Beleidsplan 2015-2017
Jenevermuseum
2
INHOUDSOPGAVE Voorwoord
4
1.
5
1.1. 1.2.
2. 2.1.
2.2.
2.3.
3. 3.1. 3.2. 4. 4.1. 4.2.
4.3.
Procesbeschrijving van de beleidsplanning Plan van aanpak en gehanteerde methodiek Concreet: evaluatie vorige beleidsperiode 2009-2014 / beleidsvoorbereidend werk en finalisering van het beleidsplan 2015-2017 Interne analyse: beschrijving van de museumwerking
5.1. 5.2. 5.3.
7
2.1.1. 2.1.2. 2.1.3.
7 7 7
Oprichting Collectie Museumconcept, bezoekersparcours en tijdelijke tentoonstellingen
De vier museumfuncties
8
2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4.
8 8 9 9
Verzamelen Bewaren Onderzoeken Informeren en presenteren
Management: organisatie en middelen
9
2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 2.3.4.
Organisatiestructuur Personeel Financiële middelen Infrastructuur
9 10 10 10
Analyse van de afgelopen beleidsperiode 2009 – 2014
12
Evaluatie van de missie en visie 2009 – 2014 Evaluatie van de strategische en de operationele doelstellingen
12 12
Externe analyse: stakeholdersanalyse en omgevingsnanalyse
20
Stakeholdersanalyse Omgevingsanalyse
20 23
4.2.1. 4.2.2. 4.2.3. 4.2.3.
23 24 25 25
Sociaaleconomische trends Technologische en communicatieve trends Wetgevende context en regelgeving Beleidsplan stad Hasselt
SWOT-analyse en -besluiten
26
Inhoud / collectiebeleid / publiekswerking en communicatie Organisatorisch Maatschappelijke trends en invloeden
Missie, visie en doelstellingen
28 28 29 Baseline Fundamenten van de visie Conclusie: beleidsprioriteiten
Strategische en operationele doelstellingen 5.4.1.
Beleidsplan 2015 – 2017
26 26 27 28
Inleiding Missie Visie 5.2.1. 5.2.2. 5.2.3.
5.4.
7
Het Jenevermuseum en zijn collectie
4.3.1. 4.3.2. 4.3.3 5.
5 6
Strategische doelstelling 01 – collectiebeleid: Verdere ontwikkeling van de eigen expertise
Jenevermuseum
29 30 31 32 32
Have a drink, it’s educational.
3
Operationele doelstelling 01.01: Operationele doelstelling 01.02: Operationele doelstelling 01.03: Operationele doelstelling 01.04: Operationele doelstelling 01.05: 5.4.2.
verzamelen inventariseren en bewaren onderzoeken digitaal ontsluiten immaterieel erfgoed (ICE)
Strategische doelstelling 02 – publiekswerking en communicatie: Elke bezoeker telt
32 32 33 33 33 33
Operationele doelstelling 02.01: Hasselt en Jenevermuseum, 34 Trots op elkaar Operationele doelstelling 02.02: België en jenever, onlosmakelijk 34 met elkaar verbonden Operationele doelstelling 02.03: building a community 34 5.4.3.
Strategische doelstelling 03 – museummanagement / organisatie Investeren in hostmanship / investeren in netwerking Operationele doelstelling 03.01: levenslang bijleren Operationele doelstelling 03.02: maximaliseren van de fysieke toegankelijkheid van de museumsite Operationele doelstelling 03.03: uitbouwen van het eigen museumnetwerk
6. 6.1. 6.2. 6.3. 6.4.
7. 7.1. 7.2. 8.
Financiële meerjarenplanning
34
34 35
35
36
Verwachte uitgaven / ontvangsten stad Hasselt voor Jenevermuseum Verwachte uitgaven stad Hasselt voor gedeelde museumstaf en museumdepot Verwachte uitgaven / ontvangsten vzw Nationaal Jenevermuseum Hasselt Toelichting bij de meerjarenbegroting
36 37 39 40
6.4.1. 6.4.2. 6.4.3.
40 40 40
Algemene toelichting Toelichting bij de meerjarenbegroting inrichtende overheid Toelichting bij de meerjarenbegroting ondersteunende organisatie
Opvolging
41
Implementatie Evaluatie en bijsturing
41 41
Overzicht van de bijlagen
Beleidsplan 2015 – 2017
42
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
4
VOORWOORD Het Jenevermuseum staat voor een scharnierpunt in zijn werking. De afgelopen jaren werd er door museummedewerkers en museumbestuurders hard gewerkt aan een grondige actualisering van het inhoudelijke museumconcept, een volledige herinrichting van de scenografie en het bezoekersparcours, en een heroriëntatie van de communicatiestrategie. Om dit te realiseren werd er aanzienlijk geïnvesteerd door de stad Hasselt, de museumvzw en de ondersteunende overheden, met name de provincie Limburg en Toerisme Vlaanderen. Het nieuwe concept is er, het museum is heringericht en de communicatiestrategie voor de komende jaren is uitgetekend. Een collectieplan, een calamiteitenplan, een strategisch plan voor publieksbemiddeling en een communicatieplan zijn beschikbaar. De combinatie van al deze elementen zal vast en zeker haar werk doen de komende jaren, maar het herinrichtingproject mag geen eindpunt betekenen in een beweging die al vele jaren geleden is ingezet. Een nieuwe museale opstelling is niet voldoende om een museumwerking actueel en dynamisch te houden. Er zal voortdurend ingezet moeten worden op evaluatie en bijsturing waar nodig. Het verder uitbouwen van de publiekswerking in functie van het nieuwe concept en hierover strategisch en dus efficiënt communiceren is een tweede prioriteit die enkel mogelijk is als het eigenlijke museumverhaal voortdurend de interactie aangaat met de bezoeker. In dit verband zijn de uitbouw en digitale ontsluiting van de museumcollectie en het daarbij aansluitende, wetenschappelijk onderzoek primordiaal. Tot slot valt of staat een museumwerking met de mensen die er dag in dag uit in meerdere of mindere mate mee bezig zijn: bestuurders, medewerkers, vrijwilligers, gidsen, partners … én bezoekers. Zij zorgen voor een draagvlak voor het museum. Zij dragen het verhaal van het museum uit en creëren op die manier een dynamiek die cruciaal is voor de levensvatbaarheid van het museum. Dit beleidsplan is bijgevolg tot stand gekomen via een traject dat meer dan een jaar geleden van start gegaan is. Dankzij de input van velen biedt dit plan heel wat strategische en operationele bouwstenen waarmee we de komende jaren aan de slag kunnen. Het gaat om inzichten en actiepunten waarvan we overtuigd zijn dat ze nog meer dan ooit tevoren de werking van het Jenevermuseum optimaliseren en kunnen laten doorgroeien tot een supraregionale erfgoedspeler waar men niet om heen kan. Dank aan iedereen die hieraan bijgedragen heeft en nog zal bijdragen.
Davy Jacobs Conservator Jenevermuseum
Beleidsplan 2015 – 2017
Patrick Reygel Voorzitter vzw Nationaal Jenevermuseum Hasselt
Jenevermuseum
Karolien Mondelaers Schepen stad Hasselt Cultuur, Toerisme, Onderwijs
Have a drink, it’s educational.
5
1. PROCESBESCHRIJVING VAN DE BELEIDSPLANNING 1.1. PLAN VAN AANPAK EN GEHANTEERDE METHODIEK De brochure Het beleidsplan voor musea | Inspiratie en voorbeelden in 7 omslagen, uitgegeven in 2013 door FARO vormde de theoretische leidraad in het traject beleidsplanning van het Jenevermuseum. De eerder opgedane ervaring van de museumstaf bij de opmaak van vroegere beleidsplannen zorgde ermee voor dat dit traject op een gestructureerde en efficiënte manier kon verlopen. Toch is dit traject van beleidsplanning geen traject van de afgelopen maanden, maar wel van de afgelopen jaren. Naar aanleiding van de herinrichting van de permanente museumpresentatie werden het museumprofiel, het museumconcept en het museumimago grondig geanalyseerd (SWOT) en geëvalueerd door de museummedewerkers, de museumbestuurders en verschillende stakeholders. Vervolgens werd verschillende keren gebrainstormd binnen staf en bestuur over de invulling van de vernieuwde missie en visie op het museum en de daaruit voortvloeiende aanpak van de museumwerking. Bovendien legde het museum de afgelopen twee jaren, quasi parallel met het herinrichtingsproject, een traject af dat uitmondde in een strategisch communicatieplan op basis van het nieuwe museumconcept. Binnen dit traject, dat begeleid werd door bureau EST., werd een uitgebreide omgevingsanalyse uitgevoerd en werden stakeholders uit zeer diverse disciplines bevraagd naar het profiel en de propositie van het museum. Dit leverde een tweede SWOT-analyse op, die samen met de resultaten van de eerste evaluaties en analyses verwerkt werden en resulteerden in het hier voorliggende beleidsplan. Het beleidsplanningstraject werd gecoördineerd door de museumconservator. Hij stelde de timing op, de agenda van de verschillende bijeenkomsten en bereidde de swotanalyses en de brainstormsessies voor en begeleidde deze. De museumconservator en het bureau EST. stelden ook de sneuveldocumenten op die voor feedback werden voorgelegd aan de museumstaf, de museumbestuurders en andere stakeholders. De resultaten van de verschillende swot- en brainstormsessies werden door de conservator samengebracht, gefilterd en verwerkt tot conclusies die het toekomstige beleid moeten voeden. Op basis van alle verzamelde informatie formuleerde de museumconservator een voorstel tot bijgestuurde missie, een vernieuwende visie, alsook de strategische en operationele doelstellingen met hun resultaatsindicatoren. Deze doelstellingen werden in de mate van het mogelijke SMART geformuleerd. Bij de redactie van de teksten werd op zeer regelmatige basis teruggekoppeld naar de stafmedewerkers en de museumbestuurders. Bovendien werd er feedback gevraagd aan de provinciale museumconsulente. Het uiteindelijke beleidsplan werd ter goedkeuring voorgelegd aan het college van burgemeester en schepenen van de stad Hasselt en de raad van bestuur van de vzw Nationaal Jenevermuseum Hasselt.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
6
1.2. CONCREET: EVALUATIE VORIGE BELEIDSPERIODE 2009-2014 / BELEIDSVOORBEREIDEND WERK EN FINALISERING VAN HET BELEIDSPLAN 2015-2017
22 januari 2013 swotanalyse publieksonthaal door het museumpersoneel 21 maart 2013 swotanalyse van de museumwerking en evaluatie van de missie, visie, strategische en operationele doelstellingen van de vorige beleidsperiode door de raad van bestuur van de vzw Nationaal Jenevermuseum Hasselt 4 februari, 20 februari, 14 maart, 21 maart, 23 april, 7 mei, 28 mei, 12 juni, 28 juni, 3 september brainstorm – en werkvergaderingen met de (gedeeltelijke) museumstaf onder begeleiding van bureau EST. m.b.t. de omgevingsanalyse, swotanalyse, museumprofiel en museumpropositie, bezoekersprofielen, enz. april – mei 2013 stakeholdergesprekken onder begeleiding van bureau EST. met: o Lieven Stevens, commercieel directeur van Etn. P. Bruggeman Distillers nv (Gent); o Christel Putzeys, coördinator Vlaanderen Lekker Land voor de provincie Limburg; o Peter Berx, initiatiefnemer stokerij ’t Stookkot (Hasselt), educatief medewerker onthaal- en bezoekerscentrum Lieteberg (Zutendaal); o Leen Scheelen, diensthoofd Toerisme Hasselt; o prof. Peter Scholliers, docent vakgroep geschiedenis VUB, voorzitter ETWIE vzw, directeur onderzoeksgroep FOST (Social and Cultural FOod STudies); o Jo Van Caenegem, consultant bij VLAM vzw (Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing). 10 februari 2014 brainstorm en verfijning van de missie en visie door het dagelijks bestuur van de vzw Nationaal Jenevermuseum 18 februari 2014 evaluatie van de missie, visie, strategische en operationele doelstellingen van de vorige beleidsperiode en brainstorm en verfijning van de museummissie door de museumstaf 25 februari 2014 brainstorm en verfijning van de strategische doelstellingen door de museumstaf 4 maart 2014 brainstorm en verfijning van de strategische doelstellingen door de museumstaf 10 maart 2014 bespreking en goedkeuring van de missie, visie en strategische doelstellingen door de raad van bestuur van de vzw Nationaal Jenevermuseum Hasselt 14 april 2014 bespreking en goedkeuring van de operationele doelstellingen door het dagelijks bestuur van de vzw Nationaal Jenevermuseum Hasselt 24 april 2014 goedkeuring van het Beleidsplan 2015-2017 door het college van burgmeester en schepenen 12 mei 2014 goedkeuring van het Beleidsplan 2015-2017 de raad van bestuur van de vzw Nationaal Jenevermuseum Hasselt 14 mei 2014 indiening van het beleidsplan bij de provincie Limburg (en de Vlaamse Gemeenschap)
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
7
2. INTERNE ANALYSE: BESCHRIJVING VAN DE MUSEUMWERKING 2.1. HET JENEVERMUSEUM EN ZIJN COLLECTIE 2.1.1. Oprichting Midden jaren 1970 ontstond er belangstelling voor het industriële verleden en de getuigen ervan. In Hasselt concentreerde de aandacht de zich op de jeneverindustrie die, zeker in de 19 eeuw, het sociale en economische leven van de stad bepaalde. Concreet vertaalde deze belangstelling zich in acties van gedreven particulieren rond de vervallen en met sloop bedreigde stokerij Stellingwerff/Theunissen in de Witte Nonnenstraat. De uitzonderlijke industrieelarcheologische waarde van het gebouwencomplex werd gehonoreerd in augustus 1975 toen het bij Koninklijk Besluit als eerste industrieel monument in België werd beschermd. In 1979 kocht het stadsbestuur het gebouwencomplex om er een jenevermuseum in onder te brengen. De restauratie, gerealiseerd met Europese, provinciale en rijkstoelagen, startte in het voorjaar 1983 en werd in juli 1987 voltooid. Van bij de aanvang kanaliseerde het stadsbestuur de belangstelling voor het onderwerp door de oprichting van de vzw Nationaal Jenevermuseum Hasselt te stimuleren (1980). Deze vzw kreeg verregaande inhoudelijke bevoegdheden. Zij startte met het samenstellen van een collectie en presenteerde deze in tijdelijke tentoonstellingen, aanvankelijk buitenshuis en van 1982 tot 1987 in het vroegere Grauwzustersklooster aan de Thonissenlaan. 2.1.2. Collectie De museumcollectie omvat ca. 22.000 collectiestukken. Deze stukken hebben betrekking op hetzij de geschiedenis van het Belgische gedistilleerd, hetzij het distillatieproces (van de vroegste sporen van distillatietechnieken tot de modernste stookapparatuur), hetzij de sociale en economische implicaties van de Belgische productie en consumptie van gedistilleerd. de De kerncollectie bestaat uit de 19 -eeuwse stookinstallatie (beschermd in 2005), een molenstoel en een stoommachine, die ervoor zorgen dat het museum zijn eigen jenevers en likeuren kan produceren. Tot de belangrijkste deelcollecties behoren de uitzonderlijke verzameling affiches en etiketten voor jenever en likeur en de collectie flessen, stopen, jenever- en likeurglazen. In België is deze collectie, die een authentiek stuk industriële Belgische geschiedenis beschrijft, origineel en uniek. In Nederland bevindt er zich een gelijkaardige collectie in het Jenevermuseum in Schiedam dat zich toespitst op het Nederlands gedistilleerd. 2.1.3. Museumconcept, bezoekersparcours en tijdelijke tentoonstellingen In 2013 – 2014 werd het museumconcept herzien in functie van de herinrichting en actualisering van de permanente museumpresentatie. Waar in het vorige museumconcept het accent hoofdzakelijk lag op het technologische en biochemische verhaal van het productieproces ‘van korrel tot borrel’ en er in beperkte mate aandacht werd geschonken aan de sociaaleconomische context, helt de balans in het nieuwe concept over naar het sociaaleconomische en historische aspect van het bredere jeneververhaal. Dit laat ook toe om fysiek én virtueel meer collectiestukken te tonen dan voorheen. Een bijkomend aspect dat in het vorige concept niet verwerkt zat is de smaakbeleving rond jenever. Zo wordt in het museumparcours aandacht besteed aan het metabolisme van alcohol, het uitgebreide smakenpallet van het actuele jeneveraanbod en de manier waarop jenever het best bewaard, geschonken en gedronken kan worden. Deze insteek biedt eveneens de mogelijkheid om het jeneververhaal in een breder Europees en internationaal kader te plaatsen, het product te positioneren ten opzichte van andere gedistilleerde dranken zoals o.a. wodka, whisky en gin en aandacht te schenken aan de verschillende Europese jeneverappellaties. Stricto sensu kan het concept van het museumparcours als volgt samengevat worden:
