www.cikguparam.weebly.com
BAB 4: KEKAYAAN EKONOMI SARAWAK MENDORONG PENJAJAHAN KELUARGA BROOKE
4.1 PERPECAHAN MEMBUKA RUANG PENJAHAN
• Latar belakang • Kedatangan Pangeran Mahkota • Penentangan penduduk tempatan • Kedatangan Pangeran Muda Hashim • Kedatangan James Brooke
4.2 KELUARGA BROOKE MELUASKAN KUASA
• Kekacauan tempatan • Penentangan: Sg. Saribas Sg. Rajang Batang Lupar • Pembelian
4.3 KELUARGA BROOKE MEMANTAPKAN PENTADBIRAN
• Sis. Pemerintahan beraja • Penglibatan pemimpin tempatan • Perlembagaan Sarawak 1941
4.4 PERUBAHAN EKONOMI DI BAWAH PENTADBIRAN KELUARGA BROOKE
• Ekonomi tradisional sarang burung getah jelutung rotan kelapa gambir lada hitam sagu rumbia • Perlombongan emas antimoni arang batu minyak
4.5 PERUBAHAN SOSIAL DI BAWAH PENTADBIRAN KELUARGA BROOKE • Menghalan perpaduan kaum • Pembangunan bandarbandar Kuching Miri • Kemudahan jalan raya landasan k/api pengangkutan air kapal terbang air bekalan air bekalan elektrik perkhidmatan pos & telegraf hospital sekolah
www.cikguparam.weebly.com
4.1 PERPECAHAN MEMBUKA RUANG PENJAJAHAN
Sarawak berada di bawah pemerintahan Kesultanan Brunei ditadbir oleh ketua tempatan terdiri daripadarpd orang Melayu dan Dayak digelar Menteri Darat, Temenggung atau Orang Kaya melaksanakan arahan dan mengutip cukai
Sul. Brunei telah membahagikan Sarawak kepada beberapa daerah LATAR BELAKANG
TINDAKAN PANGERAN INDERA MAHKOTA
Kurun ke-15 melantik Pangeran Mahkota sebagai wakil pemerintah
• Mengambil alih pentadbiran dan perdagangan antimoni dan emas. • Mengenakan cukai yg tinggi. • Orang Bidayuh yang bekerja di lombong antimoni tidak dibayar gaji.
BAGAI ORANG MENGANTUK DISORONGKAN BANTAL Pemberian jawatan Gabenor tidak disukai oleh Sultan Brunei dan Pangeran Raja Muda Hashim melengahkan pelantikan JamesBrooke
Berlaku pemberontakan dan tidak dapat dikawal
Meminta bantuan daripada JAMES BROOKE dan benjanji menjadikannya sebagai Gabenor Sarawak
JamesBrooke membedil Kuching
Sultan Brunei telah menghantar Pangeran Raja Muda Hashim
Pangeran Raja Muda Hashim melantik James Brooke sebagai gabenor dan Raja Sarawak (1841)
Perjanjian ant. Pangeran Muda Hashim dgn James Brooke pada tahun 1841
SYARATNYA • James.Brooke memerintah negeri Sarawak dan menguasai segala hasilnya. • James Brooke harus menghormati dan memelihara undang-undang dan adat istiadat orang Melayu. J.Brooke – bekas tentera SHTI - Slps bersara terlibat dalam perdagangan dan belayar dengan kapalnya ‘Royalist’ untuk mencari kawasan perdagangan.
