     • de  Broqueville  (katholieke  regeringsleider)  zocht   toenadering  tot  liberalen  en  socialisten  (zoals   Beernaert)  -­‐>  grondswetherziening  overnemen  van   de  straat  

  4)  Sociale  wetgeving  en  integratie   Heersende  klasse  kwam  onder  druk  om  sociale  hervormingen  door  te  voeren   • oproer  van  1886  -­‐>  klachten  van  de  arbeiders  kregen  publieke   erkenning  in  de  Commission  d’Enquête  du  Travail  (=  parlementaire   onderzoekscommissie)   • tegemoet  komen  aan  de  klachten  van  de  arbeiders  om  het  socialisme   te  kunnen  indijken          

41  

versterking  hervormingsgezinde  vleugels  binnen  de  katholieke  en  liberale   partij  als  gevolg  van  het  democratiseringsproces   • sociaal-­‐progressieven  radicaler  dan  voorheen   • sociaal-­‐progressieven  =  objectieve  bondgenoten   van  de  BWP  op  thema’s  zoals  algemeen  stemrecht,   Liberale  Partij   verplicht  lager  onderwijs…   • enige  bindmiddel:  antiklerikale  oppositie  tegen  de   katholieke  regeringen  die  de  macht  30  jaar  in   handen  hadden   Progressistische   • ontstaan  in  1887   Partije   • radicale  afscheiding  van  de  Liberale  Partij   • vanaf  1886  ook  afscheiding  van  de  radicalen   Katholieke  Partij   • sociale  congressen  in  Luik  over  de  sociale  kwestie     enkele  bescheiden  sociale  wetten   1. 1889:  wet  op  kinderarbeid  =  geen  werk  voor  kinderen  <  12  jaar  +   beperkte  werkdag  voor  oudere  kinderen   2. 1914:  invoering  van  de  leerplicht  (voor  kinderen  van  6  tot  14  jaar)  -­‐>   geen  kinderarbeid  meer  mogelijk   3. 1889:  huisvestigingswet  =  arbeiders  konden  eigenaar  worden  van  een   huisje  via  leningen  met  lage  interest  (geografische  mobiliteit  van  ‘betere   arbeiders’  beperken  +  zedenverval,  alcoholisme  en  socialisme   afzwakken)   4. 1894:  wet  op  de  mutualiteiten   5. 1900:  wet  op  ouderdomspensioenen   6. 1905:  wet  op  de  verplichte  zondagsrust     -­‐>  werkvoorwaarden  +  leven  buiten  de  werkvloer  regelen   -­‐>  ergste  wantoestanden  wegwerken,  maar  uitbuiting  werd  niet  ongedaan   gemaakt   -­‐>  verandering  van  houding  tov  het  proletariaat  (ze  werden  geïntegreerd  in   de  samenleving)   -­‐>  sociale  politiek  vooral  uitgevoerd  door  katholieke  regeringen  (uitbouw   katholieke  organisaties  en  instellingen  +  ze  kregen  subsidies  voor  de   sociale  politiek  -­‐>  gesubsidieerde  vrijheid)              

42  

het  delicate  terrein  van  het  onderwijs   • katholieke  regeringen  namen  maatregelen  om  het  katholieke  overwicht   te  vrijwaren   • liberale  wet  op  het  Lager  Onderwijs  werd  afgeschaft  -­‐>  vrijwel  het   gehele  lager  onderwijs  in  VL  was  katholiek   • gematigde  opstelling  bij  de  antiklerikalen  -­‐>  militante  vrijzinnigheid  bij   BWP  werd  als  belemmering  van  stemmen  gezien  in  het  katholieke   Vlaanderen,  waardoor  ze  hun  standpunten  gingen  milderen  (religie   werd  privézaak  voor  de  socialisten)     5)  De  verzuiling:  de  sociaaldemocratie  en  de  christelijke  zuil   Verzuiling   • breuklijn  of  subcultuur?   • vanaf  pre-­‐industriële  samenleving   • leden  beschermen  tegen  secularisatie  en   Katholieke  zuil   ‘goddeloze’  ideologieën   • reactie  tegen  moderniteit  (nieuwe/moderne   aanpassen  aan  traditie)   • ‘uitdager’  van  de  gevestigde  orde   • bestaande  partijen  aanzetten  tot  nieuwe   Socialistische  zuil   strategieën   • gebruik  van  demonstraties  en  stakingen   • eigen  subcultuur  gebaseerd  op  klassen     1.  De  sociaaldemocratie   er  zijn  3  pijlers  van  de  sociaaldemocratie  van  de  BWP   1. socialistische  coöperatieve   2. socialistische  mutualiteit   3. socialistische  vakbond   • onder  invloed  van  het  Duitse  reformisme   • reformisme  =  combinatie  marxisme  +  progressief   liberalisme   • Charter  van  Quaregnon  (1894)  =  eerste   ideologische  programma;  revolutionair;  klasseloze   BWP   maatschappij;  radicale  transformatie  van   kapitalisme  naar  collectivisme   • in  praktijk  -­‐>  integratie  van  de  arbeidersklasse  in   de  bestaande  structuren  van  het  kapitalisme  en  de   natiestaat  (parlementaire  macht  via  de  wettelijke   weg  van  verkiezingen  voor  sociale  wetgeving)  

 

43  

Gent  +   coöperatieven  

mutualiteiten  

vakbeweging  

• ‘sterkste  citadel  van  het  socialisme’   • opzetten  van  coöperatieven  van  de  BWP  -­‐>  sparen   voor  de  toekomst  +  verzekeren  tegen  ziekte,   werkloosheid,  ouderdom  en  invaliditeit   • zowel  socialistische,  neutrale  als  katholieke   mutualiteit  bestonden   • veel  minder  macht  dan  de  socialistische   coöperatieve   • ondersteuning  wettelijk  bepaald  (wet  op  de  sociale   verzekering)   • zeer  trage  ontwikkeling,  veel  achterstand  op  de   coöperatieve  en  mutualiteit  +  op  het  buitenland   • Syndicale  Commissie  als  voorloper  van  ABVV   • werkloosheids-­‐  en  stakingskassen   • geen  wettelijke  financiële  ondersteuning  -­‐>   ondersteuning  op  gemeentelijk  vlak  (waar  de   socialisten  en  progressieve  liberalen  sterk   stonden)   • werkloosheidssparen  zorgt  voor  ontwikkeling  van   vakbonden  -­‐>  van  ongeorganiseerde  caritatieve   steun  naar  gecoördineerde  sociale  voorzorg  met   beperkte  overheidsinterventie  

  2.  De  christelijke  zuil  en  het  daensisme   • wending  naar  het  volk  -­‐>  herovering  van  de  civiele   maatschappij   • sociale  harmonie  =  sociale  wetgeving  +   maatschappelijke  integratie  van  de  arbeiders,   boeren  en  zelfstandigen  via  standenorganisaties   • opbouw  intermediaire  structuren  tussen  individu   Rerum  Novarum   en  staat   • materiële  lotsverbetering  met   beroepsverenigingen  en  sociale  wetgeving  als   middelen  daartoe  (christendemocratie   geïnspireerd  op  het  middeleeuwse  corporatieve   systeem)   • vooral  traditioneel  en  behoudsgezind   Katholieke  partij   • eenheid    met  de  Kerk  en  clerus  als  bindmiddel    

 

44  

Godsdienst,   huisgezin  en   eigendom  

corporatieve   ideologie  

Vlaanderen  

Daensisme  

christen-­‐ democratie  

• ideaaltype  van  de  maatschappij   • werkzame,  eerlijke  volksman  die  sober  voor  zijn   stand  leefde  en  zijn  gezin  kon  onderhouden   • gezin  als  hoeksteen,  kleine  eigendom  als  hefboom   en  billijk  loon  als  steunpunt   • eigendom  als  wapen  tegen  het  socialisme   • Belgische  Boerenbond  (1890)  +  Belgische   Volksbond  (1891)   • zowel  arbeiders  als  werkgevers  verenigen  in   gemengde  vakverenigingen  (klassenverzoening)   • matig  succes  -­‐>  ontstaan  christelijke   arbeidersbewegingen  die  vrijer  de  belangen  van  de   arbeiders  verdedigden   • christendemocratie  vooral  succes  in  VL   • arbeiders  trokken  veel  minder  naar  de  grote   steden   • Kerk  had  grote  macht  op  Vlaamse   plattelandsbevolking  +  boeren     • landbouw  was  een  belangrijke  economische  sector   in  VL   • situatie  van  landbouwersgezinnen  was  ellendiger   dan  die  van  arbeiders  (invoer  goedkoop  graan  uit   Amerika)  -­‐>  Boerenbond  moderniseerde  de   landbouwsector   • collectivisering  van  de  BWP  sloot  niet  aan  bij  de   boeren  die  verknocht  waren  aan  hun  eigen  land   • dissidente  christendemocratische  beweging   • voor  het  algemeen  stemrecht  +  radicale  sociale   maatregelen   • in  botsing  met  de  (Aalsterse)  conservatieve   katholieken   • klassenverzoenend  standpunt   • groep  binnen  de  Katholieke  Partij  naast  andere   standen  van  de  burgerij  en  de  boeren  

         

 

45  

6)  Droits  de  l’homme,  ook  voor  vrouwen     -­‐>  feminisme  =  contradictie  tussen  het  ontzeggen  van  rechten  op  grond     van  ‘verschil’  en  het  claimen  van  rechten  op  basis  van  gelijkheid     Vrouwen  niet  als  volwaardige  burgers   • geen  toegang  tot  de  politiek:  niet  verkiesbaar/kiezen,  geen   regeringsverantwoordelijkheid,  geen  vrouwelijke  koningskinderen   (Salische  wet)   • strikte  christelijke  rolverdeling  tussen  de  seksen  -­‐>  patriarchale   maatschappijstructuur  +  bevestiging  in  het  Burgerlijk  Wetboek   • vrouwen  waren  lichamelijk,  geestelijk  en  emotioneel  ‘anders’  -­‐>  voor   voorplanting,  zwakker,  biologisch  inferieur…   • ongelijkheid  en  onderwerping  van  de  vrouw  zowel  in  de  publieke  als  in   de  privésfeer   • Belgisch  huwelijksrecht  (tot  1958)  -­‐>  patriarchale  macht  van  de  man  +   handelingsonbekwaamheid  van  de  gehuwde  vrouw  -­‐>  vrouw  kreeg   bescherming  van  haar  man,  man  kreeg  onderhoud  van  de  vrouw   • respectvolle,  onderdanige  en  gehoorzame  houding  was  de  enige   passende  voor  de  vrouw     Handelsonbekwaamheid  van  de  gehuwde  vrouw  (in  Belgisch  huwelijksrecht)   1. vrouw  mocht  geen  rechtszaak  inspannen   2. vrouw  mocht  niets  kopen/verkopen   3. vrouw  mocht  niets  beheren   4. vrouw  mocht  geen  verbintenissen  aangaan  (vb.  arbeidscontract)     Vrouw  als  huisvrouw   • bij  de  introductie  van  de  fabrieksarbeid   • huisvrouw  =  vrouw  die  niet  buitenshuis  werkte  en  dus  ook  geen  loon   ontving   • arbeidsters  in  de  stad  misprezen  -­‐>  als  vrouw,  want  vrouwenarbeid   strookte  niet  met  de  vrouw  aan  de  haard,  en  als  arbeider,  want  het   loon  van  de  vrouw  was  als  aanvulling  lager  als  dat  van  de  man     Meisjesonderwijs  als  hefboom  voor  vrouwenemancipatie   • Isabelle  de  Gamond  bouwde  in  1860  een  netwerk  van  lekenscholen   voor  meisjes  uit  in  Brussel   • vanaf  1878:  organisatie  van  meisjesonderwijs  door  de  staat   • vanaf  1880:  universiteiten  van  Brussel,  Gent  en  Luik  werden   opengesteld  voor  meisjes  (Leuven  in  1920)    

46  

Mildering  van  de  discriminerende  wetgeving  t.a.v.  vrouwen   • ten  tijde  van  economische  voorspoed  en  algemene  sociale   hervormingen   • 1896:  vrouw  kreeg  recht  op  vruchtgebruik  van  goederen  van  overleden   echtgenoot   • vanaf  1900:  geld  sparen,  geld  afhalen  (enkel  voor  huishoudelijke   uitgaven),  loon  trekken   • 1948:  vrouwenstemrecht     Geen  vrouwenbeweging  over  de  partijen  heen   • pogingen  om  een  vrouwenbeweging  te  scheppen,  liepen  spaak  op  de   verzuiling   • vrouwenbewegingen  werden  deel  van  de  grote  partijen  als  deel  van   partijpolitieke  strijd  en  electorale  berekening     7)  Cultuurflamingantisme     -­‐>  levensbeschouwelijke  tegenstelling  domineerde  en  bemoeilijkte  de     Vlaamse  strijd  al  vanaf  1850     -­‐>  eerste  prille  taalwetten  wanneer  die  tegenstelling  overbrugd  kon     worden     1.  De  Vlaamse  beweging  wordt  sterker   1885-­‐1914:  context  van  de  Vlaamse  beweging  wijzigde,  waardoor  ze  aan   invloed  won     • non-­‐ferro  en  chemische  bedrijven  in  de  Kempen   en  rond  de  haven  van  Antwerpen   2de  IR   • havens  van  Antwerpen  en  Zeebrugge  werden   uitgebouwd  +  scheepsbouwnijverheid   • kleine  en  middelgrote  ondernemingen   Vlaamse   • elite  die  Vlaamsgezindheid  koppelde  aan  sociaal-­‐ industriële  klasse   economische  belangen   • noodzaak  politiek  in  het  Nederlands   Algemeen   • 90%  van  VL  was  Nederlandstalig  en  kon  geen  Frans   Meervoudig   • politici  richtten  zich  in  het  NL  tot  hun  kiezers  -­‐>   Stemrecht   groei  Vlaamse  politieke  klasse   • 1898   Gelijkheidswet   • Nederlands  niet  als  tweederangstaal,  maar  als  2de   officiële  landstaal  

 

47  

cultuur-­‐ flamingantisme  

Julius  Mac  Leod  

Lodewijk  De  Raet  

RUG  

• belangrijke  ideologische  wijziging  bij  de  Vlaamse   beweging   • Nederlandstaligen  gediscrimineerd  op  de   arbeidsmarkt   • culturele  elite  -­‐>  ontvoogding  van  het  Nederlands   op  taalgebied  +  intellectuele  en  materiële   achterstand  van  VL  wegwerken  (elite  voor   Vlaamse  volkskracht)   • eis  tot  vernederlandsing  van  het  onderwijs,   administratie,  gerecht…   • taal  als  onderdeel  van  een  allesomvattend   sociaaleconomisch  proces   • iemand  wordt  cultureel  achtergesteld  omdat  zijn   moedertaal  wordt  gediscrimineerd  -­‐>  hij   ondervindt  daarvan  economische  gevolgen   • liberale  hoogleraar  in  de  plantkunde   • verlicht  flamingant   • Vlaamse  volk  met  eigen  taal  en  eigen  universiteit     -­‐>  intellectuele  elite  -­‐>  sociaal-­‐economische   achterstand  inhalen   • Franse  bovenlaag  zorgt  voor  geestelijke  en   materiële  armoede  in  VL   • niet  alleen  de  taal  als  strijd,  maar  een  bredere   cultuurbeweging   • verbeteren  economische  positie  van  Vlaanderen  +   vernederlandsen  Gentse  universiteit   • verspreiding  van  technische  en  wetenschappelijke   kennis  in  eigen  taal  -­‐>  positief  voor  de  hele   gemeenschap   • eis  tot  vernederlandsing  Rijksuniversiteit  Gent  =   paradepaardje  Vlaamse  Beweging   • zowel  Katholieke  Partij,  als  Liberale  Partij  als  BWP   ijverden  samen  voor  een  vernederlandsing  +   bijhorende  taalwetten  

