BOEK E DO
bo e ren voor natuur Doe Boek Boeren voor Natuur 1 Dit Doeboek is van: .....................................................
Bo e Zijn boeren belangrijk? Ja! Bijna al ons eten komt van de boerderij. Daardoor zie je buiten graanvelden en weilanden met koeien en schapen. Zonder boeren zou Nederland er heel anders uitzien. Op de boerderij wonen nog veel meer dieren dan alleen koeien en varkens. Er wonen bijvoorbeeld ook kieviten, hazen en kikkers. Dat kan omdat er boeren zijn.
Wat zie je op de foto dat echt bij het boerenland hoort?
Foto van een landschap
Vroeger waren er veel meer boeren dan nu. Waarschijnlijk zijn jouw voorouders ook boer geweest. Daarom horen de boeren bij ons. En de boerderij is voor kinderen een heel leuke plek!
Wei, boerderij, sloot, afscheiding, haag, bomen
Waar leeft een boer van? •
Boeren verdienen geld door landbouwproducten te verkopen, zoals melk, eieren, vlees en graan.
•
Steeds meer boeren doen er dingen bij, zoals een camping, een kaaswinkel of een zorgboerderij.
•
Bij Boeren voor Natuur kunnen boeren ook geld verdienen door voor de natuur en het landschap te zorgen
Doe Boek Boeren voor Natuur 2
n voor e r N a t uur Boe Wat is Boeren voor Natuur? Boeren die meedoen met Boeren voor Natuur zorgen voor melk, vlees en andere landbouwproducten èn voor de natuur. Ze gebruiken geen chemische meststoffen. Bovendien leggen ze bijvoorbeeld natuuroevers aan langs de sloten, zorgen ze voor de bomen en hebben ze kikkerpoelen op het land. De boeren worden betaald voor het onderhouden van de natuur, omdat ze daardoor minder landbouwproducten kunnen verkopen. Dat is niet alleen goed voor de boer, maar ook voor de dieren, planten, water en voor ons. De mooie landschappen worden nog steeds door boeren onderhouden en daar kunnen we allemaal van genieten!
Kijk ook eens op www.boerenvoornatuur.nl
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
B S K B M W O C B T K L B K K T
Het bedrijf waar de boer en boerin werken Langs de …... met water staan mooie planten Deze dieren worden door de boer gemolken Middel om ziektes in de gewassen (planten) te bestrijden Poep van de koe die op de grond wordt verspreid heet ….. Lekker buiten lopen in de natuur De kant van een sloot heet een .... Als je (tuin)afval lang op een grote hoop laat liggen, wordt het langzaam zwarte, aarde-achtige …………… Geel bloemetje dat je vaak ziet in de wei Graan waarvan we brood, brinta en nog veel meer maken Geen afval produceren, alles gebruiken, geen nieuwe dingen kopen. Dit heet werken volgens een …… Een jong schaap heet ………. De melk die een koe geeft als er net een kalfje geboren is Een groep schapen heet een ..... Een jonge kip heet ……… Als de boer zijn land bewerkt, rijdt hij op een ……
Doe Boek Boeren voor Natuur 3
Een natuurlijke kringloop Een aantal boerderijen gaan, binnen Boeren voor Natuur, werken in een gesloten kringloop. Dat betekent dat de boer geen extra mest koopt of extra voer voor de dieren. De koeienpoep van de eigen dieren en bagger uit de sloot zorgen voor het groeien van het gras. Graan moet de boer weer zelf verbouwen, omdat de koeien naast gras, ook ander voedsel nodig hebben (krachtvoer). Er kunnen daarom minder dieren op de boerderij zijn, want er moet voldoende voedsel zijn voor elk dier. Vroeger, toen er nog geen kunstmest was, deden alle boeren het zo. Zo is ons landschap ontstaan. Daarom is Boeren voor Natuur goed voor ons landschap!
