Beleidsplan schulddienstverlening 2012 - 2015 Naar selectieve instroom en snelle uitstroom
Juli 2012
1
Inleiding: De aanleiding om te komen tot een plan was dat de gemeente constateerde dat zij te vaak probeerde om een schuldsituatie op te lossen met een schuldregeling, terwijl dat om allerlei redenen geen of weinig kans van slagen had. Door niet het aanbod (schuldregeling) maar de mogelijkheden van de schuldenaar centraal te zetten, wordt de eigen verantwoordelijkheid van de klant benadrukt, wordt de uitvoering effectiever en efficiënter en weten schuldenaren en crediteuren eerder waar ze aan toe zijn. Om te voorzien in de beoogde laagdrempelige - maar tevens effectieve en efficiënte uitvoeringspraktijk is het nodig om te voorzien in preventie, moet ingegrepen worden door de keten van immateriële dienstverlening (als daar redenen voor zijn) en selectieve instroom. Bieden we schulddienstverlening alleen aan aan de groep voor wie een schuldenvrije toekomst ook daadwerkelijk binnen bereik ligt? Zijn er groepen die we om weloverwogen redenen (tijdelijk) niet toelaten (fraude, recidive etc.)? Daarnaast is het van belang om aandacht te hebben voor de door- en uitstroom. Hebben we de werkprocessen en ketensamenwerking slim en effectief ingericht, zodat schulddienstverlening écht een tijdelijke en in principe eenmalige voorziening is? Kunnen we aanpassingen maken waardoor de door- en uitstroom sneller plaatsvindt? Met de komst van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening heeft de gemeente Wormerland de schuldhulpverlening binnen de organisatie en de samenwerking met de gemeente Zaanstad opnieuw bekeken. De basis is en blijft een integrale aanpak, waarbij er een goede balans is tussen preventieve activiteiten en trajecten. Daarnaast is het belangrijk dat de gemeente Wormerland een goed beeld houdt van de uitvoering van de schuldhulpverlening en de preventie ervan. In dit beleidsplan is vastgelegd hoe de gemeente de schuldhulpverlening in de praktijk verder uitwerkt. Figuur 1 bevat een overzicht van de besluiten c.q. projecten die in deze notitie worden toegelicht.
Selectieve instroom
Snelle door- en uitstroom
- Doorontwikkelen schuldpreventie
- Creëren intensievere samenwerking met vrijwilligers
- Segmenteren in intakefase
- Realiseren nauwere samenwerking met crediteuren
- Beperken wachttijd
- Voorzien in een aanbod van nazorg
Figuur 1: overzicht van besluiten
2
selectieve instroom en snelle door- en uitstroom te realiseren
De opbouw van voorliggend stuk is als volgt: Inleiding: ................................................................................................................................................2 2 Uitvoering vindt plaats in dynamische context.....................................................................................5 3 Sturen op instroom .............................................................................................................................6 4 Door en uitstroom.............................................................................................................................12 5 Het werkproces ................................................................................................................................13 6 Financieel kader................................................................................................................................13 7 Kwaliteitsborging...............................................................................................................................14 8 Resultaten.........................................................................................................................................15 9 Vervolgstappen ................................................................................................................................15 10 Bijlagen............................................................................................................................................16
3
1 schulddienstverlening is gericht op duurzame resultaten Met de inzet van schulddienstverlening beoogt de gemeente Wormerland twee doelen te bereiken. In de eerste plaats wil zij de inwoners die hun (problematische) schulden willen aanpakken maar dat niet kunnen ondersteunen om dat toch voor elkaar te krijgen. Daarnaast wil de gemeente, waar mogelijk, voorkomen dat problematische schuldsituaties leiden tot onnodige maatschappelijke kosten. De gemeente beschouwt (problematische) schuldsituaties in de eerste plaats als een probleem tussen een schuldenaar en diens crediteuren. Van schuldenaren verwacht de gemeente dan ook dat zij bereid zijn om keuzen te maken of concessies te doen als deze noodzakelijk zijn voor de aanpak van hun financiële problemen. Van crediteuren verwacht de gemeente dat zij zich in hun optreden verantwoordelijk gedragen. Hiermee wordt enerzijds bedoeld dat zij op een redelijke wijze bijdragen aan het voorkomen van problematische schuldsituaties door geen transacties aan te gaan waarvan is te voorzien dat die tot financiële problemen leiden. Anderzijds verwacht de gemeente van hen dat zij bij (problematische) schuldsituaties geen onnodige kostenverhogende maatregelen nemen en waar noodzakelijk voor een oplossing meewerken aan een gemeentelijke schuldregeling. Tegen de bovenstaande achtergrond hanteert Wormerland de onderstaande uitgangspunten bij de uitvoering van schulddienstverlening.