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
8
Productieruimtes Tentoonstellingsruimtes Ervaringsruimtes
> > >
de ruimte vertelt de collectie vertelt het product vertelt
> > >
van korrel tot borrel jenever door de eeuwen heen de smaak van jenever
In het nieuwe concept werd ook een multifunctionele ruimte voorzien aan het einde van het bezoekersparcours. Deze ruimte kan gebruikt worden voor tijdelijke tentoonstellingsprojecten. Binnen het nieuwe museumconcept zal er vooral gekozen worden om dossiertentoonstellingen uit te werken waarbij de eigen collectie steeds het uitgangspunt is. 2.2. DE VIER MUSEUMFUNCTIES 2.2.1. Verzamelen De conservator is eindverantwoordelijke voor het collectiebeleid, gebaseerd op de SPECTRUM-standaarden voor collectiemanagement. Hij bepaalt in nauw overleg met de collectiebeheerder het verwervingsbeleid en wordt hierbij geadviseerd door de raad van bestuur. De collectie is eigendom van de museumvzw. Gezien de collectie technische, wetenschappelijke, economische en maatschappelijke tendensen en evoluties dient te illustreren, wordt bij de collectievorming niet gestreefd naar een volledige, maar wel naar een representatieve collectie. De collectie wordt opgedeeld in een kerncollectie (stokerijsite en stookinstallatie) en 8 deelcollecties (productieapparatuur, verpakkingsmateriaal, promotiemateriaal, consumptiemateriaal, archivalia, beeldende kunst en materiaal met betrekking tot nevenactiviteiten van het productieproces en de collectie documentatiecentrum). De digitale basisregistratie van de hele collectie is – conform de CIDOC-richtlijnen en de CEST-toolbox – voor quasi 80% voltooid en gebeurt via het registratieprogramma Adlib. De thesaurus werd opgebouwd op basis van Art en Architectural Thesaurus en European Brewery Convention. Het documentatiecentrum beschikt eveneens over een inventaris van publicaties, tijdschriften, krantenartikels en audiovisuele materialen in Adlib. Bijlage: Collectieplan 2.2.2. Bewaren Steeds worden de nodige maatregelen genomen om de collectie zo optimaal mogelijk te bewaren en te presenteren. Samen met de andere stedelijke musea deelt het Jenevermuseum een volledig geklimatiseerde en beveiligde depotruimte (800 m²) in de gebouwen van de centrale werkplaatsen van de stad Hasselt. De verschillende collecties worden hier per materiaalsoort bewaard. In het museum beantwoorden verlichting, temperatuur en luchtvochtigheid aan de algemeen geldende normen. Het museum beschikt over de nodige apparatuur om deze te meten (luxmeter, digitale thermohygrometers) en grijpt in wanneer nodig. Lichtgevoelige stukken, zoals papier, krijgen extra aandacht. De collecties zijn over het algemeen in goede tot zeer goede staat. Hoofdzakelijk papieren documenten komen in aanmerking voor actieve restauratie. De operationele stookinstallatie wordt regelmatig volgens de regels van de kunst schoongemaakt en onderhouden. Het museum heeft geen restauratieatelier. Restauratiewerken worden uitbesteed aan gespecialiseerde firma’s. De collectie is door de stad Hasselt verzekerd via een ‘blanket cover formule’. Alle tentoonstellingszalen zijn tijdens de openingsuren beveiligd door bewakingscamera’s. Na sluitingstijd is het museum volumetrisch (bewegingsmelders) en met randdetectie (magneetsluiters) beveiligd.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
9
2.2.3. Onderzoeken Het wetenschappelijk onderzoek van de collectie gebeurt in functie van een tentoonstelling en/of publicaties of andere projecten. Dit onderzoek wordt gevoerd door de collectiebeheerder of kan uitbesteed worden aan externe specialisten en/of organisaties. De resultaten van onderzoeksprojecten worden doorgaans vertaald in een tijdelijk tentoonstellingsproject of in een populairwetenschappelijke publicatie. Het museum ontwikkelt op basis van onderzoek van oude recepten traditionele jenevers en likeuren, en draagt op deze manier bij tot het in stand houden van het gastronomische erfgoed. 2.2.4. Informeren en presenteren Het museum richt zich met zijn verhaal tot +15-jarigen door middel van zeer diverse (interactieve) media: vaste presentatie met interactieve elementen, tijdelijke tentoonstellingen, begeleide rondleidingen, workshops, tastings, voordrachten(reeksen), publicaties, evenementen, enz. Er is een uitgebreid en gevarieerd educatief aanbod voor het onderwijs (wetenschappelijke workshops e.d.) en groepen volwassenen (degustatiesessies). De leeftijdsafbakening van de doelgroep is ingegeven door ethischmaatschappelijke en didactische redenen. Het documentatiecentrum is na afspraak raadpleegbaar. De collectie wordt deels virtueel ontsloten via Erfgoedplus en Europeana en is fysiek eveneens na afspraak raadpleegbaar. In het proeflokaal worden drankjes geserveerd (ook niet-alcoholische dranken) in functie van het museumconcept. Het museum is het hele jaar door open behalve een drietal weken in januari. Het is goed bereikbaar met de auto (verschillende betaalparkings op circa 100 meter), het openbaar vervoer, te voet en met de fiets. Voor rolstoelgebruikers zijn de nodige voorzieningen aanwezig. Door het historische karakter van het pand echter zijn enkele ruimtes niet toegankelijk voor hen. Communicatie en publiciteit in het bijzonder worden gevoerd via de kanalen van de stad Hasselt (o.a. In&Uit Hasselt), via free publicity en via eigen communicatiemiddelen (website, promofolder, advertenties, nieuwsbrief in samenwerking met de andere stedelijke musea, sociale media, e.d.). De raad van bestuur wordt voor deze functies geadviseerd door de werkgroepen educatie en publiekswerking. Bijlage: Bijlage: Bijlage: Bijlage:
Strategisch plan voor publieksbemiddeling Communicatieplan Bezoekersaantallen 1987-2013 Actieplan lopend werkingsjaar (2014)
2.3. MANAGEMENT: ORGANISATIE EN MIDDELEN 2.3.1. Organisatiestructuur De stad Hasselt is de inrichtende macht. Het Jenevermuseum is een onderdeel van de dienst stedelijke musea binnen de afdeling cultuur en toerisme van het departement vrije tijd. Op zeer regelmatige basis vindt er overleg plaats binnen de dienst en de afdeling. De musea delen twee stafmedewerkers en zijn vertegenwoordigd in twee officiële adviesraden ingericht door de stad: de erfgoedraad en de kunstenraad. In zijn werking wordt het museum ondersteund door de vzw Nationaal Jenevermuseum Hasselt. De vzw streeft naar een evenwichtige (jeneverproducenten, vertegenwoordigers van overkoepelende verenigingen, wetenschappers, onderwijs, enz.) en geografisch representatieve vertegenwoordiging van de leden in de algemene vergadering (ca. 90 leden) en in de raad van bestuur. Deze laatste wordt bijgestaan door werkgroepen die fungeren als creatieve en inhoudelijke denktanks. Het stadsbestuur en de vzw legden de afspraken en de verantwoordelijkheden vast in een overeenkomst. Kort samengevat is de stad verantwoordelijk voor personeel, gebouw en logistiek. De vzw levert advies met betrekking tot de inhoudelijke invulling van het museum en is medeverantwoordelijk voor de exploitatie van het museum, de stookinstallatie en het proeflokaal. Bijlage: Bijlage: Bijlage: Bijlage:
Organogram Departement Vrije Tijd - Afdeling Cultuur en Toerisme Statuten Nationaal Jenevermuseum Hasselt vzw Samenstelling raad van bestuur Nationaal Jenevermuseum Hasselt vzw (2014) Afsprakennota tussen de stad Hasselt en Nationaal Jenevermuseum Hasselt vzw
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
10
2.3.2. Personeel Het personeelsbestand, zonder staffuncties, bestaat uit 11 medewerkers met een ambtenarenstatuut (7,36 VTE). Het museum wordt inhoudelijk en zakelijk geleid door de conservator. Twee stafmedewerkers (resp. educatie en publiekswerking, 1,6 VTE) voeren opdrachten uit voor het Jenevermuseum, de twee overige stedelijke musea en de abdijsite Herkenrode. De stedelijke musea worden geleid door het diensthoofd (1 FTE), die ook verantwoordelijk is voor het personeel van de abdijsite Herkenrode. De functieomschrijving van elk personeelslid vermeldt de toepassing van de deontologische code voor het museumberoep. Organisatiegebonden vorming van het personeel wordt voorzien door het stadsbestuur. Mits voldoende motivatie zijn, behalve deze voorziene vorming, ook andere opleidingen mogelijk (workshops, studiedagen, enz.). Voor grotere technische en andere onderhoudswerken doet het museum een beroep op de technische diensten van de stad Hasselt ofwel in eigen regie ofwel via onderhoudscontracten. De museumpromotie gebeurt voor een groot gedeelte door Toerisme Hasselt, waar ook de boeking en de administratie van geleide bezoeken gecentraliseerd worden. Het museum werkt op structurele basis met vrijwilligers, hoofdzakelijk gerekruteerd uit de algemene vergadering van de vzw. Zij worden ingeschakeld in het onthaal van bezoekers, bij de collectieregistratie, enz. In de mate van het mogelijke gaat het museum in op vragen van onderwijsinstellingen om stagiairs tewerk te stellen en te begeleiden. Bijlage: Personeelsbestand 2.3.3. Financiële middelen De museumwerking wordt gefinancierd door de stad Hasselt en de museumvzw. Het stadsbestuur neemt de infrastructuur-, personeels- en bepaalde werkingskosten voor zijn rekening. De kosten voor tijdelijke projecten en evenementen worden mee gedragen door de vzw. De afspraken hierover werden vastgelegd in een overeenkomst tussen stad en vzw. Het stadsbestuur draagt de inkomsten uit entreegelden over aan de vzw. De uitgaven en opbrengsten van het proeflokaal en de museumshop zijn voor rekening van de vzw. Het lidgeld van de vzw bedraagt 25 euro (effectief lidmaatschap) of 20 euro (toegetreden lidmaatschap) per jaar. Quasi alle vzw-inkomsten worden telkens opnieuw geïnvesteerd in de werking van het volgende jaar. Sinds 2002 werd het museum ingedeeld op het regionale niveau en ontvangt het werkingssubsidies van de provincie Limburg. Afhankelijk van de initiatiefnemer wordt door het stadsbestuur of de vzw betoelaging voor projecten aangevraagd. Het museum genereert nagenoeg geen inkomsten uit sponsoring. Het onderwerp (alcohol) past voor mogelijke sponsors niet in hun beleid, tenzij voor de jeneverproducenten zelf. Bijlage: Begroting lopend werkingsjaar (2014) 2.3.4. Infrastructuur Het Jenevermuseum is sinds 1987 ondergebracht in de vroegere jeneverstokerij Stellingwerff/Theunissen. Na grondige restauratie voldoen de gebouwen aan de bouwtechnische, klimatologische en beveiligingsvereisten voor de huisvesting van een museum in alle aspecten: ontvangst van (andersvalide) bezoekers, tewerkstelling van personeel en tentoonstelling van de collectie. In 2002 werd, door aankoop door het stadsbestuur van twee aangrenzende woningen, het museum uitgebreid met o.a. een educatieve ruimte. Het depot bevindt zich in de stedelijke centrale werkplaatsen, gelegen buiten het stadscentrum.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
11
De preventie en de beveiliging tegen brand en inbraak van het pand worden gecoördineerd in overleg met de stedelijke dienst voor preventie. Deze waakt ook volgens de geldende wetgeving inzake welzijn op het werk over de arbeidsveiligheid en de veiligheid van de bezoekers. De vzw beschikt over een exploitatievergunning voor een ambachtelijke jeneverstokerij met toebehoren en opslag van alcohol in het museum. Bij het uitreiken ervan werd voldaan aan alle exploitatievoorwaarden inzake brandvoorkoming en -bestrijding en de voorwaarden voor opslagplaatsen van alcoholhoudende vloeistoffen. Een calamiteitenplan is beschikbaar, maar wordt in de volgende beleidsperiode bijgestuurd rekening houdend met de (infrastructurele) ingrepen naar aanleiding van de herinrichting van het museum.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
12 1
3. ANALYSE VAN DE AFGELOPEN BELEIDSPERIODE 2009 – 2014 3.1. EVALUATIE VAN DE MISSIE EN VISIE 2009-2014
Een actuele, dynamische en wetenschappelijk onderbouwde dialoog aangaan met volwassenen en jongvolwassenen over de plaats en de perceptie van (Belgisch) gedistilleerd in de samenleving vroeger en nu: van de oudste sporen van distillatietechnieken tot de meest recente objecten die te relateren zijn aan het (Belgisch) gedistilleerd. De missie werd grotendeels positief geëvalueerd maar verder verfijnd en afgestemd op het vernieuwde museumconcept en de daarmee samenhangende vernieuwde museumwerking. Het thema van het museum wordt in breder perspectief geplaatst. Onder meer om deze reden werd ook het epitheton ‘Nationaal’ uit de naam van het museum verwijderd. Het zorgde al te vaak voor verwarring met betrekking tot inrichtende macht van het museum en het is niet langer actueel gezien de recente en toekomstige ontwikkelingen in het Europese landschap van gedistilleerde dranken. De doelgroep blijft omwille van het thema dezelfde, maar zal met het oog op publieksverbreding op een meer gedifferentieerde manier benaderd worden. Cf. infra. De visie van het museum wordt verder aangescherpt en uitgediept in het licht van het vernieuwde museumconcept en de gewijzigd museumaanpak. De vier museale basisfuncties blijven het uitgangspunt van de museumwerking. Het museum kiest ook voor een bijkomende focus, nl. het positioneren van het jeneverproduct en de daarmee samenhangende smaakbeleving. Cf. infra. 3.2. EVALUATIE VAN DE STRATEGISCHE EN DE OPERATIONELE DOELSTELLINGEN 2009-2014 Strategische doelstelling 1: professionalisering en vernieuwing museumaanbod Door middel van een lagedrempelpolitiek garandeert het Nationaal Jenevermuseum kwaliteit, professionaliteit en vernieuwing in het totale museumaanbod. De nadruk ligt zowel op de persoonlijke beleving en ervaring, als op de maatschappelijke en historische lering van een publiek van jongvolwassenen en volwassenen. Algemene opmerking bij deze strategische doelstelling 1 Deze strategische doelstelling bleef ook tijdens de tweede helft van de beleidsperiode de belangrijkste strategische doelstelling, omdat zij vooral betrekking had op de publiekswerking en –werving. In de wisselwerking met het publiek komt één van de belangrijkste prioriteiten voor deze beleidsperiode tot uiting, namelijk dat er meer de nadruk zal gelegd worden op de intensieve kruisbestuiving tussen het technisch-wetenschappelijke aspect van het museumverhaal (het productieproces an sich) en de sociaalhistorische en economische realiteit ervan in heden en verleden (de verhalen van de mensen achter en langs het productieproces), waarbij de focus zal overhellen naar het tweede aspect. Die lichte verschuiving in focus kwam in de afgelopen beleidsperiode al zeer goed tot uitdrukking in het tentoonstellingsprogramma met thema’s als ‘drinken in de schilderkunst’, de drie generaties van stokerij Smeets, het wie, wat en waarom van alcoholsmokkel en sluikstokerij. Dit idee wordt doorgetrokken in de vernieuwde permanente presentatie. De laagdrempeligheid wordt ook in de hand gewerkt door in het activiteitenaanbod zoveel mogelijk variatie aan te brengen: (literaire) voordrachten, excursies, nocturnes, tastings, muzikale ambiance, enz. Operationele doelstelling 1.1. Het Nationaal Jenevermuseum bereidt de actualisering van zijn permanente presentatie voor. Bij deze actualisering moet de nadruk liggen op interactie en persoonlijke beleving. De uiteindelijke presentatie vertoont een doordachte wisselwerking tussen het technologisch-wetenschappelijke aspect (‘machine’ en productieproces) en het socio-economische aspect (mens en maatschappij). Resultaatsindicatoren evaluatie huidige presentatie en realisatie van financieel haalbaarheidsplan concreet uitvoeringsplan geactualiseerde presentatie Evaluatie van operationele doelstelling 1.1. Bij het schrijven en indienen van dit beleidsplan zijn de werken aan de actualisering en herinrichting van de permanente presentatie in volle gang. Samen met het Gentse bureau Madoc werd een drieledig parcours uitgewerkt waarbij de drie onderdelen in perfecte verhouding ten opzichte van elkaar staan: het productieproces van korrel tot borrel (in de productieruimtes van de stokerij), de oorsprong en (sociaal-economische) geschiedenis van het product jenever (in de tentoonstellingruimtes van het woonhuis) en de (smaak)beleving rond het product 1
