Beleidsnota Schuldhulpverlening Wijdemeren
2012-2015
2
INHOUDSOPGAVE
1 Inleiding .............................................................................................. 3 2 Huidige situatie in Wijdemeren ......................................................... 3 GEVOLGEN VAN DE WET VOOR DE PRAKTIJK ......................................................................... 4 KNELPUNTEN ...................................................................................................................... 5
3. Visie ................................................................................................... 6 4. Financieel kader ................................................................................ 7 5. Plan van Aanpak ............................................................................... 8 Beslispunten ....................................................................................... 12 Begrippen en afkortingen ................................................................... 14
3
1 Inleiding Gemeenten in Nederland zijn per 1 juli 2012 verplicht een vorm van integrale schuldhulpverlening aan te bieden aan inwoners met (problematische) schulden. Op deze datum wordt namelijk de nieuwe Wet op de gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) van kracht, die de gemeente een regierol geeft bij de schuldhulpverlening. De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) zorgt voor wettelijke inbedding van de zorgplicht van gemeenten voor schuldhulpverlening. De Wgs legt een “bodem” in de gemeentelijke schuldhulpverlening. Deze bodem wordt gevormd door de minimale eisen waaraan schuldhulpverlening moet voldoen. De Wgs bepaalt dat de raad een beleidsplan voor schuldhulpverlening vaststelt. Dit plan geeft richting aan integrale schuldhulpverlening aan de inwoners van de gemeente. Het bevat de hoofdlijnen van het beleid en geeft richting aan preventie. Het plan wordt voor ten hoogste vier jaar vastgesteld en kan tussentijds worden gewijzigd. Jaarlijks deelt het college de resultaten van schuldhulpverlening mee aan de raad. Er moeten keuzes worden gemaakt om de schuldhulpverlening ook werkelijk integraal te maken. Schulden staan vaak niet op zichzelf, dikwijls is er sprake van meer problemen, zoals psychosociale factoren of woonsituatie. Het Rijk stelt geen extra middelen ter beschikking voor de uitvoering van de Wgs, terwijl er meer taken bijkomen voor de gemeente, zoals preventie. Met schuldhulpverlening wordt in dit beleidsplan de minnelijke schuldhulpverlening bedoeld. De minnelijke schuldhulpverlening is, kort gezegd, de hulpverlening zoals die verzorgd kan worden door gemeenten en gemeentelijke kredietbanken en eventueel andere instanties. De wettelijke schuldhulpverlening loopt via de rechtbank en is gebaseerd op wet en regelgeving (Faillissementswet), kortheidshalve geduid als Wsnp.
2 Huidige situatie in Wijdemeren Wijdemeren staat hoog (24) op de ranglijst van het gemiddelde landelijke inkomen, wij behoren tot de gemeentes die 10-20% boven het landelijk gemiddelde verdienen per hoofd1. Toch zijn ook bij ons inwoners met schulden. Schulden staan regelmatig in verband met andere problemen en omstandigheden: psychosociale factoren, relatieproblemen, de woonsituatie, gezondheid, verslaving of de gezinssituatie. Het is van belang om bij schuldhulpverlening de eventuele oorzaken, die ten grondslag liggen aan het ontstaan van schulden zo mogelijk weg te nemen. Het wegnemen van deze oorzaken of omstandigheden is in veel gevallen essentieel om de financiële problemen van de cliënt in structurele zin op te lossen. De schuldhulpverlening in Wijdemeren wordt uitgevoerd door de Kredietbank Nederland. De medewerkers van de afdeling werk, zorg en inkomen fungeren als voorpost bij cliënten met een bijstandsuitkering. Sinds januari 2012 hebben we een laagdrempelig loket in het gemeentehuis, PING, waar iedereen terecht kan met vragen over financiën. Producten als budgetbeheer, -hulp, -coaching en bewindvoering en de wsnp worden uitgevoerd door de Kredietbank Nederland. worden uitgevoerd door de Kredietbank Nederland. Klanten kunnen zich direct aanmelden bij de Kredietbank, maar ook bij Ping of bij de afdeling werk, zorg en inkomen. In een gesprek wordt bekeken op welke manier de klant geholpen kan worden.