             

48  

2.  Een-­‐  of  tweetalig?   gelijkheidswet  van  1898  -­‐>  eentalig  Nederlands  Vlaanderen  of   gelijkwaardigheid  over  het  gehele  grondgebied?     Gelijkwaardigheid  over  het  gehele  grondgebied   • in  Vlaanderen  woonde  een  grote  hoeveelheid  Franstalige  elite  die   Nederlandsonkundig  waren   • in  Wallonië  woonde  een  grote  hoeveelheid  Vlamingen  die  waren   uitgeweken  om  te  gaan  werken  in  de  Waalse  industrie  en  mijnen   • Vlaamse  Beweging  was  gedeeltelijk  voor,  Waalse  beweging  was   resoluut  tegen     Waalse  beweging   • Vlamingen  in  Wallonië  moesten  zich  aanpassen  -­‐>  eentalig  Wallonië   • eis  tot  tweetalig  Vlaanderen  waar  de  Franstaligen  het  recht  behielden   om  in  het  Frans  te  kunnen  leven     Vlaamse  beweging   • eis  tot  eentalig  Vlaanderen     Breuklijn  tussen  Franstaligen  en  Nederlandstaligen   • elke  taalgroep  claimde  zijn  eigen  territorium   • taalgroepen  werden  meer  en  meer  belangengroepen  of   gemeenschappen   • vooravond  WO  I:  breuk  tussen  Walen  en  Vlamingen  (Sire,  il  n’y  a  pas  de   Belges)  -­‐>  eis  tot  splitsing  van  de  Belgische  staatsinstellingen                                

49  

Hoofdstuk  6:  kolonisatie  en  dekolonisatie  van  Congo  (1885  –  1961)   1)  Internationale  context:  imperialisme  (1870  –  1914)   Verkenning,  verovering  en  onderwerping   • verovering  van  grote  delen  van  Azië,  Afrika,  Australië  en  Oceanië  door   Europese  landen  -­‐>  Europeanisering  van  de  wereld   • kolonies  =  economische  wingewesten  +  men  importeerde  de  Europese   politieke  instellingen,  economische  praktijken,  ideologie  en  godsdienst   • imperialisme  =  onderwerping  van  een  volk  door  een  ander  volk  dat  zich   superieur  voelt  (≠  kolonialisme  van  vroeger)     Onderwerpen  van  de  lokale  bevolking   • via  dwangarbeid   • racisme  t.o.v.  de  lokale  bevolking     Groeiende  behoefte  aan  ‘exotische’  producten   • sociaaleconomische  transformaties  in  de  moederlanden  -­‐>  betere   welvaart   • koffie  en  thee  werden  dagelijkse  kost,  zelf  voor  gewone  mensen   • rubber  en  petroleum  werden  gebruikt  in  de  2de  IR   • overal  aanleg  van  spoorwegen,  tramlijnen  en  elektriciteitsnetwerken   • vlugger  in  contact  met  de  kolonies  door  het  stoomschip     3  belangrijkste  koloniserende  mogendheden   • balance  of  power  -­‐>  machtsevenwicht  ook  op   wereldvlak   Groot-­‐Brittannië   • grootste  en  machtigste  vloot   • imperium  in  Azië,  Afrika,  Stille  Zuidzee  en  Canada   • koloniaal  rijk  in  Noord-­‐Afrika,  Indochina  (Vietnam)   Frankrijk   en  later  ook  onder  de  Sahara   • Siberië  met  zijn  onuitputtelijke  grondstoffen  en   Rusland   ijsvrije  haven  in  Vladivostok         -­‐>  later  ook  kleinere  Europese  koloniale  machten,  vb.  Nederland  en     België     -­‐>  Europese  kolonisatoren  kwamen  met  elkaar  in  conflict  als  gevolg  van     de  voortdurende  honger  naar  meer  territorium     -­‐>  product  van  het  Europees  superioriteitsdenken      

 

50  

politiek  probleem  voor  de  Europese  landen  met  weinig  of  geen  kolonies   • grote  industriële  reus  met  grote  politieke  ambities   • door  late  eenmaking  te  laat  voor  de  grote   Duitsland   koloniale  rooftocht   • enkele  weinig  interessante  gebieden  in  Afrika   • danig  gefrustreerd  -­‐>  mede  oorzaak  voor  WO  I   • door  late  eenmaking  te  laat  voor  de  grote   Italië   koloniale  rooftocht   Oostenrijk-­‐ • interne  nationale  opstanden   Hongarije   • verloor  gebieden  in  Azië,  Afrika  en  Europa   Ottomaanse  Rijk   • werd  teruggedrongen  tot  in  Turkije       -­‐>  frustratie  van  deze  landen  leidde  tot  WO  I     2)  Exploratie  en  kolonisatie  van  Congo  (1876-­‐1885)   • the  dark  continent   • enige  gebied  dat  in  het  laatste  kwart  van  de  19de   eeuw  nog  niet  door  Europa  was  ontgonnen  en   Midden-­‐Afrika   ontsloten   • tal  van  beschavingen  die  slechts  in  beperkte  mate   in  contact  waren  gekomen  met  Europeanen   • vele  Afrikanen  werden  gevangen  genomen  en  als   slaven  naar  Amerika  verscheept  om  in  mijnbouw   en  op  plantages  te  werken   slavernij   • bestond  in  19de  eeuw  nog  steeds,  maar  niet  in   Europa   • strijd  tegen  slavernij  als  voorwendsel  om  te   vechten  tegen  de  Arabieren  in  Midden-­‐Afrika     Leopold  II  en  Congo-­‐Vrijstaat   • Congo-­‐Vrijstaat  was  80x  groter  dan  België  (contrast  klein  moederland   vs.  uitgestrekte  kolonie)   • Congo  had  belangrijke  bodemschatten   • Koning  Leopold  II’s  grootheidswaanzin  leidde  tot  de  kolonisatie  van   Congo   • in  1865  besteeg  Leopold  de  troon  en  hij  oefende  een  belangrijke  invloed   uit  op  de  binnenlandse  politiek  

 

51  

• door  de  doorbraak  van  georganiseerde  politieke  partijen  en  het   socialisme  verloor  Leopold  zijn  invloed  -­‐>  nieuwe  horizonten  verkennen   • Leopold  II  wilde  net  als  andere  Europese  landen  kolonies  bezitten  -­‐>  hij   stuurde  missies  naar  Zuid-­‐Amerika  en  Azië   • midden  jaren  1870  drongen  ontdekkingsreizigers  door  in  Midden-­‐Afrika     -­‐>  internationale  grootmachten  lagen  in  conflict  met  elkaar  +   katholieke  regering  liet  meer  toe  aan  Leopold  II  dan  de  liberalen  -­‐>   Congo-­‐Vrijstaat  werd  opgericht  en  Leopold  II  nam  het  gezag  over     Internationale  Geografische  Conferentie  in  1876   • bijeengeroepen  door  Leopold  II   • mondde  uit  in  Association  Internationale  Africaine   • Centraal-­‐Afrika  ‘verkennen’  om  Afrika  te  ‘openen  voor  de  beschaving’   en  de  slavenhandel  af  te  schaffen   • Leopold  II  claimde  de  ontdekte  gebieden  mede  doordat  de  Britten  niet   toehapten  bij  ontdekkingsreiziger  Stanley     • Congo  werd  officieel  erkend  als  Belgische  kolonie  omdat  zowel  Fr.  als   GB  het  gebied  niet  aan  elkaar  wilden  geven  +  het  was  een   vrijhandelszone  waardoor  geen  enkele  grootmacht  benadeeld  was     Internationale  Conferentie  van  Berlijn  in  1884-­‐1885   • Association  Internationale  du  Congo  (AIC)  officeel  erkend  door  de   verschillende  landen   • Congostroom  bleef  vrijhandelsgebied  en  scheepvaart  bleef  vrij   • Congo-­‐Vrijstaat  als  onafhankelijke  neutrale  staat  met  Leopold  II  als   soeverein  zonder  inmenging  van  de  Belgische  staat   • Leopold  werd  alleenheerser  van  Congo!     Kadertekst  –  Een  koloniale  droom   Zoektocht  naar  een  kolonie  begon  al  bij  koning  Leopold  I,  om  verschillende   redenen   1. vinden  van  afzetmarkten   2. dynastieke  ambities  van  de  Saksen-­‐Coburgs  (met  hun  huwelijkspolitiek)     Belgische  elite  zag  geen  graten  in  de  expansie/nieuwe  ‘exotische’   afzetmarkten  -­‐>  Leopold  I  opereerde  in  eigen  naam   • zelf  expedities  naar  vb.  Stille  Oceaan,  Senegal,  Gambia…   • hij  verkreeg  Santo  Tomas  in  Guatemala,  maar  er  was  weinig   belangstelling  -­‐>  enkel  bedelaars  en  gedetineerden  naar  daar  gestuurd      

52  

Leopold  II  wilde  de  nationale  trots  aanzwengelen   • kolonies  als  echte  obsessie   • pogingen  om  gebieden  zoals  Kreta,  Cyprus,  Indonesië,  Formosa…  over  te   nemen  mislukten  -­‐>  Afrika  als  laatste  oplossing     Congo-­‐Vrijstaat  (1885-­‐1908)   • alleenheerser  van  Congo-­‐Vrijstaat   • bouwde  Congolese  netwerken  van   Leopold  II   privéondernemingen  uit  om  ‘slavernij  uit  te   sluiten  en  vrijhandel  en  het  christendom  in  te   voeren’   • enkel  financiële  band  met  Congo  -­‐>   België   spoorwegenverbindingen  +  renteloze  leningen   door  Belgische  staatskas  gefinancierd   • na  1896  begon  Congo  riante  winsten  op  te   brengen   Winst   • België  werd  een  industriële  reus  -­‐>  nood  aan   nieuwe  grondstoffen  en  afzetmarkten   • nood  aan  sterke  ordemacht  om  Congo  te  bezetten   en  weerstand  van  lokale  machtshebbers  te  breken   Sterke  ordemacht   • blanke  officieren  aan  het  hoofd  van  Force   Publique  (=  leger  van  Congo)   • slavernij  afgeschaft  -­‐>  dwangarbeid,  uitbuiting  en   onderdrukking  van  de  Congolezen   • intensifering  van  de  traditionele  handel  (vb.   uitbuiting   verkoop  van  ivoor)   • lokale  bevolking  ingezet  voor  het  winnen  van   grondstoffen  vb.  rubber     Leopold  II  wilde  steeds  meer  macht   • Congo  was  opgesplitst  in  2  delen:  vrijhandelszone  en  Domaine  Privé,   een  exclusief  privédomein  van  de  soeverein  -­‐>  in  1892  werd  Leopold   ook  heer  en  meester  van  de  vrijhandelszone   • Vrijhandelsprincipe  afgeschaft  -­‐>  Akte  van  Berlijn  werd  niet   nagekomen,  waardoor  de  internationale  koloniale  lobby  in  opstand   kwam  tegen  Leopold   • opbrengst  van  de  ivoorhandel  en  rubberwinning  rechtstreeks  in  zakken   van  de  koning  -­‐>  financierde  indrukwekkende  projecten  in  Brussel,   Tervuren  en  Oostende  

 

53  

Terreurregime  van  Leopold  II   • er  werden  quota’s  opgelegd  aan  de  bevolking  i.v.m.  de   rubberontginning  -­‐>  deze  werden  hardhandig  afgedwongen  door  de   Force  Publique  (denk  aan  handen  afkappen  om  ‘geen  kogels  te   verspillen’)   • Congo  werd  volledig  geplunderd   • ca.  10  miljoen  mensen  kwamen  om  door  oa  gedwongen  tewerkstelling,   exploitatie,  strafexpedities…   • dorpen  werden  verwoest,  mensen  gegijzeld,  gemarteld,  verkracht  en   geëxecuteerd   • tot  op  vandaag  blijft  het  de  Belgische  en  internationale  publieke  opinie   beroeren  (vb.  motie  aan  het  Britse  parlement  om  de  misdaden  van   Leopold  II  als  genocide  te  erkennen  in  2006)   • protestcampagne  vanuit  GB  tegen  Leopold  II  en  zijn  praktijken  in  Congo-­‐ Vrijstaat   • internationale  onderzoekscommissie  in  1905  naar  aanleiding  van  het   rapport  van  de  Britse  consul   • 1908:  parlementaire  debatten  over  de  overname  van  Congo  door  de   Belgische  staat     Belgisch  Congo  (1908-­‐1960)   Het  Koloniaal  Charter   • België  als  nieuwe  koloniale  mogendheid   • komaf  met  de  alleenheerschappij  van  de  koning   • creatie  van  een  ministerie  van  Koloniën   • zeer  strikte  scheiding  tussen  Belgische  en  Congolese  schatkist  -­‐>   vermijden  dat  België  moest  betalen  voor  Congo   • gouverneur-­‐generaal  vertegenwoordigde  het  centrale  gezag  (met   beperkte  bevoegdheden)   • einde  aan  het  domaniale  systeem  van  Leopold  +  herinvoering   vrijhandel   • Congo  als  wereldspeler  voor  de  mijnbouw  na  WO  I  (oa.  koper,  kobalt,   uranium…)     Eind  jaren  1920  –  stabiliseringspolitiek   • meer  machines  +  enige  vorm  van  sociale  bescherming   • paternalistisch  kolonialisme  -­‐>  netwerk  van  scholen  en   basisgezondheidszorg   • na  WO  II  -­‐>  verbetering  levensomstandigheden      