Aangezien de eerste helft van de vorige beleidsperiode (2009-2011) al uitgebreid geëvalueerd werd in het ‘Geactualiseerd beleidsplan 2009-2014 – periode 2012-2014’ (zie bijlage) wordt hier vooral de tweede helft van de beleidsperiode (2012-2014) geëvalueerd.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
13
jenever (in de belevingsruimtes van het museum). Voor de realisatie van het totaalproject werden subsidies verkregen van de Provincie Limburg en van Toerisme Vlaanderen. Via de museumvzw werd naar bijkomende sponsoring gezocht. Voor de uitvoering van het project werd het museum enkele maanden gesloten voor het publiek. De geactualiseerde presentatie wordt in het najaar van 2014 voorgesteld aan het publiek. Operationele doelstelling 1.2. In functie van de actualisering van de permanente presentatie, evalueert het Nationaal Jenevermuseum zijn huidige tentoonstellingsbeleid en werkt het eventueel een vernieuwende aanpak uit. Resultaatsindicatoren evaluatie huidig tentoonstellingsbeleid concreet plan van aanpak in functie van permanente presentatie Evaluatie van operationele doelstelling 1.2. Een evaluatie van het tentoonstellingsbeleid werd mee opgenomen binnen het project ‘actualisering van de permanente presentatie’. Wat het huidige tentoonstellingbeleid betreft, blijkt uit analyses dat: o tijdelijke tentoonstellingen het museum en zijn verhaal in de (media)aandacht plaatsen; o tijdelijke tentoonstellingen doorgaans de aanleiding vormen om een deelcollectie grondig te (laten) onderzoeken en om de registratie van de deelcollectie in kwestie verder te optimaliseren; o tijdelijke tentoonstellingen (2 per jaar) weinig extra bezoekers genereren; o de fysiek ruimtes voorzien voor tijdelijke tentoonstellingen niet voldoen – qua oppervlakte en klimatologische omstandigheden – om grotere exposities uit te werken, waardoor vaak ruimtes bestemd voor de permanente presentatie ‘opgeofferd’ worden ten voordele van de tijdelijke expo; o tijdelijke tentoonstellingen zwaar doorwegen op de inzet van financiële en personele middelen. Op basis van deze vaststellingen werd er binnen het vernieuwde museumconcept voor gekozen om een, weliswaar in oppervlakte beperkte, ruimte in te richten als multifunctionele ruimte waar ook kleinere dossier- of capsuletentoonstellingen kunnen georganiseerd worden. Deze tentoonstellingen zijn als het ware de capsule op de fles, de finishing touch van eigen of extern onderzoek naar bepaalde collectiestukken, deelcollecties of jenevergerelateerde thema’s. De bedoeling is om minimaal één, maximaal twee van dergelijke tentoonstellingsprojecten per jaar te organiseren, daarbij steeds aansluitend bij het vernieuwde museumconcept én zoveel mogelijk inspelend op de actualiteit. Operationele doelstelling 1.3. Het Nationaal Jenevermuseum werkt bij zijn permanente presentatie en tijdelijke tentoonstellingen een activiteitenaanbod uit, aangepast aan diverse doelgroepen, ook buiten Vlaanderen, in functie van het thema en voert daarover een gerichte communicatie met zijn publiek. Resultaatsindicatoren aantal randactiviteiten per jaar aantal verschillende doelgroepen dat aangetrokken wordt aantal deelnemers per activiteit Evaluatie van operationele doelstelling 1.3. Het Nationaal Jenevermuseum organiseert jaarlijks tientallen activiteiten en neemt deel aan evenveel initiatieven van derden, waarbij het zeer verschillende doelpublieken aantrekt. Dit heeft zich onder meer vertaald in de bezoekerscijfers die zowel in 2009 als 2010 ongezien waren. Tijdens het jaar 2009 haalde het museum, vooral dankzij de tv-reeks De Smaak van De Keyser, zijn hoogste bezoekersaantal (68.994) in zijn bijna dertigjarige bestaan. Na 2009 was 2010 het op één na beste jaar van het afgelopen decennium met maar liefst 55.332 bezoekers. Vanaf 2011 vertoonden de bezoekersaantallen een dalende trend. Naar aanleiding van tv-reeks De Smaak van De Keyser en daarmee gepaard gaande activiteiten, organiseerde het museum een groot publieksonderzoek (600 enquêtes) waarin toch enkele vermoedens bevestigd werden en waaruit besluiten konden getrokken worden voor het doelgroepenbeleid: o de meerderheid van de bezoekers is tussen 46 en 65; het aandeel mannen is quasi even groot als het aantal vrouwen; o kinderen neemt men niet (vaak) mee naar het Jenevermuseum;
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
14
o o
gepensioneerden maken het grootste deel uit van de bezoekers; qua opleiding bestaat het publiek voornamelijk uit bachelors (niet-universitair korte type) en bezoekers met een diploma hoger secundair technisch onderwijs; o bezoekers komen vooral uit Antwerpen en Oost-Vlaanderen en 1 op 10 bezoekers komt uit Nederland. Wat de communicatie betreft, heeft het museum in 2009 een nieuwe website gelanceerd, publiceert het maandelijks een of meerdere e-zines, en is het sinds 2012 aanwezig op sociale media als facebook en twitter. Toch werd geconcludeerd dat een meer professionele, doelgroepgerichte aanpak dringt zich op. Daarom nam het museum in 2013 het bureau EST. onder de arm om, gelijklopend met het inhoudelijk traject van herinrichting van de permanente presentatie, een communicatietraject af te leggen. In dit traject werden een omgevings- en swotanalyse gemaakt van het communicatiebeleid, werden stakeholders bevraagd en, met het oog op publieksverbreding, bezoekersprofielen opgesteld in functie waarvan een strategische communicatieplan werd uitgewerkt, dat weer aansluit bij het vernieuwde museumconcept. Dit communicatieplan moet vanaf 2015 de toetssteen worden voor het museum wanneer het gaat om publiekswerking en communicatie. Operationele doelstelling 1.4. In zijn educatieve werking streeft het Nationaal Jenevermuseum naar wetenschaps-popularisering waarbij exacte en humane wetenschappen elkaar aanvullen. In het bijzonder ten aanzien van jongeren vanaf 15 jaar (al dan niet in schoolverband) neemt het museum een sensibiliserende rol op ten aanzien van een verantwoorde alcoholconsumptie. Resultaatsindicatoren aantal georganiseerde educatieve projecten bewustwording van jongeren met betrekking tot verantwoord alcoholgebruik Evaluatie van operationele doelstelling 1.4. Het blijft een uitdaging om jongeren individueel of zelfs in klasverband naar een Jenevermuseum te leiden. Voor schoolklassen heeft het museum een educatief aanbod uitgewerkt van vier degelijke wetenschappelijk georiënteerde workshops waaraan jaarlijks gemiddeld 500 leerlingen aan deelnemen. Deze workshops nemen een welbepaald aspect uit het productieproces van jenever als uitgangspunt om vervolgens de toepassingen in de bredere voedingsnijverheid te illustreren via verschillende experimenten. Deze workshops, waarin ook aandacht wordt besteed aan het concept ‘slow food’, worden voortdurend bijgestuurd en aangepast aan de wetenschappelijke actualiteit. In dit verband kan ook vermeld worden dat het museum een ‘cultuurschakel’ is en op die manier in de campagne van Canon Cultuurcel en Klasse zit waarbij scholen via het Dynamo3-project kunnen genieten van gratis streekvervoer. Om individuele jongeren te laten kennismaken met wetenschap neemt het museum deel aan evenementen als de Vlaamse Wetenschapsweek, de Dag van de Wetenschap en plaatst het andere activiteiten, zoals ‘Een avondje stappen met een BV’ (in organisatie van CJP) of ‘De bronzen pladijs’ (in organisatie van Maks! en Klasse) binnen een wetenschapspopulariserende context. Het gegeven van wetenschapspopularisering, smaakbeleving, alsook de sensibiliserende rol van het museum ten aanzien van een verantwoorde alcoholconsumptie zijn elementen die expliciet uitgewerkt zijn in het vernieuwde museumconcept. Het huidige educatief aanbod voor scholen werd eveneens afgestemd op de vernieuwde presentatie. Bij het ontwikkelen van nieuwe educatieve workshops werd in het tweede gedeelte van de beleidsperiode de aandacht gedeeltelijk verschoven naar volwasseneneducatie, waarbij ingespeeld wordt op de rol van jenevers en likeuren in de gastronomie. De workshop ‘Proeverij jenever en chocolade’ was en is nog steeds een voltreffer met gemiddeld 550 deelnemers per jaar. Deze trend van food pairing zal ook een rode draad vormen in nieuwe te ontwikkelen workshops. Strategische doelstelling 2: verzamelen, bewaren en onderzoeken Als voorbeeld van herbestemming van industrieelarcheologisch erfgoed en als wetenschappelijke toetssteen in de historische en actuele gegevens over (Belgisch) gedistilleerd verzamelt en bewaart het Nationaal Jenevermuseum het (industrieel) roerend, onroerend en immaterieel patrimonium met betrekking tot de productie en de geschiedenis van het Belgische gedistilleerd en onderzoekt het cultuurhistorisch belang ervan. Hierbij ontwikkelt het Nationaal Jenevermuseum verder zijn expertise en deelt deze met particulieren, verenigingen, musea en erfgoedcentra, beroepsorganisaties, bedrijven en overheden. Algemene opmerking bij strategische doelstelling 2 Op het vlak van collectiebeheer heeft het museum tijdens de tweede helft van de afgelopen beleidsperiode een grote sprong voorwaarts gemaakt. De aanwerving van een collectiebeheerder in 2012 zorgde er onder meer voor dat op relatief korte tijd een helder collectieplan met een langetermijnvisie werd opgesteld, dat een gedeelte van de digitale inventaris werd “opgekuist”, dat bijna 1.600 collectiestukken ontsloten werden via Erfgoedplus en
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
15
Europeana, dat verschillende museumruimtes continu gemonitord worden op temperatuur en luchtvochtigheid, enz. De collectiebeheerder werd ook al enkele keren gevraagd om haar expertise te delen op studiedagen e.d. Bij de collectieregistratie werden vanaf 2011 ook meer vrijwilligers ingeschakeld. Dat resulteerde onder meer in de volledige digitalisering van het audiovisueel archief, het krantenknipselarchief en het archief van analoog fotomateriaal, de volledige registratie van enkele bedrijfsarchieven, het excerperen van alle titels uit het documentatiecentrum, enz. Operationele doelstelling 2.1. Het Nationaal Jenevermuseum verfijnt zijn algemeen collectiebeleid en heeft daarbij bijzondere aandacht voor de opmaak van een restauratieplan en het omschrijven van duidelijke afstotingsprocedures voor de verschillende deelcollecties. Resultaatsindicatoren een collectieplan met een duidelijk restauratieplan en een welomlijnd afstotingsbeleid Evaluatie van operationele doelstelling 2.1. Een collectieplan werd gerealiseerd. Bij het uitwerken ervan werd teruggekoppeld naar de provinciale museumconsulente en de depotconsulente. Het restauratieplan vraagt nog verdere verfijning. Operationele doelstelling 2.2. Binnen zijn verzamel- en bewaarbeleid legt het Nationaal Jenevermuseum de volgende beleidsperiode de nadruk de ste op de uitbreiding van zijn 19 - en 20 -eeuwse affiche- en pancartecollectie, alsook op de verwerving van recent promotiemateriaal (jaren 1970 tot vandaag). Resultaatsindicatoren aantal verworven affiches en pancartes hoeveelheid verworven recent promotiemateriaal Evaluatie van operationele doelstelling 2.2. Tijdens deze beleidsperiode (tot op het moment van het schrijven van dit beleidsplan) wist het museum 125 affiches en 68 pancartes te verwerven. Het aandeel van de jaren 1970 en later is erg beperkt Dit laatste is te verklaren door het feit dat de jeneverproducenten vanaf de jaren 1970 verhoudingsgewijs minder investeren in promotiemateriaal. Vandaag zijn die investeringen, behalve voor enkele grote distillateurs, quasi onbestaand. Daarom werd beslist om binnen het verwervingsbeleid enkele andere accenten te leggen De verzameling beeldende kunst –schilderwerken (en grafiek) – die als thema herbergen drinkscènes heeft werd vanaf 2010-2011 een nieuw speerpunt in het verwervingsbeleid van het museum. Tijdens deze beleidsperiode verwierf het museum 48 schilderijen (en grafiek) met het vermelde thema. Operationele doelstelling 2.3. Het Nationaal Jenevermuseum stimuleert actief het onderzoek door derden van de eigen collectie en thema’s verwant met het museumverhaal, het faciliteert hen en biedt een platform om de resultaten van het onderzoek op een dynamische manier te verspreiden. Resultaatsindicatoren minstens één onderzoeksproject per jaar aantal voordrachten, publicaties, tentoonstellingen of andere presentatievormen die voortvloeien uit het onderzoek Evaluatie van operationele doelstelling 2.3. Onderstaande onderzoeksprojecten werden tijdens de afgelopen beleidsperiode afgerond. De eigen museumcollectie telkens vormde steeds het uitgangspunt vormde voor het onderzoek en fungeerde als onderzoeksmateriaal. Elk project resulteerde in een publicatie en een tijdelijk tentoonstellingsproject met bijhorende activiteiten (lezingen, degustaties, enz.). o het project ‘publicitaire keramiek’ in samenwerking met de Verzamelaars Unie Hasselts Keramiek vzw; o het project ‘herberg- en drinktaferelen in de beeldende kunst in samenwerking met vorsers van de KULeuven, UGent en het Rubenianum; o het project ‘reconstructie van de bedrijfshistoriek van distillerie Smeets in Hasselt’ in samenwerking met Luc Smeets en de nv Konings-Smeets;
