BANG Hoe ga je ermee om?
Wat is bang zijn? - Bang om te slapen - Bang voor dingen die niet bestaan - Bang om contact te maken met anderen
1
Inhoud 3 Inleiding 4 Wat is bang zijn? 6 Bang om te slapen 9 Bang voor dingen die niet bestaan 11 Bang om contact te maken met anderen
2
Inleiding Bang zijn we allemaal wel eens. In dit eBook leer je dat dit niet voor niets is. Angst heeft namelijk nut! Maar wat als je kind constant bang is of bang is voor dingen die geen angst zouden moeten opwekken? In dit eBook leer je eerst iets over bang zijn en angst in het algemeen. Vervolgens bespreken we wat het inhoudt om bang te zijn om te slapen, bang te zijn voor dingen die niet bestaan en bang te zijn om contact te maken met anderen. In de artikelen geven we je ook adviezen over wat je kunt doen om jouw kind te helpen. Zo helpt De Praktijk4Kids jou een handje! Denk je dat er bij jouw kind meer aan de hand is? En dat er meer nodig is dan de genoemde adviezen? Neem dan contact met ons op. Wellicht is er meer aan de hand.
3
Wat is bang zijn? - Leonie Verhoeven ‘Bang’, het is een woord dat we al van jongs af aan kennen. Zo op het eerste oog niet erg gecompliceerd en ik durf te zeggen dat ieder mens deze emotie in zijn leven een keer ervaren heeft. Elke baby wordt namelijk geboren met in aanleg een set basisemoties: bang, blijdschap, woede, walging, verrassing en verdriet. Deze emoties zijn universeel en komen dus in elke cultuur terug. De basisemotie bang wordt in de Van Dale gedefinieerd als ‘angstwekkend, benauwend’. Iets roept dus angst op en daar word je bang van. Dit kan zelfs benauwend aanvoelen. Ik weet niet of je je wel eens benauwd hebt gevoeld, maar dan gaat al je aandacht uit naar het zorgen dat je weer vrij kan ademen. Zo is dat ook met bang zijn; je kan vaak even nergens anders meer aan denken. Wanneer een kind bang is, hoe kan het dan opletten in de klas als al zijn aandacht uit gaat naar zijn angst? Wat kan het voor een kind bevrijdend zijn als hij verlost wordt van zijn angst en hierdoor weer vrij kan spelen en leren! Even terug naar vroeger: eigenlijk is bang zijn van oorsprong een hele nuttige emotie. Het roept bij ons het fight or flight response op, ofwel de vecht- of vluchtreactie. Wanneer er plotseling iets heel beangstigends gebeurt, zet heel ons lichaam zich automatisch schrap om hierop te reageren. Je lichaam produceert extra adrenaline en cortisol (het stress-hormoon); hierdoor gaat het hart het bloed sneller rondpompen. Al je zintuigen worden extra alert en je bent klaar om een sprintje te trekken of je te verzetten tegen wat er opeens komt. Dit gebeurt dus ook (in het klein dan natuurlijk) met je wanneer je schrikt van iemand die onverwachts achter je staat. Ook dan zeggen mensen wel: je laat me schrikken, mijn hart gaat tekeer! En dat komt nou door jouw fight or flight response! Wanneer het lichaam een korte of langere periode in deze modus heeft gestaan, zal het zich eerst weer moeten herstellen. De pijnstillende stoffen endorfine en dopamine komen vrij om het lichaam weer in balans te krijgen.
