Bedrijfsvoering
nummer 1 | april 2007
Oppotten: zonde of verstandig? Planning en control voor vo-managers CFI wacht op 1800 jaarverslagen Hoe hoog zijn uw werkgeverslasten?
xx Geke Lexmond: ‘Alles begint met een visie’
Leergang voor het primair onderwijs
In drie dagen zicht op uw financiën Hoe wordt een balans of een jaarrekening opgebouwd? Hoeveel reserves moet je als school aanleggen? Welke managementinformatie heb je als directeur nodig? Het antwoord op deze vragen - en nog veel meer – vindt u in de leergang financieel management voor het primair onderwijs.
scholen hebben inmiddels wel zo’n missie
1 augustus 2006 moest je als school je
opgesteld, ook al kan hij soms concreter.
personeelskosten declareren. Als je de jouw
‘Het uitgangspunt is vaak: ‘Wij bieden kwali-
toegewezen FRE’s niet gebruikte, was je
tatief hoogwaardig onderwijs aan voor ieder
ze kwijt. Scholen hebben dus het maxi-
kind’. Dat is heel mooi, maar dat wil iedere
male aantal personeelsleden aangesteld en
school natuurlijk,’ zegt Lexmond. ‘Het gaat
met zo’n beleid is er weinig geld over voor
er om op welke punten jij je onderscheidt
andere zaken.’ Op de tweede dag van de
van de concurrentie.’
leergang staat de cyclus van planning en control centraal. Er wordt aandacht besteed
‘Administratiekantoren zijn vaak onvoldoende voorbereid op de lumpsum’
aan zaken als het inrichten van de admini-
declaratiestel zal voor menig directeur even
De keuzes die een school op dat punt maakt
wanneer moet je ingrijpen?’ In dat operati-
wennen zijn, en daarom ondersteunt VOS/
heten ‘strategisch beleid’, en dat is dan het
onele proces zijn directies sterk afhankelijk
ABB de directies van basisscholen met de
uitgangspunt voor de begroting. Daarna
van management-informatie en die moet
driedaagse leergang ‘Zicht op uw financiën’.
worden variabelen als de prognose van de
aangeleverd worden door de eigen admini-
De eerste dag staat in het teken van de
leerlingenaantallen, de risico-analyse voor
stratie of het administratiekantoor.
meerjarenbegroting. Uitgangspunt van die
onderhoud en personeelskwesties (leeftijds-
‘Die kantoren zijn vaak nog onvoldoende in
begroting is het strategisch beleid – voor-
opbouw, bapo-gebruik, ziekteverzuim) en
staat om goede informatie te leveren’, zegt
opgesteld dat de school dat heeft. Geke
geplande investeringen toegevoegd, en daar
Lexmond. ‘Ze zijn zich ook vaak laat gaan
Lexmond, beleidsmedewerker van VOS/
rolt dan de meerjarenbegroting uit.
voorbereiden de lumpsum. Wij leren onze
ABB: ‘Alles begint met een missie en een
Overigens blijkt aan het einde van dat
cursisten wat ze van die kantoren mogen
visie. Want als je niet weet waar je naar toe
proces vaak dat er nog weinig geld is om
verwachten en dat is vaak iets anders dan
wilt, heb je niets aan een begroting.’ Veel
echt eigen beleid te voeren. Lexmond: ‘Tot
ze nu krijgen.’
Nu de lumpsum ook in het primair onderwijs is ingevoerd, zijn bevoegde gezagen volledig verantwoordelijk voor de financiële gang van zaken. De omslag vanuit het oude
stratieve organisatie en het beheersen van de uitgaven. Lexmond: ‘Hoe zorg je dat de zaken lopen zoals je ze hebt begroot? En
Ben Verheijen: ‘Het spel tussen boven en beneden’
Als de management-informatie goed wordt
Planning en control voor VO-managers
aangeleverd, kan een bestuur bij wijze van
Voor VO-managers organiseert
een nieuw lab, of het inzetten van meer
spreken op één a-viertje zien wat de stand
VOS/ABB de driedaagse leergang
ict? En welk personeel heeft zijn school
van zaken is. Hoe staat het met de uitput-
‘planning en control’
daarvoor nodig? Docenten of bijvoorbeeld
ting van de begroting? Verloopt die volgens
onderwijsondersteuners? ‘Voor dat soort
plan? ‘Goed overzicht voorkomt ook paniek-
Hoe vertaal je, als resultaat-verantwoor-
vraagstukken leren de deelnemers oplos-
telefoontjes’, zegt Lexmond. ‘We krijgen
delijke directie, beleid in budgettering?
singsrichtingen te zoeken’, zegt Verheijen.
wel eens directies aan de lijn die menen dat
Dat is het centrale thema in de leergang
Vervolgens gaan de deelnemers met eigen
ze tot het einde van het jaar drie ton tekort
‘Planning en control voor VO-managers’,
schoolcijfers – en op de eigen laptop - aan
komen. Dat valt altijd erg mee: het is ge-
die in-company wordt verzorgd.
de slag om de gevolgen voor de begroting
woon een kwestie van gebrek aan financieel
’Managers in het voortgezet onderwijs
in kaart te brengen. ‘Er zal in veel gevallen
overzicht.’
hoef je niets meer te vertellen over de
financiële krapte zijn. Dan moet je als resul-
De derde dag van de leergang draait om
basisbeginselen van financieel manage-
taatverantwoordelijke directeur keuzes ma-
het afleggen van verantwoording. Uit welke
ment’, zegt Ben Verheijen, adviseur van
ken: ga je bezuinigen, moet je oud beleid
posten zijn de jaarrekening en de balans
VOS/ABB Consulting. ‘Zij zijn immers al
heroverwegen, of zeg je tegen de centrale
opgebouwd? En wat is de rol van het
bijna tien jaar bezig met de lumpsum-
directie: dit is zó’n mooi plan, kunnen jullie
bestuursverslag, de tekst die inzicht geeft in
systematiek.’ De leergang gaat dan ook
financiële middelen bijplussen?’
de wereld achter de cijfers? Geke: ‘Wat je
snel de diepte in, waarbij de decentrale
In dat laatste geval ontstaat er een
vandaag in de jaarrekening en het bestuurs-
bedrijfsvoering met resultaat-verant-
interessant groepsproces in de cursus,
verslag vaststelt, is de bouwsteen voor het
woordelijke directeuren centraal staat.
waarbij het geld waarschijnlijk over meer
beleid van morgen.’
