BE(K)LEEF HET LAM GODS

BE(K)LEEF HET LAM GODS

Lesbrief voor leerkrachten van de 2de en 3de graad van het basisonderwijs

Wat is het ? Be(k)leef het Lam Gods is een educatief pakket over de restauratie van het Lam Gods ontwikkeld door Mooss vzw (www.mooss.org) in opdracht van de Provincie Oost-Vlaanderen. Doelgroep en formules Het educatief pakket is bedoeld voor kinderen van 8 tot 12 jaar (in gezins- of klasverband). Gezinnen kunnen enkel het basispakket doen. Klassen uit de 2de en 3de graad van het basisonderwijs kunnen eveneens het basispakket gebruiken, onder begeleiding van de eigen leerkracht. Leerkrachten kunnen echter ook kiezen voor de formule met actieve rondleiding en workshop. Basispakket Het basispakket is modulair opgebouwd en moedigt de gebruikers aan om naar de drie Gentse Lam Gods-locaties te gaan die zijn opgenomen in het Lam Gods combi-ticket: Caermersklooster – MSK – Sint- Baafskathedraal. Het maakt niet uit in welke volgorde de drie locaties bezocht worden. Het basispakket bestaat uit verschillende onderdelen:

1 LAM GODS-KAFTJE Karton met afbeelding Lam Gods. De geschilderde panelen (behalve de Rechtvaardige Rechters) zijn vervangen door IRR-foto’s die voor de restauratie genomen zijn. Vouw de 2 zijflappen naar achter. Zo krijg je een mapje waarin je de 3 opdrachtenbladen kan steken.

Hallo, wij zijn bezig met de restauratie van het Lam Gods, het meesterwerk van Hubert en Jan Van Eyck. De volgende jaren zal ons team van het KIK* elk paneel van het veelluik onder handen nemen. Zo zorgen we ervoor dat de mensen in de toekomst dit prachtige kunstwerk kunnen blijven bewonderen. Fijn dat jullie samen met ons de geheimen van het Lam Gods willen ontdekken! Veel plezier! De zwart-witfoto’s van de Lam Gods-panelen op dit mapje zijn met een speciale camera gemaakt. Op die foto’s kan je doorheen de verflagen kijken. Restaureer je eigen Lam Gods en geef het weer kleur.

Ga naar het Caermersklooster, de Sint-Baafskathedraal en het Museum voor Schone Kunsten. Ontdek op elke plek nieuwe weetjes en doe de opdrachten.

Verzamel op die manier de stickers van de verschillende panelen en be(k)leef het Lam Gods!

LOCATIES

P.C. Caermersklooster: Vrouwebroerstraat 6, 9000 Gent - www.caermersklooster.be Sint-Baafskathedraal: Sint-Baafsplein, 9000 Gent - www.sintbaafskathedraal.be Museum voor Schone Kunsten: F. Scribedreef 1 (Citadelpark), 9000 Gent - www.mskgent.be

COLOFON

Concept, tekst en vormgeving: Mooss vzw - www.mooss.org Mooss werkt volgens de kwaliteitsprincipes van Trusty - http://jeugdinfotheek.be/trusty Gekleurde foto’s Lam Gods: Sint-Baafskathedraal Gent © Lukas - Art in Flanders vzw, foto’s: Hugo Maertens IRR-foto’s Lam Gods: http://closertovaneyck.kikirpa.be *KIK: Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium - www.kikirpa.be Verantwoordelijke uitgever: de heer Jozef Dauwe, gedeputeerde voor cultuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Gouvernementstraat 1, 9000 Gent

voorzijde

achterzijde

De kinderen kunnen de zijflappen van het karton Algemene uitleg + gebruiksaanwijzing dichtvouwen. Op die manier krijgen ze een soort kaftje waarin ze de andere onderdelen van het pakket (zie verder) kunnen opbergen.

1 potlood met opdruk Be(k)leef het Lam Gods

om de opdrachten op de folders (zie verder) in te vullen.

