B enjamin. Jörgen Raymann Ik hou van Humor en het Leven. Beantwoord de bijgesloten enquête van Joodse Vrienden!

B e n j a m i n 78 Gratis kwartaalblad voor iedereen met een Joodse achtergrond • december 2009 • jaargang 21, nr. 78

e Vrienden’! s d o o ‘J n a v ten enquête lo s e g ij b e d Beantwoord

Jörgen Raymann ‘Ik hou van Humor en het Leven‘

Joods

Hier voelt ons gezin zich meer Joods dan in Rusland

Mijn leven

‘Geen sof met Toff’ Dooie ratten

Multi Culti

Gesprek met initiatiefnemer van ‘Erev Galabal’ Alain Horoit

Crescas cursusprogramma januari-juni 2010

Ons nieuwe nummer is 020 755 7000

k

Dilemma’s in de Israëlische politie De complexe politieke verhoudingen in Israël, het politieke en bestuurlijke systeem — Nadav Haran

Israëlische popmuziek Teksten van Israëlische popsongs nader bekeken — Daniëlle van den Bos

Israël en Europa Het hoe en waarom van de bekoelde relaties tussen de EU en Israël — Alfred Pijpers

New Historians

Het gedachtegoed van controversiële Israëlische politici nader bekeken — Bart Wallet

De Joden van Weimar Duitsland D D cultuur en het gedachtegoed van De Duitse Joden ten tijde van de Weimar D Republiek — David Wertheim

Joodse stadjers Het leven van de Joodse gemeenschap in de stad Groningen van 1796 tot 1945 — Stefan van der Poel

Archeologie van het Oude Israël

Ziekenhuis Amstelland biedt niet alleen zorg van hoogwaardige kwaliteit, maar is daarnaast ook een belangrijke werkgever in de regio.

De levensboom als belangrijk Joods symbool binnen de archeologie — Jennifer Guetta – Peermann

Pirké Awot

g,, Onze voorouders onderweg, van Terach tot Tamar Landverhuizingen van onze voorouders, een originele manier om delen van Beresjiet (Genesis) te bespreken

Het Misjna-traktaat dat grotendeels handelt over ethiek, moraal, het juiste religieuze handelen, oprecht praten en zuiver denken — Leo Mock

Tempel en Tempeldien diena aren ren

Een kijkje in het Tempelse jodendom van 2000 jaar geleden: de centrale plaats van de Tempel, Kohaniem, Levieten — Leo Mock

— Kine Sittig

www.ziekenhuisamstelland.nl The remarkably fortunate history of the Jews A full day discussing Jewish history with Clive Lawton, who will make you feel even luckier to be part of the wonderful Jewish story still unfold (English spoken) — Clive Lawton

Jodendom na de Verlichting g De Haskala en vernieuwende denkbeelden in het jodendom, o.a. bij Mozes Mendelssohn

Aangenaam dichtbij. Oorlog en vrede

de ethische Wat zeggen Joodse bronnen over er zoiets als kanten van oorlogsrecht? Bestaat Leo Mock een gerechtvaardigde oorlog? —

— Chaim van Unen Schrijven kun je leren! Autobiografisch schrijven vanuit je eigen, Joodse achtergrond — Ewoud Sanders

‘Vergeten’ mitswot Mitswot (geboden) die vaak geen rol meer spelen in onze hedendaagse belevingswereld: welke betekenis hebben deze mitswot voor moderne Joden? — Leo Mock

Joodse cultuur tussen Bijbel en Misjna De vijf eeuwen na Tenach, een vaak vergeten, maar cruciale periode in de Joodse geschiedenis — Pieter van der Horst

Joodse muziek, wat is dat? Drie lezingen over drie aspecten van Joodse muziek — Sef van Ments

Spinoza, Theologisch— politiek traktaat

Een analyse van Spinoza’s visie op de verwevenheid van politiek en religie, toegespitstt op zijn uiteenzetting over jodendom — Reinier Munk

WIEHEEFTHETLEF

e c i p s o h joods ,EFBETEKENTHETHARTOPDEGOEDEPLEKHEBBEN 7IJZOEKENGEMOTIVEERDEMENSEN JOODSENNIET JOODS DIEZICHALSVRIJWILLIGERINWILLENZETTENVOORONZE BEWONERSINHETHOSPICE6OORMEERINFORMATIEKUNTU ONZEWEBSITERAADPLEGEN OFBELLENNAARTEL WWWJOODSHOSPICEIMMANUELNL INFO JOODSHOSPICEIMMANUELNL

2

Benjamin nr. 78 - december 2009

Het wereldbeeld van Maimonides

Dierexperimenten: een Joodse visie r Joodse bronnen over de manie Wat zeggen waarop de mens dieren ’gebruikt’

— Moshe Godschalk

Exotisch èn kosjer!

Kosjere gerechten maken uit de Ethiopische ,Cambodjaanse en Surinaamse keuken — Yvonne van Gelder

De Mishne Torah, het halachische werk van de RaMBaM (in samenwerking met Joods Studiecentrum Leiden)

— Michael Bloemendal

Wiskunde en traditioneel jodendom Berekeningen voor een eroew of een mikwe: is er verschil tussen traditionele halachische interpretaties en wiskundige uitkomsten? — Bas de Bruijn

Play in Hebrew literature from the bible till now

A course in Hebrew about ‘playfu ull literature’ taken from all periods and places where Hebrew literatu re was written — Yaniv Hagbi

Kabbalisten, Messianisten en Chassidim Het leven en het gedachtegoed van Gershom Scholem, één van de belangrijkste denkers van de 20e eeuw — David Wertheim

Maak een keus uit ons cursusaanbod in het eerste halfjaar van 2010 en schrijf meteen in. Uitgebreide cursusinformatie op www.crescas.nl of bel naar 020-640 23 80

Nieuws Joodse Vrienden

Actueel

4

Joods

6

• • • • •

De Chanoeka Column Mijn Joodse voorwerp Kleurwedstrijd Tweespraak Nieuwe Joden in Nederland

Mijn leven

Zijn wij niet allen Joodse Vrienden van en voor elkaar? Leuk bedacht hoor ik mijzelf zeggen, zo zou het kunnen zijn. De realiteit doet ons anders beseffen. Maar ik ben een eeuwige optimist. Met de komst van internet heeft de wereld een metamorfose ondergaan. Zo is het vinden van vrienden met de komst van internet niet langer een zaak van introducties en matchmaking. Niets is meer hetzelfde als vroeger, of toch nog iets? Wat onveranderd is gebleven is dat velen onder ons er liever samen dan alleen voor staan. Precies daar willen we nu graag wat voor elkaar boksen. Kernvraag is wie ons tot en bij elkaar gaat brengen. JMW heeft samen met een aantal andere organisaties in Joods Nederland het plan opgevat om een nieuw groot internetplatform op te zetten. Een omgeving waar je alles vindt wat je Joodse hartje begeert. Gezelligheid, cultuur, educatie, vrije tijdsbesteding, vrienden, nieuws, vraag & aanbod en uiteraard Jodendom in de breedste zin van het woord. In georganiseerd Joods Nederland is enthousiast gereageerd, het is nu aan de doelgroep ‘aan jou dus’ om te bepalen of onze droom werkelijkheid wordt. Dus een platform waar kennis gedeeld wordt, informatie wordt uitgewisseld en waar je gelijkgestemden ontmoet. Eigenlijk niet veel anders dan de Benjamin, maar dan nog actueler, dynamischer en vooral veelzijdiger. (ik zou niet twee keer achter elkaar ‘voor elk wat wils’ gebruiken).

• • • •

Als bijlage bij deze Benjamin tref je een losse enquête aan met de kop Joodse Vrienden, waarin jouw mening wordt gevraagd. Logisch: we beginnen alleen aan zo’n investering als er voldoende belangstelling voor bestaat. Online invullen is voor ons allen nog eenvoudiger en goedkoper en kan op www.debenjamin.info.

Sjoek

Over deze Benjamin kan ik kort zijn. Gevarieerd en voor elk wat wils. Heel bijzonder vind ik het interview van Yael Schrijver met Jörgen Raymann. Wie denkt de man te kennen achter al dat tv geweld? We zijn echt één in onze grote verscheidenheid. Fijne feestdagen, happy Chanoeka en veel leesplezier,

MICHEL KOTEK

12

Interview Jörgen Raymann Interview met Avivah Itter-Koekoek Geen Sof met Toff! Eitzes van Esther

Multi Culti • • • • •

• • •

18

Joden in het buitenland Jodenlijm, denigrerend of... Eten en opeten Gesprek met initiatiefnemer Alain Horoit Column Maaike van der Brugghen

26

Benjamin Servicepakket Oproepen Jingles de vriendensite

Van toen... naar nu • •

Column Tamara Gijrath Onderduik in West-Friesland

Activiteiten • • • • •

30

32

Groepen en cursussen Landelijke activiteiten Terugblik op Joodse activiteiten Toen Schlemiel naar Warschau ging... Kunst & Cultuur

Tsavta

40 Benjamin nr. 78 - december 2009

3

Actueel Happy End: een PRIMEUR voor JMW gaat Pathé! Wat gaat een jaar toch snel. Voor u ligt alweer het chanoekanummer van de Benjamin en voor dat we het weten is het 2010. Voor JMW was 2009 weer een rumoerig en vol jaar. In februari werd het Eindrapport gepresenteerd van het onderzoek naar het vermogensbeheer van een aantal Joodse voogdijinstellingen (voorgangers van JMW). De onafhankelijke onderzoekers beantwoordden de centrale onderzoeksvraag als volgt: ‘De zorg van de Gefusion(n)eerde Joodse Instellingen voor Kinderbescherming voor de Joodse

COLOFON De Benjamin wordt uitgegeven door JMW (Joods Maatschappelijk Werk) en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 10.000 exemplaren. De Benjamin wordt op aanvraag gratis toegezonden. U kunt zich abonneren door gebruikmaking van de antwoordbon in deze Benjamin, of door registratie op de website www.debenjamin.info. Het volgende nummer verschijnt medio maart 2010. Hoofdredacteur: Michel Kotek Redactie: Karien Anstadt, Eva de Baat, Shirley Ensel-Avni, Marianne Fuchs, Tzippy Harmsen, Esther Konstantinov, Jolan Toff en Silvy Heijmerink (secretariaat). Redactieadres JMW De Lairessestraat 145-147 1075 HJ Amsterdam tel 020-577 65 18 (redactie) tel 020-577 65 84 (administratie) E-mail [email protected] www.debenjamin.info Vormgeving en druk: Dickhoff Design, Amsterdam & Hega Offset, Rijswijk

4


oorlogswezen en de behartiging van hun financiële belangen zijn naar de mening van de onderzoekers naar behoren geweest en onderscheiden zich in meerdere opzichten positief van het vigerend overheidsbeleid. Er zijn geen redenen gevonden om te twijfelen aan de goede intenties, inzet en integriteit van bestuursleden en betrokken medewerkers van de Fusie. Wel kunnen bij sommige aspecten van het beleid in de praktijk vraagtekens worden geplaatst.’ Door een aantal betrokkenen werd deze conclusie echter niet aanvaard, wat leidde tot heel wat – nogal ongenuanceerde en deels onjuiste artikelen – in het NIW. JMW zal verder niet meer op dit soort zaken reageren. Iedereen die meer wil lezen over deze problematiek en antwoorden wil hebben op de vele beschuldigingen die zijn geuit, kan dat vinden op de website van JMW (www.joodswelzijn.nl) onder de rubriek Oorlogswezen. De belangenbehartiging door JMW In het kader van de belangenbehartiging zijn – in samenwerking met andere belangenbehartigende organisaties in Nederland en in Israël – verruimingen gerealiseerd van de criteria voor het zogenaamde Artikel 2-Fonds van de Claims Conference (www.joodswelzijn.nl onder Hulpverlening en Mediation). Er wordt nog steeds gekeken of een verdere verruiming mogelijk is. Samen met andere partijen werd ook stevig met het Ministerie van VWS gediscussieerd over de overgang (in 2011) van de werkzaamheden voor de uitvoering van de oorlogswetten (Wuv, Wubo en BP) van de Pensioen- en Uitkeringsraad (PUR) naar de Sociale Verzekeringsbank (SVB). JMW heeft het volste vertrouwen dat de SVB deze werkzaamheden op een zorgvuldige en integere wijze zal

overnemen. Dat neemt niet weg dat wij het verloop van dit overgangsproces en de uitvoering van de werkzaamheden door de SVB nauw zullen volgen en zo nodig bij de SVB (en het Ministerie) aan de bel zullen trekken. JMW werkt verder aan kwaliteit Via de Benjamin blijft u op de hoogte van de diverse activiteiten die wij organiseren en natuurlijk van de (hulpverlenings-) mogelijkheden die JMW te bieden heeft. Op de achtergrond is dit jaar weer heel hard gewerkt om de kwaliteit van ons werk verder te optimaliseren. Die werkzaamheden leidden ertoe dat JMW-Thuiszorg onlangs opnieuw voor een periode van drie jaar werd gecertificeerd (conform HKZ-normen) en dat wij eind 2009/begin 2010 verwachten de HKZ-certificering ook voor het Maatschappelijk werk en de Dienstverlening te ontvangen. Veel aandacht wordt ook besteed aan de kennis van de behoefte van de doelgroep. In 2010 verwachten wij de resultaten van een ‘update’ van het sociaal-demografische onderzoek dat in 1999 door het NIDI en het IMES werd uitgevoerd. Tien jaar na dit onderzoek kunnen wij via deze update – uitgevoerd door het NIDI – zien hoe de trends zich hebben voortgezet. Deze nieuwe informatie over de Joodse gemeenschap biedt JMW, maar zeker ook andere Joodse organisaties, onschatbare informatie voor de verdere ontwikkeling van het dienstenaanbod. Ik wens u een chanoeka sameach en nog vele gezonde jaren toe!

HANS VUIJSJE, ALGEMEEN

DIRECTEUR-BESTUURDER

Fondsenwerving Benjamin ‘verantwoording 2009’ Wie helpt ons het tekort van € 27.550,– weg te poetsen? De recessie laat ook z’n sporen na bij de Benjamin fondsenwerving. Eind 2008 stond de teller van de Benjamin giften op € 38.085,–. Ten opzichte van 2008 is zowel het totaal aantal donaties (nu 1.760 en in 2008 nog 2.143) als de omvang van de gemiddelde donaties (nu € 17,08 en in 2008 € 17,78) gedaald. Voor 2009 staat de teller met nog enkele weken te gaan in totaal op € 27.000,– een terugval van ruim 29%. Tel hier de advertentie-inkomsten voor 2009 bij op en de totale inkomsten voor de

Benjamin komen voor 2009 uit op het totaal ontvangen bedrag van € 37.450,–. De totale kosten voor de druk en vormgeving van de Benjamin komen jaarlijks uit op ca € 75.000,–. Uitgaande van deze kosten resteert er een financieel gat van € 37.550,–. Dit gat wordt voor € 10.000,– aangevuld met een toekenning van een overheidssubsidie uit de ‘pot sociale dienstverlening’. De teller voor het totale tekort komt voor 2009 dan uit op € 27.550,–. Gelukkig hebben we

voordat het boekjaar 2009 officieel wordt afgesloten nog enkele weken te gaan. Anders dan in 2008 kunnen donaties nu ook on-line en veilig via Ideal worden gedaan. Dat werkt veel sneller. Ga hiervoor naar www.debenjamin.info Mogen wij u allen verzoeken uw laatste donaties voor 2009 ten goede te laten komen van de Benjamin? Hoe klein ook, elke gift is meer dan welkom. Bij voorbaat bedankt voor uw bijdrage.


5

Joods DE CHANOEKA COLUMN

Chag Ha’Orim - ‫חג האורים‬ Feest van het Licht Waarom is Chanoeka het feest van het licht? En welke duisternis willen we wegjagen met Chanoeka? Het is de duisternis die de Grieken aan de Joden hadden opgelegd. Overdrachtelijk voor zowel lichamelijke vernietiging (doden van de Joden) als de geestelijke vernietiging. De Grieken verwoestten de Beth HaMikdash en verboden de Joden zich aan hun Mitzvot (geboden) te houden. Zo mochten de Joden onder andere geen Brit Mila (besnijdenis) meer uitvoeren. Het ‘licht’ van Chanoeka heeft een letterlijke en figuurlijke betekenis: Enerzijds betreft het ‘het licht’ dat de Makkabeeën hebben meegebracht. Dat staat hier voor de zuiverheid en reiniging van de Beth Hamikdasj (de heilige tempel). Want nadat de Grieken deze verwoest en ontheiligd hadden, hebben de Makkabeeën de Beth Hamikdasj weer gereinigd en daarmee het ‘licht’ erin teruggebracht. Dit licht is symbolisch. Er staat geschreven dat de overwinning van de Makkabeeën heel onverwacht was, ‘als het licht van bliksem dat plotseling verschijnt’, omdat zij maar met heel weinig waren, tegen grote aantallen Grieken. Anderzijds is het licht ook letterlijk ‘het licht dat schijnt in donkere winterse dagen’. Sommige mensen zijn van mening dat het licht van Chanoeka ook een praktische functie heeft omdat we Chanoeka in de winter vieren, wanneer de dagen kort en koud zijn. De functie van het licht is om ons huis te verlichten in de donkere winterse dagen en ons te herinneren dat ook de winter straks voorbij zal zijn, en dus tijdelijk is. Volgens de Halaga ‫הלכה‬, de Joodse wet, mogen we de kaarsen en het licht van de Chanoeka kaarsen niet gebruiken om ons huis te ‘verlichten’. Het kaarslicht is een symbolisch licht dat ons aan het Chanoeka wonder herinnert. Het Chanoeka feest wordt gevierd dichtbij de kortste dag van het jaar. Een oud sprookje vertelt ons, dat toen de eerste mens zag, dat de dagen op aarde korter werden, hij schrok en dacht dat de wereld zou vergaan. Hij dacht dat de wereld weer terug zou gaan naar duisternis en ‫( תוהו ובובו‬de chaos), de situatie die er was voor de schepping van de wereld. Toen begon hij te dawenen (te bidden) tot Hasjem (G’d) gedurende acht dagen. Toen de mens zag dat de dagen weer langer en lichter werden,

6


heeft hij begrepen dat dit de natuurlijke gang van zaken is en dat we vier jaargetijden hebben. Volgens het sprookje vieren we acht dagen Chanoeka zoals de acht dagen die de eerste mens gedawend (gebeden) heeft. Maar de reden dat wij acht dagen Chanoeka vieren is natuurlijk om ons de overwinning van de Makkabeeën op de Grieken te herinneren! En vooral ook om het wonder door te geven van het kannetje olie dat gevonden werd in de Beth Hamikdasj (heilige tempel) waarmee gedurende acht dagen het licht kon blijven branden. Ik wens jullie allemaal een heel gezonde en gezellige Chanoeka met heel veel licht voor het Joodse volk hier, overal en vooral in Israël.

