Beheerplan voor Groengebied Park & Walk Cabergerweg te Maastricht
CNME Maastricht & regio Educatie I Voorlichting I Beheer I Advies Statensingel 138 6217 KH Maastricht Tel: 043–3219941
`
Samenstelling: Cridi Frissen- Moors, CNME Maastricht & regio, april 2008. Foto: Courtine a-b met soortenrijke begroeiing
Inhoudsopgave I
Inleiding ....................................................................................................................................... 1
II 2.1 2.2
Natuurwaarden........................................................................................................................... 2 Flora .............................................................................................................................................. 2 Fauna............................................................................................................................................ 3
III 3.1 3.2 3.3 3.4 3.4.1 3.4.2
Beheer .......................................................................................................................................... 4 Inrichting en onderhoud ........................................................................................................... 4 Opruimen zwerfafval en dergelijke ........................................................................................ 5 Vestingmuren .............................................................................................................................. 5 Vegetatiebeheer ....................................................................................................................... 5 Kruidenvegetatie .........................................................................................................................6 Houtige gewassen .......................................................................................................................7
IV
Onderzoek ................................................................................................................................... 8
V
Recreatie........................................................................................................................................9
VI
Educatie, voorlichting en buurtparticipatie ........................................................................ 10
VIII
Financiën ................................................................................................................................... 11
Literatuur .................................................................................................................................................... 12 Bijlagen: Bijlage 1: Bijlage 2:
Ligging Groengebied Park & Walk Cabergerweg te Maastricht Kaart Groengebied Park & Walk Cabergerweg te Maastricht
I
Inleiding
Dit beheerplan is opgesteld door CNME Maastricht & regio in opdracht van NS Poort/ Adviesburo R.I.E.T.. Het is opgesteld naar aanleiding van de ontheffing van de Flora en Faunawet FF/75C/2007/0044, voor de uitbreiding van de parkeerplaats aan de Cabergerweg te Maastricht. Naar aanleiding van de ontheffing is een compensatiestrook van 900 m2 aangelegd en het aangrenzend eigendom van NS-Poort (ca. 3 ha.) is grootschalig opgeschoond en wordt ecologisch beheerd. Dit groengebied wordt voortaan Groengebied Park & Walk Cabergerweg Maastricht genoemd. De parkeerplaats is eigendom van NS Poort, en wordt door Q-Park geëxploiteerd. NS Poort heeft CNME voor de komende 5 jaar een opdracht verleend voor het uitvoeren van het ecologisch beheer van het groengebied. De ligging en begrenzing van het groengebied zijn weergegeven in respectievelijk bijlage 1 en 2. Het Groengebied Park & Walk Cabergerweg heeft grote natuur- en cultuurhistorische waarden. Het betreft deels een oud spoorwegemplacement, dat een rijke pionierbegroeiing kent en deels een 19e-eeuws vestingwerk (bastion B en courtine a-b). Van het vestingwerk zijn in het terrein nog oude vestingmuren en taluds aanwezig. Er komen verscheidene beschermde planten en dieren voor, zoals Hazelworm (Anguis fragilis), Muurhagedis (Podarcis muralis) en Stengelomvattend havikskruid (Hieracium amplexicaule) en Kuifhyacint (Muscari comosum). Doel van het beheerplan Doel van het beheerplan is het inzicht geven en vast stellen van de maatregelen die leiden tot het behoud of herstel van de natuurwaarden van het groengebied. Achtergronden groengebied Het groengebied ligt in het plangebied Belvédère, een stedelijke herinrichtingsgebied in noordwest Maastricht. Een deel van het groengebied zal in de toekomst onderdeel worden van het Frontenpark (een natuurpark waardoor de Hoge Fronten, Lage Fronten en Fort Willem verbonden worden). Op het andere deel (gelegen tegen de Frontensingel aan) is woningbouw gepland (van Beek, 2004).
