B - Leona Aarsen anderzverder anderzverder.com

12 B -

Leona Aarsen | anderZverder | [email protected] | 06– 41473336| anderzverder.com

1.

Burn-out is iets psychisch

Nee. Of in ieder geval niet alleen. Burn-out is het gevolg van langdurige uitputting van het lichaam, zowel mentaal, emotioneel, fysiek als psychisch (of, zo je wilt, van lichaam, verstand, hart en ziel). In eerste instantie zijn de fysieke en mentale gevolgen van stress het meest waarneembaar: vergeetachtigheid, concentratieproblemen, slecht slapen, maag- en darmklachten, hoofdpijn, kortademigheid, gespannen spieren, hyperventilatie, hartkloppingen. Langdurige blootstelling aan stress heeft een enorm impact op het lichaam en het gaat zelfs gepaard met veranderingen in de hersenen, het immuunsysteem en zelfs op het niveau van genen. Zo bekeken heeft burn-out een belangrijke fysiologische oorzaak, dat leidt tot lichamelijke én psychische klachten.

2.

Burn-out is min of meer hetzelfde als depressie

Zeker niet. Ondanks het feit dat burn-out ook wel eens een werkgerelateerde depressie genoemd wordt, en er veel overeenkomsten zijn, zijn er ook wezenlijke verschillen tussen burn-out en een depressie. Gevoelsmatig en feitelijk is het lijstje met klachten voor 95% overeenkomstig, maar de resterende 5% maakt alle verschil in de wereld. En dat heeft te maken met de apathie en het überhaupt niet kunnen willen (zelfs een grassprietje lijkt meer wils- en doe-kracht te hebben dan je depressieve zelf) die zo kenmerkend zijn voor een depressie. Die totale leegte is bij burn-out niet aanwezig. Bij burn-out hoort opgebrand-zijn, lichamelijke en emotionele uitputting, geen puf en geen energie, maar de wilskracht is op zich intact. Bij depressie niet.

Het lijden krijgt bij depressie een dimensie dat vele malen dieper en intenser kan zijn dan tijdens een burn-out. Soms krijgen mensen suïcide-neigingen, of op zijn minst de gedachte dat hun leven op deze manier zo erg is dat niet-leven een betere alternatief lijkt.

Depressie wordt ook meestal met medicatie (antidepressiva, slaap- en kalmeringsmiddelen) behandeld, bij burn-out is dat meestal niet nodig en ook niet effectief.

In het tabel hieronder zie je het verschil tussen stressklachten, overspanning, burn-out en depressie.


2

Hieronder zie je het verschil tussen overspannenheid, burn-out en depressie. Ik ga in op de oorzaken, de symptomen, de ernst van de klachten en de behandeling van de verschillende aandoeningen.

Oorzaak

Symptomen/ klachten

Ernst van de klachten

Overspannenheid

Burn-out

Depressie

Opeenstapeling van stressgevende factoren of situaties op het werk en/of privé; relatief korte voorgeschiedenis (+/- 3 maanden) ∗ Vermoeidheid ∗ Concentratieproblemen ∗ Onmacht om te presteren ∗ Het niet meer aankunnen

Langdurige chronische overbelasting ; met lange voorgeschiedenis, vaak meer dan een jaar, in ieder geval langer dan 6 maanden ∗ Emotionele uitputting (gevoel van extreme vermoeidheid) ∗ Depersonalisatie (vervreemding van anderen, een negatieve, cynische, afstandelijke en kille houding tegenover collega’s en werk) ∗ Gevoelens van afnemende bekwaamheid: het gevoel dat men minder goed presteert dan in het verleden het geval was en de neiging zichzelf negatief te beoordelen Ernstig

Onvoldoende duidelijk; een combinatie van erfelijkheid, stress, (traumatische) jeugdervaringen

Ernstiger

Disfunctioneren, m.n. werk

Behandeling

Rust, probleemoplossend vermogen vergroten middels coaching

Functioneren is tijdelijk niet meer (goed) mogelijk, zowel op het werk als privé Weer grip krijgen op het leven, middels coaching/ counseling

∗ Apathie, nergens meer

puf voor en zin in hebben ∗ Lusteloosheid ∗ Schuldgevoelens ∗ Een gevoel van waarde-

loosheid ∗ Een gevoel van hopeloosheid/hulploosheid ("het maakt allemaal niet meer uit") ∗ Slaapstoornissen ∗ Terugkerende gedachten aan zelfdoding of de dood

Zeer ernstig bij zware depressie (lichte depressie lijkt veel op burn-out) Functioneren voor lange tijd problematisch of onmogelijk (bij zware depressie) Psychotherapie, vaak i.c.m. antidepressiva


3

3.

