Beeldbank HVOL)

Introductie LEDENPAS; zie pagina 2. Lezing door Dhr Leo Levie, 8 februari, Synagoge. HVOL Jaarvergadering, 28 maart, Lakenhal. Lezing op Jaarvergadering door Drs Jan Dröge. (voor verdere details zie Agenda op pagina 3)

De synagoge (derde pand vanaf links) aan het in 1962 gedempte deel van het Levendaal. Tekening J.E. Kikkert (1918). (Foto RAL/Beeldbank HVOL)

mededelingenblad jaargang 34 nr. 1 Januari 2012

LEDENPAS

✃

BELANGRIJK: LEDENPAS

2012

U kunt de nevenstaande Ledenpas langs de stippellijn uit de pagina knippen. De pas geeft u, op vertoon, toegang tot activiteiten van HVOL.

S.V.P. tonen bij deelname aan activiteiten van HVOL

Mocht u het blad niet willen beschadigen, dan kunt u natuurlijk het hele blad met adreslabel tonen.

Geachte leden van de HVOL,

U kunt het pasje uit de voorpagina knippen. Aan de ene kant is het pasje voorzien van uw adreslabel en lidnummer, aan de andere kant staat het HVOL logo en het jaartal.

Met ingang van het contributiejaar 2012 wordt voor onze leden een ledenpas ingevoerd. U kunt op vertoon van deze pas gratis (desgewenst met één huisgenoot) deelnemen aan diverse activiteiten die door onze vereniging worden georganiseerd, zoals de aangeboden lezingen en de jaarlijkse viering van de Dies in november. Voor andere activiteiten, zoals excursies, zal voor u een ledenprijs gelden. Dat betekent, bijvoorbeeld, dat van niet-leden voortaan een toegangsprijs van 5 Euro gevraagd zal worden voor het bijwonen van lezingen. We hopen dat u zich met het nieuwe pasjessysteem nog meer verbonden zult voelen met onze vereniging.

Als u het blad liever niet beschadigt, dan kunt u voor het deelnemen aan activiteiten uiteraard het hele blad meebrengen, zolang er maar een adreslabel op zit. De pasjes worden uiteraard alleen verstrekt aan leden die betaald hebben. U wordt dan ook met nadruk verzocht voortaan uw jaarlijkse contributie vooraf, dus voor januari van het nieuwe verenigingsjaar, te voldoen, om in de toekomst onderbreking van het toezenden van het Mededelingenblad te voorkomen.

2

AGENDA - DATA OM TE NOTEREN Woensdag 8 februari 2012 De jongste Joodse contemporaine cultuurgeschiedenis in Leiden Lezing door Leo Levie, oud-secretaris van de Joodse Gemeente Leiden Plaats: Synagoge, Levendaal 14 Aanvang 20.00 uur, inloop vanaf 19.30 uur. Vanwege de beperkte ruimte is deze lezing alleen toegankelijk op vertoon van de ledenpas.

Tot en met zondag 18 maart 2012 Tentoonstelling ‘Verborgen Krachten, Nederlanders op zoek naar energie’. Plaats: Museum Boerhaave, Lange St. Agnietenstraat 10 Tot en met zondag 18 maart 2012 Tentoonstelling ’Etrusken.Vrouwen van Aanzien - Mannen met macht. Plaats: Rijksmuseum voor Oudheden, Rapenburg 62

Tot en met zaterdag 18 februari 2012 Mini-expositie ‘Vijftig jaar Monumentenzorg in straatgezichten’ Plaats: Regionaal Archief Leiden, Boisotkade 2A

Woensdag 28 maart 2012 Jaarvergadering en lezing Historische Vereniging Oud Leiden Plaats: Lakenhal, Oude Singel 28-32 Inloop vanaf 19.00 uur, aanvang vergadering 19.30 uur, aanvang lezing door Drs Jan Dröge getiteld “De Pieterskerk met en zonder toren” ca. 20.15 uur. Na afloop, ca. 21.00/21.15 uur is er gelegenheid om met een drankje na te praten.

Tot en met zondag 19 februari 2012 Expositie Leidse tekenaar/schilder Willem Hendrik van der Nat (1864-1929). Plaats: Museum De Lakenhal, Oude Singel 28-32 Tot en met zondag 26 februari 2011 Tentoonstelling ‘Op Expeditie’ Gewijd aan Alexandrine Tinne, die midden 19de eeuw met een team op expeditie naar Afrika gaat. Plaats: Museum Volkenkunde, Steenstraat 1

Tot en met zondag 19 augustus 2012 Expositie Naturalia. Objecten uit de collectie van het Zoölogisch Museum van de Universiteit van Amsterdam. Plaats: Museum Naturalis, Darwinweg 2

Tot en met zondag 4 maart 2012 Originele tekeningen van het stripverhaal ‘Suske en Wiske en het lijdende Leiden’. Plaats: Museum De Lakenhal, Oude Singel 28-32

Stadswandelingen door Gilde Leiden Onder leiding van deskundige gidsen organiseert Gilde Leiden wandelingen van circa twee uur door de historische binnenstad van Leiden waarbij ook enkele hofjes worden bezocht. Reserveren of aanmelding vooraf is niet noodzakelijk. Startpunten zijn elke zondag het Visitor Centre Leiden tegenover Leiden CS (11.30 uur) en vanaf het pleintje voor de Burcht in de Burgsteeg (14.00 uur). Prijs: € 3,00 per persoon (kinderen onder 12 jaar in gezinsverband gratis). Informatie over groepen, presentaties, arrangementen, varen of themawandelingen vindt u op www.gildeleiden.nl of belt u 06-12209120. 3

Het gaat goed met Oud Leiden Graag begin ik met U allen een heel goed 2012 toe te wensen, het jaar waarin onze vereniging haar 110 jarig bestaan zal vieren.Wij hopen na de geslaagde dies van 2011, die van het jubileumjaar nog een beetje extra glans te verlenen. U hoort er nog nader van. Het gaat goed met de vereniging. Ons aanbod aan activiteiten wordt zo op prijs gesteld dat het steeds vaker voorkomt dat belangstellenden bij lezingen moeten worden teleurgesteld omdat er geen plaatsen meer beschikbaar zijn. Waar mogelijk bieden we dan een herhaling. Helaas kan dat niet altijd.

aan iedereen die zich voor onze vereniging inzet. Het is ook vrijwel altijd aangenaam en zeer interessant werk, met boeiende ontmoetingen met anderen die, net als U en wij, gefascineerd zijn door (het verleden van) onze stad. Wij zullen ook blijven doorgaan met oproepen voor vrijwilligers, want er ontstaan regelmatig vacatures en er worden nieuwe initiatieven genomen, zoals voor een eventueel gevelstenenproject. Het zou mooi zijn als dat van de grond zou kunnen komen. Zie verder elders in dit blad. Dit vrijwilligerswerk neemt zo’n grote omvang aan dat het bestuur meent tot een wat preciezere regeling daarvan te moeten overgaan. Het komende halfjaar willen wij de diverse activiteiten samen met de commissies e.d. nog eens langs lopen en zo nodig steviger structureren of reorganiseren. Daarbij lijkt het ons wenselijk om de statutaire bepaling, dat een bestuurslid maximaal twee perioden van vier jaar zijn/haar functie mag vervullen, in beginsel ook op commissies van toepassing te laten zijn. Die bepaling is immers niet voor niets opgenomen. Het is voor een vereniging goed dat er doorstroming en vernieuwing is. Een voorstel voor een (eenvoudige) wijziging van het huishoudelijk reglement zal aan de jaarvergadering in maart worden voorgelegd.