www.cikguparam.weebly.com
4.2 KELUARGA BROOKE MELUASKAN KUASA
• James Brooke menghadap sultan Brunei dengan tentera British untuk mengesahkan kedudukan • Tentera laut British diketuai oleh Edward Belcher. • Untuk mengelak daripada serangan Sultan Brunei menandatangani perjanjinan
Penentangan di Saribas dan Batang Lupar
1853
Sul. Abdul Mu’mein tidak dapat mengawal Tanah antara Sg. Samarahan hingga Sg Rajang diserahkan Bayaran 1500 dolar setahun
Perjanjian antara Sul. Omar Ali Saifuddin II dengan James Brooke 1842
•
• • •
SYARATNYA Sul. Brunei menyerahkan Sarawak dari kaw. Tanjung Datu ke Sg. Samarahan dan menyerahkan segala hasil cukainya kepada James Brooke dan pewarisnya James Brooke akan membayar 2500 dolar setiap tahun kepada baginda Agama dan adat istiadat penduduk Sarawak tidak boleh diganggu Sultan Brunei mengiktiraf James Brooke sebagai Raja Putih Sarawak
Kekacauan di sepanjang Sg. Rajang
1861
Sul. Abdul Mu’mein tidak dapat mengawal Sg. Rajang diserahkan kepada James Brooke Bayaran 4500 dolar setahun
Pembunuhan beberapa peniaga Sarawajk oleh orang Murut di lembangan Sg. Trusan
1883 Sultan tidak dapat mengawal Diserahkan kepada James Brooke Bayaran 4500 dolar setahun
1846
• Sul Omar Ali Saifuddin dan pembesar menyerang James Brooke • Dapat ditewaskan oleh James Brooke dengan bantuan tentera British
1905
Charles Brooke membeli Lawas drpd Sultan Hashim Jalal (18851906)
www.cikguparam.weebly.com
PENGLIBATAN PEMIMPIN TEMPATAN DALAM PENTADBIRAN BROOKE
KELUARGA BROOKE MEMANTAPKAN PENTADBIRAN SARAWAK
MAJLIS
TERTINGGI
KEANGGOTAAN RESIDEN BAHAGIAN PERTAMA
•PERKENALKAN PEMERINTAHAN BERAJA
EMPAT ORANG DATU MELAYU
MAJLIS
NEGERI
KEANGGOTAAN KETUA KAUM BUMIPUTERA
•PEMIMPIN TEMPATAN DILIBATKAN DALAM PENTADBIRAN
TUJUAN
TUJUAN
•MEMBENTUK MAJLIS TERTINGGI DAN MAJLIS NEGERI
MENASIHATI JAMES BROOKE
MEMBERI PELUANG PEMIMPIN BUMIPUTERA BERSIDANG TIGA KALI SETAHUN
MEMBUAT SEMUA DASAR
•DIBAHAGIKAN KEPADA LIMA BAHAGIAN, SETIAP BAHAGIAN DITADBIR OLEH MAJLIS BAHAGIAN.
MELULUSKAN UNDANGUNDANG DAN PERATURAN BERKAITAN PENTADBIRAN
MENGAMBIL BAHAGIAN DALAM PENTADBIRAN
1
2
PERJANJIAN ANTARA BRITISH DENGAN CHARLES BROOKE (1888)
MAJLIS BAHAGIAN
KEANGGOTAAN
SYARAT-SYARAT PERJANJIAN :
RESIDEN,PENOLONG RESIDEN,PENOLONG PEGAWAI DAERAH, PEGAWAI ANAK NEGERI
TUJUAN ⇒ MENASIHATI RESIDEN
BRITISH MELINDUNGI SARAWAK DARIPADA SERANGAN
⇒ MENGETUAI OPERASI KETENTERAAN
MUSUH
⇒ MENJAGA KEAMANAN ⇒ MENGUTIP CUKAI
KELUARGA BROOKE MEMERINTAH NEGERI DENGAN BEBAS BAGI MELICINKAN PENTADBIRAN PERLUNYA BEBERAPA JABATAN DI TUBUHKAN SEPERTI JABATAN KEHAKIMAN, JABATAN POLIS, JABATAN KASTAM DAN CUKAI, SERTA PEJABAT POS
HAL EHWAL LUAR NEGERI ADALAH DI BAWAH KAWALAN BRITISH 3
4
www.cikguparam.weebly.com
1941
PERUBAHAN EKONOMI DI BAWAH PENTADBIRAN KELUARGA BROOKE
CHARLES VYNER BROOKE MENCADANGKAN PERLEMBAGAAN SARAWAK YANG MEMBERI KUASA PEMERINTAHAN KEPADA RAKYAT SARAWAK
PERLEMBAGAAN SARAWAK 1941
TIDAK MENGGALAKKAN KEMASUKAN PELABUR ASING KERANA INGIN MENJAGA KEPENTINGAN EKONOMI
ANTARA ISI KANDUNGAN IALAH : 1.