4
De emotie bang zijn, is dus in de eerste plaats bedoeld om ons te beschermen tegen gevaar. Maar, als het alleen maar een nuttige emotie zou zijn, dan zouden we ons toch niet druk maken om onze kinderen als ze angstig of bang zijn? Klopt, we maken ons dan ook alleen zorgen als een kind té vaak bang is of bang is voor dingen waar het kind helemaal niet bang voor hoeft te zijn. Wanneer de angst het leven van een kind overheerst en dus zorgt voor beperkingen in het dagelijks functioneren, dan spreken we van een fobie. Een kind, maar ook volwassenen overigens, kunnen voor van alles bang zijn. Soms zijn dit angsten die de omgeving zich wel kan voorstellen, zoals bang zijn dat het ongeluk nog een keer voorkomt als je net bent aangereden door een auto. Maar het kunnen ook angsten zijn die de omgeving maar vreemd vindt. Angst voor overgeven (emetofobie) bijvoorbeeld. Ooit wel eens van gehoord? Het kind ervaart dan een constante angst voor het feit dat er mogelijk iemand in zijn omgeving gaat overgeven of spugen. Het ergste wat dan kan gebeuren is dat de juf moet overgeven! Wie gaat haar dan helpen? Het kan voor kinderen heel beschamend zijn om rond te lopen met een angst die andere kinderen en volwassenen maar raar vinden. Doordat een kind bang is om vreemd gevonden te worden, zal het niet snel om hulp vragen. Deze kinderen blijven vaak (te) lang rondlopen met hun angst. Voor hen is de angst wél reëel en hun lichaam staat dus eigenlijk in een soort constante fight or flight response met alle gevolgen van dien. Belangrijk is dan ook om extreme angst bij kinderen serieus te nemen en te zoeken naar professionele hulpverlening wanneer jullie er als ouders niet uitkomen. De Praktijk4Kids biedt hulp en advies wanneer dergelijke problemen zich voordoen. Zorg dat je er op tijd bij bent, dan kan een groei van de fobie nog voorkomen worden. Leonie Verhoeven Leonie Verhoeven, MSc., helpt kinderen waarbij het leren en opgroeien even niet vanzelf gaat. Ze biedt hulp als het gaat om het onderzoeken van de oorzaak van de problemen, maar ook bij het verhelpen of leren omgaan met deze problemen. Tevens staat zij voor de klas als wiskundedocente. Leonie is getrouwd met Joël en zij verwachten aankomende zomer hun eerste kindje.
5
Bang om te slapen
- Belinda Herrewijn -
Dit stuk is gebaseerd op “Wat kun je doen als je niet durft te gaan slapen?” -- Dawn Huebner Naar bed gaan en gaan slapen is niet voor alle kinderen even makkelijk. Eén op de drie kinderen heeft problemen met het slapen omdat ze bang zijn. Zou het niet fijn zijn als je zonder angst, zonder gedoe en zonder tranen zou kunnen gaan slapen? Hoewel iedereen kan leren slapen, is het niet altijd even gemakkelijk, vooral niet als je kind bang is. In dit artikel geef ik je tips en adviezen om problemen met het slapen gaan aan te pakken. Eerst vertel ik je een aantal handige slaapfeitjes. Slaapfeitje 1: Hoeveelheid slaap Om je lichaam en je hersenen goed te laten werken heb je veel slaap nodig. Kinderen van 6 tot 8 jaar hebben tenminste 11 uur slaap nodig, kinderen van 9 tot 11 jaar hebben 10 uur slaap nodig en kinderen van 12 jaar en ouder hebben 9 uur slaap nodig. Vraag jezelf eens af: Hoeveel uur slaapt jouw kind? En hoeveel uur zou je kind eigenlijk moeten slapen? Slaapfeitje 2: Bedtijd en inslaaptijd Vaak liggen kinderen die niet durven te gaan slapen uren wakker. We onderscheiden bedtijd (de tijd dat je naar bed gaat) en inslaaptijd (de tijd dat je werkelijk in slaap valt). Zodra je in je bed gaat liggen, heb je doorgaans een halfuur nodig om in slaap te vallen. Merk je dat de bedtijd en de inslaaptijd van je kind ver uit elkaar liggen, dan kun je best eens kijken wat er gebeurt als je je kind iets later naar bed doet. Als het inslapen dan sneller gaat, kun je de bedtijd weer wat vervroegen.
6
Aan de slag: een stappenplan 1. Avondactiviteit Een halfuur voor je bedtijd begint de avondactiviteit. Deze activiteit zorgt ervoor dat je lichaam rustig wordt en je hersenen een stofje kunnen gaan aanmaken dat melatonine heet; hierdoor val je in slaap. Je hersenen maken het aan als het donker wordt. Doe daarom iets rustigs in een ruimte met weinig licht. En inderdaad: geen schermpjes! Je kan in bad gaan of een boek lezen. Je avondactiviteit mag elke dag iets anders zijn.