In zulke gevallen moeten de eigen leden natuurlijk voorrang hebben. Onder andere daarom heeft het bestuur besloten een ledenpasje in te voeren, dat U ditmaal voor het eerst in het Mededelingenblad aantreft. Zo is bij de deur van de zaal eenvoudig vast te stellen wie lid is en wie niet. Graag wel Uw pasje meenemen dus volgende keer.Vanzelfsprekend geeft zo’n pasje toegang voor twee personen. Zoals gebruikelijk zijn nietleden in beginsel ook welkom. Het liefst zouden wij dan zien dat zij vervolgens wel lid worden. Voelen zij daar om een of andere reden niet voor, dat lijkt het ons niet onredelijk dat wij in zulke gevallen voortaan aan niet-leden per persoon een bijdrage van € 5,- vragen als bijdrage in de kosten die gemaakt worden voor de betreffende activiteit (de leden betalen daarvoor overigens ook via hun contributie). Bij een tekort aan plaatsen hebben de leden uiteraard voorrang.

Nu is het tegelijk zaak om heel specifieke deskundigheid, die uniek kan zijn, niet zo maar te laten lopen. Vandaar dat er een uitzonderingsbepaling in dat voorstel zal worden opgenomen. Ook is het natuurlijk niet de bedoeling dat de medewerkers aan langer lopende projecten, zoals de Beeldbank, er na acht jaar gedwongen mee zouden moeten ophouden. Daarom willen wij

Veel van onze andere activiteiten worden uitgevoerd in commissies, redacties en werkgroepen. Allemaal bemand door vrijwilligers, vele tientallen inmiddels. Graag nog eens onze grote dank 4

een onderscheid maken tussen commissies (met inbegrip van redacties, jury’s en dergelijke) enerzijds en werkgroepen (die meestal wel door een commissie uit hun midden zullen worden aangestuurd) anderzijds. Voor die werkgroepleden geldt dan geen zittingstermijn. Wij zullen U de komende tijd nader inlichten over eventuele veranderingen die dit in gaat houden, waarbij wij de gelegenheid kunnen benutten om U ook in te lichten over al die activiteiten en de mensen daarachter.

vorm in het onderling overleg in de zogenoemde ‘erfgoedkoepel’, die ook halfjaarlijks overlegt met het gemeentebestuur. Een heel concrete vorm van samenwerking treft U in dit nummer van het blad. De brochure van de Vereniging Jan van Hout over een gedenkplaat voor haar naamgever is ingesloten; als vriendendienst maar ook omdat wij dit doel uit overtuiging steunen. Graag ontmoet ik U op onze volgende lezing of ledenvergadering.

Tenslotte merk ik graag op, dat wij de banden met de zusterverenigingen in de stad steeds nauwer aanhalen. Onze doelstellingen lopen dan ook veelal parallel. Die samenwerking krijgt vooral

Namens het bestuur Hans Blom, voorzitter.

Rectificaties Leids Jaarboekje 2011 Helaas zijn er bij de productie van het Leids Jaarboekje 2011 een paar dingen mis gegaan. Waarvoor onze verontschuldigingen. •

• • • • • • •

In de bestuurssamenstelling van HVOL is de meest recente mutatie niet opgenomen. Dhr. P.J.M.W.L. Birker heeft Dhr R.J. Paauw opgevolgd in het Bestuur van de HVOL, met het Mededelingenblad in zijn portefeuille. Dhr J. Bruin heeft Dhr J. Arts opgevolgd als Webmaster. Mevr. J. Zijlmans volgt Dhr. E. van der Vlist op als vertegenwoordigster in de Dirk van Eck-stichting. De Werkgroep Binnenstad bestaat uit de Dhr. G. Kramer, Dhr. D. Halfwerk, Dhr. R. Onel en Mevr. P. Buring. Foto op pag. 8 is ten onrechte Slingelandlaan 9. Portret op pag. 155 is gespiegeld. Tekening op pag. 160 is gespiegeld. Luchtfoto op pag. 216 is kwartslag naar rechts gedraaid.

5

Historische Vereniging Oud Leiden

Bericht van de Penningmeester Bijdrage lidmaatschap en ledenpas

Postadres: Secretaris HVOL, Postbus 917, 2300 AX Leiden, tel 071-3012660

In dit blad vindt u de nieuwe ledenpas. De pas is verstrekt aan de leden die hun bijdrage over het jaar 2011 hebben voldaan en is geldig voor de lezingen in het jaar 2012.

Bestuur: Hans Blom,Voorzitter, [email protected] Rutger Velthuyzen van Zanten, [email protected] Miep Smitsloo, [email protected] Victor Wijnands, [email protected] Loes Edzes-Eijsackers, [email protected] Lenie Witkam-van der Hoek, [email protected] Jori Zijlmans, [email protected] Paul Birker, [email protected]

Voor het verkrijgen van het Jaarboekje 2012 geldt dat de bijdrage voor het jaar 2012 moet zijn voldaan. In de komende jaren willen wij de geldigheid van de ledenpas samen laten vallen met het kalenderjaar. Wij hopen dat te bereiken door de acceptgiro’s voor de bijdrage vroeger te verzenden. De acceptgiro’s voor 2012 worden in januari en februari 2012 verstuurd en de acceptgiro’s voor 2013 in het late najaar van 2012. Dit leidt eenmalig tot de betaling van tweemaal een bijdrage in een jaar (voor 2012 en 2013 ). Daarnaast gaan wij proberen de mogelijkheden van de ledenpas in de komende jaren uit te breiden waardoor de aantrekkelijkheid ervan wordt vergroot.

Overige contactpersonen: Lex Idenburg, [email protected] Debbie van Steenpaal, [email protected] Jeroen Bruin, [email protected] Rens Heruer, [email protected] Rob Smit, [email protected]

Victor M.Wijnands, Penningsmeester

COLOFON Redactie: Paul Birker en Bram van Leeuwen

E-mail-adres: [email protected]

Opmaak en druk: Drukkerij Sparta, Leiden

Website: www.oudleiden.nl

6

De jongste Joodse contemporaine cultuurgeschiedenis in Leiden bestemmingen van de glas-in-loodramen uit de synagoge. Leo Levie (1947) kwam in 1975 vanuit zijn geboortestad Rotterdam naar Leiden en werkte vele jaren bij het Rijksmuseum voor Volkenkunde en de Universiteit Leiden. Hij heeft zich lange tijd belangeloos ingezet voor het goede functioneren van de Joodse gemeenschap en is daardoor vertrouwd geraakt met de geschiedenis en ontwikkelingen van die gemeenschap in de Sleutelstad en met name met de Rijksmonumentale synagoge aan het Levendaal en de Joodse begraafplaats aan de Rijnstraat in Katwijk. Op de voorpagina van dit blad vindt u een tekening van J.E. Kikkert van de Leidse synagoge en omgeving uit rond 1918.