Hoe worden de financiën verdeeld over
directeuren verdeeld moet worden – want
Het belangrijkste inzicht dat de deelnemers
verschillende vestigingen of, bij een groot
iedereen wil zijn plannen gerealiseerd
aan de cursus overhouden, hoopt Lexmond,
bestuur, over verschillende scholen?
zien. Verheijen: ‘Waarom krijgt de ene
is dat ze niet vanuit het geld moeten den-
‘Het spel tussen boven en beneden’, vat
directeur wel extra financiële middelen
ken. ‘Aan het begin van de cursus hoor ik
Verheijen de zaak samen.
en de ander niet? Welke argumenten
directeuren soms zeggen: ‘ik weet pas wat
De deelnemers leren eerst om het alge-
worden er gebruikt, hoe verloopt de
ik wil als ik weet hoeveel geld ik heb’. Maar
mene strategische beleid van de school
interne afweging? Het proces rondom het
dat is fout. Je moet eerst weten wat je wilt,
of het schoolbestuur waarvan ze deel uit-
honoreren van de beleidsplannen is vaak
en daarna moet je keuzes maken: je moet
maken, te vertalen naar de eigen situatie.
heel leerzaam.’
financiën gaan vrijmaken om je keuzes te
‘Stel dat het centraal management ervoor
Tussendoor bijten de cursisten zich nog
realiseren. Niet het geld is leidend, maar je
gekozen heeft om de bèta-richting uit te
vast in uitdagende opdrachten rondom
beleid. Dat zeggen we elke dag zes keer.’
bouwen’, zegt Verheijen. ‘Dat is dan een
plannen, budgetteren en rapporteren. Het
prachtige volzin in het schoolplan, die je
belangrijkste van de cursus blijft echter,
als onderwijsdirecteur handen en voeten
vindt Verheijen, het formuleren van eigen
moet gaan geven.’ Wat staat een directeur
toekomstig beleid en de vertaling ervan in
in zo’n geval te doen? Welke hoofddoelen
de budgettering. ‘Wat wil je als resultaat-
en afgeleide doelen wil hij nastreven? Past
verantwoordelijke directeur bereiken, wat
daarin het aanbieden van meer uren na-
heb je daarvoor nodig en hoe reken je het
tuur- en scheikunde? Of het opzetten van
geld erbij: dáár draait het om.’
Rob Voorwinden
Dat het voortgezet onderwijs enigszins verontwaardigd reageerde op deze ongenuanceerde oneliners, is begrijpelijk. Dat schoolbesturen echter zeer serieus moeten kijken naar hun beleid aangaande de reservepositie, is eveneens evident. Om de continuïteit van de schoolorganisatie te waarborgen heeft ieder bestuur een buffer nodig. In dit kader wordt veelal gesproken van een weerstandsvermogen. Dit weerstandsvermogen is bedoeld voor onvoorziene situaties of, zoals het ministerie van OCW het aangeeft, om ‘tegenvallers op te vangen’. Daarnaast kunnen er ook reserves of voorzieningen worden aangehouden om onderkende en onderbouwde risico’s te
Oppotten: zonde of verstandig?
ondervangen, bijvoorbeeld de bestemmingsreserve bapo of de voorziening groot onderhoud.
Risico-management Voor de beoordeling van de hoogte van het weerstandsvermogen is het zaak aller-
Reinier Goedhart Beleidsmedewerker VOS/ABB Tel: 0348-405220
[email protected]
‘Scholen potten miljoenen op’, luidden de ongenuanceerde krantenkoppen vorig jaar. Er zou in het voortgezet onderwijs ruim een miljard euro op de plank blijven liggen. En een te sterke reservepositie is inderdaad niet nodig, maar aan de andere kant kan een financieel gezonde school niet helemaal zonder buffer om tegenvallers op te vangen. Waar eindigt de buffer en begint het oppotten?
eerst de risico’s te inventariseren, zowel in personele zin als in materiële zin. Vervolgens bepaalt u in hoeverre deze risico’s significant zijn: hoe groot is de kans dat zo’n risico zich voordoet en wat is dan de impact op uw organisatie. Wanneer een risico significant blijkt, dan kan daarvoor geld gereserveerd worden - maar het is niet altijd nodig. Neem bijvoorbeeld het risico van een leerlingendaling. Een eerste reactie zou kunnen zijn om voor dit specifieke risico een reservering op te bou-
Over de reservepositie van schoolbestu-
wen. Wanneer echter voor ieder risico op
ren in het voortgezet onderwijs is in de
een dergelijke manier een reservering wordt
afgelopen maanden veel te doen geweest.
opgebouwd, zal er uiteindelijk stellig teveel
De AOb heeft becijferd dat de scholen in
worden gereserveerd. De kans immers dat
het VO eind 2004 gezamenlijk 912 miljoen
de risico’s zich tegelijkertijd voordoen is
euro op de bank hadden staan en ook nog
gering.
eens voor 449 miljoen euro hadden belegd. Samen zou ruim 1,3 miljard euro niet direct
Beleid
ten goede komen aan het onderwijs. De
Diverse risico’s zijn verder ook wel degelijk
krantenkoppen logen er vervolgens niet om:
te voorzien en kunnen daarom worden on-
‘Scholen potten miljoenen op, ‘De boekhou-
dervangen middels beleid. Dit doorvertaald
ders regeren’.