Uitgangspunten schulddienstverlening 1. Door in te zetten op preventie, vroegsignalering en nazorg draagt de gemeente bij aan het realiseren van financiële zelfredzaamheid, voorkomt zij het ontstaan van problematische schuldsituaties en beperkt zij de maatschappelijke kosten als gevolg van schuldsituaties; 2. Motivatie om de eigen situatie aan te pakken is de belangrijkste voorwaarde om schulddienstverlening te kunnen starten. Schuldenaren die een uitkering ontvangen, moeten hun reintegratie en schuldenproblematiek beide aanpakken. Schulddienstverlening en reintegratie worden voorwaardelijk voor elkaar; 3. De gemeente zet schulddienstverlening alleen in als verwacht mag worden dat dit bijdraagt aan een schuldenvrije toekomst en als het schuldenpakket geen schulden bevat die vanwege hun juridische aard een belemmering vormen; 4. Als de schuldenaar wel gemotiveerd is maar vanwege immateriële problemen niet op korte termijn in staat is om zich aan afspraken te houden, biedt de gemeente maximaal anderhalf jaar ondersteuning bij het betalen van de vaste lasten. Hiermee wordt escalatie in de primaire levenssfeer voorkomen; 5. Als crediteuren weigeren om mee te werken aan een schuldregeling, kan de gemeente de tot haar beschikking staande juridische instrumenten zoals een moratorium, kort geding of voorlopige voorziening inzetten om de medewerking af te dwingen.
4
2 Uitvoering vindt plaats in dynamische context Gemeenten voeren schulddienstverlening uit in een complexe en dynamische omgeving. Deze paragraaf bevat een korte toelichting op de belangrijkste actuele ontwikkelingen.
2.1 Verwacht wordt dat het aantal aanvragen stijgt Er wordt verwacht dat de behoefte aan schulddienstverlening gaat stijgen. Belangrijke indicatoren daarvoor zijn de nog steeds groeiende schuldenproblematiek onder jongeren en de steeds groter wordende druk van crediteuren.
2.2 Schuldsituaties worden steeds complexer Zeker de helft van de schuldenaren die hulp zoeken hebben niet alleen financiële problemen maar ook andere immateriële problemen. Ook de complexiteit van schuldsituaties neemt toe. Er is vaker sprake van steeds ingewikkelder multi-problematiek. Crediteuren worden steeds harder in hun opstelling en schuldenaren vragen steeds vaker om hulp voor complexe financiële producten zoals ingewikkelde aandelenpakketten of hypotheken. Naarmate een schuldsituatie complexer is, kost het de gemeente meer tijd om een passende oplossing te bieden.
2.3 Schulddienstverlening wordt een wettelijke taak Op 1 juli 2012 zal de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening van kracht worden, met uitzondering van de artikelen 5 en 11 van deze wet. Artikel 5 geeft de gemeente de bevoegdheid om een moratorium in te zetten. Artikel 11 is een aanpassing van de Wet op het financieel toezicht, die inhoudt dat banken de opdracht krijgen een verzoeker een basisbankrekening te verstrekken.
Betekenis van de wet voor de gemeente De inwerkingtreding van de wet heeft voor gemeenten een aantal consequenties. De belangrijkste zijn dat de gemeente moet voorzien in een integrale aanpak. Dit wil zeggen dat er in het aanbod van schulddienstverlening niet alleen aandacht is voor de financiële problematiek van een schuldenaar, maar ook voor eventuele – daarmee samenhangende - immateriële problematiek. Verder moet de gemeente voorzien in activiteiten in het kader van preventie en nazorg. Schuldenaren die zich melden voor hulp moeten binnen vier weken een intake krijgen. Als er sprake is van een crisissituatie, zoals een dreigende huisuitzetting, moet de intake binnen drie werkdagen plaatsvinden. Een belangrijk uitgangspunt van de wet is dat er sprake is van brede toegang. Dit uit zich onder meer in het gegeven dat ook natuurlijke personen die een eigen bedrijf hebben beëindigd een beroep mogen doen op schulddienstverlening. De gemeente houdt ruime beleidsvrijheid ten aanzien van de inrichting van de schulddienstverlening. De wet schrijft voor dat de gemeente in een beleidsplan onder meer vastlegt hoe zij de kwaliteit van de uitvoering borgt, wat de nagestreefde wachttijd is (met een maximum van vier weken) en wat de resultaten zijn die de gemeente wil behalen. De wet valt onder de werking van de Algemene wet bestuursrecht en een beschikking in het kader van schulddienstverlening zal dus vatbaar zijn voor bezwaar en beroep.