54  

Duale  Congolese  maatschappij   • kleine  toplaag  vs.  massa  Congolezen  die  werkten  en  nauwelijks  kansen   tot  sociale  mobiliteit  kregen   • geen  burgerij  of  middenstand   • geen  duidelijke  bevrijdingsbewegingen   • kleine  groep  évolués  (Congolezen  die  gestudeerd  hadden  en  de   Europese  manier  van  leven  hadden  overgenomen)  tegen  het  racisme  dat   in  Congo  heerste  en  voor  gelijke  kansen     Nationalistisch  discours  in  1959  -­‐  1960   • er  heerste  ongenoegen  bij  de  bevolking   • eis  tot  onmiddellijke  en  complete  onafhankelijkheid   • januari  1959:  bloedige  incidenten  in  Leopoldstad,  de  hoofdstad  van   Belgisch  Congo  -­‐>  leidde  tot  een  nieuw  Belgisch  Afrikabeleid  dat   onafhankelijkheid  van  Congo  vooropstelde  (spanningen  bleven  oplaaien   +  veel  onduidelijkheid  over  onafhankelijkheid)   • begin  1960:  rondetafelconferentie  in  Brussel  met  alle  Congolese   politieke  actoren   • 30  juni  1960:  Belgische  regering  besliste  een  punt  te  zetten  achter  zijn   koloniale  bewind  (men  was  hierop  niet  voorbereid  in  Congo  en  in  België)   -­‐>  overhaaste  dekolonisatie  van  Congo   • verkiezingen  mei  1960:  Kasavubu  werd  president,  Lumumba  eerste   premier  van  Congo     Congocrisis   • muiterij  in  het  leger  na  onafhankelijkheidsverklaring  van  30  juni  1960         -­‐>  Belgische  regering  stuurde  troepen  om  landgenoten  te  beschermen       -­‐>  Congolese  overheid  zag  dit  als  schending  van  de  nationale   soevereiniteit   • mijnprovincies  zoals  Katanga  en  Kasaï  riepen  onafhankelijkheid  uit   (gesteund  door  België)   • hulp  van  VN  om  einde  te  maken  aan  afscheidingsbewegingen  en   Belgische  militaire  interventie  -­‐>  alle  diplomatieke  betrekkingen  met   België  werden  verbroken   • Lumumba  werd  door  het  Westen  als  communist  aanzien  -­‐>  Kasavubu   moest  hem  ontslaan,  maar  Kasavubu  werd  zelf  ontslaan     • Mobutu  nam  na  een  militaire  staatgreep  de  macht  over  en  ‘voltooide’   de  dekolonisatie  van  Congo        

55  

Kadertekst  –  Onrust  in  Congo     -­‐>  niet  alles  in  de  periode  van  kolonisatie  was  peis  en  vree     -­‐>  er  waren  regelmatig  gewelddadige  opstoten  en  revoltes  in  Congo     1. Exploratie  van  Congo:  agenten  van  het  AIC  botsten  op  tegenstand  die   met  vuurkracht  werd  onderdrukt  -­‐>  snelle  uitbouw  van  de  Force   Publique  en  intense  samenwerking  met  missies  zorgden  voor  extra   controlemechanismen   2. Muiterij  en  plunderingen  in  1895:  ongenoegen  tegen  de  gedwongen   rekrutering  van  de  Force  en  tegen  de  brute  aanpak  van  de   commandant     3. Periode  van  het  rode  rubber:  bij  mensen  die  niet  genoeg  rubber   opbrachten,  werden  de  handen  afgehakt   4. België  aan  het  roer:  industrialisatie  steunde  op  gedwongen  arbied  +   verarming  van  hele  groepen  in  de  samenleving                                                    

 

56  

Hoofdstuk  7:  België  tijdens  de  Eerste  Wereldoorlog   1)  Het  neutrale  België  bereidt  zich  voor  op  de  oorlog   Neutrale  status  België   • opgelegd  als  buffer  tussen  Frankrijk  en  Duitsland   • wel  een  bloeiende  wapenindustrie  -­‐>  verkoop  van  wapens  aan  iedereen   die  het  kon  betalen     Aanleiding  WO  I   toegenomen  politieke  spanning     1. hypernationalisme   2. imperialisme   3. militarisme     Dienstplicht  in  België   • Leopold  II,  als  grondwettelijke  opperbevelhebber  van  het  leger,  was   voorstander  van  een  sterk  leger   • de  dienstplicht  werd  in  1913  terug  ingevoerd  (daarvoor  was  er  een   systeem  van  aanduiding  door  ‘het  lot’  met  veel  soldaten  uit  lagere   sociale  klassen  die  eigenlijk  antimilitaristisch  werden)   • zowel  BWP  als  conservatieve  katholieken  tegen  de  dienstplicht   • budget  voor  defensie  werd  verhoogd  om  vb.  forten  te  bouwen  (=  “de   beste  tactiek”  om  een  inval  te  counteren,  maar  eigenlijk  verouderd)     2)  Oorlogsverrichtingen   • snelle  Duitse  invasie  doorheen  België  om  naar   Von   Frankrijk  door  te  stoten   Schlieffenplan   • Belgische  neutraliteit  geschonden   • Belgische  defensielinie  niet  opgewassen  tegen   Duitse  vuurkracht  (Belgische  forten  in  baksteen  en   ongewapend  beton  <-­‐>  zware  Duitse  kanonnen)   • Nationale  vluchtschans:  tactiek  om  zich  terug  te   Belgisch  verlies   trekken  in  Antwerpen,  achter  3  fortengordels  was   hopeloos   • Belgische  leger  trok  zich  terug  richting  Frankrijk   aan  de  IJzer  =  meest  westelijke  schakel  van  de   geallieerde  verdedigingslinie   • begin  november  1914:  de  IJzervlakte  onder  water   ‘weinig’  Belgische   gezet  waardoor  de  Duitsers  geen  doorbraak   slachtoffers   konden  forceren   • Belgisch  leger  had  zuiver  defensieve  strategie    

57  

Albert  I  

sterftecijfer  

bruut  Duits   oorlogsgeweld  

• opperbevelhebber  van  het  leger  -­‐>  bepaalde   tacktiek  +  leidde  het  leger   • was  zuiver  defensief,  wilde  niet  meedoen  aan   grote  offensieven  van  de  geallieerden  -­‐>  soldaten   sparen  +  politieke  strategie   • België  moest  louter  zijn  neutrale  status   verdedigen   • wilde  wel  onderhandelen  met  Duitsland  over   vrede  (<-­‐>  geallieerden  en  zijn  regering)   • door  het  optreden  van  Albert  I  bleef  het  Belgisch   leger  gespaard  van  grote  verliezen   • ca.  38.000  Belgische  soldaten  (waarvan  ‘slechts’   14.000  gestorven  op  het  slagveld  a/d  IJzer  <-­‐>   400.000  Britse  en  250.000  Duitse  slachtoffers)   • ca.  50.000  burgers  (door  Duitse   executies/vernielingen)   • ca.  600.000  burgers  of  10%  van  de  bevolking   verbleven  de  hele  oorlog  in  het  buitenland   • bruut  geweld  op  Belgische  burgers   • ‘Poor  little  Belgium’   • vb.  Leuvense  universiteitsbibliotheek  werd   platgebrand  

  3)  Het  bezette  land  

Duitse  bezetting  

groeiend  verzet  

• erg  hard  voor  de  Belgische  bevolking   • Duitse  opeisingen  en  plunderingen  -­‐>  schaarste  +   zeer  hoge  werkloosheid   • 1916:  (dwang)arbeid  van  de  Belgische  burgers  in   de  Duitse  oorlogsindustrie   • onstaan  illegale  pers   • progeallieerde  netwerken  met  info  over  de  Duitse   bezetter   • opzetten  van  vluchtlijnen  om  mannen  te   smokkelen   • vele  Belgen  werden  veroordeeld  voor  verzet  

 

 

58  

liefdadigheid  

• Nationaal  Hulp-­‐  en  Voedingscomité  onder  leiding   van  bedrijfsleiders  en  bankiers  -­‐>  voedsel   importeren  ondanks  Britse  blokkade   • Commission  for  Relief  in  Belgium  (olv  toekomstig   president  Hoover  van  USA)   • bastion  van  Belgisch  patriottisme  

  4)  Politieke  kwesties   Koning  Albert  I   • opgetreden  als  legerleider,  diplomaat  en  politicus   • constitutionele  crisis:  vorst  handelde  als  legerleider  politiek  buiten  de   regering  om   • enorm  geliefd  en  populair  -­‐>  hij  vocht  zelf  als  ‘koning-­‐ridder’  mee  in  de   loopgraven  aan  het  front  +  veel  vaderlandsliefde  na  de  Duitse  inval   •     BWP   • hield  vast  aan  het  marxisme  =  internationale  solidariteit  van  de   arbeiderklasse   • IIe  Internationale  viel  door  de  patriottische  houding  van  de  Franse  en   Duitse  socialisten  (ook  Belgische  BWP  werd  patriottisch)   • integratie  van  de  BWP  in  het  Belgische  bestel  -­‐>  partij  werd  aanvaard   als  gespreks-­‐  en  regeringstpartner  (mede  omdat  ze  deelnamen  aan  de   Union  Sacrée  of  Godsvrede  =  begraven  van  de  ideologie  om  eensgezind   het  vaderland  te  verdedigen)     Vlaamse  Beweging   • nam  ook  deel  aan  de  Godsvrede   • taalconflict  was  uitgegroeid  tot  belangenconflict  tussen  het  Vlaamse  en   het  Waalse  volk  -­‐>  bezetter  gebruikte  dit  om  een  actieve  Flamenpolitik   uit  te  voeren  (=  rechten  van  de  Vlamingen  zouden  worden  erkend  na  een   Duitse  overwinning)   • 1916:  vernederlandsing  van  de  Gentse  universiteit  door  Duitsers(=   sterkste  eis  van  de  Vlaamse  Beweging  ingewilligd)  -­‐>  Vlaamse   collaboratie   • grote  meerderheid  bleeft  loyaal  aan  de  Belgische  staat            

59  

Het  activisme   • Vlaamsgezinde  collaboratie   • door  het  gros  van  de  bevolking  uitgespuwd   • geboorte  anti-­‐Belgisch  Vlaamsnationalisme  (=  Vlaamse  beweging  die   België  afwees)   • leger  aan  het  front  was  Franstalig,  geleid  door  conservatieven  -­‐>  elke   taaleis  werd  van  de  hand  gewezen  -­‐>  sterker  protest  van  de  activisten     De  Frontbeweging   • 1916:  Vlaamsgezinde  frontsoldaten  die  meer  en  meer  verbitterd  waren   omdat  er  geen  toegevingen  waren  voor  de  Vlamingen  (vb.   vernederlandsing  van  UGent  werd  afgeschaft)   • vooral  intellectuelen,  studenten  en  geestelijken   • verboden  door  de  legerleiding   • fel  anti-­‐Belgisch  -­‐>  zelf  hoogverraad  met  de  Duitsers     -­‐>  Vlaamsgezinde  bewegingen  die  tegen  België  waren  groeiden  zowel  aan   het  front  als  in  het  bezette  land                                                

60  

Hoofdstuk  8:  het  interbellum   1)  Inleiding  

Interbellum  

periode  VOOR   beurscrash   (oktober  '29)   periode  NA   beurscrash   (oktober  '29)  

    economische  crisis  na  de  beurscrash  van  1929   • veroorzaakt  door  industrieel  en  financieel  kapitalisme   • het  democratische  bestel  kwam  onder  druk  te  staan  -­‐>  kan  de   parlementaire  democratie  deze  crisis  wel  aan?   • nieuwe  maatschappelijke  modellen   o Duitsland  &  Italië:  facisme   o USSR:  Stalin’s  autoritaire  staat  =  communisme   o bedreiging  voor  de  Westerse  democratieën   • economische  crisis  -­‐>  politieke  crisis     2)  De  akkoorden  van  Loppem  bezegelden  een  verruimde  democratie   • overwinnaar  v/d  oorlog  -­‐>  groot  prestige   • wilde  noodzakelijke  hervormingen  snel  realiseren   Albert  I   • riep  de  politiek  samen  in  zijn  hoofdkwartier  in   Loppem  om  de  naoorlogse  maatschappij  uit  te   tekenen  (snel  akkoord)   • onwettig  ingevoerd  -­‐>  grondwetsherziening  nodig   die  door  het  parlement  moest  bekrachtigd  worden   • 1919:  eerst  verkiezing  met  AES  <-­‐>  1921:   AES  (voor   grondwetsherziening   mannen)   • vrouwenstemrecht  enkel  in  de  gemeenteraad  (na   WO  II  volledig  AES)   • enkel  conservatieve  katholieken  niet  mee   onderhandeld   • AES  =  overwinning   BWP   • deelgenomen  in  Union  Sacrée  +  veel  soldaten   waren  arbeiders  -­‐>  beloning  =  AES      

 

61  

Veranderingen  door  AES   1. Gewijzigde  krachtverhoudingen   BWP  samen  met  Katholieke  partij  de  sterkste  partij  <-­‐>  liberalen  ver   achteruit   2. Opkomst  van  nieuwe  partijen   • de  Vlaams-­‐nationalistische  Frontpartij:  tijdens  de  oorlog  ontstane   Frontbeweging  +  het  activisme  (nam  stemmen  weg  van  de   Katholieke  partij)  -­‐>  extreemrechts   • Rex:  ultraconservatieven  die  buitengesloten  waren  bij  de   besprekingen  van  Loppem  onder  leiding  van  Léon  Degrelle  -­‐>   extreemrechts   • Kommunistische  Partij  van  België  (KPB):  volgde  de  ideologie  van   de  communistische  partij  van  de  Sovjet-­‐Unie;  revolutionaire   ideologie  =  marxisme  met  zijn  antikapitalistische  droom  van  een   klasseloze  maatschappij  (nam  stemmen  weg  van  BWP  omdat  die   niet  revolutionair  genoeg  waren)  -­‐>  extreemlinks   3. Noodzaak  van  coalitieregeringen   • voor  WO  I:  regeringspartij  haalde  altijd  meer  dan  de  helft  van  de   zetels  (door  meerderheidsstelsel  en  AMS  voor  mannen)   • na  WO  I:  BWP  werd  even  groot  dan  de  Katholieke  partij  -­‐>  geen   enkele  partij  haalde  nog  een  parlementaire  meerderheid   • compromissendemocratie:  partijen  moesten  coalitieregeringen   vormen  +  compromissen  sluiten  -­‐>  tripartites  =  coalitieregeringen   met  de  katholieken,  liberalen  en  socialisten   • voortzetting  Union  Sacrée:  BWP  ook  in  de  regering  -­‐>   communistische  revolutie  zoals  in  Rusland  afzweren  -­‐>  tegemoet   komen  aan  de  sociale  problemen  in  België  (werkloosheid,   ontmantelde  industrie…)   • BWP  als  centrumpartij  in  tijden  van  crisis,  maar  als  ‘uiterst-­‐linkse   partij’  in  oppositie  in  betere  tijden   4. Sociale  wetgeving   • hele  reeks  sociale  wetten  in  navolging  van  verdragen  van   Loppem   • afschaffing  stakingsverbod  en  coalitieverbod  (=  verbod  op   vakbonden)  -­‐>  macht  vakbonden  nam  toe   • goedkeuring  achturendag  (48  uur  per  week),  wettelijk  pensioen…     -­‐>  overwinningen  BWP   • na  jaren  ’30  -­‐>  BWP  terug  in  de  regering  -­‐>  terug  sociale  wetten   zoals  arbeidsongevallenverzekering  en  kinderbijslagen      