Genoeg veevoer? Een koe eet gemiddeld 1.000 kg graan per jaar. De boer heeft 100 koeien. De boer kan 5.000 kg per hectare oogsten 1.000 kg is een ton. Hoeveel kg graan heeft de boer nodig per jaar? Hoeveel ton is dat? Hoeveel hectare graan moet hij zaaien? (een hectare is een stuk grond van 100 bij 100 meter)
100.000 kg graan, 100 ton, 20 hectare
Kr
oop l g in
Doe Boek Boeren voor Natuur 4
V eld Veldbloemen
Maak je eigen veldbloemen-boeket
Klaproos
Margrieten kun je maken van witte plastic bekertjes Klaprozen kun je maken van rood papier Grasklokjes van blauw papier Boterbloemen van een plakje kurk en geel papier Gebruik groen ijzerdraad als steeltjes
Margriet Boterbloem Paardenbloem Grasklokje
Minder mest, toch bloemen? Door minder mest te gebruiken groeit het gras minder goed. Hierdoor krijgen juist andere planten en bloemen de kans om te groeien. Die groeien vaak beter met weinig mest. Met minder mest groeit het gras minder snel. Daardoor duurt het langer voordat de boer kan maaien. Sommige planten hebben die extra tijd nodig om te groeien en te bloeien. Dus minder mest betekent: meer en andere bloemen in het weiland, in de lente en in de zomer. Lekker fleurig!
Doe Boek Boeren voor Natuur 5
B
npraat e r oe Boerenverstand? Wist je dat er veel uitdrukkingen en gezegden zijn die met de boerderij te maken hebben? Lachen als een boer met kiespijn Boeren en varkens worden knorrend vet Oude koeien uit de sloot halen Als er één schaap over de dam is, volgen er meer
Weet jij wat ze betekenen? Weet jij er nog meer?
Boerenwoordenboek (weet jij wat deze woorden betekenen? Zoek ze samen op)
Hectare Ligboxenstal Potstal Kuilvoer Krachtvoer Zeug Beer Pink Gemengd bedrijf Houtwal Vruchtbaarheid Oogst Biest
-
..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... .....................................
Boerentaal De … bij de horens vatten Het … achter de wagen spannen Als het … verdronken is, dempt men de put Je weet nooit hoe een koe een … vangt Met de kippen op …. gaan Het … wassen
Doe Boek Boeren voor Natuur 6
V
sel d oe Waar is je eten van gemaakt? Patat
Gerst
Mayonaise
Melk
Boterham
Koe
Kaas
Appels
Hamburger
Ei
Kip-nuggets
Tarwe
Appelstroop
Varken
Speklapje
Kip
Bier
Aardappels
Gezond eten, wat is dat? • • • •
Weinig vet, suiker en zout Veel groenten, fruit, volkoren brood, aardappels Soms vlees, soms vis, soms vegetarisch Variatie, elke dag iets anders
Bij gezond eten hoort natuurlijk lekker sporten! Welke dingen in het andere vakje zijn ongezond? Je mag spieken op www.lekkerbelangrijk.nl
Zuurkoolschotel Nodig: aardappels, zuurkool, gehakt, rozijnen, crème-fraiche Verwarm de oven voor op 220°. Schil de aardappels en kook ze 20 minuten. Bak ondertussen het gehakt rul en bruin in de koekenpan. Vet een ovenschaal in met een beetje margarine. Laat de zuurkool uitlekken in een vergiet (als je het zo te zuur vindt, kun je de zuurkool afspoelen onder de kraan). Giet de aardappels af en snij ze in plakjes (brand je vingers niet!). Doe het gehakt in de ovenschaal. Leg er een laag aardappelschijfjes op. Daarna de rozijnen, daarna de zuurkool. Daarop het laatste laagje aardappelschijfjes. Smeer de crème-fraiche over alles uit. 30 minuten in de oven. Eet smakelijk!