5
3 Sturen op instroom Om van schulddienstverlening een efficiëntere en meer doelgerichte voorziening te maken is het om te beginnen van belang dat de gemeente stuurt op de instroom. Om dat te doen zet Wormerland onder meer in op preventie, vroegsignalering (afspraken met woningbouwcorporaties en energiebedrijven) en ketensamenwerking (zie ook pagina 9). Ook voorziet de gemeente in een screening in de intakefase. Deze screening heeft onder meer als doel na te gaan of schuldenaren al eerder in behandeling waren, al dan niet gemotiveerd zijn of dat er juridische belemmeringen zijn voor het treffen van een schuldregeling. Door deze screening zorgt de gemeente er voor dat ze alleen probeert om een schuldregeling te treffen voor diegenen voor wie dat een duurzame oplossing kan bieden. Om te voldoen aan de nieuwe wettelijke eisen en de beoogde meer selectieve instroom te realiseren, is nog een aantal stappen nodig. De stappen die gezet moeten worden om de meer selectieve instroom te realiseren zijn: 1. Doorontwikkelen van het preventiebeleid en vroegsignalering 2. Segmenteren in de intakefase (=bepalen voor wie doen we wat) 3. Beperken wachttijd
3.1 Doorontwikkelen van het preventiebeleid en vroegsignalering De inspanningen vanuit de gemeente om het ontstaan van schulden te voorkomen waren vooralsnog beperkt. In de afgelopen jaren is vooral energie gestoken in het realiseren van een goed werkend systeem van voegsignalering. In dat kader heeft de gemeente samen met de woningcorporaties afspraken gemaakt. De afspraken houden in dat indien er een huurachterstand is van 3 of 4 maanden en voordat de vordering naar de deurwaarde wordt gestuurd de afdeling Sociale Zaken een signaal krijgt. Met dit signaal gaan de consulenten van Sociale Zaken bij het betreffende adres persoonlijk langs om de mogelijkheden van schuldhulpverlening via de SMD (Sociaal Raadlieden) aan te bieden. Signalen van energiebedrijven. Vanuit de energiebedrijven komt er een signaal binnen bij de afdeling Sociale Zaken indien iemand zodanige achterstanden krijgt dat er afsluiting van de energie dreigt. Voorheen werd er een brief gestuurd naar het betreffende adres met daarin de mogelijkheden van schuldhulpverlening. In samenwerking met de afdeling Sociale Zaken is er afgesproken dat er een meer proactieve houding nodig is om mensen met deze problematiek te bereiken. De afspraak is dat er fysiek een consulent van de afdeling Sociale Zaken bij het adres langsgaat om de brief persoonlijk af te geven en daarbij te vertellen dat de kosten nu nog handelbaar zijn. In samenwerking met de SMD wordt er in de gaten gehouden of personen zich ook daadwerkelijk gaan melden. De gemeente Zaanstad onderzoekt de haalbaarheid van een vrijwillige financiële quickscan voor mensen die zich melden voor een uitkering. Als er bij de aanvraag al sprake is van schulden kan worden nagegaan in hoeverre deze schulden problematisch zijn. Vervolgens kan worden onderzocht of schulddienstverlening noodzakelijk is. Wij houden nauwlettend in de gaten hoe de ontwikkelingen gaan rondom deze quickscan en bij een positief resultaat bekijken wij of gemeente Wormerland deze ook kan gaan invoeren. Een vraag voor schuldhulpverlening gaat in principe via een Sociaal Raadlid (SMD). Door een aanvraag via de SMD te laten lopen voorkomt de gemeente dat er onnodig een schulphulpverleningsaanvraag gedaan wordt. Een Sociaal Raadslid kan in een gesprek met de aanvrager onderzoeken of de schulden problematisch zijn of dat een andere actie beter passend is. Indien een schuld problematisch is, kan een Sociaal Raadslid direct nakijken of er eventuele vorderingen zijn die niet regelbaar zijn (zie ook bladzijde 8). Indien een aanvraag voor schuldhulpverlening de beste oplossing is, kan de SMD helpen met het invullen van de aanvraagformulieren en de aanvraag compleet te maken. Indien een de aanvrager om welke reden dan ook (nog) niet regelbaar is kan de SMD doorverwijzen naar bijvoorbeeld project thuisadministratie of een budgetbeheerder. Om voor deze procedure te kiezen voorkomt te gemeente dat er onnodig
6
aanvragen binnenkomen bij de afdeling schuldhulpverlening. Dit voorkomt wachttijden en zodoende wordt de aanvrager begeleid naar de juiste oplossing voor de schulden. De gemeente voorziet al een aantal jaren in een project thuisadministratie. Vrijwilligers bieden schuldenaren ondersteuning om de thuisadministratie van mensen op orde te krijgen en hun financiële verplichtingen na te komen. Verder zal de gemeente nagaan welke mogelijkheden er zijn om internet in dit kader in te zetten. Bijvoorbeeld door mensen met lichte schuldenproblematiek en/of een grote zelfredzaamheid te wijzen op internetsites zoals www.zelfjeschuldenregelen.nl waar betrouwbare partijen zoals het Nibud en de NVVK bij betrokken zijn Tevens zal gemeente Wormerland onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om bijstandsgerechtigden in te zetten als vrijwilliger voor het eenvoudig budgetteren. Vaak zijn de mensen die met een klein inkomen rond moeten komen het meest inventief in het vinden van oplossingen. Mensen met een klein inkomen weten vaak de weg die bewandeld dient te worden om wat extra inkomen te krijgen.
3.2 Segmenteren in de intakefase Het implementeren van de visie vraagt om segmentatie in de intakefase. Hiermee wordt bedoeld dat de gemeente in die fase nagaat wat er aan de hand is. Aan de hand van een analyse van de situatie wordt bepaald of en zo ja welke ondersteuning zij aan een schuldenaar aanbiedt. Met segmentatie bereikt de gemeente twee doelen die in lijn zijn met de visie. In de eerste plaats biedt segmentatie de mogelijkheid om alleen een traject schuldregeling op te starten als verwacht mag worden dat dit bijdraagt aan een schuldenvrije toekomst. Daarnaast biedt segmentatie de ruimte om schuldenaren die eerder gebruik maakten van de schulddienstverlening tijdelijk uit te sluiten. Bijvoorbeeld in situaties waarin de gemeente iemand al eerder in verband met schulden hielp. Hiermee onderstreept de gemeente dat schulddienstverlening in principe een eenmalige voorziening is.