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
16 de
het project ‘mouten en distilleren in de 19 eeuw’ in samenwerking met prof. dr. Eric Van Schoonenberghe; o het project ‘alcoholsmokkel en sluikstokerij in België en Nederland’ met diverse (museale) partners in Vlaanderen en Nederland; o het project ‘ontwikkeling van een honing- of medelikeur’ in samenwerking met de abdijsite Herkenrode. Volgende projecten werden in de vorige beleidsperiode geïnitieerd en worden in deze beleidsperiode gefinaliseerd: o project ‘jenever- en likeuraffiches 1940-2000’ in samenwerking met Karl Scheerlinck; o project ‘likeurstookstafel van stokerij Severy’; o project ‘jenevermerken in Limburg’. o
Operationele doelstelling 2.4. Het Nationaal Jenevermuseum ontsluit zijn collecties via het internet (via de eigen website en ‘erfgoedlimburg.be’). Resultaatsindicatoren de mogelijkheid om de museumcollecties online te raadplegen het aantal raadplegingen van deze online-inventaris Evaluatie van operationele doelstelling 2.4. Op het ogenblik van het schrijven van dit beleidsplan waren er 1.597 objecten uit de collectie te raadplegen via Erfgoedplus. Deze objecten zijn ook zichtbaar op Europeana. In deze beleidsperiode wordt het aanbod op Erfgoedplus en Europeana systematisch uitgebreid. Operationele doelstelling 2.5. De werking van het geconditioneerde depot blijft bestendigd in samenwerking met de andere stedelijke musea. Resultaatsindicatoren een regelmatig overleg over de werking en inrichting van het depot Evaluatie van operationele doelstelling 2.5. Sinds de aanwerving van een collectiebeheerder in het Jenevermuseum en het Modemuseum (2013) vindt er minimaal twee keer per jaar een overleg plaats tussen het diensthoofd stedelijke musea en de collectiebeheerders. De eindverantwoordelijkheid ligt bij het diensthoofd stedelijke musea. Op het gezamenlijk overleg van de museumconservatoren staat het museumdepot steevast als agendapunt genoteerd. Strategische doelstelling 3: samenwerking Het Nationaal Jenevermuseum stimuleert en coördineert regionale en internationale samenwerkingsverbanden (netwerkvorming) die dankzij een duidelijk geprofileerde en sterk gestructureerde organisatie blijk geven van een (inter)nationale inhoudelijke en promotionele slagkracht. Algemene opmerking bij strategische doelstelling 3 Voor de vorige beleidsperiode formuleerde het Nationaal Jenevermuseum zes operationele doelstellingen waarbij het opstarten en/of onderhouden van netwerken centraal staan. Aangezien vooral het opstarten van structureel verankerde samenwerkingsverbanden maar ook het coördineren en opvolgen ervan zeer intensief is en veel tijd vraagt, koos het Jenevermuseum ervoor om niet voor alle zes projecten het voortouw te nemen en middelen te voorzien om deze een structureel karakter te geven. Enkele samenwerkingsverbanden worden door anderen ‘getrokken’ en/of zijn eerder projectmatig van aard. Operationele doelstelling 3.1. Het Nationaal Jenevermuseum bouwt samen met het Jenevermuseum Schiedam (NL) een netwerk uit van Europese collecties van gedistilleerd. Het uiteindelijke doel is een inventaris van gedistilleerdcollecties die de internationale drink- en drankcultuur in kaart brengen. Op die manier kan het museum een interculturele dialoog aangaan met diverse buitenlandse partners. Op termijn wordt eveneens contact gezocht met gelijkaardige partners buiten Europa. Resultaatsindicatoren een inventaris van gedistilleerdcollecties in Europa aantal concrete projecten met verschillende gedistilleerdpartners Evaluatie van operationele doelstelling 3.1. Een voorlopige inventaris van 82 Europese musea en bezoekerscentra die een collectie met betrekking tot gedistilleerde dranken beheren werd opgemaakt. Een eerste conceptnota voor de richting die dit netwerk uit kan gaan, werd opgesteld. Noodgedwongen werd dit samenwerkingsverband om financiële en logistieke redenen beperkt tot Nederlandstalige partnermusea: het Jenevermuseum in Hasselt, het Likeur- en Frismuseum in Hilvarenbeek, het Jenevermuseum in Schiedam en het Elsmuseum in Beek. De partners komen 1 tot 2 keer per jaar samen waarbij de locatie steeds afgewisseld wordt. Op de agenda worden de jaarlijkse actieplannen besproken, gezamenlijke problematieken besproken, interessante contacten uitgewisseld enz.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
17
Projectmatig werkten de partners tijdens de tweede helft van de afgelopen beleidsperiode het inhoudelijk project ‘Tersluiks’ (reizende tentoonstelling en publicatie) uit rond alcoholsmokkel en sluikstokerij in België en Nederland, en dit in samenwerking met andere museale partners (c.q. de douanemusea van Antwerpen en Rotterdam). Operationele doelstelling 3.2. Samen met het MIAT te Gent zet het Nationaal Jenevermuseum een samenwerkingsverband op met musea en erfgoedactoren die technische collecties beheren. Het samenwerkingsverband wisselt in de eerste plaats expertise uit met betrekking tot gezamenlijke problematieken (o.a. veiligheid, onderhoud, verwerving). Resultaatsindicatoren een netwerk van erfgoedactoren met technische collecties studiedagen e.d. over gemeenschappelijke problematieken Evaluatie van operationele doelstelling 3.2. Dit is een samenwerkingsverband waarover het Jenevermuseum beslist heeft om het initiatief te laten aan het MIAT, dat als museum ingeschaald als landelijk niveau, de opdracht heeft zich als expertisecentrum te ontwikkelen. Het MIAT nam al enkele initiatieven in dit verband (o.a. studiedagen) waaraan het Jenevermuseum deelnam. Het Jenevermuseum nam bijgevolg voor deze doelstelling zelf geen initiatieven, maar bleef de ontwikkelingen in dit verband op de voet volgen en stelde, waar mogelijk en nodig, de eigen expertise ter beschikking. Zo werd de conservator bijvoorbeeld lid van de algemene vergadering van de vzw ETWIE. Operationele doelstelling 3.3. Het Nationaal Jenevermuseum onderzoekt de mogelijkheid om in Vlaanderen naar het voorbeeld van de Vlaamse Kunstcollectie een samenwerkingsverband te initiëren onder de naam ‘de Vlaamse Gastronomiecollectie’. Resultaatsindicatoren inventaris van ‘gastronomiemusea’ aantal geïnteresseerde partners Evaluatie van operationele doelstelling 3.3. Een inventaris van gastronomiemusea werd opgesteld. Samen met de Academie voor Streekgebonden Gastronomie nam het museum het initiatief tot het ontwikkelen van een regionaal netwerk van musea die werken rond voeding. Er werd een subsidiedossier ingediend bij en gehonoreerd door de Provincie Limburg voor het onderzoek naar de haalbaarheid van een structureel Vlaams (en Brussels) samenwerkingsverband van musea van honger en dorst. Hiervoor werd een traject uitgetekend en afgelegd in samenwerking met A-Jour, bureau voor procesbegeleiding en –participatie. Een projectstuurgroep met verschillende partners werd opgericht. Het Jenevermuseum coördineerde het gehele traject. Concreet werden een uitgebreide omgevingsanalyse uitgevoerd, een missie en visie geformuleerd voor het netwerk en werd er ook een aanzet gegeven voor een actieplan met bijhorende begroting voor het eerste werkingsjaar van dit ‘Netwerk van Erfgoed van Eten en Drinken (EED)’. Hoewel meer dan 30 potentiële partners voortdurend op de hoogte gehouden werden van de ontwikkelingen en meermaals om concrete betrokkenheid werden verzocht, geraakte het samenwerkingsverband om diverse redenen niet gelanceerd. De verzamelde informatie, de verworven inzichten en de opgedane ervaringen werden ter beschikking gesteld aan het Centrum voor Agrarische Geschiedenis dat als expertisecentrum voor erfgoed van landbouw en voeding een traject rond voedingscollecties had opgestart en hierrond ook een publieksgerichte werking zal uitbouwen. De conservator is lid van de stuurgroep die dit traject van het CAG opvolgt en lid van de adviesraad van het CAG. Operationele doelstelling 3.4. Samen met de hedendaagse Belgische jeneverproducenten zet het Nationaal Jenevermuseum publieksgerichte activiteiten op zodat de bezoeker op de hoogte blijft van de jeneveractualiteit en de rijkdom van de Belgische jenever en de Belgische gedistilleerde dranken leert kennen en waarderen. Resultaatsindicatoren aantal participerende producenten reacties van het publiek Evaluatie van operationele doelstelling 3.4. Op regelmatige momenten werden in samenwerking met de jeneverproducenten productdegustaties en bedrijfsbezoeken georganiseerd. Binnen de museumvzw wordt erover gewaakt dat de producenten, grotere en kleinere, vertegenwoordigd zijn in de raad van bestuur. Deze doelstelling is een aandachtspunt voor de volgende beleidsperiode in die zin dat betrokkenheid van de jeneverproducenten met de museumwerking vergroot moet worden.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
18
Operationele doelstelling 3.5. Reeds opgebouwde, occasionele contacten met diverse onderwijspartners worden bestendigd in een structureel samenwerkingsverband. Dit verloopt in samenwerking met de andere stedelijke musea in Hasselt. Resultaatsindicatoren een structureel samenwerkingsverband met diverse onderwijspartners aantal gezamenlijke projecten Evaluatie van operationele doelstelling 3.5. Uit de afgelopen beleidsperiode blijkt dat er op zeer regelmatige basis wordt samengewerkt met het secundair en hoger onderwijs in de regio. Het betreft hier doorgaans om projecten die overkoepelend worden gecoördineerd vanuit de stedelijke musea Hasselt (door de stafmedewerker educatie). Sommige gezamenlijke activiteiten zitten structureel ingebed in het leerprogramma van bepaalde onderwijsinstellingen, maar de meeste activiteiten gebeuren toch eerder projectmatig, maar ook wel regelmatig. Een echt structureel samenwerkingsverband lijkt in dit verband weinig realistisch. Operationele doelstelling 3.6. Het Nationaal Jenevermuseum participeert in een breder cultuur- en erfgoedbeleid van de stad Hasselt, de provincie Limburg en de Vlaamse Gemeenschap en levert een zo ruim mogelijke bijdrage aan hun toeristische uitstraling. Als cultuurtoeristische bestemming streeft het museum hierbij een (inter)nationaal bereik na. Resultaatsindicatoren aantal relevante deelnames aan stedelijke, provinciale en Vlaamse initiatieven plus de resultaten ervan Evaluatie van operationele doelstelling 3.5. Waar mogelijk heeft het Jenevermuseum actief deelgenomen aan de diverse initiatieven van de verschillende overheidsinstanties zoals Erfgoeddag, Open Monumentendag, de Hasseltse Jeneverfeesten, de acties van Toerisme Limburg naar aanleiding De Smaak van De Keyser, Theater op de Markt, de Virga Jessefeesten, enz. Strategische doelstelling 4: management en organisatie Het Nationaal Jenevermuseum dynamiseert de vzw-werking en creëert daarbij een zo breed mogelijk draagvlak. Algemene opmerking bij strategische doelstelling 4 Een belangrijk algemeen actiepunt met betrekking tot deze doelstelling is dat de raad van bestuur van de vzw besliste om meer te werken met het statutaire onderscheid tussen werkende en toegetreden leden. Die laatste categorie heeft weliswaar geen stemrecht binnen de algemene vergadering maar wordt uitgebouwd tot een categorie van louter sympathiserende leden of “museumvrienden”. Niettemin blijft dit een belangrijk aandachtspunt voor de museumwerking, vooral ook met het oog op het creëren van een zo breed mogelijk en ook een jonger draagvlak. In het nieuwe museumconcept wordt hier ten stelligste rekening mee gehouden. Operationele doelstelling 4.1. De werking van de raad van bestuur en de werkgroepwerking worden grondig geëvalueerd en, waar nodig, bijgestuurd. Voor de werkgroepen worden nieuwe leden gerekruteerd zodat er een gezonde wisselwerking ontstaat tussen de technologisch-wetenschappelijke en de sociaalhistorische expertise. Resultaatsindicatoren evaluatierapport van de werkgroepwerking en werking raad van bestuur aantal nieuwe leden Evaluatie van operationele doelstelling 4.1. In 2007 werd binnen de vzw en meer bepaald binnen de raad van bestuur alvast een verjongingsbeweging en een vervrouwelijking ingezet het museum kon hiervan in de eerste helft van de beleidsperiode al de vruchten plukken via vernieuwende ideeën die via de werkgroepen en de raad van bestuur gelanceerd werden. Er werden diverse brainstormsessies in dit verband geagendeerd op vergaderingen van het dagelijks bestuur en de raad van bestuur. Het belangrijkste aandachtspunt bestond erin dat de betrokkenheid van bestuurders vergroot diende te worden. Een evaluatierapport is als zodanig niet beschikbaar, maar enkele eenvoudige actiepunten waren het opvoeren van de vergaderfrequentie van de raad van bestuur van vier naar zes keer per jaar, alsook het bezorgen van de werkgroepverslagen aan alle bestuursleden. Door de aanwerving van een collectiebeheerder en het inzetten van meerdere vrijwilligers en museummedewerkers in de collectieregistratie en de werking van het documentatiecentrum onder coördinatie van de collectiebeheerder werden de werkgroep collectie en de werkgroep documentatiecentrum opgeschort. Operationele doelstelling 4.2. De vrijwilligerswerking wordt sterk uitgebreid, meer bepaald m.b.t. het inschakelen van vrijwillige medewerkers in het bezoekersonthaal bij evenementen en uitzonderlijke openingsdagen, alsook m.b.t. de verdere aanvulling van de collectieregistratie en uitwerking van publieksprojecten. Resultaatsindicatoren aantal vrijwilligers
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
19
Evaluatie van operationele doelstelling 4.2. Het aantal vrijwillige medewerkers achter de schermen (collectieregistratie en publiekswerking) is licht toegenomen. Zes vrijwilligers zijn bezig met de registratie van verschillende deelcollecties, voornamelijk met het koppelen van foto’s van collectiestukken aan adlib-records of met de het beschrijven van collectiestukken. Andere vrijwilligers fotograferen bouwkundige relicten van het jeneververleden en/of recent verworven collectiestukken. Nog anderen inventariseerden en digitaliseerden de fototheek van het museum en/of bedrijfsarchieven. Verder werden vrijwilligers blijvend ingezet in het proeflokaal tijdens verlofperiodes van museummedewerkers. Ook werd er projectmatig een beroep gedaan op vrijwillige medewerkers zoals voor de voorbereiding van en het onderzoek naar tentoonstellingsthema’s.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
20
4. EXTERNE ANALYSE: STAKEHOLDERSANALYSE EN OMGEVINGSANALYSE 4.1. STAKEHOLDERSANALYSE De stakeholdersanalyse gebeurde aan de hand van een intrest-power-grid. Dit houdt in dat de verschillende stakeholders vooraf werden opgelijst. Vervolgens werd er op basis van twee parameters reliëf gebracht in de groep stakeholders. De insteek is steeds: de mate waarin de betreffende stakeholder ‘macht’ uitoefent op de museumwerking; de mate van het rechtstreeks belang dat de betreffende stakeholder heeft bij een professionele en kwaliteitsvolle museumwerking. Veel macht – veel belang (Manage closely!)
