Technische Analyse Het stappenplan
Bas Heijink Senior technisch analist ING Investment Office Donderdag 7 mei 2015
Agenda Geschiedenis technische analyse Wat is technische analyse? Het stappenplan Fibonacci-techniek Indicatoren en divergentie
Visie 2015 Enkele aandelen technisch bekeken Afsluiting
2
Hoe is technische analyse ontstaan •
Charles Dow wordt gezien als de grondlegger van technische analyse
•
Amerikaanse journalist en mede-oprichter van Dow Jones Company en Wall Street Journal
•
Bedacht de Dow Jones Industrials in 1896 om bewegingen beter te analyseren van 12 grote bedrijven
•
Enige bedrijf dat nu nog aanwezig is, is General Electric (sinds 1896)
•
Dow Theorie, trends in Industrials- en Transportindex moeten elkaar bevestigen anders kan er sprake zijn van een trendomkeer
3
1. Wat is technische analyse Technische analyse bestudeert grafieken oftewel: beleggersgedrag Behalve fundamentele verwachtingen en cijfers is er dus ook ruimte voor emotie, sentiment, (ver)koopgedrag Uitgangspunten bij TA: • Koersen worden bepaald door vraag en aanbod • Koersen bewegen in trends • Koerspatronen in grafieken herhalen zichzelf (geschiedenis) • De markt verdisconteert alles (geruchten, nieuws, cijfers, etc.) Gebruik technische analyse als timing koersdoelen/stoplossniveaus
4
Het stappenplan
5
•
Stap 1: De trend
•
Stap 2: Omkeerpatronen
•
Stap 3: Candlesticks
Het stappenplan: De trend Drie mogelijkheden: 1. Stijgende trend 2. Dalende trend 3. Zijwaartse trend
• •
Verschillende trends volgen elkaar continue op Startpunt is de lange trend (week/maand) en dan inzoomen naar kortere trends (dag/uur)
Stijgende trend wordt gekenmerkt door: hogere bodems Dalende trend wordt gekenmerkt door: lagere toppen
6
De lange trend in de AEX
Bron: Metastock 11, ING Investment Office 7
Trendbreuk 10-jaars rente NL
Bron: Metastock 11 8
Trends en emotie
Bron: Metastock 11 9
Het stappenplan: Omkeerpatronen ‘Dit keer is alles anders’ : beleggersgedrag verandert nooit
10
•
Door ongewijzigd beleggersgedrag ontstaan steeds dezelfde patronen (koop en verkoopgedrag)
•
Patronen die vaak voorkomen zijn: – Hoofd-schouderformaties – W-formaties – Wig-formaties – Dubbele toppen, dubbele bodems
IBEX: omgekeerd Hoofd-schouderpatroon
11
Het vlagpatroon: S&P 500 vaak als correctiepatroon
12
Dalende wig: Intesa Sanpaolo
13
Intesa Sanpaolo: stijgende driehoek
14
Island reversal in de SOX
15
Welk patroon ziet u hier?
16
Antwoord…. Air France KLM
17
Het stappenplan: Candlesticks
18
•
Opening en slotkoers zijn ‘body’
•
Hoog en laag zijn ‘shadows’
•
Als opening hoger ligt dan slot is de body rood
•
Als slot hoger ligt dan opening is de body wit
•
Meer omkeerpatronen zijn door candlesticks te herkennen
Candlesticks •
Bullish Engulfing:
•
Hammer:
•
Bearish Engulfing:
19
S&P 500: candlesticks
20
S&P 500: omkeerpatronen
21
S&P 500: de trend
22
Fibonacci-techniek •
Natuurlijke getallenreeks die overal in terug te vinden is, genoemd naar Leonardo van Pisa.
•
Beginnend met 0,1 en daarna de twee vorige cijfers optellen; 0,1,1,2,3,5,8,13,21,34 etc. De verhoudingen tussen de getallen zijn 38,2% en 61,8% (gulden snede)
•
Te gebruiken tussen belangrijke toppen en bodems
•
De 38,2%, 50% en 61,8% zijn de retracement niveaus tussen bijv. een bodem (0%) en een belangrijke top (100%)
•
Is verder ook te gebruiken als projectietechniek (161,8% na een uitbraak boven de top)
•
Toepasbaar op zowel week- als daggrafieken
23
Weekgrafiek AEX
24
Projectie Unilever Fibonacci
25
Retracement Unilever Fibonacci
26
Gaps en steilheid trends •
Opvallend bij technische analyse is het getal drie
•
Dit zien we vaak terug bij trends: 3 steeds steilere trends voordat een trendbreuk plaatsvindt
•
Dit zien we ook bij gaps, uitbraakgap, voortzettingsgap (kunnen er meerdere zijn) en uitputtingsgap.