3 VERSCHILLENDE FOLDERS MET INFORMATIE EN OPDRACHTEN Hallo! Ik ben Johanneshet deraam Evangelist. Aan de muur tegenover hangt ook een kopie Welkom opGods, de tentoonstelling “Hetde Lam Gods ont(k)leed!” van het Lam geschilderd door kinderen van in het Caermersklooster! dehier basisschool De Oogappel uit Gent. met enkele andere figuren van het schilderij, zal ik ZijSamen hebben er hun eigen versie van gemaakt! jullie enkele weetjes vertellen en opdrachten geven over het Klik op Gods. het kleine computerscherm onder het Lam Gods dat Lam de kinderen schilderden.

ngen in reliëf. it geschilderd werd?

ing.

en hebt) ontdekten oudbrokaat een speciale d daarnaast kan je zien

Johannes de Evangelist

Ga met je vinger over het scherm en luister naar enkele verhalen die de kinderen over de panelen vertellen.

Kleef mijn sticker op de juiste plek op jouw Lam Gods!

Op de lijst van het paneel waarop ik sta, en ook op de lijsten van mijn drie buren, ontdekten de wetenschappers een kwatrijn (= vers met vier regels in het Latijn).

Opdracht Ontwerp je eigen patroon voor stof mét reliëf!

Leg een voorwerp met een structuur onder het papier (vb. een geldstuk).

Kleur er met je potlood zachtjes overheen. Herhaal dit een paar keer.

Kleur de achtergrond in met een andere kleur.

Zoek de fot van de lijst o’s en met het kw in de eer atrijn ste van de ten zaal toonstelling.

Opdracht Teken hieronder jouw eigen versie van het paneel met het lam.

Je kan dicht bij het echte verhaal blijven of je fantasie gebruiken en het lam een heel ander avontuur laten beleven!

Ah, daar ben je! Wij, Adam en Eva, zijn blij Opdracht dat wij jou hier in de Vilakapel het échte Lam Kleef Gods mogen de sticke r vantonen! Hier is het dan! Mooi, hé? het paneel waaro p ik worden de aparte panelen van Zoals je weet, op jouw Lam Gods sta . nu één voor één gerestaureerd het altaarstuk Ga daninnaar een atelier het MSK (= Museum voor zaal 4 in in het museu Schone m, vanKunsten). waaruit je het restauratiea telier De panelen die de restaurateurs op dit moment kan zien. onder handen nemen, zijn verwijderd en Het Lam Gods vervangen door zwart-wit foto’s. Adam & Eva Op 1 oktober 2012 begon een team van acht specialisten van het KIK (= Koninklijk Instituut Kleef stickers van ook mijn op jouw Lam Gods? voor het Kunstpatrimonium) aanjedeonze restauratie altaarstuk. De panelen worden in drie fasen uit de Sint-Baafskathedraal gehaald en overgebracht naar dit atelier dat speciaal voor de restauratie werd ingericht. Tijdens de week kan iedereen hier de restaurateurs aan het werk zien. Is er nu iemand bezig? Hallo, welkom in het Museum voor Schone Kunsten (MSK)! Eindelijk ontmoeten we elkaar! Ik ga jou hier samen met enkele anderen wat meer vertellen over de restauratie van ‘mijn’ altaarstuk. Tot zo in het atelier!

Opdracht

Loop voorzichtig rond het Lam Gods. op Welke panelen zijn er nu Welke panelen zijn ze het aan weg voor restauratie? dit moment atelier? het in ren restaure Duid ze aan met een kruisje . op de tekeningen hiernaast Zoek op je eigen Lam Gods waar deze panelen zich normaal gezien bevinden.

Opdracht

Opdracht

Volgens het kwatrijn schilderden de broers Hubert en Jan Van Eyck samen het Lam Gods. Hubert begon en na zijn dood maakte Jan het werk af. Wetenschappers hebben het schilderij heel goed bestudeerd en proberen te ontdekken welke stukken door Hubert en welke door Jan geschilderd werden.

Kruis ze aan op de tekeningen hiernaast.

Jan en Hubert deden hun best om allebei op dezelfde manier te schilderen. Daarom lijkt het alsof het Lam Gods slechts door één hand gemaakt is. Dat is niet gemakkelijk! Probeer het zelf maar eens! Vergeet je naam en het jaartal niet in te vullen!

ickers verzameld!