MAZAL DE JONG

Tikwatenoe 2009

OLYMPISCH WINTERMACHANEE

20 - 27 december

[TTWPNSIJWJS[FSOFFW

Meld je aan voor de leukste week van het jaar ________ Aanmelden

[email protected] Meer informatie

www.tikwatenoe.nl Tel: 06 - 429 603 36

J M W G A AT PAT H É

Steun Joods Nederland geef aan Cefina Stichting Cefina financiert tekorten van Joodse projecten en instanties in Nederland die zich inzetten voor uiteenlopende sociale doelen. Denk hierbij aan: JMW, Mr. L.E. Visserhuis, Bne Akiwa, het Sinaï Centrum en meer. Haboniem Dror bijvoorbeeld, een Joodse jeugdbeweging die o.a. zomerkampen in Israël organiseert.

Meer weten over Cefina? - , info@cefina.nl of www.cefina.nl. Postbank  Geven kan óók via een nalatenschap!

Autumn Sun

Op zoek naar een Joodse liefde In Autumn Sun (regie Eduardo Mignogna) plaatst een mooie Joodse vrouw van middelbare leeftijd een contact advertentie. Vanwege een komend bezoek van haar Amerikaanse broer besluit ze net te doen alsof ze een relatie met een Joodse man heeft. Op de advertentie reageert een knappe, charmante en beschaafde man. Al snel ontdekt ze dat hij niet Joods is, waardoor hij niet aan haar ideaalbeeld voldoet. Maar omdat ze geen alternatief heeft, geeft zij hem een spoedcursus Jodendom. Hun samenwerking is zowel humoristisch als boeiend en prikkelt de fantasie.

Vind je het leuk om in groepsverband film te kijken en na te praten? Kom dan naar ‘De Roos’ op 12 januari. Voor wie wil, aansluitend kosher 3-gangen diner in Nesjomelet, Kastelenstraat 84 Amsterdam. Dinsdag 12 januari 13.30 - 16.00 uur Centrum ‘De Roos’ P.C. Hooftstraat 183, Amsterdam Entree film € 7,50 Combi film en diner € 15,– Vooraf aanmelden [email protected] 020-577 65 66

gesprek en rhaal met na Een liefdesve il een kosher diner w voor wie

Op de hoogte blijven van JMW gaat Pathé? Mail [email protected]

www.joodseactiviteiten.nl

Beth Shalom is een Joods multifunctioneel zorgcentrum. Beth Shalom staat voor maximale autonomie, zelfstandigheid en thuisgevoel van de cliënt. Centraal staan de wensen, behoeftes en belevingen van de individuele cliënt. Beth Shalom heeft 2 locaties in Amsterdam: één in Buitenveldert en één in Osdorp. In Buitenveldert hebben wij een verzorgingshuis (inclusief kortdurend verblijf) een somatische verpleegafdeling en dagactiviteiten. In Osdorp hebben wij een somatische verpleegafdeling, een revalidatie-unit en een psychogeriatrische verpleegafdeling. Daarnaast biedt Beth Shalom wijkverpleging (samen met JMW) en dagstructurering aan. Voor meer informatie of een rondleiding kunt u, tijdens werkdagen, contact opnemen met de afdeling maatschappelijk werk op één van beide locaties. Heeft u vragen of wilt u zich aanmelden, dan kunt u bellen naar Beth Shalom en vragen naar de afdeling maatschappelijk werk (020-661 15 16). Ook kunt u een e-mail sturen naar: [email protected]

www.bethshalom.nl Benjamin nr. 78 - december 2009

7

‘Mijn Joodse voorwerp’ Heeft u een speciale band met, of een verhaal, of vraag over ‘uw Joodse voorwerp’, schrijf het ons liefst vergezeld

Joods

van een afbeelding. Mail uw bijdrage naar [email protected]

MIJN JOODSE VOORWERP

De Chanoekia

Een van mijn belangrijkste Joodse voorwerpen is deze Chanoekia. Toen mijn broers bij mij in Jeruzalem logeerden kochten wij hem met z’n drietjes, als cadeau voor pappa. Het

moest een klassiek, voor hem vertrouwd model van vroeger zijn, bedachten wij. We vonden veel van die prachtige, gestileerde Israëlische uitvoeringen. O.a. bij de Wizowinkel in de Rechov Jaffo stonden er een paar die wij schitterend vonden. Maar we wisten wat we wilden. En we vonden deze Chanoekia. Notabene in de oude stad, bij een (heel aardige) Arabier. Dit zou het eerste Joodse voorwerp worden dat na de oorlog in mijn vaders bezit zou zijn. Toen de oorlog voorbij was had hij besloten zich van het Jodendom te distantiëren, vooral om ons, zijn kinderen, veilig te stellen, voor als er ooit nog eens zoiets gebeuren zou. Maar helaas... zijn oudste dochter (ik dus) trok

Mijn davidster 40 jaar geleden verloofde ik mij met een katholiek meisje. In het jaar van mijn verloving kocht ik deze davidster. Een kettinkje kon ik niet betalen, maar ik kreeg een heel dunnetje van mijn moeder. Dun, want goedkoop. Ook zij had weinig centen. Het jaar 1969 was een keerpunt in mijn leven. Wie was ik eigenlijk? De verloving dwong mij om na te denken over het ooit zelfstandig wonen, trouwen en misschien kinderen te krijgen. En hoe deze dan op te voeden? Mijn Joodse gevoelens waren tot dan toe sluimerend aanwezig. Natuurlijk waren deze in mijn jeugd wel aangewakkerd door mijn grootmoeder, maar die was al 10 jaar dood en zij speelde in mijn volwassen-wording een rol op de achtergrond. Maar toen was daar dat katholieke meisje. Ik besefte dat voor mijn (onze) toekomst het behouden van mijn Joodse identiteit cruciaal was. Dus kocht ik mijn davidster als symbool om dat uit te drukken en aan de wereld kenbaar te maken. Ik draag de ster nog steeds. Het kettinkje is inmiddels vervangen. Dat katholieke meisje is nu nog altijd mijn vrouw. En zij begrijpt mijn Joods zijn.

8

MARTIN HOVENIER


steeds meer naar het Jodendom toe. In het begin was dat wel even slikken voor hem. Maar uiteindelijk was hij er toch heel blij mee. Hij zag dat voor mij mijn Joods-zijn een bron van vreugde was. Met spijt bekende hij dat hij er vooral de tsores van ervaren had en zich de vreugde door de vingers had laten glippen. Deze Chanoekia bracht hem iets van vroeger terug. Sindsdien hebben wij ieder jaar onze Chanoekia aangestoken, Ma’oztsur gezongen, etc. Mijn vader genoot ervan. Nog steeds steek ik ieder jaar juist deze Chanoekia aan. Een stukje thuis...

ENNY HARTOGENSUS

d j i r t s d e w r u kle

Stuur je kleurplaat vóór 1 februari 2010 naar Benjaminredactie - De Lairessestraat 145-147 1075 HJ Amsterdam en maak kans op een kadobon! Vergeet niet je naam, leeftijd, adres, e-mail en teleffoonnummer te vermelden.

Joods

TWEESPRAAK

Vieren de gojim dan ook kersjt? Jakkes wat plakt die rotzooi. Ik had je toch gezegd dat je die jam er pas later in moest doen en niet ervoor? Ja, zie je het voor je? Een rooie sjmotzige plakboom in plaats van een groene kersjtboom? Nou heb je alles er al uitgeknepen voordat ie hangt. Jij wilde toch soefganiot in die boom hangen? Ik zei nog dat het alleen matzes moesten zijn. Alsof matzes wat met Chanoeka te maken hebben... Net zoveel als soefganiot met kersjt lijkt mij... Nou, in ieder geval meer dan matzes! O ja? Dat mag jij mij nog eens een keertje uitleggen. Omdat ik toevallig met een man ben getrouwd die opgegroeid is met een kerstboom? Met een goj bedoel je... Nee geen goj toevallig, want zijn grootmoeder van moederskant had een Joodse vader... Als ze nou ook nog een Joodse buurman hadden... Schiet jij nou maar op, want we moeten straks ook nog het diner voorbereiden.

10


Ja, omdat jij weer niet naar je mail had gekeken en had gezien dat ik je gevraagd had de cranberrycompote en appelcompote voor te willen bereiden. Ja hoor, mijn schuld weer, compote, compote, je kunt me de pot op met je compote!!! Gaan we zo beginnen? Dit hoort gezellig te zijn! Dat lees je tenminste in alle bladen dat mensen gezellig samen de boom optuigen en dan ontspannen het diner voorbereiden! Wie zegt dat ik niet ontspannen ben? Niemand, maar ik zie aan je dat als ik je bij je kleine teen oppak, ik je rechtstandig kan optillen... Zou ik maar niet proberen... Als we je man nou eens vragen om dit af te maken, hij is per slot ervaringsdeskundige, dan kunnen wij gaan koken, want anders wordt het een rijsttafel van de afhaalchinees. Ik zal Chris-Jan wel even vragen. En we moeten de tafel ook nog dekken, vergeet dat niet! O gottegot, toch niet weer met dat kleed met engeltjes, zoals vorig jaar, hè? Wat is daar mis mee? Komt uit New York en heeft wel een godsvermogen

gekost, hoor! Dan kun je beginnen met het prijsje eraan te laten hangen... En we moeten dit jaar niet vergeten om bordjes voor de botjes neer te zetten, want iedereen wil toch kluiven... Is misschien ook handig bij jouw kippesoep met al die botjes die je erin laat zitten... Dat was alleen vorig jaar hoor, ik was mijn leesbril kwijt, dat weet je... Mein Gott, een kibbesoeb die afhankelijk is van een leesbril? Nou begrijp ik dat ze het kippig noemen... En heb je de gerookte zalm al uit de vriezer gehaald voor het voorafje? Oj, wat denk je? Dat wij een kersjtdiner kunnen hebben zonder Joodse pindakaas? We moeten ons wel de kersjt door vreten, hè? Had ik je al verteld dat mijn schoonouders ook komen? Nee... Vieren de gojim dan ook kersjt???

© VAN BEEM

‘Hier voelt ons gezin zich meer Joods dan in Rusland’

NIEUWE JODEN IN NEDERLAND

Yula Altchouler uit Moskou Yula Altchouler (30) komt uit Moskou en kwam in 1990 met haar ouders en zus naar Nederland. Ze studeert en daarnaast werkt ze als redacteur voor de Publieke Omroep. Wanneer ik Yula tref in de koffiezaak, valt me haar prachtige gouden ring met grote opaal op. Het blijkt haar verlovingsring te zijn. Ik verzucht dat ik geen verlovingsring van mijn vriend hoef te verwachten, omdat hij me nooit zal vragen, want hij wil niet trouwen. Yula vraagt vervolgens of ik dan van plan ben om hém te vragen. Ze zegt: ‘Dat is namelijk een verschil met mij en andere meisjes. Ik ben daar traditioneler in dan veel Hollandse vrouwen. Russen zijn sowieso veel traditioneler dan Nederlanders. Ik zou mijn vriend dan ook nooit ten huwelijk vragen. Dat is wat mij betreft toch de taak van de man.’ ‘Je had het over de verschillen tussen Nederlanders en Russen.’ ‘Vertel daar eens wat meer over?’ ‘Russen zijn nog heel erg in contact met de natuur. Dat en het feit dat Rusland voor het grootste gedeelte in Azië ligt zorgt er voor, dat ze heel bijgelovig zijn. Nog veel meer dan bijvoorbeeld Amsterdammers, die er ook al een handje van hebben. Zwarte katten, paraplu’s die open gaan in een kamer of het morsen van zout: alles wordt meteen uit bijgeloof ‘goedgemaakt’. Misschien komt dat ook wel doordat in de Sovjet Unie religie verboden was; hierdoor werden mensen min of meer gedwongen dit soort subtiele, verborgen rituelen te hebben.’ ‘Zijn er nog meer verschillen met Nederland?’ ‘In Rusland drágen vrouwen de samenleving. Letterlijk. Ten eerste zijn er veel meer vrouwen dan mannen, omdat de mannen allemaal vroeg sterven door de kou,

YULA ALTCHOULER DOOR MASHA OSIPOVA

alcoholisme en het zware werk dat ze moeten verrichten. De Russische mannen zijn – heel eerlijk gezegd – nogal vaak nietsnutten. Op feestjes zijn de verschillen het duidelijkst te merken. De mannen zuipen zich dan compleet laveloos, terwijl de vrouwen nuchter blijven. Hier in Nederland is alles eerlijker verdeeld. Mannen en vrouwen worden echt als even waardevol beschouwd. Maar ik weet eigenlijk niet precies wat de verschillen zijn. Anderen wijzen me er vooral op. Zo had ik laatst een borrel met een aantal ex-collega’s. Opeens zeiden de mannen tegen me, als een compliment: ‘Ja maar Yula, jij bent natuurlijk absoluut geen Nederlandse vrouw!’ Dat verbaasde me. Blijkbaar ziet de buitenwereld me anders dan hoe ik me voel.’ ‘Dus je vóelt je wel Nederlander?’ ‘Weet je, in Rusland waren de Joden altijd ‘de Joden’, maar toen ze naar Israël emigreerden werden ze opeens ‘de Russen’. Dat heb ik zelf ook een

beetje. Hier voelt ons gezin zich meer Joods dan in Rusland. We zijn destijds trouwens ook erg goed door JMW geholpen. Dat was iets wat wij niet kenden in Rusland: maatschappelijkwerkers. En dan nog speciaal voor Joden ook. Zij hebben er bijvoorbeeld voor gezorgd dat ik in eerste instantie naar het Joodse Lyceum Maimonides ging. Ik ben... Europeaan. Kosmopoliet. Ik voel me overal in Europa thuis, ook bijvoorbeeld in Spanje. En toch voel ik me ook een Nederlander. Wat ik bijvoorbeeld erg waardeer aan Nederlanders is, dat ze zich aan hun afspraken houden. Iets simpels als op tijd komen: heel belangrijk vind ik dat. Het gestructureerde, punctuele waar Nederlanders om bekend staan, daar kunnen Russen nog wat van leren.’ ‘Voel je je wel eens gediscrimineerd als Jood, hier in Nederland?’ ‘Weet je, in Nederland is er eigenlijk geen echte discriminatie. Toch zijn er andere dingen aan de hand. Je moet je hier aan allerlei verborgen regels houden. Anders val je er buiten. Je moet je als nieuwkomer gedragen zoals Nederlanders dat willen. ‘Wat bedoel je precies, kan je een voorbeeld noemen?’ ‘Kijk. Hier is het zo, dat als je een kop koffie drinkt, het onbeschoft is om een ander niets aan te bieden. Maar: als je een broodje van huis hebt meegenomen, dan hoef je dat dus weer niet te delen. In Rusland is het heel simpel: je eet niets, of je deelt. Andere opties zijn er niet.’ ‘Hoe moet je dat weten?’ ‘Dat moet je leren aanvoelen. En ik ben inmiddels zover dat ik dat in beide culturen kan.’

SIMCHA TAS

Benjamin nr. 78 - december 2009 11

Mijn leven INTERVIEW MET JÖRGEN RAYMANN

Ik hou van Humor en het Leven Ik hou van Humor en het Leven Jörgen Raymann In de foyer van het theater Agora in Lelystad ontmoet ik Jörgen. Op de achtergrond het geluid van pratende mensen, glazen die worden gespoeld en de vriendelijke serveerster die de koffiebestelling opneemt. Jörgen heeft een pet op en kijkt me met zijn vadervriendelijke bruine ogen aandachtig aan. Getrouwd? Ik ben de echtgenoot van Sheila. In Suriname is het andersom. Wij zeggen naast elke succesvolle vrouw staat een succesvolle man. We zijn 22 jaar samen en 22 oktober waren we 16 jaar getrouwd We hebben twee dochters. Melody 15 en Jahlisa van 11. Moeilijke jeugd gehad? Ha. In tegendeel. Ik heb een onbezorgde jeugd gehad in Suriname. Ik kwam uit een gegoede familie. Mijn vader was accountant. We kwamen niets tekort. Daar kwam een abrupt einde aan. Vader kreeg een herseninfarct en kwam weer thuis met het verstand van een 8 jarige. Dan zie je de andere kant van de medaille. Ik moest hem helpen, niet hij mij. Ik was 14 en volwassen geworden. Met hoeveel waren jullie thuis? Mijn zus Peggy en ik. Zij was de oudste. In 1985, ze was toen 23 jaar, was ze bezig met de voorbereidingen van de verjaardag van haar dochtertje die 1 jaar zou worden. Ze kreeg een hartinfarct. De EHBO arts had het niet door en stuurde haar naar de huisarts. Bij de cardioloog stierf ze voor hij iets kon doen. Fact of live. In die moeilijke periode ging ik naar Nederland om te studeren. Bij ons wilde je niet artiest worden, daar kon je geen droog brood mee verdienen. Ik hield van theater. Als vierjarige trad ik al op in een modeshow. Maar goed, ik ging economie studeren aan de Erasmus en

12


daarna rechten. Beiden niet afgemaakt. Daarna ging alles fout. Drugs. Dan kom je op een punt in je leven waar je een keuze maakt. Je gaat zo door, of je kiest voor verder leven. Sheila heeft mij enorm geholpen en samen hebben we de Drugs Devil bestreden. Ik ben haar veel verschuldigd. Twee dagen voordat mijn vader stierf kon ik hem vertellen dat Sheila zwanger was van onze tweede. We gingen terug naar Suriname. Ik wilde mijn kinderen een onbezorgde jeugd en goede toekomst geven. Eerst ben ik een houtbedrijf begonnen, daarna een restaurant. Ik ontdekte dat het leuk was om mensen te entertainen. Dat was het begin van mijn carrière als entertainer. Wie ben jij? Jood, Mens, Surinamer De moeder van mijn moeder was Jodin. Jozefina Schmidt. Ze was wel met het Jodendom bekend, maar was als jong meisje Christen geworden. Ze was zich wel bewust van haar Jodendom. Ze zei tegen de kleinkinderen ‘jullie hebben het nog’. Bij haar thuis stond ook een achtarmige kandelaar, een Chanoekia. Ik ben er trots op dat ik voorouders uit

4 werelddelen heb; Afrika, ZuidAmerika, India en Europa. Hij lacht, als je bij mij thuiskomt vind je er alle geloven. Multireligieus? Ik ga binnenkort verhuizen. Een Israëlische vriend zorgt voor een Mezoeza, ik hang een tekst uit de Islam boven de voordeur, de Indiase goden Ganesha en Natrasj krijgen een plek en er komt ook een Mariabeeld en een Rozenkransje. Elk geloof heeft zijn eigen waarde. Ik geloof dat er een universele G’d is die ieder op zijn manier vorm heeft gegeven. Pater, Rabbi, Imam, iedereen moet zich bij mij thuis voelen. Bij mij thuis is plaats voor elk geloof. Ha, en als er toch maar één waar geloof is, dan ben ik ingedekt. Wat geef je mee aan de jeugd? Mijn kinderen zijn ‘kleurenblind’. Ze willen een goede toekomst. Ieder kind begint goed. De opvoeding verpest kinderen. Ze horen thuis van alles. Voor mij gelden de basisregels van het humanisme. Ik zeg, zoek vooral je eigen weg. Loop niet achter vooroordelen van anderen aan. Neem de vetes van vorige generaties niet over. Hoe doe je dat? Hou vast aan je eigen koers. Hou je eigen doel voor ogen. Geloof niet braaf wat anderen je zeggen. Laat je niet afbreken. Er zijn altijd mensen die zeggen ‘dat kan je niet.‘ Rebelleren hoeft niet, maar wel voor jezelf leren denken. Neem de onschuld van je kindsheid mee naar je adolescentie. Zwart, geel, bruin, allemaal zijn we hetzelfde: mensen. Als een mens boos is, wat dan? Boosheid komt door angst, door op je in te laten praten. Die angst is onzin. We zijn in dit land bang gemaakt door geestelijke leiders en politici. Door die angst worden we agressief als een kat die in het nauw wordt gedreven.

