Bachelorproef. De medical management assistant op de dienst neonatologie in az groeninge: vergelijkende studie en analyse

                                                                                                                                                                                                         

 

Bachelorproef         Studiegebied Bachelor Afstudeerrichting Academiejaar Studente

Handelswetenschappen en bedrijfskunde Office management Medical management assistant 2013-2014

Vicky Asselman

         

De medical management assistant op de dienst neonatologie in az groeninge: vergelijkende studie en analyse

Interne begeleider Nico Van den Abeele

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                                                                                         

Bachelorproef       Studiegebied Bachelor Afstudeerrichting Academiejaar Studente

Handelswetenschappen en bedrijfskunde Office management Medical management assistant 2013-2014

Vicky Asselman

         

De medical management assistant op de dienst neonatologie in az groeninge: vergelijkende studie en analyse                            

Interne begeleider Nico Van den Abeele  

 

Woord vooraf     In mijn woord vooraf maak ik van de gelegenheid gebruik om enkele personen te bedanken. Vooreerst mijn oprechte dank aan mijn interne begeleider, de heer Nico Van den Abeele, voor zijn advies en taaltips. Ook de coördinator van de bachelorproef, mevrouw Lieselot Longueville verdient een woord van dank voor de begeleiding tijdens de opdracht. Daarnaast wil ik ook alle lectoren en begeleiders van Howest @home bedanken voor de afgelopen vier jaar. Vervolgens wil ik dokter Ethel Balemans, dokter neonatoloog, mevrouw Veerle Herpelinck, hoofdverpleegkundige en mevrouw Sophie Buysschaert, verpleegkundige van de neonatale afdeling van az groeninge bedanken. Ondanks hun drukke professionele bezigheden vonden ze de tijd om al mijn vragen te beantwoorden. Mevrouw Carine De Waele, medisch secretaresse van het secretariaat kindergeneeskunde, mevrouw Martine Mooren, zorgmanager moeder en kind en de heer Dave Allaert, procesbegeleider kwaliteitszorg van az groeninge wil ik bedanken voor het deskundig advies. Ook mevrouw Melanie Vervaecke, deskundige medische administratie, van het AZ Sint-Jan in Brugge bedank ik voor het gesprek en de rondleiding. Tenslotte verdienen de 39 Vlaamse neonatale afdelingen die reageerden op mijn enquête een vermelding. Zonder hun reactie kon ik mijn onderzoek nooit uitwerken. En als laatste wil ik mijn familie met voorop mijn man, Bram Baptiste en mijn drie kinderen Maxime, Margaux en Alexia bedanken voor de voorbije vier jaar. Op momenten dat ik de moed dreigde te verliezen, steunden en motiveerden ze mij om door te zetten en mijn bachelorproef tot een goed einde te brengen.

Vicky Asselman Aalbeke, juni 2014

 

 

Inhoudsopgave Woord vooraf  ....................................................................................................................................................  2   Inhoudsopgave  ..................................................................................................................................................  3   met afbeeldingen  ...............................................................................................................................................  5   Lijst met tabellen  ..............................................................................................................................................  5   Lijst met afkortingen  .......................................................................................................................................  6   Verklarende woordenlijst  ...............................................................................................................................  7   Inleiding  ...........................................................................................................................................................  10   Hoofdstuk 1   Neonatologie  ........................................................................................................................  11   1.1   Definitie  .................................................................................................................................................  11   1.2   Geschiedenis  .........................................................................................................................................  11   1.3   Soorten neonatale zorgeenheden  ......................................................................................................  13   1.3.1   Regionale neonatale intensieve zorgeenheid  ...........................................................................................  13   1.3.2   Lokale neonatale niet-intensieve zorgeenheid  ........................................................................................  15   1.3.3   Neonatale zorgen op de materniteit  ............................................................................................................  17   1.4   Opnameredenen  ...................................................................................................................................  18   1.4.1   Vroeggeboorte  .....................................................................................................................................................  18   1.4.2   Dysmaturiteit  ........................................................................................................................................................  20   1.4.3   Respiratoire dysfunctie  .....................................................................................................................................  21   Hyaliene membranenziekte  ...................................................................................................................................  21   Transiënte tachypneu  .............................................................................................................................................  22   1.4.4   Keizersnede  ...........................................................................................................................................................  22   1.4.5   Stoornissen in het hart- en bloedvatenstelsel  ..........................................................................................  23   Stoornissen bij de moeder  .....................................................................................................................................  23   Stoornissen bij de neonaat  ....................................................................................................................................  24   1.4.6   Infectieus risico of bewezen infectie  ............................................................................................................  26   1.4.7   Gastro-intestinale dysfynctie  ..........................................................................................................................  27   1.4.8   Neonatale icterus  ................................................................................................................................................  27   1.4.9   Metabole aandoeningen  ...................................................................................................................................  28   Hypoglykemie  ............................................................................................................................................................  28   Hypocalciëmie  ..........................................................................................................................................................  29   1.4.10   Neurologische stoornissen  ...........................................................................................................................  29   Perinatale asfyxie  ....................................................................................................................................................  29   Hersenbloeding en periventriculaire leukomalacie  .....................................................................................  30   1.4.11   Aangeboren majeure misvormingen  .........................................................................................................  31   1.4.12   Neonataal abstinentiesyndroom  .................................................................................................................  32   1.4.13   Meerlingzwangerschappen  ..........................................................................................................................  33   1.5   Verblijfsduur op de neonatale afdeling  ..........................................................................................  33   1.6   Gevolgen  ................................................................................................................................................  34   1.6.1   Voor het kind  .......................................................................................................................................................  34   1.6.2   Voor de ouders  ....................................................................................................................................................  35   1.6.3   Voor de samenleving  .........................................................................................................................................  35   Hoofdstuk 2   Vergelijkende studie van de MMA op de dienst

neonatologie in Vlaanderen  ...  37  

2.1   Beschrijving  ..........................................................................................................................................  37  

3  

  2.2   Doel  .........................................................................................................................................................  37   2.3   Onderzoeksmethode  ...........................................................................................................................  37   2.4   Vergelijkende studie  ...........................................................................................................................  37   2.4.1   De neonatale afdelingen zonder MMA  ......................................................................................................  38   2.4.2   De neonatale afdelingen met MMA  .............................................................................................................  38   ZNA Middelheim in Antwerpen  ...........................................................................................................................  38   UZ in Gent  ..................................................................................................................................................................  39   AZ Sint-Jan in Brugge  ............................................................................................................................................  39   2.5   Besluit van de vergelijkende studie  .................................................................................................  40   Hoofdstuk 3   Analyse van de neonatale afdeling in az groeninge  ....................................................  41   3.1   Beschrijving  ..........................................................................................................................................  41   3.2   Doel  .........................................................................................................................................................  41   3.3   Onderzoeksmethode  ...........................................................................................................................  41   3.4   Analyse  ...................................................................................................................................................  42   Afdeling  .......................................................................................................................................................................  42   Dokter neonatoloog  ................................................................................................................................................  43   Hoofdverpleegkundige  ...........................................................................................................................................  44   Verpleegkundigen  ....................................................................................................................................................  45   Secretariaat kindergeneeskunde  .........................................................................................................................  45   Problemen  ..................................................................................................................................................................  46   3.5   MMA als oplossing  ..............................................................................................................................  47   3.6   Voordelen van de MMA  .....................................................................................................................  48   3.7   Nadelen van de MMA  .........................................................................................................................  49   3.8   Besluit van de analyse  ........................................................................................................................  49   Conclusie  .........................................................................................................................................................  50   Referentielijst  .................................................................................................................................................  51   Referentielijst – Persoonlijke communicatie  ...........................................................................................  56   Bijlage 1   Intra-uteriene groeicurve  .......................................................................................................  57   Bijlage 2   Engagementsverklaring VVOC  .............................................................................................  58   Bijlage 3   Blanco enquêteformulier  .........................................................................................................  59   Bijlage 4   Ziekenhuislijst  ...........................................................................................................................  62   Bijage 5   Schematische voorstelling van de N*-afdeling in az groeninge  .......................................  63  

4  

 

Lijst met afbeeldingen Afbeelding 1 Overzicht van verschillende longaandoeningen op de neonatale zorgen in 2012 in Vlaanderen ............................................................................................................................................21 Afbeeldingen 2a en 2b : De foetale circulatie ......................................................................................24 Afbeelding 3 Overzicht van de ernstige infecties bij neonaten in Vlaanderen in 2012 ..........................26 Afbeelding 4: Vergelijking van het geboortegewicht bij eenlingen en meerlingen ...............................33

Lijst met tabellen   Tabel 1: Evolutie van het percentage neonatale opnames in functie van geboortegewicht en zwangerschapsduur ...............................................................................................................................20 Tabel 2: Evolutie van de keizersnede bij alle verlossingen in percentage .............................................23 Tabel 3 Richtlijnen voor het beleid bij neonaten van een druggebruikster ...........................................32 Tabel 4: Evolutie van de gemiddelde verblijfsduur in dagen .................................................................34

 

5  

 

Lijst met afkortingen     AZ BPD CMV COS CPAP CRL EFCNI ELBW FTE GBS HELLP IRDS IUGR KWS LBW MMA MRI NAS NEC NIDCAP NIPT OGTT PDG PML POPS PROM SGA SPE TTN UZ VLBW VSD VVOC WHO ZNA

Academisch Ziekenhuis bronchopulmonale dysplasie cytomegalovirus Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen Continuous Positive Airway Pressure crown rump lenght European Foundation for the Care of Newborn Infants extremely low birth weight fulltime-equivalent Groep B hemolytische streptokokken Hemolysis Elevated Liver enzymes and Low Platelets infant respiratory distress syndrome intra-uteriene groei restrictie klinisch werkstation low birth weight medical management assistant magnetic resonance imaging neonataal abstinentiesyndroom necrotiserende enterocolitis Newborn Individualized Developmental Care and Assessment Program niet-invasieve prenatale test orale glucosetolerantietest Preimplantation genetic diagnosis post-menstruele leeftijd Project on Preterm and Small for Gestational Age Infants Prelabour rupture of membranes Small for gestational age Studiecentrum voor perinatale epidemiologie Transiënte tachypneu van de neonaat Universitair Ziekenhuis very low birth weight ventrikel septum defect Vlaamse Vereniging voor Ouders van Couveusekinderen Wereldgezondheidsorganisatie Ziekenhuis Netwerk Antwerpen

6  

 

Verklarende woordenlijst     amenorroe arterieel asfyxie atresie atrioventiculair cardiorespiratoir cardiotocografie cerebraal cervicaal chorioamnionitis coarctatie van de aorta conductie congenitaal conisatie convectie convulsie corticosteroïde cyanose diabetes mellitus diastole ductus van Botalli duodenum dysmatuur dystocie dystonie echografie electieve sectio endotracheaal enterocolitis epidemiologie epigastrium evaporatie foetaal foramen ovale gastro-intestinaal gastro-oesofagaal hyperbilirubinemie

wegblijven van de menstruatie met betrekking tot de slagaders verstikkingsgevaar ontbreken van een normale opening met betrekking tot de hartboezem en hartkamer met betrekking tot het hart en de longen gelijktijdige registratie van maternale uterusactiviteit en de foetale hartfrequentie met betrekking tot de hersenen tot de hals of nek behorend ontsteking van de placentavliezen vernauwing van de aorta warmtetransport tussen twee voorwerpen aangeboren kegelvormige excisie van het onderste deel van de baarmoederhals overbrenging van warmte door een bewegende middenstof, door lucht- of waterstroming stuip bijnierschorshormonen blauwe verkleuring van huid en slijmvliezen suikerziekte ontspanning van het hart na iedere samentrekking verbinding tussen de aorta en longslagader waardoorheen bij het embryo bloed stroomt, sluit na de geboorte twaalfvingerige darm pasgeborene waarvan het geboortegewicht lager is dan op grond van de zwangerschapsduur mag worden verwacht moeilijke bevalling motorische stoornis gekenmerkt door onwillekeurige spiersamentrekkingen onderzoek van weefselveranderingen in het lichaam en van de inhoud van de lichaamsholten. geplande keizersnede in de luchtpijp ontsteking van het slijmvlies van de dunne en dikke darm leer van de frequentie van het optreden van ziekten en van factoren die de frequentie bepalen bovenbuik verdamping met betrekking tot de foetus opening in het boezemtussenschot van het foetale hart met betrekking tot de maag en darmen met betrekking tot de maag en slokdarm verhoogd gehalte aan bilirubine in het bloed

7  

  hypertensie hypoglykemie hypospadie hypothermie iatrogeen incidentie incubator intra-uterien intracranieel kangoeroemethode katheter klinisch leukomalacie macrosomie maternaal myoma uteri necrotiseren nefrologie neurologisch oftalmologie parese perifeer perinataal periventriculaire peroraal placenta praevia pneumologie polycythaemia polyhydramnion postterm pre-eclampsie prematuur prenataal preterm radiatie rectovaginaal reflux regurgitatie repeat-sectio resorptie serotiniteit spina bifida surfactant

verhoogde bloeddruk te laag suikergehalte van het bloed aangeboren abnormale uitmonding van de urinebuis aan de onderkant van de penis abnormale daling van de lichaamstemperatuur, gecontroleerde kunstmatige afkoeling van het lichaam door medisch ingrijpen veroorzaakt frequentie waarmee iets zich voordoet couveuse in de baarmoeder in de hersenen Het dragen van een couveusekind op de blote borst van de ouder, ter bevordering van de ouder-kindrelatie. sonde wat betrekking heeft op ziekten of patiënten die in een ziekenhuis zijn opgenomen en daar worden onderzocht en behandeld verweking van de witte hersensubstantie reuzengroei moederlijk goedaardig gezwel in de baarmoederwand afsterven de wetenschap betrekkende nieren en nierziekten met betrekking tot het zenuwstelsel oogheelkunde onvolledige verlamming aan de omtrek, aan de buitenzijde rond de geboorte rond de hersenkamers via de mond voorliggende placenta door te lage vasthechting de kennis en studie van de ziekten van de ademhalingsorganen vermeerdering van de rode bloedcellen in het bloed meer dan twee liter vruchtwater overdragen periode voorafgaand aan de eclamptische aanval voor de rijpheid, kind dat geboren is na een zwangerschap van minder dan 37 complete weken voorafgaande aan de geboorte te vroeg straling met betrekking tot de endeldarm en vagina terugvloeiing terugstroming herhalingskeizersnede opslorping te lang durende zwangerschap aangeboren aandoening die het gevolg is van een ontwikkelingsstoornis van het ruggenmerg en de wervelkolom een stof afgescheiden door de wand van de longblaasjes, die 8  

 

tachypneu teratogeen tetralogie van Fallot thorax tremor trisomie trisomie 18 trisomie 21 uterien uterus bicornis veneus ventrikel  

bijdraagt tot de elasticiteit van het longweefsel versnelde ademhaling misvormingen veroorzakend in de prenatale ontwikkeling aangeboren hartafwijking borstkas trilling Edwardssyndroom, chromosoomafwijking Patausyndroom , chromosoomafwijking Downsyndroom, chromosoomafwijking met betrekking tot de baarmoeder tweehoornige baarmoeder aderlijk kamer  

9  

 

Inleiding   Ik ben enorm geboeid door kindergeneeskunde en gynaecologie. Gedurende de opleiding kwamen de onderwerpen echter weinig aan bod. Tijdens mijn stage op het secretariaat kindergeneeskunde contacteerde de medical management assistant (MMA) van de afdeling neonatologie in AZ Sint-Jan in Brugge mij. Uit dit contact groeide het idee om informatie te verzamelen over neonatologie en te onderzoeken of een MMA op de dienst neonatologie in az groeninge wenselijk en haalbaar is. Het eerste hoofdstuk bevat het theoretisch deel van mijn bachelorproef. Ik licht de geschiedenis van de neonatologie toe en bespreek de verschillende soorten neonatale afdelingen. Daarna geef ik een overzicht van de verschillende opnameredenen. Verder bespreek ik de opnameduur en de gevolgen van een neonatale opname. Voor de cijfergegevens baseerde ik mij op het jaarverslag van de perinatale activiteiten in Vlaanderen in 2012 opgemaakt door het Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie. Het tweede hoofdstuk bevat het eerste praktische deel van de bachelorproef. In dit onderdeel situeert zich mijn vergelijkende studie van de neonatale afdelingen in Vlaanderen. Ik onderzoek waar er een MMA werkt en wat haar taken zijn. In het derde hoofdstuk volgt het tweede praktische deel van de bachelorproef. Momenteel werkt er geen MMA op de neonatale afdeling in az groeninge. Ik analyseer de afdeling en evalueer of een MMA een meerwaarde kan bieden. Ten slotte bespreek ik de voor- en nadelen van de MMA op de dienst. De informatie voor mijn vergelijkende studie en analyse heb ik verkregen via enquêtes en mijn contactpersonen binnen az groeninge en AZ Sint-Jan in Brugge. Voor mijn theoretisch deel maakte ik vooral gebruik van boeken, syllabi en artikels van het internet. Als laatste nog een verduidelijking: in mijn bachelorproef benoem ik de dokter als een “hij”, en de verpleegkundige, de MMA, de secretaresse telkens als een “zij”, echter zonder hierover een uitspraak te doen over rolpatronen of de rolpatronen te bevestigen.

 

 

10  

   

Hoofdstuk 1 1.1

Neonatologie

Definitie

Neonatologie is de leer van de ziekten van het pasgeboren kind. Het komt van het Griekse woord neos, wat nieuw betekent en het Latijnse woord natus, het voltooid deelwoord van nasci, dat geboren worden betekent (van Dale, z.j.). Een pasgeboren kind is een neonaat (Jochems & Joosten, 2009).