1
II Natuurwaarden Flora Spoorwegemplacement Op het voormalig spoorwegemplacement groeien veel verschillende soortenrijke vegetaties, zoals waardevolle pioniervegetaties op grind, soortenrijke ruigte- en zoomgemeenschappen en vele mozaïekvegetaties daartussen. Het zijn de afwisselingen in milieuomstandigheden die de vegetatie van dit emplacement zo bijzonder maakt (Verschoor & Egelmeers, 2006). De pioniervegetaties bestaan ondermeer uit Slangenkruid (Echium vulgare), Stalkaars (Verbascum densiflorum) en Hazepootje (Trifolium arvense). Er bestaat een rijk ontwikkeld bloemenrijk grasland met o.a. Harige ratelaar (Rhinanthus alectorolophus), Glad walstro (Galium mollugo) en Grasklokje (Campanula rotundifolia). Courtine a-b Courtine a-b en Bastion B zijn bijzonder te noemen, vanwege het aantal zeldzame soorten die er groeien. Bovenop courtine a-b groeien bijvoorbeeld Wondklaver (Anthyllis vulneraria), Kandelaartje (Saxifraga tridactylites), Scherpe fijnstraal (Erigeron acer) en Gewone margriet (Leucanthemum vulgare) (Verschoor & Egelmeers, 2006) . Bastion B In 2006 was dit gebied nog sterk verbost en kwamen er restanten van bloemenrijke graslandvegetaties voor op de open plekken en op de randen van de muren. Voorbeelden van soorten die hier groeien zijn Stengelomvattend havikskruid (Hieracium amplexicaule), Ruige weegbree (Plantago media), Kleine pimpernel (Sanguisorba minor) en Gewoon knoopkruid (Centaurea jacea). Bijzonder is het voorkomen van de Kuifhyacint (Muscari comosum) (Verschoor & Egelmeers, 2006). In 2007 zijn de hoogopgaande, homogene bramenbegroeiingen en delen van de struweel- en bosopstanden teruggezet.
Foto: Kuifhyacint op Bastion B
2
Fauna Amfibieën en reptielen In het groengebied komen Muurhagedissen op de vestingmuren, de graffitimuur en op het spooremplacement voor. De muren en het grindbed worden beiden als overwinteringplaats gebruikt. Met name courtine a-b kent een groot aantal muurhagedissen. In totaal kwamen er naar schatting in het groengebied in 2007 93 muurhagedissen (ca. 14% van de in Nederland voorkomende natuurlijke populaties)voor, waarvan 41 adulte dieren. De Hazelworm komt in het hele groengebied voor. In totaal kwamen er in 2007 naar schatting 35 hazelwormen voor, waarvan 16 adulte dieren. De Hazelworm kan voorkomen in bosranden, houtwallen, struwelen, spoor- en wegbermen, vestingwerken, steenhopen, ruderale plaatsen en tuinen. De soort wordt vaker waargenomen op de overgang van bosjes naar graslanden. De Hazelworm heeft een verborgen levenswijze (Spikmans, 2003). In de vijver op het terrein kwamen in 2002, 3 soorten salamanders voor, nl. Kleine watersalamander, Alpenwatersalamander en Kamsalamander. Deze zijn waarschijnlijk uitgezet (Spikmans, 2003). De reptielenwaarnemingen zijn gedaan door Alex Kloor. Het gebied maakt onderdeel van een landelijk meetnet voor Hazelworm en Muurhagedis. Ongewervelden Bijen en wespen In de hele Lage Fronten is in de jaren ‘80 voor het laatst bijenonderzoek gedaan. Er zijn toen meer dan 135 soorten bijen en wespen aangetroffen. Het betrof soorten als mediterrane Maskerbij (Hylaeus cornutus) en de wespen spinnendoders Ageniodieus apicales en A. serceus (typisch bergsoorten) (Prick & Kruyntjens, 1991). Dagvlinders Het Groengebied Park & Walk is een vlinderrijk gebied. In 2007 werden door Alex Kloor 18 vlindersoorten waargenomen, waaronder Bruin zandoogje (Maniola jurtina), Boomblauwtje (Celastrina argiolus), Argusvlinder (Lasiommata megera), Boswitje (Leptidea sinapis), Zwartsprietdikkopje (Thymelicus lineola), Geelsprietdikkopje (Thymelicus sylvestris), Kleine vuurvlinder (Lycaena phlaeas)en Klein geaderd witje (Pieris napi). Dagactieve nachtvlinders In het gebied zijn al verschillende jaren waarnemingen van de Spaanse vlag gedaan (Euplagia quadripunctaria). Sprinkhanen Noemenswaardig zijn het voorkomen van de Blauwvleugelsprinkhaan (Oedipoda caerulescens) en de Zadelsprinkhaan (Ephippiger ephippiger). Zoogdieren In het Belvédère-onderzoek zijn Aardmuis (Microtus agrestis), Bosmuis (Apodemus sylvaticus), Huisspitsmuis en Rosse woelmuis (Clethrionomys glareolus) aangetroffen. Op het spoorwegemplacement werden kleine aantallen jagende dwergvleermuizen aangetroffen, maar door het open en sterk verlicht karakter is dit gebied weinig geschikt als foerageergebied voor vleermuizen. Vermoedelijk vermijden ook vleermuizen op vliegroute dit felverlichte en open terrein. Het is vooral in de perifere, donkere delen dat occasioneel Myotis species vleermuizen werden waargenomen (Van der Wijden & Verkem, 2003). Vogels Het gebied is ook interessant voor vogels. In 2007 werden door Alex Kloor ondermeer, Putter (Carduelis Carduelis ), Kuifleeuwerik (Galerida cristata), Groene specht (Picus Viridis), Grote bonte specht (Dendrocopos Major ), Grasmus (Sylvia Communis), Torenvalk (Falco Tinnunculus) en Fazant (Phasianus Colchicus) waargenomen. 3
III
Beheer
Het beheer van het Groengebied Park & Walk wordt sinds medio 2007 uitgevoerd door CNME Maastricht & regio. NS Poort heeft hiertoe opdracht gegeven voor de periode medio 2007 – medio 2012. Hieronder valt niet het onderhoud aan het vestingwerk. Het beheer van het gebied wordt aangesloten bij het beheer van de Hoge Fronten (Frissen-Moors, 2008). 3.1
Inrichting en onderhoud
Opschoning Groengebied Park & Walk Lage Fronten, winter 2006/2007 In de winter van 2007 is door NS Poort een grootschalige opschoonactie uitgevoerd. Al het zwerfaval is verwijderd. Gedumpt puinafval, is vooralsnog blijven liggen. De puinhopen zijn plaatselijk ook geschikt leefgebied voor reptielen. Tevens is het grootste deel van de opslag van groen (bramen, berken en andere bomen en struiken) verwijderd. Hierdoor is een opener gebied ontstaan met her en der bomen, struiken en bosjes. De bloemrijke vegetaties krijgen hierdoor weer meer kans tot ontwikkeling te komen en ook voor warmteminnende soorten, is de habitat verbeterd. Door de afwisseling in kruid- en struiklaag is er een gevarieerde vegetatiestructuur ontstaan. Tijdens de opschoonactie is een voormalige volkstuin opgeruimd. Er zijn hekwerken, een schuurtje, volières, een vijver en begroeiing verwijderd. Er ligt nog een betonnen vijvertje in de voormalige volkstuin. In de vijver kwamen drie salamandersoorten (uitgezet) en gekweekte waterplanten voor. In de compensatiestrook (van 900 m2) zijn alle klinkers verwijderd. De zandige ondergrond ligt nu aan het oppervlak, wat een goede uitgangssituatie is voor de ontwikkeling van een schrale vegetatie.
Foto: spooremplacement na grootschalige opschoonactie in maart 2007. Inrichting met schapenrasters Het groengebied is deels omheind door het metalen hekwerk van de parkeerplaats en deels door schapenraster. Een deel van het gebied is niet omheind, omdat hier een hoge muur aanwezig. Indien wenselijk worden hier tijdens de schapenbegrazing flexnetten geplaatst. Diverse voorzieningen De voorzieningen (klaphekken en rasters) worden regelmatige geïnspecteerd door CNME. Indien nodig worden kleine reparaties uitgevoerd of meldingen doorgegeven aan NS Poort.