naar het voorbeeld van een leerlingendaling,
zou er beleid geformuleerd kunnen worden
wat men moet verstaan onder de omschrij-
de ongenuanceerde oneliners die uiteindelijk
om regelmatig een leerlingenprognose uit te
ving ‘…Zit het waarschijnlijk wel goed,
in de hoofden van veel lezers blijven hangen
voeren. Hiermee wordt een leerlingendaling
maar dat hoeft niet zo te zijn…’ En om het
en leiden tot vragen als: ‘Als er zoveel geld
in een vroeg stadium onderkend, waardoor
ingewikkeld te maken zijn er ook situaties
in het VO op de plank ligt, waarom zou dan
het kostenniveau geleidelijk kan worden
denkbaar waarbij een hoog weerstandsper-
extra geïnvesteerd moeten worden in deze
aangepast op een lager bekostigingsniveau
centage wordt gepresenteerd, maar waarbij
onderwijssector?’
in de nabije toekomst. Eén en ander moet
deze buffer voor een aanzienlijk deel is
Schoolbesturen moeten serieus blijven
uiteraard inzichtelijk worden gemaakt in een
gebaseerd op activa die in werkelijkheid
kijken naar hun reservepositie. Zowel in het
meerjaren-exploitatiebegroting.
een veel lagere waarde vertegenwoordigen
kader van de horizontale en verticale ver-
dan de boekwaarde op de balans.
antwoording, als in het kader van de interne
Tien procent
aansturing. Want hoe beter het financieel
Er blijven natuurlijk altijd onvoorziene
Aan schoolbesturen daarom de taak om
beleid, hoe minder geld er op de plank hoeft
risico’s, zoals arbeidsconflicten, een zeer
voor hun specifieke situatie serieus en dui-
te worden gehouden. En hoe meer geld blijft
plotselinge aanzienlijke afname van het
delijk verantwoording af te leggen over de
waar het hoort: in het onderwijsproces.
aantal leerlingen, veranderende wetgeving,
hoogte van de reservepositie.
enz. Voor deze uitzonderlijke zaken is het echter niet noodzakelijk om een aanzienlijke
Oneliners
hoeveelheid financiële middelen te onttrek-
Door de AOb is de discussie over de verant-
ken aan het onderwijsproces. Uitgaande
woording van de inzet van onderwijsgelden
van goed risicomanagement en een goede
stevig op de kaart gezet. Een dergelijke
planning- en controlcyclus zou een eigen
discussie is op zichzelf genomen waarde-
vermogen ter hoogte van minimaal 10%
vol, al kunnen vraagtekens gezet worden bij
van de totale rijksbijdragen OCW (lumpsum) voor de gemiddelde VO school toereikend moeten zijn als weerstandsvermogen.
Signaleringsgrenzen De reservepositie van schoolbesturen in het voortgezet onderwijs is ook een actueel thema voor het ministerie van OCW. Middels haar brief van 23 januari 2007 (Reservepositie bevoegde gezagen in het VO) heeft het ministerie duidelijkheid willen
eigen vermogen
creëren in de discussie rond de reserve-
: baten gewone bedrijfsvoering + financiële baten
positie van VO scholen. (Wie echter na het
x 100%
lezen van deze brief precies begrijpt hoe
= Weerstandsvermogen
de hoogte van de algemene reserves moet worden toegelicht in het financieel jaarverslag, mag het zeggen – maar dit terzijde). Ook wordt in deze brief de formule voor
Weerstandsvermogen <10%:
mogelijk te weinig reserves, dit kan duiden
het weerstandsvermogen vastgesteld (deze
op een risicovolle situatie.
wordt formeel opgenomen in de richtlijnen voor 2007) en er worden tevens zogenaam-
Weerstandsvermogen tussen 10% en 40%: in het middengebied zit het waarschijnlijk
de signaleringsgrenzen aangegeven:
wel goed, maar dat hoeft niet zo te zijn.
vatten moeten bieden bij het beoordelen
Weerstandsvermogen >40%:
de kans is groot dat de financiële reserves
van de reservepositie van VO-besturen.
te hoog zijn.
Deze signaleringsgrenzen zouden hand-
De grenzen (zie kader) zijn echter wat ruim geformuleerd. Zo zou je je kunnen afvragen
‘Bestuursverslag moeilijker dan jaarrekening’ Basisscholen moeten dit jaar voor het eerst een jaarverslag opstellen. De Zeeuwse Archipelscholen doen dat al sinds 1999 en bestuursvoorzitter Cor Kuyvenhoven geeft tips voor beginners. Frank Mullaart: ‘Lumpsum kan een grote omslag zijn’
‘Het opstellen van een balans en een verlies- en winstrekening gaat ons inmiddels goed af. Wel moest de samenwerking met ons administratiekantoor eerst verbeteren. Want wij wilden bepaalde financiële gegevens op bepaalde tijden aangeleverd krijgen, en daar waren zij onvoldoende op
Frank Mullaart (CFI) wacht op 1800 jaarverslagen
‘Dit wordt een spannend jaar’
voorbereid.
Frank Mullaart, specialist verantwoording en control bij het CFI, ontvangt binnenkort jaarverslagen van alle 1800 besturen van basisscholen in Nederland. Voor veel scholen is dit het eerste jaarverslag ooit. Acht vragen aan de specialist.
Het is niet zo interessant of een stoel nog
Zijn de administraties van basisscholen
wat nog niet en wat gaan we komend
Wat is de grootste valkuil bij het opstellen van een jaarverslag?
jaar doen? Daarmee is ons jaarverslag
‘Een aantal scholen heeft, als proef, al een
jaarverslag?
onderdeel geworden van onze publieke
jaarverslag gemaakt over 2004. Daarbij
‘Dat verschilt. Veel scholen zijn al druk ge-
verantwoording. Want wij willen ons
bleek de zogenaamde ‘eerste waardering
weest om hun administratie om te bouwen,
profileren als eersteklas basisonderwijs
van de materiële vaste activa’ een moei-
zodat de gegevens die nodig zijn voor
en laten wij zien waar wij voor staan.
lijk punt te zijn. Want als een school voor
het jaarverslag er gemakkelijk uit rollen.