1.2

Geschiedenis

Tot in het begin van de negentiende eeuw bevielen vrouwen hoofdzakelijk thuis. Zij werden bijgestaan door vroedvrouwen, verzorgsters of oude wijze vrouwen. Dokters kwamen hier nauwelijks aan te pas. De meeste artsen weerden zieke kinderen. Kinderziekenhuizen bestonden niet, met uitzondering van een aantal vondelingenhuizen waar het sterftecijfer ontzettend hoog was (Cone, 1980). Pas in 1870 werd in Frankrijk voor het eerst echt interesse betoond in het welzijn van het kind. Dat was echter niet vanuit humanitair oogpunt maar eerder uit angst. Het aantal geboortes was lager dan het sterftecijfer bij kinderen. Dokter Stéphane Tarnier en zijn assistent Pierre Budin werkten toen als gynaecologen in de Maternité, een kraamkliniek voor arme vrouwen in Parijs. Beiden wisten toen al dat warmte de belangrijkste noodzaak was van een prematuur kind. Een te vroeg geboren kind kan onmogelijk zelf zijn lichaamstemperatuur behouden. Ze waren op de hoogte dat dokter Paul Denuce uit Bordeaux en dokter Carl Crede uit Leipzig al pogingen hadden ondernomen om de lichaamstemperatuur van preterme kinderen te behouden door ze in een bad met een dubbele wand te leggen. Om het bad warm te houden, vulden ze het om de twee uur met warm water. In 1880 ontwikkelde dokter Tarnier de eerste incubator gebaseerd op een broedmachine voor kippeneieren. Het eerste model was een houten doos met warmwaterflessen. Madame Henry, hoofdvroedvrouw van de Parijse materniteit, verbeterde Tarnier’s incubator. Het sterftecijfer van premature kinderen met een gewicht lager dan twee kilogram daalde tussen 1878 en 1882 van 66 % naar 38 % (Cone, 1980). Dokter Alexandre Lion hielp met de verdere ontwikkeling van de couveuse. In 1889 stelde hij een couveuse van doorzichtig glas voor met gezuiverde lucht en een thermostaat die een constante temperatuur regelde. Omdat de couveuses erg duur waren, zocht dokter Lion een manier om zijn uitvinding te bekostigen. Hij demonstreerde zijn couveuses met levende baby’s op tentoonstellingen over heel Frankrijk en vroeg mensen geld om de kinderen en de couveuses te bezichtigen (Hoyle, 2012; Kornoes, 2004).

11  

  Eind 1893 richtte Budin een speciale eenheid voor premature kinderen op in de Maternité. Daar was hij tot einde maart 1898 verantwoordelijk als hoofd van de premature eenheid in de Tarnier Clinique. Dit waren de eerste neonatale centra in de wereld waar er klinisch onderzoek werd gedaan en waar er geleerd werd hoe een prematuur kind verzorgd moest worden. In 1897 kreeg de Parijse materniteit de nieuwe naam Clinque d’accouchement Tarnier als eerbetoon aan dokter gynaecoloog Stéphane Tarnier. Hij en zijn assistent dokter Pierre Budin mogen dan ook terecht de pioniers van de moderne georganiseerde kraamklinieken genoemd worden (Cone, 1980). Tot 1920 was de zorg van de zuigeling vooral in handen van de gynaecoloog (Greene, 1988; Weaver, z.j.). Tussen 1940 en 1970 steeg het aantal bevallingen in ziekenhuizen aanzienlijk. Hierdoor kregen artsen meer en meer ervaring met de verzorging van neonaten. Als gevolg hiervan begonnen een paar kinderartsen zich meer en meer toe te spitsen op het tot dan toe onbekende domein van de pasgeborene. Ze onderzochten het ontstaan van aandoeningen die hun oorsprong vonden in de baarmoeder of tijdens de neonatale periode. Dokter Virginia Apgar deed een onderzoek naar de beoordeling van neonaten in de verloskamer en hielp hiermee aandacht te schenken aan het pasgeboren kind (Philip, 2005). Met de introductie van de echografie en de cardiotocografie in de jaren ‘60 ontwikkelde zich het concept van the fetus as a patient. Voordien was een foetus iets onwezenlijks en hadden de gynaecologen geen enkel idee over zijn mogelijke morbiditeit, laat staan dat dit een reden zou zijn om in te grijpen (De Baene, 2001). In 1960 publiceerde Alexander J. Schaffer zijn boek Diseases of the Newborn. Daarin gebruikte hij als eerste de woorden neonatologie en neonatoloog. Hij definieerde neonatologie als de wetenschap voor de diagnose en behandeling van aandoeningen bij pasgeboren kinderen. De neonatoloog werd omschreven als diegene die zich in de eerste plaats bezighield met neonatologie. Neonaat en neonataal staan voor de eerste vier weken na de geboorte. (Cone, 1980; Philip, 2005). Op 1 oktober 1976 opende de eerste neonatale intensieve zorgafdeling in België. In de beginjaren kende het Universitair Ziekenhuis van Leuven een moeilijke periode voor zowel de artsen als de verpleegkundigen. Er waren bijna geen voorbeelden in het buitenland waardoor de artsen zelf nieuwe technieken moesten ontwikkelen om onder andere katheters en thoraxdrains aan te brengen. Minder gekende ziektebeelden zoals een open ductus van Botalli en necrotiserende enterocolitis werden voor het eerst gezien en herkend. Voor de verpleging was dit een moeilijke periode omdat er geen aangepast materiaal voor handen was. Daarnaast waren zij onvoldoende opgeleid om al die nieuwe procedures uit te voeren. De eerste jaren waren een leerproces waarbij de artsen en verpleegkundigen leerden samenwerken, iets wat voorheen ondenkbaar was door de sterk verticale verhouding tussen artsen en verpleegkundigen (Devlieger, 2001).

12  

  Neonatologie is uitgegroeid tot een hoogtechnologische wetenschap met de neonatale intensieve zorgeneenheid als resultaat. Door de vooruitgang krijgen kinderen, geboren na een post-menstruele leeftijd (PML) van 24 weken, kansen die enkele jaren geleden ondenkbaar waren. De evolutie heeft als gevolg dat er nu meer onderzoek is naar het ongeboren kind (Cone, 1980).

1.3

Soorten neonatale zorgeenheden

  Er zijn twee verschillende zorgeenheden: de regionale neonatale intensieve zorgeenheid (NICU) en de lokale neonatale niet-intensieve zorgeenheid (N*-dienst). In 2012 werden er 11 183 van de 68 395 levend geboren kinderen opgenomen in een dergelijke afdeling. Hiervan verbleef 12,3 % op een lokale neonatale zorgeenheid en 4 % op een neonatale intensieve care eenheid (Cammu et al, 2012).

1.3.1 Regionale neonatale intensieve zorgeenheid

  In Vlaanderen zijn er zeven ziekenhuizen gespecialiseerd in regionale perinatale zorg (P* -functie): - het ziekenhuisnetwerk Antwerpen campus ZNA Middelheim/Koningin Paola; - het Gasthuis Zusters Antwerpen campus St. Augustinus; - het Algemeen Ziekenhuis Sint-Jan campus Sint-Jan in Brugge; - het Universitair Ziekenhuis Antwerpen in Edegem; - het ziekenhuis Oost-Limburg campus St.-Jan in Genk; - het Universitair Ziekenhuis in Gent; - het Universitair Ziekenhuis K.U.L. campus Gasthuisberg in Leuven. Daarnaast zijn er nog zes regionale zorgeenheden in Wallonië en zes in Brussel. Ieder ziekenhuis met een P*-functie bestaat uit een afdeling maternale intensieve zorgen (MIC) en een NICU. Bedoeling is om vrouwen met een hoogrisicozwangerschap te verwijzen naar een MIC-centrum, waar de gynaecoloog in de mate van het mogelijke zal proberen de bevalling uit te stellen. Bij de bevalling is het NICU-team aanwezig om het kind in optimale omstandigheden op te vangen. Wanneer de vrouw niet in een MIC-dienst bevalt, rijdt het dichtstbijzijnde NIC-team zo snel mogelijk naar het ziekenhuis om het kind op verplaatsing te stabiliseren vooraleer het met de transportcouveuse over te brengen naar de NICU (Van de Keere, 2012). Naast een erkende MIC- en NIC-dienst zijn er nog voorwaarden om als ziekenhuis met een P*-functie erkend te blijven.

13  

 

Het ziekenhuis moet over een aantal diensten beschikken om de optimale werking van de P*-functie te garanderen. Enkele voorbeelden hiervan zijn: - een genetisch consult of een overeenkomst met een ziekenhuis dat beschikt over een consult; - een radiologiedienst met medische wacht; - een laboratorium met permanentie; - een eenheid voor onderzoeken zoals cardiotocografie, foetale echografie en prenatale bewaking en dit op elk ogenblik van de dag. Daarnaast moet het ziekenhuis beschikken over een afdeling gespecialiseerd in hart- en vaatziekten, pneumologie, nefrologie, oftalmologie, pathologische anatomie en neurologie. Ook moet er een erkende spoedgevallendienst en een afdeling intensieve zorgen zijn (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). Het ziekenhuis moet een schriftelijk samenwerkingsovereenkomst hebben met een ziekenhuis met een N*-functie. Samen moeten zij meer dan 5 000 bevallingen per jaar uitvoeren. Twee keer per jaar bespreken de ziekenhuizen het door- en terugverwijzingsbeleid (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus).   De NICU behandelt kinderen, geboren voor een zwangerschapsduur van 32 weken, een geboortegewicht lager dan 1 000 gram of met ernstige aandoeningen zoals cardiorespiratoire problemen, congenitale afwijkingen, levensbedreigende infecties of grote voedingsproblemen (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus).   Voor juli 2013 kreeg iedere NICU overheidssteun op basis van het aantal erkende bedden. Elk erkend bed stond voor een fulltime-equivalent (FTE) van 2,5 verpleegkundigen. Dokter Luc Cornette, hoofdneonatoloog van het AZ Sint-Jan in Brugge, kaartte in 2009 aan dat dit verouderd financieringsmodel een bedreiging was voor de toegankelijkheid tot neonatale intensieve zorgen in België. De NICU in Brugge is de enige intensieve zorgeenheid in WestVlaanderen maar had slechts vijftien erkende bedden terwijl het een van de drukste diensten van het land is. De verpleegkundige werktijd stond meer en meer onder druk door onder andere de continue opleiding en de stijgende administratieve werkdruk (Cornette, 2013). Door onvoldoende overheidssteun moesten de ziekenhuizen hun eigen financiële middelen inzetten om extra personeel te betalen. De onderfinanciering had voor sommige centra verschillende negatieve gevolgen. Als eerste moesten overbezette afdelingen vaak een opnamestop inroepen waardoor ze zieke kinderen naar een ander ziekenhuis of soms een andere provincie moesten verwijzen. Daarnaast is neonatologie een complexe discipline, wat verhindert dat verpleegkundigen van andere afdelingen inzetbaar zijn op een neonatale afdeling. Als een onderbestaffing langdurig aanhoudt, kan dit leiden tot fouten, demotivatie en zelfs burn-out (Cornette, 2013).

14  

  Sinds juli 2013 krijgen de NICU’s financiële steun op basis van de reële situatie. De overheidssteun is nu berekend op het aantal verantwoorde bedden in plaats van het aantal erkende bedden. De financiering baseert zich op het effectief aantal bedden en de werkelijke zorgzwaarte. Het AZ Sint-Jan in Brugge krijgt nu een financiering voor 80 voltijdse verpleegkundigen in plaats van 37,5 (De Neve, 2013).

1.3.2 Lokale neonatale niet-intensieve zorgeenheid

  De lokale zorgeenheid is uitsluitend bestemd voor het toezicht, de behandeling en de verzorging van neonaten met specifieke aanpassingsproblemen waarbij gespecialiseerde maar niet-intensieve neonatale zorgen nodig zijn. Net zoals bij de ziekenhuizen met een P*-functie moet een ziekenhuis met een N*-functie ook aan een aantal voorwaarden en normen voldoen (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). Ten eerste moet ieder ziekenhuis met een materniteit ook een afdeling met een N*-functie hebben. Wanneer de neonatale afdeling (N*-eenheid) deel uitmaakt van de NICdienst, moeten ze duidelijk van elkaar gescheiden zijn. Kinderen die intensieve zorgen nodig hebben, mogen dit enkel op de NICU krijgen (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). Op de afdeling met een N*-functie mag enkel een erkend geneesheer-specialist in de pediatrie met bijzondere ervaring in de neonatologie de leiding hebben. Hij is verantwoordelijk voor de goede werking en het medisch wetenschappelijk niveau van de dienst met de daarbij horende rechten en plichten. Hij garandeert de optimale behandeling van de pasgeborene ongeacht of hij zich op de kraamafdeling of op de N*-eenheid bevindt. De geneesheer mag enkel en alleen in het ziekenhuis met een N*-functie werken en moet ten minste 80 % van zijn tijd aan gehospitaliseerde patiënten en raadplegingen besteden (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). Samen met het medisch diensthoofd van de materniteit legt hij verschillende procedures vast. Een aantal voorbeelden hiervan zijn: intra-uterien transport, beschikbaarheid van de nodige medische infrastructuur in de reanimatiekamer en tijdig waarschuwen van een NICU bij extra-uterien transport (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). Het diensthoofd van de N*-functie is verantwoordelijk voor de kwaliteit en de continuïteit van medische zorgverlening zowel tijdens als na het ziekenhuisverblijf. Ten eerste bezorgt hij een wachtlijst aan de materniteit, de N*-eenheid en de arts die binnen het ziekenhuis de permanentie waarneemt. Het wachtsysteem garandeert, dat zowel de kraamafdeling als de neonatale eenheid kunnen rekenen op een erkend geneesheer-specialist met bijzondere ervaring in de neonatologie of een geneesheer-specialist in opleiding met ten minste twee jaar postgraduaat opleiding wanneer de neonatoloog afwezig is. Als tweede stuurt hij een verslag naar alle doorverwijzende en/of behandelende artsen bij het ontslag van de zuigeling (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus).

15  

  Daarnaast registreert hij alle medische activiteiten van de neonaten die in het ziekenhuis verblijven. De registratie moet voldoen aan de richtlijnen van de Minister die de erkenning van het ziekenhuis onder zijn bevoegdheid heeft. De diensthoofden van de materniteit en de kinderafdeling ontvangen de belangrijkste elementen zodat ze de jaarverslagen correct kunnen opstellen (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). Het diensthoofd houdt een afzonderlijk medisch dossier bij van iedere neonaat en geeft hem een apart identificatienummer. Het nummer zorgt ervoor dat er geen enkele verwarring kan bestaan tussen enerzijds de verpleegkundige en de pasgeborene en anderzijds tussen de pasgeborenen onderling (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). Samen met het Comité voor ziekenhuishygiëne bepaalt het diensthoofd het reglement over hygiëne en sterilisatie voor iedereen die op de dienst komt alsook de wijze waarop het interne en externe vervoer van pasgeboren kinderen verloopt (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). De hoofdverpleegkundige op de N*-eenheid is verantwoordelijk voor de organisatie van de verpleegkundige aspecten op de afdeling. Zij heeft een graduaat als pediatrisch verpleegkundige of vroedvrouw met bijzondere ervaring in de neonatologie. Ze kan tegelijkertijd hoofdverpleegkundige zijn op de kraamafdeling of de kinderafdeling (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). De hoofdverpleegkundige staat garant voor de goede verpleegkundige werking en het verpleegkundig wetenschappelijk niveau van de N*-afdeling. Ze zorgt voor de optimale verzorging van het kind binnen de kortst mogelijke verblijfduur. Ze houdt toezicht over de naleving van het huishoudelijk reglement omtrent hygiëne en infectie. Daarnaast is ze verantwoordelijk voor de organisatie van de verpleegkundige registratie en het individueel verpleegkundig dossier, dat deel uitmaakt van het individueel dossier van de patiënt, tijdens het volledige verblijf van de pasgeborenen in het ziekenhuis. Tenslotte organiseert ze ook de opvang van de ouders (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). De afdeling bevindt zich binnen of onmiddellijk aansluitend aan een erkende kraamafdeling en moet aan een aantal eisen voldoen. Iedere bezoeker komt binnen in afgesloten ruimte. In het sas moet hij zijn handen kunnen wassen en zijn er voldoende voorzieningen om aan de hygiënevoorschriften te voldoen. Op de afdeling moet er voldoende plaats zijn voor couveuses en andere medische apparaten om pasgeborenen op te vangen die speciale neonatale zorgen nodig hebben. De machines moeten geschikt zijn om de behandeling en verzorging van de neonaten te garanderen. Naast een beademingstoestel voor kortstondige beademing zijn er ook ademhalings- en hartmonitors, infuuspompen, saturatiemeters, zuurstofmeters en een verwarmingstafel. Iedere verpleegruimte beschikt over een zuurstofaansluiting. De concentratie van toegediende zuurstof, de zuurstofsaturatiegraad, de temperatuur, de hart- en longactiviteit moet altijd zichtbaar zijn.

16  

  Er is onafgebroken observatie van de klinisch-neurologische toestand van het kind. Er is voldoende ruimte voorzien rond de bedden zodat, zowel de verpleegkundigen als de ouders rechtstreeks contact kunnen hebben met de kinderen. De verpleegruimte heeft een minimum temperatuur van 25°C. De afdeling moet binnen een minimum van tijd beschikken over de resultaten van het laboratorium en de medische beeldvorming. Bepaalde onderzoeken zoals echografie moeten op de afdeling zelf worden uitgevoerd (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). Op de N*-afdeling werken minstens zes voltijdse gegradueerde pediatrische verpleegsters en/of vroedvrouwen, met bijzondere ervaring in de neonatologie. Ze mogen enkel toezicht houden op de neonaten op de afdeling en dit niet combineren met de toezicht op vrouwen die in de bevallingsafdeling verblijven of toezicht op patiënten die buiten de kraaminrichting verblijven (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). Dagelijks noteren de bevoegde zorgverstrekkers het beleid op een formulier. Het medisch, verplegend en paramedisch personeel noteert alle opmerkingen en vaststellingen op hetzelfde blad. Wanneer de zuigeling de afdeling verlaat, voegen ze het document bij het medisch dossier. De neonaat mag enkel en alleen de afdeling verlaten als de arts er zeker van is dat het ontvangend milieu de nodige informatie heeft gekregen om de verdere kwalitatieve zorgen te voorzien (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). Daarnaast is het belangrijk de ouders ze snel en in toenemende mate te betrekken bij de verzorging van hun kind. Ze moeten overdag ongelimiteerd en ’s nachts met toestemming van de verantwoordelijke verpleegkundige hun kind kunnen bezoeken. Ouders waarbij hun kind gestorven is, moeten op een correcte en passende manier worden opgevangen (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus). Artikel 1 inzake het programmatiecriteria inzake het aantal ziekenhuisbedden bepaalt dat er per duizend geboorten zes bedden voorzien zijn op de dienst voor vroeggeborenen en zwakke pasgeboren kinderen (Koninklijk besluit, 1977, 21 maart). In Vlaanderen zijn er 65 N*-eenheden waaronder az groeninge, campus kennedylaan in Kortrijk (Lijst, 2014).