4
Waterafvoer In de compensatiestrook is ten behoeve van de parkeerplaats een drainagesysteem aangelegd. Geregeld ontstond er wateroverlast in de compensatiestrook. Er zijn al verschillende maatregelen uitgevoerd om de wateroverlast te verhelpen. Door CNME wordt in de gaten gehouden of er nog wateroverlast ontstaat. Indien hier in de toekomst weer overlast ontstaat wordt dit gemeld aan NS Poort. Verlichting De verlichting van de parkeerplaats zal deels worden afgeschermd, om onnodige verlichting in het groengebied tegen te gaan. Verlichting is verstorend voor de aanwezige flora- en fauna in het gebied. 3.2
Opruimen zwerfafval en dergelijke
Op de parkeerplaats wordt het afval verzameld door Q-Park. CNME Maastricht draagt zorg voor het verwijderen van zwerfafval in het groengebied. 3.3
Vestingmuren
In het gebied liggen oude vestingmuren en aarden taluds van bastion B. Door CNME wordt geen onderhoud aan de muren uitgevoerd. Mogelijk dat er in de toekomst vanuit de gemeente Maastricht consolidatie- of restauratiewerkzaamheden uitgevoerd worden aan deze muren. Indien er consolidatie- of restauratiewerkzaamheden uitgevoerd worden, dienen deze op zodanige wijze plaats te vinden, dat de natuurwaarden zo min mogelijk worden aangetast, zoals ook omschreven in het beheerplan voor het Beschermd Natuurmonument de Hoge Fronten (Frissen-Moors, 2008). Bomen en struiken op muren Begroeiingen die schade aan de muren toebrengen, worden periodiek verwijderd door CNME. 3.4
Vegetatiebeheer
In grote lijnen is het gewenste beeld van de vegetatie als volgt te beschrijven: Algemeen: groengebied bloemrijke graslanden, afgewisseld met ruigtekruiden en hier en daar (doorn)struweel, een bosje of een boom.
Foto: Bloemenrijk grasland 5
Spooremplacement met grindige ondergrond en laadperronnen: pionierbegroeiingen/ bloemrijk grasland, afgewisseld met bomen en (doorn)struwelen.
Foto: pionierbegroeiing voor de graffitimuur Bastion B: Ruigtekruiden/ bloemrijk grasland, afgewisseld met bomen en doornstruwelen. Ravijnbosje (op Bastion B) en houtwal langs de Frontensingel: bos en struweel met natuurlijke variatie in soorten, leeftijd en hoogte, middels bosrandbeheer. Op de muren: spontane begroeiing van kruiden, als Stengelomvattend havikskruid, Slangenkruid, Wondklaver en Muurleeuwenbek. Globaal kunnen de vegetaties in het groengebied worden onderverdeeld in kruidenvegetaties en vegetaties van houtige gewassen. De beschrijving van het te voeren beheer vindt plaats aan de hand van deze onderverdeling. 3.4.1 Kruidenvegetatie Het beheer van de bloemrijke graslanden vindt plaats door een combinatie van maaibeheer en schapenbegrazing. De maai- en begrazingsbeurten vinden plaats rond mei/juni en rond september, afhankelijk van de vegetatie-ontwikkeling. Maaien Het maaibeheer wordt uitgevoerd met een maaimachine (zoals alpentrekker) en bosmaaiers. Het terrein wordt 1 à 2 maal per jaar gemaaid. Het maaibeheer wordt afgestemd op de vegetatieontwikkeling in het gebied. En wordt gefaseerd uitgevoerd in het gebied zodat er variatie in vegetatiestructuur en bloeitijd ontstaat. Er wordt een maaihoogte van circa 10 cm aangehouden om bodembewonende fauna te sparen. Het maaisel wordt afgevoerd. Verder wordt er maaibeheer uitgevoerd met bosmaaiers. Dit gebeurd op de locaties die niet maaibaar zijn met een maaimachine, door ongelijke ondergrond (bijvoorbeeld voor de muren), taluds, onbereikbare delen en delen tussen de rails. De homogene bramenbegroeiingen worden twee maal per jaar gemaaid, om deze verder terug te dringen.