HVOL lezing in de Synagoge, Levendaal 14 8 februari 2012, 20.00u (synagoge open om 19.30u) Alleen toegankelijk voor leden (met max. één huisgenoot), op vertoon van de HVOL Ledenpas (zie pagina 2). Vanwege de beperkte ruimte raden we u aan tijdig aanwezig te zijn. Op 8 februari 2012 zal Leo Levie een lezing houden voor de Historische Vereniging Oud Leiden over de Leidse Joodse geschiedenis in de laatste decennia. Ruim 2 jaar geleden nam Leo Levie afscheid als secretaris van de Joodse Gemeente Leiden. Die functie bekleedde hij sinds 1978. Tijdens die periode zijn een aantal nieuwe projecten tot stand gekomen en er valt veel te vertellen over verdere wetenswaardigheden binnen de kleine Joodse gemeenschap in Leiden en haar relatief grote culturele erfgoed. Afgelopen voorjaar schreef hij daarover een ego-document. Vanavond doet hij een doekje open over diverse projecten, zoals de restauratie en conservering van de antieke parochot (voorhangen) in de synagoge en de belangrijke restauraties van de Joodse begraafplaats in Katwijk. Ook zal hij vertellen over de bekende Joodse Leidenaar B.M. Noach en de nieuwe

NIEUWE LEDEN E.Cornelisse-van Deventer, E. van Eyck van Heslinga, C.J.P.N. Gieles, L. van Gorkum, A. de Graaff, M.J. van Grafhorst, P.H. de Groot, E.van der Heide, H.A.L.M.van Horn,Y. de Jong, P. Juffermans, M.M. Kroes, J. Lahr, T. van Leeuwen, S. van Meijgaarden, A.C. Nijdam, J.F.S. Pesant, M. Peterse, J. van Reij, A.W. Ridder, M.H.C. Schaaf, C.N. Schrama, F. Stikvoort, R.C.L.Strijk, B.G.Veldstra, F.M.Verbiest, E.M.F.Verheggen, R.Visser.

BEDRIJFSLEDEN VERENIGING OUD LEIDEN * Architectenburo Boter|Verheijen; * Restaurant Allemansgeest, * Bouw- en aannemersbedrijf Bekooy BV; * Van Cleef Holding Leiden B.V. ; * Hans Bik architectuur b.v.; * De Clercq advocaten en belastingadviseurs; * Coördesign BV, A. v.d. Waal * Hoogheemraadschap van Rijnland, * Kamsteeg Auto Lease B.V.; * Restaurant Engelbertha Hoeve; * Geelkerken en Linskens, advocaten; * Accountantskantoor Van der Geest B.V. ;* Motorhuis Holding B.V.;* Rijksmuseum voor Volkenkunde; * Regionaal Opleidingen Centrum Leiden (ROC); * De Ruyter de Wildt & De Vroom advocaten; * Stichting Leidse Studentenhuisvesting; * Teekens Karstens advocaten en notarissen; * Zorgverzekeraar Zorg en Zekerheid; * Diaconessenhuis Leiden

7

Dieslezing in teken van Leidens ontzet De drukbezochte diesviering van onze historische vereniging in de Hooglandse Kerk – traditioneel op de eerste zaterdag in november - wordt ditmaal opgeluisterd met een lezing gehouden door de historicus Tobias van Gent, docent aan de Roosevelt Academy in Middelburg. Hij spreekt over de moedige maar ook ijdele admiraal Louis de (Lodewijk van) Boisot (ca 15301576) die in 1574 Middelburg veroverde en vervolgens Leiden ontzette van de Spaanse bezetter met zijn 800 geharde Zeeuwse matrozen.

Op de bijeenkomst is er een speels verschil van mening tussen Lenferink en voorzitter Hans Blom over het gedrag van zijn voorganger Van der Werf tijdens het beleg van de stad. Blom oppert dat het standbeeld van hem discutabel is en Lenferink reageert dat voor Van der Werfs wankelmoedigheid geen harde bewijzen bestaan. Tijdens de bijeenkomst wordt met een bloemetje afscheid genomen van Otto Tromp en Riet van Vliet-Ahsmann die langdurig lid zijn geweest van de excursiecommissie. Een commissie die inmiddels een ingrijpende vernieuwing heeft ondergaan.

Redactievoorzitter Rudi van Maanen overhandigt het 103de jaarboekje van de vereniging aan burgemeester Henri Lenferink. Daarin pleit Lenferink voor een wetenschappelijk onderzoek naar de moord op Felix Guljé gepleegd door verzetstrijdster Atie Ridder-Visser op 1 maart 1946.

Historicus Tobias van Gent

Na de uitreiking van de jaarboekjes is er nog een gezellig samenzijn waarbij in diverse stands aandacht wordt gevraagd voor de ledenwerfactie, de beeldbank, de stichting Jan van Hout en de actie voor het behoud van museum Boerhaave.

Rudi van Maanen reikt het Leids Jaarboekje 2011 uit aan burgemeester Henri Lenferink 8

De 62 interviews van Miep Smitsloo in boekvorm Na Afke’s tiental, de 12 gezworenen, de 40 van Ali Baba, de 100 van Quote en de 200 van Mertens zijn er nu ‘de 62 van Miep Smitsloo-De Graaff ’. De secretaris van onze vereniging presenteert die met gerechtvaardigde trots, gebundeld in het fraaie boek ‘De Interviews’. Op 16 november neemt burgemeester Henri Lenferink, een van de 62, het eerste exemplaar in ontvangst in het Leidse stadhuis, waar tientallen aanwezige geïnterviewden een tableau vivant vormen. De afgelopen twee jaar voert Miep Smitsloo - soms urenlange - gesprekken met personen in Leiden en omgeving. De weerslag daarvan is wekelijks op zaterdag in het Leidsch Dagblad te lezen. De portretten - met vaardige journalistieke pen(seel) op papier gezet - vormen samen een even gevarieerd als veelkleurig palet.

religie en gezondheidszorg. En dat alles gelardeerd met vertederende, vaak emotionele levensverhalen. Bijvoorbeeld over orgeldraaier Fabian Krul, de van geslacht veranderde Anja Schrage of het extraverte medium Bep Monfils. Bloemenarrangeur Charles van der Voort, naast volkszanger Wesley Klein en politietopman Jan Stikvoort. Maar ook bioscoopeigenaar Jan Boer, Monique Coster van de gelijknamige slijterij of grimeur en kledingverhuurder Wim Hoppezak. Miep Smitsloo laat ze alle 62 tot bloei komen waarbij haar sturende hand slechts blijkt uit enkele simpele trefwoorden in de tekst. Krachtig ondersteund door fraaie kleurenfoto’s waarvan het merendeel is gemaakt door Hielco Kuipers. De verhalen worden in het boek gepresenteerd in de authentieke opmaakstijl van de krant. Tegelijkertijd een statement voor de vrees van de auteur dat het langere interview langzamerhand dreigt te verdwijnen uit de dagbladen, nu uitgevers er steeds vaker toe overgaan het klassieke broadsheetformaat te halveren tot tabloids. En de hedendaagse journalistiek meer en meer wordt beheerst door het uitgangspunt: kort en bondig.

‘De Interviews’ bestrijkt het hele gamma van onze samenleving: bestuur en politiek, onderwijs en wetenschap, muziek en dans, zakenleven en middenstand, sport en recreatie, horeca en journalistiek,

Inmiddels is Miep Smitsloo voortgegaan op haar ingeslagen weg. Hard op weg om de mijlpaal van 100 interviews te bereiken. En omdat ze in het voorwoord meldt dat haar ‘verlanglijstje’ nog steeds langer wordt, moeten we er serieus rekening mee houden dat de 62 binnen afzienbare tijd een vervolg krijgt. We zien er naar uit. De Interviews, portretten uit de Leidse regio – Miep Smitsloo-De Graaff – Sleutelstad Uitgevers – ISBN 978-90-811580-0-8 –128 pagina’s – Prijs 12,50 euro.