CHARLES VYNER BROOKE MENYERAHKAN KUASA MUTLAKNYA KEPADA MAJLIS TERTINGGI DAN MAJLIS NEGERI
2.
RAJA SARAWAK MEMERINTAH DENGAN NASIHAT MAJLIS TERTINGGI
3.
MAJLIS NEGERI DIBERI KUASA MELULUSKAN UNDANG-UNDANG DAN MENGURUSKAN KEWANGAN
4.
RAJA MEMPUNYAI KUASA UNTUK MEMBATALKAN UNDANG-UNDANG YANG DILULUSKAN OLEH MAJLIS NEGERI
5.
RAJA BROOKE MELANTIK KEBANYAKAN AHLI MAJLIS TERTINGGI DAN MAJLIS NEGERI
ORANG CINA DIBERI PELUANG BERDAGANG DAN MELOMBONG
KEGIATAN EKONOMI YANG DIJALANKAN
HASIL HUTAN (SARANG BURUNG, GETAH JELUTUNG DAN ROTAN
TANAMAN BARU - GETAH DAN TEMBAKAU DI PERKENALKAN
SARANG BURUNG BERKHASIAT & MAHAL
PERLEMBAGAAN INI GAGAL DILAKSANAKAN KERANA PERANG DUNIA KEDUA MELETUS 5
LADA HITAM
1885,jumlah eksport gambir 1370 tan
Ditanam oleh orang Cina di bahagian Pertama dan Ketiga
6
HASIL HUTAN
KETERANGAN
HASIL
SAGU KELAPA
TANAMAN TRADISIONAL(KELAPA, GAMBIR,LADA HITAM, POKOK SAGU/RUMBIA)
HASIL HUTAN SEPERTI KAPUR BARUS,DAMAR, DAN KAYU BALAK BERI KEUNTUNGAN
TANAMAN TRADISIONAL GAMBIR
PEMBANGUNAN TIDAK SEIMBANG HANYA TERTUMPU DI BAHAGIAN PERTAMA DAN KEDUA
Sarang Burung
Getah Jelutung
Pembalakan
Hasil hutan lain
Ditanam di Sungai Igan,Oya,Mukah dan Bintulu
Ditanam oleh orang Melayu di Bahagian Pertama dan Kedua
7
dikutip dari gua batu kapur seperti Gua Niah Mempunyai khasiat Dijual dengan harga yang tinggi
dieksport ke Amerika Syarikat
dijalankan oleh Syarikat Borneo dan orang Cina di sekitar Sungai Rajang Hasilnya dieksport ke Hong Kong, Australia dan Amerika Syarikat kapur barus, rotan, damar,
8
www.cikguparam.weebly.com
PERUBAHAN SOSIAL DI BAWAH PENTADBIRAN KELUARGA BROOKE
PERLOMBONGAN MEMANTAPKAN KEKAYAAN KELUARGA BROOKE EMAS ~ DILOMBONG
DI BAU OLEH PELOMBONG CINA
Keluarga Brooke melaksanakan DASAR PECAH DAN PERINTAH
1857,PELOMBONG CINA TIDAK BERPUAS HATI DNEGAN CUKAI YANG DIKENAKAN BROOKE ~
~ KEMUDIAN
► Tujuan : MENGUKUHKAN KUASA Dasar Pecah dan Perintah – Setiap kaum dipisahkan dengan kegiatan ekonomi dan petempatan yang berbeza
DIUSAHAKAN SYARIKAT BORNEO
ANTIMONI ~ DIUSAHAKAN
Ekonomi
OLEH SYARIKAT BORNEO DI BAU DAN KUCHING
MINYAK ~
USAHA CARI GALI BERMULA TAHUN1882
~ TELAGA
PETROLEUM PERTAMA DI MIRI
THE ANGLO-SAXON OIL COMPANY MENDAPAT KONSESI MELOMBONG PETROLEUM
Orang Melayu
Pentadbiran
Orang Iban
Ketenteraan
Orang Cina
Pertanian, perlombongan, perdagangan
Orang India
Perniagaan kain
Orang Sikh
Polis
~ 1909,
~
1917, KILANG MENAPIS MINYAK DIDIRIKAN DI LUTONG
Petempatan
9
Bumiputera tinggal di pedalaman Orang Cina tinggal di bandar-bandar Kesannya: • Perpaduan kaum terhalang • Kedudukan sebagai Raja 10 Sarawak terjamin
KESAN PERKEMBANGAN EKONOMI DAN PERTAMBAHAN PENDUDUK 1. Perkembangan bandar-bandar ● Menjadi pusat pentadbiran dan perdagangan. ● Kuching (1841), ibu negeri dan pusat pentadbiran kerajaan. ● Miri (1910), mula menjadi pusat kegiatan melombong petroleum.
