Medicatie: werking en bijwerkingen Therapietrouw Eerste hulp bij aanvallen + couperen 13 juni 2014 Carly Jansen Marion van Ool Verpleegkundig specialisten Academisch Centrum voor Epileptologie Kempenhaeghe & Maastricht UMC+
Behandeling epilepsie • • • •
Medicatie (anti-epileptica = AED) Epilepsie chirurgie Ketogeen dieet Nervus Vagus Stimulatie
Anti-epileptica • • • •
Onderdrukken aanvallen Genezen niet Kunnen bijwerkingen hebben Moeten langere tijd gebruikt worden, soms levenslang
1
Werkingsmechanisme
AED
Na+ kanaal blokkade
T-type Ca2+ kanaal blokkade
non-T-type Ca2+ kanaal blokkade
GABA mimetica
glutamaat remming
+
+
Natriumkanaalblokkeerders CBZ
+++
LTG
+++
OXC
+++
+
PHT
+++
+
+ + +
Meerdere mechanismen VPA
++
GBP
+
PB/PRM*
++
TPM
++
+
++
+
+
++
+
++
++
++
++
GABAerge middelen CLZP/DZP
+
+
+++
VGB
+++
TGB
+++
Andere ESM FBM
+++ +
+
+
++
Keuze-criteria bij AED • Type aanvallen/epilepsie • Gemak van gebruik: • Aantal doseringen/dag • Tablet, drank
• Bijwerkingen • Orgaanfunctiestoornissen die de klaring van het middel beïnvloeden (lever, nieren) • Specifieke patiëntengroepen • Interacties met middelen die patiënt reeds gebruikt
2
Kim • ♀ 18 jaar • Recent eerste tonisch clonische aanval tijdens 2daags hockeytoernooi Wel of niet starten met medicatie? ja
weet niet
nee
Behandeling nieuw-gediagnosticeerde patiënt • 2 of meer epileptische aanvallen • Start monotherapie met 1e lijns middel. Begin met een lage startdosis en langzaam ophogen tot lage onderhoudsdosering • Zo nodig dosering verhogen • Indien dit niet werkt: –2e middel in monotherapie –2e middel toevoegen
Effectiviteit • Elk eerste middel geeft meer dan 60% aanvalsvrijheid • 25-30% van de mensen houdt aanvallen (therapieresistentie)
3
Anti-epileptica: oud of nieuw •Phenobarbital (Luminal) •Phenytoïne (Diphantoïne) •Sulthiame (Ospolot) •Primidone (Mysoline) •Ethosuximide (Ethymal) •Carbamazepine (Tegretol) •Valproaat (Depakine) •Oxcarbazepine (Trileptal)
1912 1938 1950 1952 1960 1964 1967 1970
•Vigabatrin (Sabril) •Lamotrigine (Lamictal) •Felbamaat (Taloxa) •Topiramaat (Topamax) •Gabapentine (Neurontin) •Levetiracetam (Keppra) •Stiripentol (Diacomit) •Zonisamide (Zonegran) •Pregabaline (Lyrica) •Lacosamide (Vimpat) •Retigabine (Trobalt) •Permapanel (Fycompa)
1989 1995 1998 1999 1999 2000 2001 2002 2004 2009 2011 2014
Gemak van gebruik Minimum aantal doseringen per dag
Titratie tijd
Tegretol
2
2 weken
Keppra
2
1-2 weken
Lamital
2
8 weken
Neurontin
3
1-2 weken
Topamax
2
8 weken
2
-
Depakine
Pennell 2008
Bijwerkingen • Is genoemde klacht een bijwerking van AED?
ja
weet niet
nee
4
Voorbeelden van bijwerkingen • • • • • • • • •
maagdarmklachten hoofdpijn vermoeidheid sufheid, traagheid duizeligheid, dubbelzien overgevoeligheidsreacties gedrags- en stemmingsveranderingen haaruitval gewichtsveranderingen
Farmacotherapeutisch kompas
Bijwerkingen opsporen? • “Hoe gaat het met u?” • Actief navragen?