1.3.3 Neonatale zorgen op de materniteit

  Elke N*-functie biedt normale neonatale zorgen aan in de kamer waar de moeder verblijft. Wanneer de neonaat geen gespecialiseerde zorgen nodig heeft, kan het kind fototherapie krijgen op de kamer van de moeder (Koninklijk besluit, 1996, 20 augustus).

17  

 

1.4  

Opnameredenen

1.4.1 Vroeggeboorte

  De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat wereldwijd het aantal te vroeg geboren kinderen op 15 miljoen. Jaarlijks sterft meer dan 1 miljoen hiervan door complicaties. Vroeggeboorte is de nummer 1 oorzaak van neonatale sterfte (Preterm birth, 2013). Een à terme zwangerschap duurt ongeveer 40 weken of 259 tot 293 dagen te rekenen vanaf de eerste dag van de laatste menstruatie. Postterm geboren of serotiniteit wil zeggen dat het kind geboren is na een amenorroe van 42 weken. Een prematuur kind wordt geboren voor een postmenstruele leeftijd (PML) van 37 weken. De grens van de levensvatbaarheid is 22 zwangerschapsweken (Prins et al., 2009). Bij vroeggeboortes is er een indeling volgens het aantal zwangerschapsweken of het gewicht. Kinderen met een laag geboortewicht zijn niet altijd te vroeg geboren maar toch is er een duidelijke verband tussen het geboortegewicht en het aantal zwangerschapsweken (Vanhole, 2007). De indeling op basis van het gewicht: - low birth weight (LBW), een geboortegewicht tussen 2 500 en 1 500 gram; - very low birth weight (VLBW), een geboortegewicht tussen 1 500 gram en 1 000 gram; - extremely low birth weight (ELBW), een geboortegewicht lager dan 1 000 gram. De indeling op basis van het aantal zwangerschapsweken: - moderate to late preterm, PML tussen 32 en 37 weken; - very preterm, PML tussen 28 en 32 weken; - extremely preterm, PML lager dan 28 weken (Preterm birth, 2009). Een kind wordt doodgeboren genoemd indien het voldoet aan de criteria van het WHO die ook opgenomen zijn in het Koninklijk Besluit van 17 juni 1990. Het kind moet zonder leven uit de schoot van de moeder zijn gekomen en moet bij de geboorte 500 gram of meer wegen. Wanneer het gewicht niet gekend is, moet de vrouw ten minste 22 weken zwanger geweest zijn of moet het kind een crown rump length (CRL) van minimum 25 cm hebben. Wanneer de criteria niet bereikt zijn, dan wordt de foetale sterfte aanzien als een spontane abortus of een miskraam (Koninklijk besluit, 1990, 17 juni). 80 % van de vroeggeboortes treedt spontaan op. De oorzaken zijn premature arbeid of Prelabour Rupture of Membranes (PROM), het vroegtijdig breken van de vliezen. De reden waarom een vrouw in vroegtijdige arbeid gaat is nog altijd niet volledig gekend. Toch zijn er een aantal factoren die een vroeggeboorte in de hand kunnen werken.

18  

  Als eerste zijn er de maternale oorzaken. Enkele voorbeelden hiervan zijn meerlingenzwangerschappen, infecties, stress, medisch geassisteerde zwangerschappen en eerdere vroeggeboortes. Als tweede zijn er de uteriene en cervicale risicofactoren zoals een myoma uteri, een uterus bicornis, conisatie van de baarmoederhals, polyhydramnion of vaginale bloedingen (Preterm birth, 2009). De overige 20 % zijn iatrogene bevallingen waarbij de arts de bevalling inleidt omdat het leven van de moeder of het kind in gevaar is. Dat kan door een inductie, het kunstmatig opwekken van de weeën of een keizersnede (Preterm Birth, 2009). Hoe korter de zwangerschapsduur, hoe duidelijker de kenmerken van een prematuur zijn. Ze zijn erg klein en hebben een relatief groot hoofd in vergelijking met de rest van hun lichaam. Hun huid is bijna doorzichtig waardoor de onderliggende bloedvaten, spieren en ribben goed zichtbaar zijn. De spieren en zenuwen zijn niet volgroeid waardoor het kind fladderende en schokkende bewegingen maakt (Prematuur, 2012). Een prematuur kan zelf zijn temperatuur nog niet regelen. Daarnaast heeft hij een relatief groot huidoppervlak en weinig vetweefsel waardoor hij snel afkoelt. Warmteverlies betekent calorieën die verloren gaan voor de groei. Een couveuse dient om te lichaamstemperatuur van de prematuur gelijkmatig te houden op ongeveer 37° C. Moderne couveuses houden rekening met vier verschillende wijzen van warmteverlies: convectie, conductie, evaporatie en radiatie. Ten eerste circuleert er zeer weinig lucht in de couveuse en is de lucht verwarmd zodat er geen warmte verloren gaat naar de omgeving. Ten tweede ligt de prematuur op een schapenvacht om geen warmte aan de ondergrond te verliezen. Om de verdamping tegen te gaan, kan de vochtigheidsgraad aangepast worden en als laatste is er een dubbele wand in de couveuse om warmteverlies door straling tegen te gaan (Devlieger, 2005; Waterschoot, 2011). Tijdens de neonatale periode hebben prematuren een verhoogde kans op cardiorespiratoire problemen, hersenaandoeningen en infecties. Hoe jonger en hoe lichter het kind is, hoe groter de kans op longziekten, ernstige infecties, intracraniële bloedingen en convulsies. Bij 1 kind op 2 geboren voor een PML van 28 weken is er een verhoogde kans op perinatale sterfte. Van zodra die 28 weken zijn overschreden, stijgt de overlevingskans enorm. Bij een voldragen zwangerschap is het risico op overlijden 1 op 588 (Cammu et al., 2012).

19  

  Tabel 1 toont de evolutie van het percentage neonatale opnames in functie van het geboortegewicht en de zwangerschapsduur ten opzichte van het aantal levendgeborenen van dezelfde categorie. Hoe lager het geboortegewicht en hoe korter de zwangerschapsduur, hoe groter de kans op een opname in een NIC afdeling en hoe groter de complicaties. Naarmate het geboortegewicht en de zwangerschapsduur toeneemt, hoe groter de kans op een opname op een N*-dienst (Cammu et al., 2012).     Tabel 1: Evolutie van het percentage neonatale opnames in functie van geboortegewicht en zwangerschapsduur (Cammu et al. 2012)

2009

2010

2011

2012

500 – 999 g 1 000 – 1 499 g 1 500 – 2 499 g ≥ 2 500 g

N* 0,4 9,4 60,8 9,7

NIC 88,0 89,3 24,7 1,8

N* 0,9 9,0 59,4 9,8

NIC 84,6 89,7 24,8 1,8

N* 1,3 7,7 58,6 9,8

NIC 83,1 91,4 25,7 1,7

N* 0,5 5,5 57,1 9,8

NIC 82,6 93,1 26,9 1,8

< 28 w 28-31w 32 – 36 w ≥ 37 w

0,5 2,8 54,8 9,5

85,1 90,1 21,1 1,6

0,9 3,5 55,6 9,4

83,6 94,9 21,9 1,5

0,9 2,9 55,2 9,4

82,2 96,2 21,7 1,5

0,5 2,4 54,0 9,2

80,3 97,0 22,6 1,5

1.4.2 Dysmaturiteit   Een dysmatuur kind of Small for gestational age (SGA) is een kind waarbij het geboortegewicht niet overeenstemt met het aantal zwangerschapsweken. Het gewicht bevindt zich onder het tiende percentiel. Bijlage 1 toont een grafische voorstelling van het gewicht in overeenstemming met het aantal zwangerschapsweken. (Bindels & Kneepkens, 2007). Er zijn twee soorten, namelijk de symmetrisch en de asymmetrische dysmatuur. Typisch voor de eerste vorm is dat zowel het gewicht, de lengte als de schedelomtrek evenredig zijn. Alle parameters zijn laag waardoor het kind wel heel klein is, maar er geen tekenen van ondervoeding zijn. Bij de tweede vorm heeft het kind een laag geboortegewicht maar zijn de lengte en de schedelomtrek relatief normaal door intra-uteriene groei restrictie (IUGR) (Vanhole, 2007). De oorzaken van SGA zijn onder andere placenta insufficiëntie, congenitale infectie met het cytomegalovirus (CMV) of toxoplasmose, congenitale afwijkingen, stress, diabetes of roken en andere verslavingen tijdens de zwangerschap (Vanhole, 2007).

20  

  Mogelijke neonatale complicaties zijn hypoglykemie, hypothermie, polycythaemia, asfyxie, hyperbilirubinemie en infecties (Vanhole, 2007).    

1.4.3 Respiratoire dysfunctie

  De longen zijn een kwetsbaar punt bij neonaten. In 2012 zijn er 1 712 baby’s opgenomen op een neonatale afdeling omwille van een acute longziekte. Afbeelding 1 toont een overzicht van de verschillende acute longziekten bij neonaten (Cammu et al., 2012). Hyaliene membranenziekte of Infant Respiratory Distress Syndrome (IRDS) is de belangrijkste respiratoire aandoening bij prematuren (Devlieger, 2004). Transiënte tachypneu komt vaker voor bij kinderen geboren via sectio (Van den Brink et al., 2006).

1%   4%  

2%  

1%  

1%  

0%  

0%  

hyaliene  membranenziekte   transiënte  tachypnoe   postasfyctisch  longoedeem  

7%   39%  

8%  

37%  

andere   meconium  aspiratie   syndroom   pneumonie  verworven   pneumonie  congenitaal   inhalatiepneumonitis  

 

  Afbeelding 1: Overzicht van verschillende longaandoeningen op de neonatale zorgen in 2012 in Vlaanderen (eigen bewerking van Cammu et al., 2012)

Hyaliene membranenziekte Een foetus neemt in de baarmoeder zuurstof op via de navelstreng. Wanneer de romp van het kind langs het geboortekanaal passeert, persen de longen het vruchtwater uit en nemen ze zuurstof op. De longblaasjes, die zuurstof en koolstofdioxidegas (CO2) uitwisselen tussen de ingeademde lucht en het bloed, beginnen zich echter pas te ontwikkelen vanaf de tweeëntwintigste tot vierentwintigste zwangerschapsweek. Vanaf de drieëndertigste zwangerschapsweek is er een exponentiële toename van surfactant (Devlieger, 2004). Dit is een vloeistof die bestaat uit eiwitten en vetten en die zich aan de binnenkant van de longblaasjes situeert. Surfactant zorgt dat het longweefsel elastisch blijft en zich kan uitzetten. Door een tekort aan surfactant ontplooien de longen zich onvoldoende. Hierdoor nemen de longen te weinig zuurstof op en stoten ze te weinig CO2 uit waardoor het kind ademhalingsproblemen krijgt (Van den Brink et al., 2006). Een kind met IRDS vertoont kenmerken zoals cyanose, een versnelde of moeilijke ademhaling, neusvleugelen en kreunen (Van den Brink et al., 2006).

21  

  Wanneer een moeder dreigt vroegtijdig te bevallen, krijgt zij corticosteroïden om de longrijping te stimuleren. Omdat prematuren zelf te weinig surfactant aanmaken, krijgen ze dit via een endotracheale buis toegediend. Indien nodig krijgt het kind ook extra zuurstof met behulp van een neusbril, een Continious Positive Airway Pressure (CPAP) of een beademingstoestel dat de ademhaling gedeeltelijk of volledig overneemt. Bij langdurige kunstmatige beademing heeft het kind een verhoogde kans op bronchopulmonale dysplasie (BPD) (Devlieger, 2004).

Transiënte tachypneu   Transiënte tachypneu van de neonaat (TTN) of wet lung ontstaat door een vertraagde resorptie van het longvocht. Kinderen geboren via een keizersnede hebben een verhoogd risico op TTN, net zoals kinderen van diabetische moeders (Devlieger, 2009). Na de geboorte ademen de kinderen zeer snel en kreunen ze omdat de longen nog niet vochtvrij zijn. Meestal verdwijnt de versnelde ademhaling na een paar uur, maar soms hebben ze toch extra ademhalingsondersteuning nodig (Bindels & Kneepkens, 2007).

1.4.4 Keizersnede

  Soms kan of mag een vrouw niet vaginaal bevallen. De gynaecoloog beslist dan om een keizersnede of sectio uit te voeren. Hierbij komt het kind via de buikwand ter wereld. Er zijn twee soorten keizersneden (Prins et al., 2009). De eerste vorm is de electieve, primaire of geplande keizersnede waarbij de vrouw nog niet in arbeid is. De meest voorkomende redenen zijn malpositie van het kind zoals stuit- of aangezichtsligging, een placenta praevia of een te nauw geboortekanaal. De tweede vorm is de niet-electieve, niet-geplande of secundaire sectio. Pas tijdens de bevalling beslist de arts om een keizersnede uit te voeren, omdat de arbeid niet vordert, de bevalling vroeger start dan de geplande sectio of omdat het kind en/of de moeder in nood zijn (Prins et al., 2009). De moeder krijgt voor de operatie een ruggenprik of een algemene verdoving afhankelijk van de ernst en gezondheidstoestand van de moeder of het kind. Na de ruggenprik is enkel het onderlichaam van de moeder gevoelloos en beleeft ze de bevalling bewust mee. Bij een algemene verdoving is de moeder bewusteloos en krijgt ze haar kind pas na de operatie voor het eerst te zien. De ingreep duurt ongeveer 30 à 60 minuten (Keizersnede, 2012). In 2012 kwamen 19 % van de eenlingen en 58 % van de meerlingen via keizersnede ter wereld. De belangrijkste indicaties om een sectio caesarea uit te voeren waren toen liggingsafwijkingen (35,3 %), repeat-sectio (25,9 %), dystocie (24 %) en foetaal lijden (14,9 %) (Cammu et al.,2012). 22  

  Tabel 2 toont aan dat de voorbije tien jaar het percentage geplande sectio’s ongeveer stagneert in tegenstelling tot de secundaire sectio die verantwoordelijk zijn voor de toename van het aantal keizersneden (Cammu et al.,2012).   Tabel 2: Evolutie van de keizersnede bij alle verlossingen in percentage (Cammu et al., 2012)

2003 10,7 7,5 18,3

2004 10,8 7,4 18,3

2005 11,0 7,7 19,2

2006 11,2 8,0 19,2

2007 11,2 7,9 19,0

2008 11,2 8,2 19,5

2009 11,0 8,1 19,1

2010 10,9 8,5 19,4

2011 10,9 8,8 19,7

2012 10,9 8,8 19,7

Primair Secundair Totaal   In het jaarverslag van 2012 merkt het Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie (SPE) op dat een sectio de belangrijkste reden voor opname van een à term kind op een NIC of N*dienst was. Dit wijst op een oneigenlijk gebruik van hoog gespecialiseerde neonatale zorg (Cammu et al. 2012).