1
Bron: CBS 2008
4
Figuur 1: Schema schuldhulpverlening Kredietbank
Ook het maatschappelijk werk van Versa en de vrijwilligersorganisatie van Humanitas spelen een rol in dit proces, er is ook contact tussen de organisaties en medewerkers onderling. Er ontbreken echter geformaliseerde afspraken tussen de verschillende instanties. Volgens het Ministerie van SZW zijn er 995 huishoudens in Wijdemeren die risico lopen op schulden, dit is 10% van alle huishoudens, gelijk aan het landelijk gemiddelde, dit ondanks het gemiddelde hogere inkomen in onze gemeente. Opbouw van risicogroep in Wijdemeren2 Risicoladder 0 1 2 3
Geen problematische schulden Lichte problematische schuld Zware problematische schuld Zware structurele problematische schuld
Totaal
% van Aantal huishoudens huishoudens in risicogroep 262 494 124 115
26,4% 49,6% 12,4% 11,6%
995
100,0%
Gevolgen van de wet voor de praktijk De inwerkingtreding van de wet heeft voor gemeenten een aantal consequenties. De belangrijkste is dat de gemeente moet voorzien in een integrale aanpak. Dit wil zeggen dat er in het aanbod van schuldhulpverlening niet alleen aandacht is voor de financiële problematiek van een schuldenaar maar ook voor eventuele –daarmee samenhangendeimmateriële problematiek. De sleutel voor een succesvolle integrale aanpak is samenwerking en afstemming. Bij een schuldenaar met multiproblematiek zijn vaak veel partijen betrokken, zoals Sociale Zaken en CJG, ketenpartners zoals maatschappelijk werk, begeleid wonen of re-integratiebedrijf en GGZ, en niet te vergeten de crediteuren. Een belangrijk uitgangspunt van de wet is dat er sprake is van brede toegang. Dit uit zich onder meer in het gegeven dat ook natuurlijke personen die een eigen bedrijf hebben 2
Van: rekentool beschikbaar gesteld door ministerie van szw
5 beëindigd een beroep mogen doen op schuldhulpverlening. Overigens voldoet Wijdemeren via een raadsbesluit al sinds oktober 2009 aan deze vereiste. Gemeenten krijgen mogelijkheden om de instroom te beperken, met als reden de uitval en recidive van de schuldenaar. Ook is het verstandig om niet op bijvoorbeeld inkomensniveau te selecteren, maar op de oplosbaarheid van de schuldsituatie. Door alleen een traject voor schuldregeling in te zetten als er een reële kans is dat die regeling er ook komt, zal het slagingspercentage toenemen. Door te kiezen voor selectie op oplosbaarheid wordt de effectiviteit van de schuldhulpverlening groter en worden er kosten vermeden die wel ontstaan als de schuldsituatie niet wordt aangepakt ( kosten voor maatschappelijk werk, maatschappelijke opvang of verslavingszorg.)
Figuur 2: Overzicht van actoren die betrokken kunnen zijn bij het oplossen van een (problematische) schuldsituatie3
Verder moet de gemeente voorzien in activiteiten in het kader van preventie en nazorg. Schuldenaren die zich melden voor hulp moeten binnen vier weken een intake krijgen. Als er sprake is van een crisissituatie zoals een dreigende huisuitzetting, moet de intake binnen drie werkdagen plaatsvinden. De nieuwe wet schuldhulpverlening komt onder de Algemene Wet Bestuursrecht te vallen. Dit houdt in dat er een bezwaar- en beroepsprocedure in gang kan worden gezet als een inwoner het niet eens is met een besluit van de gemeente. Voor een schuldentraject wordt een beschikking afgegeven waarin gemotiveerd wordt weergegeven waarom iemand wel of niet voor een schuldentraject in aanmerking komt.
Knelpunten Nu de economische crisis voortduurt zal er meer beroep op schuldhulpverlening worden gedaan. Het zijn niet alleen de minima die in de schulden belanden, maar ook inwoners die met een plotselinge inkomensdaling te maken krijgen en vervolgens de hypotheek niet meer kunnen opbrengen. De doelgroep verschuift deels. Recent blijkt uit informatie van het Bureau Kredietregistratie dat meer dan een kwart van alle Nederlanders kampt met een 3
Bron: Toekomstagenda schuldhulpverlening N. Jungmann & M. Schut, Divosa (2010)
6 betalingsachterstand. Een groeiend aantal werkenden moet een beroep doen op de schuldhulpverlening. De wgs vraagt een scherpere focus op de schuldhulpverlening in Wijdemeren dan tot nu toe het geval was: - De wetgeving legt meer verantwoordelijkheid bij de gemeente, dit vraagt om een grotere inzet van capaciteit; -De problemen van inwoners verergeren. Dat vraagt om een multidisciplinaire, integrale aanpak; - Het hebben van schulden werkt belemmerend op participatie in de maatschappij en daarmee op het bereiken van financiële zelfredzaamheid; - De uitvoering wordt gekenmerkt door een ad hoc aanpak, er is geen geformaliseerde aanpak; -Er zijn nauwelijks afspraken over vroegsignalering met energieleveranciers en woningbouwcorporaties. In hoofdstuk 5 volgt een plan van aanpak.