Burn-out is iets voor kneusjes en slappelingen

Zeker niet. Ongeïnteresseerde mensen die de kantjes ervan aflopen raken niet zo gauw burn-out. Het zijn over het algemeen juist de ambitieuze, hardwerkende, loyale medewerkers. Hieronder de belangrijkste kenmerken van mensen die een hoog risico lopen om burn-out te raken:

∗

hoog ambitieniveau

∗

groot doorzettingsvermogen

∗

hoog verwachtingspatroon, hoge eisen stellen aan zichzelf (en aan anderen)

∗

perfectionistisch

∗

groot verantwoordelijksgevoel

∗

grote inzet / opofferingsgezindheid

∗

sterk invoelingsvermogen, begrip voor andermans noden

Dit rijtje lijkt best op de eisen aan hoog opgeleiden in de gemiddelde vacaturetekst, vind je niet? De afgelopen tijden waren niet de minsten die in de media ‘over de tong gingen’ vanwege een burn-out: Ton Büchner, de topman van Akzo, Antonio Horta-Osorio, topman van de Lloyds bank of Paul Huljich, een voormalig CEO een miljoenenbedrijf in biologisch voedsel. Dichter bij huis: Joop van den Ende, Katja Schuurman, Karin Bloemen, Johan Cruijff. In de financiële sector, bij uitstek de wereld van snelle en succesvolle jongens, raken steeds meer mannen tussen de 25 en 36 burn-out. Niet echt de stereotype slappelingen, toch?

4.

Burn-out ontstaat plotseling

Vooral kort nadat mensen burn-out raken, noemen zij dit ‘plotseling’ of ‘geheel onverwacht’. Niets is minder waar. Burn-out bouwt zich maanden- en soms jarenlang op. Vaak zeggen achteraf anderen: we zagen het al lang aankomen. Hoe komt het dan dat mensen zich zo overvallen kunnen voelen door burn-out? Is burn-out zo lastig te herkennen? Nee, op zich niet. Het antwoord schuilt in de verraderlijke geleidelijkheid van het proces.

Eerst voel je je af en toe moe en denk je ‘gewoon wat vaker op tijd naar bed’. Je werkt af en toe over om iets af te krijgen, je denkt ’s avonds nog even over na wat er allemaal op je werk moet gebeuren. Niets spannends, zou je denken. Iedereen doet het, het hoort erbij.

Onopgemerkt komt elke dag, elke week, elke maand een schepje bovenop. Je voelt steeds meer moeheid, je piekert steeds vaker, je hebt vaker last van je nek- en schouderspieren, je krijgt vaker je werk niet af, je maakt steeds meer fouten, je wordt steeds meer prikkelbaar. Totdat je lichaam een duidelijke, niet te negeren signaal geeft dat de batterij leeg is. Je kunt (soms letterlijk) geen stap meer verzetten.


4

Zijn deze signalen subtiel dan? Op zich niet. Het heeft te maken met je aandacht. Je richt je aandacht niet bewust op deze signalen. Je negeert ze zelfs onbewust. Je hebt er immers geen tijd voor, te druk om alle ballen in de lucht te houden. Falen is geen optie. Je ziek melden is geen optie. (Jammer genoeg hoor ik dit soms mijn cliënten letterlijk zeggen als ze de eerste keer bij mij komen).

De signalen nemen langzaam in intensiteit toe en het verschil is vaak zo klein tussen de stappen, dat je ze amper merkt. Pas als de signalen niet meer te verdragen zijn, merk je ze op.

5.