Publiek De belangrijkste stakeholders zijn de meer dan 50.000 bezoekers die individueel of in groepsverband in het museum over de vloer komen of het museum online volgen via de website en de sociale media. Hun reacties op de museumwerking bepalen immers voor een groot gedeelte het museumbeleid.
Nationaal Jenevermuseum Hasselt vzw Vanaf het prille begin van het Jenevermuseum werd een vzw in het leven geroepen die verantwoordelijk werd voor de inhoudelijke invulling van het museum. De vzw zorgt voor de nodige inhoudelijke expertise en bouwde een sterke vrijwilligerswerking uit. De vzw exploiteert de stokerij en het proeflokaal. De verantwoordelijkheden van de vzw werden overeengekomen in een afsprakennota met de stad Hasselt. Stad Hasselt en diensten Voor beleidsvorming, onderzoek, communicatie, het organiseren van evenementen, het realiseren van tentoonstellingen en andere logistieke ondersteuning werkt het Jenevermuseum voortdurend samen met: o de gemeenteraad en het college van burgemeester en schepenen van de stad Hasselt; o de andere diensten van de stedelijke afdeling cultuur en toerisme: cultuur, toerisme, musea, archief en erfgoedcel; o de stedelijke technische diensten; o de stedelijke erfgoedraad, de stedelijke kunstenraad en de stedelijke cultuurraad.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
21
Veel macht – weinig belang (Keep satisfied!)
Subsidiërende overheden door middel van werkings- en projectsubsidies; Toerisme Limburg en Toerisme Vlaanderen; Belgische Administratie der Douane en Accijnzen; Federaal Voedselagentschap; Horeca, Horeca Vlaanderen; Voka; Unizo; pers en media.
Veel belang – weinig macht (Keep informed!)
Museumsector Zowel lokaal en (eu)regionaal, als nationaal en internationaal zijn er musea die van enorm belang waren en steeds zijn voor het Nationaal Jenevermuseum, wat tot uiting kwam in diverse samenwerkingsprojecten: o de stedelijke musea Hasselt: Het Stadsmus en het Modemuseum Hasselt waarmee een museumstaf en een depot wordt gedeeld, waarmee projectmatig wordt samengewerkt, enz.; o andere musea in Hasselt en Limburg: Literair Museum, Openluchtmuseum Bokrijk, Bocholter Brouwerijmuseum, Gallo-Romeins Museum; o gedistilleerdmusea en gerelateerde bezoekerscentra: o.a. Jenevermuseum Schiedam (NL), Distillerie de Wambrechies (FR), Elsmuseum (nl) waarmee o.a. tentoonstellingen worden uitgewisseld, een vlot bruikleenverkeer wordt gerealiseerd, expertise inzake collectie wordt uitgewisseld, enz.; o industrieelarcheologische musea: industriemusea Euregio Maas-Rijn, het Mijnmuseum, het MIAT waarmee een studiedag werd georganiseerd, het MOT, het Stoomcentrum Maldegem waarmee expertise wordt uitgewisseld inzake collectie, enz.; o musea met een werking rond eten en/of drinken: Groentemuseum, Fruitmuseum, Bakkerijmuseum, Zuivelmuseum, Brouwerijmusea, Suikermuseum, enz. Jenever- en gedistilleerdsector Het is heel belangrijk voor het museum om de vinger aan de pols te houden wat betreft de actualiteit van de gedistilleerdsector. Hiervoor onderhoudt het museum nauwe contacten met: o de Belgische Federatie van Wijn en Gedistilleerd waarmee informatie wordt uitgewisseld over de Europese drankenwetgeving, waarmee voordrachten georganiseerd worden, enz.; o de ca. 25 Belgische producenten van jenever en likeur waarmee publiekacties worden opgezet, expertise m.b.t. productie wordt uitgewisseld, enz.; o preventieverenigingen: VAD, CAD, BIVV, enz. Ruimere erfgoedsector Wat de ruimere erfgoedsector betreft wordt regelmatig samengewerkt met organisaties die bevraagd worden met betrekking tot beleidsvorming en inhoudelijk advies, of waarin het museum zelf in een adviserende rol vertegenwoordigd is: o Expertisecentrum voor Technisch, Wetenschappelijk en Industrieel Erfgoed (ETWIE); o Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG); o Landelijk Expertisecentrum voor cultuur van elke dag (LECA); o Packed; o Tapis plein; o Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie (VVIA); o Academie voor Streekgebonden Gastronomie (ASG); o Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (PCCE); o andere niet stedelijke erfgoedactoren in Hasselt: Abdijsite Herkenrode, Virga Jessecomité, Architectuurwijzer, Veldeke Hasselt, enz.; o Archiefbank Vlaanderen; o KADOC; o AMSAB; o Heemkunde Vlaanderen; o Hasseltse Toeristische Gidsen; o Open Monumentendag; o FARO, Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed; o erfgoedcellen; o privéverzamelaars en verzamelaarsverenigingen: Verzamelaarsunie Hasseltse Keramiek, verzamelclub De Langeman, De Oude Flesch (NL), enz. Confréries, proefverenigingen (Confrérie van de Hasseltse Jenever, Orde van de Oost-Vlaamse MeesterDistillateurs, enz.); Initiatieven als Toeristische Attracties, Dagattracties Limburg (DAL), Hasseltse Jeneverfeesten vzw, enz.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
22
Weinig macht – weinig belang (Minor effort)
Individuele onderzoekers (auteurs, historici, heemkundigen) en onderzoeksgroepen (FOST, Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging, Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging, enz.); Onderwijs en andere educatieve centra Voor stage- en onderzoeksopdrachten, voor educatieve projecten en inhoudelijke ondersteuning bij tentoonstellingen werkt het Jenevermuseum samen met: o de verschillende Vlaamse universiteiten en de Universiteit Maastricht; o de Hasseltse hogescholen; o hotelscholen; o het Technisch Instituut Heilig Hart in Hasselt; o Syntra Limburg; o Vorming Plus Limburg ; o het stedelijk conservatorium; o de stedelijke kunstacademie. Initiatieven als Puur Limburg, Lekker Limburgs, Rurant, enz.; Gespecialiseerde drankenhandels; Andere cultuuractoren in Hasselt en omgeving:, z33, cultuurcentrum, stedelijke en provinciale bibliotheek, Muziekodroom, enz.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
23
4.2. OMGEVINGSANALYSE 4.2.1. Sociaaleconomische trends Streekgastronomie gehyped De afgelopen jaren bestaat er op wereldvlak een ontegensprekelijke (socio)culturele en economische hype rond het thema ‘eten en drinken’ of gastronomie. Ook in het bourgondische Vlaanderen uit zich dat royaal door kookboeken op de bestsellerslijsten, kook(gerelateerde) programma’s op alle TV-zenders, specifieke doelgroepenbenaderingen, kookwinkels, workshops, degustaties, enz. Ook het beleid pakt deze hype op. Zowel vanuit toerisme, cultuur, als economie wordt dit thema gretig opgenomen en ingezet. ‘Eten en drinken’ is dan ook een erg laagdrempelig en veelzijdig thema waardoor het maatschappelijk draagvlak voor een dergelijk thema enorm groot is. Laagdrempelig omdat het gaat om een stuk van onze eigen kleine geschiedenis, ons eigen dagelijkse leven. Veelzijdig omdat het thema aan zowat alle facetten van de maatschappij en de dagelijkse leefwereld van mensen kan worden gekoppeld. Door de huidige commerciële hype rond dit thema dreigt men het authentieke karakter en bijgevolg het erfgoed en het breder historisch perspectief van onze eet- en drinkcultuur uit het oog te verliezen en enkel aandacht te hebben voor het pittoreske en voor vluchtige actuele tendensen. Gelukkig is er ook vernieuwde aandacht voor de kennis, de producten (vergeten groenten, oude recepturen, enz.), de bereidingstechnieken van vroeger. Wat nuttig en interessant was uit vroegere perioden, wordt in de eigen leefwereld geïntegreerd. Duurzaamheid is een begrip geworden, dat niet enkel meer naar de milieuproblematiek verwijst. Hier liggen heel wat opportuniteiten voor een jenevermuseum ondanks het feit dat de jeneverproductie en –consumptie een dalende trend kennen.