Wat doe je tegen de angst? Trots zijn op je eigen waarde. Mogelijkheden zien, geen drempels voor jezelf opwerpen. G’d heeft ons allemaal iets gegeven, een talent. Dat beetje extra moet je tot het maximale ontwikkelen. Als je die motivatie vasthoudt, kun je alles bereiken. Ik leef mijn droom. Ik lach naar het leven en het leven lacht terug. Onzekerheid Ja, heb ik ook. Wie gaat er mijn droom verstoren? Dan zeg ik nee tegen mezelf en ga zoeken hoe ik die droom groter kan maken. Je moet nooit tevreden zijn. Tevreden is niks, het einde, een onveranderlijke status quo. Ik blijf leren, steeds wat anders zoeken. Nu wil ik produceren. Ik heb 1/3 de van een productiebedrijf overgenomen en ik ga een musical doen. Klinkt misschien wat zweverig, maar je moet je eigen karma opbouwen. Nooit tevreden zijn. Op het moment dat je tevreden bent kun je stoppen. Seva jamiem. Verzadigd van het leven? Ja, dan kun je voorgoed weggaan. Ik zeg, durf te genieten van het leven. Durf? Voor genieten heb je durf nodig. Het calvinisme dat we er ingetimmerd krijgen, houdt ons tegen. Ik zeg tegen mijn kinderen; ga voor het maximum. Mijn dochter Melody zit op de Internationale School en ze gaat over 2 jaar naar Cambridge. Mijn jongste dochter is artistiek. Ze zit op een school in Almere voor performers. Ze heeft een mooie stem, kan goed zingen en wil meedoen in de musical. Maar zij moet gewoon auditie doen als iedereen. Je kunt alles doen wat je wilt maar je moet er wel hard voor werken. Zij ook.

Leren is een kernwaarde in het Jodendom Ha, dan is dat toch doorgekomen. Bij het verbouwen let ik ook op elke euro. De aannemers zijn net een stelletje slagers, mag het een onsje meer zijn? Nee, helemaal niet. Melody heeft een hele studie gemaakt van Joodse families en kon gidsen in het Anne Frankhuis. Ik heb dat niet zo. Het gaat mij om respect. Wil iemand Kosjer in mijn huis, dan zorg ik er voor. Iemand uit India wil geen rundvlees, zorg ik voor. Dat is gewoon beschaving. Culturen waar ze vrouwen niet respecteren? Bedenksels van geestelijke leiders en politici. Het staat nergens in de Bijbel of de Koran, dat vrouwen met hoofddoeken op of in burka’s moeten zitten. Je kunt van alles interpreteren, maar dat komt niet van een Universele G’d. Oh!? Mannen hebben het bedacht. In de natuur is de vrouw het Opperwezen. Ze kan baren en zogen. De man kan alleen bevruchten. Dat minderwaardig maken van vrouwen is bedacht door een paar zielige mannetjes, die de vrouw op haar plaats willen zetten. Kijk wat er gebeurt! In al die achterlijke geloven en culturen zijn het de vrouwen die studeren! Cool! Ja, de natuur herstelt zich zelf wel weer, helaas is er wel veel lijden aan vooraf gegaan. Dat moet in het leven kennelijk zo. Door verdriet en inzien van eigen vergankelijkheid leer je te relativeren. Kijk naar de Joden in de Tweede Wereldoorlog. Hele families zo maar weg. Hoe zwaar is mijn ellende dan? Zo ben ik dingen gaan bekijken. Mijn moeder kan de vrouw op die EHBO post, die niet de goede diagnose stelde voor

mijn zuster, niet vergeven. Ik denk, misschien was ze er uitgekomen met een ernstige hersenbeschadiging zoals vader. Je moeder is boos Door boos te zijn leg je de last bij jezelf. Ik laat de fout juist bij de ander. Een voorbeeld. Er was bij ons thuis ingebroken. In 5 minuten hadden ze alles van waarde gestolen. Ik ben gaan bidden, in de hoop dat ze er iets goeds mee zouden gaan doen. Ik haal die last van woede van mij af. Doe ik dat niet dan is de woede mijn baas. Ik word niet boos en wil niet vol haat zijn. Dat zijn voor mij de regels van beschaving. Nee, ik laat me niet ‘piepelen’. Ik ga in rust en wijsheid naar de rechter. Wat betekent Chanoeka voor jou? Ja, het is de periode van Kerst voor Christenen, Kwanzaa voor Afrikanen en Chanoeka voor Joden. Voor mij betekent licht, dat er een nieuwe periode komt. Licht is voor mij als water, het geeft reinheid. Chanoeka zie ik als een feest van licht met hoop voor een nieuwe toekomst. Wat geef je de lezer van de Benjamin mee Alle tegenslagen overleven. No matter what, niet vergeten: The chosen people. Ga naar de wereld met een open vizier. Zorg dat liefde gaat stromen. Ga naar de ander en omarm de ander met liefde. Geef liefde, die stroom krijg je terug. Big hug! Chag Sameach Jörgen

YAEL SCHRIJVER

[email protected]


Mijn leven MIJN LEVEN

Avivah Itter-Koekoek, schoenenverkoopster

Beroep: Ik ben verkoopster in een schoenenzaak in Hoofddorp. Ik heb hiervoor tien jaar bij Manfield in de Kalverstraat in Amsterdam gewerkt. Het contact met mensen spreekt mij aan in dit beroep. Iemand die niet kan beslissen weten te helpen en blij de winkel uit laten gaan. En ik werk veel met kinderen. Zij zeggen niet of schoenen goed zitten. Als iets ‘mooi’ is, vinden ze het ‘goed’. Je moet voelen en kijken hoe het kind er op loopt dan zie je of het past. Wat ik gek vind is, dat ouders kinderen zelf schoenen laten uitzoeken, ook als het kind twee jaar is. Een kind kan geen keuze maken. Meisjes zijn trouwens kritischer dan jongens. Jongetjes van drie jaar pakken geen zilveren met roze schoen. Meisjes pakken automatisch de glinsteringen. Voordat ik kinderen kreeg, had ik minder feeling met kinderen. Ik begrijp ouders en kinderen nu beter. Je weet al bij het begin of de klant echt iets wil kopen. Bij het vierde paar weet je zeker dat het niets wordt. Meestal hebben klanten hun keuze al gemaakt voordat ik eraan te pas ben gekomen. Mijn mooiste herinnering: Mijn huwelijk met John. Geboorte van mijn kinderen. Vakanties van vroeger in Frankrijk of Israël met mijn ouders en zusje Deborah, dat overleden is. Sport: Ik heb altijd aan hockey gedaan, links of rechts achter. Nu fietsen we veel.

14


AVIVAH ITTER-KOEKOEK

Deze keer in onze serie ‘Mijn leven’ een kijkje in het leven van Avivah Itter-Koekoek, 36 jaar oud, geboren in Amsterdam, woont nu al vele jaren in Hoofddorp. Heeft twee dochters, Sanne van zeven en Charlie van vier jaar, getrouwd met John, 42 jaar, manager operations bij ICP-companies

Als iets ‘mooi’ is, vinden ze het ‘goed’ Joods: Ik heb er veel mee. Voor de buitenwereld ben ik Joods. Voor de Joodse gemeenschap ben ik niet-Joods, mijn moeder is niet-Joods. Eten: Ik houd van lekker eten. Charlie heeft allergieën. Uit eten gaan is daarom niet zo leuk meer. Dat is jammer. TV: ‘House’, twee keer per week, een doktersserie van SBS6 en ‘Het zesde zintuig’, ‘Plaats Delict’ op RTL4, dit gaat over paragnosten, het mysterieuze trekt me aan. Er zijn zoveel dingen die niet te verklaren zijn... Krant: Ik lees amper. Wel de Hoofddorpse Courant. Ik heb vanwege de kinderen weinig tijd om te lezen. Boek: Op vakanties lees ik heel veel. Dan verslind ik boeken. Mop: Ik ben niet zo van de moppen. Ik kan ze ook niet goed vertellen, daarom houd ik wijselijk mijn mond. Winkel: Kinderwinkels. Ook de Bijenkorf, de kinderafdeling. Ik kom altijd met dingetjes thuis, een rokje

truitjes, maillot. In Frankrijk is het aparter en betaalbaar. Ondergoed ‘Petit Bateau’ koop je daar in de supermarkt veel goedkoper. In Nederland betaal je de hoofdprijs. Koken: Ben ik gek op. Italiaans eten, pasta’s, lasagna en leuke nieuwe dingen uitproberen. Ik kook op gevoel. Ik gebruik geen kookboeken en kook graag voor gasten. Hekel aan: Ik kan heel slecht tegen ruzie en onrecht. Heb ik als een kind iets van een ander afpakt. Ik zal ’t altijd voor de zwakke opnemen, als dat tenminste mogelijk is. Bewondering voor: Mensen die zonder belang een ander helpen en die naar verre landen gaan om anderen te helpen. Uitzicht: Ondergaande zon maar eigenlijk in de tuin, met een kopje koffie, de kinderen lief zien spelen. Markt: Heb ik niets mee. Ik hielp mijn vader vroeger wel eens op de markt. Hij verkocht kleding. Ik was blij als het vijf uur was. Het was er vaak koud. Grootste wens: Dat de kinderen gezond blijven en gelukkig worden. Kom graag: In Frankrijk, in Narbonne, daar hebben mijn tante en oom een camping. Kinderen kunnen daar gaan en staan waar ze willen. JMW: Toen mijn zusje 27 jaar was is zij bij een verkeersongeluk omgekomen. Ik ben daarna begeleid door een maatschappelijk werkster van JMW...

JOLAN TOFF

THUISZORG Als u meer wilt weten over wat JMW thuiszorg voor u kan betekenen neem dan contact op via tel. 020-577 65 11 of www.joodsethuiszorg.nl

GEEN SOF MET TOFF!

Dooie ratten GEER VAN RIJN

De persoonsgegevens en naam van de cliënt zijn om privacyredenen veranderd. Geer van Rijn (62 jaar), coördinator op de afdeling thuiszorg, deed vroeger huishoudelijk werk. Ze heeft bij veel verschillende cliënten gewerkt. Soms was het huis steriel, meestal gewoon netjes. Een enkele keer heeft JMW te maken met een vervuild huishouden. De heer van Beek woonde op de Geldersekade in Amsterdam. Hij had een eigen pand van drie etages. In het winkelpand zat zijn antiekzaak. Hij was er al jaren geleden mee gestopt, maar de winkel zag er uit alsof hij zo weer open kon gaan. Na het overlijden van zijn vrouw gleed de heer van Beek af. JMW kreeg een telefoontje van de huisarts die de situatie uitlegde. De leiding van de afdeling thuiszorg nam polshoogte. De troep was zo schrikbarend, dat besloten werd er een schoonmaakploeg naar toe te sturen. Geer ging er met haar collega’s Joël en Lia naar toe.

Info over JMW Thuiszorg:

Geer: ‘De heer van Beek leefde en sliep in één kamer op de eerste etage. Hij lag er op een bank met een tafeltje waarop binnen handbereik melk, boter en brood stonden. Hij at bonen uit de pot en twee keer per week kochten we een harinkje voor hem. Om de haverklap raakte wel iets beschimmeld. Hij wilde namelijk geen ijskast, dat vond hij zonde van het geld. Op de tweede etage was zijn slaapkamer en op de derde de keuken. Hij kwam daar niet meer, want hij kon de trap niet meer op. De trapleuningen waren overigens zo vervuild dat we die met een plamuurmes hebben afgekrabt. We moesten veel ammonia en bleek gebruiken. De pannen stonden al jaren op dezelfde plek en waren aan mekaar vastgekoekt. De heer van Beek had een stofzuiger die het niet meer deed. Een nieuwe wilde hij niet kopen, dat was zonde van het geld. De heer van Beek had uiteraard niets van schoonmaakmiddelen in huis, alleen wat oude doeken en poetsdoeken, gemaakt

WWW.JOODSETHUISZORG.NL

van jurken. We moesten water koken op het vervuilde gasstel. Zijn kleding was haveloos. De gordijnen waren aangevreten. We durfden ze niet van de rails te halen. Ze vielen van ellende uit elkaar. De Perzische tapijten waren door motten en ratten aangevreten. Er was geen stoel om op te zitten. Alle stoelen lagen vol met kranten en folders. De eerste week hebben we tussen de 80 en 100 vuilniszakken buiten gezet. De GG en GD had rattengif gestrooid. We hebben verschillende verstijfde ratten gevonden. Er liepen ook muizen en spinnen rond. Hij was een heel aardige en correcte man, die ’t waardeerde dat je kwam. Er waren ook prachtige inbouwkasten met schitterende antieke spullen en veel zilver. Het pand was dusdanig verwaarloosd dat het werd gestut. Hij kreeg regelmatig een bod. Hij kon ’t voor veel geld verkopen. Dat wilde hij niet. Hij genoot van het uitzicht en voelde zich er thuis. Toen hij nog zieker werd kreeg hij ook dagelijks hulp voor de persoonlijke verzorging van JMW. Na enige maanden werd hij in ’t ziekenhuis opgenomen, waar hij overleed. Onze medewerkers kwamen graag bij hem. Hij behandelde iedereen met een soort ouderwets respect. Als ik langs de Geldersekade fiets moet ik altijd weer aan hem denken...’

JOLAN TOFF

In de rubriek Geen Sof met Toff geeft Jolan Toff, hoofd van de afdeling thuiszorg, elke keer een inkijkje in het werk.


Mijn leven Eitzes van Esther Anti-semitisme. Bang om zichtbaar Joodse post te ontvangen Ik woon in een gemengde wijk en mijn buren zijn praktisch allemaal Moslim. Hierdoor voel ik me niet veilig. Ik ben als de dood dat ze zullen ontdekken dat ik Joods ben. Daarom wil ik geen herkenbaar Joodse post ontvangen en heb ik geen mezoeza. Ik zal ook nooit met een keppeltje op naar buiten gaan. Ja, onder mijn pet. Ik wil verhuizen, want zo kan ik niet leven. Kunt u mij helpen met het aanvragen van een urgentieverklaring bij de gemeente?