Miep Smitsloo- De Graaff overhandigt het eerste exemplaar aan burgemeester Henri Lenferink 9

De Beeldbank van de Historisch Vereniging Oud Leiden De Beeldbank is in 2004 gestart met het digitaliseren van foto’s en negatieven van vele formaten.

Ook van de Stadhuisbrand in 1929 – bekend bij veel Leidenaren- zijn veel beelden beschikbaar. De foto’s, die de beeldbank van deze brand heeft gepubliceerd, geven een goed beeld van deze ingrijpende gebeurtenis. Wij zijn een eind op streek om de onze collecties te publiceren. Houd de beeldbank daarom in de gaten!

Na diverse verhuizingen o.a. naar het Rijnlands Architectuur Platform (RAP) en het Regionaal Archief Leiden (RAL), zijn wij nu definitief gevestigd in het gebouw van de Ambulante Educatieve Dienst aan de Lammenschansweg. In de afgelopen jaren zijn diverse collecties van professionele fotografen en particulieren in ons bezit gekomen. De diversiteit van de afbeeldingen is groot. Er zijn bijvoorbeeld, celluloid dia’s - ingeraamd tussen dunne glasplaatjes- , glasnegatieven, prentbriefkaarten en negatieven van recentere datum. De mogelijkheden tot behoud en bewerking zijn de laatste jaren dank zij de digitale fotografie enorm verbeterd. Louis Daguerre, een van de uitvinders van de fotografie, heeft toch niet kunnen bedenken dat vandaag de dag iedere smartphone een afbeelding maakt zonder gevaarlijke kwikdampen en van een betere kwaliteit.

In het vorige nummer stond onder het kopje “opsporing verzocht” een goed voorbeeld wat wij zoal doen om de afbeeldingen, die door schimmels zijn aangetast, te herstellen. De informatie die wij tot onze beschikking hebben zijn vaak zeer summiere beschrijvingen

Toch zijn oude negatieven, foto’s en prenten voor ons van belang. Immers veruit de meeste afbeeldingen krijgen pas echt hun waarde als ze gedateerd zijn. Iedereen kent de schoolprenten van Johan Isings, bijvoorbeeld van Admiraal Boisot en de watergeuzen, weergegeven in het vorige nummer van dit Blad. Maar hoe zou het geweest zijn als Daguerre ruim twee honderd jaar eerder zijn ontdekking had gedaan? Overigens hoort ook het digitaliseren van dergelijke prenten tot het werk van de beeldbank om zodoende eenieder kennis te laten nemen van directe en indirecte tijdsbeelden. 10

van de fotograaf en de kranten uit die tijd. Uw hulp is daarbij zeer welkom, want gebouwen en stadsgezichten zijn in de loop der jaren door vele oorzaken veranderd. Met name de jaren veertig en vijftig zullen een groot aantal van de leden van de Historische Vereniging Oud Leiden nog goed in het geheugen liggen. Mogelijk, dat u als geïnteresseerd lezer of beeldbankbezoeker aanvullende informatie kunt geven. Het zou ons zeer welkom zijn.

De zgn. krantenleggers bevatten voor ons veel informatie, maar het kost veel tijd om negatief en gebeurtenis bij elkaar te passen. Hopelijk kunt u genieten van de prachtige historische beelden van de Beeldbank. Misschien wilt u de moeite nemen de foto’s en beschrijvingen kritisch te bekijken, wellicht dat u ons met een aanvulling kunt verblijden. Nu de wintermaanden weer zijn aangebroken, zullen velen aan de strenge winter van 1963 denken. Echter ook in 1956 hadden wij een prima wintertje. De foto hieronder vindt u op de beeldbank onder Leiden varia deel 3 en zoals de beschrijving vermeldt, is een ijsbreker bezig met het openbreken van de dichtgevroren Vliet nabij de Hollandse Constructie Werken (HCW). De schippers verhinderden dit op 15 februari 1956 uit vrees voor beschadiging van hun schepen. Een dag later kon de ijsbreker alsnog zijn werk doen. Zie ook Leidsch Dagblad van 16 februari 1956.

Met de foto op de vorige pagina geven wij een indruk van wat zich zoal in ons beeldarchief bevindt. Een groot gedeelte is inmiddels verwerkt door de medewerkers van de Beeldbank. De getoonde kistjes en de zwarte boeken vol negatieven liggen nog op bewerking te wachten.

Mocht u interesse hebben om foto’s te beschrijven en/of te helpen bij het digitaliseren meldt u zich dan aan bij Lex Idenburg, email adres beeldbank@ oudleiden.nl . En als u toch achter de computer zit kijk eens naar de prachtige afbeeldingen van historisch Leiden via www. Oudleiden.nl

11

Amicitia In het Leidsch Jaarboekje van de Vereeniging Oud-Leiden anno 1908 schreef de oprichter van onze Vereniging, professor P.J. Blok, een historische beschouwing van 27 pagina’s over de in 1768 opgerichte Sociëteit Amicitia.Aanvankelijk bestond Amicitia uit een ruime kring van deftige burgers met een bestuur van vier commissarissen. In de beginjaren werden de bijeenkomsten gehouden ten huize van Hendrik Hogenstraten, tegenover het Stadhuis. Al in 1794 werd een eigen onderkomen aangeschaft aan de Breestraat op nummer 86 bij de Maarsmansteeg, met de naam Amicitia in de kroonlijst van het gebouw. Rond 1850 telde de sociëteit 180 leden, liet ook de gegoede burgerij toe tot het lidmaatschap en

was financieel gezond. Ook nu nog schommelt het ledental rond de 200. Amicitia richtte zich, haar naam eer aandoend, op onderlinge vriendschap en vermaak. Grote politieke omwentelingen, de Franse bezetting, en zelfs de ontploffing van het kruitschip komen nauwelijks in de annalen voor, hoewel dit laatste leidde tot een glasschade van 400 gulden en de geruisloze inlijving van sociëteit De Harmonie, die bij de explosie haar gebouw was kwijtgeraakt. In 1859 werd besloten, net buiten de toenmalige Rijnsburgerpoort, een nieuwe zomer- of buitensociëteit te vestigen, maar de financiële lasten overschaduwden al snel de verwachte lusten.

12

Ondanks deze zorgen werd de binnenssociëteit in de Breestraat uitgebreid en vernieuwd door de aankoop en verbouw van naburige percelen, zodat daar in 1881 een nieuw sociëteitsgebouw kon worden betrokken. De sociëteit bloeide nu als nooit tevoren en in 1898 werd de nu nog bestaande kegelbaan toegevoegd aan de buitensociëteit, langs de Binnenvestgracht. Toch bleek het gebruik van twee sociëteitsgebouwen uiteindelijk te kostbaar. Amicitia besloot beide sociëteiten af te stoten en een nieuw gebouw neer te zetten aan de Steenstraat, dicht bij de kegelbaan. Door slechte economische tijden, de Eerste Wereldoorlog, door problemen met de verkoop van de oude panden, onderhandelingen met verschillende architecten en langdurig overleg met de gemeente over grondgebruik en erfpacht, duurde het tot 1932 voor het nieuwe gebouw aan de Steenstraat in gebruik kan worden genomen. De Duitse bezetter nam tijdens de tweede wereldoorlog sociëteitsgebouw en kegelbaan in beslag en vervolgens werden deze door de Canadese bevrijders gebruikt. Daarna was ingrijpend herstel nodig. Om de exploitatie rond te krijgen verhuisde Amicitia naar de bovenverdieping waardoor de benedenverdieping als restaurant verhuurd kon worden. In 1951 werd de verbouwde sociëteit aan de Steenstraat, zoals wij die nu nog kennen, in gebruik genomen.