2. Bedtijdpatroon Een bedtijdpatroon wordt ook wel bedritueel genoemd. Je bereidt je hersenen op het slapengaan voor door dezelfde stappen steeds hetzelfde te doorlopen. Bijvoorbeeld: na de avondactiviteit geef je aan dat het bedtijd is, de tanden worden gepoetst, de huisgenoten worden welterusten gewenst en je kind gaat naar het toilet. Dan stapt je kind in bed en kun je het instoppen. Dit instoppen kun je gepaard laten gaan met een activiteit: voorlezen of de dag doorspreken. Doe één instopactiviteit per keer. Dan is het tijd om in te dommelen. Je kind gaat rustig liggen en sluit de ogen; je zingt een lied of wrijft over z’n bolletje. Laat dit elke keer hetzelfde zijn. Wens je kind vervolgens welterusten en verlaat de kamer. Doe dit elke avond en houd vol! Enge gedachten – Wat moet je ermee!?! Ook al doet je kind nog zo zo’n best om niet aan het slaapprobleem te denken, toch is hij ermee bezig en denkt er de hele tijd aan. Maak het makkelijker en bedenk alleen maar leuke dingen waar je kind aan kan denken. Doe dat samen voor het slapengaan. Maak er
7
een tekening van of praat erover. Het wordt dan net als op tv een film van leuke dingen. Dit kun je zo ook benoemen tegen je kind. Als er ‘s nachts dan nare gedachten in z’n hoofd binnen drijven dan kan hij deze gewoon net zo zien als plaatjes op tv en de zender veranderen naar alle leuke dingen die jullie van te voren bedacht hebben. Als het niet lukt om de zender te veranderen en de enge beelden komen steeds terug, dan hoef je je geen zorgen te maken. Gebruik dan de volgende metafoor om je kind gerust te stellen. Praat over de enge beelden alsof het kauwgom is. Als je eerst op kauwgom kauwt dan is de smaak heel sterk net als je sterke enge gedachte. Als je een tijdje op je kauwgom kauwt, dan gaat de smaak eraf en kan je het net zo goed weggooien. Als je een tijdje aan je enge gedachte hebt gedacht, dan zul je merken dat het eigenlijk steeds minder sterk wordt. Droomdoos: Maak samen met je kind een droomdoos waarin jullie allemaal leuke droomideeën doen en deze naast het bed zetten. Je kind kan dan altijd even in de doos kijken voor een fijne droom. Geef je kind de regie van zijn eigen droom en fantaseer er samen op los. Wees een superheld of doe iets waar iedereen om moet lachen. In slaapvallen kan moeilijk zijn en heeft even oefening nodig. Het duurt best een tijdje voordat het helemaal naar wens gaat. Als jullie alles al hebben geprobeerd en het blijft lastig dan kun je hulp vragen. De Praktijk4Kids helpt een handje!
Belinda Herrewijn Belinda Herrewijn is naast GZ-psycholoog ook Kinder- en Jeugdpsycholoog. Zij is aangesloten bij het NIP. Jarenlang heeft zij ook als docent, zorgcoördinator en locatieleider in het voortgezet onderwijs gewerkt. Zij beschikt over een ruime ervaring in het begeleiden van kinderen en adolescenten die om welke reden ook vastlopen op school en/of thuis. Belinda heeft twee dochters.
8
Bang voor dingen die niet bestaan - Esther Monfils Ook jonge kinderen kunnen bang zijn! Vaak gaat hun angst over dingen die niet bestaan. Denk daarbij aan bang zijn voor monsters onder het bed, bang zijn voor de tuinslang omdat deze op een echte slang lijkt of bang zijn voor het toilet omdat ze denken dat zij ook doorgespoeld zullen worden bij het doortrekken. Veel ouders zullen dit herkennen. Elk kind heeft wel eens zo’n angst gehad. We noemen dit irreële angsten. Oftewel: angst voor dingen die niet mogelijk zijn. Toch moeten we deze angsten niet onderschatten. We zien deze angsten bij kinderen in de leeftijd van drie tot zes jaar. Kinderen denken in deze leeftijdsfase nog heel erg magisch. Soms hebben iets oudere kinderen er ook nog last van. Hun rijke fantasie is daarbij leidend. Het vermogen om te onderscheiden wat echt en fantasie is, is nog in ontwikkeling. Hoe ouders hiermee omgaan bepaalt namelijk hoe een kind als volwassene met angst omgaat. Probeer de angst van je kind niet te bagatelliseren. Doe het ook niet af als onzin. Voor je kind voelt het immers als iets heel ‘echts’. Probeer ook niet uit te leggen dat de angst niet nodig is. Maar wat moet je dan wel doen? Is je kind bang om door gespoeld te worden in het toilet? Praat dan over een oplossing. Dat zou het sluiten van de klep kunnen zijn alvorens je het toilet doortrekt. Als je kind bang is voor monsters onder het bed, ‘vang’ de monsters dan voor het slapen gaan en zeg dat het nu veilig is in de kamer. Kinderen willen zich graag veilig voelen. Zeggen dat monsters niet bestaan en ze sommeren te gaan slapen werkt dan averechts. Immers, ze voelen zich niet veilig en ook nog eens niet gesteund. Door het serieus te nemen, kun je kinderen hun angst laten overwinnen. De volgende keer willen zij misschien wel zelf het monster ‘vangen’ en uit het raam naar
9
buiten gooien. Zo overwinnen ze stapje voor stapje hun eigen angst. Daarmee bied je ze als ouders een belangrijke tool: vertrouwen in hun eigen moed en oplossingsvermogen! Soms hebben kinderen er op oudere leeftijd ook nog last van. Als bovenstaande tip niet helpt, is het goed om te achterhalen hoe deze angst ontstaan is. Is er iets vervelends gebeurd dat nog steeds als herinnering intens beleefd wordt? Als het antwoord hierop ‘ja’ is dan doe je er verstandig aan om hulp te zoeken voor je kind, zodat het geen belemmering gaat worden! De Praktijk4Kids kan daarbij een handje helpen!