In deze rubriek worden vragen van Benjaminlezers door maatschappelijk werkster Esther Konstantinov beantwoord. Uw vragen kunnen betrekking hebben op uw financiën, relaties, werk, woonsituatie, maar ook op psychische of emotionele klachten. Aangezien dit een rubriek is in een magazine dat vier keer per jaar uitkomt, moet rekening gehouden worden met de periode tussen vraag en antwoord. Voorop staat dat u zich met allerhande vragen en problemen kunt wenden tot ons spreekuur, dagelijks tussen 9.30 uur en 12.00 uur en op woensdagavond tussen 18.30 uur en 20.30 uur. Bel 20-577 65 77 of mail naar: [email protected]

16


Eitze van Esther Het is erg vervelend om te wonen in een omgeving waarin u zich niet veilig voelt. Dat kan ik me goed voorstellen. Ik heb echter wel een vraag bij uw vraag. Namelijk, hoe komt het dat u zich zo onveilig voelt? U schrijft dat praktisch al uw buren Moslim zijn. Zij weten niet dat u Joods bent. Ik maak hieruit op dat u geen antisemitische ervaring met hen heeft gehad. U bent hier echter wel bang voor en verbergt dus uw Joodse identiteit voor hen. Zonder uw angst ter discussie te willen stellen, want u heeft recht op uw emoties, wil ik u toch vragen: zijn deze gebaseerd op daadwerkelijke onveiligheid of op de gedachte dat Moslims een gevaar vormen voor Joden? Er zijn veel Joden die zich in uw situatie onprettig zouden voelen. We kunnen tenslotte niet om alle berichtgeving heen: strijd in Israël tussen Moslims en Joden, antisemitische uitingen van jongeren met een Marokkaanse achtergrond, etc. Dat zijn weinig opbeurende of geruststellende berichten. Het is een hele uitdaging om onbevooroordeeld te zijn en te blijven. Het is aan u of u die uitdaging aan wilt gaan. Het is in ieder geval een onderwerp om eens met een maatschappelijk werker van JMW te bespreken. Vragen als ‘Hoe verhoudt uw angst zich bijvoorbeeld tot uw verleden? Wat kunt u doen om de angst te verminderen en toch prettig te wonen?’ zullen dan aan de orde komen. U vraagt mij of ik u kan helpen met het aanvragen met een urgentieverklaring bij de gemeente. De afdeling die zich met dit soort aanvragen bezighoudt is de Dienst Wonen. Zij beoordelen of iemand in aanmerking komt voor een medische of een sociale indicatie en dus voor voorrang op een

huurwoning. Uw onveilige gevoel is helaas geen reden voor een sociale urgentie. Op de website van de Dienst Wonen staat o.a. als antwoord op de vraag ‘wanneer krijgt u geen urgentieverklaring?’ het volgende te lezen: • Wanneer u problemen heeft met de woonomgeving (geluidsoverlast, voorzieningen te ver weg etc.). • Er sprake is van burenruzie en problemen met ouders. Daarbij komt dat er in uw geval sprake is van een gevoel en niet van een daadwerkelijke ervaring. Er zijn andere wegen om aan een andere huurwoning te komen. Wij adviseren iedereen zich in ieder geval in te schrijven bij Woningnet. Wanneer u voldoende woonduur heeft opgebouwd kunt u reageren op woningen die in de Woningkrant en op de website van de Woningnet worden aangeboden. Verder worden er via kranten en internet ook huurwoningen aangeboden, maar dan in het particuliere circuit. Nadeel is dat de huurprijzen in dit circuit vaak erg hoog zijn. Soms plaatst men een advertentie in bijvoorbeeld het Nieuw Israëlitisch Weekblad of de Benjamin. Ik zou

OP ZOEK NAAR EEN WONING? Via JMW kunt op, mits u aan bepaalde criteria voldoet voor een woning in aanmerking komen. Bent u 55+ en heeft u een maximum inkomen van rond de 21.000 euro bruto per jaar, dan komt u hiervoor in aanmerking. Momenteel is er een wachtlijst. Meer informatie via uw maatschappelijk werker of kontaktpersoon Hester Mouwes, tel. 020-577 65 77.

HELP! Hulp of advies nodig? Ga naar www.joodsmaatschappelijkwerk.nl voor het hele aanbod.

zeggen: als u nog altijd van plan bent om te verhuizen, laat dan geen mogelijkheid onbenut in uw speurtocht naar een nieuwe woning. Geen Joodse moeder, hoe zit dat nu met de WUV? Een vriendin vroeg mij laatst: ‘Waarom heb jij geen WUV-uitkering?’ Zij vond dat ik daar recht op heb. Ik heb zelf al die jaren gedacht dat zo’n uitkering niet voor mij bedoeld was. Mijn vader was namelijk wel Joods, maar mijn moeder niet. Ik werd in 1940 geboren. Tijdens de oorlog werd mijn vader gearresteerd en is in een concentratiekamp vermoord. Via zijn contacten met het verzet had hij mij en mijn moeder laten onderduiken. Mijn moeder en ik hebben tot de bevrijding in Amsterdam ondergedoken gezeten. Zij durfde niet naar buiten en was steeds erg bang. Dat kan ik me nog goed herinneren. Klopt het wat mijn vriendin zegt? Kan ik een WUV-uitkering aanvragen? Eitze van Esther Uw vriendin heeft gelijk. U kunt een aanvraag indienen bij de Pensioenen Uitkeringsraad (de PUR) om gelijkgesteld te worden met een vervolgde op grond van de Wet uitkeringen vervolgingsslachtoffer 1940-1945 (Wuv). Of op uw aanvraag positief beslist wordt, hangt af van de oorlogservaringen en uw gezond – heidsklachten. Dat klinkt allemaal erg ingewikkeld en eigenlijk is het dat ook wel. Ik zal proberen het uit te leggen. Als kind uit een gemengd huwelijk wordt u vreemd genoeg vaak niet als vervolgings – slachtoffer erkend. De Wuv kent echter de mogelijkheid van een gelijkstelling met een vervolgde, omdat u volgens de Duitse wetten van die tijd geen vervolging

had te vrezen en niet had hoeven onder te duiken. Met andere woorden, vader, moeder en de kinderen stonden destijds niet aan vervolging bloot vanwege het Joods zijn. U had ook geen sterdraagplicht. De WUV kent echter de mogelijkheid van een gelijkstelling met een vervolgde. Dit is mogelijk als de ouder van een kind, dat aan het einde van de oorlog nog minderjarig was, door vervolging om het leven is gekomen. De PUR zal dus eerst moeten onderzoeken of uw vader vervolgd werd op grond van ras, geloof of levensbeschouwing. Als dat zo is zou u gelijkgesteld kunnen worden, mits uw psychische gezondheidsklachten in overwegende mate samenhangen met het wegvallen van uw vader. Pas als blijkt dat de moord op uw vader u psychisch gezien zo heeft beschadigd dat u nu minder functioneert dan leeftijdsgenoten of in het verleden door die klachten achteruit bent gegaan in inkomen, dan zou u in aanmerking kunnen komen voor een periodieke uitkering. Of het recht op uitkering tot betaling komt hangt af van uw inkomsten. Naast een uitkering kan de WUV een bijdrage leveren aan kosten voor voorzieningen, zoals het onderhouden van sociale contacten en huishoudelijke hulp. We maken maar al te vaak mee dat een aanvraag zoals die van u wordt afgewezen. Dat is heel vervelend, want het doen van zo’n aanvraag heeft behoorlijk wat voeten in de aarde. Het is een langdurige en emotioneel belastende procedure. U moet uw oorlogsverhaal vertellen, maar ook wat de oorlog met uw leven heeft gedaan. Ik merk dat dit voor veel mensen lastig is. Sommigen hebben sinds de bevrijding nooit over de oorlog gesproken. Dat was hun overlevingsmechanisme of wat ze thuis hadden

WWW.JOODSMAATSCHAPPELIJKWERK.NL

geleerd: ‘Geen getreur, maar de schouders eronder en doorgaan!’ Om dan ineens tegen een wildvreemde het hele verhaal te doen, is niet niks. Er zijn echter ook aanvragers die het een opluchting vinden om hun nare herinneringen eindelijk te kunnen delen met een ander. Dan heeft zo’n aanvraag ook een andere, emotioneel ondersteunende, functie. Dus om uw vraag nogmaals te beantwoorden: het is niet zeker dat uw aanvraag wordt toegekend. Wilt u het toch proberen, dan is dat uw goed recht, maar neem dan in overweging dat de procedure heel wat herinneringen en de daarbij behorende emoties kan oproepen. Het spreekt voor zich dat u hierin wordt begeleid door een professionele rapporteur, die in ons geval ook nog maatschappelijk werker is. Herkent u zich in dit probleem? JMW geeft trainingen ‘Omgaan met antisemitisme’. Mail voor meer info naar [email protected]


Multi Culti JODEN IN HET BUITENLAND

Proud to be a Jew (in Californië) Shoa niet heeft meegemaakt. Joods zijn is voor de locale bevolking heel gewoon. Op de radio en TV en in winkels zie/hoor je rond de Joodse feestdagen ‘happy new year’ of Happy Hannukah. Daarnaast organiseerde President Obama een Seider in het Witte Huis.

GADI EN DAHLIA WILDSTRÖM MET OP DE VOORGROND DOCHTER NOA (81/2 JR) EN ZOON BENNY (61/2JR)

Het gezin Wildström is in 2001 vanuit Nederland vertrokken, waarna ze eerst 4 jaar in Budapest hebben gewoond. In september 2005 volgde de verhuizing naar Californië. Californië heeft meer dan 1 miljoen Joodse inwoners! Derhalve is er een bruisend en gevarieerd Joods leven. Los Angeles heeft de grootste Joodse gemeenschap van Californië (ongeveer 600.000). Het zal niemand verbazen dat in een stad met zoveel Joodse inwoners er veel kosjere winkels, restaurants, cafes en synagoges zijn. Het grootste gedeelte van de Joden in Californië is wat men hier noemt Reform of Conservative hetgeen je het beste kan vergelijken met liberaal Joods in Nederland. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat er eveneens een grote orthodoxe gemeenschap in Los Angeles is. De meeste mensen zijn lid van een Sjoel (orthodox), Synagogue/Congregation (conservative) of Temple (reform). De verscheidenheid is enorm want binnen deze drie stromingen vind je diverse vertakkingen. Hier is een Sjoel meer dan een Sjoel alleen. Het is HET centrum van waaruit vele sociale activiteiten worden geïnitieerd.

18


De meeste Joodse kinderen gaan naar een Joodse school. Deze scholen worden niet gesubsidieerd en kosten al snel USD12.000 (EURO 7.500) per jaar. Aangezien het openbaar onderwijs in Irvine, Orange County (alwaar wij wonen) heel goed is, gaan hier veel kinderen naar de openbare scholen in de buurt en ze gaan vervolgens op zondag naar ‘Hebrew School’ (Joodse les) bij de Sjoel waar men lid van is. Onze kinderen, Noa (8) en Benjamin (6) gaan naar Hebrew Academy (één van de twee Joodse scholen in de omgeving). Het aantal Joodse scholen in Los Angeles is ontelbaar. Het Joods zijn is hier totaal anders dan in Nederland. Van jongs af aan wordt de kinderen verteld dat ze trots mogen en moeten zijn op hun Joods zijn. Het eerste liedje waar onze kinderen mee thuis kwamen was ‘I am so proud to be a Jew’ en hoe harder dit gezongen wordt des te beter. Voor ons, van oorsprong Nederlanders, was dit wel even wennen. Daarnaast wordt met name het Jodendom op een positieve manier uitgedragen. E.e.a heeft natuurlijk te maken met het feit dat men hier de

De Amerikanen zijn over het algemeen zeer tolerant en respectvol jegens iedere religie. De (Joodse) Amerikaan doet heel erg veel aan liefdadigheid, op ieder gebied. Er zijn talloze liefdadigheidsinstellingen, waar de gemiddelde (Joodse) Amerikaan per jaar heel veel geld voor uitgeeft. Als je wilt kun je hier bijna iedere zondag wel naar een andere liefdadigheidsbijeenkomst van een of andere instelling; geld inzamelingen voor Israël of voor maatschappelijke hulpverlening zijn voorbeelden hiervan. Kinderen worden hier al op jonge leeftijd bij betrokken want hier is het motto: kinderen zijn de toekomst. Ook zijn er vele vrijwilligers. Als iemand in (financiële) nood is worden er gelijk lijsten op scholen, Sjoels, etc. opgehangen wie, waar en wanneer eten kan verzorgen en rondbrengen. Wat opvalt in Californië (het zal wel met de afstand te maken hebben) is dat de directe band met Israël niet zo hecht is als de band die Nederlandse Joden hebben met Israël. Zo kennen wij vele Joden die nog nooit in Israël zijn geweest danwel weinig van het land afweten. Daarentegen geeft men hier jaarlijks wel heel veel geld aan Israël. Kortom: na Israël natuurlijk, is Amerika waarschijnlijk wel het enige land waar ‘you can (OPENLY) be proud to be a Jew’. DAHLIA

WILDSTRÖM

Ewoud Sanders (1958) is taalhistoricus en journalist en vaste medewerker van o.a. NRC Handelsblad. Speciaal voor de Benjamin schrijft hij over de geschiedenis en de betekenis van woorden in het Jiddisch, of Bargoens. Is er een Joods woord, waar u de betekenis van wilt weten? Mail het naar [email protected]

Jodenlijm, denigrerend of... In 1764 schreef M. Hofkens de Courcelles, een arts uit Alkmaar, een artikel getiteld ‘Nut der olie van jodenlym in verouderde verzweeringen der ingewanden’. In dit artikel beschrijft hij hoe je olie uit jodenlijm kunt verkrijgen en hoe heilzaam dit goedje heeft gewerkt bij vier van zijn patiënten. Olie uit jodenlijm? Maar jodenlijm is toch een voor Joden aanstootgevend woord voor ‘spuug, speeksel’? Ja, dat betekent het óók. Maar oorspronkelijk betekende het iets heel anders, namelijk ‘asfalt’ of ‘aardhars’. Bij asfalt denken we tegenwoordig in de eerste plaats aan dat zwarte, stinkende spul dat op de autowegen ligt. Dat is een relatief nieuwe toepassing, massaal gebruikt in de twintigste eeuw, maar in het Nederlandse taalgebied kennen we asfalt al sinds het begin van de zeventiende eeuw, toen er van geasfalteerde wegen nog lang geen sprake was. Asfalt – een mineraal hars dat ontstaat door langzame oxidatie van aardolie – werd toen ook niet industrieel vervaardigd, zoals nu, maar voornamelijk verzameld op en bij meren waar het als vloeibare hars was komen bovendrijven. Dat gebeurde onder meer bij de Dode Zee, een binnenmeer dat deels in Israël en deels in Jordanië ligt en dat lang bekend heeft gestaan als het ‘Asfaltische Meer’. Asfalt of bitumen werd op meer plaatsen gewonnen, maar asfalt uit de Dode Zee stond in onze streken in hoog aanzien. Vanwege Judea, het land van herkomst, stond dit plakkerige goedje onder meer bekend als Bitumen Judaicum, jodenasfalt, jodenlijm, jodenpek, jodenpik en jodenhars. Daarnaast noemde men het ook wel ‘mummiebalsem’ of ‘mummiegom’. Die laatste namen zijn ontstaan doordat men meende dat arme Egyptenaren ooit asfalt gebruikten om hun lijken mee te

balsemen. Bij ons werd het goedje jodenlijm voor van alles en nog wat gebruikt. Het was glanzend zwart of bruin, had een sterke, onprettige geur en het was licht ontvlambaar. De Alkmaarse arts Hofkens de Courcelles bereidde er een geneeskundige olie uit, graveurs gebruikten het in de achtiende eeuw bij de bewerking van koperen platen, en er werd verf en vernis van gemaakt. Echte jodenlijm van de Dode Zee was gewild. In 1769 waarschuwde een huishoudkundig woordenboek dat het geregeld werd vervalst – dat wil zeggen: vermengd met andere, goedkopere pek. Vanaf het midden van de negentiende eeuw lezen we dat jodenlijm, vermengd met andere stoffen, werd gebruikt voor bestrating. Zo schreef Johan Hendrik van Dale in 1872 bij jodenlijm: ‘Asphalt of aardhars, eene vaste of klevige stof van bruine of zwarte kleur, welke gebruikt wordt tot het leggen van terrassen en in de groote steden voor trottoirs of paden voor voetgangers.’ Ook toen asfalt allang niet meer alleen uit Palestina werd geïmporteerd, maar bijvoorbeeld ook uit Frankrijk, Zwitserland, Trinidad en Nieuw-Mexico, bleef jodenlijm bij ons de gangbare aanduiding. Een volksencyclopedie uit 1856 meldde dat jodenlijm ‘de oude naam van het tegenwoordige bitumen’ was, maar dat het woord halverwege de negentiende eeuw al op z’n retour was, wordt nergens bevestigd. Het is wel opvallend dat het nauwelijks in oude digitale krantenleggers opduikt; mogelijk vond men het op een gegeven moment geschikter voor de spreektaal dan voor de schrijftaal. De betekenis ‘speeksel’ duikt in 1898 voor het eerst op, in de vierde druk van de grote Van Dale. Er staat bij dat het schertsend is gevormd. In 1914 wordt de betekenis

gespecificeerd met een voorbeeldzin: ‘iets met jodenlijm vastplakken, met speeksel’. Jodenlijm is dus niet ‘speeksel’ in het algemeen, maar spuug dat dienstdoet als lijm. De betekenisuitbreiding zal duidelijk zijn: ‘jodenasfalt’ was plakkerig, en als lijm is speeksel goedkoop en inferieur – bijbetekenissen die we bij veel samenstellingen met Jood en Joden tegenkomen. In 1931 schreef de Vlaamse taalkundige en folklorist J. Cornelissen in dit verband: ‘Jodenlijm, speeksel, als dit gebruikt wordt bij een zeer onhandige poging om iets aan elkaar te plakken.’ Het curieuze is dat jodenlijm in de betekenis ‘spuug’ diverse vergelijkbare woorden en uitdrukkingen in het leven lijkt te hebben geroepen. Sommige mensen zeggen een Jood in de keel hebben voor ‘een fluim in de keel hebben’. Die uitdrukking is in 1928 voor het eerst opgetekend, en wordt nog altijd in diverse delen van het land gebruikt. In Antwerpen gebruikt men jodenvet in de betekenis ‘speeksel, fluim’ (in Nederland wordt dit woord, tot woede van sommigen, gebruikt voor bepaalde witte snoepbrokken). Is jodenlijm in de betekenis ‘speeksel’ nog algemeen bekend? En wordt het nog veel gebruikt? Ja, bij ouderen is het nog algemeen bekend, maar nee, het wordt niet veel meer gebruikt. De afgelopen vijftien jaar is het in de dagbladen alleen genoemd in artikelen over discriminerend taalgebruik. Toch heeft het die klank niet altijd gehad. Zo schreef iemand mij: ‘Mijn grootvader gebruikte het als er bijvoorbeeld een vlekje op je kleren zat of als een klein kindje een kleverige toet had: gebruik maar wat jodenlijm. Gewoon speeksel dus. Daar was niets denigrerends aan.’