kere maaltijd op de donderdagse sociëteitsavonden, een goed glas wijn, een vriendschappelijk gesprek. De leestafel is nog immer ruim voorzien, sinds “Klikspaan” J. Kneppelhout rond 1847 het initiatief nam tot aanmerkelijke uitbreiding van de collectie tijdschriften en kranten. De aanwezigheid van een goed biljart was al een statutaire voorwaarde, toen Amicitia nog in particuliere huize bijeenkwam, dus voor 1794: “Tot het houden der sociëteit moest de eigenaar van het huis leveren twee goede kamers met een goed billiard en toebehooren, vuur en licht tegen een huurprijs van f 400.- ’s jaars; voorts de noodige meubelen, goede koffij, chocolade, likeuren enz. volgens tarief en eindelijk alle hollandsche couranten, de Leidsche fransche courant, de boekzaal en lijsten van de generaliteitsloterij”. Maar er is nog meer vertier voor de homo ludens, in het kaartspel en sinds 1898 op de kegelbaan. Daar beoefenen op vijf avonden in de week de vijf kegelclubs van Amicitia hun spel. Alle met prachtige namen, zoals L.A.N. (Liefst alle Negen), Palma (genoemd naar oprichter Piet Alma), M.O.A (Met ons Achten), Wijkova (Wij komen op Vrijdagavond), en Braassem. In modernere tijden zijn daaraan toegevoegd wijnproeverijen, golf en een sloepentocht. Tot slot een citaat van P,J. Blok, waarmee hij zijn artikel over Amicitia in het Oud-Leiden Jaarboekje 1908 besluit: “Al lijkt het er niet op dat de sociëteit de plaats weder zal innemen, die zij in de eerste jaren na hare algeheele vernieuwing in de Leidsche wereld innam, zij is nog steeds een onmisbare schakel in het stadsleven. Moge zij dit nog lange jaren blijven!”.

Bij het 200-jarig bestaan in 1968 en het 225-jarig bestaan in 1993 zijn mooie boekwerkjes uitgegeven, waarvan voor het schrijven van dit artikel dankbaar gebruik werd gemaakt. Amicitia richt zich, zoals de naam overduidelijk zegt, op vriendschap en gezelligheid, een lek-

13

Leiden 40 jaar geleden In deze rubriek blikken we terug in het verleden van de stad. Dat doen we aan de hand van foto’s met korte tekst uit ons fotoarchief, waarvan inmiddels een deel via de Beeldbank is te zien. Ditmaal beelden uit de collectie van fotograaf Jan Holvast. Op 2 juni 1972 wordt in de Pieterskerk ter gelegenheid van zijn 100ste sterfdag een imposante bijeenkomst gehouden ter herdenking van Johan Rudolph Thorbecke (1798-1872). Tot de eregasten behoren koningin Juliana en minister-president Biesheuvel. VVD-senator Van Riel noemt hem in zijn inleiding een staatsman van eminente betekenis. Verder belichten de hoogleraren Boogman, Bornewasser en Gomperts zijn verdiensten. In drie kabinetten is Thorbecke minister van Binnenlandse Zaken. Zijn grote faam verwerft de liberale staatsman als koning Willem II hem in 1848 benoemt tot voorzitter van de commissie tot wijziging van de Grondwet. De commissie legt de basis voor het ook vandaag nog geldende staatsbestel met beperking van de macht van de koning, invoering van de ministeriële verantwoordelijk en directe verkiezingen van gemeenteraden en Tweede Kamer. De laatste wordt nog hetzelfde jaar op 30 november

Spandoeken bij de ingang van de Pieterskerk wijzen op de noden van de stad. gehouden. Thorbecke woont van 1830 tot 1850 in Leiden en is achtereenvolgens liberaal raads-, staten- en kamerlid. Bij de Leidse universiteit is hij vanaf 1831 hoogleraar geschiedenis en later rector magnificus. Tijdens de herdenking krijgt koningin Juliana de eerste Thorbecke-postzegel uitgereikt. En opent minister van Buitenlandse Zaken Geertsema in het pand Rapenburg 65 een tentoonstelling gewijd aan Thorbecke. Actiegroep ‘De rode T(h)or’ grijpt de herdenking aan om met spandoekleuzen als ‘De rijken worden steeds rijker, de armen steeds armer’ te protesteren. Verwijzend naar een uitspraak van Thorbecke in 1844. De actiegroep vindt dat de 100.000 gulden die de bijeenkomst kost beter gebruikt kan worden om de noden van de stad te lenigen. Bijvoorbeeld door de jeugd meer speelruimte te bieden.

Koningin Juliana loopt samen met minister-president Biesheuvel over de Nonnenbrug 14

Nieuwe rondgang Ruud Spruit langs Leidse hofjes De fraaie regentenkamer van het Jean Pesijnhof aan de Kloksteeg vormt op 24 oktober bij uitstek het passende decor voor de presentatie van een nieuw Leids hofjesboek. Ruud Spruit, reikt het eerste exemplaar uit aan de regent van het hofje Niek Stikkelorum. Bij die gelegenheid zwaait de auteur hem alle lof toe voor zijn jarenlange inzet voor het behoud van vele monumenten in de binnenstad. Als hoofd vastgoed van de Stichting Leidse Studentenhuisvesting zorgt hij met de aankoop van drie hofjes voor een ommekeer in het hofjesbeleid. Geen sloop maar restauratie. Na zijn pensionering zet Stikkelorum zich nog steeds in voor de ‘goede zaak’. Zo is hij betrokken bij de aankoop van de proveniershuisjes rond de Pieterskerk en het behoud van het St. Elisabeth Ziekenhuis. En is hij de motor achter de binnenkort op de richten Leidse Maatschappij

tot Stadsherstel, die samen met de gemeente monumentale panden wil verwerven om te restaureren en te beheren. De naam Ruud Spruit is en blijft onlosmakelijk verbonden met de Leidse hofjes. Niet alleen als secretaris van de Stichting Leidse Hofjes vanaf de oprichting in 1967 maar ook als auteur. In 1969 verschenen de artikelen die hij wekelijks in het Leidsch Dagblad schreef over de hofjes in boekvorm. In 1979 gevolgd door een luxe uitgave waarin ze alle 35 opnieuw de revue passeren. De geschiedenis herhaalt zich als Ruud Spruit samen met zijn vrouw Simone ruim veertig jaar later nogmaals alle hofjes langs gaat om nieuwe feiten op te tekenen, te praten met bewoners, regenten, architecten en bouwers. En uit archieven en kranten bijzonder anekdotes op te diepen. En het LD ruimt er weer plek voor in. Die geactualiseerde verhalen zijn nu gebundeld in de nieuwe uitgave, die opvalt door een eigentijdse vormgeving met een mix van veel oude en nieuwe illustraties. Is Ruud Spruit steeds het ankerpunt van de uitgaven, voor de beelden wisselt hij nogal eens van fotograaf. Jan Holvast bijt de spits af gevolgd door Herman Kleibrink. Bij de recente reeks dagbladartikelen tekent Hielco Kuipers voor de serie panoramische foto’s. En de vele kleurenfoto’s in ‘Alle Leidse hofjes’ zijn merendeels afkomstig uit de fotocollectie van Niek Bavelaar.