Burn-out kun je niet voorkomen

Zeker gezien de geleidelijkheid ervan, is het niet gek dat veel mensen denken dat burn-out niet te voorkomen is. Echter: juist de geleidelijkheid biedt alle kans om de subtiele(re) signalen te leren herkennen en actie te ondernemen. Dit vraagt wél om een andere mindset van je. Ben je bereid om (soms zeer hardnekkige) overtuigingen te onderzoeken en ze te vervangen door meer helpende, realistische gedachten? Ben je bereid om aan de slag te gaan met jezelf? Burn-out begeleiding is zeker niet maanden lang liggen in een gespreid bedje. Dat is eerder een recept om depressief te worden. Wil je burn-out voorkomen of daaruit herstellen, betekent dat je keihard aan de slag moet.

Wat zijn deze 'lichte' signalen dan? Hier volgen een aantal, geclusterd per aandachtsgebied:

Stress ∗

's avonds moe thuiskomen

∗

meer dan voorheen ook thuis in gedachten met het werk bezig zijn

∗

' ochtends onvoldoende uitgerust naar het werk gaan

∗

moeite om alles tot in de puntjes goed te regelen

∗

onrust en piekeren

∗

's nachts wakker liggen over het werk

∗

snel geïrriteerd raken

∗

het gevoel hebben dat je geleefd wordt

Werkdruk ∗

het gevoel dat er te veel van je verwacht wordt

∗

te veel taken die je niet aƨrijgt

∗

behoefte om je af en toe ziek te melden om op adem te komen en uit te rusten

∗

het gevoel dat je meer moet presteren dan je kunt


5

Werkbelasting ∗

het gevoel dat je alleen staat met je verantwoordelijkheid voor het werk

∗

het werk wordt emotioneel belastend

∗

je maakt je zorgen over je baan of je inkomsten

∗

het gevoel dat je niet voldoet aan de verwachtingen van je leidinggevende of klanten

∗

geen taken kunnen delegeren, geen grenzen aan kunnen geven

Samenwerking ∗

je ervaart onvoldoende steun door collega's en je leidinggevende

∗

je ergert je aan de regels en de gang van zaken op het werk

∗

je voelt onderlinge competentiestrijd en jaloezie onder collega's

∗

je voelt je niet gewaardeerd en gezien op je werk

∗

je voelt je niet betrokken bij beslissingen die je werk wel aangaan

∗

je krijgt kritiek en kunt er slecht mee omgaan

Balans werk-privé ∗

je privéleven staat onder druk door je werk

∗

je neemt steeds vaker werk mee naar huis, anders krijg je het niet af

∗

je werkt 's avonds en ook in het weekend door

∗

je hebt nog nauwelijks tijd voor hobby’s en sociale contacten

∗

je ziet er tegenop om naar het werk te gaan en piekert hier thuis veel over

∗

privéproblemen hebben negatieve gevolgen voor je werk

∗

je voelt je zowel privé als professioneel tekortschieten

Persoonlijke beleving ∗

je voelt je onzeker

∗

je hebt faalangst

∗

je hebt een laag zelƟeeld

∗

je hebt het gevoel dat je geen grip meer hebt op je situatie, ook al wil je dat heel graag

∗

je ervaart nauwelijks flow en plezier in je werk

∗

je ervaart je pogingen om iets aan je situatie te veranderen zinloos


6

Het voorkomen van burn-out vraagt ook het nodige van werkgevers. Niet alleen de ‘risicogroep’ maar ook leidinggevenden, HR-adviseurs en álle medewerkers hebben voorlichting nodig over de symptomen en kenmerken van burn-out. Zo kunnen ze dat bij elkaar signaleren en aan de bel trekken. Want de personen die het meest gevoelig zijn voor burn-out, zijn degenen die dat het minst willen zien, laat staan toegeven. Daarbij geldt: een gewaarschuwd mens telt voor twee. Juist met preventie kunnen medewerkers investeren in positieve en leuke aspecten van hun werk en kunnen werkgevers de juiste hulpbronnen aanbieden. Dat scheelt niet alleen veel tijd en geld, maar ook veel (persoonlijk en professioneel) leed.

6.