Segmentatie vindt in twee stappen plaats Segmenteren gaat in twee stappen. In de eerste stap gaat de gemeente na of er redenen uit het verleden zijn om iemand tijdelijk niet toe te laten tot een traject schuldregeling. Hierbij wordt opgemerkt de gemeente de klant wel voorziet van advies, of (bijvoorbeeld) verwijst naar het maatschappelijk werk. Bij de groep die in principe in aanmerking komt voor een schuldregeling gaat de gemeente vervolgens na of er gezien het gedrag (motivatie, vaardigheden, aanwezige belemmeringen) en het schuldenpakket van de schuldenaar verwacht mag worden dat een schuldregeling kans van slagen heeft.
Stap 1: toetsing op toelatingscriteria Schulddienstverlening is in principe een eenmalige voorziening, waarmee de gemeente een schuldenaar ondersteunt om een problematische schuldsituatie op te lossen. Bij elke aanmelding zal de gemeente voortaan nagaan of iemand al eerder in behandeling was voor een schuldregeling, eerder gebruik maakte van een (wettelijke) schuldregeling en/of recent fraude met een uitkering pleegde. Als een van deze zaken van toepassing is dan sluit de gemeente de betreffende persoon uit van een hernieuwde poging. Voorgesteld wordt te spreken van recidive als iemand binnen vijf jaar na afloop van een eerder getroffen (en succesvol afgeronde) of tussentijdse beëindigde schuldregeling zich opnieuw aanmeldt voor een schuldregeling. Doet die situatie zich voor dan is dat een grond om schulddienstverlening te weigeren.
Stap 2: screening op gedrag en aard schuldenpakket
7
In de tweede stap gaat de gemeente na of verwacht mag worden dat een poging om een schuldregeling te treffen ook kans van slagen heeft. Zij doet dit door aan de hand van het zogenoemde Tilburgs model na te gaan of er belemmeringen voor een schuldregeling zitten in het gedrag of de aard van het schuldenpakket. De twee centrale vragen luiden: Is de schuldenaar regelbaar? En: Is de schuldsituatie regelbaar? Een ‘regelbare schuldenaar’ houdt zich (met hulp) aan afspraken en is gemotiveerd. Ook is hij bereid zich in te zetten om - indien mogelijk - meer inkomen te verwerven en ten gunste van crediteuren keuzen te maken in het bestedingspatroon. Een regelbare schuldsituatie wordt gekenmerkt door schulden die voor een schuldregeling in aanmerking komen. Daartegenover staat dat er schulden zijn die het treffen van een schuldregeling in de weg staan. Voorbeelden hiervan zijn een specifieke groep CJIB-schulden of schulden waarbij het door juridische procedures nog jaren duurt voordat duidelijk is hoe hoog de vordering is. Door de (on)regelbare schuldenaar af te zetten tegen het (on)regelbare schuldenpakket ontstaat een indeling in groepen waarvoor geldt dat de mogelijkheden die de gemeente heeft om met succes een schuldregeling te treffen varieert.
Voor schuldenaren bij wie sprake is van een combinatie van regelbaar gedrag en een regelbaar schuldenpakket probeert de gemeente een schuldregeling te treffen. In de andere situaties bepalen de omstandigheden van het geval wat de gemeente kan betekenen. Bij niet regelbaar gedrag zijn er soms steunstructuren te realiseren waardoor een schuldregeling toch mogelijk is (sociaal netwerk dat ondersteunt, vrijwilligers, beschermingsbewind). Bij een niet regelbaar pakket is een schuldregeling geen optie, maar kan de gemeente wel verwijzen naar een hulpverlenende instantie/ketenpartner die de klant kan leren om rond te komen van een langdurig laag inkomen (laag bijvoorbeeld vanwege beslag op het inkomen). Eventueel kan deze instantie overwegen om beschermingsbewind aan te vragen.
8
Motivatie en vaardigheden zijn heel bepalend Afgaand op de cijfers van andere gemeenten mag worden aangenomen dat ongeveer veertig procent van de schuldenaren op het moment van aanmelding in het groene deel van het kwadrant valt. Deze groep kan direct doorstromen naar een traject schuldregeling. Voor de anderen geldt dat hun gedrag op het moment van aanmelding onvoldoende regelbaar is. Recent onderzoek wijst uit dat er twee belangrijke variabelen zijn voor de kans dat iemand met goed gevolg een traject schuldregeling doorloopt: motivatie en vaardigheden. Dit inzicht leidt tot het besef dat het zinvol is om in de intakefase na te gaan in welke mate iemand gemotiveerd is, dat kan worden, of dat iemand het bij de aanmelding niet is en niet zal worden. Voor vaardigheden geldt dezelfde vraag. De combinatie van iemands motivatie en vaardigheden is bepalend voor de mogelijkheden die er zijn om een schuldenaar te ondersteunen. Daarbij is het van groot belang om te onderstrepen dat een tekort aan vaardigheden nooit een reden hoeft te zijn om iemand niet in behandeling te nemen. Een tekort op dat vlak is altijd te compenseren. In de eerste plaats door iemand nieuwe vaardigheden aan te leren. Mocht iemand om welke reden dan ook niet of onvoldoende leerbaar zijn, dan zijn er altijd mogelijkheden om het tekort te compenseren (familie, vrienden, vrijwilligers, beschermingsbewind etc.). Als iemand onvoldoende gemotiveerd is en als er geen reden is om te veronderstellen dat iemand dat met de juiste aanpak alsnog wordt, dan kan de gemeente nauwelijks iets voor een schuldenaar betekenen.