Esther Monfils Esther Monfils, MSc., helpt kinderen waarbij het leren en opgroeien even niet vanzelf gaat. Ze biedt hulp als het gaat om het onderzoeken van de oorzaak van de problemen, maar ook bij het verhelpen of leren omgaan met deze problemen. Esther is moeder van twee kinderen; Evi (7 jaar) en Edin (4 jaar).
10
Bang om contact te maken met anderen - Gwenny van Rijn Ieder kind is wel eens bang in onbekende situaties met onbekende mensen. Denk maar eens aan de situatie waarin een kind zich vastklampt aan het been van moeder, naar de grond staart en geen woord weet uit te brengen, wanneer hij of zij met moeder binnenstapt in een ruimte vol met mensen. De angstige situatie wordt als het ware letterlijk uit de weg gegaan. Op jonge leeftijd is dit geen vreemd verschijnsel. Rond de acht à negen maanden ontwikkelen kinderen angst voor onbekende personen. Een aanvankelijke terughoudendheid ten opzichte van vreemden, hoort bij de ontwikkeling. Dit geeft enkel aan dat het kind onderscheid weet te maken tussen bekenden en onbekenden en niet zomaar zonder protest mee zou gaan met vreemden. Wanneer de angst zich echter aanhoudt op latere leeftijd, kan dit belemmerend gaan werken voor het kind. Wanneer een kind bang is om contacten aan te gaan met anderen, krijgt het kind in mindere mate de kans om de sociale vaardigheden verder te ontwikkelen. Kinderen kunnen zich gaan terugtrekken. In de klas vallen deze kinderen vaak niet op, omdat ze vaak niet goed voor zichzelf durven op te komen en ze passen zich aan anderen aan. Dit terwijl het juist van belang is om vroegtijdig de nodige hulp te bieden aan deze kinderen. Wanneer de angst een mate aanneemt dat het kind op latere leeftijd nog steeds geen contact durft te maken anderen, zich steeds meer terugtrekt en/of niet meer naar school of feestjes wil, is het raadzaam om hulp in te schakelen. Bovenstaande kan zich manifesteren in een sociale angst; bang voor situaties waarin het kind wordt blootgesteld aan onbekenden of aan een kritische beoordeling door anderen. Beangstigende situaties worden vermeden, dan wel met intense angst doorstaan. De klachten zijn duidelijk van invloed op de dagelijkse routine, op de sociale activiteiten en op relaties.
11
Cognitieve gedragstherapie is één van de methoden, die ingezet kan worden, wanneer het kind bang is om contacten aan te gaan. Deze methode bestaat uit meerdere onderdelen, namelijk het ombuigen van onrealistische gedachten naar meer realistische gedachten (jezelf moed inpraten, jezelf dapper vinden), blootstelling aan de angstige situaties (exposure in vivo) en ontspanningsoefeningen. Wij, vanuit De Praktijk4Kids, kunnen deze hulp bieden, wanneer de angst de overhand neemt bij jouw zoon of dochter.