Johannes de Doper

? e Kunsten (MSK) !

Opdracht

Zo, wij zijn uitverteld over het Lam Gods. Hopelijk ben je blij met de nieuwe informatie en de nieuwe stickers die je hier in het MSK kreeg? Groetjes! Maak hiernaast een tekening met twee personen samen.

Iemand begint en de andere maakt de tekening af. De tweede tekenaar probeert Het Lam Gods De Aartsengel Gabriël Maria zo goed mogelijk in dezelfde stijl als de eerste te tekenen. Wil je nog meerToon informatie over het aan Lamanderen. Gods krijgen en dat andere stickers verzamelen? jullie tekening Zien ze de tekening Ga dan zeker ook naar het Caermersklooster en de Sint-Baafskathedraal ! door twee verschillende personen gemaakt is? 4

achterzijde

Opdracht

Joos Vijd Elisabeth Borluut Opdracht

s op e sticker Kleef onz Gods. jouw Lam e privénaar onz Ga dan pel) dka de Vij de kapel (= teraan in rechts ach l. kathedraa

Aangekomen in de Vijdkapel? Om te tonen dat dit onze eigen kapel is, hebben we hier het wapenschild van de families Vijd en Borluut aangebracht. Kan je het vinden?

Opdracht

Die kopieën van onze altaarstuk gesloten panelen hangen hier in De panelen waarop wij, Adam en Eva, de kathedraal. staan zijn vroeger ook al eens Kan jij ze vinden? verwijderd en vervangen door Tip: ze hangen dicht (geschilderde) kopieën. Het Lam Gods ziet erzagen nu anders bij deVan ingang! Op die kopieën wij er uit weldan eentoen de broers Eyckbeetje het pasanders geschilderd hadden. uit dan nu … Wat is het verschil met onze échte panelen? Aartsengel Gabriël zal je daar meer uitleg over geven. ............................. ............................. ........................... De aan kleuren van het altaarstuk zijn veel minder. .helder, Zo, je bezoek de Sint-Baafskathedraal zit nu erop. de weetjes vernislagen doorheen de jaren zijn. Je hebt vanomdat ons veel en nieuwe stickers voorvergeeld je eigen LamVerschillende Gods gekregen. Groetjes tot ziens! panelen zijnen al graag eens eerder gereinigd, hersteld

altaarstuk open

Ontwerp een wapenschild voor je eigen familie.

Als je De Bakker of Bloemen heet, teken je bijvoorbeeld een brood of een bloem.

Je kan ook een dier tekenen dat bij je familie past.

of gerestaureerd. Dat gebeurde niet altijd even zorgvuldig.

Kleef je de sticker van mijn paneel op jouw Lam Gods?

Joos Vijd

Maar nu hebben we het wel genoeg over onszelf en wapenschilden gehad! Want jij bent natuurlijk hierheen gekomen om het Lam Gods te bekijken, hé?

Tijdens de eerste fase van de restauratie ontdekten de restaurateurs dat grote delen van bepaalde panelen, zoals bijvoorbeeld mijn kleed, in de 17de eeuw zelfs helemaal werden overschilderd. Elisabeth Borluut

Johannes de Doper

Adam

Eva

Wil je nog meer informatie over het Lam Gods krijgen en andere stickers verzamelen? Ga dan zeker ook naar het Caermersklooster en het Museum voor Schone Kunsten (MSK) !

1

folder Caermersklooster

voorzijde

Wees gegroet! Welkom in de Sint-Baafskathedraal! Wij, Joos Vijd en Elisabeth Borluut, gaven aan Hubert en Jan Van Eyck de opdracht om het Lam Gods te schilderen, als altaarstuk voor onze privékapel in deze kathedraal.

Laat ons dan maar beginnen met te vertellen dat het altaarstuk dat vandaag in de Vijdkapel hangt, niet het echte Lam Gods is. Het is een reproductie (= nagemaakt) op ware grootte. Het echte Lam Gods hangt op een veilige plek ergens anders in deze kathedraal. Je mag er straks heen! Maar eerst gaan we jou hier in onze kapel nog enkele opdrachten laten doen!