1.4.5 Stoornissen in het hart- en bloedvatenstelsel   Er kunnen zich tijdens de zwangerschap zowel bij de moeder als het kind stoornissen in de bloed- en hartcirculatie voordoen. Beiden hebben een invloed op het kind. Stoornissen bij de moeder   Ongeveer 10 tot 15 % van de zwangere vrouwen krijgt last van een hoge bloeddruk. De hypertensie is het gevolg van de zwangerschap. De vrouw ontwikkelt in de tweede helft van haar zwangerschap een diastolische bloeddruk of onderdruk van meer dan 90-95 mm/Hg. De hoge bloeddruk kan geleidelijk aan tot zeer plots ontstaan tijdens de zwangerschap, maar ook tijdens of na de bevalling. Er zijn verschillende vormen zoals pre-eclampsie, eclampsie en het HELLP-syndroom. De oorzaak en de mechanismen die ertoe leiden zijn onbekend. Vrouwen met hypertensie, diabetes mellitus en hart- en vaatziekten hebben een verhoogd risico (de Graaff & Dalen-van de Sluis, 2008). Een vrouw met pre-eclampsie heeft, naast een ernstige hypertensie met andere woorden een diastolische bloeddruk hoger dan 100 mm/Hg, ook proteïneverlies in de urine. Daarnaast kan ze ook klagen over vochtophoping in het gezicht; de handen en de voeten; ernstige hoofdpijn; visusstoornissen en epigastrische pijn. Wanneer er ook stuipen of convulsies optreden, heeft de vrouw een eclampsie (de Graaff & Dalen-van de Sluis, 2008). Het HELLP-syndroom uit zich in een combinatie van afbraak van rode bloedcellen, stoornissen in de leverfunctie en weinig bloedplaatjes. HELLP is een acroniem van Hemolysis, Elevated Liver enzymes en Low Platelets. De vrouw voelt zich erg ziek en klaagt over hevige hoofdpijn, bovenbuikpijn, misselijkheid en braken. Het kan tijdens de bevalling

23  

  zowel geleidelijk als plots ontstaan of zelfs twee tot drie dagen na de bevalling (Helppsyndroom, 2014). Afhankelijk van de vorm en de ernst van de klachten kunnen er zich complicaties voordoen bij zowel de moeder als het kind. In eerste instantie krijgt de moeder rust en een goede opvolging voorgeschreven. De arts controleert op geregelde tijdstippen de bloeddruk, het bloed, de urine en de placenta. Wanneer echter het leven van de moeder in gevaar is, beslist de gynaecoloog om de zwangerschap voortijdig te beëindigen met een keizersnede. Door het stopzetten van de zwangerschap stopt ook het HELLP-syndroom en de pre-eclampsie (Hellpsyndroom, 2014). Bij de foetus veroorzaakt de hoge bloeddruk een minder goede doorbloeding waardoor er te weinig voedingstoffen en/of zuurstof via de placenta naar de foetus gaan. Het kind heeft hierdoor een verhoogd risico op een groeiachterstand, een hersenbeschadiging en vroeggeboorte. In de meest ernstige gevallen leidt dit tot de dood (Hellp-syndroom, 2014). Stoornissen bij de neonaat   De bloedvaten in de longen zijn nauwelijks doorgankelijk omdat de longen van de foetus niet zijn ontplooid. Om de bloedstroom toch mogelijk te maken, zijn er in het foetushart twee structuren aanwezig. Het foramen ovale vormt een opening tussen de linker en rechter boezem en is slechts in een richting doorlaatbaar. De ductus arteriosus verbindt de aorta met de longslagader (Grégoire, 1997). L: foetale circulatie (2a) R: postnatale circulatie (2b) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

vena cava superior foramen ovale lever ductus venosus vena umbilicalis placenta arteria umbilicalis arteria iliaca interna arcus aortae ductus arteriosus truncus pulmonalis hartpunt aorta abdominalis vena cava inferior ligamentum teres afbinding ligamentum umbilicalis

  Afbeeldingen  2a  en  2b:  Foetale  circulatie  (Grégoire,  1997)  

24  

  De overdracht van zuurstof en voedingstoffen tussen de moeder en de foetus verloopt via de placenta. Afbeelding 2a toont de schematische voorstelling van de foetale circulatie (Grégoire, 1997). Bij een normale prenatale bloedsomloop vertrekken vanuit de placenta drie bloedvaten: - Een navelstrengader (vena umbilicalis) vervoert het zuurstof- en voedselrijk bloed van de placenta naar de foetus. - Twee navelstrengslagaders (arteriae umbilicales) vervoeren het zuurstof- en voedselarm bloed van de foetus naar de placenta (Bastiaanssen et al., 2007). De navelstrengader vervoert relatief zuurstofrijk bloed naar de lever en naar een deel langs de lever, door de ductus venosus. Dit bloedvat kan gezien worden als een kortsluiting tussen de navelstrengader met zuurstofrijk bloed en de onderste holle ader (vena cava inferior) met zuurstofarm bloed. Vanaf hier is het bloed gemengd. Het meest zuurstof- en voedingsrijke bloed komt vanuit de onderste holle ader in de rechterboezem terecht. Het grootste deel van dit bloed gaat door het foramen ovale naar de linkerboezem, om van daaruit door de linkerkamer naar de aorta te stromen. De aorta voorziet de lichaamscirculatie waarbij bloed naar het hart, de hersenen en de overige delen van het lichaam stroomt (Bastiaanssen et al., 2007; Grégoire, 1997). Het overgebleven bloed in de rechterboezem en het minder zuurstof- en voedingsrijke bloed uit de bovenste holle ader (vena cava superior), lopen via de rechterkamer naar de longslagader (arteria pulmonalis). Aangezien de longen nog niet als ademhalingsorgaan functioneren, gaat het bloed uit de longslagader via de ductus arteriosus naar de aorta. Hier mengt het bloed zich met bloed uit de linkerharthelft en loopt het door het foetuslichaam of naar de twee navelstrengslagaders, die terug naar het placentaire haarvatennetwerk lopen. Bij een foetushart pompen de beide harthelften bloed in de lichaamscirculatie. Ook is de bloeddruk, de contractiekracht en de dikte van de hartwand gelijk (Bastiaanssen et al., 2007; Grégoire, 1997). Afbeelding 2b toont de schematische voorstelling van de postnatale circulatie. De transitionele circulatie, de overgang van de foetale naar de postnatale circulatie, speelt zich af tijdens de eerste uren tot twee à drie dagen na de geboorte. Tijdens die periode sluiten de twee navelstrengslagaders, de navelstrengader, de ductus venosus, de ductus arteriosus en het foramen ovale. Wanneer een van de verbindingen niet sluit rond de geboorte, levert het problemen op voor het kind (Gewillig, 2004). De dienst neonatologie behandelt volgende aandoeningen: - coarctatie van de aorta; - open ductus Botalli; - ventrikel septum defect; - totaal atrioventriculair kanaal (septaal defect); - tetralogie van Fallot en transpositie van de grote arteries (Gewillig, 2004).

25  

 

1.4.6 Infectieus risico of bewezen infectie   Infecties kunnen zich tijdens verschillende momenten in de zwangerschap voordoen. Een congenitale infectie is een infectie die ontstaat tijdens de zwangerschap waarbij de microorganismen via de placenta de foetus bereiken (Bindels & Kneepkens, 2007). De gevolgen van een infectie hangen vooral af van het tijdstip van besmetting. Bij het begin van de zwangerschap kan dit een abortus of intra-uteriene vruchtdood veroorzaken. Daarnaast is er een risico op congenitale afwijkingen of vroeggeboorte. Enkele voorbeelden hiervan zijn besmetting met toxoplasmose, rubella, cytomegalovirus (CMV), herpes, Listeria en syfilis. In de peripartale periode kunnen infecties ontstaan als gevolg van chorioamnionitis of langdurig gebroken vliezen waardoor een opstijgende infectie de vruchtzak kan binnentreden. Wanneer de moeder draagster is van een bepaalde bacterie of virus kan zij die tijdens een vaginale bevalling doorgeven aan haar kind. Een voorbeeld hiervan is de groep B hemolytische streptokokken (GBS). Om die besmetting te voorkomen, neemt de gynaecoloog tussen de vijfendertigste en zevenendertigste zwangerschapsweek een rectovaginaal uitstrijkje. Wanneer de moeder draagster is, krijgt zij tijdens de bevalling penicilline toegediend om besmetting met haar kind te voorkomen (Bindels & Kneepkens, 2007). Ook tijdens de neonatale periode zijn neonaten, met in het bijzonder prematuren en dysmaturen, vatbaarder voor infecties. Ze zijn vaak gekoppeld aan infusen, katheters of drains waardoor ziektebronnen makkelijker het lichaam binnentreden. Hun afweersysteem is onvoldoende ontwikkeld wat hen vatbaarder maakt voor infecties (Neonatale sepsis, 2003). Om infecties te voorkomen, moeten zowel het personeel als de bezoekers op een neonatale afdeling zich houden aan strenge hygiënevoorschriften. Afbeelding 3 toont duidelijk aan dat een sepsis of bloedvergiftiging verantwoordelijk is voor de meeste infecties. Op de tweede plaatst komen veralgemeende infecties zonder duidelijke oorsprong (Cammu et al., 2012).  

Ernstige infectie

1%  

21%  

45%  

5%   4%   7%  

8%  

9%  

sepsis pneumonie enterocolitis andere locus urineweginfectie huidinfectie meningitis onbekend

  Afbeelding  3:  Overzicht  van  de  ernstige  infecties  bij  neonaten  in  Vlaanderen  in  2012                      (Eigen  bewerking  van  Cammu  et  al.,  2012)  

26  

  Het ziektebeeld van een bewezen sepsis toont symptomen zoals een veralgemeende infectie en een positief bloedbeeld. Toch kan een sepsis zich ook voordoen zonder echt duidelijke uiterlijke tekenen en zelfs de bloedresultaten kunnen volledig normaal zijn. Afhankelijk van wanneer de sepsis ontstaat zijn er twee vormen: de early en late onset sepsis. Een sepsis gaat vaak gepaard met een hersenvliesontsteking. Wanneer er een vermoeden is van infectie, krijgt het kind een intraveneus antibioticum (Bindels & Kneepkens, 2007; Neonatale sepsis, 2003).

1.4.7 Gastro-intestinale dysfynctie Tot het gastro-intestinaal systeem behoren de slokdarm, de maag, de dunne en dikke darm, de lever, de galblaas en de pancreas (Van den Brink et al., 2006). Als eerste zijn er een aantal congenitale afwijkingen zoals de atresie. Hierbij heeft er zich geen natuurlijke opening ontwikkeld. De aangeboren afsluiting kan voorkomen in de slokdarm, duodenum, dunne darm en de anus. Daarnaast kan er zich ook een ontwikkelingsstoornis voordoen in de buikwand. Bij een omphalocele puilt een deel van de abdominale organen uit de buikwand door de navelstreng en bij een gastroschisis puilen de organen uit naast de navelstreng, zonder bedekkend vlies. Die afwijkingen moeten altijd operatief worden gecorrigeerd (Devlieger, z.j.). Als tweede zijn er een aantal functionele afwijkingen. Het combineren van drinken, slikken en blijven ademen vraagt enige coördinatie die zich pas ontwikkelt vanaf 32 weken PML (Balemans, 2012). Te vroeggeboren kinderen krijgen daarom voeding via een maagsonde. Ook regurgitatie, gastro-oesofagale reflux en een vertraagde maaglediging komen vaak voor (Devlieger, z.j.). Als laatste is er de necrotiserende enterocolitis (NEC), een verworven aandoening. Door een verminderde doorbloeding in de darm, ontsteekt de darm en raakt de darmwand beschadigd. Hierdoor kunnen de bacteriën, die zich normaal in de darm bevinden, zich verspreiden in de buikwand en een buikvliesontsteking of sepsis veroorzaken. Er zijn drie stadia namelijk de pre-NEC, de NEC en de verwikkelde NEC. De behandeling bestaat uit triple antibioticatherapie en het staken van enterale voeding. Wanneer dit echter onvoldoende helpt, moet de chirurg het necrotische darmgedeelte wegsnijden (Devlieger, z.j.).    

1.4.8 Neonatale icterus Neonatale geelzucht komt zowel voor bij à terme als bij preterme kinderen. Ongeveer de helft van de pasgeborenen krijgt in de eerste weken na de geboorte een hyperbilirubinemie waarvan 15 % een icterus neonatorum (Semmekrot, 2006). In de baarmoeder heeft de foetus extra rode bloedcellen nodig voor het zuurstoftransport. Na de geboorte zijn die extra bloedcellen niet meer nodig en breekt het lichaam ze af. Hierdoor komt er een geelgekleurd restproduct, bilirubine vrij. De lever neemt de bilirubine op en 27  

  vormt het om, waarna het via de gal en de darmen het lichaam verlaat. Doordat de immaturiteit van de lever , breekt de bilirubine onvoldoende af. Hierdoor ontstaat een opstapeling van bilirubine in het bloed waardoor de huid en het oogwit geelkleuren. Naast de uiterlijke kenmerken drinkt het kind moeilijk en is het suffer (van de Griendt, Kamerbeek & Kneepkens, 2006). Als behandeling krijgen de kinderen fototherapie. Het licht heeft een golflengte tussen 390 en 520 nanometer en breekt de bilirubine af in wateroplosbare producten die het kind met de gal en urine uitscheidt. Onbehandelde icterus kan leiden tot kernicterus met ernstige neurologische schade tot gevolg (Semmekrot, 2001).  

1.4.9 Metabole aandoeningen

  Een hypoglykemie en een hypocalciëmie zijn twee metabole dysfuncties die zowel bij preterme als à terme kinderen voorkomen

Hypoglykemie   Een hypoglykemie is een bloedsuikerwaarde lager is dan 2,60 mmol/l. Hypoglykemie bij de neonaat kan het gevolg zijn van zwangerschapsdiabetes bij de moeder. Ook stress bij de geboorte en hypothermie kunnen een te lage bloedsuikerspiegel veroorzaken (Bindels & Kneepkens, 2007). Zwangerschapsdiabetes heeft een incidentie van 1 tot 14 %. De zwangere vrouw ontwikkelt een hyperglykemie vanaf de twintigste zwangerschapsweek door hormonale veranderingen tijdens de zwangerschap. Het lichaam van de vrouw wordt in zeker mate ongevoelig voor insuline waardoor de bloedsuikerspiegel kan stijgen. Meestal verdwijnt de insulineresistentie enkele dagen na de bevalling. Een goede controle en behandeling van de bloedsuikerspiegel tijdens de zwangerschap is uiterst belangrijk (Zwangerschapsdiabetes, 2013). Elke vrouw zou daarom tussen de vierentwintigste en achtentwintigste zwangerschapsweek een Challengetest of 0’Sullivan moeten laten afnemen. Wanneer het glucosegehalte in het bloed hoger is dan 7,77 mmol/l, is er een bijkomende test, een orale glucosetolerantietest (OGTT) nodig. Wanneer de waarden opnieuw te hoog zijn, heeft de moeder zwangerschapsdiabetes (Zwangerschapsdiabetes, 2013). Wanneer de moeder zich niet goed laat opvolgen, zijn er zowel risico’s voor haarzelf als haar kind. Zij heeft kans op een te grote hoeveelheid vruchtwater, complicaties tijdens de bevalling en een urineweginfecties. Haar kind heeft een verhoogd risico op macrosomie, neonatale hypoglykemie en geelzucht. Op lange termijn hebben zowel de moeder als het kind een verhoogde kans om later diabetes type 2 te ontwikkelen (Zwangerschapsdiabetes, 2013).

28  

  Van zodra een kind geboren is, valt de toevoer van glucose weg. Het kind moet vanaf nu zelf instaan voor zijn glucoseopname. Daarom is het belangrijk om zo snel mogelijk na de geboorte te starten met enterale voeding, bij voorkeur afgekolfde moedermelk al dan niet aangevuld met kunstvoeding. Indien nodig krijgt het kind extra calorieën via perifeer infuus of katheter. Een langdurige en ernstige hypoglykemie met een bloedsuikerspiegel lager dan 2,0 mmol/l kan leiden tot ernstige neurologische schade (Van den Brink et al., 2006). Hypocalciëmie   Een hypocalciëmie komt vooral voor bij prematuren en neonaten met een laag geboortegewicht omdat hun bijschildklieren onvoldoende werken. Een te lage concentratie calcium in het bloed kan symptomen geven als prikkelbaarheid, futloosheid, convulsies en tremors. Afhankelijk van de ernst krijgt het kind peroraal of intraveneus calciumgluconaat toegediend (Naulaert, z.j.).

1.4.10 Neurologische stoornissen

  In het laatste zwangerschapstrimester verandert er veel in de ontwikkeling van de hersenen. De hersenen zijn zeer gevoelig aan zuurstof- en bloedstroomveranderingen. Een zuurstoftekort tijdens de zwangerschap of rond de bevalling kan leiden tot een perinatale asfyxie. Een sterke bloeddrukdaling of een schommeling in de bloeddruk kan resulteren in een intracraniële bloeding of een periventriculaire leukomalcie (Lagae, 2004). Perinatale asfyxie   Perinatale asfyxie komt vooral voor bij preterme kinderen. De oorzaak ligt bij een zuurstofgebrek tijdens de geboorte door een verminderde bloedstroom van de placenta. Een aantal mogelijke oorzaken hiervan zijn placentaloslating, uterusruptuur, navelstrengomstrengeling en infecties. Alle organen hebben zuurstof nodig om te functioneren. Toch heeft het ene orgaan meer zuurstof nodig dan het andere. Vooral de hersenen, lever en nieren zijn zeer gevoelig aan zuurstoftekort. Een langdurige onderbreking van de cerebrale en systemische doorbloeding bij de foetus kan leiden tot een neonataal multi-orgaanfalen met mogelijke neurologische restletsels (Van den Brink et al., 2006). De eerste hersencellen die lijden onder het zuurstoftekort zijn de basale kernen. Bij beschadiging ondervindt het kind problemen met zijn motoriek maar zal het zich verder normaal ontwikkelen. Wanneer ook de hersenschors aangetast is, zal er naast een bewegingsstoornis ook een cognitieve dysfunctie ontstaan. Bij ernstige aantasting van de hersenstam, krijgt het kind problemen met ademen, zuigen en slikken. Een zuurstoftekort in de lever kan leiden tot een afwijking in de bloedstolling. Wanneer de nieren zijn aangetast, plast het kind minder waardoor de schadelijke stoffen zich in het lichaam opstapelen (Lagae, 2004). 29  

  De gevolgen van een asfyxie zijn niet te genezen maar toch is er een vrij recente behandeling die de gevolgen van zuurstoftekort beperkt, namelijk de systemische hypothermie. Onmiddellijk na de geboorte wordt het kind gedurende 72 uur onderkoeld tot een rectale temperatuur van 33,5° C. In het AZ Sint-Jan in Brugge passen ze die techniek sinds 2010 toe. Door de tijdelijke onderkoeling heeft het lichaam minder zuurstof en energie nodig. De koeling heeft een gunstig effect op de hersenschade en de neurologische functies. Aan de techniek zijn een aantal toepassingsvoorwaarden gekoppeld zoals een PML hoger of gelijk aan 36 weken, de behandeling moet binnen de zes uur postpartum starten, het navelstrengbloed moet een pH-waarde lager dan zeven hebben en er moeten aanwijzingen zijn van een ernstige klinische hersenaandoening. Na de afkoelingsperiode worden de kinderen geleidelijk aan weer opgewarmd. Gezien het klein therapeutisch venster is het van belang dat de hoogrisicobaby’s zo snel mogelijk worden geïdentificeerd en doorverwezen naar een perinataal centrum. Artsen proberen nu de techniek van de hypothermie te optimaliseren in combinatie met medicatie die snel door de hersenbarrière passeert (Cornette, 2013). Kinderen met ernstige perinatale asfyxie kunnen in hun latere leven problemen ontwikkelen zoals cerebrale parese, dystonie, epilepsie, gedragsproblemen en ontwikkelingsachterstand (Van den Brink, 2006).   Hersenbloeding en periventriculaire leukomalacie   Rond de zestiende dag van de zwangerschap beginnen de hersenen zich te ontwikkelen. Rond de eenentwintigste dag vormt zich de neurale buis waaruit later de hersenen, de schedel en het ruggenmerg ontstaan. In de kiemlaag van de hersenen bevindt zich een kluwen van bloedvaten, de germinale matrix. Tussen de achtste en achtentwintigste zwangerschapsweek ontstaan vanuit die matrix de zenuw- en steuncellen. Naarmate de geboorte nadert, degenereert de germinale matrix. Bij te vroeg geboren kinderen zijn die fragiele bloedvaten nog aanwezig waardoor zij vatbaarder zijn voor intracraniële bloedingen. Er zijn verschillende graden. Een bloeding graad I beperkt zich tot de kiemlaag, rond de ventrikels met weinig restletsel. Een graad IV is een bloeding met uitbreiding tot het hersenweefsel met ernstige gevolgen (van Wezel-Meijler, z.j.; Lagae, 2004). Door een te lage bloedstroom naar de hersenen kan er een zuurstoftekort ontstaan. Hierdoor geraakt het hersenweefsel beschadigd waardoor er een periventriculaire leukomalacie ontstaat. Letterlijk betekent dit zacht worden rond de ventrikels. De toestand is onomkeerbaar en leidt tot spasticiteit, motorische ontwikkelingsproblemen en blindheid (van Wezel-Meijler, z.j.). Een schedelechografie en MRI tonen de hersenbeschadiging aan. De gevolgen van een bloeding zijn niet altijd onmiddellijk duidelijk en kunnen pas na enkele maanden tot uiting komen (van Wezel-Meijler, z.j.).