2. Kemudahan Asas (jalan raya, air dan elektrik) ● Terhad di bandar-bandar (kawasan pentadbiran dan kegiatan ekonomi).
3. Perkhidmatan Kesihatan ● Hospital dan klinik dibina oleh Mubaligh Kristian di bandar besar.
4. Pengangkutan a. Kereta api ► 1917, landasan Kuching – Bau dibina ► 1932, perkhidmatan dihentikan akibat kemelesetan ekonomi. b. Pengangkutan air ► Di Kuching, syarikat perkapalan Singapore and Sarawak Steamship Company memberi perkhidmatan. c. Kapal terbang ► 1924, menghubungkan Kuching dan Singapura.
SEKOLAH MELAYU
PENDIDIKAN
5. Perkhidmatan Telegraf, Pos dan Telefon
● 1897, wujud perkhidmatan telegraf antara Kuching – Singapura. ● 1931, pejabat pos dibina di Kuching.
SEKOLAH CINA
SEKOLAH INGGERIS 11
12
www.cikguparam.weebly.com
SEKOLAH INGGERIS
SEKOLAH MELAYU
1. 1883, sekolah rendah berpengantar bahasa Melayu dibina ( 42 tahun selepas pemerintahan Brooke). 2. Tujuan pembinaan - Melatih orang Melayu menjadi guru sekolah Melayu dan kakitangan rendah kerajaan. 3. Buku-buku dibawa dari Semenanjung Tanah Melayu. 4. Sekolah Melayu yang dibuka kerajaan : i. Sekolah Merpati Jerpang ii. Sekolah Encik Buyong 5. Kemudahan sekolah tersebut digabung menjadi Madrasah Melayu.
1. Kerajaan mengalakkan Mubaligh Kristian mendirikan sekolah Inggeris. 2. Antara sekolah terawal ialah Sekolah St.Thomas ( 1848 ), Sekolah St.Mary ( 1850 ) dan Sekolah St. Teresa ( 1855 ) di Kuching.
13
LAIN-LAIN TENTANG PENDIDIKAN • Keluarga Brooke tidak yakin pendidikan Barat sesuai untuk penduduk tempatan. • Charles Brooke membina sekolah untuk orang Melayu dan Cina sahaja. • Sekolah untuk orang Dayak tidak digalakkan kerana mahu mengekalkan cara hidup mereka. • 1917, sekolah untuk kaum Melanau didirikan. • 1924, Jabatan Pelajaran ditubuhkan. • 1976, hanya terdapat 25 buah sekolah kerajaan. • Ada guru-guru sekolah kerajaan dilatih di MPSI , Tanjung Malim. • 1940, Maktab Perguruan Kent didirikan untuk melatih guru-guru sekolah Melayu.
15
SEKOLAH CINA
1. Sekolah Cina dibina dan diuruskan oleh orang Cina. 2. Guru, sukatan pelajaran dan buku teks dibawa dari Cina.
14