Niek Stikkelorum, geflankeerd door Simone en Ruud Spruit, in de tuin van het Jan Pesijnhof. 15

Alle Leidse Hofjes - Ruud Spruit Uitgeverij HDC Media - ISBN 978-9077842-81-1 - 154 pagina’s - Prijs 19,95 euro.

Het Leidse literaire leven van 1760 tot 1860 De 27-jarige Rick Honings studeerde in Leiden zijn zeer actieve en brede rol binnen de literaire Nederlandse taal en cultuur en schreef onder de wereld. Literator Willem de Clerq noemt hem de kop ‘Geleerdheids zetel, Hollands roem!’ (een ‘Rembrandt der dichters’. Door anderen verguisd strofe uit het gedicht ‘Afscheid van Leyden’ uit en gezien zijn bizarre kleding als ‘wandelend ana1827 van Willem Bilderdijk) zijn proefschrift over chronisme’ betiteld. Een jaar voor zijn dood wordt het literaire leven in Leiden van 1760 tot 1860. hem de gouden erepenning van de Maatschappij Onlangs verscheen het in boekvorm bij de Leidse der Nederlandsche Letterkunde toegekend. uitgeverij Primavera Pers. Dat genootschap wordt in 1766 in Leiden opgeHet omvangrijke werk herbergt een schat aan richt in de Schuttersdoelen met als grote afwezige Leids (feiten)materiaal over poëten een andere Leidse dichter van naam en prozaïsten, uitgevers, drukkers en Johannes le Francq van Berkhey. boekverkopers, letterkundige geOfficieel geweerd voor ‘zijn slechte nootschappen, leesgezelschappen en smaak’ maar waarschijnlijker vanbibliotheken, rederijkerskamers en wege zijn komaf: zoon van een de schouwburg. Opgedeeld in vier simpele Leidse wolscheider. Op kenmerkende perioden en ingebed 83-jarige leeftijd overlijdt Berkhey in het sociale, maatschappelijke en in 1812, ziek, vereenzaamd en politieke leven, waarmee het litein armoede. Hij wordt begraven raire zo nauw verweven was. in de Hooglandse Kerk met een Zijn keuze voor juist deze honderd grafschrift van die andere coryfee jaar is niet toevallig. Het markeert Bilderdijk. de periode waarin Leiden opnieuw Hun omvangrijke oeuvre, hoe vereen belangrijke rol voor zich opeist Willem Bilderdijk schillend ook van inhoud en karakter op wetenschappelijk, kunstzinnig (Wikimedia Commons) telt vele gemeenschappelijke onderen literair terrein.Vooral op dat laatwerpen. Zoals de buskruitexplosie die ste gebied vertolkt de stad een voortrekkersrol. in 1807 dood en verderf zaait en grote verwoesDit gaat echter aan het gros van de inwoners tingen aanricht. Honings besteedt ruime aandacht voorbij, want het speelt zich vooral af binnen een aan de vele publicaties over de ramp en de gevolmasculiene culturele elite die wordt gevormd gen voor de literaire gemeenschap. Zoals hij met door hoogleraren, predikanten, advocaten en stuoog voor detail vele interessante zaken de revue denten. Daarbij speelt de aanwezigheid van de in laat passeren. Meer daarover kunt u lezen op onze 1575 gestichte universiteit een onmiskenbare kawebsite: www.oudleiden.nl talyserende rol. Als een rode draad door het boek loopt het marGeleerdheids zetel, Hollands roem! Het literaire leven kante leven van de dichter Willem Bilderdijk in Leiden 1760-1860 - Rick Honings - Uitgeverij (1756 - 1831) die nu nog nauwelijks wordt gelePrimavera Pers - ISBN 978-90-5997-114-1 - 512 zen. Hij is in die tijd de primus inter pares dankzij pagina’s - Prijs 39,90 euro 16

Natuursteen in Leiden Een stadswandeling langs 2000 jaar natuursteen als bouwmateriaal. Experts van de Geologische Dienst Nederland van TNO hebben in samenwerking met het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit (NCB) Naturalis een stadswandeling opgezet in Leiden met als thema ‘natuursteen’. Niet alleen in oude, maar ook in moderne gebouwen wordt dit materiaal vaak nog toegepast, zoals bij het Stadhuis, de Hooglandse kerk en de Kamer van Koophandel. Natuursteen geeft gebouwen kleur, versiering en een uitstraling van duurzaamheid. Maar natuursteen heeft ook een verhaal. Hoe zijn versteende resten van

planten en dieren in natuursteen ontstaan en wat vertellen deze fossielen over de geschiedenis van de stenen? En waar komen al die verschillende zandstenen en granieten vandaan? Soms is bij restauraties nieuwe natuursteen tussen oude blokken geplaatst. Komt dat uit dezelfde steengroeven of heeft men de steen uit geheel andere aardlagen losgebroken? De natuursteenwandeling door het centrum van Leiden geeft een inkijk in de fascinerende wereld van de geologie. Natuursteen Leiden, TNO & NCB Naturalis, verkrijgbaar o.a. bij Naturalis, Leiden, € 2,50

Oproep Vrijwilligers voor Werkgroep Gevelstenen In de oude Hollandse binnensteden waren gevelwordt, die in overleg met de afdeling Monumenten stenen en geveltekens een frequent voorkomend, aan de slag gaat, allereerst met kennisverwerving en het stadsbeeld duidelijk mehet creëren van een draagvlak bij debepalend en veelal kleurrijk pandeigenaren. Dat een dergelijk verschijnsel. Daarvan resteert in project succesvol kan zijn is onveel gevallen nog maar weinig, der meer gebleken in Haarlem, hoewel voor de oplettende kijwaar dat in een wandeling door ker soms meer te zien is dan bij de stad goed te zien is. een eerste oppervlakkige blik. Vandaar bij dezen een oproep. Soms zijn ook losse gevelstenen Wie voelt er voor zich met enige bewaard gebleven. De afdeling Gevelsteen Beestenmarkt 50 energie en daadkracht aan deze taak Monumenten en Archeologie te zetten? Het zou onze stad nog van de gemeente Leiden heeft er een aantal in depot. verder verfraaien en u de eeuwigdurende dankbaarUit contacten tussen het bestuur van HVOL en die heid van de Leidenaren opleveren.Vrijwilligers kungemeentelijke afdeling is gebleken dat er kansen zijn nen zich melden bij Hans Blom,Voorzitter HVOL, voor een initiatief dat zich richt op behoud, restauper e-mail aan [email protected], of per post ratie, polychromering, herplaatsing en mogelijk zelfs naar Secretaris HVOL, Postbus 917 2300 AX Leiden. reconstructie van gevelstenen in Leiden. Daarvoor Het zou geweldig zijn als zich zo een extra loot aan is wel nodig dat een groep vrijwilligers gevormd onze boom van activiteiten zou kunnen ontplooien. 17