6
Foto: Beheerwerkzaamheden op de taluds van een laadperron. Begrazing Aanvullend op het maaibeheer vindt schapenbegrazing plaats. Er wordt drukbegrazing ingezet in voor- of najaar. Uitgangspunt is dat bijna alle terreindelen 2 maal per jaar gemaaid of begraasd worden. Ook blijven er terreindelen met overjarige vegetatie, t.b.v. insecten en andere dier- en plantensoorten. 3.4.2 Houtige gewassen Houtwal en ravijnbosje In het groengebied ligt een houtwal langs de Frontensingel. Deze houtwal ligt buiten het raster. Tevens is er een diepe kuil in het gebied die begroeit is met bomen (klein ravijnbosje). Deze houtwal en het ravijnbosje blijven in tact. Hier wordt bosrandbeheer uitgevoerd, t.b.v. de variatie in vegetatiestructuur en soortenrijkdom. De houtwal langs de Frontensingel wordt ook behouden als lijnvormig element voor vleermuizen. Hout afkomstig van het snoeien wordt mogelijk in takkenrillen verwerkt. Kap zal alleen plaatsvinden in de winter, om verstoring aan broedvogels en (voorjaars)flora te voorkomen. Voor muren schadelijke begroeiing Er moet onderscheid gemaakt worden tussen begroeiing die direct in het muurwerk wortelt en begroeiing die op de aarden taluds groeit, maar via de wortels het muurwerk kan beschadigen. Het gaat hierbij om bomen, struikachtigen en klimop. Kruidenvegetaties die in het muurwerk wortelen vormen in het algemeen geen bedreiging voor het muurwerk. Schadelijke (houtige) begroeiing op het muurwerk wordt verwijderd. De stobben worden behandeld met round-up evolution. Deze behandelmethode wordt in 2009 afgerond, omdat in 2010 de gemeente Maastricht geen gif meer wil gebruiken. Bij eventuele toekomstige restauraties dienen de wortelstelsels van de houtige gewassen verwijderd te worden uit de muren. Overige kapwerkzaamheden In het overig deel van het gebied zijn her en der begroeiingen met bomen, struiken of bosschages. Jonge opslag van struiken en uitloop van gekapte bomen wordt gefaseerd met het maaibeheer meegenomen. Verwerking van snoeihout Gekapt of anderszins verwijderd hout wordt voor een deel in het systeem gehouden, door het plaatselijk te verwerken in rillen tussen de houtige begroeiingen. Bij grote hoeveelheden snoeimateriaal kan het materiaal afgevoerd worden. 7
V
Onderzoek
De effecten van het gevoerde beheer kunnen deels afgeleid worden uit de ontwikkeling van fauna en flora. In het verleden zijn al een aantal onderzoeken uitgevoerd (zie literatuurlijst). CNME Maastricht verzamelt tevens gegevens van vrijwilligers die monitoren. Sinds 2001 wordt de populatie Muurhagedissen bijvoorbeeld jaarlijks geteld. Ook worden waarnemingen van vlinders, vogels, zoogdieren en planten genoteerd. Het natuurbeheer wordt afgestemd op de gegevens over de aanwezige natuurwaarden.
8
VI
Recreatie
Toegankelijkheid Het groengebied is toegankelijk voor publiek. Het gebied wordt momenteel bezocht door hondenuitlaters, natuurliefhebbers, wandelaars en zwervers. De parkeerplaats is omheind met een metalen hekwerk. Vanuit de parkeerplaats is het groengebied bereikbaar via een klaphek. Tevens zijn er twee werkpoorten voor de toegang van machines t.b.v. beheer. Ten zuiden en oosten van het groengebied is een raster geplaatst voor de schapenbegrazing. Hierin zijn twee klaphekjes en een werkpoort aanwezig. Waardoor de toegankelijkheid naar het achterliggende gebied intact is gebleven. Vanuit het groengebied is een wandelpad aanwezig over het voormalige spoor richting Fort Willemweg. Jaarlijks komt de schaapskudde voor een periode naar het groengebied. In die periode wordt met flexnetten het gebied in tweeën gesplitst, waardoor er altijd een gedeelte toegankelijk blijft voor bezoekers. Indien er calamiteiten plaatsvinden tijdens de schapenbegrazing kan er wel voor gekozen worden om het hele groengebied tijdelijk af te sluiten. In het gebied is een graffitimuur aanwezig. Deze is echter sinds een aantal jaren buiten gebruik, omdat er Muurhagedissen in de spleten van deze muur voorkomen. Hiertoe is een hekwerk voor de muur geplaatst. Het gebied is voor honden, indien aangelijnd, toegankelijk. In het gebied geldt eveneens een ruimplicht van hondenuitwerpselen.