3. Visie Met de inzet van schuldhulpverlening beoogt Wijdemeren twee doelen. Enerzijds wil zij inwoners die hun (problematische) schulden willen aanpakken maar dat niet kunnen, ondersteunen om dat toch voor elkaar te krijgen. Anderzijds wil de gemeente waar mogelijk voorkomen dat problematische schuldsituaties leiden tot onnodige maatschappelijke kosten. De gemeente beschouwt (problematische) schuldsituaties in de eerste plaats als een probleem tussen een schuldenaar en diens crediteuren. Van schuldenaren verwacht de gemeente dan ook dat zij bereid zijn om keuzen te maken of concessies te doen als deze noodzakelijk zijn voor de aanpak van hun financiële problemen. Van crediteuren verwacht de gemeente dat zij zich in hun optreden verantwoordelijk gedragen. Hiermee wordt enerzijds bedoeld dat zij op een redelijke wijze bijdragen aan het voorkomen van problematische schuldsituaties door geen transacties aan te gaan waarvan is te voorzien dat die tot financiële problemen leiden. Anderzijds verwacht de gemeente van hen dat zij bij (problematische) schuldsituaties geen onnodige kostenverhogende maatregelen nemen en waar noodzakelijk voor een oplossing meewerken aan een gemeentelijke schuldregeling. Schuldhulpverlening is toegankelijk voor inwoners van Wijdemeren die gemotiveerd zijn verandering in hun financiële situatie aan te brengen. Niet alleen schulden maar ook de achterliggende problemen zullen aangepakt moeten worden. We bieden met schuldhulpverlening de noodzakelijke ondersteuning voor de klant om problematische schuldensituaties op te lossen, dan wel hanteerbaar te maken, voor diegenen die daar hulp bij willen. De eigen verantwoordelijkheid van de schuldenaar staan voorop. De hulp en dienstverlening worden daarom afgestemd op de mate waarin de schuldenaar gemotiveerd is of gemotiveerd is te maken en op diens mogelijkheden binnen zijn of haar persoonlijke situatie. Schuldhulpverlening kan niet verantwoordelijk zijn voor het oplossen van álle problematische schuldsituaties. Duidelijk moet worden dat er grenzen zijn aan de mogelijkheden en het bereik van schuldhulpverlening. Evenmin kan schuldhulpverlening zich verantwoordelijk maken voor het voorkomen en oplossen van alle ongewenste gevolgen van problematische schuldsituaties zoals huisuitzetting en afsluiting van nutsvoorzieningen. De mogelijkheid om schuldensituaties op te lossen en effecten daarvan tegen te gaan is immers afhankelijk van de situatie, het gedrag en de mogelijkheden van de betrokkene, van de opstelling en rechten van schuldeisers en – bij meervoudige problematiek – de opstelling, mogelijkheden en effecten van hulp- en dienstverlening van andere hulpinstanties. Een realistische visie op schuldhulpverlening gaat daarom uit van de beperktheid van de mogelijkheden van de hulpverlening en benadrukt de eigen verantwoordelijkheid van de betrokkene, van de schuldeisers en van andere betrokken hulp- en dienstverlening.
