BASISINFRASTRUCTUUR VOOR HET MUZIEKONDERWIJS VOOR JONGEREN:
SAMEN AAN ZET! Gezamenlijke muziekverenigingen Gemeente Hellendoorn YZ/GW/Voorjaar 2015/Versie: 0.4
I.
Inleiding
Consequenties bezuinigingsvoorstellen 2013 In haar begrotingsvergadering in november 2013 heeft de gemeenteraad van Hellendoorn besloten de subsidie aan Kaliber kunstenschool te beëindigen met ingang van 1 januari 2016. Een aangetekend bezwaar tegen dit besluit door Kaliber kunstenschool is in mei 2014 niet ontvankelijk verklaard, waarmee een einde komt aan een gesubsidieerd aanbod van Muziekonderwijs door Kaliber kunstenschool in de gemeente Hellendoorn. In haar inspraakreactie in de commissie Samenlevingszaken op 7 oktober 2013, hebben de lokale muziekverenigingen kenbaar gemaakt dat zij denken een goede partner te zijn om met gebruikmaking van de reserves uit het beoogde flankerend beleid een verantwoorde invulling te geven aan de muzikale basisvorming volgens de 1 kerndoelen zoals die geformuleerd zijn door het ministerie van OC&W .
Collegeprogramma “Samen aan Zet” In haar Collegeprogramma 2014 ~ 2018 “Samen aan Zet” geeft het College van B&W van de gemeente Hellendoorn aan dat zij een basisinfrastructuur voor het muziekonderwijs voor jongeren zal stimuleren en 2 faciliteren vanuit de doelstelling een nieuwe impuls geven aan de kwaliteit van muziek- en cultuuronderwijs. Dit doen zij vanuit de gedachte dat muziek- en cultuuronderwijs een verantwoordelijkheid van de burger zelf, het onderwijs en de verenigingen is. De rol van de gemeente is hierin voorwaardenscheppend: de gemeente 3 stimuleert en bevordert de samenwerking tussen de verenigingen en het onderwijs .
Nieuw beleid OCW/gewenste invulling landelijke belangenorganisaties Mevr. Bussemaker, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, presenteert in haar brief aan de tweede kamer de impulsregeling voor goed muziekonderwijs voor kinderen van vier tot twaalf jaar. Er is inmiddels een breed draagvlak bij de koepel van muziekorganisaties (KNMO) en de brancheorganisatie van de centra voor de kunsten in Nederland (Kunstconnectie), die het belang en de noodzaak van goed cultuuronderwijs onderschrijven. Hierbij benadrukken zij ook een focus op jongeren in de leeftijd tussen de 13 en 24 jaar te 4 leggen, omdat juist die periode beslissend is voor de ontwikkeling van cultureel burgerschap . Uit de reacties van KNMO en Kunstconnectie blijkt dat er nog veel te winnen is door het muziekonderwijs beter te organiseren en beter in te bedden in de bestaande infrastructuur, waarbij aandacht is voor de regionale 5 infrastructuur van muziekverenigingen . De door het ministerie beschikbaar gestelde extra fondsen hiervoor zullen door het Fonds voor Cultuurparticipatie ingezet worden. Belangrijk criterium hiervoor is dat er een samenwerking plaats vindt van scholen met alle partijen uit het muziekveld, zoals muziekscholen, harmonieën, 6 fanfares, orkesten en poppodia . Over de lokale infrastructuur wordt door de Raad van Cultuur gesignaleerd dat gemeenten en provincies de afgelopen jaren in een enorm tempo hebben bezuinigd op cultuureducatie- en participatie. Kwaliteit, diversiteit en continuïteit van het aanbod zijn daardoor steeds meer onder druk komen te staan. Zij adviseert overheden de Monitor Amateurkunst in de toekomst te gebruiken voor prioriteitstelling in volgende financieringsperiodes.
Werkdefinitie “Basisinfrastructuur voor muziekonderwijs aan jongeren” Omdat uit de basisdocumenten (o.a. “Samen aan Zet”) niet helder blijkt wat met “Basisinfrastructuur voor muziekonderwijs aan jongeren” bedoeld wordt, is de volgende werkdefinitie opgesteld: Een samenwerking tussen gemeente, scholen en muziekverenigingen die volgens gezamenlijk te maken afspraken zorgen voor lokaal muziekonderwijs aan jongeren binnen de gemeente Hellendoorn. Dit omvat de basiskennis over, vaardigheden van en kennismaking met muziek(instrumenten) die aansluiten bij de bestaande leerlijnen in het onderwijs. 1
Inspraakreactie Muziekverenigingen commissie Welzijn, 20 oktober 2013 Collegeprogramma Samen aan Zet, blz. 13, Actie 5.4 en 5.9 3 Collegeprogramma Samen aan Zet, blz. 13, Actie 5.2, 5.5 en 5.10 4 e Persbericht KNMO en Kunstconnectie, dd. 24 oktober 2014, ref. 0144.010304, 6 alinea 5 e Persbericht KNMO en Kunstconnectie, dd. 24 oktober 2014, ref. 0144.010304, 2 alinea 6 e Persbericht KNMO en Kunstconnectie, dd. 24 oktober 2014, ref. 0144.010304, 3 alinea 2
II.