Bijwerkingen • • • • •
Vaak van voorbijgaande aard Verdwijnen soms als dosering verlaagd wordt Soms nodig om medicijn te staken Soms op de koop toe nemen Bespreekbaar maken bij arts/verpleegkundige
• (Nieuwe) bijwerkingen melden bij Lareb (Nederlands bijwerkingen centrum)
5
Specifieke patiëntengroepen (1) • Kinderen • Doseringen aanpassen aan gewicht
• Vrouwen • Hormonale effecten, pilgebruik • Vrouwen in vruchtbare leeftijd: afwijkende menstruele cyclus, gewichtstoename, teratogene bijwerkingen • Zwangerschap
Specifieke patiëntengroepen (2) • Ouderen • Gevoeligheid neemt toe • Meerdere soorten medicijnen • Sedatie, ataxie, tremor, hyponatriemie
• Mensen met een verstandelijke beperking • Mogelijke effecten op stemming
Kim • Welk AED te starten? lamictal
depakine
tegretol
6
Interacties • Anti-epileptica onderling • Orale anticonceptiva (carbamazepine, lamotrigine) • Antibiotica • Antidepressiva • Overig: St. Janskruid, grapefruitsap, alcohol
Therapietrouw • Definitie: de maat waarin een behandeladvies werkelijk wordt opgevolgd. Ofwel het juist opvolgen van de voorschriften • Therapie ontrouw gaat niet alleen over medicijnen; therapietrouw is een proces
Therapietrouw • Mate van ontrouw bij chronisch zieken? < 25%
25-40%
40-70%
7
Factoren van invloed op therapietrouw (WHO) • Sociaal economische • Gezondheidssysteem gerelateerde (relatie patiënt- zorgverlener) • Conditie gerelateerde • Therapie gerelateerde • Patiënt gerelateerde
Therapietrouw bij epilepsie • Niet innemen -> aanvallen • Levenslang medicatiegebruik, meerdere malen per dag • Inhalen gemiste dosis • Bijwerkingen? • Bijkomende aandoeningen als depressie van invloed
Kim • Welke interventies beïnvloeden therapietrouw?
Controle ouders AED 2x dd
Eigen verantwoording AED tabletvorm
Relatie behandelaar Kennis over epilepsie
Gebruik hulpmiddelen AED tijden Zelfmanagement
8
Interventies Combinatie van interventies blijkt meest effectief • • • •
Behandelrelatie/ vertrouwen Kennisoverdracht (aandoening en behandeling) Kennis van ‘beliefs’ en achtergrond Vast schema-vaste tijden (aansluiten bij daginvulling persoon) • Motivatie bespreken • Hulpmiddelen
Eerste Hulp Bij Aanvallen
Eerste Hulp Bij Aanvallen • • • • • • • •
Laat de persoon niet alleen Zorg voor je eigen veiligheid Zorg ervoor dat zij / hij zich niet (meer) kan verwonden Probeer de persoon weg te halen uit een gevaarlijke situatie Houdt de tijd in de gaten, hoe lang duurt de aanval al Observeer wat er gebeurt: welke verschijnselen zie je Leg de persoon zo nodig in stabiele zijligging met het hoofd opzij, na de aanval Stel na de aanval de persoon gerust en vertel wat er gebeurd is
9
Eerste Hulp Bij Aanvallen Schakel een arts in of bel 112 als • De noodmedicatie geen effect heeft gehad • Iemand gewond is geraakt en medische zorg nodig heeft • Iemand water binnen heeft gekregen • Bij cyanose of stoppen met de ademhaling
Bij twijfel altijd bellen!
Wanneer ingrijpen • Er moet medicamenteus ingegrepen worden bij een aanvalsduur vanaf vijf minuten • Bij patiënten bekend met epilepsie waarbij de aanvallen altijd lang duren kan men direct couperen (Richtlijn epilepsie)
Coupeermedicatie (1) • Midazolam neusspray (in de neus of wangzak) • Stesolid Rectiole (rectaal) • Rivotril druppels (in de wangzak)
10
Kim Welke coupeermedicatie? • Midazolam neusspray • Stesolid Rectiole • Rivotril druppels
Coupeermedicatie (2) • Soms ook preventief tablet Frisium • Indicatie: langdurige aanval of serie aanvallen (bij status epilepticus i.v. toediening) • Bijwerkingen coupeermedicatie: - sufheid en slaperigheid - ademhalingsdepressie
Bronnen www.who.int www.epilepsie.neurologie.nl www.farmacotherapeutischkompas.nl www.lareb.nl
11
Met dank voor de aandacht!
12