62  

5. Radicalisering  van  de  taalkwestie   • geen  beloningen  voor  de  Frontbeweging  die  meevochten  in  de   oorlog   • geen  toegevingen  voor  de  Vlaamse  eisen   • Vlaamse  Beweging  verzwakt  uit  WO  I:  1)  collaboratie  van  de   activisten  zorgde  voor  een  imago  van  landverraad  voor  de  hele   Vlaamse  Beweging  2)  verdeeldheid  binnen  de  Vlaamse  Beweging   over  het  minimalistische  en  het  maximalistische  kamp  

minimalisLsche  kamp   • vb.  Katholieke  Vlaamse   Landsbond  =  Vlaamsgezinde   drukkingsgroep  in  de   Katholieke  parLj   • Minimumprogramma  =   volledige  vernederlandsing   van  VL  door  taalwecen   (gelijkheid  van  het  NL  was  het   'minimum'  dat  moest  bereikt   worden)  

maximalisLsche  kamp   • Vlaams-­‐na^onalisme   • maximalisme  =  eis  tot   zel•estuur  of   onanankelijkheid  van   Vlaanderen  

  3)  De  koning,  de  partijen  en  drukkingsgroepen     -­‐>  Loppem  had  een  enorme  impact  op  het  politieke  systeem     1.  De  vorst   • minder  macht  door  het  ontstaan  van  georganiseerde  politieke  partijen   • partijorganisaties  moeilijker  naar  je  hand  te  zetten  dan  individuele   ministers   • na  WO  I:  het  premierschap  werd  ingesteld  -­‐>  meer  en  meer  de   effectieve  leider  van  de  uitvoerende  macht  ipv  de  koning     2.  De  Katholieke  Partij   • na  WO  I:  Katholieke  Partij  -­‐>  Katholieke  Unie  (=  officiële  standenpartij)   met  4  standen   1. conservatieve  Fédération  des  Associations  et  des  Cercles   2. Boerenbond   3. Nationale  Liga  der  Christelijke  Arbeiders  (vanaf  1923  =   Algemeen  Christelijk  Werkersverbond  of  ACW)   4. Christelijke  Federatie  van  de  Middenstand    

 

63  

• Katholieke  Unie  had  een  zwak  partijapparaat     • Fédération  des  Associations  et  des  Cercles  =  oude  machtselite  die  een   flink  deel  van  haar  macht  kon  behouden   • ACW  =  massaorganisatie  met  vakbond  ACV,  mutualiteiten  en  een   jeugd-­‐  en  vrouwenbeweging  -­‐>  veel  getalsterkte,  maar  weinig  macht   door  de  structuur  van  de  Katholieke  Unie   • macht  van  de  christendemocraten  nam  toe  -­‐>  conservatieven  keerden   zich  af  -­‐>  extreemrechts  kwam  op   • Katholieke  Unie/Partij  was  sterk  in  Vlaanderen!  (ACW  ondersteunde  de   Vlaamse  arbeidersklasse)     3.  De  BWP   • grote  getalsterkte:  vb.  vakbond  van  700.000  leden   • stabiele  factor  in  het  Belgische  bestel  +  draagde   regeringsverantwoordelijkheid   • ingeburgerd  in  het  burgerlijk-­‐kapitalistische  systeem  -­‐>   onderhandelingen  met  werkgevers  <-­‐>  stakingen   • reformisme  (=  hervormingen  met  onderhandelingen)  <-­‐>  revolutie  (zie   de  communistische  partij)   • ondersteunde  het  principe  van  eentaligheid  in  Vlaanderen     4.  De  Liberale  Partij   • nodig  om  een  regering  te  vormen  met  de  Katholieken  en  zonder  de   BWP  -­‐>  Katholieken  werkten  liever  samen  met  de  liberalen   • tegenstelling  klerikaal-­‐antiklerikaal  was  minder  belangrijk  dan  de   sociaal-­‐economische  tegenstelling   • gematigde  antiklerikale  koers  -­‐>  blijven  deelnemen  aan  het  beleid   • verdediger  van  de  Franstalige  belangen  in  Vlaanderen  (stemmen  van  de   Franstalige  bourgeoisie  voor  de  liberalen)     5.  De  Vlaams-­‐nationalisten  =  de  Frontpartij   • zelfbestuur  of  zelfs  onafhankelijk  Vlaanderen   • weinig  toegevingen  v/d  Belgische  regeringen  ivm  de  taalkwestie  -­‐>  veel   Vlamingen  werden  ongeduldig   • Bormsverkiezing  =  een  ter  dood  veroordeelde  activist  die  vanuit  de   gevangenis  werd  verkozen  in  Antwerpen  in  1928   • 1929:  grote  verkiezingsoverwinning  -­‐>  hervormingen  konden  niet  langer   uitgesteld  worden  

 

64  

• jaren  ’30:  minimumprogramma  -­‐>  volledige  vernederlandsing  Gentse   universiteit  +  eentaligheid  v/h  onderwijs,  administratie  en  het  gerecht   • afwijzing  van  België  (zelfs  vernietiging  van  België)  en  van  het   democratisch  regime     4)  De  economische  crisis  en  haar  politieke  gevolgen     -­‐>  Beurscrash  van  oktober  ’29    had  economische,  sociale  en  politieke     gevolgen     Oorzaak  beurscrash   1. overproductie  -­‐>  massaal  veel  producten  waarvoor  geen  kopers  waren   2. neerwaartse  spiraal  door  overproductie  

overproducLe  

krimpende   vraag  

dalende   koopkracht  

failliete   bedrijven  

werkloosheid  

  Gevolgen  voor  België   1. Belgische  economie  is  exportgericht  -­‐>  minder  vraag  naar  producten  -­‐>   minder  export  -­‐>  zwakkere  economie   2. massa’s  werklozen  met  hun  weinige  koopkracht  (lage   werkloosheidssteun  +  geen  verplichte  verzekering  tegen  werkloosheid)   3. koopkrachtverlies  zorgt  voor  sociale  onrust  -­‐>  geen  vertrouwen  in   politieke  systeem  (politici  konden  de  crisis  niet  oplossen)  +  grote   verwachtingen  van  in  de  jaren  ’20  werden  niet  ingewilligd  (arbeiders  en   bedienden  konden  dit  niet  verkroppen)  -­‐>  stakingen!      

 

65  

 

4. overlegmodel  tussen  vakbonden,  werkgevers  en  regering:  samen   wilden  ze  stakingen  afzweren  door  overleg  en  compromissen  -­‐>  deze   leidden  tot  sociale  wetten  vb.  betaalde  vakantie  en  minimumlonen  (in   ’36)   5. duidelijke  integratie  van  de  arbeidersbeweging  +  vakbonden  in  het   kapitalistische  systeem  -­‐>  rechtse  conservatieven  konden  dit  niet  goed   verdragen  -­‐>  crisis  bewijs  van  het  failliet  van  het  democratische  systeem   6. opkomst  extreemrechtse  partijen  -­‐>  verdragen  van  Loppem  werden  als   staatsgreep  gezien  (geen  inspraak  van  de  conservatieven)  +  crisis  =   failliet  van  de  democratisering  -­‐>  ‘lakse’  Katholieke  Partij  verloor   stemmen  aan  Rex  en  de  flaminganten   7. verlies  Katholieke  Partij  en  verrechtsing  van  het  politieke  landschap  -­‐>   vooral  stemmen  naar  extreemrechtse  partijen  -­‐>  BWP  werd  grootste   partij  -­‐>  Katholieke  Partij  werd  steeds  rechtser  om  stemmen  terug  te   winnen       ‘Oplossingen’  van  de  Belgische  regering   1. deflatoire  politiek  =  verlagen  van  prijzen  en  van  lonen  om  zo  goedkoop   mogelijk  te  produceren,  gekoppeld  aan  een  monetaire  politiek  gericht   op  een  sterke  munt  (als  de  frank  veel  waard  was,  dan  kwam  er  meer   geld  binnen  door  de  verkoop  van  Belgische  producten  in  het  buitenland)   -­‐>  werkte  niet  omdat  men  in  het  buitenland  ook  zo  dacht  +  verlagen   van  lonen  was  zeer  onpopulair   2. devaluatie  van  de  Belgische  frank  =  Belgische  producten  werden   goedkoper  in  het  buitenland  omdat  de  Belgische  munt  in  waarde   daalde  -­‐>  grotere  vraag  naar  producten  -­‐>  meer  productie  -­‐>  minder   werkloosheid  (ook  door  de  grote  openbare  werken  van  de  regering)  <-­‐>   grotere  inflatie  -­‐>  stijgende  prijzen  -­‐>  koopkrachtverlies  -­‐>  sociale   onrust  -­‐>  massale  stakingen     5)  Taalwetten  en  nationale  kwestie  in  de  jaren  ‘30     -­‐>  Vlaamse  eis  tot  erkenning  van  het  Nederlands  als  volwaardige     landstaal  zoals  in  het  Minimumprogramma  van  de  Katholieke  Vlaamse     Landsbond  van  Frans  van  Cauwelaert     tal  van  Vlaamsgezinde  organisaties   • vb.  Davidsfonds,  Willemsfonds,  Vlaamse  Wetenschappelijke  Congressen,   Vlaamse  Toeristenbond…   • vele  honderden  Vlaamsgezinde  verenigingen  zorgen  voor  een  groeiende   Vlaamse  identiteit  

 

66  

Vlaamsgezinde  vleugels  in  traditionele  Belgische  partijen   vooral  in  de  Katholieke  Partij  was  er  een  Vlaamsgezinde  machtsgroep     Reactie  Belgische  regering  op  veranderde  opinielandschap  in  VL   • late  +  matige  reactie   • eis  van  gelijkberechtiging  van  Nederlands  werd  onvoldoende   ingewilligd   • een  deel  vd  regering  was  voor  een  Franstalige  staat  met  het  Nederlands   als  ‘tweede  taal’  in  Vl   • door  deze  trage  en  matige  reactie  werd  de  Vlaamse  beweging   populairder  en  radicaler  -­‐>  Belgische  staat  moest  hervormd  of   vernietigd  worden  om  de  Vlaamse  kwestie  op  te  lossen  -­‐>   Minimumprogramma  werd  toch  uitgevoerd  na  de  radicalisering     Vernederlandsing   • 1930  =  volledige  vernederlandsing  van  de  Gentse  Rijksuniversiteit   • nieuwe  taalwetten  op  administratie,  onderwijs,  gerecht  en  leger…     Splitsing  van  België  

1-­‐talig  Vlaanderen   België  

1-­‐talig  Wallonië   2-­‐talig  Brussel  

  6)  De  partijen  en  de  koning  ten  opzichte  van  de  regimecrisis     -­‐>  Westerse  democratieën  kwamen  onder  druk  te  staan     -­‐>  democratische  crisis  =  bedreiging  van  het  Communisme  en  het     Fascisme!                    

 

67  

Communisme   • Sovjet-­‐Unie  zorgde  voor  grote  onrust  -­‐>  angstpsychose  voor  het   communisme   • aanwezigheid  van  BWP  in  de  regering  (socialisme  en  communisme   werden  gelijkgesteld)   • Spaanse  burgeroorlog  -­‐>  Franco  wierp  het  socialistische/communistische   regime  omver  (voorbode  voor  algehele  oorlog  tussen  links  en  rechts)     1.  Rex,  VNV  en  Verdinaso  

Rex   • leider  =  Léon  Degrelle   • conserva^eve  vleugel  van  de  Katholieke  Par^j  (Rex  vernoemd  naar   Christus  Koning)   • democra^e  de  schuldige  van  de  sociaal-­‐economische  problemen   • terugval  door:  1)  de  kerkleiding  sprak  zich  uit  tegen  de  par^j  2)   Degrelle  maakte  enkele  tac^sche  blunders  (vb.  verbond  met  VNV)  

VNV   • Vlaams-­‐Na^onalis^sch  Verbond   • gesLcht  in  '33  op  de  resten  van  de  Frontbeweging  en  het  ac^visme   • Zel•estuur  voor  Vlaanderen  (enige  programmapunt  waarover  de   Vlaams-­‐NaLonalisten  het  eens  waren)   • veel  verdeeldheid  over  andere  maatschappelijke  problemen   • nam  deel  aan  verkiezingen  als  Vlaams  Na^onaal  Blok   • meest  fervente  verdediger  van  de  Vlamingen  -­‐>  veel  sympathie  bij   Vlaamse  beweging  

Verdinaso   • Verbond  van  Dietse  Na^onaal  Solidaristen  (in  '31)   • fascis^sche  principes  -­‐>  macht  via  een  poli^eke  en  militair  getrainde   mili^e  ipv  via  verkiezingen   • België  vernie^gen  +  Vlaanderen  aanhechten  bij  Nederland  (Groot-­‐ Nederland  of  Dietsland)  -­‐>  1ste  standpunt   • vanaf  '34  ook  Walen  en  Luxemburgers  bij  het  Dietse  volk  -­‐>   Verdinaso  was  niet  langer  Vlaams-­‐NaLonalisLsch        

 

68  

2.  De  Katholieke  Partij   • verloor  veel  kiezers  aan  Rex  en  VNV   • eenheid  van  België  en  van  de  katholieke  gemeenschap  (-­‐>  geen   verbond  met  Rex  of  VNV  mogelijk)   • hervorming  nodig  wegens  het  electorale  verlies  aan  het  VNV  -­‐>   afschaffing  Katholieke  Unie  als  standenpartij  +  stichting  Katholieke   Vlaamse  Volkspartij  (vormde  samen  met  de  Franstalige  Parti  Catholique   Social  het  Blok  der  Katholieken)   • op  lokaal  vlak  -­‐>  samenwerking  met  het  VNV  omdat  het  programma   deels  tezamen  liep     3.  De  BWP   • grootste  politieke  formatie  van  België   • tegen  de  globale  verrechtsing  van  de  maatschappij  -­‐>  tegen  het  VNV  en   Rex   • breken  met  de  marxistische  ideologie  om  nieuw  kiespubliek  aan  te   spreken  -­‐>  geen  revolutie,  maar  samenwerking  van  alle  arbeiders  zou   de  maatschappij  redden  (=  klassensolidariteit)   • plan  om  crisis  te  bestrijden  =  Plan  De  Man  (naar  Hendrik  de  Man)   1. banken  en  energiesector  nationaliseren  om  het  algemeen   belang  na  te  streven   2. arbeid  stimuleren  door  grote  infrastructuurwerken   3. devaluatie  van  de  munt  en  staat  als  werkgever     4.  De  Liberale  Partij   • imago  van  ‘enige  behoeder  van  de  maatschappelijke  orde’   • anti-­‐Vlaamsgezinde  opstelling  -­‐>  partij  v/d  Belgische  vaderlanders   • liet  herhaaldelijk  regeringen  vallen,  droeg  bij  tot  regeringsinstabiliteit  -­‐>   grootste  verstoorders  van  de  politieke  stabiliteit   • vb.  verdedigden  de  Franstalige  minderheid  na  uitvoering  van  het   Minimumprogramma     5.  De  koning   • politieke  instabiliteit  en  crisis  -­‐>  koning  wilde  meer  macht  verwerven   • Leopold  III  wilde  veel  macht  -­‐>  vb.  werkelijk  de  uitvoerende  macht   leiden  door  de  ministerraad  voor  te  zitten,  zelf  ministers  aanduiden  en   met  hen  persoonlijk  werken  zonder  tussenkomst  van  partijen   • redder  van  het  vaderland  -­‐>  stond  als  onpartijdige  staatsman  boven  het   gewoel  van  de  bekvechtende  partijen  +  hij  neutraliseerde   antidemocratische  stromingen    