Ketenpartners hebben behoefte aan heldere criteria Ketenpartners hebben behoefte aan heldere criteria waar iemand, in termen van gedrag, aan moet voldoen om aan een traject schuldregeling te mogen beginnen. Om daar in te voorzien heeft de gemeente een lijst met criteria uitgewerkt waaraan iemand qua gedrag aan moet voldoen. Deze lijst is weergeven in een overzicht, zie bijlage. In nog te ontwikkelen beleidsregels zullen deze toelatingscriteria worden uitgewerkt. Hieraan zal een hardheidsclausule worden toegevoegd om in heel bijzondere gevallen de mogelijkheid te hebben iemand toe te laten als de omstandigheden daar aanleiding toe geven. In de beleidsregels wordt ook uitgewerkt dat schulddienstverlening kan worden geweigerd als belanghebbende een fraudeverleden heeft en daarmee de overheid financieel heeft benadeeld of al eerder gebruik heeft gemaakt van schulddienstverlening in het minnelijke of wettelijke traject. Door heldere criteria te formuleren voor de toegang tot een traject schuldregeling, creëert Wormerland de noodzakelijke randvoorwaarden om te komen tot de beoogde rolverdeling tussen schulddienstverlening en de keten. Schulddienstverlening biedt een aanpak om schulden op te lossen.
9
De keten kan ondersteuning bieden aan diegenen die nog niet in staat zijn om in te stromen opdat zij dat op een later moment wel kunnen.
10
Budgetbeheer wordt uitgevoerd in de opmaat naar of tijdens een schuldregeling Budgetbeheer is een voorziening die de gemeente aanbiedt aan schuldenaren die in aanmerking komen voor een schuldregeling of voor wie een dergelijke regeling is getroffen. Door budgetbeheer altijd in combinatie met budgetcoaching aan te bieden, is dit een tijdelijke voorziening (maximaal 6 – 12 maanden), die ondersteuning biedt in een leerproces. Als blijkt dat iemand niet voldoende leerbaar is om zelf zijn financiën te beheren kan betrokkene worden begeleid naar beschermingsbewind en wordt het inkomen door een bewindvoerder beheerd. De gemeente hervormt schulddienstverlening naar een voorziening die tijdelijk is. Daarbij past een keuze voor budgetbeheer als tijdelijke voorziening voor alleen diegenen die gebruik maken van een traject schuldregeling en wordt het budgetbeheer, voor klanten in de WSNP (Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen) of klanten die niet meer in een schuldregeling zitten, afgebouwd.
Financiële ondersteuning wordt uitgevoerd voorafgaand aan een poging schuldregeling Financiële ondersteuning (FO) is een voorziening waarin de gemeente tijdelijk inkomensbeheer aanbiedt (=een beperkte vorm van budgetbeheer) aan een ketenpartner die een schuldenaar begeleidt in verband met problematiek die een schuldregeling in de weg staat1. Met FO wordt in het voortraject naar een schuldregeling minimale financiële stabiliteit gecreëerd in de primaire levenssfeer (huur, energie, zorg, water). Het idee is dat die stabiliteit aan de schuldenaar een basis biedt om met ketenpartners zoals de GGZ, verslavingszorg, maatschappelijke opvang of het maatschappelijk werk er voor te zorgen dat hij in maximaal anderhalf jaar alsnog kan instromen in een traject voor schuldregeling. Financiële ondersteuning is een voorziening die een ketenpartner moet aanvragen en die alleen wordt verstrekt als er bij de schuldenaar sprake is van onvoldoende zelfredzaamheid om de financiën zelf te beheren. Financiële ondersteuning is een voorziening waarmee de gemeente ketenpartners ondersteunt om een schuldenaar te helpen ‘schuldregelingsklaar’ te worden. Uit dien hoofde wordt van de betreffende ketenpartner verwacht dat deze –vanzelfsprekend binnen de privacywetgeving- de gemeente op de hoogte houdt van de voortgang. Als op enig moment blijkt dat de schuldenaar binnen de vooraf afgesproken termijn niet in staat zal zijn om aan de startstreep van een schuldregeling te verschijnen, dan wordt de financiële ondersteuning voortijdig beëindigd. De FO wordt in overleg met de ketenpartners uitgewerkt en afgestemd.
3.3 Beperken wachttijd De wet gemeentelijke schuldhulpverlening schrijft voor dat de wachttijd voor een intake maximaal vier weken bedraagt. In aanvulling daarop schrijft de wet voor dat de gemeente zelf moet bepalen wat het eigen streven is ten aanzien van de wachttijd. Wormerland heeft de wachttijd in het afgelopen jaar teruggebracht van 17 naar 0 weken.
Gezinnen met minderjarige inwonende kinderen krijgen voorrang Op grond van de wet gemeentelijke schuldhulpverlening moet de gemeente bepalen hoe zij omgaat met gezinnen met minderjarige inwonende kinderen. Wormerland zal deze groep gezinnen voorrang geven bij de aanmelding. De reden dat de gemeente uit hoofde van de wet straks moet aangeven wat zij doet ten behoeve van kinderen, is dat het rijk hiermee de effecten van sociale uitsluiting zoveel mogelijk wil beperken. Immers, voor kinderen is opgroeien in een problematische schuldsituatie te vergelijken met opgroeien in armoede.