Tips: Maak de situatie voorspelbaar. Door een situatie meer voorspelbaar te maken, zal je kind minder snel bang zijn tijdens de desbetreffende situatie. Het is daarom van belang om voorafgaand aan een situatie uit te leggen wat jullie gaan doen, wie er zijn, wat er gaat gebeuren en wat er van het kind wordt verwacht. Bijvoorbeeld: Leg uit dat je op visite gaat, wie er allemaal zal zijn en dat het netjes is om de jarige een hand te geven.
12
Wees een rolmodel. Kinderen leren veel van anderen, door naar hen te kijken en het gedrag over te nemen (modeling). Wanneer een ouder eenkennig en/of verlegen is tijdens een verjaardag, bestaat de kans dat het kind dit gedrag zal overnemen. Maar ook wanneer moeder al eenkennig gedrag verwacht bij haar kind, kan dit ertoe leiden dat het kind als reactie ook daadwerkelijk eenkennig zal reageren. Ouders hebben dus een voorbeeldfunctie. Door te kijken naar een ouder die niet bang is of wel bang is, maar met deze angst weet om te gaan, kan het kind hier van leren. Wanneer een ouder bang is, hoeft dit dus niet verborgen te worden voor het kind. Belangrijker is dat het kind ziet hoe de ouder omgaat met deze angst. Ook leeftijdsgenoten kunnen als voorbeeldfunctie dienen (‘Wat zij kan, dat kan ik ook!’). Tevens kan een totemfiguur worden aangesteld als rolmodel. Denk aan figuren als ‘Superman’, die hen kunnen helpen om angsten te overwinnen (‘Ik ben net zo sterk als Superman, ik kan alles aan!’). Het kan dan ook helpen om iets grijpbaars aan te reiken aan het kind, dat het rolmodel symboliseert, zoals een poppetje of een knuffel. Oefen met sociale situaties. Vermijd feestjes niet. Stel je kind af en toe bloot aan situaties, waar het kind bang voor is. Wel kan worden afgesproken dat je enkel een kort bezoekje brengt aan de jarige. Door in kleine stapjes te oefenen met dingen die hen beangstigt, kunnen ze succeservaringen opdoen en wennen aan sociale situaties. Ook het naspelen van situaties kan kinderen helpen. Zo begrijpt het kind wat er kan gebeuren tijdens een sociale situatie (hoe ziet een verjaardag eruit, hoe ziet een bezoek aan de kapper eruit etc.).
Gwenny van Rijn Gwenny van Rijn, MSc., helpt kinderen waarbij het leren en opgroeien even niet vanzelf gaat. Ze biedt hulp als het gaat om het onderzoeken van de oorzaak van de problemen, maar ook bij het verhelpen of leren omgaan met deze problemen. Gwenny werkt tevens op een zorgboerderij als begeleider in groepsverband.
13
Heb je hulp nodig? De Praktijk4Kids helpt je graag een handje! Belinda Herrewijn Alphen aan den Rijn Park Rijnstroom, Cornelis Geellaan 43, 2406 JE Alphen aan de Rijn 06 55 74 74 96
[email protected]
Je vindt ons in het Business Centre van restaurant Alfreds. Je kunt plaatsnemen op de bank in de hal. De Praktijk4Kids Alphen aan den Rijn is alle dagen van de week geopend. We werken op afspraak.
Esther Monfils Hazerswoude Rijndijk Frederik van Eedenplein 4b, 2394 EB Hazerswoude Rijndijk 06 28 92 55 11
[email protected] Loop het voormalige Rabobankgebouw binnen. Na de tweede schuifdeuren bevindt zich een deur rechts. Druk hier op de bel. Loop naar boven en neem plaats op het bankje. Wil je gebruikmaken van de lift? Geef dat door de intercom aan. De Praktijk4Kids Hazerswoude is geopend op maandag en woensdag. We werken op afspraak.
Leonie Verhoeven Vlaardingen Westhavenkade 44, 3131 AE Vlaardingen 06 20 48 71 68
[email protected]
Je mag bij de makelaar naar binnen lopen. Daarna kun je plaatsnemen in de wachtruimte op de 1e etage. De Praktijk4Kids Vlaardingen is alle dagen van de week geopend. Wij werken op afspraak.
Gwenny van Rijn NieuwVennep Hugo de Vriesstraat 34b, 2152 CT NieuwVennep 06 83 60 11 12
[email protected] Zodra je het pand binnenkomt, vind je rechts een trap. Ga deze op en volg de 'wegwijzers'. De Praktijk4Kids NieuwVennep is alle dagen van de week geopend. Wij werken op afspraak.
14