7
4. Financieel kader 2008
2009
2010
2011
1-5 2012
uitgaven 61.596 65.866 62.073 69.603 26.640 Nieuwe 26 21 26 32 instroom KB aantallen PING vanaf 1-2 77 54 29 26 spreekuur 22 Het aantal personen in Wijdemeren dat een beroep doet op schuldhulpverlening neemt toe. Waren tot 2006 gemiddeld 18 personen per maand in traject, in 2008 bedraagt dit 25 personen per maand in traject, en in 2012 is dit opgelopen tot gemiddeld 35 personen per maand. Gemiddeld kost een schuldhulpverleningstraject bij de Kredietbank € 2100,De stijging in de uitgaven voor schuldhulpverlening is navenant. In 2007 werd € 51.000 uitgeven aan schuldhulpverlening, in 2011 bedroegen de uitgaven € 69.000 Dit is een stijging van 35%. Voor 2012 is de prognose van de Kredietbank dat de kosten zullen stijgen tot € 73.000 (exclusief €13.000 voor 4 uur spreekuur PING). Voor de stijging van de uitgaven voor schuldhulpverlening zijn meerdere oorzaken aan te wijzen. Deels komt dit door de invoering van de vernieuwde werkwijze. Schuldhulpverlening nieuwe stijl gaat uit van een veel intensievere methodiek van schuldhulpverlening en is er op gericht om voortijdig afhaken van hulpvragers te voorkomen. Ook de invoering van het spreekuur, eind 2007, en daarvoor in de plaats de bemensing van het PINGloket per februari 2012 brengt een stijging in de kosten met zich mee. Tenslotte heeft de economische crisis, die in de tweede helft van 2008 inzette, een directe invloed op de toeloop naar de schuldhulpverlening. Voor de jaren 2009-2011 zijn er door het het Rijk extra middelen voor schuldhulpverlening ter beschikking gesteld, een bedrag van € 49.000,-, hiermee is het project Klasse!kas bekostigd, de aanloop van het PING loket en de kosten van schuldhulp voor (ex)ondernemers. De trajecten van ex-ondernemers willen we, in navolging van de rest van de regio, via de Kredietbank laten lopen. Als er nog geen slotbalans is opgemaakt loopt het traject voor exondernemers via de duurdere trajecten van gespecialiseerde bureaus, te weten Zuidweg en Menzing. Uit onderzoek blijkt dat een euro uitgegeven aan schuldhulpverlening gemiddeld 2,40 euro oplevert aan besparingen op andere terreinen, zoals uitkeringen en maatschappelijke zorg.4 Open einde regeling De schuldhulpverlening is juridisch en daarmee financieel een open einde regeling. Het is niet mogelijk om tegen het einde van het jaar hulpvragers te weigeren omdat het budget op is. Het is daarom moeilijk om de kostenontwikkeling over een langere periode te voorspellen. De prognoses voor de korte termijn zijn te vinden in grafiek 1. Prognose De Nvvk gaat ervan uit dat het beroep op de schuldhulpverlening als gevolg van de economische crisis de komende jaren jaarlijks met 10% zal toenemen. De Kredietbank Nederland denkt dat de komende jaren het beroep op de schuldhulpverlening landelijk gelijk zal blijven of dalen. Als gevolg van de kredietcrisis houden mensen de hand op de knip en banken zijn voorzichtiger geworden zijn met het verstrekken van geld. Daarnaast wordt het succes van preventie en van schuldhulpverlening zichtbaarder. De bank is sinds 2007 overgestapt van procedureel werken naar maatwerk. Door dit maatwerk is het aantal uitvallers de afgelopen jaren gedaald en is het aantal
4
Schuldhulpverlening loont! Onderzoek naar kosten en baten van schuldhulpverlening N. Jungmann e.a. 2011, HU en Regioplan
8 succesvolle schuldregelingen gestegen. In Wijdemeren verwacht de Kredietbank in eerste instantie een stijging als gevolg van de toeloop naar het PINGloket (aanzuigende werking).
grafiek1
Na advies van Deloitte hebben we sinds 2009 het gehele begrote bedrag kunnen wegschrijven op het Participatiebudget, maar door de sterke inkrimping van dit budget zal dit in 2012 hoogstens gedeeltelijk kunnen. De voortdurende economische crisis zou kunnen leiden tot een stijging van het aantal aanvragen. Vooralsnog is in de begroting rekening gehouden met eenzelfde bedrag als voorgaande jaren.