Alcohol en de marktpositie van jenever / (Belgisch) gedistilleerd Jenever heeft het imago van een typische drank van het volk, of beter gezegd ‘had’! De sterke drank van de Lage Landen kampt met een imagoprobleem en raakt hoe langer hoe minder bekend. Het voert te ver om uitgebreid in te gaan op de positie die jenever inneemt in het alcoholische landschap. In het kort kan worden gesteld dat het marktvolume van jenever daalt (ca. 5% per jaar). Om het tij te keren zijn verschillende jeneverproducenten gestart om 30-graden-jenever te positioneren als zogenaamde ‘witte alcohol’ die geschikt is als basis voor cocktails en de concurrentie met wodka of gin beslist aankan. Aan de andere kant van het spectrum is er een opkomende aandacht voor ambachtelijk gestookte streekproducten. Zo getuige onder meer de opkomst van kleinere stokerijen met een beperkte productie en een louter lokale distributie en verkoop. Er is dus geen eenduidige profilering van jenever voorhanden. Alcohol als drank bij een heildronk zit als zodanig diepgeworteld in de Westerse cultuur. Dat biedt veel aanknopingspunten voor het Jenevermuseum. Anderzijds mag niet uit het oog verloren worden dat alcoholgebruik en vooral -misbruik een zeer actueel en maatschappelijk delicaat thema is. De vaak eenzijdige maatschappelijke perceptie van alcohol, en bijgevolg ook jenever en ander gedistilleerd, is tegenwoordig alles behalve positief: alcohol en de verkeersproblematiek, alcohol als een drug die tot verslaving leidt, binge drinking,
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
24
de alcoholpops die jongeren verleiden, enz. Deze perceptie brengt vaak een zeer sceptische benadering van het thema ‘jenever’ met zich mee wat het een stuk moeilijker maakt om het concept ‘jenevermuseum’ te communiceren aan bijvoorbeeld het onderwijs of aan mogelijke sponsors. Van beleveniseconomie naar betekeniseconomie De onderlinge concurrentie in de leisuremarkt is enorm; zo ondervinden ook musea tegenwoordig ‘concurrentie’ van allerlei alternatieve leisureconcepten: megastores, skihellingen, kinderparadijzen, indoorspeeltuinen, megabioscopen, kartingbanen, tuincentra, sportcomplexen, enz.. Vaak zijn dit (óók) strakke formules compleet met optimale bereikbaarheid, parkeergelegenheid en beleving. Het begrip beleving werd in 1999 geïntroduceerd door de Amerikaanse consultants Pine en Gilmore, die stelden dat er een nieuw economisch tijdperk was aangebroken, dat van de beleveniseconomie. Anno 2013 kan leisure gezien worden als de nieuwe identiteitsverschaffer van de postmoderne mens. De mens haalt zijn zingeving vooral uit vrijetijdservaringen, of deze nu gericht zijn op de inhoud (zingeving, zelfactualisering) of meer op de vorm (hedonisme, staged experiences). Zoals authenticiteit voor musea van oorsprong al belangrijk was in de aanpak, is ‘beleving’ in bredere zin beslist niet bij alle musea wezenlijk onderdeel van de aanpak. De laatste jaren is er ook bij musea steeds meer aandacht voor dit fenomeen. Zo ook bij de herinrichting van het Jenevermuseum. Recent spreekt men van een overgang van de belevenis- naar betekeniseconomie. Niet alleen willen consumenten meer authenticiteit en beleving, ze willen ook alsmaar meer wat ‘beter’ is (voor gezondheid, milieu, maatschappij). Vanuit het perspectief van (commerciële) organisaties wordt dan ook meer en meer benadrukt dat succesvolle organisaties (in hun communicatie) centraal stellen ‘waarom’ ze de dingen doen die ze doen, in plaats van ‘wat’ ze doen. De hedendaagse consument De hedendaagse consument is steeds lastiger in hokjes te delen. Steeds vaker vragen organisaties zich af of ‘doelgroepen’ nog bestaan? De zappende consument (dus ook een potentiële bezoeker van het Jenevermuseum) heeft immers vele gezichten. Er zijn inmiddels dan ook modellen ontwikkeld die segmentatie van doelgroepen niet langer (uitsluitend) baseren op sociodemografische kenmerken maar op basis van zogenaamde levensstijlen. Daarbij spelen behoeften en drijfveren een belangrijke rol. De hedendaagse consument is verder beïnvloedbaar door moments, moods and money. Naast inzicht in de behoeften en drijfveren is gerichte communicatie noodzakelijk om hen met de juiste snaar en op het juiste moment te raken. 4.2.2. Technologische en communicatieve trends Digitalisering Het internet en zijn bijbehorende mobiele toepassingen zijn de laatste jaren bij veel mensen ingeburgerd en zijn vaak al een aanpak om mensen op een directere en interactieve manier met geschiedenis, erfgoed en gastronomie in aanraking te laten komen. Interactie staat centraal in deze nieuwe technologieën en dit kan een welkome aanvulling zijn op de traditionele manier van kennisoverdracht in verband met geschiedenis en erfgoed. Het aanbod van kennis en informatie is breder, maar de keuze erin wordt persoonlijker. Bovendien bieden heel wat toepassingen, de sociale media op kop, de mogelijkheid om ervaringen, zowel positieve als negatieve, te delen, waardoor de grenzen tussen objectiviteit en subjectiviteit stilaan vervagen. Content is king bij hedendaagse ‘multichannel’ communicatie De grote doorbraak van (mobiel) internet heeft de communicatie tussen mensen sterk veranderd. De eerste websites hadden de vorm van een digitale folder, inmiddels worden ze geacht interactief en ‘mobiel’ (d.w.z. flexibel: zich aanpassend aan het device) te zijn en conversie op te leveren. Tegelijkertijd zijn ze vaak een spin in het web van een bredere, zogenaamde multichannel communicatie: de consument is altijd en overal online en beweegt zich (tegelijkertijd) op meerdere (fysieke / digitale) platforms (multichannel). Veel bedrijven en organisaties hebben hun communicatieaanpak inmiddels hierop aangepast. Het is echter niet voor alle bedrijven vanzelfsprekend om steeds nieuwe ‘verhalen’ te presenteren die passen binnen hun merkbeleving. De uitspraak ‘content is king’ (met content wordt in dit kader bedoeld datgene wat je leest / ziet op een online platform) maakt dat er dus ook nog oude wetmatigheden in de communicatie van kracht zijn: het begint bij een goed verhaal. Door de snelheid en diversiteit van online media is echter de behoefte aan (meer, nieuwe) verhalen toegenomen. Voor de klant betekent dit dat het verkoopproces steeds makkelijker wordt, voor de producent wordt het echter steeds gecompliceerder. Er is concurrentie bij elk zogenaamd touchpoint.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
25
4.2.3. Wetgevende context en regelgeving Voor de subsidies is het Jenevermuseum afhankelijk van: het provinciebestuur Limburg; de Vlaamse Gemeenschap via het cultureelerfgoeddecreet, de reglementen inzake restauratie- en onderhoudspremies, Toerisme Vlaanderen, enz. Voor de productie van jenever en likeuren volgt het museum de wetgeving en richtlijnen van: de Belgische Administratie der Douane en Accijnzen; het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voeding; de Verordening (EG) Nr. 110/2008 van het Europees parlement en de raad van 15 januari 2008 betreffende de definitie, de aanduiding, de presentatie, de etikettering en de bescherming van geografische aanduidingen van gedistilleerde drank; het ministerieel besluit houdende erkenning als geografische benaming van gedistilleerde dranken (9 juli 1997). De werking van de museumvzw wordt mede bepaald door: vzw-wetgeving; wet op de vrijwilligerswerking. Ook relevant voor de algemene museumwerking zijn de beleidsaccenten van de Vlaamse ministers en de gedeputeerden voor cultuur en toerisme en de internationale trends op het vlak van cultuur en erfgoed (ICOM, Unesco conventies, e.d.). 4.2.3. Beleidsplan stad Hasselt Als dienst van de stad Hasselt onderschrijft het Jenevermuseum de Beleidsnota Hasselt 2013 – 2018. Hasselt meer dan één stad. Samen met u naar het Hasselt van de toekomst’. Deze nota is opgesteld aan de hand van negen thema’s. Het belangrijkste thema waar de werking van het Jenevermuseum onder thuis te brengen is, is ‘Hasselt, Hoofdstad van de Smaak. Gezelligheid staat voorop’. Accenten binnen dit thema die ook van toepassing zijn voor het museum zijn ‘Hasselt Kunst- en Cultuurstad’, ‘Ruimte voor evenementen’ en ‘Smullen met smaak’.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
26
4.3. SWOTANALYSE EN -BESLUITEN Deze swotanalyse is een compilatie van de output van verschillende brainstorm- en swotsessies met de museummedewerkers, bestuursleden en andere stakeholders. Ze werd gemaakt in aanloop naar de herinrichting van het Jenevermuseum? Dat verklaart waarom er in deze analyse hier en daar nog elementen zitten die via het vernieuwde museumconcept aangepakt en zelfs weggewerkt zullen worden. Bij elk facet van de museumwerking werd telkens één belangrijk swot-besluit geformuleerd op basis van de meest voorkomende elementen. 4.3.1. Inhoud / collectiebeleid / publiekswerking en communicatie Weaknesses Beperkte uitstraling: te lokale/regionale werking en communicatie Te beperkt gebruik van moderne (social) media Hoge kostprijs tijdelijke expo’s t.o.v. aantal bezoekers Te beperkt publieksaanbod / activiteiten rond proeverijen, gastronomie Weinig grote, mediagenieke events Actualiteit van de jenever te weinig aan bod Parkeerprobleem (bussen / auto’s) …
Threats Volhouden van goede communicatie en promotie Delen van het museumdepot met andere stedelijke musea zorgt voor toenemend plaatsgebrek …
Strengths Uniek in België Unieke locatie Levend museum met operationele stokerij Uniek verhaal Inzet op traditie en authenticiteit Inzet op 4 zintuigen, smaakbeleving Unieke en grote thematische collectie Collectieplan beschikbaar Communicatieplan beschikbaar Jenever is kwaliteitsvol product (Europese erkenning) Aanwezigheid inhoudelijke expertise Grote naamsbekendheid Kleine maar inhoudelijk sterke expo’s Publicaties Lokale en regionale media-aandacht Volledig daartoe uitgerust museumdepot Relatief groot publieksbereik … Opportunities Herinrichting Collectie online Potentie van culinair en creatief toerisme Gebruik van nieuwe (sociale) media om jonger publiek aan te trekken Inzetten op immaterieel erfgoed Inzet van een eenduidige huisstijl in alle communicatie met het oog op sterkere profilering Meer vzw-lid-gerichte activiteiten / acties …
SWOT-besluit De stevige museumreputatie, het afgeronde herinrichtingproject en de bijkomende museumaanpak met betrekking tot streekgastronomie en smaakbeleving (activiteiten, communicatietools, e.d.) moet ten volle geëxploiteerd worden om het vernieuwde museumprofiel regionaal en internationaal te versterken om op die manier het publieksbereik, fysiek en virtueel, te verbreden en vergroten. 4.3.2. Organisatorisch Weaknesses Kleinschaligheid van de werking (personeel, financies, …) Te beperkte betrokkenheid producenten Beperkte dynamiek in de werkgroepwerking van de vzw Te weinig jongeren in het bestuur en in de vzw De beperkte inzetbaarheid van de stafmedewerkers publiekswerking en educatie Onvoldoende fysieke ruimte voor grote tijdelijke tentoonstellingen en ontvangsten van grotere groepen … Threats Te grote raad van bestuur
Beleidsplan 2015 – 2017
Strengths Kwaliteitslabel met indeling op het regionale niveau Sterk netwerk via staf en RVB Sterke relatie vzw – stad Sterke ondersteuning van vrijwilligers Flexibel en enthousiast museumteam Calamiteitenplan beschikbaar …
Opportunities Internationale samenwerking tussen de 3
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
27
Geen voltijds publieksmedewerker en toch ambitieuze publieksplannen Verouderd en afkalvend ledenbestand vzw Vergrijzing gidsenteam De toekomst van de huisproducten (opvolging museumstoker) Financiële middelen / crisis …
jeneverlanden en daarbuiten Grotere betrokkenheid jeneverproducenten, BFWG en andere stakeholders Betrokkenheid bij en samenwerking met de door Vlaanderen erkende expertisecentra …
SWOT-besluit Het Jenevermuseum moet vooral zijn beschikbaar menselijk kapitaal (museummedewerkers, bestuurders en vrijwilligers) optimaal inzetten, en vooral motiveren en dynamiseren om op die manier zijn breed maatschappelijk draagvlak te behouden én te vergroten. 4.3.3. Maatschappelijke trends en invloeden Threats Jenever verdwijnt uit drinkcultuur; productie en consumptie daalt Maatschappelijk perceptie van alcohol als gevaar Dalende bezoekersaantallen Maatschappelijk draagvlak Concurrentie enorme vrijetijdsaanbod (vooral vanuit culinair toerisme) …
Opportunies Maatschappelijke trends gericht op interesse in ambachten, streeksgastronomie Laagdrempelig, weinig elitair thema Toenemende interesse voor gedistilleerde dranken van over de hele wereld Cocktailrage Toename short city trips Promotie van Hasselt, hoofdstad van de smaak …
SWOT-besluit Om het museum en zijn verhaal in de aandacht en actueel te houden dringt een nauwere samenwerking met o.a. de producenten en andere stakeholders zich op. Alleen een gezamenlijke inspanning kan de aandacht voor het product, zijn geschiedenis en zijn actualiteit vergroten en leiden tot een grotere waardering voor het product en zijn erfgoed.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
28
5. MISSIE, VISIE en DOELSTELLINGEN 5.1. INLEIDING Sinds zijn ontstaan, kende het museum duidelijke accentverschuivingen in zijn missie, beleidsvisie en algemene werking. Hierbij was en is nog steeds het streven naar verdere professionalisering de rode draad. Jaren 1980: Jaren 1990: Jaren 2000:
Jaren 2010:
focus op de restauratie en herbestemming van de beschermde stokerij Stellingwerff/Theunissen tot een museum focus op de uitbouw van een relevante en representatieve collectie gelijklopend met ruimer, wetenschappelijk onderzoek naar het brede jeneververhaal focus op een meer hedendaagse en grondiger geprofessionaliseerde visie op de ontsluiting van de stokerij en de collectie voor een gedifferentieerd publiek (digitalisering van de collectieregistratie, constructie van een museaal depot, uitbouw van een bredere publieks- en educatieve werking) focus op implementatie van vernieuwende, multimediale technologieën in de ontsluiting van het museumverhaal, de museumcollectie en onderzoeksresultaten en focus op de museumcommunicatie, waarbij de vier museale basisfuncties het uitgangspunt blijven, maar waarbij ook gefocust wordt op het (her)positioneren van het jeneverproduct en daarmee samenhangende, actuele smaakbeleving
Aan het einde van de vorige beleidsperiode heeft het Jenevermuseum in functie van de actualisering van zijn permanente museumpresentatie en de opmaak van een strategisch communicatieplan zijn beleidsvisie grondig geëvalueerd en geheroriënteerd. In deze beleidsperiode vormen het concept van de vernieuwde museumpresentatie en communicatiestrategie het uitgangspunt voor de museumvisie en de vertaling ervan in de museumwerking.
5.2. MISSIE
Het Jenevermuseum maakt (jong)volwassenen ’jeneverwijs’. Ze verwerven op een interactieve manier inzicht in de oorsprong, de ontwikkeling, de plaats en de perceptie van het product jenever. Het museum biedt een wetenschappelijk referentiekader voor jenevererfgoed én –actualiteit en stimuleert de waardering voor het product in al zijn facetten.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
29
5.3. VISIE In deze beleidsperiode zal het Jenevermuseum zich op drie manieren profileren en onderscheiden: 1.
2.
3.
als een belevingsmuseum waarbij alle zintuigen gestimuleerd worden; het uitgangspunt hierbij is de authenticiteit en de uniciteit van het streekproduct, zijn samenstelling, zijn geschiedenis én zijn actualiteitswaarde; bezoekers worden actief gestimuleerd om deel te nemen aan het jeneververhaal; als een informatie- en expertisecentrum voor het nationale gedistilleerderfgoed en het daarmee samenhangende vakmanschap ontwikkeld in Vlaanderen en bij uitbreiding in de Lage Landen sinds de middeleeuwen. Het uitgangspunt is de meer dan 30 jaar lang opgebouwde expertise rond jenever, zijn geschiedenis en de museumcollectie, waarbij steevast de vier museale basisfuncties (verzamelen, bewaren, onderzoeken, ontsluiten) centraal staan; als een cultuurtoeristische hub en hotspot in Hasselt, de Hoofdstad van de Smaak, waarbij de authenticiteit van de site, het unieke museumverhaal en de aangepaste publieksacties zowel Hasselaren als (cultuur-) toeristen letterlijk en figuurlijk laten proeven van een streekproduct met een boeiend verhaal. Dit alles gebeurt in een onbevangen en hartelijke sfeer.
5.3.1. Baseline Deze visie wordt samengevat in de baseline van het museum: HAVE A DRINK, IT’S EDUCATIONAL. EENTJE OM BIJ TE LEREN. ETANCHEZ VOTRE SOIF DE SAVOIR. TRINK ETWAS, DAS MACHT SCHLAU. Deze baseline illustreert perfect de inhoud van het vernieuwde museumconcept en de gewijzigde aanpak in de totaliteit van de museumwerking. Ze verwijst niet alleen naar het inhoudelijke verhaal, de collectie én naar de wetenschappelijk onderbouwde, didactische methodologie maar ook naar de gezelligheid en de sfeer (samen iets drinken) van de site. De baseline is geformuleerd als een uitnodiging en wil enthousiasme opwekken voor het product en zijn verhaal. Het uitgangspunt hierbij is steeds de ICOM-definitie van een museum met zijn vier basisfuncties (verwerven, bewaren en beheren, onderzoeken en presenteren) waarbij de wetenschappelijke functie (collectiebeleid en onderzoek) en de publieksgerichte functie (ontsluiting en presentatie) complementair zijn. De museumaanpak is, zoals de baseline, steeds direct, speels en met het nodige tongue-in-cheek-gehalte.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
30
5.3.2. Fundamenten van de visie De museumvisie is gefundeerd op vier concepten of kernbegrippen: 1. De kwaliteit van de plek (genie du lieu) 2. Een waardevol streekproduct (produit du terroir) 3. Een toverdrank (potion magique) 4. Het effect van alcohol (métabolisme d’alcool) Deze concepten laten zich vertalen als vier troeven of bouwstenen die het museum in alle dimensies van zijn werking, zowel voor als achter de schermen, maximaal moet uitspelen om zijn missie en visie te realiseren. Elk van deze concepten stemt overeen met een welbepaalde bezoekersinteractie, alsook met een of meerdere van de bezoekersprofielen die voor het Jenevermuseum werden geformuleerd in zijn communicatieplan. 1.