Dat is één keer overigens wat ongelukkig
het eerst een jaarrekening opstelt, moet
Dat hoeft niet veel werk te zijn. Maar voor
uitgepakt. Toen hadden we in het jaarver-
de waarde worden vastgesteld van alle
eenpitters die geen baten- en lastenadmi-
slag gemeld dat onze leerlingenaantallen
vaste activa in de school: tafels, stoelen en
nistratie bijhielden, kan het best een grote
terugliepen, maar de regionale pers pakte
bijvoorbeeld leermiddelen. Hoe bereken je
omslag zijn. Gelukkig is er de afgelopen
dat juist op tijdens onze open weken. Die
die? Hoeveel is een stoel nog waard die je
jaren veel aandacht besteed aan voorlich-
timing was buitengewoon ongelukkig. We
al twaalf jaar in huis hebt? En hoe ver ga
ting, waaraan VOS/ABB een belangrijke
blijven dergelijke zaken wel eerlijk melden
je? Alles uitrekenen tot het laatste krijtje is
bijdrage heeft geleverd. En gelukkig zijn
in het jaarverslag, maar voortaan in de
natuurlijk onzin. Ons advies is om vooral te
veel scholen aangesloten bij een admini-
bijlage. De pers pluist niet álles uit.’
kijken naar het meerjaren-investeringsplan.
stratiekantoor.’
We hadden ook wat moeite met het opstellen van het zogenaamde bestuursverslag: de geschreven toelichting op de cijfers. Dat verslag was traditioneel een opsomming van alles wat we gedaan hadden op verschillende terreinen, zoals PR, huisvesting en kwaliteitszorg. Dit jaar zit
vijf of vijftien euro waard is: je moet vooral weten wanneer je een nieuwe nodig hebt. Daar moet je jaarlijks geld voor gaan reserveren. En uit die rekensom wordt vanzelf wel duidelijk hoeveel de bestaande inventaris nog waard is.’
er echter een duidelijke lijn in: wat waren we van plan, wat hebben we gehaald,
voorbereid op het maken van een
Maar zijn die administratiekantoren er wel
Maar wat als bijvoorbeeld uit een jaarver-
kunnen, al zie ik dat nog niet zo snel
klaar voor?
slag blijkt dat de school in kwestie failliet
gebeuren.’
‘Er wordt een heel groot beroep op die
dreigt te gaan?
kantoren gedaan. Want voor veel basis-
‘Onze database geeft straks wel de ‘op-
Zo’n bestuursverslag is dus niet zo
scholen is dit het eerste jaarverslag, dus
merkelijke instellingen’ aan: scholen die
belangrijk?
moeten een heleboel zaken voor het eerst
financieel opvallend draaien, heel goed
‘Integendeel: het is juist enorm belangrijk.
worden vastgesteld en berekend. Verder
of heel slecht. Dat geven wij door aan de
In een goed bestuursverslag staat wat
is de lumpsum pas in augustus 2006 inge-
beleidsdirectie. Dat wil niet zeggen dat
je van plan was, wat daarvan terecht is
gaan, de scholen hebben de eerste helft
er dan altijd wordt ingegrepen, maar de
gekomen, wat het gekost heeft en wat de
van 2006 nog gewoon op declaratiebasis
minister moet het wel weten als er ergens
gevolgen zijn voor je verdere beleid. Zo’n
gewerkt. Er draaien dus nu, eenmalig, twee
grote problemen dreigen. Hij moet niet uit
verslag geeft een indruk van de wereld
systemen naast elkaar. Dat vraagt veel van
de krant hoeven te vernemen dat er een
achter de cijfers. Een bestuursverslag is
de administratiekantoren, en daar maken
school failliet is gegaan.’
ook een belangrijk document om verant-
wij ons best wel zorgen om. Dit wordt een spannend jaar.’
woording af te leggen naar je omgeving: Naast de balans en jaarrekening moeten
de gmr, de ouders en bijvoorbeeld de
scholen ook een ‘bestuursverslag’ inleve-
gemeente. Er zijn scholen voor voortgezet
Wat doet het CFI straks met die 1800
ren. Aan wat voor eisen moet dat voldoen?
onderwijs die het bestuursverslag helemaal
jaarverslagen?
‘De criteria zijn heel beperkt. In dat verslag
aankleden, met kleurenfoto’s en mooie
‘De gegevens, die elektronisch worden
moet een aantal zaken aan bod komen,
illustraties: die zien het als een stukje PR.
aangeleverd, worden in een database ge-
zoals de investeringen en een analyse van
Het zou me niet verbazen als er basis
zet. Daarin staan straks dus alle financiële
het financiële resultaat. Maar de school
scholen zijn die dat óók gaan doen.’
overzichten van alle basisscholen, en we
mag zelf bepalen hoe ze dat inkleden. In
berekenen voor elke instelling een aantal
theorie zou het zelfs op een half a-viertje
Rob Voorwinden
kengetallen als liquiditeit en rentabiliteit. Dat kan een school natuurlijk zelf óók, maar de toegevoegde waarde is dat wij er een vergelijkingsgroep naast zetten.
‘Geen administratiekantoor meer’
tant, investeringsplannen opgesteld.