1
Het verschil met budgetbeheer is dat in budgetbeheer naast de vaste lasten ook wordt gereserveerd voor de kosten van levensonderhoud en de aflossing van de schulden.
11
4 Door- en uitstroom Schulddienstverlening is een tijdelijke voorziening. Zoals eerder opgemerkt is het doel om inwoners van Wormerland te ondersteunen bij het aanpakken van hun financiële problemen en waar mogelijk maatschappelijke kosten te voorkomen. Bij deze doelen past een aanpak die gericht is op snelle dooren uitstroom. In de dagelijkse uitvoeringspraktijk zijn er drie factoren die de snelheid van door- en uitstroom bepalen: de manier waarop de gemeente werkt, de opstelling en het gedrag van schuldenaren en de opstelling en het gedrag van crediteuren. Door ten aanzien van alle drie deze factoren een aantal stappen te zetten, stimuleert de gemeente een snelle door- en uitstroom. De stappen die de gemeente daarvoor wil zetten zijn: 1. Creëren van intensievere samenwerking met vrijwilligersorganisaties 2. Nagaan mogelijkheden voor nauwere samenwerking met crediteuren 3. Voorzien in een aanbod van nazorg
4.1 Creëren van intensievere samenwerking met vrijwilligersorganisaties In 2010 heeft de rijksoverheid een subsidie van 5 miljoen euro beschikbaar gesteld aan veertien landelijk werkende vrijwilligersorganisaties. Partijen zoals Humanitas, Schuldhulpmaatje, de ANBO en Vluchtelingenwerk kregen hierdoor de mogelijkheid om projecten op te zetten waarin vrijwilligers een rol spelen bij de aanpak van de schuldenproblematiek. Door schuldenaren te helpen hun administratie te ordenen en op een rij te zetten bij wie iemand schulden heeft, kunnen vrijwilligers een belangrijke rol spelen in de doorstroom. Dankzij hun inzet hoeven schulddienstverleners in bepaalde situaties aanmerkelijk minder lang op de juiste stukken te wachten. Dit draagt bij aan kortere doorlooptijden. De gemeente Wormerland werkt al met vrijwilligers. Zoals opgemerkt in paragraaf 3.1 lopen er een aantal projecten w.o. thuisadministratie. Door na te gaan of er meer mogelijkheden zijn om vrijwilligers te betrekken bij de uitvoering van schulddienstverlening probeert de gemeente de doorstroom te bevorderen.
4.2 Nagaan mogelijkheden voor nauwere samenwerking De wet gemeentelijke schuldhulpverlening biedt gemeenten de mogelijkheid om een zogenaamd breed moratorium in te zetten als crediteuren het treffen van een schuldregeling belemmeren. Dit moratorium (ook wel incassostop genoemd) moet de gemeente aanvragen bij de rechter. Als het breed moratorium wordt toegekend, moeten crediteuren hun incassomaatregelen zes maanden staken. Bij de uitvoering van schulddienstverlening stelt de gemeente zich op als intermediair. Hierbij past dat zij zoveel mogelijk op basis van wederzijdse instemming handelt. In die context zijn goede samenwerkingsafspraken passender dan de wettelijke dwang van een moratorium. In de huidige praktijk gaat er veel tijd ‘verloren’ met het wachten op antwoord van (enkele) crediteuren. Goede samenwerkingsafspraken over reactietermijnen bij het opvragen van saldi of verzoeken om medewerking aan een schuldregeling kunnen bijdragen aan een kortere doorlooptijd (en dus de doorstroom bevorderen). De gemeente zal nagaan welke mogelijkheden er zijn om in aanvulling op de reeds bestaande afspraken met de woningcorporatie afspraken met andere crediteuren te maken die kunnen bijdragen aan snelle doorstroom . Hiermee probeert zij de inzet van het moratrium tot een minimum te beperken.
12
4.4 Voorzien in een aanbod van nazorg De wet gemeentelijke schuldhulpverlening stelt als eis dat de gemeente voorziet in nazorg. In de basis kan nazorg beschouwd worden als een bijzondere vorm van preventie. In beide gevallen is het doel om te voorkomen dat er (opnieuw) financiële problemen ontstaan. Op dit moment voorziet Wormerland niet in een aanbod van nazorg. Door een voorstel hiervoor uit te werken en dat op te nemen in het op te stellen preventieplan, kan de gemeente voorzien in een integraal preventie- en nazorg beleid. Een passend aanbod van nazorg draagt bij aan duurzame resultaten. Door schuldenaren die dat nodig hebben – tijdelijk – ondersteuning aan te bieden om niet terug te vallen, verkleint de kans op recidive. Dat is van belang in de context waarin de gemeente strenge toelatingseisen stelt aan schuldenaren die al eerder in behandeling waren.
5 Het werkproces Het Zaanse werkproces bestaat uit een aantal stappen. De belangrijkste stappen zijn: preventie en vroegsignalering, intakefase, stabilisatie en oplossen schuldsituatie en als laatste nazorg.