9
VII Educatie, voorlichting en buurtparticipatie De ligging van het Groengebied Park & Walk Cabergerweg te Maastricht in de stad biedt goede kansen voor natuureducatie. Het gebied laat zien dat er midden in de stad een rijke en gevarieerde natuur kan bestaan. Waar mogelijk zal CNME activiteiten koppelen aan dit gebied, zoals vrijwillig beheer en rondleidingen en media. CNME dient als informatiepunt voor de natuurwaarden en het natuurbeheer van dit groengebied. Vrijwillig beheer Bij vrijwillig beheer voert een groep vrijwilligers, onder begeleiding van een professional beheertaken uit. Hierbij staat het educatieve aspect centraal. Bij vrijwilligersactiviteiten wordt de Arbo-wet in acht genomen. Rondleidingen CNME Maastricht & regio zal op aanvraag rondleidingen organiseren in het Groengebied Park & Walk Cabergerweg te Maastricht. Media Regelmatige, positieve aandacht voor het groengebied draagt bij aan draagvlak. Hiervoor kan samengewerkt worden met lokale huis-aan-huisbladen, de regionale kranten, natuurtijdschriften en lokale en regionale radio- en televisieomroepen.
10
VII Financiën Voor de periode medio 2007 – medio 2011 is door NS-Poort een beheeropdracht verstrekt voor het Groengebied Park & Walk Cabergerweg te Maastricht. In onderstaand overzicht zijn de inkomsten en uitgaven gespecificeerd voor 2007. De prijzen worden jaarlijks geïndexeerd. Beheeropdracht (bedragen excl. BTW): Beheeropdracht NS Poort
€ 10.000,00
Totaal beheerbijdragen:
€ 10.000,00 (excl. BTW)
Beheerkosten (bedragen excl. BTW): Beheerwerkzaamheden: € 6.275,00 Maaibeurt, selectief verwijderen houtige opslag in bloemenrijk grasland, vrijmaaien en -snoeien muren, bosrandbeheer en afvoeren van maaisel en snoeiafval. Schapenbegrazing (een begrazingsbeurt) € 1.200,00 Afval opruimen en afvoeren € 1.365,00 Ecologische aansturing € 1.160,00 Ecologische aansturing, bijsturing en evaluatie van de beheerwerkzaamheden met de beheerploeg en herder Totaal beheerkosten: € 10.000,00 (excl. BTW)
CNME Maastricht en Regio brengt verslag uit via Adviesburo Riet naar NS Poort t.a.v. uitgevoerd beheer.
11
Literatuur DE KEIJZER, A.N., 2007. Revitalisering parkeerplaats Cabergerweg Maastricht. Onderbouwing ontheffingsaanvraag Flora- en Faunawet. CSO Adviesbureau, 2007. Frissen- Moors, C. 2008. (Concept) Beheerplan voor het Beschermd Natuurmonument de Hoge Fronten, 2007-2011. CNME Maastricht & regio, 2008. MOORS C. & B. CROMBAGHS, 2001. De waarde van de Lage Fronten en de spoorlijn Boschpoort als leefgebied voor de M Muurhagedis Podarcis muralis. Natuurbalans/ Limes Divergens februari 2001. PRICK R. & KRUIJNTJENS, B., 1991. De Lage Fronten: Bolwerk van Flora en Fauna. Natuurhistorisch Maandblad 80 (10): 175–190. SPIKMANS, F., 2003. Amfibieën, reptielen en vissen in de voorgenomen stadsvernieuwing Belvedere, Maastricht. Stichting RAVON, Nijmegen. Tilmans, R.A.M., C.M.M. MOORS & B. CROMBAGHS , 2003. Nieuwe kansen voor de Muurhagedis, een actueel beeld van de verspreiding buiten het kerngebied van de Maastrichtse Hoge Fronten. Natuurhistorisch Maandblad 92 (1): 1-9. Van der Wijden, B. en S. Verkem, 2003.
Zoogdierinventarisatie Belvedere. A.B.Consultancy g.c.v., Dendermonde, België. VERSCHOOR, G. & J. EGELMEERS, 2006. De flora van de Lage Fronten: Waardevolle natuur te midden van de stedelijke dynamiek. Natuurhistorisch Maandblad 95 (10): 217–224.
12
Bijlage 1: Ligging Groengebied Park & Walk Cabergerweg te Maastricht.
13
Bijlage 2: Kaart Groengebied Park & Walk Lage Fronten
Bastion B
Courtine a-b
Compensatiestrook Spoorwegemplacement
14