Leidse Speeltuinen Het begon vroeg in de vorige eeuw. Scheepstimmerman U.J. Klaren richtte de speeltuinvereniging “Oosterspeeltuin” op in het midden van enkele drukbevolkte volkswijken in Amsterdam- Oost. De lonen waren laag in deze arbeidersbuurten en de woonomstandigheden voor de vaak grote gezinnen waren bedroevend. Scholing was slecht en arbeid was verboden voor kinderen onder twaalf jaar sinds het Kinderwetje van Houten uit 1874. Er was weinig meer te beleven dan over straat zwerven, met baldadigheid en vandalisme tot gevolg. Klaren vond medestanders voor zijn streven dit probleem aan te pakken, bijvoorbeeld in jhr Den Tex, directeur van Stoomvaart Maatschappij Nederland. In 1902 werd de Oosterspeeltuin geopend, gebouwd voor 2500 (!) gulden. Een groot succes, met binnen korte tijd 1500 gezinnen als lid en met veel navolging in stad en land. De eerste Leidse speeltuin “Zuiderkwartier” zag in 1926 het licht en ook dit initiatief vond navolging, zodat een overkoepelende organisatie wenselijk werd: de Leidsche Speeltuin Federatie in 1937, waaruit in 1946 de Bond van Speeltuinverenigingen voor Leiden en Omstreken ontstond, met op dat moment negen verenigingen. Het waren jaren van echte groei, met in 1948 al vijftien verenigingen, ondanks het feit dat het nodige hout en ijzer nog op de bon waren. Hulp van de gemeente was hard nodig om alle ambities waar te maken. Burgemeester jhr. Mr. F.H. Kinschot werd beschermheer en de eerste subsidie van 4250 gulden kwam beschikbaar. In 1970 was de subsidie opgelopen tot 1200 gulden per tuin. In de loop der jaren veranderde de Bond nog

Uilke Jans (“Vader”) Klaren eenmaal van naam in LBS, de Leidse Bond van Speeltuinverenigingen. De Bond heeft verschillende organisatiemodellen gehad, bijv. als onderdeel van de LJA (Leidse Jeugdactie). De LBS organiseert zelf geen activiteiten voor kinderen. Die rol behoort toe aan de speeltuinen zelf. Echter, de LBS behartigt de gemeenschappelijke belangen zoals het opzetten van vernieuwend speeltuinbeleid, het regelen van verzekeringen, het bewaken van onderhoud aan de speelwerktuigen, het groenonderhoud enz. Het onderhoud wordt door medewer18

kers van De Zijlbedrijven (DZB) uitgevoerd. De gemeente Leiden heeft daarbij de rol van opdrachtgever. Vooral de invoering van strenge Europese veiligheidseisen in 1997 heeft grote investeringen gevergd, die een orde van grootte hoger waren dan de jaarlijkse subsidie. “Het Besluit veiligheid speeltoestellen en attractietoestellen” werd namelijk toegevoegd aan de Wet Gevaarlijke Werktuigen, met alle vereisten van dien voor, bijvoorbeeld, constructie, hoogte en ondergrond. De vereiste renovatie werd, in samenwerking met Stichting Beheer Leidse Volkhuis in 2009 afgerond. De meeste recente renovaties in SV Vogelenwijk en SV Morschkwartier zijn gebaseerd op ecologische ontwerpen door Designstudio van Ginneken. Bij het 50-jarig Bestaan van de LBS in 1996 werd een boekwerkje uitgegeven, waaruit voor dit artikel dankbaar werd geput. Op 28 mei van dit jaar vierde de LBS haar 65ste verjaardag, maar gaat nog allerminst met pensioen. De Bond bloeit nog immer, met op dit moment 16 deelnemende Leidse speeltuinen. Voor de volledigheid noemen

we hun namen in leeftijdsvolgorde (oudste eerst) : Zuiderkwartier/Tuinstadwijk (1926), Noorderkwartier (1927), Westerkwartier (1928), Oosterkwartier/De Kooi (1929), Morschkwartier (1945), Vogelenwijk (1946), Ons Eiland (1946), Rondom de Maredijk (1948), Zuidwest (1960), De Vijf Hoven (1960), Prinses Beatrix (1964), Merendroom (1982), Stevenshof (1985), Zonnestraaltje (1993), De Doorbraak (1996), De Speelschans, 1997, Op de website van de LBS: www.speeltuinenleiden.nl staat een plattegrond van de gemeente Leiden, waarop zichtbaar is gemaakt waar de 16 speeltuinverenigingen zich bevinden. Misschien herkent u ze, omdat er een bij u in de buurt is, misschien heeft u er zelf als kind gespeeld. Mocht u mooie herinneringen aan de Speeltuinen hebben dan horen we dat graag ([email protected]). Uw eventuele reactie wordt uiteraard gedeeld met de LBS.

Nieuw boek over Vreewijk ‘Vreewijk tussen singel en spoor’ is de titel van een nieuw boek dat op 14 december jl. verscheen. Auteur en stadshistoricus Cor Smit duikt in de geschiedenis van deze Leidse wijk en voert gesprekken met (oud)bewoners. Leden van onze vereniging kunnen het boek, dat 156 pagina’s en vele (kleuren)foto’s telt, met een korting van 2 euro voor 17,50 euro aanschaffen bij het Regionaal Archief Leiden, Boisotkade 2A. In het mededelingenblad van maart kunt u meer lezen over deze uitgave.

19

Terugkeer van historische Leidse gevelkleuren verschijnsel. In de 19de eeuw deden kunstmatige pigmenten als cadmium, chromaten en koolteer hun intrede en een eeuw later is het tijd voor nieuwe bindmiddelen als latex, acryl en epoxy. Het boek geeft een historisch overzicht van het schildersambt vanaf de gildetijd, toegepaste technieken, verffabrieken als Gijsman en Herfst & Helder en – als bijlage – het Leidse kleurenpalet. Een staalkaart van 50 historische kleuren en handleiding voor toekomstig restauratiewerk aan monumenten. Ze krijgen in relatie tot de vindplaats typisch Leidse namen als: Lakenhalwit. Boerhaavebruin, Maregrijs en Hortusgroen. Bovendien wordt een aantal spraakmakende panden belicht dat in het kader van het kleurenproject een metamorfose onderging. ‘Van Leidse schilders mette groote quast’ - Olga van der Klooster - uitgever Primavera Pers - ISBN 97890-5997-105-9 – Prijs 14,50 euro.

De grote toegangsdeuren van het Waaggebouw worden sinds kort gesierd door twee in het oog vallende knalrode zandlopers op een wit veld. Modegril van het huidige gemeentebestuur? Nee, een terugkeer naar de achttiende eeuw toen het monumentale bouwwerk van Pieter Post er zo uitzag. Dezelfde zandlopers die als een soort logo ook waren te vinden op het weeshuis en de stadstimmerwerf. Oude tekeningen en schilderijen leveren het bewijs. Achter die Waagdeuren werd op 8 december het boek ‘Leidse schilders mette groote quast’ van Olga van der Klooster gepresenteerd met daarin de rechtvaardiging van dit opmerkelijke changement. Zij verhaalt hoe in 2007 het voor Nederland unieke project startte om op zoek te gaan naar historische kleuren op Leidse gevels. Inmiddels is de verf van 220 gebouwen laagje na laagje onderzocht en kregen 150 gevels hun vroegere kleuren terug. Het boek rekent af met het idee dat slechts donkergroen en gebroken wit de klassieke kleurcombinatie is. Die kleurverarming blijkt in de tweede helft van de 20ste eeuw veroorzaakt door schoonheidscommissies die ‘wildgroei’ al te sterk inperkten. Het onderzoek staaft namelijk dat in de 17de eeuw kladschilders, zo werden buitenschilders ook betiteld, al vrijwel alle kleuren maakten en ook toepasten. Aan de hand van geheime receptuur met bindmiddelen als lijnolie en pigmenten als het giftige loodwit en lampenzwart. Zo werd Engelsbruin drie eeuwen op grote schaal toegepast en was ook kerriegeel geen zeldzaam

Het boek verschijnt als een van de vele activiteiten in 2011 om te herdenken dat Leiden 50 jaar monumentenstad is. In dat kader verschenen recentelijk boeken over de Pieterskerk en Noordvest, zijn beeldengroepen op de toegangspoort van park Die Leythe gerestaureerd, werd een symposium gehouden en loopt nog een mini-expositie van oude stadsgezichten in het Regionaal Archief Leiden.