30  

 

1.4.11 Aangeboren majeure misvormingen   In 2012 werden 717 kinderen met een majeure misvorming geboren, dit is 1 % van alle geboorten dat jaar. Eén kind kan meerdere misvormingen hebben. De meest voorkomende afwijkingen zijn: - ventrikel septum defect (VSD); - gespleten lip of gespleten verhemelte; - andere hartafwijkingen; - hypospadie; - trisomie 21; - transpositie van de grote vaten; - onvolledige ontwikkeling van de ledematen; - afwijkingen aan de longen; - obstructie nierbekken en urineleider; - congenitale hydrocefalie (Cammu et al. 2012). Een prenatale screening berekent de kans dat het kind een aangeboren afwijking heeft. De test spoort chromosomale aandoeningen zoals trisomie 21 en spina bifida op. Wanneer de moeder negen à dertien weken zwanger is, laat ze een bloedafname uitvoeren in combinatie met een echografie die de nekplooi meet. Het onderzoek houdt geen risico in voor de zwangerschap. Het is echter een kansberekening en geeft geen uitsluitsel. Het resultaat toont aan hoe groot de kans is dat het kind een bepaalde afwijking zal hebben. De kans op afwijkingen kan laag zijn, maar het kind kan toch een afwijking hebben. Anderzijds kan het cijfer hoog zijn en kan het kind perfect gezond zijn (Van Schoubrouck, 2004). Sinds 2013 is er ook de niet-invasieve prenatale test (NIPT) om het verhoogd risico op trisomie 13,18 of 21 op te sporen. In het labo selecteren ze de foetale cellen uit het moederlijk bloed. Die cellen geven DNA-informatie over het ongeboren kind (Downsyndroom, 2014). Wanneer de prenatale screeningstesten een verhoogd risico aangeven, dan hebben de ouders de keuze om prenatale diagnosetesten te laten uitvoeren zoals diagnostische echografie, echogeleide puncties en foetale NMR (Van Schoubrouck, 2004). Ouders met een hoog risico op een erfelijke afwijking zoals mucoviscidose of de ziekte van Huntington kunnen een pre-implantatie genetische diagnose (PDG) laten uitvoeren. Het onderzoek kan enkel na in vitro fertilisatie. De laborant bevrucht de eicellen met een spermacel. Na drie dagen neemt ze uit het embryo twee cellen en onderzoekt die op genetische afwijkingen. Op dag vijf is het resultaat gekend en kunnen er een of twee embryo’s in de baarmoeder worden geplaatst. Het onderzoek heeft ook nadelen. De biopsie kan een perfect normale embryo vernietigen en ook zijn nog niet alle afwijkingen traceerbaar (Genetisch onderzoek, z.j.)

31  

  Kinderen met aangeboren afwijkingen vormen een belangrijke groep binnen de neonatologie. De consequenties voor de kinderen, hun ouders en de verdere familie is vaak drastisch en vraagt een goede en multidisciplinaire aanpak (Van Schoubrouck, 2004).    

1.4.12 Neonataal abstinentiesyndroom

  Druggebruik tijdens de zwangerschap kan leiden tot rechtstreekse toxische of teratogene effecten op de foetus of tot het neonataal abstinentiesyndroom (NAS) (Smets, 2005). Bij drugmisbruik gaat het vooral over verslaving aan cannabis, cocaïne, heroïne, methadon, amfetaminen en XTC. Bij een gekende of vermoedelijke verslaving worden de kinderen onmiddellijk na de bevalling op de neonatale afdeling opgenomen. De urine, het bloed en het vruchtwater worden in het labo gecontroleerd op toxische stoffen. Op de afdeling observeert de verpleegkundige het kind van dichtbij. Hierbij let ze op stoornissen in het centraal zenuwstelsel, de stofwisseling, de ademhaling en het gastro-intestinaal stelsel en noteert ze de symptomen in de Finnegan-scorelijst. Wanneer de Finnegan-score drie keer na elkaar hoger is dan 8 heeft het kind ontwenningsverschijnselen. Typische kenmerken van NAS zijn beven, motorische onrust, een gestoord slaappatroon, een verhoogde spiertonus en motorische onrust, braken, regurgitatie, diarree, tachypneu, krabben, transpireren, niezen en verstopte neus. De ernst van het syndroom is afhankelijk van het soort drug, de dosis en het tijdstip waarop de drug werd genomen. Tabel 3 geeft een overzicht van het beleid bij neonaten met een drugsverslaafde moeder. Op basis van de laboresultaten en de observatie krijgt het kind medicatie of bijkomende onderzoeken. Wanneer de moeder echter haar misbruik volledig verzwijgt kan men enkel op basis van het klinisch beeld van de neonaat tot een diagnose komen (Smets, 2005). Tabel  3  Richtlijnen  voor  het  beleid  bij  neonaten  van  een  druggebruikster  (Smets,  2005).  

Blootstelling

Observatie

Medicatie

Onderzoeken

Borstvoeding

Cannabis/Hasj/

1 week

Fenobarbital

Polysomnografie

Ja

4 dagen

Neurotoxisch:

APO placenta;

Nee

Fenobarbital

echografie hersenen + abdomen;

Marihuana Cocaïne

EEG; polysomnografie; centrum ontwikkelingsstoornissen (bij microcefalie)

XTC Heroïne, andere

Geen

Zeer zelden en

Bij herhaalde blootstelling: ECG;

Ja

licht: Fenobarbital

radiografie totaal skelet

1 week

Morfine

Polysomnografie

Nee

Geen

Geen

Radiografie skelet, oftalmologisch

Nee

opiaten LSD

onderzoek

Methadon

1 week

Morfine

Geen

Ja

32  

 

1.4.13 Meerlingzwangerschappen

aantal  in  %  

  In 2012 werden 1 194 tweelingen en 13 drielingen geboren. Afbeelding 4 toont aan dat het geboortegewicht bij meerlingen een stuk lager is dan bij eenlingen. 55,6 % van de meerlingen wegen minder dan 2 500 gram ten opzicht van 5 % van de eenlingen. Enerzijds is de zwangerschapsduur bij meerlingzwangerschappen korter, ook is er een grotere kans op groeivertraging. Ook de wijze van verlossing verschilt tussen een- en meerlingen. In 2012 werd 19 % van de eenlingen en 58 % van alle meerlingen per sectio verlost (Cammu et al.,2012). 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0%

eenlingen   meerlingen   ≥ 4 500 g

4 000 - 4 499

3 500 - 3 999 g

3 000 - 3499 g

2 500 - 2 999

2 000 - 2 499

1 500 - 1 999 g

1 000 - 1 499 g

500 - 900 g

geboortegewicht  

  Afbeelding  4:  Vergelijking  van  het  geboortegewicht  bij  eenlingen  en  meerlingen  (Eigen   bewerking  van  Cammu  et  al.,2012)  

   

1.5

Verblijfsduur op de neonatale afdeling

  Kinderen die minimum 2,5 kilogram wegen bij de geboorte verblijven gemiddeld 5,7 dagen op de neonatale afdeling. Voor te vroeggeboren kinderen of kinderen met een te laag geboortegewicht komt het aantal dagen gemiddeld overeen met het bereiken van de à terme leeftijd (Cammu et al., 2012).

33  

  Tabel 4 toont de evolutie van de gemiddelde verblijfsduur in dagen op neonatale afdeling. In de tabel zijn enkel de kinderen opgenomen waarvan de ontslagdatum gekend is. Hoe lager het geboortegewicht en hoe korter de zwangerschapsduur, hoe meer ligdagen (Cammu et al. 2012).

Geboortegewicht (gram) 500 – 999 g 1 000 – 1 499 g 1 500 – 2 499 g ≥ 2500 g Zwangerschapsduur (weken) < 28 w 28 – 31 w 32 – 36 w ≥ 37 w

2009

2010

2011

2012

78,1 43,1 18,0 5,7

78,9 44,0 17,4 5,7

78,2 44,8 17,3 5,8

77,3 44,4 17,5 5,7

82,8 42,3 16,3 5,8

81,2 42,9 15,4 5,9

80,6 42,1 15,4 6,1

84,0 80,0 15,0 5,9

Tabel 4: Evolutie van de gemiddelde verblijfsduur in dagen (Cammu et al., 2012)

   

1.6  

Gevolgen

1.6.1 Voor het kind

  Een verblijf in een neonatale eenheid gaat voor de neonaat vaak gepaard met enorm veel extra prikkels zoals pijn, geluid, licht. Tijdens de medisch en verpleegkundige activiteiten ondervinden de kinderen stress door het veelvuldig aanraken en manipuleren. Dit uit zich vooral in veranderingen in de ademhaling, bloeddruk en hartfrequentie. In de jaren ‘80 ontwikkelde Heidelise Als, een Amerikaanse professor in de psychologie, het Newborn Individualized Developmental Care and Assessment Program (NIDCAP). Dit wereldwijd gebruikt programma, berust op het systematisch observeren van de neonaat waarbij de verzorging aangepast wordt aan het gedrag van het kind (Ontwikkelingsgerichte zorg, 2011). De ontwikkelingsgerichte zorg tracht elk ontwikkelingsaspect van het kind te optimaliseren en verkleint de nadelige gevolgen van premature geboorten. Het betrekken van de ouders in de zorg maakt een belangrijk deel uit van die aanpak (Waterschoot, z.j.). Daarnaast zijn er nog enkele voorbeelden van mogelijke ontwikkelingsgerichte zorg: - vermijden van te veel licht en geluid; - ‘nesting’; - kangoeroemethode; - zoveel mogelijk het waak- en slaapritme van het kind respecteren; - pijn objectief beoordelen op basis van een pijnscoretabel; - aandacht voor individuele noden en ontwikkelingsfase van elk kind (Dejonghe & Tison, z.j.). 34  

  Wanneer de kinderen de neonatale eenheid verlaten is er nog steeds opvolging nodig. Veel hangt natuurlijk af van de reden en ernst van de opname. In maart 2012 keurde de Kamer het voorstel van resolutie goed, betreffende het verbeteren van de bescherming en opvolging van premature kinderen. Het voorstel vraagt onder andere dat de kinderen en hun ouders zo goed mogelijk opgevolgd worden door verschillende medische diensten. Daarnaast is er een jaarlijks budget voorzien van twee miljoen euro voor de NICU’s zodat ze voor een correcte follow-up kunnen zorgen (Voorstel van Resolutie, 2012, 29 maart). Een langdurige opvolging is echt noodzakelijk. Een studie in 1983 van de Nederlandse professor dokter Pauline Verloove-Vanhorinck volgde 13 000 couveusekinderen voor het Project on Preterm and Small for Gestational Age Infants (POPS). Het project toonde aan dat couveusekinderen meer problemen hebben op school en ook gedragsproblemen vertoonden, zelf als hun eerste levensjaren probleemloos waren. In vergelijking met leeftijdsgenootjes hebben ze meer beperkingen en gedragsproblemen. Daardoor volgen ze veel vaker speciaal onderwijs. Het is dan ook belangrijk dat er een goede begeleiding is door een multidisciplinair team en in samenspraak met de behandelende arts. Niet alleen moet er aandacht zijn voor de medische aandoeningen daarnaast is een verdere controle van de motorische en verstandelijke ontwikkeling van de kinderen noodzakelijk. Het team volgt de kinderen op de leeftijd van 4, 12, 24 en 48 maanden en op de leeftijd van 5 jaar ( Cornette, 2012;Köhler, z.j.).

1.6.2 Voor de ouders   Een opname in de neonatale eenheid kan voor de ouders een traumatische ervaring zijn. Ze moeten de zorg van hun kind overgeven aan het medisch personeel. Gevoelens van angst, schuld, ontgoocheling, kwaadheid en jaloezie kunnen de kop op steken, niet alleen tijdens maar ook na de opname. Verschillende onderzoeken tonen aan dat ouders van een preterm kind een verhoogd risico lopen op acute en posttraumatische stressstoornissen evenals op depressie (Luyten et al, 2009). Het vraagt van de zorgverstrekkers een inspanning om de ouders te betrekken bij de verzorging van hun kind. Een open, eerlijke en duidelijke communicatie tussen de ouders en de zorgverleners is zeer belangrijk. Ouders hebben nood aan informatie. Het is belangrijk dat de zorgverleners objectief blijven en hun eigen mening voor zich houden. Tegenstrijdige informatie leidt tot gefrustreerde ouders (Waterschoot, z.j.).

1.6.3 Voor de samenleving Op 17 november 2009 organiseerden de European Foundation for the Care of Newborn Infants (EFCNI) en hun 17 Europese partnerorganisaties de eerste wereld prematuren dag. Veel mensen beseffen niet wat de impact is van een te vroeggeboren kind; niet alleen voor het kind maar ook voor het gezin en de maatschappij. Op 17 november 2012 overhandigde de Vlaamse Vereniging voor Ouders van Couveusekinderen (VVOC) een engagements35  

  verklaring (bijlage 2) aan Minister Onkelinx. De verklaring vraagt aan de beleidsvoerders om een betere preventie en sensibilisering over prematuriteit, een goede nationale registratie van alle couveusekinderen, psychologische begeleiding van de gezinnen en opvolging van de kinderen. De ziekenhuizen krijgen de opdracht om het bezoekrecht van de ouders de klok rond toe te staan, de continuïteit van de ouderrechten te verzekeren en informatie en ondersteuning te bieden tijdens de opname en na het ontslag (Engagementsverklaring, 2012).

36  

 

Hoofdstuk 2

Vergelijkende studie van de MMA op de dienst neonatologie in Vlaanderen

   

2.1

Beschrijving

2.2

Doel

  Als eerste praktisch onderdeel van de bachelorproef werk ik een vergelijkende studie uit over de neonatale afdelingen in Vlaanderen. Ik onderzoek waar er een MMA werkt en wat haar functie is binnen de dienst. Daarnaast vergelijk ik ook de afdeling in az groeninge Kortrijk met andere N*-afdelingen in Vlaanderen.

  Dit deel van de bachelorproef heeft als doel de neonatale diensten in kaart te brengen waar een MMA werkt en te onderzoeken wat de meerwaarde van een MMA is waarbij ik de vergelijking maak met de afdeling in az groeninge. Dit onderzoek kan interessant en relevant zijn voor zowel az groeninge als voor andere ziekenhuizen waar nog geen MMA op de neonatale afdeling werkt.    

2.3

Onderzoeksmethode

  Ik verstuurde een enquête (bijlage 3) met acht korte en open vragen naar 65 neonatale afdelingen in Vlaanderen op basis van de ziekenhuislijst van de federale overheidsdienst (Gezondheidszorginstelling, 2014). In de vragenlijst vroeg ik informatie over de afdeling zelf, of er een MMA op de dienst werkt en wat haar takkenpakket was. Bij de start van mijn onderzoek, wist ik dat er een MMA in het AZ Sint-Jan in Brugge werkte. Dit interview heb ik persoonlijk afgenomen in het ziekenhuis in Brugge. Ik heb enkel de gegevens verwerkt van de ziekenhuizen die reageerden op mijn enquête. Hierdoor weet ik niet of er naast die ziekenhuizen nog neonatale afdelingen zijn waar een MMA werkt.

2.4

Vergelijkende studie

  In totaal reageerden 39 neonatale afdelingen op de enquête. Bijlage 4 toont een overzicht van de ziekenhuizen die reageerden .Twee reacties waren onvolledig en werden niet meegerekend in mijn resultaten. Het Universitair Ziekenhuis in Antwerpen wenste niet mee te werken. Van de 37 kwaliteitsvolle enquêtes waren er 34 N* afdelingen en 3 NICU’s. 37  

 

2.4.1 De neonatale afdelingen zonder MMA De neonatale afdelingen waar geen MMA werkt, waren allemaal N*-afdelingen. Er zijn ook geen toekomstplannen om een MMA in dienst te nemen. Zeventien van hen gaf een of meerdere redenen op. Veertien keer was de reden budgettair. Het Imelda ziekenhuis in Bonheiden gaf als reden op dat een MMA op de dienst ten koste zou gaan van twee verpleegkundigen. Daarnaast waren er acht afdelingen die zichzelf te klein vonden voor een MMA en drie afdelingen hadden geen nood aan administratieve ondersteuning. Een afdeling vermeldde dat de verpleegkundigen ook de administratie deden ondanks de hoge werkdruk. In az groeninge werkt ook geen MMA op de neonatale afdeling. De afdeling heeft een capaciteit van twintig bedden. In vergelijking met de andere Vlaamse N*-afdelingen zijn er slechts twee met ongeveer dezelfde bezetting, namelijk het Jessa ziekenhuis in Hasselt met tweeëntwintig bedden, het Jan Yperman ziekenhuis in Ieper met achttien bedden. Het Jessa ziekenhuis in Hasselt en het Heilig Hart ziekenhuis in Mol met maar drie couveuses zijn de enige twee ziekenhuizen die dezelfde medische zorgen toedienen zoals de N*-afdeling in az groeninge namelijk basiszorgen, voeding, intraveneuze therapie, CPAP, zuurstoftherapie en katheters.