5. Plan van Aanpak Globaal voldoet Wijdemeren aan de basiseisen van de nieuwe wet, maar om te komen tot een efficiënte integrale schuldhulpverlening zijn nog de nodige stappen te zetten. Hier spelen de bezuinigingen een remmende rol, vanuit het Rijk krijgen we minder geld en meer taken, en op gemeenteniveau is het woekeren met uren. Onderstaand geven wij invulling aan de vereisten van de nieuwe wet 1.Integrale schuldhulpverlening Veel organisaties en instanties zijn betrokken bij de uitvoering van schuldhulpverlening. Samenwerking en afstemming tussen gemeente, schuldhulpverlenende organisaties en ketenpartners zoals woningbouwverenigingen en energieleveranciers is essentieel. Dit gebeurt nu nog te weinig. Op dit moment is de gemeente in samenwerking met de medewerker van PING bezig met inventarisatie en overleg met het speelveld van de diverse betrokken partijen. Eind 2012 komen we met concrete procedures en afspraken. Resultaat: Inschakelen van noodzakelijke ketenpartners voor klanten met multiproblematiek. 2. Toegankelijkheid schuldhulpverlening Gemeentelijke schuldhulpverlening moet breed toegankelijk zijn voor natuurlijke personen, die niet in staat zijn hun schulden te betalen en daardoor in een problematische schuldsituatie verkeren. De brede toegankelijkheid betekent niet dat we iedereen kunnen helpen duurzaam uit de schulden te komen. In de paragraaf klantprofielen komen we terug op regelbare en niet regelbare schulden. Resultaat: Iedere inwoner van Wijdemeren die zich meldt voor schuldhulpverlening krijgt een gesprek om de mogelijkheden voor ondersteuning te inventariseren 3. Maximering (wacht)tijden - intake binnen maximaal vier weken na aanmelding; - intake bij crisissituatie binnen maximaal drie werkdagen; In de Wgs is opgenomen dat de termijn voor het houden van een eerste gesprek voor het vaststellen van de hulpvraag binnen vier weken na melding plaats vindt. Deze termijn wordt in Wijdemeren over het algemeen gehaald, bij een bedreigende situatie vindt het eerste
9 gesprek voor het vaststellen van de hulpvraag plaats binnen drie werkdagen. Een bedreigende situatie is een woningontruiming, beëindiging van levering energie/water en ontbinding van de zorgverzekering. De Kredietbank dient deze gestelde termijn te garanderen. Resultaat: 98 %van de intakes vindt plaats binnen 4 weken 40% van de minnelijke schuldregelingen leidt tot een positief resultaat Het behalen van een percentage van 100% is niet realistisch, omdat afspraken niet altijd worden nagekomen, of omdat ontruiming of afsluiting niet meer zijn te voorkomen door te late melding De gemeente kan op verzoek van de client inzicht geven in het aantal weken tussen het eerste gesprek waarin de hulpvraag wordt vastgesteld en het bereiken van het resultaat, het zogenaamde 120-dagen model. Het 120-dagen model beschrijft de werkmethode in het minnelijk traject van schuldregeling. Na ondertekening van de overeenkomst tot schuldregeling moet binnen 120 dagen duidelijk worden of een schuldregeling voor de schuldenaar kan worden opgezet. Hierbij geldt zowel voor de schuldenaar, de schuldregelende instelling als de schuldeiser een stringente termijn waarbinnen moet worden gereageerd. Reageert bijvoorbeeld de schuldeiser niet binnen de gestelde termijn, dan wordt de vordering geschat op basis van de gegevens van de schuldenaar, of wordt deze volledig geschrapt. Het schuldregelingstraject bestaat uit twee fasen. De eerste fase gaat vooraf aan het werkelijke schuldregelingstraject. In deze periode dienen alle zaken op orde te worden gebracht om de kans van slagen van de schuldregeling (tweede fase) te vergroten. In de tweede fase treedt de schuldregelende instelling op als tussenpersoon van de schuldenaar en zijn schuldeisers, waarbij deze de belangen van alle betrokken partijen zo goed mogelijk dient te behartigen. 4. Kwaliteitsborging De kwaliteit van de schuldhulpverlening wordt geborgd door van de uitvoerder te eisen dat deze lid is van de NVVK en de medewerkers aan de eisen van de NNVK voldoen. De Kredietbank Nederland is lid van de NVVK en werkt volgens hun gedragscode