69  

7)  Buitenlandse  politiek   Militair  bondgenootschap  met  Frankrijk   • in  ’20:  het  Frans-­‐Belgisch  Militair  Akkoord  (FBMA)   • in  ’21:  bezetten  van  het  Ruhrgebied  om  Duitse  herstelbetalingen  af  te   dwingen   • publieke  opinie  tegen  dit  bondgenootschap  wegens  de  dreiging  van  een   nieuwe  oorlog  (België  zou  meegesleurd  worden  in  de  oorlog  tussen   Duitsland  en  Frankrijk  door  het  FBMA)     Leopold  III  als  voorstander  van  neutraliteit   • FBMA  werd  opgezegd  in  1936  -­‐>  België  diplomatiek  onafhankelijk   • gesteund  door  het  grootste  deel  van  de  politieke  partijen  (behalve   Franstalige  socialisten)   • FR  en  GB  steunden  Belgische  neutraliteit  -­‐>  als  België  aangevallen  zou   worden,  dan  zouden  beide  grootmachten  ingrijpen     Agressieve  Duitse  uitbreidingspolitiek   • België  sloot  net  als  NL  en  de  Scandinavische  landen  zijn  ogen   • geen  eensgezinde  houding  in  Europa  tegen  het  nazi-­‐imperialisme  -­‐>   WO  II                                            

70  

Hoofdstuk  9:  België  tijdens  de  Tweede  Wereldoorlog   1)  Accommodatie   Politiek  van  het  minste  kwaad   • zekere  vorm  van  medewerking  met  de  bezetter,  opdat  die  geen   tegenwerking  zou  kunnen  beweren  (er  was  een  harde  aanpak  van  het   Duitse  leger  tegen  verzet  met  totaal  geen  respect  voor  de   mensenrechten)   • tegemoet  komen  aan  de  eisen  van  de  bezetter  om  erger  te  voorkomen     Koning  Leopold  III   • bleef  in  het  bezette  land  na  de  overgave/capitulatie  van  28  mei  ‘40   • geallieerden  namen  zijn  capitulatie  erg  kwalijk,  maar  eigenlijk  heeft  hij   veel  levens  gered  daardoor   • wilde  in  België  blijven  <-­‐>  regering  wilde  naar  Frankrijk  gaan  om  samen   met  de  geallieerden  te  vechten   • krijgsgevangen  genomen  door  de  Duitsers  in  zijn  paleis:  onmogelijkheid   om  te  regeren  +  geen  openlijke  politieke  activiteiten   • overtuigd  dat  Duitsland  de  oorlog  zou  winnen  -­‐>  België  overwonnen  -­‐>   neutrale  status  terug  innemen  (en  dus  niet  vechten  met  de   geallieerden)   • aanvankelijk  populair  omdat  hij  het  volk  had  beschermd  van   bloedvergieten  -­‐>  kritiek  tegen  de  koning  groeide  omdat  hij  niets  deed   tegen  de  opeisingen  en  de  verplichte  tewerkstelling  -­‐>  hij  hertrouwde,   waardoor  de  opinie  helemaal  omsloeg  en  zich  keerde  tegen  de  koning     Bestuur  van  België   • koning  in  onmogelijkheid  om  te  regeren   • Secretarissen-­‐generaal  (=  hoogste  ambtenaren  van  het  land  aan  het   hoofd  van  een  ministerie)  regeerden  over  het  land  binnen  de  condities   van  de  nazi’s  (=  de  echte  machthebbers)   • Duitsers  probeerden  zo  goed  mogelijk  samen  te  werken  met  de   secretarissen-­‐generaal  +  alle  ondergeschikte  besturen   • Aufsichtsverwaltung  =  Duitse  bezettingsbestuur  bestuurde  niet  zelf,   maar  hield  toezicht  op  de  Belgische  bestuurders   • accommodatiepolitiek  =  de  Belgische  bestuurders  voerden  uit  wat  de   bezetter  vroeg  als  deze  eisen  niet  tegen  de  Belgische  wetten  ingingen   (voor  zover  dit  ging,  want  de  Duitsers  hadden  een  uitgebreid   repressieapparaat)        

71  

Probleem  van  de  accommodatiepolitiek   • vb.  Antwerpse  politie  die  Belgische  Joden  helpt  op  te  pakken  -­‐>  als  ze  dit   niet  doen,  worden  ze  gestraft  door  de  Duitsers  en  lijdt  de  bevolking  hier   onder;  als  ze  dit  wel  doen,  schenden  ze  de  mensenrechten  -­‐>  wat  moet   men  doen?   • vb  2.  Belgische  bedrijven  bleven  verder  produceren  in  oorlogstijd  om  de   economie  draaiende  te  houden,  maar  ook  een  deel  van  de  productie   kwam  in  handen  van  de  Duitsers  -­‐>  is  het  aanvaardbaar  om  goederen   aan  Duitsers  te  geven  of  moet  men  de  industrie  stilleggen?  (zolang  het   niet  over  wapentuig  of  oorlogsgereedschap  ging,  werd  het  aanvaardbaar   geacht)   • Galopin-­‐doctrine  =  houding  van  groep  Belgische  topondernemers  en   bankiers  onder  leiding  van  Alexandre  Galopin  waarbij  werd  besloten  dat   men  goederen  aan  de  Duitsers  mocht  geven  zolang  het  niet  over   wapentuig  of  oorlogsgereedschap  ging,  in  ruil  voor  Belgische   voedselbevoorrading   • wat  is  wel  en  niet  aanvaardbaar?  waar  ligt  de  grens  van  de   samenwerking?     Kadertekst  –  Gewillig  België?     -­‐>  in  welke  mate  was  de  Belgische  regering  betrokken  bij  de  vervolging     van  Belgische  joden?     • groeiend  antisemitisme  en  racisme  door  de   economische  crisis   • jood  werd  rijk  op  de  kap  van  de  burgers  -­‐>  nieuwe   Jaren  ‘30   politieke  bewegingen  met  een  autoritaire  en   antisemitische  ideologie   • liberale  rechstaat  kwam  ook  onder  zware  druk  -­‐>   lot  van  minderheden  nauwelijks  aan  de  orde   • Belgische  administratie  niet  voorbereid  op   onderdrukking  van  minderheden  -­‐>  sommige   1940   bestuurders  deelden  wel  Davidssterren  uit,  andere   niet   • 40%  Belgische  joden  werd  gedeporteerd   • vele  Belgen  hielpen  bij  de  onderduiking  van  de   Belgische  luik  v/d   joden   Holocaust   • vooral  in  Antwerpen  hoog  cijfer  van  deportatie   (65%  v/d  joden  werd  gedeporteerd)      

72  

2)  Verzet   slachtoffers  

rechtse  verzet  

linkse  verzet  

• tienduizenden  mensen  werden  opgepakt  wegens   verzet  tegen  de  bezetter,  een  10.000-­‐tal  werd   omgebracht   • Belgisch  nationalistisch  verzet  -­‐>  verdedigen  v/h   Belgische  vaderland   • voor  een  autoritaire  Belgische  staat  onder  leiding   van  de  koning  -­‐>  Belgicistische  en  monarchistische   verzetslui   • zowel  democraten  als  communisten   • communisten:  voerden  het  bevel  van  Stalin  uit  om   de  Duitse  bezetter  met  alle  mogelijke  middelen  te   treffen  -­‐>  gewapend  verzet   • vooral  verzet  in  regio’s  met  linkse  politieke   aanwezigheid  (vooral  Wallonië)  

  3)  Collaboratie  

Rex  

VNV  

• met  Léon  Degrelle   • bood  zich  aan  bij  de  Duitsers,  maar  werd   wandelen  gestuurd  (Duitse  Flamenpolitiek  <-­‐>   Degrelle  als  Waal)   • Waals  vrijwilligerslegioen  om  te  gaan  vechten  in   het  oostfront  -­‐>  Walen  als  Franstalige   Germanen   • Degrelle  sloot  zich  met  zijn  Waals  legioen  aan  bij   de  SS  die  een  Groot-­‐Duitsland  wilden  met  alle   Germanen   • nam  nazi-­‐ideologie  over  en  hoopte  door  de   Flamenpolitik  een  bevoorrechte  positie  in  België   te  krijgen   • Duitse  bezetter  bevoorrechte  het  VNV,  vb.   burgemeesters,  gouverneurs,  schepenen,   secretarissen-­‐generaal…   • zette  politiek  van  het  minste  kwaad  onder  druk   door  mee  te  werken  met  de  bezetter   • hoopte  op  Duitse  overwinning  -­‐>  onafhankelijk   Vlaanderen   • vocht  mee  in  het  Oostfront  tegen  USSR  

 

 

73  

Duits-­‐Vlaamse   Arbeidsgemeenschap   (DeVlag)                                                                              

• Vlaamse  SS   • aanhechting  van  de  Germaanse  gebieden  bij   Duitsland,  dus  ook  Vlaanderen  

74  

Hoofdstuk  10:  Tussen  restauratie  en  vernieuwing  (1944  –  1950)   1)  5  naoorlogse  politieke  problemen     -­‐>  naoorlogse  politieke  bestel  =  deels  voorzetting  van  het  vooroorlogse     bestel,  deels  vernieuwing  (tussen  restauratie  en  vernieuwing)     -­‐>  vermenging  van  oud  en  nieuw  zorgte  voor  schermutselingen     1.  De  koningskwestie   • scherpste  constitutionele  crisis  in  België   • koning  vs.  publieke  opinie  -­‐>  koning  zorgde  voor  verdeeldheid  ipv   eenheid!     2.  Progressieve  socialisten  vs.  behoudsgezinden   • progressieven:  hadden  zich  in  de  oorlog  mee  verzet  tegen  de  bezetter           -­‐>  ze  wilden  een  samenleving  met  nieuwe  regels  +  afrekenen  met  de   antidemocratische  krachten       3.  Naoorlogse  zuiveringen  =  repressie   • democratie  beschermen  tegen  ‘landverraders’   • Belgisch  patriottisch  sentiment  -­‐>  zegevierend  België  tegen  de   collaborateurs     4.  Het  communisme   • communisme  kwam  zegevierend  uit  de  oorlog   • prestige  van  USSR  was  zeer  groot  -­‐>  kapitalisme  zag  dit  niet  graag   gebeuren  -­‐>  communisme  werd  de  nieuwe  vijand   • clash  tussen  2  supermachten  in  de  naoorlogse  wereld:  kapitalisme  (VS)   vs.  communisme  (USSR)  -­‐>  Koude  Oorlog   • België  sloot  zich  aan  bij  de  NAVO  (1949)  en  werd  bondgenoot  van  VS     5.  Economische  heropbouw   • België  had  zwaar  geleden  onder  de  oorlog  -­‐>  economische  heropbouw   was  dringend  nodig   • kapitalisme  kon  pas  overwinnen  als  het  snel  terug  beter  zou  gaan  -­‐>   massale  economische  steun  van  VS  aan  België  en  andere  West-­‐ Europese  landen  (=  Marschallhulp)              

75  

2)  De  politieke  krachtmeting  tussen  vernieuwers  en  behoudsgezinden  

Links   •  vernieuwers   •  communisten,   socialisten  (en  liberalen)  

Rechts   •  behoudsgezinden   •  katholieken  

    3  zaken  vallen  op  in  de  naoorlogse  politieke  periode   1. sommige  politieke  partijen  verdwenen  (vb.  Rex  en  VNV  na  collaboratie)   2. sommige  politieke  partijen  veranderden  van  naam  (vb.  CVP  ipv   Katholieke  Partij)   3. sommige  nieuwe  politieke  partijen  ontstonden     1.  De  CVP   • probeerde  kiezers  van  VNV  en  Rex  te  recupereren  -­‐>  bepleitten  zachte   bestraffing  voor  collaborateurs  +  gematigde  houding  tegenover  de   ‘repressie’  +  heel  wat  katholieke  bestuurders  en  gezagsdragers  hadden   zich  in  de  oorlog  ook  soepel  aan  de  eisen  van  de  bezetter  aangepast   • Katholieke  Partij  had  tijdens  de  bezetting  een  zeer  aanpassende   houding  aangenomen  tov  de  bezetter  -­‐>  ondersteund  door  de  Kerk  +   houding  van  Leopold  III  als  legitimering  van  hun  houding  (-­‐>  CVP  pro-­‐ Leopold  III  in  de  Koningskwestie)   • Katholieke  Partij  in  1945  -­‐>  CVP/PSC  (Parti  Social-­‐Chrétien)  =  terug  een   unitaire  partij  na  de  regionalisering  van  1936  (gevolg  van  het  Belgisch   pattriotisme)   • ‘Katholiek’  werd  vervangen  door  ‘christendemocratisch’  -­‐>   christendemocratische  vleugel  (=  stand  van  de  werknemers/het  ACW)   werd  dominant  ipv  de  conservatieven   • verschuiving  van  de  rechterzijde  naar  het  centrum  -­‐>  niet-­‐gelovigen  ook   aantrekken  (CVP  =  onafhankelijk  van  de  Katholieke  Kerk)   • conservatief/behoudsgezind  -­‐>  Katholieke  Kerk  behield  invloed  +   kapitalisme  werd  verdedigd  +  klassenvrede  (=  corporatisme  tussen   werkgevers  en  werknemers)   • Geloof,  bezit  en  gezin  centraal!            