2.4.2 De neonatale afdelingen met MMA Op drie NICU’s namelijk het AZ Sint-Jan in Brugge, het Universitair Ziekenhuis in Gent en het ZNA Middelheim in Antwerpen werkt wel een MMA. ZNA Middelheim in Antwerpen   De neonatale dienst beschikt over vijftien intensieve bedden en zes niet-intensieve bedden. De MMA is afgestudeerd als Master in Management en Beleid van de Gezondheidszorg en werkt 28,5 uur per week. Ze werkt vooral als administratieve ondersteuning van de hoofdverpleegkundige en het personeel. Ze heeft verschillende administratieve taken zoals: - archivering; - attesten en onkostennota’s opmaken; - bestellingen plaatsen; - vormingsattesten en verlofbrieven bijhouden; - opmaken van onkostennota’s, presentaties en vergaderverslagen.

38  

  Daarnaast is ze het eerste aanspreekpunt bij problemen in verband met loon, uren, materiaal en foute bestellingen. De extra administratieve ondersteuning van het personeel is voor haar een voordeel. Nadelen kan ze niet benoemen. UZ in Gent   De MMA in het UZ van Gent heeft een A1 diploma Medisch Secretariaat – Graduaat Administratie (vroegere Bestuurswetenschappen). Zij heeft niet opgegeven hoeveel uren ze werkt. Haar taken bestaan uit de administratieve ondersteuning van het diensthoofd en de artsen. Ze is verantwoordelijk voor: - agendabeheer van de artsen; - tarifering; - briefwisseling naar patiënten en artsen in perifere ziekenhuizen; - onthaal van vertegenwoordigers en andere artsen; - organisatie van congressen, symposia en vergaderingen; - en notuleren. Volgens haar zorgt de MMA voor een zeker niveau op de afdeling, de talenkennis en de kennis van de medische terminologie benoemt ze ook als voordelen. Ze vindt dat er geen nadelen zijn maar merkt op dat het beroep van een MMA juridisch beschermd zou moeten worden. Ze vindt het jammer dat er nu verpleegkundigen, kinderverzorgsters of mensen met een diploma middelbaar onderwijs kunnen starten als secretaresse in het ziekenhuis. AZ Sint-Jan in Brugge   Mevrouw Melanie Vervaecke is de MMA van het AZ Sint-Jan in Brugge. Ze heeft een Bachelor Office Management afstudeerrichting medical management assistant. Ze is een oudstudent van Howest campus Brugge. Ze werkt voltijds op de afdeling samen met een collega. Haar collega werkt deeltijds op de neonatale afdeling en deeltijds voor het Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen (COS) die de follow-up doet van ex-prematuren. Tijdens de voormiddag werkt haar collega aan het onthaal terwijl mevrouw Vervaecke op de afdeling zelf werkt, in de namiddag onthaalt mevrouw Vervaecke de patiënten en hun ouders. Dagelijks staat zij in voor: - onthaal van patiënten; - interne en externe telefonie; - postbehandeling zowel brieven als e-mails; - planning van de vier dokter neonatologen; - in- en uitschrijven van patiënten; - administratieve ondersteuning bij een terugtransport; - controleren van verslagen en lay-out aanpassen; - lijsten bijhouden van alle verstrekte zorgen om later de facturatie correct in te geven. 39  

  Een keer per week geeft ze de digitale groeicurves in, controleert en bestelt ze kantoorbenodigdheden en verschillende medische formulieren. Een keer per maand maakt ze facturen op en klasseert ze de dossiers. Jaarlijks zijn er een aantal congressen, mini-symposia en een opleiding ‘neonatale stabilisatie’ in samenwerking met az groeninge. Hiervoor verstuurt ze uitnodigingen, houdt de aanwezigheidslijsten bij, controleert de betaling en zorgt ze voor informatiebrochures voor iedere deelnemer. Mevrouw Vervaecke vindt het grote voordeel van een MMA de administratieve ondersteuning van de dokters. Daar is ook een nadeel aan verbonden. Wanneer zij niet aanwezig is blijven de taken liggen en heeft ze een aantal dagen nodig om alles terug perfect in orde te krijgen.

2.5

Besluit van de vergelijkende studie

  Enkel het Jessa ziekenhuis in Hasselt is vergelijkbaar met de neonatale afdeling in az groeninge. Net zoals bij alle N*-afdelingen werkt ook daar geen MMA. Enkel op de drie NICU’s werkt een MMA die vooral ondersteunend werkt voor de artsen.    

40  

 

Hoofdstuk 3

Analyse van de neonatale afdeling in az groeninge

   

3.1

Beschrijving

  Als tweede praktisch onderdeel van de bachelorproef bestudeer ik de neonatale afdeling in az groeninge. Ik geef een overzicht van de taken van de dokter en de (hoofd)verpleegkundige van de afdeling, ik analyseer de knelpunten op de dienst en zoek een oplossing op basis van de vaardigheden van de MMA.  

3.2

Doel

3.3

Onderzoeksmethode

  De voorbije jaren stijgt de werkdruk op de verpleegafdelingen. Dit is op de neonatale afdeling niet anders. Verpleegkundigen moeten zich permanent bijscholen om op de hoogte te blijven van nieuwe technieken. Patiënten krijgen intensieve begeleiding. De ouderparticipatie is niet meer weg te denken. Naast de verschillende medische en zorgverstrekkende taken is er ook een groot deel administratie. Zowel voor artsen, hoofdverpleegkundigen als verpleegkundigen zorgt dit voor extra werk (Cornette, 2013).   Het doel van dit onderzoek is om na te gaan of een MMA ondersteuning kan bieden aan de dienst. Welke taken kan een MMA overnemen en wat zijn de voor- en nadelen voor de dienst?       Ik zocht contactpersonen binnen de afdeling: de dokter neonatoloog, de hoofdverpleegkundige en een verpleegkundige. Daarnaast sprak ik ook een aantal medewerkers buiten de afdeling aan zoals de medisch secretaresse van het secretariaat kindergeneeskunde, de procesbegeleider kwaliteitszorg en de zorgmanager moeder en kind in az groeninge. De informatie heb ik verkregen via persoonlijke communicatie. Oorspronkelijk had ik het idee om een verpleegkundige van de N*-afdeling in az groeninge een dag te volgen om een duidelijk beeld te krijgen van de medische en administratieve taken. Op dit ogenblik zijn er plannen voor een reorganisatie van het verplegend personeel binnen de dienst. Dit ligt zeer gevoelig waardoor het niet mogelijk was om dit onderzoek uit te voeren.

41  

 

3.4

Analyse

  Afdeling   Voor 2010 waren er twee N*-afdelingen in az groeninge. Ze bevonden zich in het OnzeLieve-Vrouw-Hospitaal aan de Reepkaai en het Sint-Niklaasziekenhuis aan de Houtmarkt. In 2010 zijn de twee afdelingen samengesmolten tot een N*-afdeling die zich nu situeert in campus kennedylaan. De afdeling is een autonome eenheid en vormt een cluster1 met de diensten materniteit en kindergeneeskunde. De afdeling bestaat uit een centrale gang met drie van elkaar gescheiden verblijfzalen. Bijlage vijf toont een schematische voorstelling van de dienst. Als bezoeker kom je de afdeling alleen binnen na een aanmelding via de parlofoon. Wanneer je toestemming krijgt, kom je in een sas terecht. De hygiënevoorschriften zijn duidelijk zichtbaar voor iedere bezoeker. Je trekt een speciale schort aan en wast en ontsmet je handen alvorens de afdeling te betreden. Ouders mogen ongelimiteerd hun kind bezoeken. Iedere dag zijn er twee bezoekmomenten van 15.30 tot 16.00 uur en van 19.00 tot 19.30 uur. De ouder mag dan samen met een bezoeker het kind bezoeken. Broers of zussen krijgen enkel op woensdag, zaterdag en zondag toegang tot de afdeling. In de eerste grote verpleegruimte is er plaats voor twaalf couveuses, elk voorzien van monitoring. In het midden van de zaal bevindt zich een centraal bureau waar de verpleegkundigen alle monitors volgen en hun administratie afwerken. Er is een aparte behandelruimte met de medicijnenvoorraad en een opnametafel waar de kinderen onmiddellijk na de geboorte of tijdens hun verblijf worden behandeld. Ook kinderen die naar de NICU moeten, worden hier gestabiliseerd in afwachting van het transport. De tweede zaal is eerder voor korte opnames met plaats is voor drie bedjes of couveuses. Hier komen vooral kinderen terecht die geboren zijn via sectio of kinderen met kleine adaptatieproblemen. Als laatste is er een ruimte waar plaats is voor acht bedjes waarvan er vier voorzien van monitoring. De afdeling beschikt ook over twee isolatieruimtes en een rooming-in kamer. De afdeling voldoet hiermee aan de voorwaarden in het Koninklijk besluit van 20 augustus 1996. Daarnaast vind je op de afdeling ook een onthaal, het bureau van de dokter , een voorraadkamer, bergruimte, linnenkamer, vergaderruimte, melkkeuken, personeelskeuken en toilet terug. In totaal zijn er 26 opgestelde bedden maar slechts 20 in exploitatie. Patrick Garré, datamanager in az groeninge, heeft berekend dat er een bed behoefte is van 10 bedjes. Dit is het gemiddelde van een reële bezetting in een jaar. De afdeling kent veel pieken en dalen en is                                                                                                                 1  Een cluster is een groepering van verpleegeenheden op grond van vergelijkbare patiëntengroepen en/of patiëntenstromen (Van Dale, z.j.)

42  

  zeer onvoorspelbaar. In az groeninge zijn er ongeveer 2 000 bevallingen per jaar (Mooren, 2014, 30 mei – persoonlijke communicatie). Volgens de programmatiewet heeft het ziekenhuis recht op 12 bedden (Koninklijk besluit, 1997, 21 maart). In az groeninge hanteren ze als opnamecriteria een PML gelijk aan of meer dan tweeëndertig weken, bij voorkeur voorbereid met antenatale corticosteroïden en een geschat geboortegewicht hoger of gelijk aan 1 500 gram. De kinderen hebben adaptatieproblemen op respiratoir, gastro-intestinaal en infectieus vlak, alsook hypothermie, hypoglykemie en hyperbilirubinemie (Balemans, 2012) . De afdeling behandelt patiënten op een relatief intensief niveau. De kinderen krijgen bijvoorbeeld antibioticatherapie, fototherapie, nasale of gewone CPAP, navelkatheters, perifeer infuus en totale parenterale voeding. Daarnaast schenken de zorgverleners veel aandacht aan ouderparticipatie en NIDCAP. Kinderen geboren voor een zwangerschapsduur van 32 weken of kinderen die intensieve behandeling nodig hebben zoals langdurige beademing, heelkundige ingrepen en die cardiorespiratoir onstabiel zijn, verwijst de afdeling door naar een NICU zoals het AZ Sint-Jan in Brugge of het UZ in Gent (Balemans, 2012).

Dokter neonatoloog   Eind 2005 startte dokter Ethel Balemans als kinderarts met als specialiteit neonatologie in az groeninge. Ze verplaatste zich tussen de twee campussen en gaf raadpleging als kinderarts in het Sint-Niklaas ziekenhuis. Uiteindelijk bleek dit niet te combineren zodat ze besliste om zich enkel nog toe te leggen op de kinderen van de neonatale eenheid. In de campus kennedylaan krijgt ze ondersteuning van een dokter assistent en de kinderarts met wachtdienst. In 2017 komt er tweede dokter neonatoloog bij. Dokter Balemans werkt vier/vijfde en is op dinsdag- en woensdagnamiddag thuis. Ze start haar dag met een briefing van de patiënten samen met de hoofdverpleegkundige of een andere verantwoordelijke. Daarna onderzoekt ze iedere patiënt waarna ze haar bevindingen en beleid voor de dag noteert in het patiëntendossier en terugkoppelt naar de hoofdverpleegkundige. Tijdens de voormiddag neemt ze ook de tijd om de ouders te spreken op de materniteit of op de afdeling zelf. Tijdens de namiddag verwerkt ze haar administratie zoals post, facturatie, dictaat van ontslagbrieven en dossiers. Wekelijks heeft ze op maandagmiddag stafvergadering met de gynaecologen, kinderartsen en de hoofdverpleegkundige van neonatologie, materniteit en het verloskwartier. Ze bespreken de te verwachten patiënten en risicozwangerschappen. Daarnaast werkt ze nauw samen met het AZ Sint-Jan in Brugge. Minstens twee keer per week telefoneert ze met de behandelende arts om de toestand van de patiënten uit Kortrijk op te volgen en om te weten wanneer ze klaar zijn om terug naar de N*-afdeling te komen.

43  

  Daarnaast geeft ze samen met de neonatologen van het AZ Sint-Jan, dokter Alexandra Casaer, dokter Luc Cornette en dokter James D’Haese stabilisatietechnieken aan verpleegkundigen en vroedvrouwen. Eén keer per jaar maakt ze de wachtlijst op voor de kinderartsen. Dokter Balemans geeft toe dat wanneer het te druk is op de dienst, de administratieve taken blijven liggen. Hoofdverpleegkundige   Mevrouw Veerle Herpelinck werkt voltijds als hoofdverpleegkundige op de N*-afdeling en werkt al 25 jaar op de neonatale afdeling in Kortrijk. Net zoals dokter Balemans werkte zij vroeger op de twee campussen. De voorbije jaren zag ze in haar functie het accent verschuiven van verpleegkundige naar een beleids- en managementfunctie. Ze coacht de verpleegkundigen, houdt het overzicht over de dienst en stuurt bij waar nodig. Ze bepaalt en controleert de veiligheid- en kwaliteitsvoorschriften op de afdeling. Bij acuut personeelsgebrek springt ze bij om de continuïteit van de dienst te garanderen. Ze staat in voor de loon- en personeelsadministratie, maakt de uurroosters op, woont vergaderingen bij, geeft presentaties en organiseert de dag van de neonatologie. Dagelijks overlegt ze met dokter Balemans en koppelt dit terug naar de verpleegkundigen. Van 12.40 tot 13.10 uur is er overdracht en overloopt ze samen met de verpleegkundigen de patiënten en bespreekt ze het beleid. Ze neemt contact op met de ouders waarvan hun kind naar Brugge of Gent is verwezen en nodigt hen uit op de afdeling. Het is voor haar erg belangrijk om de ouders voor de transfer te ontmoeten zodat de ouders zich een beeld kunnen vormen van de afdeling. Door het gesprek krijgen de ouders een idee van de werking op de dienst en weten ze wat ze kunnen verwachten. Daarnaast maakt mevrouw Herpelinck ook afspraken met de sociale dienst van het ziekenhuis, regelt ze een tolk of vertalingsdienst, ontvangt ze vertegenwoordigers en maakt ze afspraken met de afdeling kindergeneeskunde. Samen met de verpleegkundigen staat ze in voor het onthaal van de ouders, de telefonie en het beheer van de deur. Haar administratieve taken bestaan uit archivering, verslagen typen, vergaderingen voorbereiden, uitnodigingen versturen en werklijsten bijhouden. Ze delegeert een aantal taken zoals de bestelling van medicatie en kantoorbenodigdheden. Tijdens het weekend is er een weekendverantwoordelijke die haar taken overneemt. Het is voor haar soms moeilijk om een balans te vinden tussen al de verschillende taken en hierbij ook de eindverantwoordelijkheid te dragen.

44  

  Verpleegkundigen   Op de afdeling werken 21 verpleegkundigen in een drieploegensysteem. Ze werken telkens met twee per shift. Bij de start is er telkens een korte overdracht tussen de twee ploegen en krijgt iedereen zijn patiënten toegewezen. Bij risicobevallingen is er altijd een neonatale verpleegkundige, samen met dokter Balemans of een kinderarts, aanwezig op het verloskwartier waar ze verantwoordelijk zijn voor de stabilisatie en eventueel reanimatie van de neonaat. Hun taken bestaan uit verzorging, observatie en medicatietoediening van de neonaat. Ze bieden couveusezorg en passen hierbij de NIDCAP-methode toe. Ze leggen de kinderen in nestjes, dekken de couveuse af en respecteren het slaapritme van het kind. Ze betrekken de ouders zoveel mogelijk bij de verzorging van hun kind en geven advies bij borstvoeding. Idealiter moeten twee verpleegkundigen samen het kind verzorgen en behandelen waarbij een verpleegkundige handelt en een verpleegkundige observeert. Wanneer er meer dan tien patiënten liggen, is dit echter niet haalbaar. Dagelijks vullen ze het verpleegdossier in met de parameters, voeding en observaties van de dag. Bij een opname vullen ze de opnamefiche in. Dit zijn papieren formulieren die de hoofdverpleegkundige na de opname voorbereidt voor de scandienst. Een paar dagen voor het ontslag, maken ze een ontslagbrief op in het klinisch werkstation (KWS2). Wanneer de ouders nog vragen hebben, kunnen ze die stellen voor hun kind mee naar huis gaat. Voorlopig is enkel de ontslagbrief voor de ouders en de moeder-kind registratie digitaal. Na het ontslag geven ze nog consultaties via telefoon of e-mail. Op de dienst liggen patiënten van verschillende nationaliteiten. Naast Belgen zijn er onder andere ook Fransen, Turken, Marokkanen en Oost-Europeanen. Niet iedere verpleegkundige kan zich vlot uitdrukken in een vreemde taal. Informatie over voeding en verzorging proberen ze met behulp van gebaren uit te leggen. Om de ouders te informeren over de aandoening en behandeling van hun kind, maken ze gebruik van ‘Google Translate’, Babel de Vlaamse tolkentelefoon of regelt de sociale dienst van het ziekenhuis een tolk.