DE KWALITEIT VAN DE PLEK (‘GENIE DU LIEU’) INTERACTIE BEZOEKER ~ ERFGOEDSITE
INDUSTRIEEL ERFGOED LIEFHEBBER VAN ERFGOED / LIEFHEBBER VAN WETENSCHAP EN TECHNIEK
In het Jenevermuseum komt een bezoeker terecht in een oude kloosterhoeve, verbouwd en uitgebreid tot een authentieke (beschermde) stoomstokerij met operationele toestellen, waar nog jenever gestookt wordt volgens de de ambachtelijke 19 -eeuwse technieken en technologieën. Die authenticiteit is uniek en moet zo sterk mogelijk worden gekoesterd. De bezoekers moeten de jeneverstokerij met al hun zintuigen kunnen beleven. Tenslotte wordt een sfeer opgeroepen van een gemoedelijke en gezellige plek waar iedereen spontaan of op uitnodiging deelneemt aan het brede jeneververhaal.
2.
EEN WAARDEVOL STREEKPRODUCT (‘PRODUIT DU TERROIR’) INTERACTIE BEZOEKER ~ PRODUCT
GASTRONOMISCH ERFGOED LIEFHEBBER VAN STREEKGASTRONOMIE EN GEDISTILLEERD
Het Jenevermuseum is als museum een kennis- en belevingscentrum over een traditioneel Belgisch gastronomisch product met een op Europees niveau beschermde oorsprongsbenaming (appellation contrôlée). Enerzijds legt het met hedendaagse technieken en methodieken uit wat jenever precies is, hoe het werd/wordt gemaakt (idee van ‘inwijding’ in geheime productiewijzen en recepturen en van het ‘métier’ van de alchemisten en jeneverstokers), welke soorten/varianten er zijn (jong, oud, belegen, fruit, cream, regionale varianten) en wat het verschil is met andere gedistilleerde dranken uit het buitenland. Dit is een eerder pragmatische benadering van het jeneververhaal: een verhaal van wetgeving, accijnzen en productiemethodes. Anderzijds documenteert het museum het ‘leven’ en de betekenis van het product voor mens en maatschappij doorheen de tijd (van genees- tot genotmiddel) en zoekt het actief naar aanknopingspunten met de hedendaagse (streek)gastronomie. Dit is een eerder sociaaleconomische benadering, een ‘vermenselijking’ van het jeneververhaal: een verhaal van de mensen die de machines bedien(d)en, de drank verkochten en verkopen en al dan niet met mate consumeerden en consumeren(immaterieel erfgoed). De combinatie van beide benaderingen moet leiden tot inzicht in en waardering voor het product in al zijn facetten. Daarnaast zet het museum sterk in op de verantwoorde smaakbeleving van jenever en afgeleiden door de individuele bezoeker en stimuleert hem zijn ervaring te delen. Welke zijn de smaken van jenever? Welke granen en kruiden worden er in jenever verwerkt en kunnen we die ook effectief proeven? Waarin verschilt jenever van gin, of welke zijn de verschillen tussen de jenevers onderling? En waar ligt de oorsprong van deze verschillen? Op welke temperatuur bewaren en drinken we jenever? Deze topics hebben hoofdzakelijk betrekking op de (subjectieve) smaakbeleving van het individu.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
31
3.
EEN TOVERDRANK (‘POTION MAGIQUE’)
INTERACTIE BEZOEKER ~ COLLECTIE MYSTERIE / LIFESTYLE / BRANDING LIEFHEBBER VAN ERFGOED / SFEERZOEKER Het Jenevermuseum creëert een bepaalde sfeer die zowel appelleert aan een inwijding in als aan een ontdekking van het mysterieuze (alchemisten, jenever als geneesmiddel of levenselixir, kruidentoepassingen in jenever en likeur). Die sfeer appelleert eveneens aan een creatief universum dat het imago van het product bepaalt. Hierbij spelen verschillende artistieke disciplines een voorname rol: productontwikkeling, reclametools, grafiek, vormgeving van verpakking, glas en aardewerk, … De ambiance op de museumsite, de presentatie van de rijke en gevarieerde collectie, de organisatie van activiteiten van diverse aard en de communicatie erover roepen bij de bezoekers verwondering en bewondering op en bezorgen hen een totaalervaring. 4.
HET EFFECT VAN ALCOHOL (‘METABOLISME D’ALCOOL’) INTERACTIE BEZOEKER ~ZICHZELF EN ANDEREN WETENSCHAP EN MAATSCHAPPIJ / SMAAKBELEVING LIEFHEBBER VAN WETENSCHAP EN TECHNIEK / LIEFHEBBER VAN GASTRONOMIE EN GEDISTILLEERD Het museum houdt de vinger aan de pols bij de evoluerende wetenschappelijke inzichten, de wetgevende maatregelen, en de medische en psychosociale benadering van alcoholgebruik en – misbruik, en volgt in dit verband het maatschappelijk debat. Deze benadering biedt mogelijkheden om op een toegankelijke en interactieve manier in te gaan op het gebruik en de toepassingen van jenever en alcohol vanuit historisch perspectief alsook vanuit het actuele, maatschappelijke discours over een de de genotsmiddel dat al vanaf 14 – 15 eeuw sociaal aanvaard is.
5.3.3. Conclusie: beleidsprioriteiten Tijdens deze beleidsperiode moeten het vernieuwde museumconcept, geconcretiseerd aan het einde van de vorige beleidsperiode in de geactualiseerde, permanente museumpresentatie, en de daarmee gepaard gaande nieuwe communicatiestrategie ten volle geëxploiteerd worden in de publiekswerking en –bemiddeling. Dit kan enkel door in voortdurende samenwerking met diverse partners blijvend in te zetten op het verdere onderzoek van het jeneververhaal, de eigen museumcollectie én de ontsluiting ervan. Deze bredere en open benadering van het jeneverthema maakt dat het Jenevermuseum het epitheton ‘Nationaal’ uit zijn naam verwijderd heeft. Het museum wil over de grenzen heen kijken en het thema onderzoeken en presenteren binnen de ruimere context van het sterk evoluerende en trendgevoelige, Europese (en zelfs internationale) gedistilleerd.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
32
5.4. STRATEGISCHE EN OPERATIONELE DOELSTELLINGEN 5.4.1. Strategische doelstelling 01 - collectiebeleid Verdere ontwikkeling van de eigen expertise Als voorbeeld van herbestemming van industrieelarcheologisch erfgoed en als wetenschappelijke toetssteen in de historische en actuele gegevens over (Belgisch) gedistilleerd verzamelt, bewaart en documenteert het Jenevermuseum het roerend, onroerend en immaterieel patrimonium met betrekking tot de productie en de geschiedenis van het Belgische gedistilleerd (al dan niet geplaatst in een ruimer geografisch kader) en onderzoekt het cultuurhistorisch belang ervan. Zo bevestigt het Jenevermuseum zijn status als kennis- en expertisecentrum. Het museum zet in op de verdere ontwikkeling en verdieping van zijn expertise en deelt deze. Hiervoor zoekt het museum de nodige samenwerking met particulieren, verenigingen, musea en erfgoedcentra, beroepsorganisaties, bedrijven en overheden. Het collectiebeleid staat beschreven in het collectieplan van het Jenevermuseum.
Operationele doelstelling 01.01: verzamelen In deze beleidsperiode krijgt het verwerven van volgende collectiestukken prioriteit: productieapparatuur van vóór de de 19 eeuw, collectiestukken met betrekking tot het gedistilleerd met een belangrijke iconografische waarde ste (affiches, pancartes, ontwerptekeningen, beeldende kunsten), en boeken en publicaties, gedateerd vóór de 20 ste eeuw of begin 20 eeuw, gerelateerd aan alcohol(misbruik) of de kunst van het distilleren. Resultaatsindicator aantal verworven stukken binnen de specifieke objectcategorieën in functie van het aanbod en het beschikbare aankoopbudget Operationele doelstelling 01.02: inventariseren en bewaren Het Jenevermuseum werkt de oneigenlijke depots (vaak van nog niet geïnventariseerde objecten) die door de jaren heen opgebouwd werden en de bijhorende achterstand bij de inventarisatie weg. Dit vormt het startpunt om op termijn te komen tot een specifiek afstotingsbeleid voor objecten die niet tot het verzamelbeleid van het museum horen. Resultaatsindicatoren de oneigenlijke depots zijn weggewerkt tegen het einde van deze beleidsperiode de minstens 2.500 objecten, die al langer in het museum stonden, zijn geregistreerd in de collectiedatabase Adlib tegen het einde van deze beleidsperiode aantal aanvullingen in de bestaande objectbeschrijvingen in Adlib: minstens 50% van de volledige collectie is gecontroleerd en waar nodig aangevuld tegen het einde van de beleidsperiode een helder afstotingsplan
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
33
Operationele doelstelling 01.03: onderzoeken Het Jenevermuseum zet actief in op onderzoek van de eigen collectie en stimuleert het onderzoek door derden van thema’s verwant met het bredere jeneververhaal. Het museum faciliteert de onderzoekers (en onderwijsinstellingen) onder meer door een goede ontsluiting van de collectie via de collectiedatabase en biedt hen een platform om de resultaten van het onderzoek publiek te maken. Resultaatsindicatoren minstens één collectiestuk (c.q. de likeurstooktafel van stokerij Severy, Hasselt) op de Vlaamse topstukkenlijst binnen deze beleidsperiode opschoonacties in de collectiedatabase Adlib: de thesauri ‘objectnaam’, ‘vervaardigers’, ‘materiaal’ en ‘standplaats’ zijn tegen het einde van deze beleidsperiode volledig opgeschoond aantal ‘acties tot verdieping’ door eigen onderzoek in Adlib: minstens één deelaspect van de collectie per jaar minstens één onderzoeksproject per jaar aantal voordrachten, publicaties, (dossier)tentoonstellingen (minstens 1 per jaar) of andere presentatievormen die voortvloeien uit het onderzoek Operationele doelstelling 01.04: digitaal ontsluiten Het Jenevermuseum verfijnt en vergroot de digitale ontsluiting van de collectie (objecten en bedrijfsarchieven van stokerijen), Erfgoedplus/Europeana en Archiefbank Vlaanderen. Resultaatsindicatoren minstens 6.000 objecten op Erfgoedplus/Europeana in deze beleidsperiode alle bedrijfsarchieven uit de collectie op Archiefbank Vlaanderen in deze beleidsperiode aantal raadplegingen/reacties per jaar op Erfgoedplus/Europeana en Archiefbank Vlaanderen Operationele doelstelling 01.05: immaterieel erfgoed (ICE) Het Jenevermuseum onderzoekt in samenwerking met derden (o.a. Vlaamse expertisecentra) hoe het actief kan omgaan met immaterieel erfgoed met betrekking tot (Belgisch) gedistilleerd en ontwikkelt hierrond een visie. Resultaatsindicatoren een uitgewerkte visie op immaterieel erfgoed minstens één uitgewerkt project rond immaterieel erfgoed in deze beleidsperiode 5.4.2. Strategische doelstelling 02 - publiekswerking en communicatie Elke bezoeker telt Elke bezoeker, virtueel of fysiek, van het Jenevermuseum wordt ‘jeneverwijs’ en vervolgens ambassadeur van het jeneververhaal. Hiertoe voorziet het Jenevermuseum een laagdrempelige en kwaliteitsvolle programmatie en een gedifferentieerde communicatie waarbij de nadruk ligt op de verworven inzichten en de persoonlijke beleving van een publiek van (jong)volwassen liefhebbers van erfgoed, (streek)gastronomie, wetenschap en techniek. De visie op publieksbemiddeling en publiekswerking staat beschreven in het strategisch plan publieksbemiddeling van het Jenevermuseum. Het communicatiebeleid staat beschreven in het strategisch communicatieplan van het Jenevermuseum.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
34
Operationele doelstelling 02.01: Hasselt en Jenevermuseum, trots op elkaar Als één van de pijlers van Hasselt, hoofdstad van de Smaak, brengt het Jenevermuseum het jeneververhaal terug naar de Hasselaar en zijn omgeving. Hiervoor werkt het een vernieuwend en gevarieerd aanbod uit van rondleidingen, tentoonstellingen, workshops en andere activiteiten, inspelend op trends en actualiteit en rekening houdend met de doelgroepen en de geformuleerde bezoekersprofielen. Bijzondere aandacht in dit verband gaat uit naar acties gericht op de horeca, toeristische ondernemers, bedrijven en verenigingen in Hasselt en Limburg. Resultaatsindicatoren minstens 10 activiteiten/acties per jaar afgestemd op de verschillende doelgroepen van het museum, waarvan minstens 1 specifiek gericht op Hasselt en omgeving aantal deelnemers per activiteit en hun appreciatie minstens 3 (samenwerkings)acties gericht op de horeca, toeristische ondernemers, bedrijven en verenigingen tijdens deze beleidsperiode en de respons hierop Operationele doelstelling 02.02: België en jenever, onlosmakelijk met elkaar verbonden Het Jenevermuseum is gebaat bij een herpositionering van jenever. Daarom onderzoekt het museum de komende beleidsperiode zijn rol inzake de publiekswerking en -communicatie over jenever in relatie tot de jeneverproducenten en culinaire (top)chefs. In dit verband zet het museum acties of activiteiten op waarvoor samenwerking gezocht wordt met de Belgische Federatie voor Wijn en Gedistilleerd en de jeneverproducenten, en waarbij Toerisme Hasselt, Toerisme Limburg en Toerisme Vlaanderen zoveel mogelijk betrokken worden. Bovendien wordt er actief naar andere potentiële partners gezocht. Resultaatsindicatoren minstens 3 projecten/activiteiten/acties in deze beleidsperiode aantal deelnemers/partners per project/activiteit/actie en hun appreciatie/respons Operationele doelstelling 02.03: building a community Het Jenevermuseum is de dynamische spil van een gemeenschap die enthousiast bijdraagt aan de museumwerking en de uitstraling van zowel het museum als van het product jenever in al zijn facetten. Het museum neemt hiertoe acties in situ, extra muros en online en ondersteunt en motiveert de participanten in hun bijdrage. Resultaatsindicatoren minstens 3 acties naar en activiteiten voor de leden van de museumvzw per jaar minstens 25% meer leden van de museumvzw tegen het einde van deze beleidsperiode minstens 3 participatieve projecten/acties (al dan niet online) gericht op publieksbijdragen aan het jeneververhaal tijdens deze beleidsperiode aantal deelnemers per project/actie minstens 1 vorming per jaar ter ondersteuning van de publieksbemiddelaars en museumgidsen appreciatie en reacties van participanten via diverse kanalen (gastenboek, online, face-to-face, …) over het Jenevermuseum 5.4.3. Strategische doelstelling 03 - museummanagement / organisatie Investeren in hostmanship / investeren in netwerking Het Jenevermuseum draagt op elke mogelijke manier hostmanship uit. Deze kunst om mensen het gevoel te geven dat ze welkom zijn, zit verankerd in de hele museumorganisatie. Het zorgt ervoor dat er een zo breed mogelijk maatschappelijk draagvlak voor het museum gecreëerd wordt. Medewerkers, diensten/faciliteiten en infrastructuur zijn vanuit organisatorisch perspectief hiertoe de bij uitstek in te zetten middelen. Daarnaast blijft het Jenevermuseum prioritair inzetten op netwerking, niet alleen met het oog op het delen van de eigen expertise maar ook met de bedoeling om via de expertise en ideeën van anderen de eigen museumwerking permanent actueel te houden. Operationele doelstelling 03.01: levenslang bijleren Het Jenevermuseum zet in op de permanente vorming van zijn personeel en vrijwilligers. Prioriteit zijn het efficiënt en klantvriendelijk onthalen (face-to-face, telefonisch, online, in meerdere talen) van alle mogelijke ‘gasten’ (praktijk!) én het op de hoogte zijn en blijven van de trends en ontwikkelingen in de wereld van streekgastronomie en gedistilleerd (inhoud!). Resultaatsindicatoren minstens één vorming/bijscholing/studietrip per werkingsjaar minstens één teambuildingsmoment per werkingsjaar