Hoe scoort een school ten opzichte van
Basisscholen moeten dit jaar voor het eerst
Op basis van deze meerjaren-investerings-
een groep vergelijkbare collega’s? Als een
een jaarverslag opstellen. De stichting
plannen is de waarde van de aanwezige
school vijf keer zoveel geld aan schoon-
Primair openbaar onderwijs regio Water-
activa en de hoogte van de herwaarde-
maak uitgeeft als andere scholen, hoe
land en Oostzaan doet dit al sinds 2004.
ringsreserve berekend.
komt dat dan? Dat kun je als bestuur gaan
Bovenschools controller Carina Velzeboer:
Per 1 januari 2007 hebben we de admini-
uitzoeken, en daar leer je van.’
stratie in eigen hand genomen. Want we ‘Voor het eerste jaarverslag, over 2004,
hebben tweeënhalf jaar aan het administra-
Maar de gegevens uit de jaarverslagen
moest de beginbalans worden opgesteld.
tiekantoor getrokken, maar we kregen heel
gaan ook naar het ministerie. Wat doet de
Dat betekende veel uitzoek-werk. Onze
moeilijk up-to-date gegevens los. Ik zat
minister ermee?
scholen vallen onder zeven verschillende
op het laatst elke week zelf op dat kantoor
‘Voor de politiek zijn de totaal-overzichten
gemeenten en hoeveel reserves en voor-
om de jaarrekening op te stellen en dat is
heel belangrijk. Hoe gaat het financieel
zieningen staan er bij elke gemeente voor
gewoon zonde van de tijd.
gezien met de basisscholen in Nederland?
ons gereserveerd? Daar was soms wat
We zijn behoorlijk content met onze jaar-
Komen die uit met hun geld? Want als de
onduidelijkheid over.
verslagen, die we zien als onze maatschap-
politiek een miljard euro extra zou willen
De bepaling van de waarde van de
pelijke verantwoording. Naast de inhoud
inzetten in het onderwijs, moet je weten
materiële vaste activa hebben we prag
besteden we ook veel aandacht aan de
welke sector daar de meeste behoefte aan
matisch aangepakt. We hebben destijds
layout en leesbaarheid en we sturen een
heeft: de basisscholen of bijvoorbeeld de
niet geïnventariseerd wat er op de scholen
verkort jaarverslag aan alle ouders.
universiteiten. Voor het ministerie of de
aanwezig was. In plaats daarvan hebben
De jaarverslagen zijn trouwens ook online
politiek is de financiële situatie van één
de directeuren, na overleg met de accoun-
in te zien: www.stichtingspoor.nl
school niet zo interessant.’
Snelcursus financiële kengetallen
Geke Lexmond Senior beleidsmedewerker VOS/ABB Tel: 0348-404815
[email protected]
De financiële kengetallen solvabiliteit, liqui-
schulden te kunnen betalen. Een waarde van
liquiditeit zal over enige tijd zeker aangetast
diteit, rentabiliteit en weerstandsvermogen
1,5 is voor het onderwijs veelal voldoende.
gaan worden. Er moet dus actie ondernomen
geven inzicht in de financiële positie van
Het balanskengetal weerstandsvermogen
worden. Het eigen vermogen moet groeien.
het bevoegd gezag. De kengetallen op zich
wordt in het PO gedefinieerd als:
Dit kan alleen maar door ervoor te zorgen dat
zeggen niet zoveel. Van belang is dat de samenhang tussen de signalerings- of streefwaarden voor deze kengetallen in meerjarig
de rentabiliteit de komende jaren (behoorlijk) (eigen vermogen - materiële vaste activa) : rijksbijdrage OCW
perspectief vergeleken worden. Hoe hoog de
positief is en dat betekent voor de komende jaren: bezuinigen! Het bevoegd gezag moet ervoor zorgen dat er aan het eind van het
streefwaarden moeten zijn, is weer afhanke-
Om de financiële positie van het bevoegd
jaar een positief exploitatiesaldo is. Dit
lijk van wat het bevoegd gezag wil bereiken.
gezag niet in gevaar te brengen, moet dit
saldo wordt dan toegevoegd aan het eigen
kengetal minimaal 5% zijn.
vermogen. Daardoor kan de solvabiliteit weer
Definities
toenemen en kunnen toekomstige proble-
Het balanskengetal solvabiliteit wordt
Het exploitatiekengetal rentabiliteit wordt
men het hoofd worden geboden.
gedefinieerd als:
gedefinieerd als:
Een omgekeerde situatie is natuurlijk ook heel goed mogelijk. Het bestuur is meer dan
eigen vermogen : balanstotaal
resultaat gewone bedrijfsvoering
voldoende solvabel en meer dan voldoende
: baten gewone bedrijfsvoering
liquide. Er ligt in deze situatie veel geld op de
x 100%
plank. Het bevoegd gezag heeft de mogelijk-
Het kengetal geeft daarmee de verhouding
heid om extra te investeren in het onderwijs.
aan tussen het eigen vermogen en het
Een streefwaarde voor rentabiliteit is niet
Een paar jaar met een negatief resultaat
vreemd vermogen en geeft inzicht in de
te geven, zoals blijkt uit de voorbeelden
draaien hoeft geen problemen op te leveren.
vraag of het bevoegd gezag voldoende eigen
hieronder.
Het eigen vermogen zal wel krimpen, maar
vermogen heeft om op langere termijn voort
zolang het voldoende blijft, is dit geen
te bestaan. In het PO wordt een streefwaarde
Samenhang
van 50% voorgesteld. Het balanskengetal
Om maar meteen van een vervelend voor-
liquiditeit wordt gedefinieerd als:
beeld uit te gaan: het bevoegd gezag is vol-
Uit beide voorbeelden wordt wel duidelijk
doende liquide, maar onvoldoende solvabel.
dat het belangrijk is om streefwaarden voor
In een dergelijke situatie zijn er nog geen
de vier financiële kengetallen vast te stellen,
directe problemen, maar ze dienen zich wel
maar het onderlinge verband tussen deze
vlottende activa : kortlopende schulden
probleem.
aan. Er zijn naar verhouding teveel schulden.
streefwaarden steeds voor ogen te houden
Het kengetal geeft aan of het bevoegd gezag
Op korte termijn kan het bevoegd gezag nog
bij het opstellen van het meerjarig (financieel)
in staat is op korte termijn alle kortlopende
wel aan z’n verplichtingen voldoen, maar de
beleid.