EWOUD SANDERS


Multi Culti ETEN EN OPETEN

De rijke Joods Irakese keuken Bij het horen van de woorden Joods en Irakees komen allerlei gedachten op gang. Gedachten die deels op de waarheid berusten en deels gebaseerd blijken op vooroordelen en invullingen over weinig benijdenswaardige Joden, die vervolgd werden en uiteindelijk land en haard hebben moeten verlaten om een nieuw leven op te bouwen in een voor hen totaal vreemde cultuur. Dat is allemaal waar, maar niet het enige. Na mijn ontmoeting met twee bijzondere Joden uit Irak, heb ik mijn beeld zeker moeten nuanceren. We hadden een gesprek over Joodse overleving en het overleven onder omstandigheden, waarin discriminatie, uitsluiting, angst en gedwongen afscheid elkaar bevechten om de eerste plaats. Dit verhaal toont echter aan dat vriendschap, betrokkenheid, culturele rijkdom, trots en succes uiteindelijk wel degelijk de winnaars kunnen zijn. Geschiedenis en achtergrond Irak was eeuwenlang het levendig middelpunt van het MiddenOosten. Via de Perzische golf, de toegangspoort van en naar Europa, deden allerlei uitheemse invloeden zich gelden. Irak was het land waar vele culturen samensmolten, waar de Eufraat en de Tigris zij aan zij stromen door de vruchtbare

Halve Sikkel. Al tijdens de Ottomaanse bezetting nam de Joodse gemeenschap een speciale positie in. Zij waren handelaren, hadden vooraanstaande functies binnen het bestuur en de administratie van de Whali’s (vertegenwoordigers van de Sultan). Na de val van het Ottomaanse Rijk in 1917 kwam Irak onder Brits mandaat. Onder de Engelse heerschappij bleef de Joodse gemeenschap zeer betrokken bij het maatschappelijk leven. Zij legde zich toe op educatie en de culturele ontwikkeling van het land. Toen twee Irakese Joden, Sassoon en Khadoeri, naar India trokken, was een nieuwe handelsroute tussen India en Irak een feit. Ze dreven met name handel in specerijen. De opbrengst investeerden ze in de ontwikkeling van het cultureel maatschappelijk leven in India. Zo richtten zij onder andere scholen en universiteiten op en waren zij de basis van twee florerende Joodse conglomeraties. De specifiek Indiase specerijen als Kurkuma en Kardemom hadden vervolgens hun invloed op de Joods Irakese keuken. Kruiden die pas sinds een aantal jaren in Nederland te krijgen zijn en dan met name in de Turks en Marokkaanse buurtwinkeltjes. Van het feit dat Irak eeuwenlang deel uitmaakte van het Ottomaanse Rijk zijn eveneens sporen terug te vinden in de Joods Irakese keuken, zoals de gewoonte vlees te grillen.

Recept Hameem of Tabit één hele kip, ontveld

laat de vleugels en rug intact, hak het borstbeen in vier delen, verdeel de dijen en poten.

Hashwa (de vulling) • • • • • • •

één kopje rijst twee tomaten, gehakt kwart kippenborst, ontbeend en in blokjes vijf Kardamonbonen één theelepel zout twee theelepels kaneel halve theelepel peper

Mix de bovenbeschreven ingrediënten (t.b.v. de vulling) en breng ze in het kippenvel. Naai de open einden van het kippenvel vast.

20


Hameem • • • • •

twee uien, fijn gesneden twee tomaten, gehakt twee koppen gewassen rijst kippenstukken kippenvet of één eetlepel olie

Verhit in een grote pan het kippenvet of olie. Voeg de uien en tomaten toe en blancheer gedurende 5 minuten. Voeg de kippenstukken toe en laat het nog 5 minuten koken. Plaats de Hashwa (gevulde kippenvel) in het midden van de pan en omcirkel hem met de rijst. Voeg 600 ml kokend water toe. Laat het met een deksel erop 15 minuten sudderen. Plaats de pan in de oven (110°C) voor Sjabbat en laat het ‘s nachts doorkoken. Er moet een laagje rijst op de bodem van de pan zijn, dat knapperig en bruin is. Deze heet Hekaka.

Daarnaast worden maaltijden ook wel gestoofd, hetgeen weer een overblijfsel is uit de tijd dat Bedoeïenen door het land trokken. De keuken is traditiegetrouw het domein van de vrouw en uitdrukkelijk niet van de man. Vrouwen hebben in een land als Irak ook meer tijd om zich te wijden aan de urenverslindende bereiding van de maaltijden. Sommige Joods Irakese families hadden overigens een kok in dienst, die samen met de vrouw des huizes de maaltijden bereidde. Betekenis van de maaltijd Op mijn vraag wat de maaltijd binnen hun gemeenschap betekent, barsten mijn twee gasten los in een beeldend verhaal over feestdagen, bruiloften en begrafenissen. Ik zie vrouwen die zich dagenlang tussen de dampende pannen en in de bedwelmende geuren bewegen om de bij de gelegenheid behorende maaltijd voor te bereiden. Ze praten, lachen en huilen. Ze vinden plezier, gezelligheid, maar ook afleiding en steun bij elkaar. ‘Er is eigenlijk geen enkele gebeurtenis in het Joodse Midden Oosten die niet rondom en met eten plaatsvindt. De maaltijd en alles wat daarmee samenhangt is echt een sociale gebeurtenis’ wordt mij verteld. Ze gruwen dan ook van mijn voorbeeld: toen ik ongeveer zeven jaar was, wachtte ik na een middag spelen bij een vriendinnetje op mijn vader die mij zou komen ophalen. De moeder van het vriendinnetje vroeg mij of ik even in de voorkamer wilde gaan wachten, want zij gingen namelijk aan tafel!! Het is ondenkbaar gasten niet aan tafel uit te nodigen. Sterker, daar wordt te allen tijde rekening mee gehouden. ‘Ik kook nooit precies genoeg, altijd te veel’, wordt mij lachend toevertrouwd, ‘Ik zou niet anders kunnen!’ ‘En een borrel met hapjes? Dat kan echt niet, hoor! Wij verwachten minstens een tafel vol!’ Tot slot De Joods Irakese geschiedenis is er een om trots op te zijn. Er zijn inmiddels Joods Irakese gemeenschappen over de hele wereld: van India tot Londen, New York en Amsterdam (alhoewel die niet zo groot is). Joden uit Irak doen het in het algemeen goed; ze zijn hoogopgeleid en succesvol en... ze delen hun liefde voor de Joods Irakese keuken, die overal ter wereld hetzelfde is gebleven. En dat zegt genoeg!

GEZOCHT GASTVROUW OF GASTHEER JMW biedt 50 plussers met een Joodse achtergrond elk jaar de mogelijkheid de Pesach periode door te brengen in Lunteren. JMW zoekt een gastvrouw of gastheer die in 2011 de taak van Mirjam Durlacher kan overnemen. Mirjam heeft jaren met veel plezier Pesach in Lunteren verzorgd en wil nu zo langzamerhand het stokje overdragen aan een ferme, leuke, vrolijke vrouw of man die gedurende de Pesach periode de gasten begeleidt, verzorgt en allerlei bijkomende zaken regelt.

We denken aan iemand die: • Organisatietalent heeft • Sociaal vaardig is • Goed kan improviseren • Flexibel is • Op de hoogte is van gebruiken met Pesach en het Kasjroet

Mirjam kan de nieuwe gastvrouw komende Pesach inwerken. JMW betaalt een redelijke vergoeding voor de werkzaamheden en biedt organisatorische ondersteuning. Wilt u reageren of meer inlichtingen? Dan kunt u bellen of mailen naar: Eva de Baat of Irene Hirsch, tel. 020-577 65 88. E-mail: [email protected] en [email protected]

ESTHER KONSTANTINOV

Op verzoek van de geïnterviewden zijn zij niet bij hun naam genoemd.


Multi Culti GESPREK MET INITIATIEFNEMER ALAIN HOROIT

‘Erev Galabal’ in Antwerpen trekt bezoekers uit heel Europa (huwelijksfeest). Maar het is evenmin een concert. Galakleding is ook niet verplicht eerder 'klassiek-chique’.

Steun de Benjamin Bent u nog geen donateur van de Benjamin en wilt u bijdragen. Dan kunt u een bedrag overmaken aan ‘St. JMW Bijdrage & Fondsen o.v.v. donatie Benjamin, De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam’ op rekeningnummer P 204420. U kunt ook online uw gift doen op www.debenjamin.info

Nieuwe vrienden vind je op Jingles! ALAIN HOROIT ‘INITIATIEFNEMER’

Jingle?

Voor iedereen met een Joodse achtergrond

Kijk op www.joodsevrienden.nl

Zaterdagavond 23 januari 2010 is het luxueuze Hilton hotel in Antwerpen het decor voor het grootste Europese ‘Erev Galabal’ (Erev betekent avond in het Hebreeuws), een groots opgezet evenement van internationale allure. De organisatie verwacht naast bezoekers uit België, Nederland, Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk en Hongarije ook politieke leiders, artiesten, TV-persoonlijkheden en bekende zakenmensen te verwelkomen. Het programma liegt er niet om met de komst van diverse DJ’s en live Bands uit Israël. Alain Horoit (39) de drijvende kracht achter het fantastische feest vertelt. Wat is het Erev Galabal? Alain Horoit: Het is zeker geen plechtige bedoeling, of iets in de stijl van een bar-mitswa of Choepa

22


Wat is het dan wel? Een evenement dat alle facetten van het hedendaagse uitgaansleven in één grootse stijlvolle gebeurtenis verenigt. Het wordt een mix van live artiesten, deejays, drank en kosjere warme hapjes die garant moeten staan voor een unieke avond. Het galabal speelt zich af in drie zalen van het Antwerpse Hilton, waardoor de bezoekers van de ene naar de andere ruimte kunnen flaneren, praten en dansen. Maar het speciale karakter van het evenement ligt vooral in het feit dat je er met mensen van verschillende Europese Joodse gemeenschappen kunt kennismaken. Het belooft een gebeurtenis te worden waarnaar je kunt uitkijken. Wat is het publiek hiervoor? We willen hiermee zowel jong als oud, modern als modern-religieus, Joodse als niet-Joodse mensen aantrekken voor een onvergetelijke avond en nacht. Tot in de vroegere uurtjes voor wie dat wil. We zullen het event ook internationaal, en dat individueel per land promoten. Ook werken we aan een gastenlijst met imposante namen. Dit zal de ‘place to be’ zijn en zo een enorme aantrekkingskracht uitoefenen op veel mensen. Noteer de datum alvast in je agenda!

ALAIN HOROIT PRAKTISCHE INFO ZIE WWW.EREVGALABAL.COM

Multi Culti COLUMN MAAIKE VAN DER BRUGGHEN

Traditionele en alternatieve lichtfeesten in Israël De decembermaand brengt ook in Israël kou met zich mee. Inmiddels zijn de verwarmingselementen en winterjassen uit de kast gehaald en mensen verwelkomen de regen die het land zo hard nodig heeft. December staat ook in het teken van Chanoeka. Net als in Joodse gemeenschappen op andere plekken in de wereld is dit vooral een feest voor kinderen, met cadeautjes, snoepgoed en spelletjes. Maar ook volwassenen hebben wel een bepaald gevoel bij het dreidelspel, de soefganiot (400 calorieën!) en de kaarsjes van de menora. Op Israëlische scholen worden kinderen standaard aangekleed als Grieken en Maccabeën, en ze voeren een toneelstuk op over de heroïsche overwinning van de Joodse minderheid op hun Griekse overheersers, die de tempel, het symbool van nationale trots, onrein hadden gemaakt. Terwijl buiten Israël en in religieuze kringen het wonder van het Chanoeka-lichtje dat acht dagen bleef branden centraal staat, wordt in seculiere kringen juist de

militaire overwinning van de illustratieve ‘David’ tegen de Griekse ‘Goliat’ benadrukt. Samen met Pesach, Herdenkingsdag en Onafhankelijkheidsdag, is Chanoeka onderdeel van het curriculum dat in openbare seculiere scholen onderwezen wordt. Toch is Chanoeka niet het enige lichtfeest dat in Israël gevierd wordt. Rond dezelfde tijd maken duizenden christenen zich op om naar Nazareth en Bethlehem te gaan om daar kerstmis te vieren. Het is een bont gezelschap: Arabische christenen van verschillende plekken in Israël ontmoeten hun geloofsgenoten uit het Westen, die met duizenden zijn gekomen om daar te zijn waar het allemaal begon. De rest van het jaar hebben de Arabische christenen weinig gemeenschappelijk met de westerse tak van hun geloof, maar tijdens kerstmis komen de verschillende groepen bij elkaar. De bewoners van Nazareth en Bethlehem (grotendeels Arabische moslims) maken graag gebruik van het

toerisme en kleden enthousiast hun winkels en restaurants aan met kerstballen en lichtjes. In een grote kerk in Yaffo verzamelt zich op kerstavond een andere groep mensen, die niet de middelen heeft om naar het noorden te reizen: buitenlandse arbeiders en vluchtelingen uit ZuidoostAzie, Oost-Europa, en Noord-Afrika. Sinds de Tweede Intifada zijn de meeste Palestijnse arbeiders uit de Westoever en de Gazastrook opgehouden in Israël te werken en daarvoor in de plaats zijn gastarbeiders uit andere landen gekomen. Zo zijn er de vele Fillepijnse vrouwen die hun gezinnen achtergelaten hebben om in Israël als ouderenverzorgers te komen werken. Voor hen is kerstmis een moeilijk moment in het jaar omdat zij het feest zonder hun familie moeten vieren. Ook zijn er de Soedanese christenen uit Darfur, die vaak lopend via Egypte naar Israël zijn gekomen. Voor hen is de toekomst onduidelijk.

MAAIKE VAN DER BRUGGHEN

24 Benjamin nr. 78 - december 2009

Omdat het islamitische jaar volgens de maan loopt en niet regelmatig wordt gecorrigeerd door een schrikkelmaand zoals het Joodse jaar, vallen de islamitische feestdagen elk jaar op een ander moment. Op tweetalige scholen in Israël waar Joodse en Arabische kinderen samen les krijgen wordt geprobeerd de ‘lichtfeesten’ van de drie monotheïstische religies samen te vieren, maar het is elk jaar weer de vraag of er een islamitisch feest rond die tijd valt. Op het moment valt het Offerfeest redelijk in de buurt van Chanoeka, maar over een paar jaar moeten de leraren weer hun creativiteit

gebruiken om iets nieuws te verzinnen. In het seculiere Tel Aviv hebben de Chanoeka-festiviteiten een hipper karakter. De vele cafés en clubs die de stad rijk is bieden nachtelijke feesten aan met Chanoeka als thema. En de globalisatie heeft hier ook toegeslagen: de kerstmannen en kerstballen zijn hier en daar te ontdekken. Kerstmis heeft aantrekkingskracht door het karakter als ‘wereldfeest’. Ook Oud en Nieuw wordt door steeds meer mensen gevierd. De populaire bar Mike’s Place biedt jaarlijks een kerstmaaltijd aan waarbij de gevulde kalkoen vast op het menu staat. Voormalig opperrabbijn

Israël Meir Lau riep Joden een aantal jaar geleden op kerstmis niet te vieren omdat het de identiteit van Israël als een Joodse staat zou aantasten. Maar het mocht niet baten: de kerstbomen zijn de afgelopen jaren alleen maar toegenomen. Voor ieder wat wils: traditioneel of alternatief, Joods, christelijk of islamitisch, het is er allemaal.

MAAIKE VAN DER BRUGGHEN [email protected]

Welkom met Pesach in Lunteren het sfeervolle JMW alternatief! Heerlijke soep met zelfgemaakte matzeballen en geen grote schoonmaak. Samen met anderen Pesach vieren in de bossen van Lunteren. Pesach is een leuk feest maar de voorbereidingen zijn soms te zwaar. Daarom organiseert JMW voor iedereen die dat niet opbrengt, Pesach in Lunteren.

Kosten (all inclusive) € 127,50 per persoon per dag, 2 persoonskamer € 225,– per dag. Afhankelijk van uw inkomen is een reductie regeling mogelijk.

Rabbijn Avraham Wijler en gastvrouw Mirjam Durlacher staan er garant voor u een onvergetelijke Jomtof te bezorgen!

Informatie en aanmelden Marianne van den Berg / Anita Oranje tel. 020-577 65 77 E-mail [email protected] Zie ook onze website www.joodseactiviteiten.nl

maandag 29 maart tot woensdag 7 april 2010 Deelname gedurende een deel van de Pesach-periode is vanzelfsprekend mogelijk. Voor een gezellige traditionele Pesach hoef je niet over de grens, je voelt je in Lunteren zo thuis. Iedereen boven de 50 jaar is welkom.

Aanmelding voor 1 maart. De eerste 10 mannen die zich aanmelden voor minjan, ontvangen bij aankomst een aardige verrassing.

onder toezicht van het I.P.O.R. (kosjer)

www.joodswelzijn.nl


Sjoek BENJAMIN SERVICE PAKKET

HADASSA

Nieuwe Service! O.G. Makelaar bij BSP ‘Pappie en van der Zee Makelaars o/g’, hét makelaarskantoor voor Groot Amsterdam De makelaardij is Hadassa met de paplepel ingegoten. Op haar twaalfde ging zij met haar vader mee naar bezichtigingen en mocht zij af en toe een koopakte-afspraak bij de notaris bijwonen. Na de afronding van haar school werd ze in 1990 beëdigd als makelaar. Nu voert Hadassa samen met Sandra de

bedrijfsleiding over het kantoor. ‘Het is nog steeds fantastisch om mensen aan hun droomhuis te helpen of, aan de andere kant, klanten bij de verkoop van hun huis te begeleiden. Ik vind het prettig om op zulke belangrijke momenten ondersteuning en advies te kunnen geven’. Voor meer informatie en het BSP voordeel bel: Hogeweg 10, 1098 CB Amsterdam, tel. 020-665 56 06. www.pappie.nl

BENJAMIN SERVICEPAKKET Het BSP is een pakket van scherpe aanbiedingen, zorgen gemaksdiensten, artikelen en cursussen dat bestemd is voor iedereen met een Joodse achtergrond. Het lidmaatschap dat slechts € 17,50 per jaar kost geeft recht op tal van kortingen. Het aanbod dat in samenwerking met de Osira Groep is ontwikkeld ( zie ook www.osiragroep.nl) herbergt ook een groot ‘Joods’ aanbod dat speciaal ontwikkeld is voor abonnees van de Benjamin. Denk daarbij aan een Joodse pedicure, klusjesman, elektricien, kosjere

GEZOCHT BSP zoekt specifiek voor de Joodse abonnees:

KAPPER

TUINMAN SCHOONHEIDSSPECIALISTE

Je moet wel over de juiste papieren beschikken! Meer weten neem contact op met Irene Hirsch of Silvy Heijmerink op tel. 020-577 65 88 of mail: [email protected]

26


maaltijdservice aan huis, maar ook aan kortingen op cursussen (diverse talen en schilderen) dagtochten en computerhulp. Meer weten, ga naar www.benjaminservicepakket.nl [email protected] , of bel van maandag t/m donderdag tussen 9.00 en 17.00 uur naar 020-577 65 88. Inschrijven kan ook door gebruikmaking van de antwoordbon in deze Benjamin. Stuur deze naar JMW o.v.v. ‘Lidmaatschap Benjamin Service Pakket’.