Belang van muziekonderwijs
Muziek maken is naast een leuke activiteit, ook van oudsher een onmisbaar onderdeel van onze cultuur. Maar muziek is nog veel meer: onderzoekers tonen aan dat muziek de ontwikkeling van kinderen enorm stimuleert op verschillende gebieden.
Ontwikkeling cognitieve vaardigheden Muziekonderwijs bevordert verschillende cognitieve vaardigheden van kinderen. Dit komt doordat muziek een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling van het brein, waarbij muziek tegelijkertijd meerdere gebieden in de hersenen activeert. Uit Amerikaans hersenonderzoek blijkt, dat minder muziekonderwijs de cognitieve vaardigheden van kinderen 7 op de lange termijn kan aantasten . Wanneer de ontwikkeling door muziek niet meer plaats vindt, stagneert een stukje ontwikkeling van de hersengebieden waar muziek een positieve uitwerking op heeft.
Ontwikkeling motoriek Het brein bestaat uit twee hersenhelften, namelijk de helft die samenhangt met gevoel en het deel dat zich richt op het rationele (‘denken’). Bij het maken van muziek worden deze helften beide geactiveerd en deze maken steeds een koppeling. Deze koppeling stimuleert de motoriek, omdat je bij het maken van muziek vaak tegengestelde bewegingen maakt. Spelenderwijs kunnen kinderen kennismaken met een noot, de greep die daarbij hoort en controle hierover door te luisteren naar de muziek. Dit is een goede training voor de hersens van jonge kinderen. Muzikale trainingen zorgen voor het aanspreken van de hersengebieden voor de motoriek, analytisch denken en abstractievermogen. Door het actief kennismaken met de muziek leren kinderen ook spelenderwijs de klank-teken koppelingen, die volgens Hennie Jeuken het verbale geheugen en bijvoorbeeld 8 leesvaardigheid van kinderen stimuleert .
Invloed op leerprestaties Behalve de cognitieve ontwikkeling, kan muziek ook een bijdrage leveren aan de leerprestaties doordat kinderen dankzij muziek beter functioneren in een groep. In Nederland heeft een gemiddelde basisschoolklas 9 23,3 kinderen . Hoe meer kinderen in de klas, hoe meer storende geluiden die de les kunnen belemmeren. Kinderen die muzikale scholing hebben gehad zijn beter in staat te luisteren dan kinderen die geen muzikale scholing hebben gehad en worden minder gestoord door achtergrondgeruis. Dit komt omdat muzikale training van kinderen bijdraagt aan het auditieve systeem. Muzieklessen zouden kunnen leiden tot betere prestaties, omdat de leerlingen in de klas de lessen beter kunnen volgen. Tevens is het groepsgevoel sterker bij leerlingen 10 die samen muziek maken ten opzichte van groepen waar minder muzikaal onderwijs wordt aangeboden . Kortom, muziek heeft behalve een positieve werking voor de gemoedstoestand, ook een belangrijke stimulerende werking voor de intellectuele ontwikkeling van kinderen en het functioneren in de groep.
Talent Het bieden van muziekeducatie op (basis)scholen kan ook de talenten van kinderen naar boven halen die zij anders niet of minder snel ontdekt zouden hebben. Wanneer kinderen hun talent in een bezigheid ontdekken, draagt dit bij aan hun zelfvertrouwen en eigenwaarde. Met name sport, kunst en cultuur zijn hier geschikte 11 middelen voor . Kinderen hebben niet van nature talent voor alles, en verschillende wetenschappers stellen 12 dat talent niet alleen genetisch is, maar ook sterk beïnvloed wordt door blootstelling en oefening . Oefening baart kunst!