Burn-out komt door een hoge werkdruk

Nee, zo zwart wit is het niet. Hoge werkdruk kan de spreekwoordelijke druppel zijn die de emmer doet overlopen, maar het is niet dé oorzaak van burn-out. Werkdruk wordt pas een probleem als het tot langdurige stress leidt doordat het niveau van stress je mogelijkheden om ermee om te gaan, overstijgt. Als je last structureel veel hoger is dan je draadkracht. Of als er iets in je omstandigheden verandert waardoor de werklast die tot dan toe prima te dragen was, het opeens niet meer is. Ook problemen in je privésituatie kunnen bijdragen tot het ontstaan van burn-out.

Burn-out is het gevolg van een disbalans: tussen draaglast en draagkracht, maar ook tussen (soms hooggespannen) verwachtingen en de uitblijvende voldoening of waardering, tussen werken en ontspannen, tussen geven en nemen. Het probleem met medewerkers die (bijna) burn-out raken is dat ze ‘unipolair’ leven, ze sluiten bepaalde eigenschappen uit. Het gevolg is totale uitputting en vermoeidheid, vaak gepaard met een groot aantal somatische klachten (hyperventilatie, hartkloppingen, gewrichts-, maag- en darmklachten, paniekaanvallen).

De oorzaak van burn-out ligt meestal in de wisselwerking tussen de medewerker en diens (werk-) omgeving. Ook organisaties kunnen een ‘unipolair’ cultuur hebben dat een voedingsbodem vormt voor burn-out: gebrek aan feedback en waardering, onvoldoende steun, gebrek aan autonomie en ontwikkelingsmogelijkheden, eenzijdige nadruk op winst, controle of procedures.

Werkdruk kan dus een rol spelen in het ontstaan van burn-out, maar alleen als er sprake is van een verstoord evenwicht. Er zijn veel mensen die prima presteren onder hoge werkdruk en dit zelfs nodig hebben om het beste uit zichzelf te halen. Daarom is er ook geen rekenmodule of standaard recept wat een acceptabel niveau van werkdruk is. Dat verschilt per persoon, aƢankelijk van persoonlijke- en omgevingsfactoren.


7

Ik geloof niet in een éénzijdige benadering van burn-out, waarbij óf (de persoonlijkheid van) de medewerker óf de organisatie de schuld krijgen. Een circulaire benadering, waarbij zowel de persoonlijke als de werkgerelateerde factoren elkaar wederzijds beïnvloeden en tot een burnout kunnen leiden, biedt mijn inziens de opening voor een constructieve aanpak.

7.

Als je burn-out bent, is geen diagnose nodig

Ik kom wel eens cliënten tegen die ‘eigenhandig’ de diagnose stellen dat ze burn-out zijn en melden zich ziek. Op basis van eigen waarnemingen, verhalen van anderen of korte testjes van internet stellen ze de conclusie (en diagnose) van burn-out. Dat is om meerdere redenen niet handig: ∗

Zonder diagnose zou het kunnen gebeuren dat je een meningsverschil krijgt met je werkgever over het al dan niet ziek zijn. Thuisblijven zonder ziek te zijn noemt men werkweigering en kan een reden zijn tot ontslag.

∗

Zonder diagnose loop je het risico dat je niet de juiste begeleiding krijgt. Veel symptomen van burn-out hebben overlap met andere aandoeningen (denk bijvoorbeeld aan depressie of angststoornissen). Ook fysieke oorzaken zoals hartproblemen en schildklieraandoeningen moeten eerst uitgesloten zijn.

Een diagnose mag alleen gesteld worden door een arts. Dat is in regel de huisarts, maar kan ook een GGZ-psycholoog of psychiater zijn. Deze professionals stellen hun diagnose op basis van hun kennis en ervaring, uitgaande van protocollen hoe om te gaan met werkgerelateerde psychische klachten en gebaseerd op bijvoorbeeld de DSM-IV, een diagnostisch handboek voor psychische aandoeningen. Ook kunnen ze hierbij gebruik maken van vragenlijsten en testen, zoals bijvoorbeeld de MBI (Maslach Burn-out Inventory) of de Nederlandse versie hiervan, de UBOS (Utrechtse Burn-out Schaal). Online testen, allerhande checklists vervangen niet de formele diagnose, ze kunnen wel een handig hulpmiddel zijn.