5. Schuldhulpverlening aan gezinnen met inwonende minderjarige kinderen Schuldhulpverlening wordt aan gezinnen met inwonende kinderen op dezelfde wijze gegeven als aan andere gezinnen, wel krijgen zij bij een eventuele wachtlijst voorrang. Belangrijk is indien nodig zo snel mogelijk andere hulpverleners in te schakelen. Resultaat: bij een eventuele wachtlijst krijgen gezinnen met inwonende minderjarige kinderen voorrang bij de intake. 6. Preventie Preventie is van belang om te voorkomen dat mensen schulden aangaan die zij niet kunnen betalen. Voorkomen is nog altijd beter dan genezen. De resultaten van de preventieve activiteiten zijn moeilijk te meten. Preventie is in verschillende vormen aan te bieden. Onderstaand geven wij een overzicht van wat wij al doen in Wijdemeren. PING loket Hier kunnen inwoners terecht met al hun (hulp)vragen over financiën, ook fungeert het loket als toegangspoort tot de schuldhulpverlening van de Kredietbank. Tevens schrijft de medewerker regelmatig een column op de gemeentepagina om bekendheid te geven aan alle facetten van dienstverlening die PING biedt. Voorlichting Consulenten WWB en WMO, loket dienstverlening geven voorlichting over voorliggende voorzieningen, hulp bij schulden en minimaregelingen, in de nieuwsbrief voor klanten van sociale zaken en in wmo-nieuwsbrieven wordt regelmatig aandacht besteed aan schuldhulpverlening en inkomensondersteuning voor de minima, op de website van de gemeente is informatie te vinden over schuldhulpverlening en links naar hulpsites, we hebben folders en besteden op de gemeentepagina van de lokale krant regelmatig aandacht aan schuldhulpverlening.
10 Bereken uw recht Wijdemeren is aangesloten op bereken uw recht, zodat inwoners digitaal kunnen zien waar ze recht op hebben en meteen een aanvraagformulier kunnen downloaden
Scholen In 2011 heeft de gemeente aan bijna alle basisscholen in Wijdemeren het project Klasse!kas ter beschikking gesteld, een pakket voor de hoogste klassen waarmee kinderen verstandig leren omgaan met geld. Het pakket kan meerdere jaren gebruikt worden. Vrijwilligers Vrijwilligers zijn belangrijk in het proces van schuldhulpverlening. Zij kunnen mensen helpen het aanvraagformulier voor schuldhulpverlening in te vullen. De vrijwilligers van bijvoorbeeld Vluchtelingenwerk, ANBO en de Diakonie helpen mensen hierbij. Humanitas geeft ook hulp bij de financiële administratie voor maximaal een jaar. De ondersteuning met name in de beginfase kan uitval uit het schuldhulpverleningstraject voorkomen en geeft administratieve ontlasting voor de schuldhulpverlener. Resultaat preventie: moeilijk aan te geven, het aantal aanvragen voor schuldhulpverlening neemt in eerste instantie toe door aanbod van preventieve activiteiten. Na een periode zou er afname van het aantal aanvragen moeten plaatsvinden, maar de economische crisis is hierbij een interveniërende variabele. Klantprofielen Het is niet mogelijk iedere schuldenaar te helpen met een traject schuldhulpverlening. Dit hangt af van de schuldenaar en/of het schuldenpakket. Het gaat hierbij niet om het uitsluiten van doelgroepen maar om het vaststellen of schuldhulpverlening in een individuele situatie mogelijk is en in welke mate. Het gaat om maatwerk: bij een gokverslaving bijvoorbeeld heeft het pas zin een traject schuldhulpverlening op te starten als de verslaving onder controle is. Dit betekent dat eerst wordt doorverwezen naar andere hulpverlening. Om te bepalen wie op welke manier wordt geholpen, kan gebruik worden gemaakt van de Tilburgse kwadrant5 (figuur 3). De centrale vragen zijn of de schuldenaar respectievelijk de schuldsituatie regelbaar is.