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
35
efficiënt en klantvriendelijk onthaal gemeten aan de reactie en appreciatie van de ‘gasten’
Operationele doelstelling 03.02: maximaliseren van de fysieke toegankelijkheid van de museumsite Naar aanleiding van het herinrichtingsproject formuleerde de vzw Toegankelijkheidsbureau een advies met betrekking tot de toegankelijkheid van het museumparcours en de museumsite in het algemeen; de opmerkingen en suggesties die geen betrekking hadden op de nieuwe situatie maar op de bestaande situatie zullen binnen de beleidsperiode in de mate van het mogelijke aangepakt worden. Resultaatsindicatoren aanpassingen met het oog op de verhoging van de fysieke toegankelijkheid van de museumsite en zijn faciliteiten basis van de verslagen van het Toegankelijkheidsbureau van 2013 en 2014 Operationele doelstelling 03.03: uitbouwen van het eigen museumnetwerk
De expertise van het Jenevermuseum in de vier museale basisfuncties wordt actief ingezet in de bestaande (inter)nationale netwerken met het oog op uitwisseling van ideeën, ervaringen, best practices, enz. Resultaatsindicatoren aantal actieve deelnames aan diverse netwerkmomenten van onder meer expertisecentra inzake erfgoed en/of cultuurtoerisme jaarlijks minstens één gezamenlijk overleg van de vier gedistilleerdmusea uit Vlaanderen en Nederland, waarin het Jenevermuseum het voortouw neemt
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
36
6. FINANCIELE MEERJARENPLANNING 6.1. VERWACHTE UITGAVEN / ONTVANGSTEN (INCL. BTW) STAD HASSELT VOOR JENEVERMUSEUM Werkingsuitgaven
2015
2016
2017
455.942,00
465.062,00
474.365,00
bezoldiging vastbenoemd personeel
84.606,00
86.298,00
88.024,00
bezoldiging contractueel personeel
106.990,00
109.130,00
111.313,00
bezoldiging gesco personeel
192.330,00
196.177,00
200.101,00
RSZ vastbenoemd personeel RSZ contractueel personeel RSZ gesco personeel
10.891,00 30.877,00 10.376,00
11.109,00 31.495,00 10.584,00
11.331,00 32.125,00 10.796,00
479,00
489,00
499,00
3.513,00
3.583,00
3.655,00
1.862,00 14.018,00 99.590,00 36.000,00 6.000,00 15.150,00 37.370,00 3.030,00 2.040,00 39.330,00 4.794,00
1.899,00 14.298,00 100.187,00 36.000,00 6.000,00 15.302,00 37.744,00 3.060,00 2.081,00 39.463,00 4.890,00
1.937,00 14.584,00 100.790,00 36.000,00 6.000,00 15.455,00 38.121,00 3.091,00 2.123,00 39.598,00 4.988,00
11.000,00
11.000,00
11.000,00
10.000,00 400,00 2.300,00 6.500,00
10.000,00 400,00 2.300,00 6.500,00
10.000,00 400,00 2.300,00 6.500,00
Personeel - loonprognose
woon-werkverkeer
arbeidsgeneeskundige dienst dienstverplaatsingen (reiskosten) pensioenen vastbenoemd personeel Beheer gebouwen onderhoudscontracten herstellingen en materiaal herstellingen elektriciteit gas water brandverzekering Reguliere werking burgerlijke aansprakelijkheid onderhoud en herstellingen (incl. materiaal) installaties, uitrusting en meubilair drukwerk receptiekosten telefoon- en datacommunicatie overige werkingskosten eigen aan de
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Investeringsuitgaven Gebouwen: schilderwerken Gebouwen: ondersteuning glazen pui Gebouwen: dakwerken Gebouwen: herstelling voegwerken TOTAAL Ontvangsten premie van hogere overheden voor gesubsidieerd personeel overige specifieke projectsubsidies TOTAAL
Have a drink, it’s educational.
2015
2016
2017
7.000,00
0,00
0,00
0,00
12.500,00
0,00
0,00
0,00
10.000,00
0,00
0,00
5.000,00
7.000,00
12.500,00
15.000,00
2015
2016
2017
38.145,08
38.145,08
38.145,08
125.000,00
125.000,00
125.000,00
163.145,08
163.145,08
163.145,08
37
dienst overige vergoedingen en erelonen dienstverplaatsingen TOTAAL
2.500,00 1.836,00 594.862,00
2.500,00 1.873,00 604.712,00
2.500,00 1.910,00 614.753,00
6.2. VERWACHTE UITGAVEN (INCL. BTW) STAD HASSELT VOOR GEDEELDE MUSEUMSTAF EN MUSEUMDEPOT Werkingsuitgaven gedeelde staf Personeel loonprognose bezoldiging vastbenoemd personeel bezoldiging contractueel personeel RSZ vastbenoemd personeel RSZ contractueel personeel woon-werkverkeer arbeidsgeneeskundige dienst dienstverplaatsingen (reiskosten) pensioenen vastbenoemd personeel Deelname aan de Triënnale niet verplichte werkingssubsidies dienst Musea/Algemene administratie Staf musea - Niet toegewezen projecten overige werkingskosten eigen aan de dienst Musea/Algemene administratie Staf musea - Reguliere werking documentatie en abonnementen Musea/Algemene administratie receptiekosten Musea/Algemene administratie overige werkingskosten eigen aan de dienst Musea/Algemene administratie dienstverplaatsingen(enkel reiskosten) Musea/Algemene administratie TOTAAL
Beleidsplan 2015 – 2017
2015 188.192,00 66.032,00 76.633,00 9.168,00 22.120,00 170,00 1.137,00 686,00 12.246,00 0,00
2016 191.956,00 67.353,00 78.166,00 9.351,00 22.562,00 173,00 1.160,00 700,00 12.491,00 52.500,00
2017 195.794,00 68.700,00 79.729,00 9.538,00 23.013,00 176,00 1.183,00 714,00 12.741,00 0,00
0,00
52.500,00
0,00
0,00
179.635,00
0,00
0,00
179.635,00
0,00
1.700,00
1.720,00
1.741,00
30,00
30,00
30,00
150,00
150,00
150,00
500,00
500,00
500,00
1.020,00
1.040,00
1.061,00
189.892,00
424.091,00
197.535,00
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
38
Werkingsuitgaven museumdepot Reguliere werking onderhoud en herstellingen (inclusief materiaal) installaties, machines, uitrusting en meubilair dienst Musea/Depot overige werkingskosten eigen aan de dienst Musea/Depot Beheer gebouw onderhoudscontracten gebouwen dienst Musea/Depot herstellingen en materiaal voor herstellingen gebouwen dienst Musea/Depot TOTAAL
Beleidsplan 2015 – 2017
Investeringsuitgaven museumdepot Afdak boven buitendepot
2015
2016
2017
550,00
550,00
550,00
100,00
100,00
100,00
450,00
450,00
450,00
11.000,00
11.000,00
11.000,00
10.500,00
10.500,00
10.500,00
500,00
500,00
500,00
11.550,00
11.550,00
11.550,00
Jenevermuseum
TOTAAL
Have a drink, it’s educational.
2015
2016
2017
0,00
27.000,00
0,00
0,00
27.000,00
0,00
39
6.3. VERWACHTE UITGAVEN / ONTVANGSTEN (INCL. BTW) VZW NATIONAAL JENEVERMUSEUM HASSELT Verwachte uitgaven
2015
2016
Handelsgoederen, grond- en hulpstoffen Kosten eigen productie Dranken en voeding Diverse artikelen Diensten en diverse goederen
55.000,00 25.000,00 25.000,00 5.000,00 97.000,00
58.000,00 26.000,00 27.000,00 5.000,00 98.000,00
59.000,00 26.000,00 28.000,00 5.000,00 101.000,00
Evenementen Tentoonstellingen Educatieve werking Communicatie en promotie Kosten organisatie Kosten secretariaat Kosten (gelegenheids)personeel Afschrijvingen Andere bedrijfskosten Financiële kosten Collectievorming
22.000,00 25.000,00 5.000,00 20.000,00 20.000,00 5.000,00 15.000,00 30.000,00 6.000,00 1.000,00 10.000,00
23.000,00 25.000,00 5.000,00 20.000,00 20.000,00 5.000,00 15.000,00 30.000,00 6.000,00 1.000,00 10.000,00
23.000,00 25.000,00 5.000,00 23.000,00 20.000,00 5.000,00 15.000,00 30.000,00 6.000,00 1.000,00 10.000,00
214.000,00
218.000,00
222.000,00
TOTAAL Verwachte inkomsten
2015
2016
2017
2017
Omzet Opbrengsten tickets - lidgelden Opbrengsten handelsgoederen Andere uitbatingsopbrengsten Opbrengsten publieksactiviteiten Diverse opbrengsten Financiële opbrengsten
200.000,00 65.000,00 135.000,00 13.000,00 10.000,00 3.000,00 1.000,00
203.000,00 66.000,00 137.000,00 14.000,00 11.000,00 3.000,00 1.000,00
206.000,00 67.000,00 139.000,00 15.000,00 12.000,00 3.000,00 1.000,00
TOTAAL
214.000,00
218.000,00
222.000,00
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
40
6.4. TOELICHTING BIJ DE MEERJARENBEGROTING 6.4.1 Algemene toelichting
In 2013 en 2014 investeerden zowel de stad Hasselt als de vzw Nationaal Jenevermuseum Hasselt in het grootse herinrichtingsproject van de vaste museumpresentatie. Daarom werd beslist om in de daarop volgende beleidsperiode het vernieuwde museumconcept zijn werk te laten doen en hoofdzakelijk in te zetten op de communicatie en promotie van deze presentatie en de uitwerking van daarbij aansluitende activititeiten
6.4.2. Toelichting bij de meerjarenbegroting inrichtende overheid (stad Hasselt)
Deze meerjarenbegroting is een excerpt uit de meerjarenbegroting van de stad Hasselt die werd opgemaakt binnen de beleids- en beheerscyclus zoals opgelegd door de Vlaamse regering, met een strategisch en financieel luik. De personeels- en werkingskosten van de gedeelde staf, de werkings- en investeringskosten van het centraal museumdepot worden apart ingeschreven in de meerjarenbegroting van de stad Hasselt, en hier bijgevolg apart vermeld. De in 2016 voorziene bedragen in de meerjarenbegroting van de gedeelde staf (52.500 euro en 179.635 euro) hebben betrekking op projecten van Het Stadsmus en het Modemuseum, respectievelijk op het project Triënnale en op niet toegewezen projecten voor het einde van de beleidsperiode.
6.4.3. Toelichting bij meerjarenbegroting ondersteunende organisatie (Nationaal Jenevermuseum Hasselt vzw) Deze meerjarenbegroting is gebaseerd op een gemiddelde van de inkomsten en uitgaven van de vzw tijdens laatste vier jaren van de vorige beleidsperiode, waarbij rekening gehouden wordt met een licht groeiscenario van ca. 2% per werkingsjaar.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
41
7. OPVOLGING 7.1. IMPLEMENTATIE / BESLUITVORMING De museumconservator bereidt de implementatie voor van dit beleidsplan met al zijn onderdelen. Hij staat eveneens in voor de coördinatie en opvolging ervan. Hierbij wordt hij ondersteund door de stafmedewerkers publiekswerking en educatie en rapporteert hij aan het diensthoofd stedelijke musea. De finale besluitvorming ligt bij het stadsbestuur en de raad van bestuur van de vzw. Samen met de personeelsleden, vrijwilligers en bestuurders (van stad en vzw) realiseert hij projecten en acties. Dit gebeurt op basis van jaarlijkse actieplannen. In deze actieplannen wordt erover gewaakt dat de geplande projecten in de lijn liggen van en overeenstemmen met de missie, visie en doelstellingen van het museum. 7.2. EVALUATIE EN BIJSTURING Voor elke actie en elk project vindt een evaluatie plaats waarbij aandacht wordt besteed aan zowel het realisatieproces als aan het uiteindelijke resultaat en de reacties van de betreffende doelgroep en partners. Afhankelijk van het project of van de actie gebeurt de evaluatie in de werkgroep die advies gaf en/of de voorbereiding voor zijn rekening nam. De evaluatierapporten worden voorgelegd aan de raad van bestuur. De belangrijkste punten van evaluatie worden mee opgenomen in het jaarverslag. In geval van structurele of weerkerende projecten of acties moet de evaluatie mogelijkheden tot bijsturing bieden bij voortzetting of herneming van het project of de actie.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.
42
8. OVERZICHT VAN DE BIJLAGEN 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
Collectieplan Plan voor publieksbemiddeling Communicatieplan Bezoekersaantallen 1987-2013 Actieplan lopend werkingsjaar (2014)* Organogram Departement Vrije Tijd – Afdeling Cultuur en Toerisme Statuten Nationaal Jenevermuseum Hasselt vzw Samenstelling raad van bestuur Nationaal Jenevermuseum Hasselt vzw (2014) Afsprakennota tussen de stad Hasselt en Nationaal Jenevermuseum Hasselt vzw Personeelsbestand Begroting lopend werkingsjaar (2014)* Geactualiseerd beleidsplan 2009-2014 – periode 2012-2014
*Deze bijlagen zijn vereist volgens het Reglement indeling van Limburgse musea met een kwaliteitslabel bij het regionale niveau.
Beleidsplan 2015 – 2017
Jenevermuseum
Have a drink, it’s educational.