76  

1.B  De  Union  Démocratique  Belge  (of  UDB)   • Franstalige  christendemocraten  die  zich  afsplitsten  van  de  CVP   • hadden  tijdens  WO  II  mee  in  het  verzet  gestaan  -­‐>  niet  eens  met  de  pro-­‐ Leopolhouding  en  de  zachte  houding  tov  collaborateurs   • UDB  veroordeeld  door  de  Kerk  -­‐>  weinig  populair  (2%  stemmen)     Katholieke  Kerk  was  enkel  voor  de  CVP  -­‐>  elke  dissidente  partij  moest   verbannen  worden  (zowel  het  daensisme  en  UDB  als  Rex)     2.  De  BSP   • BWP  (=  Belgische  Werkliedenpartij)  -­‐>  BSP  (=  Belgische  Socialistische   Partij)   • nieuwe  naam/leest  om  af  te  rekenen  met  hun  oorlogsverleden  (vb.   Hendrik  De  Man  werd  veroordeeld  voor  zijn  accomodatiepolitiek)  -­‐>   naoorlogse  socialisten  wilden  duidelijk  links  antifascistisch  zijn   • ‘Socialistisch’  in  de  naam  -­‐>  zich  profileren  als  duidelijk  linkse  partij,   maar  het  bleef  een  gematigde  sociaaldemocratische  partij,  die  in  ruil   voor  sociale  hervormingen  bereid  was  het  burgerlijk-­‐kapitalistische   systeem  in  stand  te  houden   • tegen  de  Kommunistische  Partij  van  België  (KPB)  die  door  het  verzet  in   WO  II  heel  wat  prestige  had  opgebouwd  -­‐>  KPB  veroverde  in  ’46  23   Kamerzetels  +  ze  infiltreerden  in  de  socialistische  vakbond   • succesvolle  recuperatiepolitiek  om  de  verloren  kiezers  (die  nu  op  de  KPB   stemden)  te  recupereren  -­‐>  1)  KPB  kreeg  regeringsvrijheid  2)  ze  namen   heel  wat  thema’s  van  de  KPB  over  (vb.  fel  anti-­‐Léopoldisme)     3.  De  politieke  machtsverhoudingen   • legitimiteitsprobleem   1. oorlogsregering  van  in  Londen  was  niet  populair  bij  de   bevolking  <-­‐>  vooraanstaande  verzetsfiguren  die  wel  populair   waren   2. de  breuk  tussen  Leopold  III  en  zijn  regering  -­‐>  Leopold  werd   door  zijn  regering  en  de  geallieerde  bevrijders  nog  niet   toegelaten  in  België  +  er  waren  tegengestelde  gevoelens  bij   het  publiek  (katholieken  =  pro-­‐Leopold  <-­‐>  niet-­‐katholieken  =   anti-­‐Leopold)  -­‐>  katholieken  verlieten  de  regering  en  vanaf   augustus  ’45  tot  maart  ’47  werd  België  geregeerd  door  linkse   regeringen        

77  

3)  De  sociaaleconomische  wederopbouw   Productieapparaat  was  redelijk  intact  gebleven,  omdat  het  was  blijven   produceren  tijdens  de  oorlog  -­‐>  toch  veel  schade   1. bombardementen  zorgden  voor  veel  schade     2. economie  was  ontredderd  -­‐>  veel  schaarste,  hoge  prijzen,  grote   inflatie…     Oplossingen  voor  de  ontredderde  ecomie   1. operatie-­‐Gutt  (genoemd  naar  de  minister  van  financiën)  =  al  het   oorlogsgeld  werd  ingetrokken  en  vervangen  door  nieuwe  bankbiljetten   met  slechts  een  beperkte  geldvoorraad   2. prijsdalingen  en  beperkte  loonsverhoging  -­‐>  arbeidersbeweging  +  KPB   stonden  zeer  sterk  door  de  strijd  tegen  de  bezetter  en  het  fascisme  -­‐>   werkgevers  tot  toegevingen  bereid  (ook  mede  omdat  de  werkgevers   niet  tegen  het  verzet  waren  ingegaan)   3. Sociaal  Pact  =  blauwdruk  voor  een  beleid  dat  de  sociale  zekerheid  van   de  werknemers  regelde   a. vervangend  inkomen  bij  werkloosheid,  ziekte,  invaliditeit   b. salarissen  werden  bepaald  door  onderhandelingen  tussen   werkgevers  en  werknemer     -­‐>  arbeidersbeweging  haalde  belangrijke  slagen  thuis   -­‐>  er  heerste  een  sociale  vrede  +  de  arbeidersbeweging  werkte  mee  aan   de  wederopbouw  van  België     Kadertekst  –  De  kolen  van  Achiel  Charbon  

Achilles  Van  Acker   •  spilfiguur  van  de  BSP  en  de  Belgische  poliLek   •  aan  het  hoofd  van  de  regering  van  na^onale  eenheid   •  verantwoordelijk  voor  steenkoolmijnen  (belangrijkste   energiebron  van  België)   •  liet  Duitse  krijgsgevangenen,  Belgische  collaborateurs  en   Italiaanse  immigranten  in  de  mijnen  werken   •  publiciteitscampagne  +  vrijstelling  van  dienstplicht  voor   mijnwerkers  -­‐>  produc^e  kwam  terug  op  peil  na  de  oorlog   •  Achiel  Charbon  -­‐>  Van  Acker  won  de  'kolenslag'      

 

78  

4)  De  naoorlogse  zuiveringen  of  ‘repressie’   1.  Volksrepressie   • straatgeweld  tegenover  (vermeende)  collaborateurs   • collaborateurs  in  gevangenissen,  vernieling  of  diefstal  van  hun   eigendommen  en  soms  lynchpartijen     2.  De  gerechtelijke  repressie  door  militaire  rechtbanken   • veroordeling  door  krijgsraden  en  militaire  gerechtshoven  omdat  dit   efficiënter  zou  verlopen   • 53.000  mensen  kregen  een  veroordeling  (soms  zelfs  de  doodstraf)     3.  De  epuratie   • burgerlijke  sancties  (=  strafrechtelijke  vervolging)  tegen  collaborateurs   die  soms  gewoon  lid  waren  van  het  VNV   • verlies  van  burgerrechten  waardoor  ze  niet  meer  konden  gaan   stemmen,  bepaalde  beroepen  uitoefenen…    

Links  =  BWP/KPB  

Rechts  =  CVP  

• strenge  repressie   • aangevuurd  door  het  verzet   • meende  dat  de  regering  te  slap   reageerde   • katholieken  +  Vlamingen  als   collaborateurs  brandmerken   • liever  een  persoon  te  veel   veroordeeld,  dan  1  te  weinig  

• repressie  te  streng  -­‐>  teveel   onschuldige  mensen   veroordeeld   • veel  dieper  in  accomodaLe-­‐ poliLek  -­‐>  grens  tss   accommodaLe  en  collaboraLe   niet  scherp   • Katholieken  steunden  Vlaams-­‐ naLonalisme    voor  en  na  de   oorlog,  zelfs  al  collaboreerde   een  grote  groep    

  Links  

Franstalig  

Vlaams  

Rechts  

   

79  

Kadertekst  –  Een  repressie  zonder  maat  of  einde?   Een  snelle  en  krachtdadige  repressie  <-­‐>  billijke  rechtsbedeling   • niet  altijd  rekening  met  de  nuances  in  collaboratie  of  accomodatie   • complexe  regels  zorgden  ervoor  dat  mensen  meermaals  gestraft   werden   • in  de  eerste  maanden:  zeer  strenge  repressie  <-­‐>  daarna:  rustiger   • gratiemaatregelen  zorgden  voor  strafvermindering     Complete  amnestie?!   • vooral  in  Vlaanderen  leefde  dit  idee  <-­‐>  in  Wallonië  was  dit   onbespreekbaar     5)  De  Koningskwestie   Aanleidingen   1. Leopold  III  bleef  in  het  bezette  land  tegen  de  wil  van  zijn  regering  in   2. Leopold  was  van  mening  dat  België  neutraal  moest  blijven  -­‐>  zich  niet   aansluiten  bij  de  geallieerden  +  eventueel  compromissen  met  de   Duitsers     Verdeeldheid  bij  de  publieke  opinie  

Voor   • eerder  rechtse  deel   • CVP  (na  volksraadpleging)     Volksraadpleging  in  1950                            

Tegen   • eerder  linkse  deel  (verzet  in   WO  II)   • BSP  en  KPB  

 

80  

• 57%  was  voor  terugkeer  van  de  Koning   • katholieke  Vlaanderen  was  voor  (72%)  <-­‐>  linkse  Wallonië  en  Brussel   was  tegen   • nieuwe  verkiezingen  zorgden  voor  een  volstrekte  meerderheid  van  CVP       -­‐>  Leopold  III  mocht  terugkeren   • In  Wallonië  en  Brussel  braken  stakingen  uit  -­‐>  er  dreigde  een   burgeroorlog   • om  de  eenheid  van  België  te  vrijwaren  en  bloedvergieten  te  vermijden,   deed  Leopold  III  in  ’51  troonsafstand  en  volgde  Boudewijn  hem  op     6)  Atlantisme  en  West-­‐Europa  in  een  bipolaire  wereld   Nieuwe  Belgische  buitenlandse  politiek  na  WO  II   • einde  neutrale  status   • politieke  en  economische  samenwerking  in  West-­‐Europa   • systeem  van  internationale  samenwerking  en  zelfs  supranationaliteit   met  (beperkte)  soevereiniteitsoverdracht   • Belgische  politici  en  diplomaten  speelden  een  belangrijke  rol:  vb.  Gutt   als  voorzitter  van  het  IMF  en  Spaak  als  1ste  voorzitter  van  de  VN     Verbonden  tegen  nieuwe  grootmachten  GB  en  VS   1. Benelux  =  douane-­‐unie  met  perspectief  op  een  ruimere  economische   unie  (België,  Nederland  en  Luxemburg  hadden  samen  een  groter   gewicht)   2. EGKS  =  unie  voor  een  gemeenschappelijke  markt  en  de  modernisering   van  steenkool-­‐  en  staalsector  (B,  NL,  L,  FR,  I,  D)   3. EEG  =  opvolger  EGKS  na  het  Verdrag  van  Rome  in  1957     Westerse  multilaterale  wereldorde  olv  VS   1. Marshallplan  =  economische  samenwerking  tussen  West-­‐Europese   landen  met  Amerikaanse  financiële  steun   2. ‘Spaakistan’  =  Westers  militair  verbond  tussen  Benelux,  Frankrijk  en  GB   onder  leiding  van  Paul-­‐Henri  Spaak  (Verdrag  van  Brussel  in  ’48)   3. NAVO  =  bondgenootschap  van  West-­‐Europa  met  VS  -­‐>  impliceerde  vb.   stationeren  van  atoomwapens  om  het  eigen  grondgebied,  incorporatie   van  West-­‐Duitsland…   4. nucleair  conflict  tussn  het  Oosten  en  het  Westen  waarbij  België  aan  de   kant  van  de  Amerikanen  stond,  vb.  door  mee  te  vechten  in  Korea  en   door  uranium  aan  de  VS  te  leveren        

81  

Protest  van  de  publieke  opinie   • anti-­‐atoommarsen  -­‐>  emancipatiebewegingen  van  de  jaren  ’60  +   protestbewegingen  tegen  oorlog  in  Vietnam                                                                            

 

82  

Hoofdstuk  11:  België  na  1950  –  tussen  breuk  en  compromis   1)  De  levensbeschouwelijke  breuklijn  na  1950  (=  katholieken  vs.  niet-­‐ katholieken)   1.  Ontkerkelijking  en  verzuiling   Ontkerkelijking  zette  zich  na  WO  II  verder   • daling  van  het  wekelijkse  kerkbezoek   • enkel  de  grote  overgansrituelen  (doop,  communie,  huwelijk  en   begrafenis)  bleven  belangrijk     Reactie  van  de  Katholieke  Kerk  =  2de  Vaticaans  Concilie   • geleid  door  paus  Johannes  XIII   • aggiornamento  (=  aanpassing)  van  de  Kerk  aan  de  moderne   samenleving   • priester  wendde  zich  naar  het  volk,  streektaal  ipv  Latijn  en  meer  leken   ingeschakeld     Verzuiling  op  politiek  vlak   • uitbouw  van  levensbeschouwelijk  georiënteerde  organisaties  die  op   diverse  terreinen  het  sociale  leven  van  de  burgers  omkaderen,  van  wieg   tot  graf,  zowel  materieel  als  moreel   • reactie  op  ontchristening  en  democratisering     • goed  georganiseerd  katholiek  zuil  met  sterke  levensbeschouwelijke   identiteit   • verzuiling  zette  zich  door  met  de  verdere  democratisering  +   sociaaleconomische  en  culturele  ontwikkelingen  na  WO  II     Katholieke  Zuil   • katholieke  zuil  concentrisch  rond  Kerk  en   kerkelijke  hiërarchie   • via  parochies  en  bisdommen  een  hecht  netwerk   van  scholen  en  caritatieve  instellingen   • katholieke  lekenorganisaties  voor  mannen,   Kerk   vrouwen  en  jongeren   • katholieke  standsorganisaties,  vb.  het  ACW   • katholieke  sociaaleconomische  organisaties,  vb.   de  Boerenbond   • CVP  als  overkoepelende  partij    

 

83  

Vlaanderen  

aangepaste   structuur  

• sterk  netwerk  vooral  in  Vlaanderen  (minder  in   Wallonië  en  Brussel)   • bleef  sterk,  zelfs  na  secularisering  en   ontkerkelijking   • geen  strikt  katholiek-­‐kerkelijke  identiteit  -­‐>   algemeen  christelijke  identiteit   • christelijke  waarden  =  westerse  waarden   • minder  klerikaal  -­‐>  onafhankelijke  opstelling  van   de  CVP  tov  de  Kerk  

  Niet-­‐katholieke  zuil   zwakker   Vrijzinnigen   eis  

vrijmetselarij  

• geen  vrijzinnige  zuil  voor  WO  II   • verdeeld  over  de  socialistische  en  liberale  zuil   (met  elk  hun  eigen  vakbeweging,  ziekenfonds…)   • voor  WO  II:  klerikalen  vs.  antiklerikalen  <-­‐>  na  WO   II:  vrijzinnigen  vs.  katholieken   • niet-­‐gelovigen  hebben  het  recht  op  een  neutrale   staat  en  pluralistische  maatschappelijke   organisaties   • organisatie  van  overtuigde  vrijzinnigen   • vereniging  van  zowel  liberalen  als  socialisten  tegen   de  macht  en  invloed  van  de  Kerk   • oprichting  van  koepel  vrijzinnige  verenigingen  zoals   Unie  van  Vrijzinngen  Verenigingen…  

  2.  Schoolstrijd  en  schoolpact   Schoolstrijd  net  als  in  de  jaren  1878-­‐1884  

verschillen   •  19de  eew:  lager   onderwijs   •  20ste  eeuw:   middelbaar  en   technisch   onderwijs  

gelijkenissen   •  katholieken  wilden   hun  dominan^e  in   het  onderwijsveld   handhaven  en   verstevigen    

 

84  

Eisen  langs  beide  kanten  

katholieken   • gesubsidieerde  vrijheid  =   volledige  subsidiëring  v/h   onderwijs  door  de  overheid,   zonder  enige  inmenging  v/d   overheid   • openbaar  onderwijs  zo  klein   mogelijk  +  zoveel  mogelijk   invloed  van  de  kerk  er  in  

vrijzinnigen   • openbaar  onderwijs   uitbreiden  en  bevoordelen   • toezicht  van  de  staat  in  ruil   voor  subsidiëring  in  het   katholieke  net  

    -­‐>  ongelijke  strijd  =  katholieken  hadden  een  zeer  sterke  zuil  <-­‐>  er  was     niet  1  vrijzinnige  zuil     Confrontatie  tot  1958   -­‐>  beide  zuilen  wilden  een  parlementaire  meerderheid  om  het  beleid  in     hun  richting  te  bepalen     • homogene  CVP-­‐regering  (koningskwestie)   • geen  hindering  door  vrijzinnigen  -­‐>  katholieke   1950   onderwijs  zo  veel  mogelijk  gesubsidieerd   • uitbreiding  van  rijksscholen  belemmerd   • onderwijsminister  onder  druk  van  bisschoppen   Harmel   • vrijzinnigen  zagen  zijn  beleid  als  oorlogsverklaring   tegen  het  rijksonderwijs   • socialistisch-­‐liberale  regering   • katholieke  maatregelen  teruggedraaid   • vrijzinnige  schoolpolitiek  -­‐>  volwaardig  net  van   1954   rijksscholen  +  subsidiëring  van  het  katholieke   onderwijs  afhankelijk  van  staatscontrole   • vrije  keuze  tussen  godsdienst  en  moraal   • katholieke  zuil  vs.  onderwijspolitiek  van  Leo   Collard   schooloorlog   • CVP  kwam  terug  aan  de  macht  in  ’58,  zonder   homogene  meerderheid  