Secretariaat kindergeneeskunde   De neonatale afdeling werkt nauw samen met het secretariaat van kindergeneeskunde. Mevrouw Carine De Waele startte op vraag van dokter Balemans als medisch secretaresse op de campus reepkaai. Zij werkte deeltijds voor dokter Balemans en deeltijds voor de kinderartsen in het Sint-Niklaas ziekenhuis. Mevrouw De Waele haar takenpakket bestond uit                                                                                                                 2

KWS is een softwarepakket voor het beheer van elektronische patiëntendossiers. UZ Leuven ontwikkelde het systeem. Dankzij het medisch samenwerkingsverband Nexus health werken nu acht ziekenhuizen waaronder het az groenige nauw samen met een gedeeld dossier per patiënte (Tibau, 2011).

45  

  de postverdeling, tarifering, verslagen typen, archivering en dossierbeheer van de monitors voor dokter Balemans. Omdat het werk voor de zeven kinderartsen steeds meer tijd in beslag nam, kwam er in 2010 een tweede medisch secretaresse bij. Zij werkt ook voltijds en sinds januari 2014 is er nog een secretaresse gestart, die deeltijds werkt. Op maandag-, woensdag-, donderdag- en vrijdagvoormiddag zijn er drie secretaresses aanwezig, enkel op dinsdagvoormiddag werken ze met twee. Op maandag- en dinsdagnamiddag is er een bezetting van twee personen en de overige namiddagen werken ze alleen. Tijdens het weekend is het secretariaat gesloten. Het secretariaat kindergeneeskunde is een zeer klein secretariaat waar maar plaats is voor twee secretaresses. Wanneer er drie secretaresses aanwezig zijn, werkt mevrouw De Waele in het kantoor van de dokter assistenten. Ondanks de versterking op het secretariaat verkleinde het takenpakket van mevrouw De Waele voor dokter Balemans. Vandaag is zij enkel nog verantwoordelijk voor de cardiorespiratoire monitors. Gemiddeld besteedt ze hier twee uur aan per monitor. Hiervoor moet ze volgende taken afwerken: - het dossierbeheer; - de uitleg aan de ouders op de afdeling; - een afspraak maken voor een slaaponderzoek en een consultatie bij de kinderarts; - problemen oplossen; - de monitors naar de technische dienst brengen. In totaal zijn er nu zeventien monitors in gebruik. Voorlopig doet ze dit alleen maar het is de bedoeling dat op korte termijn ook haar collega’s die taken kunnen uitvoeren. Samen met haar twee collega’s typt mevrouw De Waele de verslagen uit die dokter Balemans dicteert met behulp van het software programma Philips Speech Exec Pro. De verslagen worden binnen een termijn van 21 dagen na het ontslag verstuurd naar de behandelende kinderarts om de continuïteit van de zorg te garanderen.

Problemen   De analyse legt een aantal problemen bloot op de dienst. Een eerste probleem is het beheer van de telefoon. Er zijn drie telefoonlijnen: het algemeen nummer, het nummer voor opnames en de parlofoon. Tijdens de verzorging en overlegmomenten moeten de verpleegkundigen hun werk onderbreken om de telefoon te beantwoorden. Enerzijds stoort dit het werk, anderzijds is het ook onhygiënisch om tijdens een verzorgingsmoment de telefoon te beantwoorden.

46  

  Een tweede hinderpaal is het beheer van de toegang tot de deur, zeker tijdens de bezoekmomenten. De ouders krijgen uitleg en een folder over de bezoekuren. Toch houdt niet iedereen zich aan de afspraken. Tijdens de verzorging is het voor de verpleegkundigen niet altijd mogelijk om de identiteit van iedereen te controleren. Daarnaast komen ook kinderen op bezoek wanneer dit niet is toegelaten. Dit zorgt voor frustraties bij zowel de ouders, het kind als de verpleegkundigen. Er is nood aan iemand die controle houdt en snel kan ingrijpen. Qua veiligheid is dit een belangrijk aandachtspunt. Ten derde is er het onthaal. Wanneer de hoofdverpleegkundige niet aanwezig is op de afdeling of in haar bureau werkt, is het onthaal onbemand. Dit is een nadeel voor de ouders bij het binnenkomen op de afdeling. Het komt professioneler over als het onthaal bemand is en er dus onmiddellijk een aanspreekpunt is voor de ouders. Ten vierde is het moeilijk om iemand van het secretariaat kindergeneeskunde te bereiken. Het vraagt soms veel geduld van de verpleegkundigen om een afspraak te maken bij een kinderarts of voor een monitor. De secretaresse van het secretariaat kindergeneeskunde vindt dat, wanneer ze alleen werkt, ze onvoldoende tijd heeft om een dossier voor de monitor op te maken. Een vijfde punt dat werd aangekaart zijn de verschillen in communicatie. Voor de ouders is de opname een moeilijke periode. Ze moeten de zorg van hun kind gedeeltelijk uit handen geven. Wanneer ze dan geconfronteerd worden met verschillende opinies of manieren van aanpak door de verpleegkundigen leidt dit tot frustraties: niet alleen voor de ouders maar ook tussen de verpleegkundigen onderling. Bij de verpleegkundigen ontstaan er irritaties wanneer het verpleegdossier, de opnamefiche of andere documenten niet op een correcte manier zijn ingevuld.   Een zesde aandachtspunt is de administratie. Wanneer er een bezetting is van meer dan tien patiënten blijft de administratie onaangeroerd. De hoofdverpleegkundige geeft aan dat ze hulp kan gebruiken bij het maken van verslagen, presentaties en sjablonen: iemand die zorgt voor een correcte lay-out en een vlotte zinsbouw.

3.5

MMA als oplossing

  Welke vaardigheden heeft de MMA om een antwoord te bieden op de problemen van dienst? Kan de MMA ondersteuning bieden waardoor de dienst efficiënter verloopt? Voor ieder probleem zoek ik een oplossing op basis van de vaardigheden van een MMA. Er moet iemand verantwoordelijk zijn voor de telefoon, zowel de algemene lijn als de lijn voor dringende oproepen. Een MMA is communicatief zeer sterk, zowel in het Nederlands, Frans als Engels. Ze beantwoordt alle inkomende telefoons en bepaalt wat dringend is en wat niet, welke oproepen ze zelf kan beantwoorden, noteren of doorschakelen. Ze fungeert als

47  

  buffer terwijl de verpleegkundigen hun verzorging afwerken en ongestoord ’s morgens en ’s middags overleggen. De MMA kan een belangrijke rol spelen in het beheer van de deur. Ze beantwoordt de parlofoon, controleert de identiteit van de bezoeker en opent de deur. Tijdens het bezoekuur houdt zij er toezicht op dat enkel de personen met bezoekrecht binnenkomen. Ze legt de ouders duidelijk uit wat de regels van de bezoekuren zijn. Zeker naar veiligheid toe, is een goede organisatie van het bezoek zeer belangrijk. Dit is een zeer moeilijke opdracht. De ouders hebben onbeperkt toegang tot de dienst maar zullen tijdens de bezoekuren extra gecontroleerd worden. Niet iedere ouder zal dit begrijpen en het is dan de taak van de MMA om hier zowel diplomatisch als empatisch mee om te gaan. Samen met het team analyseert de MMA de situatie en zoeken ze naar de juiste oplossing. De MMA werkt in de onthaalruimte. Wanneer er ouders of bezoekers binnenkomen, is zij het eerste aanspreekpunt. Dit oogt niet alleen professioneler maar maakt het aangenamer voor de ouders. Daarnaast neemt de MMA tijd om naar de ouders te luisteren. Wanneer de ouders een probleem of een klacht hebben, meldt de MMA dit bij de bevoegde persoon. De MMA regelt afspraken zowel binnen als buiten het ziekenhuis. Wanneer een kind een monitor nodig heeft, zorgt de MMA voor het dossier en geeft ze informatie aan de ouders. Voor het slaaponderzoek neemt de MMA contact op met de verpleegkundige van de afdeling kindergeneeskunde om samen met de ouders een afspraak in te plannen. De MMA beheert de agenda van de dokter neonatoloog .Wanneer de MMA ook toegang krijgt tot de agenda’s van de kinderartsen, kan ze voor de patiënten een afspraak vastleggen. Een MMA is een administratieve duizendpoot met een uitgebreide ICT-kennis. Ze beheert de inkomende post en controleert het mailverkeer. De MMA heeft een uitgebreide kennis van de medische terminologie en typt nauwkeurig het dictaat van de dokters uit. De brieven worden dan onmiddellijk na het ontslag verstuurd. De MMA staat in voor de attesten, de bestelling van het kantoormateriaal en de archivering van dossiers. De MMA staat ook in voor de opmaak van presentaties, verslagen en brieven. Ze houdt nauwkeurig de lijsten bij voor het technisch onderhoud van de medische apparaten en neemt contact op met de technische dienst om controles of herstellingen te laten uitvoeren. De MMA zorgt voor een duidelijk overzicht in de computerbestanden zodat alles op snelle manier terug te vinden is. De MMA werkt op een efficiënte en nauwkeurige manier en draagt hiermee bij tot de kwaliteitszorg van het ziekenhuis.    

3.6

Voordelen van de MMA

  De MMA heeft een ondersteunende functie voor de dokter neonatoloog. De MMA neemt een deel van de administratie voor haar rekening zodat de dokter zich kan focussen op haar patiënten.

48  

  De MMA neemt een deel van de administratieve taken van de hoofdverpleegkundige over zodat zij meer tijd kan investeren in de coaching van haar team. Samen met haar eenheid werkt ze aan de communicatie en de continuïteit van de zorg. Voor de verpleegkundigen heeft een MMA als voordeel dat ze zich maximaal kunnen toeleggen op de verzorging van hun patiënten omdat de MMA het onthaal en de telefonie voor haar rekening neemt. Voor de ouders is het een voordeel dat er overdag iemand aanwezig is aan het onthaal. Ze kunnen bij de MMA terecht om attesten en documenten in te vullen, een monitor aan te vragen, een afspraak bij een kinderarts te plannen of gewoon om even te praten.  

3.7

Nadelen van de MMA

  Een MMA op de dienst is een extra bron van communicatie. Het is dus belangrijk om vooraf duidelijke afspraken te maken over het kader waarbinnen de MMA werkt. De MMA moet op de hoogte zijn van het beleid van de dienst. Door samen met de overige personeelsleden de uitgezette beleidslijnen te volgen, worden misverstanden voorkomen. De bezetting op de afdeling kent veel pieken en dalen waardoor er eventueel momenten ontstaan waarbij de MMA onvoldoende werk heeft.

3.8

Besluit van de analyse

  Uit de analyse besluit ik dat een MMA zeker een meerwaarde is voor de dienst. Het onvoorspelbare karakter van de afdeling zorgt voor heel drukke momenten maar houdt ook het risico in dat er op kalmere periodes te weinig werk is voor de MMA. Toch stel ik voor om een samenwerking op te zetten met de drie secretaresses van het secretariaat kindergeneeskunde. Mits een paar kleine aanpassingen, zoals een computer met toegang tot de agenda’s van de kinderartsen en de installatie van Philips Speech Exex Pro, is het mogelijk om een van hen in te zetten op de neonatale afdeling waardoor de werkdruk op zowel de afdeling neonatologie als op het secretariaat kindergeneeskunde vermindert. Bij kalme momenten op de afdeling kunnen ze bijvoorbeeld dictaat typen voor de kinderartsen.  

49  

 

Conclusie     Neonatologie is uitgegroeid tot een hoogtechnologische wetenschap. Op de neonatale afdelingen werken dokter neonatologen en verpleegkundigen samen. Ze bieden kinderen die geboren zijn na een zwangerschapsduur van 24 weken kansen die enkele decennia geleden ondenkbaar waren. De gevolgen van een neonatale opname zijn zeker niet te onderschatten. Niet ieder kind komt ongeschonden uit de strijd. Sommigen onder hen dragen de gevolgen van een neonatale opname voor de rest van hun leven met zich mee. Een goede opvolging van die patiëntengroep is uiterst belangrijk. De vergelijkende studie en de analyse tonen aan dat de afdeling in az groeninge moeilijk te vergelijken is met andere lokale neonatale zorgafdelingen. Typisch voor de afdelingen, is het onvoorspelbaar karakter met veel pieken en dalen. Het aantal patiënten varieert enorm met een gemiddelde van tien patiënten. Wanneer er meer dan tien patiënten op de afdeling liggen, stijgt de werkdruk zowel voor de dokter als het verplegend personeel. De analyse bracht zes problemen aan het licht waar de MMA een antwoord op kan bieden. De MMA is administratief sterk en beschikt over meertalige communicatieve vaardigheden. Daarnaast heeft ze een goede kennis van de medische terminologie en ICT. Een MMA handelt patiënt- en oplossingsgericht en draagt mee tot de kwaliteitszorg binnen het ziekenhuis. Door de reorganisatie van de betrokken dienst, kon ik niet meten hoeveel tijd het personeel van de afdeling precies aan administratieve taken besteedt.  

50  

 

Referentielijst     Geschreven bronnen   Boeken   Grégoire, L. (1997). Inleiding in de Anatomie/Fysiologie van de mens. Utrecht/Zutphen, ThiemeMeulenhoff. Jochems, A.A.F. & Joosten F.W.M.G (2009). Zakwoordenboek der geneeskunde. Doetinchem: Elsevier. Pollefliet, L. (2012). Schrijven van verslag tot eindwerk – do’s @don’ts. Gent: Academia Press.

    Syllabi

Devlieger, H. (2003-2004). Respiratoire insufficiëntie van de neonatus [syllabus]. Katholieke Hogeschool Leuven, Departement Verpleegkunde en Vroedkunde. Devlieger, H. (z.j.) Gastro-enterologie [syllabus]. Katholieke Hogeschool Leuven, Departement Verpleegkunde en Vroedkunde. Gewillig, M. (2003-2004). Congenitale afwijkingen [syllabus]. Katholieke Hogeschool Leuven, Departement Verpleegkunde en Vroedkunde. Lagae, L. (2003-2004). Neonatale neurologie [syllabus]. Katholieke Hogeschool Leuven, Departement Verpleegkunde en Vroedkunde. Naulaers, G. (z.j.). Neonatologie – Problemen tijdens de zwangerschap [syllabus]. Katholieke Hogeschool Leuven, Departement Verpleegkunde en Vroedkunde. Van Schoubroeck, D. (2003-2004). Prenatale diagnose [syllabus]. Katholieke Hogeschool Leuven, Departement Verpleegkunde en Vroedkunde. Vanhole, C. (2007). Neonatologie – Prematuur en dysmatuur [syllabus]. Katholieke Hogeschool Leuven, Departement Verpleegkunde en Vroedkunde.

  Digitale bronnen   Boeken   Bastiaanssen, C.A., Jochems, A.A.F., Jüngen IJ.D., Tervoort, M.J. (2007). Anatomie en fysiologie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Geraadpleegd op 25 januari 2014 via http:// books.google.com/books?isbn=9031346837

  Bindels, P.J.E., Kneepkens, C.M.F. (2007). Kindergeneeskunde. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Geraadpleegd op 25 januari via http://books.google.com/books?isbn=9031347973

  51  

  Geurden, B., Van Hemel, L. (2012). De verpleegkundige als organisator van zorg. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. Geraadpleegd op 1 mei 2014 via http://books.google.com/books?isbn=9044127985

 

Greene, R. (2012). History of Medicine. New York: Routledge. Geraadpleegd op 4 januari via books.google.be/books?isbn=1135818916

  Papiernik, E. (2008). La maternité, progrès et promesse. Paris: Odile Jacob. Geraadpleegd op 4 januari 2014 via http://books.google.be/books?isbn=2738120822 Prins, M., van Roosmalen, J., Scherjon, S., Smit, Y. (2009). Praktische verloskunde. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Geraadpleegd op 26 januari 2014 via http://books.google.be/books?isbn=9031361453

Van Dale J.H. (z.j). Vandale online woordenboek. Geraadpleegd op 28 mei 2014 via http://vowb.vandale.nl/zoeken/

Van de Griendt, E.J., Kamerbeek, A., Kneepkens, C.M.F. (2008). Leidraad kindergeneeskunde. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Geraadpleegd op 24 januari 2014 via http:// books.google.com/books?isbn=903134463X

Van den Brink, G.T.W.J., Hankes Driels, I.J., Jurrius, E.A.T., Te Pas, E., Van Rooijen, A.P.N. (2006). Leerboek intensive-care-verpleegkunde neonatologie. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg. Geraadpleegd 26 januari 2014 via http://books.google.be/books?isbn=9035217039

Artikels Cammu, H., Martens, E., Van Mol, C., Jacquemyn Y. (2012). Perinatale activiteiten in Vlaanderen 2012. Brussel: Studiecentum voor Perinatale Epidemiologie. Geraadpleegd op 4 januari 2014 via https://www.zorg-en-gezondheid.be/uploadedFiles/NLsite_v2/Cijfers/ Cijfers_over_geboorte_en_bevalling/SPE_jaarrapport%202012.pdf

Cornette, L. (2012). Multidisciplinaire opvolging. Geraadpleegd op 8 februari 2014 via http://www.vvoc.be/doc/EFCNI-WhitePaper-Report-NL-FINAL.pdf

Cornette, L. (2013). Neonatologie ondergefinancierd. Hospitals.be, nr. 3, pp 14-19. Geraadpleegd op 1 februari 2014 via http://hospitals-be.net7.be/oldsite/pdf/vol11n3p14.pdf Cornette, L. (2013). Systemische hypothermie als behandeling voor perinatale asfyxie. Azlink, 22. Geraadpleegd op 29 januari 2014 via http://www.azlink.be/systemische-hypothermie-als-behandeling-voor-perinatale-neonatale-asfyxie/