7
http://www.mieras.nl/live/links/muziek%20en%20kinderhersenen.pdf http://www.samenmuziekmaken.nl/images/stories/muziek-maakt-slim.pdf 9 http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2013/12/09/gemiddelde-basisschoolklas-heeft-23-3-leerlingen.html 10 http://www.samenmuziekmaken.nl/images/stories/muziek-maakt-slim.pdf 11 http://www.nji.nl/nl/TalentontwikkelingstimuleertparticipatieHoorikart2011.pdf 12 Crone, E.A. (2008). Het puberende brein. Amsterdam, Bert Bakker 8
III.
Samenwerking
Betrokken partijen In het voorgaande is de aanleiding tot, en het belang van Muzikale basisvorming voor jongeren belicht. De vraag is nu wie zorg draagt voor die muzikale basisvorming binnen onze gemeente. Er zijn volgens ons een aantal “stakeholders” ofwel belanghebbenden: a) de gemeente Hellendoorn, zij is voorwaardenscheppend voor een basisinfrastructuur voor Cultuur, Recreatie en Sport (Programma 5 van het Collegeprogramma Samen aan Zet): hoewel “Muziek- en cultuuronderwijs een verantwoordelijkheid van de burger zelf is, het onderwijs en de verenigingen, ziet de gemeente een voorwaardenscheppende rol voor zichzelf. De gemeente Hellendoorn stimuleert en bevordert 13 de samenwerking tussen de verenigingen en het onderwijs” . Ook stelt de gemeente Hellendoorn in haar Collegeprogramma Samen aan Zet “een nieuwe impuls te willen geven aan de kwaliteit van muziek- en 14 cultuuronderwijs” ; b) het basis- en voortgezet onderwijs, zij zijn verantwoordelijk voor de invulling van de diverse door of 15 namens het ministerie van OC&W gegeven richtlijnen aangaande muziekonderwijs ; c) de muziekverenigingen, zij vervullen een rol in het cultureel/maatschappelijk domein binnen de gemeente Hellendoorn. Zij leiden leerlingen op tot muzikanten en geven gelegenheid om in samenspel te musiceren. Daarnaast verzorgen zij concerten en overige muziekuitvoeringen als een onderdeel van het culturele aanbod binnen de gemeente Hellendoorn.
Tendensen ontwikkeling muziekonderwijs Bezuinigingsmaatregelen op het gebied van cultuur hebben de afgelopen jaren op sommige plaatsen in de samenleving grote lacunes doen ontstaan op het gebied van muziekonderwijs. De minister van OC&W roept in haar brief van oktober 2014 aan de Kamer betreffende impuls cultuuronderwijs, de verschillende betrokkenen op voor intensieve(re) samenwerking op het gebied van muziekonderwijs. Met het stopzetten van de subsidie per 1 januari 2016 aan de Muziekschool Kaliber dreigt er binnen de gemeente Hellendoorn een lacune te ontstaan op het gebied van de infrastructuur voor muziekonderwijs. Hoewel de meeste muziekverenigingen inmiddels een vorm van Algemene Muzikale Vorming aanbieden, is dit (nog) geen gestructureerd aanbod welke aangemerkt zou kunnen worden als een stabiele basisinfrastructuur voor muziekonderwijs aan jongeren, zoals wij denken dat het college bedoelt in haar Collegeprogramma Samen aan Zet. Gezocht zou kunnen worden naar een meer intensieve samenwerking tussen de gemeente (in dezen te vertegenwoordigen door het Platform Cultuureducatie?), het basis- en voortgezet onderwijs en de muziekverenigingen.
Basisinfrastructuur muziekonderwijs voor jongeren In onze beleving zou sprake kunnen zijn van een basisinfrastructuur muziekonderwijs voor jongeren wanneer: lokaal (gem. Hellendoorn breed) in grote lijnen consensus is over welke leerlijn muziek binnen het kader van “Kerndoel 54” gekozen wordt, waarbij het van belang is voor de muziekverenigingen meer expliciete leer(eind)doelen vast te stellen voor de groepen vijf??, zes??? en zeven??? van het basisonderwijs. Leerlingen uit deze groepen zijn grotendeels de “instroom” voor de muziekverenigingen. De muziekverenigingen zouden op deze manier hun meer praktisch ingestoken vervolg op het muziekonderwijs in kunnen richten; Muziekverenigingen zouden door het basisonderwijs expliciet ingezet kunnen worden binnen (in overleg te bepalen) delen van de doorlopende leerlijnen muziek. Te denken valt aan lesuren invullen over de praktische kennismaking met muziek in de vorm van blaas- en slagwerkinstrumenten. Overigens zou hier ook vanuit het particulier initiatief op ingesprongen kunnen worden voor kennismaking met toets- en snaarinstrumenten;
13
Collegeprogramma Samen aan Zet, blz. 13, Beleidsaccent: Muziek- en cultuuronderwijs Collegeprogramma Samen aan Zet, blz. 13, Doel acties Muziek- en cultuuronderwijs 15 Zie “Kerndoelen primair onderwijs”, kerndoel 54 Muziek en de “Handreiking muziekonderwijs 2020” 14
Voortgezet onderwijs en muziekverenigingen zouden een meer intensieve samenwerking kunnen aan gaan op het gebied van muziekproducties. Denk aan het gezamenlijk (CKV-leerlingen) uitvoeren van musicals, ensemblemuziek en andere samenspelvormen; Het Platform Cultuureducatie, waarin ook de interne cultuurcoördinatoren van de scholen regelmatig met elkaar afstemmen over het gewenste cultuuraanbod zou uitgebreid kunnen worden met één of meer vertegenwoordigers van de muziekverenigingen om daarmee een nog evenwichtiger cultuuraanbod en samenwerking te stimuleren.