Doe Boek Boeren voor Natuur 7
WOORDZOEKER
Vogelvoorkeuren
E
Alle soorten vogels hebben zo hun eigen voorkeur. Sommige vogels zie je vooral in de wei, zoals de Graspieper. Andere vogels zie je vooral in het bos, zoals de Grote Bonte Specht. De Roodborsttapuit zit graag op de hei en de IJsvogel vind je bij het water. Dat komt omdat ze op die plekjes hun lievelingseten kunnen vinden. De IJsvogel houdt van vis en de Grote Bonte Specht zoekt graag naar insecten onder de bast van bomen. Met boeren voor natuur wordt er in het boerenland gezorgd voor veel verschillende plekjes. Daardoor komen er veel verschillende soorten planten en dieren. Dat heet biodiversiteit.
J
T N A A H D U O G B O S G Pimpelmees
IJ K O O L M E E S S K
I
V H E
I
A A R K R Bunzing
Nest
I
Ooievaar
S T A A R T M E E S T Wilde Eend
O V O W I
L D E E E N D E G E Goudhaantje
G B T T S E N L O M V E E S B Goudvink E U
Merel Mol
R E W U E E L D L E V O Eekhoorn
I W K
I
K K E R O J
K E O Graspieper
L N U U P A A H C S S P H E N Groene Specht
Paapje Bos Marter Schaap
F Z P L H O U T W A L A O M T Grote Bonte Specht Kikker A
I
A P R E T R A M E A O L E Veldleeuwerik
Z N T O O I
E V A A R P R E S Houtwal
A G G R A S P
I
E P E R N P P IJsvogel
N G N I N O K R E T N I W M E Staartmees T K N I
V G O U D V
I N K
I
C Koolmees
Tapuit Hei Vink Vos Fazant
L G R O E N E S P E C H T P H Winterkoning
Wulp
T S R O B D O O R M E R E L T Roodborst
Kraai
Welk woord hou je over ?
. . . . .
Vogels van de hei. Wie is wie?
1 Roodborsttapuit, 2 Grauwe Klauwier, 3 Veldleeuwerik
V
vogels e rij
Doe Boek Boeren voor Natuur 8
Doe Boek Boeren voor Natuur 9 Bos/houtwal: Koolmees, Pimpelmees, Grote Bonte Specht
Bos/ houtwal Water: Grote Gele kwikstaart, IJsvogel, Blauwe Reiger Wei: Graspieper, Wulp, Gele Kwikstaart
V
Wei
Water/oevers
Wie woont waar?
vogels e rij
K
n e i oe In de wei of in de stal? Voor de boer is het makkelijker, als de koe altijd op stal staat. Bovendien geven de koeien dan meer melk. De koe vindt het wel lekker om in de lente en de zomer buiten te zijn. De melk wordt daar ook lekkerder van. Als het erg warm is, liggen de koeien graag onder een boom. Sommige boeren planten daarom speciaal een boom in de wei. En wij? Wij vinden het leuk, koeien in de wei.
Kijk voor meer informatie over de koe op www.hetkleineloo.nl/pdf/koe.pdf
De ene koe is de andere niet Op de foto’s zie je koeien van oud-hollandse rassen: blaarkop en lakenvelder. Je ziet ze weer steeds vaker.
Kijk ook eens op www.szh.nl, een site over allerlei ‘ouderwetse’ boerderijdieren.
De uitgetelde koe
Doe Boek Boeren voor Natuur 10
Bi
er o b oWat is een biologische boer? Biologische boeren gebruiken geen chemische stoffen als mest of om onkruid te bestrijden. In plaats daarvan gebruiken ze natuurlijke mest, zoals koeienpoep of compost (die van verteerde plantenresten wordt gemaakt). Onkruid wordt met machines weggehaald. Bij biologische boeren komen er dus geen chemische stoffen in ons eten. Er komen ook geen chemische stoffen in de lucht en in het water. Dat is beter voor bijvoorbeeld vissen en planten.