 

 

85  

Schoolpact  

• 20  november  1958   • regering  van  christendemocraten  en  liberalen   maakte  einde  aan  confrontatie   • elke  ouder  had  het  recht  om  zijn  kinderen  naar   een  school  van  zijn/haar  keuze  te  sturen   • rijksonderwijs  moest  wettelijk  neutraal  zijn  (zowel   godsdienst  als  zedenleer  aangeboden)   • elk  net  werd  gesubsidieerd  voor  de  betaling  van   salarissen  en  de  werking   • democratisering  van  het  middelbaar  onderwijs  

  Cultuurpact  van  1971  –  1973   • waarborg  van  aanwezigheid  van  alle  ideologische  en  filosofische   minderheden  in  diverse  culturele  instellingen,  vb.  openbare  omroep,   culturele  centra…   • alle  politieke  partijen  konden  hun  zegje  doen  door  een  aantal   afgevaardigden  in  de  raden  van  bestuur  van  de  culturele  instellingen     Pacificatie  van  de  levensbeschouwelijke  breuklijn   • zowel  Schoolpact  als  Cultuurpact  zorgden  voor  pacificatie   • compromissen  in  voordeel  van  de  sterkste  levensbeschouwelijke   stroming  -­‐>  Vlaanderen:  CVP  <-­‐>  Wallonië:  socialisten   • Vlaanderen:  noch  de  liberalen  noch  de  socialisten  zouden  zich  nog   profileren  op  de  levensbeschouwelijke  breuklijn  -­‐>  socialisten  zochten   zelfs  toenadering  tot  de  christendemocraten  in  de  jaren  ‘70     Andere  conflicten  onstonden   • communautaire  spanningen  in  de  jaren  ’60  (politieke,  culturele  en   levensbeschouwelijke  verschil  tussen  Vlaanderen  en  Wallonië)   • conflicten  rond  ethische  kwesties  zoals  abortus,  euthanasie…  (afgeremd   door  de  bijna  permanente  aanwezigheid  van  de  CVP  in  de  regering)     3.  De  emancipatiegolf  van  de  jaren  ‘60    Mentaliteitsverandering     • individuele  zelfontplooiing   • grotere  waardering  voor  inspraak,  kritische  zin,  autonomie…   • gevestigde  orde  en  traditie  meer  en  meer  gecontesteerd   • nieuwe  sociale  bewegingen        

86  

Nieuwe  breuklijn  rond  postmaterialisme   • grotere  materiële  welvaart  -­‐>  grotere  aandacht  voor  het  welzijn,  het   milieubewustzijn,  vrede  en  derdewereldproblematiek…   • televisie  zorgde  voor  venster  op  de  wereld  +  groeiende  individualisering     Emancipatie  van  de  vrouw  +  seksuele  revolutie   • meer  en  meer  vrouwen  werkten  buitenshuis  na  WO  II   • invoering  van  het  vrouwenstemrecht  in  1948   • strijd  voor  ‘gelijk  loon  voor  gelijk  werk’  en  kinderopvang   • kritiek  op  de  stereotiepe  vrouwbeelden  en  schoonheidsidealen   • introductie  van  de  pil  in  het  begin  van  de  jaren  ’60  zorgde  voor  een   seksuele  revolutie  <-­‐>  encyclieken  als  Humanae  Vitae     Kadertekst  –  Mei  ‘68   • wereldwijde  studentenprotesten,  zowel  in  westerse  als  in   communistische  wereld   • VS:  tegen  oorlog  in  Vietnam   • FR:  tegen  universiteitshervormingen   • Communistische  wereld:  tegen  het  autoritaire  karakter  van  de  regimes   • België:  eis  voor  volledige  vernederlandsing  van  de  universiteit  van   Leuven   • redenen/oorzaken  voor  studentenopstanden   1. opstandige  generatie  =  babyboomgeneratie  na  WO  II     2. economische  vooruitgang  gaf  jongeren  meer  ruimte  voor   zichzelf  (meer  kansen  om  verder  te  studeren)  tegen  de   conservatieve  instituties     4.  De  depenalisering  van  abortus  –  de  euthanasiewet   Abortuswet   • abortus  was  wettelijk  verboden  met  officieel   wet   zware  straffen  <-­‐>  in  werkelijkheid  bijna  nooit   bestraffing   • voerde  illegale  abortussen  uit   • werd  gerechtelijk  vervolgd   Dokter  Peers  in   • door  hem  werd  abortus  een  politiek  thema  -­‐>   ‘73   meer  en  meer  mensen  wilden  abortuswet  uit   strafwetboek  schrappen   • hadden  de  touwtjes  stevig  in  handen   katholieken   • lieten  geen  wetsvoorstellen  ivm  abortuswet  toe  

 

87  

wet-­‐Lallemand-­‐ Michielsen  

• in  1990   • liberaal-­‐socialistisch   • abortus  onder  bepaalde  voorwaarden   gedepenaliseerd  (≠legalisering)   • Koning  Boudewijn  ‘in  onmogelijkheid  tot  regeren’       -­‐>  abortuswet  goedgekeurd,  CVP  incluis  

  Euthanasiewet   secularisering  v/d   dood   euthanasie  

• begonnen  in  de  19de  eeuw   • recht  om  burgerlijk  begraven  te  worden  in  niet-­‐ gewijde  grond,  crematiewet…   • ‘de  goede  dood’   • in  2002  goedgekeurd  onder  bepaalde  voorwaarden   door  de  paars-­‐groene  regering  

  2)  De  sociaal-­‐economische  politiek  sinds  de  jaren  ’50  (=  industrie  vs.   landbouw  en  arbeid  vs.  kapitaal)     -­‐>  na  WO  II  verkeerde  de  Belgische  economie  in  crisis     -­‐>  mede  door  Amerikaanse  steun  (Marshallplan)  kwam  de  economie  dit     te  boven     1.  1950  tot  1960-­‐1961:  expansiepolitiek  in  een  moeilijk  sociaal  en  economisch   landschap   Sociaal  Pact  geen  garantie  voor  sociale  vrede   • grote  politieke  tegenstellingen  werden  opgelost  (Koningskwestie,   schoolpact…)   • sociale  kwestie  kwam  weer  op  de  agenda   • stakingen  van  1960  en  1961  -­‐>  confrontatie  tussen  arbeid  en  kapitaal  -­‐>   Keynesiaanse  staatsmodel     Keynesianisme   • binnenlandse  koopkracht  stimuleren  door  een  tewerkstellingsbeleid   met  grote  openbare  werken   • stijging  koopkracht  -­‐>  stijging  economie,  maar  ook  stijging  staatsschuld   (door  openbare  werken)   • terug  ingevoerd  in  de  jaren  ‘50   • overheidsinterventie  weinig  effect  -­‐>  Belgisch  kapitaal  weinig   dynamisch  (ze  bleven  investeren  in  zware  industrie  en  mijnbouw,  waar   nog  weinig  groeikansen  waren)  

 

88  

• grote  infrastructuurwerken  +  fiscale  voordelen  aan  nieuwe   bedrijfssectoren  (om  meer  dynamiek  op  te  wekken)  <-­‐>   belastingsverhoging  +  vermindering  sociale  uitgaven   • maatregelen  ten  gunste  van  het  kapitaal  en  ten  laste  van  de   belastingsbetalers     Verzet  tegen  Keynesianisme   • werknemers  legden  het  werk  neer   • algemene  staking  dreigde  -­‐>  België  in  een  prerevolutionaire  fase   • stakingen  met  geweld  beteugeld  (er  vielen  zelfs  doden)   • vakbonden  plooiden  -­‐>  protest  toch  effect     Economische  vernieuwing   • vestiging  van  buitenlandse/Amerikaanse  multinationals  in   België/Vlaanderen   • Vlaanderen  had  een  rustiger  sociaal  klimaat  +  gunstigere  ligging     2.  1961  –  1973:  de  uitbouw  van  een  keynesiaanse  staat  in  een  tijd  van   economische  groei   Expansie  van  de  Belgische  economie  in  1960  –  1973   • BNP  steeg  jaarlijks  met  4  tot  5  %   • totale  economische  prestatie  verdubbelde   • expansie  en  productiviteit  stegen  -­‐>  salarissen  stegen  ook  tot  de   hoogste  in  Europa  -­‐>  consumptie  steeg  en  er  ontstond  een   welvaartssamenleving     Fordisme   • genoemd  naar  Henry  Ford   1. installatie  van  de  lopende  band  =  doorgedreven  rationalisatie  van  het   productieproces  -­‐>  productiviteit  werd  opgedreven  door  arbeid  te   verdelen  in  een  heleboel  kleine  handelingen   2. uitbouw  massaproductie  en  massamarkt  -­‐>  werknemers  moeten  ook   consumenten  zijn  -­‐>  salarissen  moeten  naar  omhoog   3. betalen  van  een  loon  hoger  dan  het  minimum                

89  

Keynesiaanse  politiek   • werkgevers  en  werknemers  verdelen  productiviteitswinsten    

Hogere   producLviteit   meer   koopkracht  

meer  winst  

meer  loon    

  • driehoeksoverleg

overheid  

werknemers  

werkgevers    

  • overheid  speelde  een  grote  bemiddelende  rol  en  hielp  bij  het  afsluiten   van  collectieve  arbeidsovereenkomsten  (cao’s)   • overheid  speelde  een  actieve  rol  in  de  economie   1. grote  werkgever  (uitbouw  overheidsapparaat)   2. actieve  ingrepen  in  de  economie   3. uitgebreid  web  van  instellingen  op  diverse  sociale  en   economische  terreinen  vb.  Hoge  Raad  voor  Financiën,   Bankcommissie…   • ook  de  vakbonden  kregen  een  actieve  rol  in  het  overleg   (vertegenwoordiging  werknemers)   • Keynesianisme  en  Fordisme  gingen  hand  in  hand  om  de  economie  aan   te  zwengelen    

 

90  

Nadelen  Keynesianisme/Fordisme   • groeiende  staatsschuld  en  inflatie  door  loonsverhogingen  en   prijsstijgingen   • onrendabele  sectoren  zoals  mijnbouw  moesten  gesloten  worden  -­‐>   zware  contestatie  bij  de  werknemers     Wafelijzerpolitiek   • communautaire  structuur  zorgde  voor  spanningen  -­‐>  vb.  als  de  overheid   in  Vlaanderen  investeerde,  moest  het  evenveel  investeren  in  Wallonië  en   vice  versa   • Wallonië  paste  niet  echt  in  het  Fordisme,  waardoor  Vlamingen  vonden   dat  ze  te  veel  aan  Wallonië  moesten  betalen     Kadertekst  –  De  stakingen  tegen  de  Eenheidswet   Eenheidswet   • compromis  van  1960  door  liberaal-­‐katholieke  regering   • zware  verhoging  belastingen  +  strenge  bezuinigingen  van  de  overheid   • België  verlossen  van  economische  malaise,  slechte  staatsfinanciën  en   negatieve  gevolgen  van  het  verlies  van  Congo     Felle  reactie  van  de  (Waalse)  socialistische  vakbond   • achteruitgang  van  industrie  -­‐>  radicalisering   • ze  wilden  een  algemene  staking  (ABVV  liet  dit  niet  gebeuren  +  ACV  ging   verder  onderhandelen)     -­‐>  Eyskens  reageerde  niet  op  de  stakingen  en  voerde  Eenheidswet  uit   -­‐>  protest  doofde  uit   -­‐>  evolutie  van  syndicalisme  van  grote  stakingen  naar  interprofessioneel   overleg     3.  1973  –  1995:  crisispolitiek   Grote  recessie  in  1973  =  oliecrisis   • prijs  van  ruwe  olie  verviervoudigde!  -­‐>  productie-­‐  en  transportkosten   stegen   • economie  stagneerde   • vele  bedrijven  gingen  failliet  -­‐>  grote  werkloosheid  tussen  1972  en  1985            

91  

Gevolg   :  xenofobie   • voor  1973:  actieve  immigratiepolitiek  met  aanvoering  van  arbeiders  uit   vb.  Turkije  en  Marokko   • werkloosheid  nam  toe  -­‐>  spanningen  tov  allochtone  werknemers   namen  toe   • vooral  in  ongeschoolde  milieus   • gezinshereniging  -­‐>  familieleden  kwamen  naar  België,  dus  er  was  geen   aanstalten  tot  remigratie     Gevolg   :  ontstaan  groene  partijen   • vb.  Agalev  en  Ecolo   • Fordisme  als  bedreiging  voor  het  milieu  -­‐>  verhoging  van  de  economie   zonder  om  te  kijken  naar  het  milieu  +  voortdurende   productiviteitsverhoging  zorgt  voor  vermindering  levenskwaliteit   • ook  rekening  met  de  toenemende  armoede  van  de  Derde  Wereld     Reactie  van  de  Belgische  overheid   • tewerkstelling  om  de  economie  uit  het  slop  te   halen   • Bijzondere  Tijdelijke  Kaders  (BTK’s)  en  Derde   Arbeidscircuits  (DAC’s)  -­‐>  arbeidsplaatsen  door  de   Keynesianisme   overheid  gefinancierd  waardoor  openbare   schulden  toenamen   • veel  multinationals  verdwenen  -­‐>  Keynesianisme   werkte  niet  (te  hoge  lonen  in  België)   • sluiting  van  bedrijven   Sociale  onrust   • soberheidsbeleid  van  de  overheid   • ingevoerd  door  Guy  Verhofstadt   • strikt  budgettaire  politiek  -­‐>  begroting  in  orde  +   schuldafbouw   • invloed  van  de  arbeidersbeweging  terugdringen  -­‐>   ‘middenveld’  (=  hele  web  van  sociale  organisaties)   Neoliberaal  beleid   had  te  veel  macht  verworven   • ‘middenveld’  zorgde  voor  staatschuld  en   immobilisme   • productiviteit  verhogen  en  sociale  bescherming   afbouwen  -­‐>  harder  werken  voor  minder  geld   • kapitaalstroom  van  de  werknemers  naar  bedrijven    

 