20

Alle Leidse pleinen en bruggen verzameld Het centrum van Leiden telt 60 pleinen en 88 bruggen. Ze worden – elk in eigen stijl en opzet - in kaart gebracht in twee boeken die onlangs verschenen bij uitgeverij Ginkgo van Bert Lever. Beide zijn bedoeld als bijdragen aan de geschiedschrijving over de stad. ‘Het Leidse Bruggenboek’ als actuele inventarisatie van de bouwwerken die door de eeuwen heen de oeververbindingen binnen en aan de singels vormen. En ‘Leidse Pleinen’ dat meer is bedoeld als startpunt van een discussie hoe al die openbare ruimtes beter ingericht kunnen worden. Het laatste werk werd op 10 november ten doop gehouden in het RAP architectuurcentrum in aanwezigheid van een groot gezelschap, onder wie enkele wethouders en centrummanager Erwin Roodhart. Eindredacteur en stadsplanoloog Huub Frencken benadrukt dat het boek in feite de afronding vormt van de eerste fase van een project dat een groep binnen het Stadslab twee jaar geleden startte. Deze denktank kreeg in december van staatssecretaris Marlies Veldhuijzen van Zanten de nationale vrijwilligersaward ‘Meer dan handen’. Met het boek is slechts het noodzakelijk geachte voorwerk gedaan en de toekomst moet uitwijzen of het werkelijk zijn vruchten afwerpt. Het schetst voor een flink aantal pleinen – ‘huiskamers van de stad’ noemt Frencken ze - in woord en beeld wat tijdens een aantal ontwerpsessies samen met het Regionaal Architecten Platform aan de orde is gesteld en later door een redactieteam is uitgewerkt. De concrete aanbevelingen zijn aangevuld met schetsen en ideeën die zijn ontleend aan bestaande plannen, de resultaten van uitgeschreven prijsvragen en eerder gevoerde discussies. Zo was er bijvoorbeeld al heel wat denkwerk verricht voor

de inrichting van het gebied rondom molen De Valk. Compleet met inrichtingsschetsen. En ook voor het Stationsplein ligt inmiddels het masterplan van Rients Dijkstra en zijn bureau Maxwan architects+partners op tafel. Sommige pleinen kunnen volgens de projectgroep al flink worden opgeknapt met simpele ingrepen zoals het verplaatsen of aanpassen van het straatmeubilair, fietsstallingen, parkeerstroken of de beplanting. Er zijn ook pleinen waar weinig of niets hoeft te gebeuren en slechts gewaakt hoeft te wordend dat de huidige kwaliteiten niet verloren gaan. Zoals het waarborgen van de stilte op Pieterskerkhof. Anderzijds deinsde de groep er niet voor terug om een enkele keer denkbeelden te ventileren die op het punt van haalbaarheid bij Stadsontwikkeling fronsende wenkbrauwen opleveren. Zoals het utopische idee om het warenhuis V&D ondergronds te laten verdwijnen. Terwijl er plannen in de maak zijn om in de kelders een grote stalling te maken zodat de aanblik van het aangrenzende Aalmarktgebied met de historische Waag niet wordt ontsierd door lange rijen fietsen. Realistischer klinkt de suggestie om voor terrassen op lelijke hoge schuiten betere oplossingen te zoeken. Huub Frencken erkent dat niet alle voorstellen haalbaar zijn. Belangrijker vindt hij dat het de discussie stimuleert en alle partijen die bij de ontwikkeling van de binnenstad betrokken zijn in het denken zet. Voor het ‘Het Leids Bruggenboek’ is weliswaar ook een team aan de slag, maar meer op de achtergrond want het is freelance journaliste Irene Nieuwenhuijse die de kar trekt. Zij tekent voor bijna alle teksten en kleurenfoto’s, geruggensteund 21

door personen die haar terzijde staan met adviezen, correcties en technische en materiële hulp. Stadshistoricus Cor Smit schreef de inleiding. De eerste uitgave van de omvangrijke klus verscheen in 2007 maar was al na zeer korte tijd uitverkocht. Daarom werd de roep om een heruitgave steeds luider. Die is er nu, dankzij Bert Lever, waarbij de gegevens op een aantal punten zijn geactualiseerd. Belangrijkste aanvulling is de nieuwe Kippenbrug tussen de twee delen van de Vrouwensteeg ter weerszijden van de Rijn. De zevende editie op rij nadat in 1324 de allereerste oeververbinding, die tot halverwege de 19de eeuw Vrouwenbrug heet, wordt gebouwd. De brug krijgt zijn huidige naam, vanwege de pluimvee- en vogelmarkt die tot 1935 op de Boommarkt wordt gehouden. In 1757, 1793,

1835, 1887 en 1905 wordt de brug volledig vernieuwd en tussentijds ook nog ettelijke keren gerestaureerd en aangepast. De voorganger van de huidige brug wordt in 1909 en 1937 verbreed en krijgt in 1978 een betonnen wegdek. Volgens criticasters als het Platform Gehandicapten Leiden zijn de hellingen van huidige brug te steil en leveren problemen op voor ouderen en invaliden. Hoe het ook zij: na een hoge woerd heeft Leiden er nu ook hoge kippen bij. Leidse Pleinen - Huub Frencken e.a. - Uitgeverij Ginkgo-– ISBN 978-90-71256-18-9 - 156 pagina’s - prijs 12 euro Het Leidse Bruggenboek - Irene Nieuwenhuijse Uitgeverij Ginkgo - ISBN 978 -90-71256-02 -8 172 pagina’s – prijs 29, 95 euro.

Leiden bezit geen groot plein. Die functie vervult het water van de Rijn bij de Waag,V&D en de Hoogstraat. 22

De voorlaatste editie van de Kippenbrug en de nieuwste uitvoering van 2011. Op de middelste foto de sloopwerkzaamheden.

23

Bevriende Relaties De Historische Vereniging Oud Leiden heeft een bijzondere band met onderstaande relaties, die faciliteiten bieden voor lezingen en vergaderingen. Een selectie van hun activiteiten staan hieronder genoemd. Meer details op getoonde websites of in onze Agenda op pagina 2.

zie: www.museumboerhaave.nl • •

zie: www.bplusc.nl

Verborgen krachten, Nederlanders op zoek naar energie Schatten uit de bibliotheek (29 januari)

• •

Lunchconcerten in januari en februari (zie website) Europa in crisis (6 lessen)

zie: www.rmo.nl • • •

zie: www.lakenhal.nl

Etrusken; vrouwen van aanzien, mannen van macht Sites in the City (Luxor en Qurna) Nieuws uit het Midden-Oosten

• •

Museum Jeugd Universiteit Vaste collectie

Van de redactie Uw reacties, opmerkingen of suggesties met betrekking tot het Mededelingenblad zijn altijd welkom bij de redactie. Voor onze contactgegevens zie de Colofon. De deadline voor bijdragen aan het volgende nummer, dat in maart 2012 uitkomt, is 20 februari 2012.

24