Samenwerking Basisonderwijs en Muziekverenigingen Met het bovenstaande in het achterhoofd valt te denken aan doorlopende leerlijnen voor muziekonderwijs, waarbij structureel (bijv. 1x per jaar / 2 jaar) een onderdeel “kennismaken met instrumenten” in praktische zin deel uit maakt. Op deze wijze worden jongeren tijdens de basisschoolperiode actief geconfronteerd met een breed scala aan muzikale vormingsmogelijkheden.
Samenwerking Vervolgonderwijs en Muziekverenigingen Voor het vervolgonderwijs zouden in de doorlopende leerlijnen mogelijkheden ontwikkeld kunnen worden waarin vanuit de CKV-lessen ook structureel samengewerkt wordt met de muziekverenigingen. Hierbij is zelfs te denken om ook zangkoren/-groepen en diverse “bandjes” bij mogelijke producties te betrekken, om 16 daarmee een nog breder scala aan muzikale mogelijkheden en samenwerkingsvormen te bewerkstelligen. Ook mogelijkheden om CKV-leerlingen tegen een gereduceerd tarief concerten te laten bezoeken als een soort ‘praktijkopdracht’ zou wellicht tot de mogelijkheden kunnen behoren.
IV. Realiseerbaarheid Voorgaand hoofdstuk bestaat uit ideeën die nog niet geconcretiseerd kunnen worden op basis van de beschikbare kennis. Om concrete ideeën te kunnen aanbieden is kennis nodig over de bestaande leerlijnen die momenteel gehanteerd worden op het gebied van muziekonderwijs in de gemeente Hellendoorn. Daarnaast is het van belang te beseffen dat bovenstaand hoofdstuk niet bedoeld is om de bestaande leerlijnen om te gooien, maar om te kijken welke leerlijnen gehanteerd worden door de basisscholen in de gemeente Hellendoorn en een aanzet te geven welke rol de verenigingen binnen de bestaande leerlijnen mogelijk kunnen spelen. Hoofdstuk III kan daarom gezien worden als discussiestuk om met elkaar in contact te komen over de invulling van de samenwerking tussen gemeente, scholen en muziekverenigingen op het gebied van muziekonderwijs voor jongeren. Met als doel om op dit gebied een basisinfrastructuur te creëren binnen de gemeente Hellendoorn.
Vervolgstappen voor het realiseren van de samenwerking tussen de betrokken partijen om een basisinfrastructuur te creëren op het gebied van muziek voor jongeren: 1. 2. 3.
4. 5.
16
Bespreken concept met (vertegenwoordigers van) muziekverenigingen en de gem. Hellendoorn (Bert den Ouden en Jane Knol). Verwerken reacties in het concept discussiestuk door Yorinde en Gerrit Bespreken van het concept met Janneke Meijer van het Platform Cultuureducatie met als doel om zicht te krijgen op de status en positie van het platform en hun rol bij de invulling van muziekonderwijs. Daarnaast helderheid krijgen in een mogelijke samenwerkingsrol welke het Platform Cultuureducatie zou kunnen vervullen in het opzetten van de basisinfrastructuur. Yorinde en Gerrit verwerken reactie van Janneke Meijer en eventueel ontstane nieuwe inzichten. Bijeenkomst verenigingen en gemeente Hellendoorn (Bert en Jane), met als doel het bespreken van de resultaten tot nog toe en de vervolgstappen aangaande het onderwerp.
Zie ook de aanbevelingen in “Handreiking muziekonderwijs 2020”