figuur 3 5
idem N. Jungmann & M. Schut, Divosa (2010)
11 Regelbare schuldenaren zijn personen met wie afspraken gemaakt kunnen worden met of zonder hulp. Zij zijn gemotiveerd. Niet regelbare schuldenaren zijn personen met wie geen afspraken gemaakt kunnen worden bijvoorbeeld door een verslaving, die steeds weer nieuwe schulden oplevert. Regelbare schulden zijn schulden die in aanmerking komen voor een schuldregeling. De hoogte van de schulden is bekend. Niet regelbare schulden zijn bijvoorbeeld niet saneerbare boetes of fraudevorderingen. Het kan ook een vordering zijn waarvan het nog jaren duurt voordat de hoogte bekend is door juridische procedures of het nog moeten verkopen van een woning na echtscheiding. Voor schuldenaren bij wie sprake is van een combinatie van regelbaar gedrag en een regelbaar schuldenpakket probeert de gemeente een schuldregeling te treffen. In de andere situaties bepalen de omstandigheden van het geval wat de gemeente kan betekenen. Bij niet regelbaar gedrag zijn er soms steunstructuren te realiseren waardoor een schuldregeling toch mogelijk is (sociaal netwerk dat ondersteunt, vrijwilligers, beschermingsbewind). Bij een niet regelbaar pakket is een schuldregeling geen optie, maar kan de gemeente wel verwijzen naar een hulpverlenende instantie/ketenpartner die de klant kan leren om rond te komen van een langdurig laag inkomen (laag bijvoorbeeld vanwege beslag op het inkomen). Eventueel kan deze instantie overwegen om beschermingsbewind aan te vragen. Motivatie en vaardigheden zijn heel bepalend: het Tilburgse model wijst uit dat er twee belangrijke variabelen zijn voor de kans dat iemand met goed gevolg een traject schuldregeling doorloopt: motivatie en vaardigheden. Dit inzicht leidt tot het besef dat het zinvol is om in de intakefase na te gaan in welke mate iemand gemotiveerd is, dat kan worden, of dat iemand het bij de aanmelding niet is en niet zal worden. Voor vaardigheden geldt dezelfde vraag.
De combinatie van iemands motivatie en vaardigheden is bepalend voor de mogelijkheden die er zijn om een schuldenaar te ondersteunen. Daarbij is het van groot belang om te onderstrepen dat een tekort aan vaardigheden nooit een reden mag zijn om iemand niet in behandeling te nemen. Een tekort op dat vlak is altijd te compenseren. In de eerste plaats door iemand nieuwe vaardigheden aan te leren. Mocht iemand om welke reden dan ook niet of onvoldoende leerbaar zijn, dan zijn er altijd mogelijkheden om het tekort te compenseren (familie, vrienden, vrijwilligers, beschermingsbewind etc.). Als iemand onvoldoende gemotiveerd is en als er geen reden is om te veronderstellen dat iemand dat met de juiste aanpak alsnog wordt, dan kan de gemeente nauwelijks iets voor een schuldenaar betekenen. Werken met dit kader heeft als resultaat dat de gemeente geen energie steekt in dossiers waarvan bij voorbaat al duidelijk is dat de problematische schuldsituatie niet op te lossen is.
12 Ook via andere wegen is het mogelijk om een schuldenaar te motiveren mee te werken aan een regeling. Voor een uitkeringsgerechtigde, die recht heeft op een uitkering op basis waarvan een verplichting tot re-integratie geldt, bestaat de mogelijkheid een sanctie op te leggen indien de uitkeringsgerechtigde niet of niet meer meewerkt aan schuldhulpverlening en als gevolg daarvan de re-integratie belemmert. Het opleggen van een financiële sanctie vanwege het niet meewerken aan schuldhulpverlening, die noodzakelijk is om te reintegreren, heeft als nadeel dat als gevolg van de financiële sanctie de capaciteit om de schulden af te lossen afneemt. Het kan echter een noodzakelijke stap zijn om de schuldenaar te laten meewerken aan schuldhulpverlening. Het nadeel is beperkt, omdat de schuldenaar die niet meewerkt aan schuldhulpverlening de bestaande afloscapaciteit vaak niet zal gebruiken om de schulden af te lossen. Een klein aantal gemeenten stelt als voorwaarde dat iemand die een traject schuldhulpverlening krijgt, als tegenprestatie vrijwilligerswerk gaat doen in de gemeente. Dit idee gaan we voor Wijdemeren uitwerken in 2013. Een positieve prikkel die de gemeente Wijdemeren al toepast, is om schuldenaren die in een schuldregeling zitten in aanmerking te laten komen voor het minimabeleid. Dit ondanks dat hun inkomen daarvoor wellicht te hoog is. Immers doordat schulden afgelost moeten worden zal het feitelijke inkomen vaak lager liggen dan de bijstandsnorm (draagkracht is dus nihil). Concreet gaan we uit van de criteria die zijn opgesomd op pagina 13. Deze criteria geven overigens volop ruimte aan begeleiding door een familielid, hulpverlener etc., zodat de schuldenaar zich met behulp van deze persoon aan de afspraken kan houden.