6 Financieel kader Gemeente Wormerland heeft de uitvoering van de schulddienstverlening volledig uitbesteed aan Zaanstad. Elk jaar wordt er een bedrag van € 25.000,- aan de gemeente Zaanstad vergoed voor de uitvoering van de schulddienstverlening. Dit plan heeft geen consequenties voor het budget. Het preventiebeleid moet binnen de bestaande en reeds gebudgetteerde middelen ontwikkeld worden.
13
7 Kwaliteitsborging De wet gemeentelijke schuldhulpverlening schrijft voor dat de gemeente in haar beleidsplan opneemt hoe zij borgt dat de uitvoering van goede kwaliteit is. Deze paragraaf bevat de uitwerking hoe Wormerland daar in voorziet.
7.1 Gedragscodes van de NVVK De met de uitvoering voor schuldhulpverlening belaste gemeente Zaanstad is lid van de NVVK. Dit is de branchevereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren. Leden van de NVVK zijn gehouden om te werken volgens gedragscode Schuldregeling en de gedragscode Budgetbeheer.
7.2 Inzet gekwalificeerde consulenten De gemeente zet in het proces van schulddienstverlening alleen medewerkers in die een relevante opleiding hebben of op andere gronden aantoonbaar geschikt zijn. Diegenen die (nog) niet beschikken over alle vaardigheden en competenties worden daar in geschoold.
7.3 Voorzien in professionele werkomgeving Gekwalificeerde medewerkers zijn een voorwaarde, maar niet voldoende om te voorzien in kwalitatief goede schulddienstverlening. Dat vraagt ook een professionele werkomgeving. Schulddienstverlening zorgt, door bijvoorbeeld intervisie en bijscholing, dat de medewerkers zich permanent ontwikkelen. Hierdoor blijven zij op de hoogte van actuele ontwikkelingen die relevant zijn voor de uitoefening van hun vak.
7.4 Gebruik doordachte managementinformatie Kwaliteit borgen vindt plaats vanuit het hart van de organisatie. De consulenten en de afdeling zijn daarin cruciaal. Maar ook het management speelt hier een belangrijke rol bij. Door doordachte managementinformatie te verzamelen is er goed inzicht in de resultaten van de afdeling. Dat inzicht biedt de organisatie de mogelijkheid om permanent te sturen op kwaliteit en kwaliteitsverbetering.
7.5 Klachtenprocedure Bij elke organisatie gaat er wel eens iets niet goed. Dat is geen probleem als fouten of missers maar goed worden opgelost. Een laagdrempelige en effectieve klachtenprocedure is van belang voor schuldenaren en tegelijkertijd voor management en bestuur een goede thermometer van de uitvoering. Schulddienstverlening valt onder de reguliere klachtenprocedure van de gemeente.
14
8 Resultaten In deze paragraaf is uitgewerkt welke resultaten Wormerland met de inzet van schulddienstverlening wil bereiken. Door in het beleidsplan te voorzien in de te behalen resultaten, voorziet Wormerland ook op dit punt aan de eisen die de wet gemeentelijke schuldhulpverlening aan de gemeente stelt.
Wat is het doel Stijging slagingspercentage (verhouding aantal pogingen tot een schuldregeling ten opzichte van aantal akkoorden) Stijging succesvolle afrondingen schuldregelingen (verhouding aantal opgestarte schuldregelingen aantal schuldenaren die deze met schone lei afsluiten) Verbeteren samenwerking met crediteuren Wachttijden zijn teruggebracht
De werkprocessen worden zo ingericht dat daarmee de doorlooptijden goed kunnen worden ingeschat
Meedoen aan een landelijke benchmark schulddienstverlening
Wat is het resultaat Slagingspercentage stijgt in de periode tot 2015 naar minimaal 65 procent
Hoe te meten Management informatie
Percentage succesvolle afrondingen bedraagt in 2013 minimaal 65 procent
Managementinformatie
In 2012 worden er nadere samenwerkingsafspraken opgesteld In 2012 bedraagt de wachttijd voor schuldhulpverlening maximaal vier weken. Een meting op doorlooptijden van de afspraken die hierover met de klant gemaakt zijn voor het vaststellen van de hulpvraag. Presteren op het landelijk gemiddelde
Inventarisatie samenwerkingsafspraken Managementinformatie
Managementinformatie leggen naast inhoud plannen van aanpak
Via deze benchmark
9 Vervolgstappen In de voorgaande paragrafen zijn een aantal activiteiten genoemd die de komende tijd worden opgepakt. Voorliggende paragraaf bevat een samenvatting van de genoemde activiteiten. Zij worden dit of volgend jaar uitgewerkt en bestuurlijk vastgesteld. In het derde kwartaal van 2012 nader uitwerken hoe de invulling wordt gegeven aan preventie en nazorg. - Voor 1 oktober 2012 beleidsregels vaststellen over de toelatings- en uitsluitingscriteria, inclusief een hardheidsclausule, als een beroep wordt gedaan op schulddienstverlening. Daarin wordt in ieder geval opgenomen hoe te handelen als belanghebbende al eerder gebruik heeft gemaakt van schulddienstverlening zowel in het minnelijke als in het wettelijke traject en/of fraude heeft gepleegd;
15
10 Bijlagen Toelatingseisen schulddienstverlening
16
Het werkproces
Belangrijkste aspecten van het proces De organisatie van de schulddienstverlening is zo ingericht dat de gemeente een zo licht mogelijke ondersteuning biedt. Concreet betekent dit dat zij in de eerste plaats probeert om de inwoners van Wormerland die om hulp vragen met advies op weg te helpen (stap 4). Mocht de problematiek daarvoor te ingewikkeld zijn, dan gaat de gemeente door middel van een integrale intake (stap 3) na welke intensievere ondersteuning nodig is. Indien de schuldsituatie aanleiding geeft om een schuldregeling te overwegen, gaat de gemeente na of verwacht mag worden dat de schuldenaar daartoe in staat is. Voorwaarden om een schuldregeling te kunnen doorlopen zijn dat de schuldenaar drie jaar lang kan en wil rondkomen van een inkomen onder het sociaal minimum, geen nieuwe schulden maakt en zich maximaal inspant om een zo hoog mogelijk inkomen te verwerven. Mocht een inwoner op het moment van aanmelding nog niet in staat zijn om een schuldregeling te doorlopen, maar daar binnen een periode van maximaal anderhalf jaar – met de nodige hulp - wel aan toe zijn, dan biedt de gemeente tijdelijk financiële ondersteuning opdat de inwoner de tijd krijgt om voor te sorteren. Door te voorzien in tijdelijke ondersteuning onderschrijft de gemeente dat er situaties zijn waarin schuldenaren een handje geholpen moeten worden om in te stromen.