De Baene, L. (2001). De toename van de sectio. Een probleem? Geraadpleegd op 28 januari 2014 via http://www.vvog.be/artikel?id=5125001,c=236,sectie=browse

Dejonghe, A., Tison, D. (z.j.). Pijn bij de neonatus: maken wij het verschil?. Geraadpleegd op 8 februari 2014 via http://www.vvoc.be/?go=3teksten&sub=4&ssub=dejonge De Neve, P. (2013). Neonatologie: financiering op basis van reële situatie. Artsenkrant. Geraadpleegd op 19 mei 2014 via http://www.fnbv.be/neonatologie-financiering-op-basis-van-reele-situatie/ Devlieger, H. (2005). Waarom moeten te lichte pasgeborenen in een incubator?. UZ Gezondheidsbrief nr. 168. Geraadpleegd op 21 januari 2014 via http://www.vvoc.be/?go=3teksten&sub=3&ssub=devlieger

52  

  De Graaff, J., van Dalen-van der Sluis, L. (2008). Verpleegkundig Vademecum. Houtem: Bohn Stafleu van Loghum. Geraadpleegd op 21 januari 2014 via http://link.springer.com/chapter/ 10.1007%2F978-90-313-7326-0_137#page-1

Köhler, W. (z.j.). Te vroeg of te licht. Geraadpleegd op 22 januari 2014 via http://www.vvoc.be/?go=3teksten&sub=7&ssub=kohler

Koninklijk besluit tot vaststelling van de criteria die van toepassing zijn voor de programmatie van verschillende soorten ziekenhuisdiensten. (1977, 21 maart). Geraadpleegd op 29 mei 2014 via http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=1977032130&table_name=wet

Koninklijk besluit houdende de vaststelling van de normen waarvan een functie van regionale zorg (P*-functie) moet voldoen om te worden erkend. (1996, 20 augustus). Geraadpleegd op 21 december 2013 via http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=1996082046&table_name=wet

Koninklijk besluit houdende de vaststelling van de normen waaraan een functie van lokale neonatale zorg (N*-functie) moet voldoen om te worden erkend. (1996, 20 augustus). Geraadpleegd op 21 december 2013 via http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=1996082044&table_name=wet

Koninklijk besluit waarbij het opmaken van een jaarlijkse statistiek van de overlijdensoorzaken wordt voorgeschreven (1999, 17 juni). Geraadpleegd op 11 januari 2014 via http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=1999061735&table_name=wet

Kornoes, S. B. (2004). An Encapsulated History of Thermoregulation in the Neonate. NeoReviews, 5, nr 3. Geraadpleegd op 4 januari 2014 via http://www.neonatology.org/pinups/LionIncubator.html Leeuwenburgh-Pronk, W.G., de Vries, M.C., Clement-de Boers, A. (2006). Multidisciplinaire benaderling nodig bij neonataal abstinentiesyndroom. Nederlands Tijdschrift Geneeskunde, 150 nr. 14, pp 761-765. Geraadpleegd op 29 januari 2014 via http://www.ntvg.nl/publicatie/multidisciplinairebenadering-nodig-bij-neonataal-abstinentiesyndroom/volledig

Luyten, P., Vanhole, C., Verhaest, Y., Naulaers, G. (2009). Nood aan psychologische begeleiding bij vroeggeboorte, een miskend multitrauma in de kiem van het ouderschap. Tijdschrift Klinische Psychologie, 39, nr. 1 pp 12-18. Geraadpleegd op 8 februari 2014 via http://www.acco.be/download/nl/9016508/file/ tkp_2009-jg-39-1_nood_aan_psychologische_begeleiding_bij_vroeggeboorte_een_miskend_ multitrauma_in_de_kiem_van_het_ouderschap.pdf

Philip, A.G.S. (2005). The evolution of Neonatology. Pediatric Research, 58, pp 799-815. Geraadpleegd op 4 januari 2014 via http://www.nature.com/pr/journal/v58/n4/full/pr2005743a.html Preterm Birth. (2009). Geraadpleegd op 9 november 2013 via http://www.efcni.org/fileadmin/Daten/Web/Brochures_Reports_Factsheets_Position_Papers/ Prevention_Perkin_Elmar/1244-9856_Perkin_Elmer_English.pdf

Smets, K. (2005). Zwangerschap en drugs. Beleid bij de pasgeborene. Tijdschrift voor Geneeskunde, 61, nr.17, pp 1219-1224. Geraadpleegd op 29 januari 2014 via http://www.neonatologie.ugent.be/ZS&drugs.pdf

Semmekrot, B.A., (2006). Hoe werkt fototherapie bij icterus neonatorum?. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Geraadpleegd op 2 februari 2014 via http://link.springer.com/chapter/ 10.1007%2F978-90-313-8808-0_1164#page-1

53  

  Van de Keere, H. (2012). Witboek pleit voor kwaliteitsvolle zorg voor alle prematuren in Europa. Geraadpleegd op 9 november 2013 via http://www.vvoc.be/doc/EFCNI-WhitePaper-Report-NL-FINAL.pdf Voorstel van resolutie, betreffende het verbeteren van de bescherming en opvolging van premature kinderen (2012, 29 maart). Geraadpleegd op 30 januari 2014 via http://www.lachambre.be/FLWB/pdf/53/0380/53K0380008.pdf

Webpagina’s Cone, T. E. J. (1980). Historical Review and Recent Advances in Neonatal and Perinatal Medicine, Perspectives in Neonatology. Geraadpleegd op 5 januari 2014 via http://www.neonatology.org/classics/mj1980/ch02.html

Devlieger, H. (2001). Korte Geschiedenis van de neonatale intensieve zorgen in Leuven. Geraadpleegd op 8 januari via http://www.uzleuven.be/neonatologie/geschiedenis-van-de-neonatologie Downsyndoom (2014). Geraadpleegd op 6 februari 2014 via http://www.uzgent.be/nl/overuz/Pers/Persberichten/Paginas/prenatale-bloedtest-Down.aspx

Engagementsverklaring (2012). Geraadpleegd op 30 januari via http://storage.prezly.com.s3-eu-west1.amazonaws.com/bb/d6d8e53ed5438217fcc3424305c3b2/Engagementsverklaring-2.pdf

Genetisch onderzoek (z.j.). Geraadpleegd op 15 februari 2014 via http://www.brusselsivf.be/ genetisch-onderzoek-embryo

Gezondheidszorginstellingen (2014). Geraadpleegd op 18 februari 2014 via http://www.health.belgium.be/eportal/Healthcare/Healthcarefacilities/index.htm?fodnlang=nl#.U4jRVq1_tDc

Hellp-syndroom (2014). Geraadpleegd op 22 januari 2014 via http://www.hellp.nl/wat-is-pehellp/ Hoyle, M. (2012). Geschiedenis en ergodocumenten. Couveusebaby’s. Geraadpleegd op 5 januari 2014 via http://history.mickeyhoyle.nl/?p=322 Keizersnede (2012). Geraadpleegd op 15 februari via http://www.stlucas.be/diensten/ moeder-kindzorg/arbeid_bevalling/keizersnede.htm

Neonatale sepsis (2003). De Merck Manual – online medisch handboek. Geraadpleegd op 16 februari 2014 via http://www.merckmanual.nl/mmhenl/sec23/ch264/ch264t.html Ontwikkelingsgerichte zorg (2011). Geraadpleegd op 2 februari 2014 via http://www.uza.be/ontwikkelingsgerichte-­‐zorg    

Tibau, F. (2001). UZ Leuven rolt elektronisch medisch dossier uit bij 7 partnerziekenhuizen. Geraadpleegd op 15 mei via http://datanews.knack.be/ict/nieuws/uz-leuven-rolt-elektronisch-medischdossier-uit-bij-7-partnerziekenhuizen/article-1194998606564.htm

Van Wezel-Meijler, G. (z.j.). De hersenen van de te vroeg geborene. Geraadpleegd op 2 februari 2014 via http://www.couveuseouders.nl/data/files/de_hersenen_van_de_prematuur%5B1%5D.pdf. Waterschoot, T. (z.j.). Ouderparticipatie op de afdeling neonatologie. Geraadpleegd op 29 januari 2014 via http://www.vlov.be/studenten/Zoek_een_artikel_in_ons_Tijdschrift/artikel.html?oid=81 Zwangerschapsdiabetes (2013). Geraadpleegd op 20 januari 2014 via https://www.uzleuven.be/ ig-endocrinologie/zwangerschapsdiabetes

54  

  Presentaties Waterschoot, T. (2011). Hoe verloopt de overgang van het intra- naar het extra uteriene leven van een pasgeborene. [presentatie]. UZ Brussel. Geraadpleegd op 1 21 januari 2014 via http://www.uzbrussel.be/u/view/nl/4411941-hoe+verloopt+de+overgang+van+het+intranaar+het+extra+uteriene+leven+voor+een+pasgeborene.html. Weaver, L. (z.j.). Infant Mortality, Infant and Infant Growth. [presentatie].Glasgow: University. Geraadpleegd op 5 januari 2014 via http://www.who.int/global_health_histories/seminars/presentation48a.pdf  

   

55  

 

Referentielijst – Persoonlijke communicatie Allaert, D. (2014, 26 mei). (procesbegeleider kwaliteitszorg). (meetpunten JCI). Persoonlijke communicatie [interview]. az groeninge, Kortrijk. Balemans, E. (2014, 19 mei). (dokter neonatoloog). (neonatale afdeling en functieomschrijving). Persoonlijke communicatie [interview]. az groeninge, Korijk. Buysschaert, S. [2014, 23 mei]. (verpleegkundige neonatologie). (functieomschrijving verpleegkundigen, problemen op de dienst). De Waele, C. (2014, 21 mei). (medisch secretaresse). (takkenpakket). Persoonlijke communicatie [interview]. az groeninge, Kortrijk. Herpelinck, V. (2014, 20 mei). (hoofdverpleegkundige neonatale afdeling). (functieomschrijving hoofdverpleegkundige, problemen op de dienst). Persoonlijke communicatie [interview]. az groeninge, Kortrijk. Mooren, M. (2014, 30 mei). (zorgmanager moeder en kind). (verantwoorde bedden op de N*afdeling). Persoonlijke communicatie [e-mail]. Vermeulen, R. (2014, 6 mei). (hoofdverpleegkundige). (enquête). Persoonlijke communicatie [e-mail]. Vervaecke, M. (2014, 20 mei). (deskundige medische administratie). (neonatale afdeling en de functie van een MMA). Persoonlijke communicatie [interview]. AZ Sint-Jan, Brugge.

     

56  

 

Bijlage 1 Intra-uteriene groeicurve    

57  

  Broertjes en zusjes dienen zo veel mogelijk betrokken te worden in dit bijzonder

risicozwangerschappen tijdig te ontdekken en te begeleiden.

voldoende discretie.

en de evolutie van het kind is noodzakelijk. Zo kunnen zij als volwaardige

deze gezinnen.

NICU: Dienst Neonatale Intensieve Zorg - N*: Dienst Niet Intensieve Neonatologie

partners betrokken worden in de zorg voor hun kind.

Regelmatig en duidelijk overleg met de ouders over de toestand, behandeling

Bij het uitblijven van een uitgesproken diagnose is er geen ondersteuning voor

moet kunnen ingezet worden indien nodig (bv. logopedie, kinesitherapie).

• Recht op info en ondersteuning tijdens opname en na ontslag

Communicatie tussen de ouders onderling en met het professionele team vraagt

jonge leeftijd als op schoolleeftijd. De ontwikkeling van vroeggeboren kinderen

loopt vaak stroef waardoor bijkomende opvolging noodzakelijk is. Hulpverlening

gerealiseerd worden wanneer er voldoende privacy is.

Ouders hebben nood aan informatie over de ontwikkeling van hun kind, zowel op

Het contact tussen ouder en kind is een intiem gegeven en kan pas ten volle

contactmomenten

• Aandacht voor de intimiteit van het gezin zowel in de zorg voor het kind als in

vertrouwen in het ouderschap te kunnen opbouwen.

Ouders hebben nood aan een rode draad in de zorg voor hun kind om hun

borstvoedingsbegeleiding ook bij de overgang van de NICU naar de N*

• Continuiteit in de rechten van de ouders in verband met zorg, kangoeroeën en

de ontwikkeling van kinderen

• Het realiseren van de beloofde follow-up & financiële hulp ter ondersteuning van

het gezin waardoor professionele en gespecialiseerde begeleiding noodzakelijk is.

Vroeggeboorte heeft emotioneel een traumatische impact op het kind én

• Psychologische begeleiding op de diensten en ondersteuning na ontslag

boven de 32 weken om de concrete situatie in België in kaart te brengen.

Een goede nationale registratie van alle couveusekinderen, zowel onder als

gezinsgebeuren.

noodzakelijk voor een goede ontwikkeling.

Het zo vroeg mogelijk begeleiden en informeren van alle zwangere vrouwen om

• De uitbreiding van de registratie

hierbij te betrekken Kind en ouder hebben elkaar nodig voor het creëren van een hechte band,

de impact op het kind en het gezin.

• Recht op 24u/24u bezoek door de ouders en mogelijkheid om broertjes en zusjes

• Preventie

De samenleving sensibiliseren wat betreft risicofactoren voor vroeggeboorte en

Diensten Laat ouders ouders zijn

Beleidsvoerders Ondersteuning voor het premature ouderschap

Prematuur ouderschap vraagt uw steun

 

Bijlage 2 Engagementsverklaring VVOC

   

 

 

58  

 

Bijlage 3 Blanco enquêteformulier  

 

Studiegebied Handelswetenschappen en bedrijfskunde Bachelor Office Management Afstudeerrichting Medical Management Assistant Studente Vicky Asselman

  Beste Ik ben Vicky Asselman, vierdejaarsstudent Medical Management Assistant @home aan Howest campus Renaat De Rudderlaan in Kortrijk. Voor mijn bachelorproef onderzoek ik de functie van een MMA op de dienst neonatologie. Om dit te weten te komen zou ik u graag een aantal vragen stellen. De enquête bevat acht korte vragen en neemt ongeveer een tiental minuten in beslag. U zou er mij een grote dienst mee bewijzen om hier even de tijd voor te nemen. Indien u vragen heeft, aarzel niet om mij te contacteren via mail [email protected] Alvast bedankt voor uw reactie Met vriendelijke groeten Vicky Asselman 4de jaar MMA@home

Naam en adres van de zorginstelling: ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… In wat voor neonatale afdeling werkt u? (schrappen wat niet past) NICU - N* - neonatale zorg in de kraamafdeling Uw functie binnen de neonatale afdeling: ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

59  

  1. Kan u een korte omschrijving geven van uw dienst. Aantal bedjes (opnametafels, incubatoren, verwarmde bedjes, …), verschillende ruimtes in de afdeling : ….................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ………………………………………………………………………………………………..… ………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………….. Opnameredenen : ……………………………………………………………………………………………..…… …………………………………………………………………………………………..……… ………………………………………………………………………………………………..… ……………………………………………………………………………………………..…… ………………………………………………………………………………………………….. Welke zorgen worden vooral toegediend: ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………….... ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… Worden patiënten doorverwezen naar een ander ziekenhuis? Welk ziekenhuis is dit en waarom ? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………….... ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 2. Wie werkt er allemaal op de dienst? Aantal artsen (neonatologen, kinderartsen, assistenten) :……………………………..… Aantal verpleegkundigen (FTE): ……………………………….…………………………... Sociaal assistent: …………………………………………………………………………….. Andere: ………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………..   3. Werkt er een MMA op jullie dienst? Zo ja, hoeveel uren per week. Indien het antwoord nee is op deze vraag, mag u onmiddellijk verder naar vraag 8 ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

60  

  4. Welke opleiding/diploma heeft de MMA? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 5. Wat zijn de taken van de MMA? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

6. Wat zijn voor u de voordelen van een MMA op de dienst? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

7. Zijn er nadelen verbonden aan een MMA op de dienst? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………. 8. Zijn er in de toekomst plannen om een MMA in dienst te nemen op uw afdeling? Graag ook de reden geven waarom wel/niet. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… Hartelijk dank om aan deze enquête mee te werken!!!!

 

 

61  

 

Bijlage 4 Ziekenhuislijst   Universitair Ziekenhuis Gent Ziekenhuis Maas en Kempen in Bree Algemeen Stedelijk Ziekenhuis Aalst Jan Yperman Ziekenhuis in Ieper Sint-Jozefskliniek in Izegem Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis Aalst A.Z. H.Familie vzw in Rumst Regionaal ziekenhuis Heilig Hart Tienen Sint-Franciskusziekenhuis in HeusdenZolder AZ Sint Blasius campus Dendermonde AZ St-Dimpna in Geel AZ Lokeren AZ Sint-Jan campus Henri Serruys in Oostende Sint-Vincentius ziekenhuis Deinze AZ Klina az Glorieux Ronse AZ Sint-Rembert in Torhout O.L.V.V. Lourdesziekenhuis in Waregem AZ Vesalius in Tongeren Mariaziekenhuis vzw in Overpelt Sint-Trudo Ziekenhuis in Sint-Truiden H. Hartziekenhuis in Mol AZ Turnhout campus Sint-Jozef Sint-Andriesziekenhuis in Tielt AZ Alma campus Eeklo Algemeen Ziekenhuis Diest Imelda Ziekenhuis in Bonheiden Sint Jozefkliniek in Bornem Stedelijk Ziekenhuis Roeselare H.-Hartziekenhuis Lier AZ Sint-Augustinus Veurne AZ St.-Elisabeth Herentals Jessa Ziekenhuis in Hasselt ZNA Middelheim in Antwerpen az groeninge in Kortrijk ZNA Sint-Erasmus in Borgerhout UZA Universitair Ziekenhuis Antwerpen AZ Sint-Jan campus Sint-Jan in Brugge    

[email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   webmaster@olvz-­‐aalst.be   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   info@werken-­‐glorieux.be   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]   [email protected]  

62  

 

Bijage 5 Schematische voorstelling van de N*-afdeling in az groeninge

  63