Ontwikkeling werkgeverslasten Bij het maken van een meerjarenbegroting speelt de omvang van de werkgeverslasten een
Bé Keizer, senior beleidsadviseur VOS/ABB
2. Er is met name in 2005 sprake van bijzon-
belangrijke rol. Een verschil van ‘slechts’ één procent betekent landelijk dan al 60 miljoen
dere omstandigheden. Dit heeft te maken
op jaarbasis en dus nog aanzienlijk meer als het een meerjarenbegroting betreft. In een
met de beëindiging van de ZKOO-rege-
uitgebreider artikel op onze website (dossier bedrijfsvoering) met als titel Ontwikkeling
ling en de complete afrekening ervan in
werkgeverslasten 2003-2007, wordt er nader op ingegaan. Dit artikel is een samenvatting.
dat kalenderjaar. De werkgeverslasten zijn in het schooljaar 2005-2006 daardoor
De gegevens die we hebben, laten in onderstaande tabel het volgende beeld zien:
eenmalig sterk verhoogd.
Tabel 1 Declarabele loonkosten PO (in percentage t.o.v. het brutosalaris) PLUSPOSTEN
‘03
1. Bruto salaris
’03-’04
‘04
‘04-’05
‘05
‘05-’06
Maar de tendens lijkt te gaan in de richting van een forse stijging en uiteraard is
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
2. Vakantie-uitkering
7,81
7,97
8,00
7,98
8,00
het daarbij de vraag of de raming van de
3. Ziektekosten
5,13
5,27
5,88
10,22
9,23
WG-lasten in de gemaakte begrotingen over
4. Arbeidsmarkttoelagen
0,43
0,43
0,43
0,00
0,00
5. Bruto toelagen overig
4,92
4,90
4,86
4,95
4,91
2006-2007 wel op het juiste niveau heeft
6. Netto toelagen
1,18
1,08
0,82
0,93
0,86
7. Werkgeversaandeel Svw
0,27
0,28
0,29
0,30
0,13
geadviseerd om uit te gaan van WG-lasten
8. Eindheffing (loonheffing spaarloon)
0,20
0,19
0,26
0,30
0,29
van 48%. Is dat niet te laag geweest?
9. WG-deel premie Op/Np
7,08
9,59
10,34
10,81
11,07
10. WG-deel premie Ip/Bw
0,88
0,83
0,78
0,74
0,69
11. WG-deel Fpu
3,89
2,47
4,06
4,21
2,82
12. Premie Wao
8,03
7,78
7,10
6,50
5,93
13. WG-deel premie UFO
0,81
0,80
0,80
0,79
0,79
en een korte vooruitblik naar 2007-2008,
14. Opslag Participatiefonds
0,95
0,93
1,86
2,28
2,91
gebaseerd op de indexering van de GPL’s.
15. Opslag Vervangingsfonds
6,96
6,22
5,64
6,38
7,10
MINPOSTEN
plaats gevonden. Wij hebben als VOS/ABB
Hierna een nadere analyse omtrent de ontwikkeling en de raming voor 2006-2007
Methode bepaling werkgeverslasten op basis van de GPL.
16. Vermindering loonkosten
0,08
0,06
0,05
0,03
0,02
17. Pseudo-premie WW
3,36
3,30
3,29
3,27
2,78
De bepaling van de omvang van de werk-
18. Bruto kortingen overig
1,82
1,73
1,53
1,71
1,71
geverslasten kan gebaseerd worden op de
143,29
143,66
146,25
151,38
150,21
43,29
43,66
46,25
51,38
50,21
methode waarop de indexering plaatsvindt. Declarabele LOONKOSTEN Werkgeverslasten
Immers, de indexering geeft de ontwikkeling aan van de omvang van de GPL waarbij algemene salarismaatregelen en premieontwikkelingen leiden tot het nieuwe
Deze tabel is behoorlijk verontrustend op
Twee geruststellende opmerkingen:
bedrag van de GPL. Daarbij wordt dus van
het eerste gezicht. De werkgeverslasten
1. De stijging van de WG-lasten gaat in
te voren ingeschat wat het effect is van deze
lijken gestegen van ruim 43% in kalen-
principe gepaard met een stijging van de
maatregelen op de loonkosten. Wanneer in
derjaar 2003 resp. 2004 naar 46,25% in
inkomsten. Met de lumpsumbekostiging
deze indexering de algemene salarismaatre-
het schooljaar 04-05 naar ruim 51% in het
volgt de GPL in principe de stijging van
gelen buiten beschouwing worden gelaten,
kalenderjaar 2005 en vervolgens ruim 50%
de werkgeverslasten en worden deze
resteert alleen het effect van premies e.d.
in het schooljaar 05-06!
wijzigingen (gemiddeld) ondervangen.
Voor de vergelijking op basis van de indexe-
10 ring moet wel een keuze gemaakt worden
het effect dat plaatsvindt zonder de salaris-
47,26% en het jaar daarna nog met 0,47%
welke indexering wordt gevolgd. In principe
maatregelen. Daardoor is het effect van de
+ 0,69% = 1,16% naar 48,42%.
zijn er zeven bedragen die geïndexeerd
ontwikkeling van de werkgeverslasten als
worden, namelijk de GPL van de functie LA
zodanig zichtbaar.