Rijwiel stuk? Geen nood!! Lekke band, ketting eraf, rammeltjes, of noodzakelijk onderhoud. Een mankement aan fiets, rolstoel, rollator of E-scooter komt altijd ongelegen. Geen nood. Walther Hildebrand snelt u in zijn bus te hulp. Na afspraak op locatie, en of met pechpas zelfs hulp bij panne onderweg. Net de Wegenwacht. Moet uw fiets nodig eens worden nagekeken? Walther rijdt met het logo van FietsNED Zie ook www.FietsNED.nl. Bent u geïnteresseerd in de diensten van Walther? Leden van Benjamin Service

WWW.BENJAMINSERVICEPAKKET.NL

Pakket krijgen vijf procent korting op reparatietarieven en tien procent op de Pechpas. Bel Osira Ledenservice voor informatie 020-756 00 62.

PAK UW VOORDEEL! Word nu lid van het Benjamin Service Pakket en maak kans op één van de 100 gratis abonnementen (normaal € 17.50 per jaar). Met het Benjamin Service Pakket kunt u met korting gebruik maken van diensten en producten op velerlei gebied. Meer informatie vindt u op deze pagina of kijk op www.benjaminservicepakket.nl. Vul het formulier op de website in en u dingt mee naar een gratis abonnement op het Benjamin Service Pakket.

Oproepen Oproep voor De Joodse Agenda De Joodse Agenda 2010 - 2011 krijgt als thema ‘humor’. Een aantal pagina’s wijden we aan Joodse moppen. Tap eens uit úw vaatje en schrijf de leukste naar ons. Wij plaatsen de beste grappen in de agenda. Onder de inzenders worden drie agenda’s verloot. Naast de moppen nodigen we u uit een cartoon in te sturen. Wie weet wordt uw bijdrage geplaatst en verwerft u eeuwige roem plús een gratis agenda. En natuurlijk kunt u net als andere jaren een creatieve bijdrage leveren. Succes! Stuur uw berichten en/of plaatjes of foto’s naar [email protected] Maandelijkse culturele ontmoetingen in Groningen met Joodse thema’s Culturele ontmoetingen met Joodse thema’s, iedere derde donderdag in de maand, van 19.30 - 21.30 uur, in wijkcentrum ‘De Berk’ (Selwerd), Berkenlaan 238, 9741 JV Groningen. € 3,– voor iedereen uit Groningen, Friesland en Drente. • Andere mensen leren kennen? • Films bekijken? • Een lezing bijwonen? • Ruilen of ver/kopen, bv (kinder-) boeken, journaals, video’s/ dvd’s? • Wie wil mee doen? • Bijdragen? 7 december 2009, 21 januari 2010, 18 februari 2010, 18 maart 2010, 15 april 2010, 20 mei 2010, 17 juni 2010. Vooraf aanmelden is niet nodig. Stolpersteine in Haren Op elf adressen in Haren, bij Groningen, worden in 2010, 33 Stolpersteine gelegd. Wie heeft Joden gekend die voor 1940 in Haren woonden. Wie heeft foto’s? Kent u familieleden van destijds in

Haren wonende Joden? Uw reacties zijn zeer welkom. Via mail: [email protected], telefoon: Wil Legemaat: 050-534 96 21 of schriftelijk: Wil Legemaat, Rijksstraatweg 232, 9752 CJ Haren. Joods Historisch Museum op zoek naar naoorlogs materiaal In oktober 2010 zal in het Joods Historisch Museum een tentoonstelling geopend worden over de naoorlogse geschiedenis van de Joden in Nederland. Het JHM is nog hard op zoek naar geschikt materiaal. Graag vragen we uw medewerking om ervoor te zorgen dat op het eerste gezicht onbelangrijk geacht materiaal niet verloren gaat. Wij denken aan stapeltjes brieven, foto’s, films en homevideo’s, documenten, dagboeken en voorwerpen. Concreet zijn we bijvoorbeeld op zoek naar kleding die in de Joodse jeugdbewegingen (Haboniem, Bné Akiwa, Hasjalsjelet) werd gedragen en een kostuum van de Joodse padvinderij, materiaal dat voor Joodse les werd gebruikt, Poeriemkostuums, vlaggen en posters van Joodse evenementen, spandoeken van demonstraties, portretfoto’s genomen van families of individuen voordat ze

Joodse dienst of product aanbieden? Leest u dit en wilt u een dienst of product aanbieden dat binnen het Joodse aanbod in het Benjamin Service Pakket past? Neem dan contact op met Irene Hirsch, tel 020-577 65 88 of Silvy Heijmerink 020-577 65 18. Of mail naar [email protected] U profiteert als leverancier dan direct ook zelf van advertentiekortingen in de Benjamin!

op Aliya gingen (door Boris Kowadlo bijv.), films van baren bat mitswes en choepot, voorwerpen betreffende Joodse winkels en bedrijven, materiaal over de groei van de LJG en over Chabad in Nederland etc. Door middel van een tijdelijke bruikleen of een schenking helpt u ons bijzonder om een mooie, representatieve tentoonstelling te maken. Contact, Carine Lacor, [email protected], 020-531 03 57 Niet (halachisch) Joods, maar wel graag een Joodse begrafenis? Wij zijn naar een bijeenkomst ‘tot de dood ons scheidt’ van JMW geweest, over Joods begraven. Wij willen graag nog verder met anderen van gedachten wisselen, over de (on)mogelijkheden of alternatieven wanneer een Joodse begrafenis niet mogelijk lijkt te zijn. Bijvoorbeeld: uw partner, uw kind(eren) zijn Halachisch Joods, maar u niet. U wilt echter wel bij elkaar begraven worden. Of u bent volgens de Halacha niet-Joods, of ‘vaderjood’ maar u voelt zich wel degelijk Joods en wilt ook een Joodse begrafenis. Wat dan? Heeft u hier ideeën over? Wilt u hier iets meer van weten? Bij voldoende belangstelling willen wij een bijeenkomst organiseren, en een deskundige uitnodigen. Reacties graag naar: [email protected] Siska Caneel, Ruben Ruwhof. Joodse muzikanten gezocht! Contrabassist (prof. / semi - prof.) zoekt aansluiting bij en / of andere Joodse muzikanten om samen te spelen en op te treden. Info: 033-480 16 45 , e-mail: [email protected] Vervolg op pagina 28 >


GEZOCHT Prentbriefkaarten Ik zoek voor mijn verzameling de volgende originele prentbriefkaarten van Hermann Juncker, 1838-1899, Frankurt am Main Nrs 1 t/m 30, 50, 57 in goede staat. Tel. 020-362 30 50

Sjoek vervolg > Oproepen Oproep vrijwilligers Wie vindt het leuk om Nederlandse les te geven aan Israëli’s? Woon je in of in de omgeving van: Amsterdam, Zwolle, Nijmegen, Utrecht, Zutphen of Den Haag? En heb je één avond in de week tijd? Bel of mail met Roos [email protected] of 020-577 65 77 ‘Hoe maakt u het’ Het nieuwe theaterproject van JMW In 2010 starten wij met het theaterproject ‘Hoe maakt u het’. Jonge Joden en Marokkanen ontmoeten oude Joden en Marokkanen. Heeft u belangstelling voor mensen met een andere cultuur en/ of leeftijd, woont u in Amsterdam en vindt u het leuk om deze ontmoeting in een theater presentatie te gieten of wilt u niet zelf mee doen met de uitvoering maar lijkt het u leuk om achter de schermen mee te werken dan bent u natuurlijk ook van harte welkom. Bel Irene Hirsch 020-577 65 88 of mail [email protected] Bezoek Mauve in het Singer Museum in Laren Donderdag 7 januari om 10.30 uur vertrekken wij met een klein busje naar het Singer Museum in Laren. Om daar de tentoonstelling van Mauve te bekijken. Kosten € 17,– of € 9,– (met een museumjaarkaart). Opgeven bij de afd. 50+ op tel. 020-577 65 88 of mail [email protected] Chanoekamiddag in Hilversum met Kaits Op zondag 6 december 2009 12.00 - 17.00 uur nodigt Kaits u uit voor een creatieve Chanoekamiddag met een mozaïek workshop. Wij gaan een Chanukiah in mozaïek maken, onder begeleiding van een professionele mozaisist. Participatie is open voor iedereen, u hoeft geen eerdere

28


ervaring in mozaïek of kunst te hebben. Prijs is inclusief materiaal en gebruik van gereedschap, koffie, thee en een hapje tussen de middag. Locatie: Wijkcentrum St.Joseph, Minckelerstraat 71, 1223 LD Hilversum Deelname: Kaitsleden € 25,–, anderen: € 35,–. Aanmelding verplicht: [email protected] Chanoeka Chabad Chanoeka, Chabad steekt aan voor iedereen Den Haag, grote menora in het Atrium. • Tweede licht, na sjabbat Middelburg bij stadhuis (nog geen tijd) • Derde licht, zondag Amersfoort sjoeltuin 17.00 uur (o.v) Maastricht op Apple Park hotel 18.30 uur. • Vierde licht maandag, Amstelveen bij Cobra museum 17.00 uur. Almere voor stadhuis 18.30 uur. • Zesde licht woensdag, Amsterdam Groot Gelderlandplein 17.00 uur. Haarlem bij stadhuis 18.30 uur. • Zevende licht donderdag, Bourtange (Groningen) 16.00 uur Amsterdam, Dam 18.30 uur. Voor meer informatie bel 033-472 09 43 Need a Babysitter? A 21 years old Israëli girl is interested in babysitting for Jewish/Israëli families in Rotterdam. I am responsible, patient, organized and I love kids! I have a lot of experience with children as a summercamp guide, babysitter and being the eldest of a five children family. I am also willing to give private lessons in Hebrew. Contact me: Yarden Yaniv [email protected], 06-819 466 89 Familie gezocht! Ik ben A. Kloostra-Bleekveld en op zoek naar familie. Mijn grootouders Samuel Bleekveld en Sara Bleekveld Samehtini zijn geboren in Amsterdam en

omgekomen in Sobibior. Zij hadden 2 kinderen. Rachel Samehtini woonde ook bij mijn grootouders. Nu zoek ik familieleden van Bleekveld en Samethini, zijn er meer mensen met deze achternaam? Zou het leuk vinden om wat meer informatie te krijgen van mijn familie. Reacties graag aan: [email protected] Creative request for financial support My name is Itay Ohaly; I am 30 years old, Israëli Industrial designer. I am a student in the master's program of the Design Academy in Eindhoven. Dutch design in general and the academy in Eindhoven are one of the influencing and innovative around the world, studying in this environment was always my dream. In the academy I can promote myself by exploring and developing my intellectual and creative skills, providing myself with tools to become a better professional designer. After this period of learning, I aspire to return to Israël and take an active part in the Israëli culture and creation, and especially in educating the next generations of Israëli designers. However, as Israëli student, tuition fees and living expenses are extremely high, furthermore, there is no possibility to support myself. I am looking for people who believe in my abilities and projects and can assist me financially, and help me to make my dream and vision come true. Please visit my website www.ohaly.com and contact me: [email protected] I design my way through a deep desire for meaningful creation. Thank you, Sincerely, Itay Ohaly

Jingles de vriendensite Ook op zoek naar vriendschap in welke vorm dan ook? Aarzel dan niet en stuur ons uw oproep. Wij plaatsen uw berichtje gratis in de volgende Benjamin en zenden de binnengekomen reacties aan u door. Wilt u reageren op onderstaande oproepen, stuur ons uw brief in een gesloten envelop met linksboven in de hoek het nummer van uw keuze. Wij sturen uw gesloten envelop door aan de geadresseerde. 536 Vrouw 60+ zoekt correspondentie, kennismakingen, met dames en heren! Wie schrijft een leuke brief? In afwachting.

VOORLEZEN BIJ U THUIS Vindt u het leuk om voorgelezen te worden (of kent u iemand die dat zou willen) dan kunt u zich opgeven bij de afdeling 50+ van JMW; 020-577 65 88. Er wordt dan in kleine groepjes voorgelezen bij iemand thuis door enthousiaste voorlezers. Frequentie; 1 keer per 2 weken. Kosten zijn € 2,50 per keer. Vervoer kan worden geregeld.

537 Ik (64 jaar Joodse man) weduwnaar, omgeving Amsterdam ben op zoek naar charmante dame, nietroker +/- 57-64 jaar om samen te genieten van het leven, samen reizen, uit eten enz. Gaarne reactie met tel. nr. 538 Ik vrouw 67 jaar, 1.73 m, Joodse achtergrond, zoekt vriend en /of vriendin om samen naar film, theater, concerten enz. te gaan. Omgeving Amsterdam. 539 Ik, 56 jarige vrouw, woonachtig in Amsterdam, zoek vriendin om gezamenlijk leuke dingen te ondernemen, b.v. film, theater, terrasje, museum e.d. Liefst uit Amsterdam, ik heb namelijk geen auto. 540 Ik, Joodse man (67 jaar oud) uit Hilversum/'t Gooi ben opzoek naar een goed verzorgde Nederlands Joodse dame. Zelf ben ik een man met humor en ik zou het hééél prettig vinden als de Dame in kwestie dat ook zo'n beetje zou hebben. Ik hou van lezen, reizen en gezelligheid. Ben ook regelmatig bezoeker van sjoel. Vriendschap is voor mij zéér belangrijk - Schorpioen, maar ik bijt niet!! 541 Welke lieve, gelovige, slanke, niet oppervlakkige man (60-65 jr.) wil een dito vrouw (59 jaar), die er leuk uitziet, leren kennen. Stuur ons uw liefdesverhaal... Wij plaatsen het graag. Misschien begon u ooit met een Schadchen in onze Benjamin of ontlook de liefde na een kennismaking op onze Jingles-vriendensite... en ging het verder? Wilt u uw verhaal met ons delen (mag ook anoniem) of heeft u los van deze rubriek een ander mooi liefdesverhaal, wij ontvangen het graag! Benjamin redactie, o.v.v. Joodse vrienden, De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam of per mail [email protected]

Vooraf aanmelden via www.joodseactiviteiten.nl of tel. 020-577 65 66 www.joodseactiviteiten.nl

SCHERVEN BRENGEN GELUK! Ga je binnenkort trouwen of zoek je een bijzonder cadeau, laat dan van scherven (bijvoorbeeld van een bord gebroken tijdens je verloving) een bijzonder sieraad maken. Ook kan je oude familiejuwelen laten verwerken tot een nieuw sieraad. Voor meer informatie over deze trouwsieraden of andere persoonlijke sieraden, mail naar [email protected] of kijk voor andere voorbeelden op www.yaelhaller.com

Yael Haller – Sieraden met nesjomme

TEL AVIV v.a.

€ 338metmetELSwALis. s

v.a. € 362 raël Autohuur in Is week all in! r pe 2 v.a. € 13 orwaarden! Bel voor de vo

wsbrief! or onze nieu Meld je aan vo

Kastelenstraat 64, 1083 CD Amsterdam, Tel 020-6442226 [email protected] • www.vangeldertravel.nl


Van toen.. naar nu COLUMN TAMARA GIJRATH

Parijs Met Pesach staan we stil bij onze vrijheid, met Poeriem vieren we feest omdat we ons een keer flink kunnen laten gaan (G’dzijdank volledig vermomd). Met Jom Kipoer denken we aan alles wat we fout hebben gedaan en met Soekot zijn we dankbaar dat G’d ons vergeven heeft en we gezellig samen in de Soeka kunnen zitten. Een greep uit al die vele feestdagen die ons door het jaar heen verblijden, doen inzien en ons daarbij een handje helpen om keuzes te maken tussen goed en kwaad. Tussen familie en werk. Of tussen innerlijk en uiterlijk. Of tussen met de auto naar Parijs of met de trein. Ik koos de auto. Soekot was per slot van rekening achter de rug en nadat we in de Soeka hadden gezeten bij Rabbijn Zwi Spiero en zijn lieve vrouw en al zijn vele vele kinderen die allemaal even

goed meehielpen en allemaal even vriendelijk waren, vond ik dat ik op zijn minst zonder te zeuren met twee kinderen makkelijk een autotocht naar Parijs aan zou moeten kunnen. En zo geschiedde. Broodjes mee, drinken mee, chips, drop en rauwkost mee. De helft was al op nog voor we de grens met België hadden bereikt. Nét voor Parijs zat ik in een mentaal dalletje, dus wat doe je dan als moeder? Juist: ‘Wie het eerst een grote gele “M” ziet heeft gewonnen!’ Vier dagen samen op pad. Zomaar even met z’n drieën. Natuurlijk moest Euro Disney worden bezocht. Niet één, niet twee, maar drie (!) dagen. Maar in ruil daarvoor zou ik de kinderen voor het eerst in hun leven Parijs laten zien. In ruil ja, want ze moesten mij plechtig beloven niet te zeuren die dag, dan zou ik niet zeuren bij een rij van

In Memoriam

Chaim (Herman) Fortuin (1950 – 2009) Op 31 oktober 2009 overleed – na een langdurige ziekte – Chaim Fortuin, één van die markante persoonlijkheden die Joods Nederland na de oorlog heeft gekend. Chaim verbleef na zijn schoolperiode enige tijd in Israël. Na zijn terugkomst werkte hij als leerlingjournalist bij Het Parool en bij de Israëlische Ambassade. In 1975 kwam hij als staffunctionaris in dienst bij JMW. Chaim Fortuin was een man met uitgesproken meningen, een sterk gevoel voor sociale rechtvaardigheid en grote verbale vaardigheden. Die vaardigheden gebruikte hij binnen JMW waar hij als secretaris van de Ondernemingsraad 31 jaar lang de directie nauwlettend in de gaten hield, maar vooral ook in de Raad van de Joodse Gemeente Amsterdam en binnen het NIK. Zijn inbreng was kritisch, opbouwend en geëngageerd. Chaim verfoeide elke vorm van fundamentalisme en trad daar ferm, scherp en met de nodige humor tegen op.