Zelf roomboter maken Nodig: * slagroom (niet geklopt) * karnemelk * potje met goed sluitende deksel (pindakaaspot of chocopastapot met plastic deksel is ideaal) * keukenzeef
Hoe ga je te werk: Vul de pot voor de helft met room en doe daar een scheutje karnemelk bij. Doe de deksel er goed op en schud de pot stevig heen en weer. Eerst wordt het dik en later begint het weer te klotsen. Als je goed hebt geschud zit er boter in je pot (en weer karnemelk). Giet de boter door een zeef (karnemelk opvangen) en spoel de boter af met (koud!!) water. Klaar. Extra leuk: is het als je melk van de boerderij kunt gebruiken. Laat de volle melk enkele uren staan; de room komt dan bovendrijven. Schep de room er voorzichtig met een lepel af (afromen). In plaats van de gekochte slagroom kun je dan deze room gebruiken.
Boeren voor Natuur is biologisch De boeren van Boeren voor Natuur gebruiken ook geen chemische stoffen. Boeren voor Natuur is meer dan biologisch, omdat ook voor het landschap en de natuur wordt gezorgd. Op dit moment gebeurt dat alleen nog maar in de Polder van Biesland bij Delft en op landgoed Twickel bij Hengelo. Dat komt door de regels van de Europese Commissie. Maar, er wordt aan gewerkt om meer Boeren voor Natuur te krijgen!
Waar vind je biologisch eten? In de supermarkt, let op het EKO-keurmerk. In speciale biologische winkels. Op sommige biologische boerderijen. In je eigen (volks-) tuin? Doe Boek Boeren voor Natuur 11
Lan
hap c s d Onhandig land? Elke boer heeft stukken land waar hij niet veel aan heeft. Immers, op een te nat stuk land kan geen koe grazen of graan groeien. Een houtwal was vroeger heel handig om er hout uit te halen, maar nu rijdt een boer ook meestal naar de Doe-het-zelf-zaak. Voor een moderne boer is een houtwal lastig, want hij kan daar geen graan laten groeien. Deze onhandige stukken land vinden wij juist mooi. Ook wonen er veel dieren. Voor bijvoorbeeld reeën, fazanten en konijnen zijn houtwallen plekken waar ze eten vinden en zich kunnen verstoppen of hun kleintjes krijgen. Met Boeren voor Natuur worden deze stukken juist wel onderhouden door de boer. En ze worden ook weer handig! Want…
Wat heeft een boer aan een houtwal? •
Brandhout, klompenhout, timmerhout
•
Afscheiding (er was vroeger geen prikkeldraad)
•
Schaduw voor de dieren, beschutting tegen de wind
•
Van de bladeren en takken kun je compost maken, een soort mest
•
Eikels voor de varkens
•
Lekkere paddestoelen, bramen, noten
Met Boeren voor Natuur worden de bomen de hele houtwal niet allemaal ineens afgezaagd, maar elk jaar een stukje. Een beetje meer werk, maar veel beter voor de dieren.
Teken een landschap met een houtwal, weilanden en een poel waar de dieren kunnen drinken
Doe Boek Boeren voor Natuur 12
W
peil r e at Natte voeten In Nederland krijgen we steeds meer problemen met water. We willen niet dat de huizen onderlopen. Aan de andere kant willen we wel genoeg water hebben voor de landbouw en de natuur. Daarom moeten er plekken zijn waar dat water heen kan. Bij de boeren van Boeren voor Natuur mag er soms water op het land staan en mag er meer water in de grond zitten. Dan krijgen wij geen water in de kelder en je krijgt er mooie natuur van. Voor de boer is dat erg lastig op zijn land, maar daarom wordt hij daar ook voor betaald.
Water dat naar boven stroomt? Hoe kan dat nou? Doe de proef.
Proefje Nodig: twee bakken, stukje tuinslang, water Zet de ene bak een beetje hoger dan de andere bak, maar wel dicht erbij. Doe water in de onderste bak. Doe het ene eind van de tuinslang in het water. Zuig aan de andere kant totdat het water in je mond komt. Doe dan snel je duim erop en laat hem los in de andere bak. Je ziet nu dat het water naar boven stroomt. Met het maken van polders werkt het net zo, alleen wordt het water dan omhoog gepompt met een molen of een gemaal. Hoe hoog het water in de sloot staat, wordt vaak precies geregeld.