1

4

folder MSK

1

folder Sint-Baafskathedraal

Op elke locatie kunnen de kinderen een specifieke folder krijgen met informatie en opdrachten om ter plaatse uit te voeren. De informatie en opdrachten worden op elke locatie gegeven door personages die op het altaarstuk voorkomen. Deze folders kunnen ze nadien in hun Lam Godskaftje opbergen.

3 VERSCHILLENDE STICKERVELLEN stickervel Caermersklooster

stickervel Caermersklooster

stickervel Museum voor Schone Kunsten (MSK)

stickervel MSK

stickervel Sint-Baafskathedraal

stickervel Sint-Baafskathedraal

Op elke locatie kunnen de kinderen een specifiek stickervel krijgen met stickers van enkele panelen van het Lam Gods (= panelen waarop de personages staan die op de locatie in kwestie de info en opdrachten gegeven hebben). Deze stickers kunnen ze over de IRR-foto’s op hun Lam Gods- kaftje kleven. Op die manier kunnen de kinderen hun eigen reproductie van het Lam Gods zelf beetje bij beetje ‘restaureren’.

Speciale formule voor de 2de en 3de graad van het basisonderwijs: Vermits het voor leerkrachten praktisch niet altijd haalbaar is om effectief naar de drie verschillende Lam Gods-locaties te gaan, voorzien we voor hen een extra formule: nl. actieve rondleiding in de tentoonstelling ‘Het Lam Gods ont(k)leed’ in het Caermersklooster met aansluitend een audio-visuele of beeldende workshop (totale duur: 2u). Bij deze formule wordt de groep begeleid door een gids.

1. Actieve rondleiding

In de tentoonstelling in het Caermersklooster komen de meeste aspecten aan bod die in het basispakket verdeeld zijn over de drie verschillende locaties. Tijdens de actieve rondleiding brengt de gids via opdrachten bij de tentoongestelde voorwerpen in de tentoonstelling ‘Het Lam Gods ont(k)leed’ het volledige verhaal uit het educatief pakket over het Lam Gods en de restauratie op een actieve manier aan de kinderen over. Elke klas krijgt bij het begin van het bezoek een Lam Gods-kaftje (= altaarstuk met IRR-foto’s - zie basispakket). Telkens wanneer een klas tijdens de actieve rondleiding een opdracht goed heeft uitgevoerd, krijgen ze van de gids stickers van de panelen om op hun Lam Gods-kaftje te kleven. Na de actieve rondleiding is hun eigen Lam Gods bijna helemaal ‘gerestaureerd’, op één sticker na: die van het centrale paneel met het Lam Gods. Deze sticker krijgen de klassen pas wanneer de kinderen hun kennis over het Lam Gods al doende nog meer hebben uitgebreid, dat wil zeggen: na afloop van de workshop.

2. Workshop

De leerkrachten kiezen vooraf uit 2 mogelijke invalshoeken voor de workshop die overeenkomen met de 2 grote fasen in het restauratieproces van het Lam Gods: het vooronderzoek en de eigenlijke restauratie. 2.1 Het vooronderzoek: observeren en analyseren (audio-visuele workshop) Tijdens deze workshop gaan de kinderen het Lam Gods nauwkeurig observeren en visueel analyseren - net zoals de verschillende teams van wetenschappers deden die betrokken waren bij het vooronderzoek van het Lam Gods. Voordat de wetenschappers het altaarstuk onderzochten met allerlei hoogtechnologische apparatuur, hebben ze het eerst grondig bestudeerd met het blote oog. Dat gaan wij ook doen in deze workshop. De klas wordt verdeeld in wetenschappelijke teams. Fotograferen is een goed middel om je waarnemingsvaardigheden aan te scherpen. Daarom gaat elk team gewapend met een ipad eerst een reeks van verschillende korte fotografieopdrachten doen. Bij elke fotografieopdracht experimenteren de kinderen met een bepaald aspect van waarneming en weergave dat telkens gelinkt is aan het Lam Gods zoals bijvoorbeeld: → weergave van materialen: de textuur van stoffen, de koude glans van metalen voorwerpen, het blinkende van juwelen … → lichtinval: spelen met licht en schaduw – meer/minder reliëf in onderwerp brengen – meer/minder licht gebruiken – verschil in lichtintensiteit/lichtkleur … → cadrage: in beeld brengen van details, verschillende foto’s waarbij in de achtergrond hetzelfde panoramische landschap doorloopt … → kleurweergave: zwart/wit (grisailles) versus kleur – verschillende kleurgradaties – warme en koude kleuren … → portret: verschillende weergave van mensen en heiligen, groepsportret, portret van dichtbij … Vervolgens krijgt elk team een slotopdracht waarbij ze verschillende van de aspecten moeten toepassen waarmee ze tijdens de fotografieopdrachten geëxperimenteerd hebben.