Beslispunten Met het vaststellen van deze nota besluit de raad dat de gemeente Wijdemeren - het huidige proces van schuldhulpverlening intensiveert; - sterker inzet op preventieve en integrale aanpak; - trajecten voor ex- ondernemers voor wie al een slotbalans is opgemaakt, laat lopen via de kredietbank, dit in navolging van de rest van de regio; - recidivisten binnen 1 jaar na uitval of afloop van een eerder schuldentraject uitsluit van een beroep op schuldhulpverlening, tenzij er zwaarwegende redenen zijn om hen toe te laten.
13
14
Begrippen en afkortingen Aflossingscapaciteit De aflossingscapaciteit is het inkomen minus de vaste lasten en levensonderhoud. Beschermingsbewind Kan worden aangevraagd voor mensen die door hun lichamelijke of geestelijke toestand tijdelijk of blijvend niet in staat zijn hun financiële belangen te behartigen. Een bewindvoering kan worden uitgevoerd door professionele organisaties of door een particulier. Een bewindstelling wordt uitgesproken door de rechtbank. Minnelijke schuldregeling Het minnelijk traject is een schuldhulpverleningstraject waarin wordt geprobeerd schulden buiten de rechter om te schikken. Moratorium Door de overheid vastgestelde verplichting tot opschorting van de betalingsverplichting (incassostop) Problematische schulden Er is sprake van een problematische schuld wanneer de som van de geëiste maandelijkse aflossingen op schulden en betalingsachterstanden hoger is dan de aflossingscapaciteit. Wanneer er bedreigende schulden zijn bijvoorbeeld huur/hypotheek, energie zorgverzekering, openbare verkoop roerende zaken. Er aantoonbaar een of meerdere schuldeisers niet bereid zijn een betalingsregeling te treffen. Schuldbemiddeling en Saneringskrediet Bij een saneringskrediet worden de schuldeisers in één keer afgekocht voor een deel van de totale vordering, gebaseerd op de op dat moment geldende afloscapaciteit van de klant. Voor het totaal van de aflossingen wordt door de gemeente een lening verstrekt waaruit de schuldeisers worden betaald. Bij een schuldbemiddeling wordt gedurende 3 jaar een percentage gereserveerd/afgelost op alle vorderingen. De hoogte van de uiteindelijke reservering (aflossing) kan variëren, afhankelijk van de inkomensontwikkeling van de schuldenaar. Schuldhulpverlening Schuldhulpverlening omvat het totaal van advisering, budgetbeheer/coaching, financiële ondersteuning, preventie/nazorg, schuldbemiddeling/sanering verwijzing, toeleiding en ondersteuning naar het wettelijke traject WSNP, toeleiding naar beschermingsbewind etc. Schuldenvrije toekomst Hierbij wordt aan de hand van de schuldensituatie, motivatie en gedrag een inschatting gemaakt of de klant is in staat om na het traject van schuldhulpverlening het eigen inkomen zodanig te beheren dat er geen problematische schulden meer ontstaan. Stabilitieits traject Schuldhulpverlening begint met het werken aan financiële stabiliteit. Dat wil zeggen het afstemmen van inkomsten en uitgaven op elkaar zodat geen nieuwe schulden ontstaan. Wet schuldsanering natuurlijke personen Kan worden aangevraagd bij de rechtbank als meerdere schuldeisers weigeren mee te werken aan een minnelijke schuldregeling. De rechter toetst op de toelatingscriteria (o.a. in staat zijn de verplichtingen na te komen, te goeder trouw, motivatie) en benoemt een bewindvoerder. De wettelijke looptijd bedraagt op dit moment in principe 3 jaar. Een schuldenaar kan slechts een keer per 10 jaar een beroep doen op de WSNP.
Overige afkortingen AMW ANBO AWBZ DUO CJG CJIB Nibud NVVK
Algemeen Maatschappelijk Werk Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen Algemene Wet bijzondere ziektekosten Dienst Uitvoering Onderwijs Centrum Jeugd en gezin Centraal Justitieel Incasso Bureau Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Nederland Vereniging voor Volkskrediet
15 ROC WMO Wgs WWB WSNP
Regionaal Opleidings Centrum Wet maatschappelijke ondersteuning Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Wet werk en bijstand Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen
16