•
Niet in alle indices zullen gaps ontstaan, zoals in de S&P 500.
•
Een gap is het prijsdeel waarin niet wordt gehandeld tussen 2
opeenvolgende handelsdagen.
27
3 steilere trendlijnen (Olieprijs WTI)
28
Omkeerpatronen (Olieprijs WTI)
29
AEX: 5 gaps vanaf 447,25 - bodem
30
Technische indicatoren: gemiddelden •
Gemiddelden. Gebruik van 200-daags en 50-daags gemiddelde. Hiermee wordt de filterde langetermijnrichting duidelijk.
•
Gemiddelden zijn vaak belangrijke steun/weerstandniveaus.
•
Crossings tussen 50-daags en 200-daags gemiddelde belangrijk voor langetermijnsignalen.
•
‘Golden cross’ duidelijk langetermijnkoopsignaal. Doordat correcties vaak snel en heftig zijn, is een ‘dead cross’ minder betrouwbaar.
•
31
Let op afstand tussen koers en 200-daags. Momenteel zeer groot.
DAX: 200 en 50 daags gemiddelde
32
Technische indicatoren: RSI en MACD •
RSI. Relatieve Sterkte Indicator. Meet de koopdruk/verkoopdruk. Bij een 14e daagse RSI wordt gekeken het gemiddelde van de stijgingen van opwaartse dagen ten opzichte van het gemiddelde van de dalingen van neerwaartse dagen. Beweegt tussen 0 en 100. Boven 70 overbought, onder de 30 is oversold
•
MACD: meet de kracht van de trend. Doorgetrokken lijn is het verschil tussen expontieel 12 minus 26 daags gemiddelde. Signaallijn (stippellijn) is daar het expontieel 9-daags gemiddelde van. Let vooral op crossing.
•
33
Let verder op divergentie.
MACD en RSI van de AEX
34
Visie 2015 Stijgende trends in meeste aandelenmarkten zijn intact:
•
AEX: na stijging van 25%, tijd voor forse correctie. Nieuwe stijgende MT trend, maar steilheid nog niet bekend. Doel 564.
•
S&P 500 1e LT richtpunt 2.150 behaald. Verhoogd naar 2.350 tot 2.500. Correcties zullen milder zijn.
•
Overshoot (neerwaarts) 10-jaars rente voorbij. Doorbraak en veel opwaartse potentie. 1e doel bij 0,90%, vanaf recente bodem 0,15%
•
35
Interessant 2015: Zuid-Europa, turkije, banken
AEX: correctie in volle gang tot 450?
36
DAX: al 10% correctie
37
SOX: stijgende wiggen
38
STOXX 600: zelfde beeld in heel Europa
39
Turkije: all-inclusive trend
40
Euro-dollar: opwaartse trend gestart
41
Olie: omkeer al in januari
42
Amazon: wat nou Alibaba….?!
43
Corning: onbreekbare trend
44
Apple: nu ff niet
45
Barclays
46
Standard Chartered: mooie Britse omkeer
47
Itau: Braziliaanse parel
48
Afsluiting Ik wil u bedanken voor uw aandacht!
Dagelijkse columns op www.iex.nl en op www.ingsprinters.nl @basheijink Wilt u meer weten over beleggen bij ING? www.ing.nl/beleggen Wilt u de technische analyse per email ontvangen?
[email protected]
49
Disclaimer en disclosure Belangrijke informatie De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. U kunt uw inleg (gedeeltelijk) verliezen. Er is geen rekening gehouden met de kosten van beleggen, zoals een service fee. Deze kosten moeten in mindering worden gebracht op het rendement.
Disclosure Deze technische analyse is opgesteld door Bas Heijink, technisch analist van het ING Investment Office en is uitgebracht door ING Bank N.V. Zijn beloning is niet afhankelijk van specifieke observaties of standpunten in deze publicatie. Evenmin houdt hij beleggingsposities aan in de genoemde financiële instrumenten.
Disclaimer Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie bevat beleggingsaanbevelingen maar geen beleggingsadvies noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in deze publicatie heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in deze publicatie kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. ING Bank N.V. is statutair gevestigd te Amsterdam, handelsregister nr. 33031431 Amsterdam en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten AFM). Het betreft hier een beleggingsaanbeveling op basis van technische analyse, die een autonome analysemethode is. De beleggingsaanbeveling op basis van technische analyse kan afwijken van de overige beleggingsaanbevelingen verstrekt door ING Bank N.V.
50