2.2 Restaureren en conserveren (beeldende workshop) Het altaarstuk heeft sinds zijn ontstaan veel meegemaakt. Sommige panelen werden verstopt, doorgezaagd, beschadigd door een val, overschilderd, verkocht, op het nippertje gered van het vuur, gestolen, meegenomen naar Frankrijk en Duitsland en zelfs verborgen in zoutmijnen … De sporen van al die ‘avonturen’ werden in de loop der jaren al meermaals ‘weg- gerestaureerd’. Soms werden daarbij volledige stukken van het originele schilderij overschilderd. Afhankelijk van de tijd waarin ze leefden, hebben de mensen dus een ‘ander’ Lam Gods gezien. Deze keer willen de restaurateurs terugkeren naar het oorspronkelijke 15de-eeuwse schilderij. Al de methodes die de restaurateurs daarvoor gebruiken zijn omkeerbaar. Ze verwijderen eerst al de oude vernislagen en overschilderingen. Daarna fixeren ze hetgeen er overblijft van de originele verflagen zodat die in de toekomst niet zullen loskomen van de drager. Na de grondige reiniging komen er leemtes in de verflagen naar boven. Deze leemtes willen de restaurateurs zelf voorzichtig terug retoucheren. Natuurlijk moeten de restaurateurs heel goed weten op welke manier de gebroeders van Eyck destijds te werk gingen tijdens het schilderen van het Lam Gods. Tijdens deze workshop experimenteren de kinderen met allerlei technieken die de gebroeders Van Eyck gebruikten om het Lam Gods te maken zoals bijvoorbeeld: → houten dragers prepareren (glad schuren – voorlijming – gronderingslagen) → ondertekening op paneel zetten → zelf verf mengen → schilderen in transparante laagjes over elkaar om meer diepte in je kleur te krijgen → bepaalde kleur (vb. van een stof) exact proberen na te maken met verf – licht- en schaduwpartijen inschilderen … → techniek van ‘opgelegd brokaat’ imiteren Vervolgens krijgt elk team een slotopdracht waarbij ze zelf een stukje Lam Gods gaan restaureren en retoucheren. Hierbij moeten ze verschillende technieken toepassen waarmee ze voordien geëxperimenteerd hebben. Praktisch en kostprijs

Formule 1: Basispakket De kinderen kunnen het potlood en het kaftje van het basispakket krijgen op de drie locaties. De kinderen krijgen en betalen dit echter maar één keer: nl. op de eerste locatie die ze bezoeken. Kostprijs = 3 euro. Het is de bedoeling dat ze vervolgens hun kaftje en potlood zelf meenemen naar de 2 andere locaties. Op vertoon van het kaftje krijgen ze daar gratis de overige folders en stickervellen.

Formule 2: Actieve rondleiding met workshop Duur: 2 uur Hoe aanvragen? School dient minimum 3 weken vooraf een voorstel (of enkele voorstellen) voor datum en tijdstip, alsook de keuze voor de workshop (audio-visueel of beeldend) in bij Jabez Sinnesael van het Caermersklooster: 09/269 29 14 of [email protected]

Max. aantal deelnemers: 20 Als de klassen groter zijn dan 20 kinderen, is het mogelijk om met 2 Mooss-docenten parallel te werken die elk een halve klas begeleiden - de ene docent begint dan met de workshop en de andere met de actieve rondleiding en na 1 uur wisselen ze om. Kostprijs: €95 In deze prijs zitten volgende zaken vervat: → 1 kaftje en 3 stickervellen per groep → begeleiding van de actieve rondleiding en de workshop → materiaal voor de workshop