17
Begrippen Aflossingscapaciteit De aflossingscapaciteit is het inkomen minus de vaste lasten en levensonderhoud. Beschermingsbewind: Kan worden aangevraagd voor mensen die door hun lichamelijke of geestelijke toestand tijdelijk of blijvend niet in staat zijn hun financiële belangen te behartigen. Een bewindvoering kan worden uitgevoerd door professionele organisaties of door een particulier. Een bewindstelling wordt uitgesproken door de rechtbank. Financiële Ondersteuning: Deze dienst kan worden aangevraagd door een ketenpartner die de klant begeleidt in verband met problematiek die een schuldregeling in de weg staat, bijvoorbeeld verslaving of psychische problemen. Deze dienst kan gedurende maximaal anderhalf jaar worden aangeboden. Financiële Ondersteuning (FO) is een beperkte vorm van budgetbeheer. Bij FO worden de vaste lasten voor huur/hypotheek, energie, water en zorgverzekering doorbetaald. Het restant van het inkomen wordt vervolgens doorbetaald naar de klant. Er wordt niet gereserveerd voor de kosten van levensonderhoud of andere posten. Minnelijke schuldregeling Het minnelijk traject is een schulddienstverleningstraject waarin wordt geprobeerd schulden buiten de rechter om te schikken. Problematische schulden Er is sprake van een problematische schuld wanneer de som van de geëiste maandelijkse aflossingen op schulden en betalingsachterstanden hoger is dan de aflossingscapaciteit. Wanneer er bedreigende schulden zijn bijvoorbeeld huur/hypotheek, energie, zorgverzekering, openbare verkoop roerende zaken. Er aantoonbaar een of meerdere schuldeisers niet bereid zijn een betalingsregeling te treffen. Schuldbemiddeling en Saneringskrediet Bij een saneringskrediet worden de schuldeisers in één keer afgekocht voor een deel van de totale vordering gebaseerd op de op dat moment geldende afloscapaciteit van de klant. Voor het totaal van de aflossingen wordt door de gemeente een lening verstrekt waaruit de schuldeisers worden betaald. Bij een schuldbemiddeling wordt gedurende 3 jaar een percentage gereserveerd/ afgelost op alle vorderingen. De hoogte van de uiteindelijke reservering (aflossing) kan variëren, afhankelijk van de inkomensontwikkeling van de schuldenaar. Schone lei Wanneer schuldenaar zich gedurende het minnelijke en wettelijke schuldsaneringstraject WSNP maximaal inspant om zoveel mogelijk inkomsten te generen ter aflossing van zijn schulden, worden eventuele restschulden (na uitdeling) onder verlening van de zogenaamde schone lei niet langer afdwingbaar voor de schuldeisers. Ook als er binnen dit wettelijke traject geen enkele mogelijkheid is om ook maar iets van de schulden af te lossen bijvoorbeeld doordat de ruimte in het inkomen niet eens voldoende is om de bewindvoerder te betalen kan een schone lei worden afgegeven. De schone lei verklaring wordt afgegeven door de rechtbank. Schulddienstverlening Schulddienstverlening omvat het totaal van advisering, budgetbeheer/ coaching, Financiële ondersteuning, preventie/nazorg, schuldbemiddeling/sanering verwijzing, toeleiding en ondersteuning naar het wettelijke traject WSNP, toeleiding naar beschermingsbewind etc. Schuldenvrije toekomst Hierbij wordt aan de hand van de schuldensituatie, motivatie en gedrag een inschatting gemaakt of de klant is in staat om na het traject van schulddienstverlening het eigen inkomen zodanig te beheren dat er geen problematische schulden meer ontstaan. WSNP Wet schuldsanering natuurlijke personen. Kan worden aangevraagd bij de rechtbank als meerdere schuldeisers weigeren mee te werken aan een minnelijke schuldregeling.
18