Chaim Fortuin zette zich gedurende 35 jaar in voor de cliënten van JMW. Als ambtelijk secretaris van o.a. de Commissie voor Individuele Hulpverlening zorgde hij dat de aanvragen met de grootste zorgvuldigheid werden behandeld. Zijn advies was voor de Commissie vaak van doorslaggevend belang. Dat gold ook voor de Commissie van 5, de Studentenfondsen. Zeer bijzonder was zijn enorme inzet voor ‘Lunteren’. Vanaf 1976 organiseerde hij met veel gevoel voor detail deze pesachvoorziening van JMW voor ouderen. Chaim Fortuin was een sociaal voelend, zorgzaam mens, een man met nesjomme, een ‘mensch’ die een deel van het warm kloppend hart vormde van de Joodse gemeenschap in Nederland. Namens de gehele instelling, drs H.G. Vuijsje, algemeen directeur.

drie kilometer om space ingeschoten te worden. En zo bezochten we de Eiffeltoren, de Champs Elysees, de Arc du Triomphe en de Mona Lisa in het Louvre. ‘Goh, ik dacht dat ze veel groter was’, zei de jongste. Ik dacht hetzelfde maar vond dat niet goed overkomen. Ik was per slot van rekening de moeder die alles wist en die zou zorgen voor de culturele bagage. Dus ik lachte een schimmig lachje... We stonden overigens eerder die dag langer stil bij een groep waanzinnig coole straatdansers dan bij de Venus van Milo. En daar sprak ik naar mijn gevoel de mooie woorden uit: ’Zo zie je maar kinderen, incompleet en tóch volmaakt. Mochten jullie nou in je leven iemand ontmoeten die je eigenlijk niet aardig vind, dan loop je maar even een extra rondje om diegene heen, want iedereen heeft een goede kant.’ En zo liep ik tevreden verder met mijn kinderen, door de prachtige marmeren ruimtes van het Louvre. Toen het al wat begon te schemeren werd het tijd om onze jassen te halen. Dus wéér in de rij. Ik gaf de jongens het bonnetje van de garderobe en schoot nog even snel de museumshop binnen. Altijd leuk. Ik kocht een magneetje van de Mona Lisa als aandenken en toen ik me omdraaide stond daar mijn kroost met rode wangen en de jassen klaar. De jongste had heel hard, ter afscheid, iets geroepen in het Nederlands. Want dat verstonden ze toch niet in Parijs. ‘Wat dan?’, vroeg ik met ingehouden adem. ‘Mother F...!’ ‘Ben je helemaal gek geworden’, zei ik. ‘Dat is een heel lelijk woord. En iedereen verstaat dat!’.’ Erg stom’, zei de oudste. ‘En wat zegt dat over jou als moeder, Mam? Je bent incompleet, maar o zo volmaakt’. TAMARA

30


GIJRATH

Hij kwam, zag en overwon...

Benjamin Sericepakket op pag. 27

Ik woon in een aanleunflat en opeens deed mijn telefoon het niet meer. Ik kreeg ‘m niet meer aan de praat. Dan maar even naar de dames van Beth Simcha. Irene heeft een telefoonnummer van een jongeman, zij belt en vraagt of hij naar mijn flat wil komen. Hij kwam, zag en

overwon, een heel vriendelijke jongen, die voor een kleine vergoeding mij weer een gelukkig mens maakte. Mocht u moeilijkheden met dergelijke apparaten hebben, dan is ‘In je nopjes aan de knopjes’ de oplossing. M. Trooswijk- Woudstra 13 september ‘09

Onderduik in West-Friesland De herinnering aan de Tweede Wereldoorlog is in West-Friesland nog sterk aanwezig. Eerst leek de Duitse bezetting in deze regio nogal mee te vallen, maar na een jaar werd de oorlog ook hier voelbaar door allerlei verordeningen. Langzaam maar zeker werd duidelijk wat de bedoelingen van de Duitsers waren. De Joden werden door hen slecht behandeld en de vervolging nam steeds grotere vormen aan. Beroofd van hun huis en werk en uiteindelijk ook van hun leven, kozen Joodse mannen, vrouwen en kinderen die aan deportatie wilden ontkomen voor onderduik. Opvallend is, dat van gemiddeld tien Joodse mensen er maar twee onderdoken. Naar schatting hebben ruim 200 Joodse kinderen ondergedoken gezeten in West-Friesland. De kinderen in de leeftijd van 3 maanden t/m 15 jaar werden gescheiden van hun ouders als ‘pleegkinderen’ ondergebracht bij behulpzame

West-Friese families in die tijd. Deze West-Friezen deden dat met gevaar voor eigen leven. De risico’s waren groot om onderduikers in huis te nemen en verraders lagen als het ware elke dag op de loer. Daarnaast zorgden voor de Joodse kinderen in onderduik talloze West-Friezen die in verzet waren gegaan. Zij regelden onder andere bonkaarten, kleding en valse persoonsbewijzen. Over het leven van ondergedoken Joodse kinderen en hun redders in de jaren 40/45 is weinig bekend. De documentaire op dvd ‘Onderduik in West-Friesland’ is een initiatief van Uitgeverij Peter Sasburg en is mogelijk gemaakt door het programma Erfgoed van de Oorlog. Op film worden herinneringen verteld door Joodse kinderen van toen, door West-Friezen in verzet, door onderduikouders of door hun kinderen, die veelal optrokken met deze Joodse kinderen. De documentaire op dvd (met 13 verhalen vanuit 13 plaatsen) en een handleiding vormen samen

een uniek lespakket voor de West-Friese basisscholen, groepen 7 en 8. Het lespakket wordt in december 2009 gratis naar de scholen gestuurd. De leerlingen ontwikkelen met dit lespakket een historisch besef over de Tweede Wereldoorlog in hun eigen dorp/stad of nabije omgeving en vormen een beeld wat jaren van bezetting, verzet, Jodenvervolging en onderduik betekenden voor Joodse kinderen en hun redders. De officiële presentatie van het lespakket ‘Onderduik in West-Friesland’, waarbij ook nog een kinderboek wordt gepresenteerd, is op woensdag 9 december as. in het Museum van de Twintigste Eeuw in Hoorn, gelijktijdig met de opening van een Holocaust tentoonstelling.

UITGEVERIJ PETER SASBURG PIETER WARIUSLAAN 92 1679 XM MIDWOUD TEL. 0229-201 118 / 06-206 228 73 E-MAIL [email protected]

Reacties en ingezonden stukken We hebben een selectie gemaakt van reacties en ingezonden stukken. Gaat het wel goed met de naoorlogse generatie? Over deze vraag wordt hartstochtelijk gediscussieerd naar aanleiding van JMW's begrip ‘Babyboomers’. JMW noemt de naoorlogse generatie geboren tussen 1945 en ongeveer 1955 zo om de grootte van de groep mee aan te duiden. Met velen gaat het wonderwel goed. Wonderwel want zij groeiden op in de schaduw van de shoah, met vaak flink getraumatiseerde ouders in een periode dat erkenning van die trauma's nog nauwelijks bestond. Maar er is ook een groep ‘babyboomers’ die levenslang worstelt met de zwakke ankers waarmee ze opgroeiden. Wat kunnen de Joodse zorginstellingen voor deze groep betekenen? Nu en in de nabije toekomst als deze 55 plussers minder fysieke en psychische draagkracht hebben en soms ook te weinig financiële middelen om goede zorg in te kopen. Daarover gaan de reacties die ik kreeg op het artikel ‘De Schaduwzijde van de Babyboomers’ in de vorige Benjamin. Het stuk en de reacties erop staan op de site sites.google.com/site/schaduwzijdenl/ Lees en discussieer mee! Wanya F. Kruyer [email protected]


Activiteiten GROEPSWERKERS JUDITH BRUINSMA, MARIANNE FUCHS,

Groepen en cursussen NIEUW

Joods opvoeden doe je zo! Je wilt je kind iets Joods meegeven, maar je weet niet wat, je weet niet hoe en je weet niet wanneer. Je hebt zelf tijdens je opvoeding weinig Joods meegekregen en hebt je er nooit zo mee bezig gehouden. Nu je zelf ouder bent, een kind hebt en misschien een niet-Joodse partner gaat het spelen. Er kunnen dilemma’s ontstaan. Vier je Kerst of Chanoeka of allebei? Hoe staat je partner hier tegenover? Voor Joods opvoeden bestaat geen pasklaar recept. In drie bijeenkomsten op de woensdag avond 1 keer per 2 weken bespreken we alle leuke en lastige aspecten hiervan en geven we informatie en tips. Alle vaders en moeders zijn welkom. Start 13 januari 2010. Kosten € 22,50. NIEUW

Wat betekent overgewicht voor jou? - JMW in samenwerking met Marion Kornmehl In 2 bijeenkomsten gaan we in op alle mogelijken onmogelijkheden van afvallen en op gewicht blijven. Marion Kornmehl, gewicht- en voedseldeskundige geeft informatie en adviezen. Maandag 11 en 25 januari 2010 van 14.00 - 16.00 uur. Kosten € 15,– voor 2 bijeenkomsten. NIEUW

Hellup! Ik ben Joods - Drie bijeenkomsten om meer over je Joodse familie-geschiedenis te ontdekken Je hebt een Joodse vader of moeder, maar je weet er heel weinig van. Of je hoorde pas op latere leeftijd dat je een Joodse vader of moeder hebt... Thuis werd er niet over gesproken. Misschien heb je verre familie in Israël, die plotseling contact zoekt. Wil je zelf het een en ander uitzoeken over je familie

32


geschiedenis. Deze groep is voor mensen die meer willen weten over hun Joodse achtergrond en anderen willen ontmoeten die dezelfde behoeften delen. Aarzel niet en geef je nu op voor deze speciale groep. Kosten € 22,50.

betekenis en gevoelswaarde van Vaderjoden. Heb je een Joodse vader, geen Joodse moeder en voel je je aangesproken? Kom dan naar deze gespreksgroep van 4 bijeenkomsten. Er zijn nog enkele plaatsen vrij. Kosten € 30,–.

Ik heb een niet-Joodse partner In deze groep wordt besproken wat de mogelijke dilemma’s kunnen zijn voor partners in een gemengde relatie. Zowel de Joodse als de niet-Joodse kant wordt belicht. Het is de bedoeling dat de deelnemers vanuit een persoonlijke ervaring met elkaar in gesprek gaan. Drie bijeenkomsten. Kosten € 22,50.

Je zal maar Joods zijn! - Drie bijeenkomsten over alle plussen en minnen van Joods zijn. Voor de een is het Joods zijn met de paplepel ingegoten, voor de ander is het een nieuwe ervaring. Voor de één horen Vaderjoden erbij, voor de ander niet. Voor de een is Joods zijn alleen maar verbonden met de oorlog, voor de ander heeft het een spirituele invloed op het leven. De een heeft last van vervelende opmerkingen over Joden, de ander heeft nog nooit zo iets meegemaakt. Kortom een scala van persoonlijke ervaringen, die we met elkaar bespreken en uitdiepen. Waar komen deze gevoelens vandaan, hebben we er last van, kunnen we ze veranderen en hoe ervaren anderen het? Hoe belangrijk is het Joods zijn nu in je leven? Wat betekenen de Joodse cultuur en traditie voor jou? Maak samen de balans op en overwin je onzekerheden en dilemma’s. Kosten € 22,50.

Haar moeders dochter In de bijzondere relatie tussen moeder en dochter blijkt iets te zijn, dat sterker is dan alle andere dingen. Deze relatie is bepalend in je leven. Boosheid omdat je moeder niet altijd gaf wat je nodig had vanwege haar oorlogs- of andere ingrijpende ervaringen, wisselt af met het gevoel voor haar alles goed te willen maken, jezelf weg te cijferen. Bovendien wisselen de rollen als moeder ouder wordt. In deze gespreksgroep hoor je hoe het andere dochters vergaat, verdiepen we ons in de relatie met onze eigen dochters en leren we grenzen aangeven. Vier bijeenkomsten, twee wekelijks. Kosten € 30,–. Kinderen van Joodse vaders De term Vaderjoden is 10 jaar geleden voor het eerst gebruikt door Andreas Burnier. Zij gaf het woord Vaderjoden een positieve betekenis en wilde de erkenning van Vaderjoden bepleiten. In de praktijk blijkt dat mensen met een Joodse vader het soms kwetsend vinden om zo genoemd te worden. In deze groep gaan we dieper in op de

Cursus Joodse cultuur in één dag - Hoe was het ook alweer? Wat is een brit mila, (besnijdenis). Wat betekent sjabbes (zaterdag). Waarom vieren we Rosj Hasjana (nieuwjaar). Op al deze vragen en nog veel meer krijgt u antwoord. Deze cursus is bedoeld voor iedereen die niets of weinig weet van de Joodse tradities. Voor iedereen met een Joodse achtergrond en ook de partners zijn welkom. Kosten € 22,50 incl. lunch.

Meer weten over groepen en cursussen of de flyer ontvangen, bel 020-577 65 66 of stuur een e-mail aan [email protected] ROOS VAN DEN BERGH, HESTER MOUWES EN HETTY VAN ENDEN.

Van je familie moet je het hebben - of niet... - Drie gespreksbijeenkomsten over familierelaties. Familie krijg je, vrienden zoek je uit. Familierelaties zijn relaties met een geschiedenis. Familiebanden kunnen dierbaar zijn en tegelijkertijd gecompliceerd. Soms is het contact met familie moeizaam of zelfs tijdelijk verbroken. Pogingen om in gesprek te komen lopen vast. Bij JMW horen we deze verhalen regelmatig. Tijdens deze bijeenkomsten kun je jouw verhaal kwijt en horen hoe anderen omgaan met hun ervaringen. Je kunt elkaar vertellen waar het misloopt, of waar het stokt. Door het uitwisselen van ervaringen kun je nieuwe mogelijkheden ontdekken om het gesprek aan te gaan, of de realiteit onder ogen te zien en deze realiteit leren accepteren. Kosten € 22,50. Schrijfcursus Mozaïek van je leven. - Voor iedereen die van schrijven houdt en er in zijn eentje niet toe komt. Onder begeleiding en met leuke en boeiende opdrachten schrijven over persoonlijke onderwerpen die na aan het hart liggen. De cursisten lezen elkaar voor en krijgen reacties op de teksten. Schrijftalent is niet nodig! Een aanrader! 10 Bijeenkomsten € 75,–. Joods, maar Christelijk opgevoed - Als je een Joodse achtergrond hebt, maar je bent Christelijk opgevoed, hoe hervind je dan de juiste balans? Welke gevolgen heeft het voor je familie? Hoe hebben anderen dit ervaren? Misschien trokken in het verleden beide kanten je en ben je nu op een ander spoor. In deze gespreksgroep wordt de invloed van je achtergrond helder en kan je de keuze maken die bij je past. Vijf bijeenkomsten € 37,50.

Kind in de oorlog- 60 jaar later - Wat moet je daar nù nog over zeggen? De oorlog ligt 60 jaar achter ons. Toch blijft bij de kinderen ‘van toen’ de oorlog als een soort cactus van binnen steken. Kennissen en soms ook goede vrienden kijken je vreemd aan als je probeert iets over je achtergrond te vertellen. Als je de oorlog als kind hebt meegemaakt kun je nu nog plotseling opkomende gevoelens van eenzaamheid en onveiligheid, of het gemis van dierbaren voelen. Is dit herkenbaar? In een veilige sfeer wissel je ervaringen uit en vind je herkenning en erkenning. Acht bijeenkomsten, tweewekelijks. Kosten € 60,–. Zin in vriendschap! - Cursus voor vrouwen boven de 55 jaar, Amsterdam Met een vriendin kun je lachen en huilen, kun je vertrouwelijk praten, afspraken maken, op stap gaan, een film zien. Soms vragen vrouwen zich af: waarom heb ik dat niet, wat heb ik verkeerd gedaan? Had ik het te druk met mijn werk, mijn gezin? Ben ik te kritisch geweest? In de ‘Vriendschapscursus’ kun je ontdekken wat vriendschap voor jou betekent. Ter sprake komt hoe je omgaat met conflicten en teleurstellingen in vriendschappen en hoe je nieuwe contacten legt. Tien bijeenkomsten van 2 uur. Kosten € 75,–. Gespreksgroep naoorlogse generatie - Hoe kun je last hebben van de oorlog, als je deze niet zelf hebt meegemaakt? Toch droom je er soms over. Je merkt dat je opvoeding is beïnvloed door wat je familie heeft meegemaakt. Je hebt vragen over de relatie met je ouders, over je Joods zijn, over het aangaan van

intieme bindingen en nog veel meer. In deze groep kun je in gesprek met anderen tot nieuwe inzichten komen. Vijf bijeenkomsten, tweewekelijks. Kosten € 37,50.

AAN HET WOORD UIT DE ‘SCHRIJFCURSUS LEVENSVERHALEN’ Impressie Mijn echtgenoot en ik stappen uit de benauwde tram. Even ademhalen! Zelfs midden in het drukke Amsterdam is de lucht fris, althans relatief. Het is gezellig druk. Overal mensen. Ik ruik een haringkar. Heerlijk! We kopen wat nutteloze dingen (waaronder twee haringen) en wandelen naar een door ons gewaardeerd terrasje. We drinken een fris biertje en eten gloeiend hete bitterballen (rund!). Zo ontspannend. Tegelijkertijd bestudeer ik het voorbij lopende publiek. Dat is een soort hobby van mij. Bij erg opvallende types (heel mooi, heel lelijk, eng) stoot ik mijn echtgenoot aan, zodat hij kan mee genieten of griezelen. Dat ligt eraan. Soms kan het leven eenvoudig en mooi zijn. Freddah Weski Heb je deelgenomen aan één van de groepen of cursussen en wil je jouw ervaringen met anderen delen? Schrijf het ons dan: [email protected]


MARIANNE FUCHS

Informatie

Activiteiten LANDELIJKE ACTIVITEITEN

Agenda ALMERE Di z’n Koffie Iedere woensdag vanaf 9.30 inloop koffieochtend in de buurt Parkwijk. 16 december Chanoeka met cadeautjes, tevens laatste bijeenkomst voor de winterstop. 6 januari 2010 eerste bijeenkomst in het nieuwe jaar. Informatie en aanmelding Betty Ilsar tel. 036-844 76 86 of Mieke Gaarenstroom tel. 036-522 86 52.