Doe Boek Boeren voor Natuur 13
P
=grond p oe Grond is poep Toen er nog geen kunstmest was, maakten boeren hun grond vruchtbaarder door bijvoorbeeld hun schapen in het bos te laten grazen. De mest uit de stal brachten ze naar hun akkers. Het bos werd daardoor steeds armer: zo is de hei ontstaan. Boeren brachten ook wel heideplaggen naar hun land. Dat zijn de heideplanten met het bovenste laagje grond. Wormen en andere grondbeestjes zijn dol op poep, blaadjes en heideplaggen. Ze maken er steeds kleinere stukjes van en mengen het met het zand of de klei. Nog kleinere beestjes eten de poep van de wormen. Totdat de stukjes zo klein zijn, dat planten en bomen ze kunnen ‘eten’. Goede grond bestaat dus eigenlijk helemaal uit poep.
Grond leeft Leg een schep grond (uit de tuin, het bos of uit het plantsoen) op een bord. Hoeveel verschillende beestjes kun je vinden? Kijk ook eens met een loep of een vergrootglas!
Roerwormen Neem een grote glazen pot. Prik gaatjes in het deksel. Doe onderin ongeveer 5 cm wit zand (uit een zandbak). Doe daarbovenop een schep zwart zand, bijvoorbeeld uit de tuin of uit het plantsoen. Leg er een paar regenwormen op. (Ben je die tegengekomen toen je zwart zand ging halen?) Leg er een paar blaadjes bovenop, die liggen ook wel in het plantsoen. Er moet nog een paar cm lucht overblijven. Doe het deksel op de pot en zet hem op een donkere plaats (bijvoorbeeld in de meterkast). Kijk na een week wat er is gebeurd met de blaadjes en het witte zand. Kijk na een week nog eens.
Laat je na een week of 3 de wormen weer vrij?
Doe Boek Boeren voor Natuur 14
b e r Ver
oer
De ver-van-je-bed-boer Niet al ons eten komt uit Nederland. Heel veel eten komt zelfs uit verre landen. Sommige dingen, zoals koffie, bananen en cacao, kunnen hier niet groeien. Het zijn vaak arme mensen die werken op boerderijen in tropische landen. Zij verdienen niet altijd genoeg geld om hun kinderen naar school te kunnen laten gaan. Als je dat belangrijk vindt, let dan op het keurmerk Max Havelaar. Deze boeren verdienen wel genoeg.
Er worden ook producten uit verre landen gehaald, die hier wèl kunnen groeien. Hoe zou dat komen?
Wereldkaart Zoek thuis in het keukenkastje en de koelkast op waar je eten vandaan komt. Let in de winkel ook goed op. Verzamel zoveel mogelijk landen. Zoek ze op Azië Noord-Amerika in de atlas en Europa zet kruisjes op deze Afrika Midden-Amerika wereldkaart. Zuid-Amerika Australië
Doe Boek Boeren voor Natuur 15
Dit Doe Boek is mede mogelijk gemaakt door: Provincie Drenthe Alterra Centrum Landschap Stichting Vrienden van Biesland Agrarische Vereniging Vockestaert Dit project wordt gesteund door provincie Drenthe, Ministerie van LNV en de EU op grond van de kaderverordening Plattelandsontwikkeling.
Teksten: diverse betrokkenen Boeren voor Natuur Fotografie, tekeningen en vormgeving: Mark Kras (Mark of Nature)
Dit Doe Boek wordt onder andere gebruikt op: Hoeve Biesland Landgoed Twickel Leuke websites: www.boerenvoornatuur.nl www.twickel.nl www.hoevebiesland.nl www.vriendenvanbiesland.com www.wildzoekers.nl (kindersite over natuur) www.metdeklasdeboerop.nl www.kids.groentenenfruit.nl www.hetkleineloo.nl (kindersite over de boerderij) www.biologica.nl/kindersite (over biologische landbouw) www.nieuweband.nl (recepten voor kinderen) www.zicco.nl (kinderen leren koken) www.smaaklessen.kennisnet.nl http://natuurlijk.kennisnet.nl
bo e ren voor natuur
© 2006 Alterra
Doe Boek Boeren voor Natuur 16