Zoals hiervoor aangegeven is de indexering
basisschool, de functie LB van de SBO, de
De indexering naar 06-07 loopt tot 1 januari
bepaald op basis van de functie LA van
functie LB van het (V)SO, op dezelfde wijze
2007. De toegekende GPL voor 06-07 heeft
de basisschool. De overige functies laten
de GPL van de afzonderlijke directies, en
de wijzigingen van de ASM en de premies
indexeringen zien die allemaal wat lager
de GPL van de OOP-functie schaal 4 van
e.d. die op en na 1 januari 2007 plaatsvin-
uitvallen met uitzondering van de GPL OOP
het (V)SO. Als voorbeeld wordt hier gekozen
den nog niet verwerkt. Deze indexering is in
van het (V)SO. Omrekening naar de relatieve
voor de functie LA basisschool omdat deze
maart 2007 vastgesteld en leidt niet tot een
bijdragen geeft bij benadering een daling
kwantitatief het meeste invloed uitoefent op
correctie op de GPL voor 06-07. De huidige
van de index van 0,2% en dit leidt dan tot
de totale ontwikkeling in het PO. Vervolgens
GPL voor 06-07 geldt dus ongewijzigd voor
een percentage werkgeverslasten van rond
zullen we globaal wegen welke bijdrage dat
het gehele schooljaar! De indexering laat
de 48,2%.
op het totaal van het PO heeft. We laten in
dus zien dat het effect van wijzigingen ex-
de volgende tabel twee indexeringen naast
clusief de algemene salarismaatregelen een
Vergelijking
elkaar zien. De ene met alle wijzigingen en
verhoging met zich brengt van 2,17%. Voor
In tabel 1 zijn de werkgeverslasten weerge-
de andere zonder de algemene salarismaat-
2005-2006 zijn de werkgeverslasten t.o.v.
geven van de feitelijke declaratie op code
regelen (ASM). De tweede index geeft dus
het meetjaar dus met 1,01% gestegen naar
1 voor het schooljaar 2005-2006. Die moet gecorrigeerd worden voor het eenmalige
Tabel 2
effect van de afrekening van de ZKOO.
Indexering LA Basisschool incl. ASM
excl. ASM
Vergelijking van deze beide benaderingen
49.178,18
49.178,18
levert het volgende overzicht:
-/- inc.% en nom EJU
-0,64%
-0,64%
-/- WAO basispremie 54-56 jarigen
-0,16%
-0,16%
0,44%
0,44%
-0,44%
-0,44%
fondsen (VF en PF)
1,72%
ultimo meetjaar
0,92%
GPL meetjaar 2004-2005
pensioenen sociale lasten
Werkgeverslasten Schooljaar
o.b.v. decl. code 1
o.b.v. raming indexering
1,72%
2004-2005
46,25%
46,25%
0,92%
2005-2006
46,30%*
47,17% 48,22%
2007-2008
ASM per 1 augustus 2005 van 1%
0,93%
structurele EJU van 0,50%
0,41%
0,41%
-0,01%
-0,01%
zorgbijdrage
0,49%
0,49%
afschaffen jeugdschalen
0,01%
0,01%
pensioenpremies 2006
-0,81%
-0,81%
schooljaar 2005-2006
1,03%
0,09%
de ZKOO lijkt de raming op basis van de
doorwerking ASM en structurele EJU
0,09%
0,03%
De conclusie is daarom dat het niveau van
zorgbijdrage
0,35%
0,35%
de werkgeverslasten in het PO voor 2006-
afschaffen jeugdschalen
0,00%
0,00%
-0,58%
-0,58%
2007 rond de 48,2% bedraagt.
BAPO-correctie
0,20%
0,20%
ASM vanaf 1 sept 2006 van 1%
0,66%
0,00%
incidentele EJU van € 200
0,47%
0,47%
schooljaar 06-07 obv eerste 5 mnd
1,20%
0,47%
totaal a
3,15%
1,48%
fondsen
pensioenpremies 2006
0,00%
2006-2007
* = gecorrigeerd voor afrekening ZKOO. Gegeven de lastige inschatting van het effect van de eenmalige afrekening van indexering daarom het meest betrouwbaar.
Met het eerder gegeven advies uit te gaan van een raming van 48%, zoals we dat ook in onze instrumenten hadden opgenomen, zitten we dus zo’n 0,2% te laag. Maar ook
aanpassing levensloop
0,52%
aanpassing mobiliteit
0,17%
loonkosten in uw eigen situatie zo goed
totaal aanpassing
0,69%
0,69%
totaal b
3,84%
2,17%
GPL laatste schooljaar 2006-2007 a
50.727,29
GPL laatste schooljaar 2006-2007 b
51.066,62
nu blijft het advies gelden: Analyseer de mogelijk en bepaal op grond daarvan de omvang van de werkgeverslasten zoals die bij u van toepassing is. Dat kan leiden tot aanpassingen naar onder of naar boven.
11
Ontwikkeling in 2007-2008?
i.v.m. vrijval levensloop 56+) en dalingen
Het zal duidelijk zijn dat het een nogal com-
die elkaar zo goed als compenseren.
plexe zaak is om de wijzigingen van de ASM en de premies naar het komende schooljaar
Het totale effect is –0,27%. e. Het totale effect van de sociale werk
te ramen. In de eerste plaats weten we dat
geverslasten en de wijzigingen van de
de sector CAO in 2007 afloopt, maar het
pensioenpremies betekent naast een
is nog volstrekt onduidelijk hoe de nieuwe
stijging van 0,50% i.v.m. de ontwikkeling
sector CAO voor het PO er uit gaat zien.
van de pseudo WW een daling met 0,15%.
In het regeerakkoord is extra geld voor het
Het levert dus een totaal effect van 0,35%.
onderwijs opgenomen, maar of dat leidt tot inzet van een deel van dit geld voor sector
De ASM onder a. en b. hebben geen effect
CAO-verbeteringen, en zo ja, wanneer, is
op de werkgeverslasten. Het gezamenlijke
nog volledig onbekend.
effect van de wijziging van de premies van de fondsen VF en PF plus die van de
Op dat punt zal afgewacht moeten wor-
overige premies komt dan globaal uit op een
den hoe de ontwikkelingen zullen zijn.
daling van rond de 0,1%.