92  

4.  1995:  op  zoek  naar  een  nieuwe  synthese   Reactie  op  neoliberalisme   • liberalen  botsten  op  weerstand  (oa  uit  het  ‘middenveld’)   • Rooms-­‐rode  regeringen  namen  het  roer  over     Internationale  wereld   • plannen  binnen  EU  voor  eenheidsmunt  -­‐>  staatschuld  van  België  moest   dan  dalen   • 3de  industriële  revolutie  (ICT-­‐sector)     Paars-­‐groene  regering  Verhofstadt  in  ‘99   • flink  deel  neoliberale  plannen  inslikken  -­‐>  middenveld  niet  meer   bestrijden  als  vijand   • actieve  welvaartstaat  =  synthese  van  keynesianisme  en  neoliberalisme   • sociale  rechten  +  plichten!  (betere  opvolging  werklozen)     3)  De  communautaire  breuklijn  na  1950   Voorheen  een  taalkwestie   • Nederlandstaligen  (Vlaanderen)  vs.  Franstaligen  (Wallonië  +  Brussel)   • na  1950:  Unitair  België  -­‐>  federaal  België  met  deelgebieden  met  eigen   politieke  structuren     De  actoren   1.  De  Vlaamse  beweging  (VB)   Tijdens/na  WO  II   • anti-­‐Belgisch  Vlaams-­‐nationalisme  collaboreerde  met  de  Duitse   bezetter   • repressie  -­‐>  veel  collaborateurs  werden  veroordeeld  +  geheel  VB  kreeg   het  stigma  van  een  foute  beweging     Taalproblemen   • jaren  ’30:  taalwetten  goedgekeurd,  maar  niet  goed  uitgevoerd   • taalstatuut  van  Brussel  was  nauwelijks  of  niet  opgelost     Geen  politieke  partij   • cultuurverenigingen  namen  het  voortouw:  katholieke  Davidsfonds,   liberale  Willemsfonds  en  het  socialistische  Vermeylenfonds   • midden  jaren  ’50  =  Volksunie  als  nieuwe  levensvatbare  Vlaams-­‐ nationalistische  partij  (eerste  2  decennia  na  de  oorlog  mocht  de  VB  geen   politiek  programma  aanvatten)    

93  

Demografische  evolutie  1950  –  1960   • bevolking  in  Vlaanderen  nam  toe  <-­‐>  bevolking  in  Wallonië  stagneerde   (56%  v/d  bevolking  leefde  in  Vlaanderen  begin  jaren  ’70)     Economische  evolutie  1950  –  1960   • economisch  zwaartepunt  verschoof  naar  Vlaanderen   • bloeiende  multinationals  in  Vlaanderen  <-­‐>  wegzakkende  industrie  in   Wallonië   • tertialisering  van  de  economie  -­‐>  tewerkstelling  van  Nederlandstalige   universitairen  en  hoog  opgeleiden  (opkomst  Vlaamse  elite)     Politieke  evolutie   • Vlaamse  sociaaleconomische  elite  verkreeg  meer  macht  -­‐>  belangen   van  de  Vlaamse  regio  verdedigen   • succes  van  VU  in  1965  (21  zetels  behaald)     Volksunie   • erfgenaam  van  het  VNV,  maar  ze  week  er  ook  sterk  van  af   • voor  Vlaamsgezindheid  via  het  democratische  politieke  bestel   • nam  vooral  kiezers  van  CVP  af  -­‐>  CVP  splitste  in  het  Vlaamse  CVP  en  het   Franstalige  PSC     Verandering  politiek  partijlandschap   • CVP  -­‐>  Vlaamse  CVP  en  Franstalige  PSC   • BSP  -­‐>  splitsing  eind  jaren  ‘70   • Liberale  Partij  -­‐>  Partij  voor  Vrijheid  en  Vooruitgang  (PVV)  splitste  in  ’71   af  van  Parti  pour  le  Liberté  et  le  Progrès   • splitsing  van  partijen  -­‐>  ‘splitsing’  van  het  unitaire  België  in  een   federale  staat     2.  De  Waalse  beweging  (WB)   • ontstond  eind  van  de  19de  eeuw  als  reactie  op  de  taalwetten  van  de  VB   • verdedigde  belangen  van  Franstaligen  in  Vlaanderen  (2-­‐talig   Vlaanderen  <-­‐>  1-­‐talig  Wallonië)   • geen  collaboratie  (<-­‐>  VB)  -­‐>  ze  stelden  de  Vlamingen  gelijk  aan  de   Duitsers  waarmee  men  ‘niet  kon  samenleven’   • eerder  linksgericht  <-­‐>  VB  =  eerder  rechtsgericht   • veel  steun  van  socialistische  vakbond  -­‐>  gebrek  aan  staatssteun  van  de   Belgische  overheid  zorgde  voor  een  crisis  in  Wallonië  

 

94  

• oplossing  tegen  crisis  =  grotere  economische  zelfstandigheid  van   Wallonië  +    grote  overheidsinterventie     Rassemblement  Wallon   • op  hetzelfde  moment  als  Volksunie  populair   • voor  omvorming  van  België  tot  een  federale  staat     3.  Het  probleem  Brussel   • beschouwde  Brussel  als  integraal  deel  van   Vlaanderen  (<-­‐>  Vlamingen  wel  minderheid  met   VB   20%)   • eiste  taalkundige  gelijkheid    +  begrenzing  Brussel  +   aanpassing  van  Franstaligen  in  de  Rand   • zorgde  voor  grote  frustraties  in  Vlaanderen   • zowel  in  Brussel  als  in  Vlaams-­‐Brabant   Verfransing   • Franstaligen  eisten  in  hun  eigen  taal  bestuurd  te   worden  en  weigerden  Nederlands  te  leren   • eis  tot  erkenning  van  Brussel  als  aparte  entiteit   naast  Vlaanderen  en  Wallonië   Franstalige   • een  zo  groot  mogelijk  grondgebied  +  politieke   belangengroep   autonomie   • bevrijding  van  ‘Vlaamse  betutteling’   • vorming  van  een  apart  Franstalig  Brussels  Gewest   • Front  des  Francophones   • overvleugelde  alle  andere  partijen  in  Brussel   FDF   • verzette  zich  tegen  elke  vorm  van  regionalisme  en   tegen  staatsinterventie  in  de  economie     Het  verloop  van  de  politieke  gebeurtenissen   1.  Nieuwe  taalwetten  inzake  Brussel  en  de  taalgrens   • taalwetten,  zonder  verandering  van  de  structuren   voor  ‘70   van  de  staat   • belangrijke  actoren  die  veranderingen  van  de   Belgische  staat  eisten   eind  ’60  –  begin   • vastleggen  taalgrens  en  taalhomogeniteit  van   ‘70   Vlaanderen   • tweetalig  statuut  van  Brussel    

 

95  

Statuut  van   Brussel  

taalgrens  

VB  

Marsen  op  Brussel  

taalwetten  van   ’62  en  ‘63  

Leuven   (universiteit)  

Leuven  Vlaams  

 

• verfransing  van  Brussel  +  Vlaams-­‐Brabant  zorgde   voor  paniek  bij  de  VB   • tweetalig  statuut  van  Brussel  moest  vastgelegd   worden   • taalgrens  kon  anders  om  de  10  jaar  opschuiven  (in   het  nadeel  van  Vlaanderen)   • voordien  -­‐>  tienjaarlijkse  taaltellingen  =  tellen   hoeveel  %  Franstalig  was  in  een  Nederlandstalig   gebied  of  omgekeerd  om  als  stad  een  tweetalig   statuut  te  krijgen   • tegen  taaltellingen  -­‐>  sociale  druk  op   Nederlandstaligen   • voor  territorialiteitsprincipe  =  burgers  moeten  zich   aanpassen  aan  de  streek  waarin  ze  wonen   • georganiseerd  door  het  Vlaams  Actiecomité  voor   Brussel  en  de  Taalgrens   • veel  volk  +  brede  steun  van  de  Vlaamse  opinie   • eisen  =  taalregeling  Brussel  +  vastlegging  taalgrens   +  afschaffing  taaltellingen   • Voerstreek  bij  Limburg  <-­‐>  Komen-­‐Moeskroen  bij   Henegouwen   • Brussels  territorium  afgebakend  door  19   gemeenten  (Vlaamse  eis)  +  in  6  Randgemeenten   ook  taalfaciliteiten  voor  de  Franstalige  inwoners   (Franstalige  eis)   • administratie  in  Brussel  tweetalig   • pariteit  (evenwicht)  op  bestuursniveau  in  Brussel   • grote  Franstalige  aanwezigheid  -­‐>  schendig  van   territorialiteitsprincipe  volgens  het  VB   • universiteit  wilde  zich  uitbreiden  naar  Vlaams-­‐ Brabant  -­‐>  tegenstand  van  flaminganten  die  dit  als   voorbode  voor  verfransing  van  Vlaams-­‐Brabant   zagen   • mei  ’68:  studenten  tegen  conservatieve   bewindvoerders  -­‐>  ‘Walen  buiten’   • CVP-­‐PSC  viel  uit  elkaar   • VU,  FDF  en  RW  kregen  veel  stemmen   • ’68:  universiteit  gesplitst  en  een  Franstalige   opgericht  in  Louvain-­‐la-­‐Neuve   96  

2.  De  staatshervormingen  en  het  ontstaan  van  de  federale  staat  België   In  België:  regionalisering  =  uiteengroeien  van  entiteiten  die  oorspronkelijk  in   een  unitair  staatsverband  zaten  <-­‐>  in  VS:  federalisering  =  samenbrengen  van   aparte  entiteiten  in  een  staatsverband     6  grote  staatshervormingen  om  de  spanning  tussen  taalgroepen  te  pacificeren   • culturele  autonomie  aan  gemeenschappen   • eerste  economische  autonomie  aan  gewesten   • geen  gewestinstellingen   • wel  Cultuurraden  =  parlementsleden  van  elke   taalgroep  die  binnen  hun  taalgebieden  bevoegd   1970   waren  voor  culturele  aangelegenheden   • Brussel  =  2  gemeenschappen  behartigden  de   cultuurbelangen  van  hun  burgers   • opdeling  van  parlementsleden  in  2  taalgroepen  in   het  nationaal  parlement  +  pariteit  van  regering   • bijzondere  meerderheid,  alarmbelprocedure…   • Franstaligen  waren  voor  Waals,  Vlaams  en   Brussels  Gewest  <-­‐>  voor  Vlamingen   onaanvaardbaar   gewestvorming   • totale  politieke  blokkering   • Egmontpact  (1977)  =  toegevingen  aan  Franstaligen   in  Vlaams-­‐Brabant  om  uitbouw  Brussels  Gewest  te   verhinderen  (niet  goedgekeurd)   • Gewestinstellingen  als  uitbreiding   gewestautonomie   • Gemeenschappen  hadden  macht  over  de   1980   Gewesten  -­‐>  Vlaamse  Raad  met  Vlaams  Parlement   die  zowel  gemeenschaps-­‐  als  gewestbevoegdheid   heeft   • fase  1:  Onderwijs,  Openbare  Werken  en  Vervoer   naar  Gemeenschappen  en  Gewesten   • fase  2:  financieringswet   1988-­‐1989   • fase  3:  rechtstreeks  gekozen  parlementen  in   gemeenschappen  en  gewesten  (mislukte)   • Brussel  =  Brussels  Hoofdstedelijk  Gewest   • Sint-­‐Michielsakkoorden  =  rechtstreekse  verkiezing   1992   van  deelstaatparlementen   • België  =  volwaardige  federale  staat  

 

97  

2001  

2011-­‐2012  

• Lambermontakkoorden  =  bevoegdheden  +  geld   naar  de  deelstaten,  meer  geld  en  fiscale   autonomie   • provinciale  kieskringen  ingevoerd  -­‐>  zware   politieke  crisis:  wat  met  BHV?   • de  langste  regeringsonderhandelingen  uit  de   Belgische  geschiedenis   • splitsing  van  het  gerechtelijke  en  electorale   arrondissement  BHV,  hervorming  Brussels  gewest,   verdere  overdracht  van  bevoegdheden  (vb.   arbeidsmarkt,  gezondheidszorg…)  

  3.  Krachtlijnen   Krachtlijn  1:  van  unitaire  naar  een  federale  logica   • eenheid  van  België  -­‐>  regionalisering  van  België   • vb.  unitaire  logica:  Grendelgrondwet  (1970)  =  voor  een   grondswetherziening  is  een  tweederdemeerderheid  nodig  in  Kamer  en   Senaat  en  ook  meerderheid  in  elke  taalgroep  -­‐>  Vlaamse  demografische   meerderheid  ‘vergrendeld’   • Belgische  wafelijzerpolitiek  +  schuldendruk  maakten  nieuwe   staatshervormingen  onvermijdelijk     Krachtlijn  2:  Belgische  staatshervorming  =  democratische  besluitvorming   • steeds  vreedzaam  verlopen  onderhandelingen  <-­‐>  complexiteit  van   bereikte  compromissen   • Vlaamse  wens  leidde  tot  3  gemeenschappen  (Nederlands,  Duits  en   Franstalig)  <-­‐>  Waalse  wens  leidde  tot  3  gewesten  (Vlaams,  Waals  en   Brussels)     Krachtlijn  3:  tegengestelde  belangen   • voor  unitaire  staat:  koningshuis,  financiële  groepen  zoals  de  Generale   Maatschappij  van  België  en  enkele  Brusselse  hoofdstedelijke  krachten   • Vlamingen:  zeer  bekommerd  om  de  integriteit  van  hun  taal  <-­‐>  Walen:   zeer  bekommerd  om  de  economie  (gewestvorming  en  staatsinterventie   als  remedie  tegen  economische  teloorgang)   • geen  eenheid/verbondenheid  tussen  Brussel  en  Wallonië  <-­‐>  eenheid   bij  de  Nederlandstaligen  in  de  Vlaamse  Gemeenschap  (1  Vlaams   Parlement  en  1  Vlaamse  regering  voor  zowel  Gemeenschap  als  Gewest)   • Brussel  wil  een  eigen  identiteit  met  eigen  parlement  en  eigen  regering      

98  

4)  België  in  de  wereld  na  1950   1.  België  in  de  NAVO  en  de  EEG  tot  1989   Volgzaamheid  aan  de  VS  sinds  ’47-­‐‘48   • hele  Belgische  politieke  elite  was  Atlantisch  geïnspireerd  (met   uitzondering  van  communisten  die  begin  jaren  ’80  uit  het  parlement   verdwenen)     Publiek  verzet   • tegen  NAVO-­‐defensiestrategie  om  nieuwe  atoomwapens  in  België  te   plaatsen   • betoging  van  400.000  demonstranten  in  Brussel  -­‐>  maakte  niets  uit,  de   raketten  werden  toch  in  België  geplaatst   • groeiende  stroming  in  Belgische  politiek  kritisch  tegen  het  Atlantisme   • CCC  (Cellules  Communistes  Combattantes)  pleegde  communistische   aanslagen  op  de  NAVO-­‐gebouwen  in  Brussel   • Bende  van  Nijvel  als  extreemrechts  politiek  complot  om  de   democratische  staat  te  destabiliseren?     2.  Buitenlandse  politiek  in  een  geglobaliseerde  wereld   NAVO  <-­‐>  VN   • België  zette  zich  kritisch  op  tegen  de  Eerste  Golfoorlog  (’90-­‐’91)  +   weigerde  munitie  te  leveren  aan  GB  (wrevel  in  NAVO)  <-­‐>  België   steunde  VN-­‐vredesmissies  in  vb.  Namibië,  Cambodja…    

 

99