8.

Als je burn-out hebt, moet je naar een psycholoog of psychotherapeut

Zeker de laatste jaren lijkt de trend om medewerkers met burn-out direct door te verwijzen naar een psychotherapeut of psycholoog. Dit is in principe niet nodig. Je gaat toch ook niet gelijk naar de kaakchirurg als je een gaatje in je kies hebt? Burn-out kan veel persoonlijk lijden veroorzaken en het is zeker zwaar, maar het is geen zwaar psychische stoornis, die om begeleiding vraagt door een psychotherapeut. Een deskundige coach of counselor die gespecialiseerd is in burn-out, kan jou uitstekende begeleiding bieden.


8

Het voordeel van begeleiding door een counselor ten opzichte van een psychotherapeut is dat een counselor, nog veel meer dan een therapeut, uitgaat van het aanboren en activeren van je herstelmogelijkheden. Je krijgt speciaal op jou gerichte oplossingsgerichte en inzichtgevende begeleiding, zonder je situatie onnodig te problematiseren, eindeloos over je verleden te praten of direct medicatie voorgeschreven te krijgen. De gerichtheid is op het hier-en-nu, op herstel en oplossingen, in plaats van op stoornissen en problemen.

Te vaak schrijven huisartsen en therapeuten medicatie voor. Medicatie neemt de oorzaak van de burn-out echter niet weg, het ‘verdooft’ het alleen maar, waardoor het lijkt alsof het beter gaat, terwijl het feitelijk niet zo is. Counselors werken niet vanuit een medisch model en er kleeft veel minder een stigma of taboe aan.

Wat de vergoeding betreft, ben je vrij in je keuze, omdat begeleiding bij werkgerelateerde of relationele problemen sinds 2013 niet vergoed wordt door zorgverzekeraars. Werkgevers zijn meestal graag bereid om de kosten van de begeleiding te dragen, deels vanuit hun re-integratieverplichting, deels vanuit hun belang bij je herstel.

9.

Het duurt minstens een jaar voordat je hersteld bent van burn-out

Als je burn-out bent geraakt, voelt het misschien voor je in eerste alsof het nooit meer goed komt. Je bent bang dat je jarenlang of in ieder geval maanden lang uit de running bent. Vroeger dacht men dat je eerst 100% hersteld moest zijn voordat je weer aan het werk kon. Misschien nu nog, uit cijfers blijkt immers dat mensen met burn-out gemiddeld 189 dagen verzuimen. In een jaar zijn 255 werkbare dagen, dus dat is driekwart jaar verzuim. De trend is echter dat bedrijfsartsen erop aansturen dan je binnen 3 maanden weer aan het werk bent.

Ik geloof in geen van beide benaderingen, omdat ik ze beiden extreem vind. Gemiddelden werken ook niet, vind ik. Ken je de uitspraak dat de gemiddelde Nederlander 2,1 kinderen heeft? Nou, daar voldoet dus niemand aan. Gemiddelden kunnen mensen alleen maar ontmoedigen. Ik ben voorstander van maatwerk. AƢankelijk van het individu, diens context en mogelijkheden werk ik naar zo snel mogelijke werkhervatting. Bij de een is dat 4 maanden, bij de ander 6 maanden en weer bij de ander een jaar of langer. En daar is niets mis mee. Elk verandering verdient respect voor zijn eigen tempo en voortgang.


9

10.

Na je burn-out kun je gewoon op de oude manier verder met je werk

Als het goed is niet. Sterker nog, je wilt ook niet op de oude voet verder. De reden dat je immers burn-out bent geraakt, had te maken met een disbalans, een verstoring in bepaalde factoren. Met je herstel creëer je een nieuw evenwicht, een duurzame manier om met meer plezier te werken en te leven. Daar hoort bij dat je oude patronen loslaat. Na een burn-out ben je niet meer dezelfde persoon. Dat heb je ongetwijfeld vaak gehoord van mensen die burn-out zijn geweest en hun burn-out als een zegen in vermomming zien. Achteraf.