Eind maart is de GPL voor 07-08 bekend
Vooralsnog zal de omvang van de werk-
gemaakt, maar met het voorbehoud dat
geverslasten voor 07-08 dus uitkomen op
deze op een later tijdstip nog zal worden
48,1%. Dit percentage zullen we dan ook
aangepast. Dat latere tijdstip kan zelfs pas
opnemen in onze instrumenten.
lopende het schooljaar 07-08 zijn. We zullen ons daarom beperken tot de
Werkgeverslasten, in het kort:
de GPL zijn óók algemene salariscompo-
effecten van de ASM en de premies die nu
Bé Keizer, senior beleidsadviseur VOS/ABB:
nenten opgenomen, zoals loonstijgingen
reeds bekend zijn. Daarbij zijn de volgende
‘De berekening van de hoogte van de
en een stijging van de eindejaarsuitkerin-
aanpassingen te verwachten:
werkgeverslasten is erg ingewikkeld. Er zijn
gen. En het is voor de begroting van een
a. De doorwerking van de salarismaatregel
grofweg twee methoden voor.
school belangrijk te weten welk gedeelte
per 1 september 2006 van 1,0%. Het
De eerste is om alle posten zo precies
van de GPL tot het salaris behoort en welk
reeds verwerkte effect in de huidige GPL
mogelijk in te schatten. Maar dat is lastig.
gedeelte tot de werkgeverslasten. Stel dat
bedraagt 0,66% zodat er nog een door-
De post ‘tegemoetkoming ziektekosten’
de GPL twee procent stijgt: is dat dan drie
werking is van 0,34%.
steeg bijvoorbeeld van 5,13 punten in 2003
procent méér salarislasten en een procent
tot 10,22 in het jaar 2006. Dat komt door
minder werkgeverlasten, of andersom? Dat
regel van 0,4%. Voor het schooljaar 07-08
de stelselwijziging in de ziektekostenverze-
maakt nogal wat uit.
zal het effect 0,4% bedragen.
keringen. Die stijging is tijdelijk: waarschijn-
Daarom hebben we de hoogte van de
lijk daalt de hoogte van die vergoeding
werkgeverslasten op een tweede manier
en PF die per 1 januari 2007 zijn ingegaan,
weer in 2006.
geraamd. We hebben de salarismaatrege-
moeten nog verwerkt worden. De raming
Verder steeg het werkgeversdeel van de
len uit de GPL gefilterd, zodat de werk-
van de bijstelling van de opslag voor het
premie ouderdomspensioen en nabe-
geverslasten overblijven. Daaruit blijkt dat
VF en het PF is voor een belangrijk deel
staandenpensioenen van 7.08 naar 10.81
de werkgeverslasten voor 2007-2008 47,3
verwerkt in de bijstelling van de GPL voor
punten. Dat komt door de crisis op de aan-
procent bedragen. Let wel: dit is een ge-
het gehele schooljaar 06-07 zodat vanaf 1
delenmarkt, waardoor de reserves van de
middelde en het gemiddelde personeelslid
augustus 2007 nog een effect resteert van
pensioenfondsen daalden en de premies
bestaat niet. Want in de GPL per persoon
–0,19%.
dus omhoog moesten.
zit bijvoorbeeld een stukje bapo, maar ook
d. Voor de overige ‘onderwijszaken’ geldt
Door dergelijke bewegingen is het moeilijk
een stukje ouderschapsverlof – en daar
dat er met ingang van 1 januari 2007
te bepalen hoe hoog de werkgeverslasten
zal niet vaak in combinatie gebruik van
sprake is van een daling i.v.m. het wegval-
worden. In het oude declaratiestelsel was
worden gemaakt. Voor het maken van een
len van de incidentele EJU 2006 (-0,45%)
dat ook niet zo interessant, omdat de com-
goede begroting moet je als directeur altijd
en de premie kinderopvang leidt tot een
plete betaling door OCW werd afgewik-
uitgaan van je feitelijke personeelsbestand.
stijging van 0,18% Verder is er nog sprake
keld. Met de nieuwe lumpsumbekostiging
Pas dan weet je hoeveel beleidsruimte je
van kleine stijgingen (waaronder 0,02%
volgt de GPL de werkgeverslasten, maar in
hebt in je financiën.’
b. Per 1 januari 2007 geldt een salarismaat-
c. De wijzigingen van de premies van het VF
12
Colofon Special Kernthema Bedrijfsvoering nr 1. April 2007
Uitgave: VOS/ABB © Communicatie & Marketing Postbus 162 3440 AD Woerden Tel. 0348 - 405 200 www.vosabb.nl
Redactie: Rob Voorwinden
Opmaak Vormgeving Onbekend, Almere
PLUIM Monica van der Hoff-Israël, projectleider lumpsum po, krijgt een pluim voor de wijze waarop ze met haar niet aflatende enthousiasme en inzet de invoering van de lumpsumfinanciering in het primair onderwijs heeft begeleid. Haar kennis van financiën en van de wet- en regelgeving, haar gevoel voor verhoudingen tussen overheid en bevoegd gezag, het behendig ontzien van de lange tenen van de diverse veldorganisaties, maar bovenal haar deskundigheid om de verantwoordelijkheid daar neer te leggen waar zij behoort te liggen, hebben er mede voor gezorgd dat de lumpsum in het primair onderwijs zacht is geland. Monica, van harte gefeliciteerd met dit resultaat. Het bloemetje komt eraan.
Fotografie Joost Grol
Druk Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel
Reinier Goedhart Beleidsmedewerker VOS/ABB Tel: 0348-405220 e-mail
[email protected]
Bé Keizer Senior beleidsadviseur VOS/ABB Tel: 0348-405251 e-mail:
[email protected]
Geke Lexmond Senior beleidsadviseur VOS/ABB Tel.: 0348-404 815 e-mail:
[email protected]