Burn-out is een geweldige kans aan jezelf om letterlijk anders door het leven te gaan. Maar het vraagt wel om offers. Om loslaten. En soms ook het verdragen van de teleurstelling en de weerstand van je omgeving. Die zit vaak niet te wachten op de ‘nieuwe jij’. Daarom eindigt burn-out begeleiding ook niet direct als je terugkeert naar je werk. Succesvol je werk op een nieuwe manier doen en goed omgaan met tegenslagen is een wezenlijk onderdeel van de begeleiding, om terugval te voorkomen.

11.

Burn-out is slecht voor je loopbaan

Nee. Integendeel. Naast alle genoemde aanleidingen om burn-out te raken is er nog een belangrijke die ik tot nu toe niet genoemd hebt: vervreemding van jezelf. In de aanloop naar burn-out blijkt dat veel mensen steeds meer vervreemd raken van zichzelf. Ze gaan op de automatische piloot door, doen veel dingen plichtmatig, zonder plezier. Of ze doen dingen die helemaal niet bij ze passen, maar eerder omdat het zo hoort, status geeft of omdat hun ouders dat ooit zo bedacht hebben. Veel mensen die burn-out raken, voelen zich diep ongelukkig met hun baan (inhoudelijk) of de omgeving waarin ze werken. Pas tijdens het herstel gaan ze zich bezinnen om hun passie, op hun talenten en wat ze, diep in hun hart, echt willen. En de meesten kiezen er ook voor. Het alternatief is immers doorgaan op de oude voet. En dat is nou net waardoor het zo vreselijk misgegaan is.

Dus nee, ik denk dat een burn-out heel goed is voor je loopbaan. Het is een geweldige kans. Ook al voelt het helemaal niet zo als je er middenin zit.


10

12.

Burn-out is een modeziekte, het bestond vroeger helemaal niet

Niet waar. Als je de drie hoofdkenmerken van burn-out (mentale & emotionele uitputting, afstandelijkheid en cynisme en verminderde competentie) in gedachten neemt, dan bestond burn-out –ook al werd het niet zo genoemd- 2000 jaar geleden ook.

Een voorbeeld uit de Bijbel: de profeet Elia is door God geroepen om een leider en profeet te zijn. Nadat hij grootse dingen gedaan heeft (hij ging o.a. de confrontatie aan in de naam met God met 450 profeten van Baäl), werd hij met de dood bedreigd door koningin Izebel. Dan knapt Elia en trekt de woestijn in. Hij is helemaal op en ziet het niet meer zitten. Elia voldoet aan alle kenmerken van burn-out: hij is mentaal en emotioneel helemaal op, neemt letterlijk afstand van alles en iedereen en heeft geen vertrouwen meer in zijn capaciteiten als profeet.

In 1869 beschreef de Amerikaanse George Miller Beard een aandoening dat hij ‘nervous exhaustion’ oftewel neurasthenie (of zenuwuitputting) noemde. De gedachte was dat vermoeide zenuwen ernstige lichamelijke klachten konden veroorzaken. Deze ziekte kwam ook in Europa – vooral onder mannen- snel op de lijst van meest voorkomende aandoeningen. Het hoge levenstempo (!) werd als verklaring gegeven. Aan het einde van de negentiende eeuw werd de relatie gelegd met chronische vermoeidheid. Neurasthenie is als diagnose opgenomen in de ICD-10 (International Classification of Diseases). In China wordt de diagnose neurasthenie nog vaak gesteld, in Nederland nog nauwelijks.

De term burn-out werd in 1974 geïntroduceerd door de psychiater-analyticus Freudenberger, als aanduiding voor het opraken van energie en het gevoel overspoeld te worden door problemen van andere mensen. Hij deed onderzoek naar stressklachten bij medewerkers van een New Yorks opvangcenter voor drugsverslaafden. Veel medewerkers van deze kliniek begonnen langzamerhand een tekort aan energie, motivatie en betrokkenheid te vertonen, die gepaard ging met een verscheidenheid aan mentale en fysieke symptomen. Om deze conditie te omschrijven koos Freudenberger een woord dat ook wel werd gebruikt om de effecten van chronisch drugsgebruik te typeren, namelijk burn-out.


11

B - Leona Aarsen anderzverder anderzverder.com

Recommend Documents