AMSTELVEEN Koffie-inloop Iedere dinsdag van 10.30 uur in ‘Open Hof’ voor iedereen vanaf 60 jaar. Entree € 1,–. Informatie 020-647 77 50.

praten? Kom dan naar ‘De Roos’ op 12 januari. Voor wie wil, aansluitend kosjer 3-gangen diner in Nesjomelet, Kastelenstraat 84 Amsterdam. Dinsdag 12 januari ‘10 van 13.30 - 16.00 uur, Centrum ‘De Roos’ PC Hooftstraat 183, Amsterdam. Entree film € 7,50. Combi film en diner € 15,–. Vooraf aanmelden [email protected] of tel. 020-577 65 66. Chanoekadiner in Nesjomelet 17 december vanaf 16.00 uur. Samen de kaarsen aansteken en naar Wim Sonneveld kijken op een groot scherm. Daarna van een heerlijk diner genieten. Gezellig als u er ook bent. Geef u op voor 12.00 uur op 16 december (of eerder) op tel. 020-577 65 88.

APELDOORN AMSTERDAM JMW gaat Pathé met Autumn Sun Een prachtig liefdesverhaal dat het Joodse hart raakt. In Autumn Sun, regie Eduardo Mignogna speelt een mooie Joodse vrouw van middelbare leeftijd, die zich vanwege een komend bezoek van haar Amerikaanse broer gedwongen voelt om een relatie te creëren met een Joodse man. Ze plaatst een contactadvertentie en ontmoet een knappe, charmante en beschaafde man. Al snel ontdenkt ze dat hij niet Joods is, waardoor hij niet aan haar ideaalbeeld voldoet. Maar omdat ze geen alternatief heeft, geeft zij hem een spoedcursus Jodendom. Hun samenwerking is zowel humoristisch als boeiend en zit vol valkuilen. Deze twee volwassen mensen wagen een laatste kans op een betekenisvolle relatie in hun leven. Vind je het leuk om in groeps-verband film te kijken en na te

34


HaMakor Geen JMW groep Koffieochtend, bijna altijd de derde vrijdag van de maand. Info Channa Alliki, tel. 055-542 08 63 of [email protected] De bijdrage voor een koffieochtend is € 2,–. Iedereen is welkom.

ARNHEM Sjmoes-Inn Geen JMW groep Iedere eerste en derde donderdag van de maand 10.30 – 12.30 uur, koffieochtend Locatie: V&D Velderplein Arnhem Info Fred Senator, tel. 0575-542 315.

BREDA Finjan Elke tweede woensdag van de maand gezellige koffie ochtend. 9 december, 10.00 uur aanvang ‘Pre-Chanoeka’ bijeenkomst

13 januari, aanvang 10.00 uur eerste bijeenkomst in het nieuwe jaar 10 februari, 3 en 10 maart bijeenkomsten. Informatie en aanmelding 076-565 29 33 of [email protected]

DEN BOSCH Bejachad 16 december Chanoeka bijeenkomst, zesde dag Chanoeka. Neem je eigen Chanoekia mee aanvang 14.00 uur. Informatie en aanmelden 073-521 48 05.

DEN HAAG Mitzwe Bar Elke tweede en vierde dinsdag van de maand gezellige middagbijeenkomsten, aanvang 14.30 uur. 15 december 2009, 14.30 uur Chanoeka bijeenkomst, neem uw eigen Chanoekia mee (vijfde dag). Pianospel van Harco Alkema (leuke gezellige liedjes) en natuurlijk soefganiot, soep en latkes. 12 januari 2010, 14.30 uur, eerste bijeenkomst in het nieuwe jaar Informatie en aanmelden; Betty Braat 0172-430 628 e-mail [email protected]

HAARLEM-BLOEMENDAAL Tsevet 15 december, chanoeka bijeenkomst. Jacob Dusseau speelt piano en we spelen een spelletje waarbij we elkaar chanoeka cadeautjes geven Geen bijeenkomst in januari 2010 9 februari is de eerste bijeenkomst na de winterstop. 9 maart volgende activiteit. Alle bijeenkomsten va. 19.30 uur. Informatie en aanmelden 023-526 22 81, [email protected]

WWW.JOODSEACTIVITEITEN.NL

HEERENVEEN Sjemoe’ot Koffieochtend iedere tweede woensdag van de maand. Informatie en aanmelding bij Gineke van Dam 0514-541 193, email: [email protected]

NOORD-OOST NEDERLAND Le Dor Wa Dor Twee zondagen per jaar een themadag. Informatie 0514-564 177 of [email protected]

ROTTERDAM

en daarbij een optreden van Shtetl Band Amsterdam. Ze begeleiden een verhalenverteller die een verhaal vertelt van de schrijver Isaac Singer met als titel ‘Toen schlemiel naar Warschau ging’ (zie p. 37). Informatie en aanmelden (tot 6 december): [email protected] Entree € 10,–.

HEILO Tsafon 16 december, Gezellige chanoeka bijeenkomst waarbij iets lekkers geserveerd wordt. Neem uw eigen chanoekia mee en 6 + 1 kaarsjes! 13 januari starten we het nieuwe seizoen 10 februari en 10 maart bijeenkomsten Alle bijeenkomsten vanaf 19.30 uur. Informatie 072-533 31 27, of [email protected]

Joffie Koffie Rotterdam Iedere derde woensdag van de maand, 10.30 tot 12.30 uur, Locatie LJG, Mozartlaan 99, Rotterdam Chanoeka bijeenkomst, 16 december, zesde dag Chanoeka. 20 januari, 17 februari, 17 maart, bijeenkomsten in het nieuwe jaar Informatie en aanmelden 0180-314 539.

Niet ingeschreven is altijd mis

Jingle?

ZWOLLE Voor iedereen met een Joodse achtergrond

HILVERSUM Gooise Nesjomme Koffie-ochtend/huiskamerbijeenkomst op iedere derde donderdag van de maand 17 december, koffieochtend in het teken van Chanoeka in de Koepel, Hilversum 21 januari, huiskamerkoffie bij Willy van Biesen in Hilversum 18 februari, koffieochtend in de Koepel 18 maart, huiskamerkoffie Informatie en aanmelding bij Edith Bernards-Baas tel. 035-541 47 50, [email protected] of www.gooisenesjomme.nl

Emoen Iedere derde donderdag van de maand huiskamerbijeenkomst om 19.30 uur. 17 december, lezing en discussie over Joodse thema’s uit een boek door Marc de Klijn 21 januari, mevr. Riessen vertelt over de filosofen E. Levinas en M. Buber 18 februari, volksdansen in het kleine sjoeltje in Dalfsen 18 maart, Pesachactiviteit Info Evelien van Gelder 0573-253 023 of [email protected]

ZUID-NEDERLAND Chanoeka bijeenkomst 13 december, 13.00 uur grote Chanoeka bijeenkomst voor ZuidNederland in samenwerking met de LJG Brabant. De Chanoekia zal worden aangestoken (derde dag) met high tea

Kijk op www.stichtingjingles.nl

Steun de Benjamin Bent u nog geen donateur van de Benjamin en wilt u bijdragen. Dan kunt u een bedrag overmaken aan ‘St. JMW Bijdrage & Fondsen o.v.v. donatie Benjamin, De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam’ op rekeningnummer P 204420. U kunt ook online uw gift doen op www.debenjamin.info


Activiteiten

TERUGBLIK OP JOODSE ACTIVITEITEN

Bootje varen in Friesland Op een mooie zondag in september kwamen wij, sommigen van heinde en verre, naar de Friese hoofdstad om deel te nemen aan een cultureel programma. Op een open praam voeren we door de grachten en de singels van wat in de zestiende en zeventiende eeuw de belangrijkste en welvarendste stad van het noorden was. Dat komt op meerdere plaatsen nog tot uiting in de architectuur, bijvoorbeeld in het paleis van de stadhouders van Nassau (waar onze koningin Beatrix een directe afstammelinge van is), de Waag, de Kanselarij, verschillende fraaie grachtenpanden en natuurlijk de scheve Oldenhove toren. P.J.H. Cuypers, architect van Rijksmuseum en Amsterdam CS, heeft in Leeuwarden in de 19e eeuw de St. Bonifatiuskerk gebouwd met zijn meer dan 85 meter hoge spits. Geluncht werd in de Koperen Tuin, genoemd naar het gelijknamige boek van de Friese schrijver Simon Vestdijk en gelegen in de in 1648 door stadhouder

Willem Frederik gestichte Prinsentuin. Daarna volgde een stadswandeling naar ondermeer de voormalige Joodse wijk. Voor de oorlog had Leeuwarden een bloeinde Joodse gemeenschap, nu is daar maar weinig van over. Van de 852 Friese Joden overleefden er maar 235 de oorlog.

36



De synagoge aan de Sacramentsstraat stamt uit 1805 maar is gebouwd op de fundamenten van een oudere synagoge uit 1755. Het gebouw bleek te groot voor permanent gebruik en wordt nu gebruikt als dansschool, dit tot ontsteltenis van meerdere deelnemers. Een deel van de rituele voorwerpen werd in 1964 geschonken aan het jeugddorp Kfar Batja in Israël, waar ze nog dagelijks worden gebruikt. De rest werd in 1986 overgedragen aan het Joods Historisch Museum. Aan de achterzijde van de synagoge, in de Slotmakersstraat is nu een kleine huissjoel gevestigd. Men slaagt er

echter niet altijd in om de benodigde 10 mannen bijeen te krijgen, zodat het volledige ritueel niet kan worden uitgevoerd. Ook Harlingen, Gorredijk, Sneek en Lemmer hadden kleine Joodse gemeenschappen. Daarna liepen we naar de Nieuweburen, waar de voormalige Joodse Dusnus school staat (genoemd naar een van de opperrabbijnen, nu Openbare lagere school) en waar in 1987 een groot beeldhouwwerk in de vorm van een mezoeza werd opgericht, met op de achtergrond een lage ‘klaagmuur’. Hier bevond zich in de 18e eeuw ook het rituele bad. Op de straat is, zoals op meerdere plekken in Leeuwarden, een gedicht aangebracht van de veel te vroeg gestorven Michaël Zeeman. Het was een interessante, goed georganiseerde, gezellige dag die voor herhaling vatbaar is.

EVA GRAD

SCHLEMIEL GOES ‘JOFFIE KOFFIE ROTTERDAM’ AND ‘FINJAN BREDA’

Toen Schlemiel naar Warschau ging... ‘Toen Schlemiel naar Warschau ging’, is de titel van een muzikale verhalenvoorstelling. De schitterende verhalen van Isaac Bashevish Singer hebben de Shteltl Band Amsterdam geïnspireerd tot het maken van een prachtige voorstelling. Veel Joodse vertellingen herbergen een kleine wijsheid of een humoristische gebeurtenis. Samen met de oosters getinte melancholieke villageklezmer muziek van de Shtetl Band Amsterdam, worden het sfeertekeningen van de rijke cultuur van de Joodse shtetls. Bijna weggevaagd, verloren gewaand, en in de 21e eeuw weer helemaal terug. Een toegekende Marorsubsidie en een nauwe samenwerking met JMW maakt het mogelijk dat de Shtetl Band de Amsterdamse stadsgrenzen overschrijdt en optreedt in de Mediene. Er wordt zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij bestaande activiteiten van JMW. ‘Joffie

Koffie Rotterdam’ ontving de band in juni en kijkt terug op en geweldige muzikale ochtend. Op 09-09-09 was Breda aan de beurt. De vrijwilligers van Finjan bouwden de bovenzaal van de Sjoel aan de Schoolstraat om voor een sfeervol samenzijn. De vijfkoppige band

nam ons mee naar het Joodse leven in Oost Europa van voor de Tweede Wereldoorlog en Walter Roozendaal is een ‘rasverteller’ en werd onder de ogen van zijn toeschouwers de meneer Schlemiel uit zijn voordracht. De combinatie van Joodse vertellingen en klezmer-klanken blijkt een heel bijzondere. De afwisseling van gesproken woord en muziek zorgt voor verdieping van de beleving, vergt concentratie en houdt het publiek gedurende de twee maal een half uur optreden gevangen. Het optreden in Rotterdam was mooi en druk bezocht. Breda had een geweldig publiek dat voor heel veel sfeer zorgde. Wij hopen dat het niet bij dit ene optreden blijft, want het smaakt naar meer!!!

ANNELIES VAN MECHELEN-KNETEMANN

500 vrienden wachten op jou!

Jingle?

Kom bij Koelanoe Chaweriem! Eén keer per maand op zondagmiddag komt Koelanoe Chaweriem bij elkaar in Moadon, een club voor Joodse jongeren die een beperking hebben. Wij organiseren ook activiteiten buiten het Moadon van Haboniem en één keer per jaar gaan wij een weekendje weg.

Voor iedereen met een Joodse achtergrond

Kijk op www.joodsevrienden.nl

Onder professionele en enthousiaste leiding worden superleuke dingen gedaan, zoals een drumsessie met Joodse muziek, een fototentoonstelling en voorbereidingen van de Joodse feestdagen. De bijeenkomsten duren van 14.00 tot 16.00 uur. Nieuwe jongeren zijn van harte welkom! Mail naar [email protected] of [email protected] of bel: 020-540 01 21


Activiteiten Kunst & Cultuur MUZIEK Helga Smit zingt haar Jiddische paplepel Ontroerend en met nesjomme brengt Helga Smit liederen uit de rijke Jiddische volkslied- en theatertraditie. Zondagmiddag, 31 januari 2010, 15.00 - 17.00 uur, tijdens de jaarlijkse bibliotheekdag/boekenmarkt met opening van de fototentoonstelling ‘Springlevend’ van Cefina in De Synagoge, Schoolstraat 16, Breda. Voor meer info: www.helgasmit.nl De Tzahal-army band! Maandag 1 februari in Drachten Woensdag 3 februari in Amersfoort Donderdag 4 februari in Dordrecht Tzahal is een selectie van de meest muzikale jongeren van het Israëlische leger. De allerbeste musici uit het Orkest mogen een Europese tournee maken om op te treden voor Israël-vrienden in Nederland, België, Duitsland, Italië en noem maar op. Dit spreciaal samengestelde ensemble krijgt het steeds weer voor elkaar om de sfeer en de temperatuur in de zaal tot een

hoogtepunt te laten stijgen! Feestje gegarandeerd dus, met de army-band Tzahal! Kaarten. Mis dit niet en reserveer alvast je kaarten! Tien euro per persoon. Het kaartje is inclusief consumptie tijdens de pauze. Bestellen kan via 033245 88 24, www.christenenvoorisrael.nl (vergeet je postadres niet te vermelden!). De kaarten worden vanaf januari toegestuurd.

EXPOSITIES Verzetsmuseum Amsterdam Locatie: Verzetsmuseum Amsterdam, Plantage Kerklaan 61, Amsterdam, tel. 020-620 25 35, www.verzetsmuseum.org Openingstijden museum: dinsdag tot en met vrijdag 10.00 - 17.00 uur, zaterdag tot en met maandag en feestdagen: 11.00 - 17.00 uur Joods Historisch Museum De verborgen meester, Meijer de Haan T/m 24 januari 2010. De Haan (18521895) was goed bevriend met Theo van Gogh en werkte nauw samen met Paul Gauguin, maar bleef zelf desondanks voor het grote publiek verborgen. Met

deze expositie wil het JHM hier verandering in brengen. De tentoonstelling is aansluitend te zien in Musée d’Orsay in Parijs en in Musée des Beaux Arts in het Bretonse Quimper onder de titel ‘Le maître caché, Meijer de Haan’. Voor het eerst in 125 jaar komen de werken van De Haan samen. Zowel zijn Amsterdamse als Bretonse periode, waar hij nauw samenwerkte met Gauguin, worden belicht. Naast schilderijen van De Haan en een aantal van Gauguin, zijn ook werken van De Haans leerlingen te zien, waaronder Joseph Jacob Isaacson, Louis Hartz en Baruch Lopes de Leao Laguna. De stukken zijn afkomstig uit particuliere collecties en musea wereldwijd. De tentoonstelling werpt een verrassend licht op de rol van Nederlands-Joodse kunstenaars in de tweede helft van de negentiende eeuw. Geboren in een behoudend milieu in het hartje van de Amsterdamse Jodenbuurt, koos De Haan op jonge leeftijd voor een kunstenaarsbestaan. Locatie: Joods Historisch Museum, Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam, www.jhm.nl/monnickendam

Wat doe je als je vader je vertelt dat hij nooit zeker heeft geweten of hij je echte vader is? Dat overkomt Loenia in de nieuwe roman van Ariëlla Kornmehl, een roman over mensen die bereid zijn bergen te verzetten voor hun liefde of voor een ideaal. NU IN DE BOEKHANDEL www.cossee.com

38


Vertrouwde gezichten Particulier of zakelijk, wij doen er al 35 jaar alles aan om het in ons gestelde vertrouwen waar te maken. Op het gebied van risicomanagement, inkomensbescherming en employee benefits consultancy. Maar ook bij het tot stand brengen van passende verzekeringsoplossingen, in binnen- en buitenland.

Van Heuven Goedhartlaan 935 1181 LD Amstelveen Postbus 707 1180 AS Amstelveen www.meijers.nl

ale g ls de eci da ke he ur Sp pzon win Ensc -16 u o O ko WIZ m en n 10 de da va in ster ber m Am ce in 6 de op

WIZO

voor een betere Israëlische samenleving

U kunt het fantastische werk dat door WIZO in 800 projecten in Israël wordt gedaan, steunen door: lidmaatschap of donateurschap het deelnemen aan onze evenementen een bezoek aan een van onze winkels giften lijfrentes legaten/nalatenschappen Tot 21 december 2009 grote

WAT BETEKENT OVER GEWICHT VOOR JOU? 11 EN 25 JANUARI VAN 14.00-16.00 UUR

In twee bijeenkomsten van JMW gaan we in op alle mogelijken onmogelijkheden van afvallen en op gewicht blijven. Marion Kornmehl, gewicht- en voedseldeskundige geeft informatie en adviezen. De Lairessestraat 145, Amsterdam. € 15,– voor twee bijeenkomsten. Aanmelden [email protected] of tel. 020-577 65 66

JM

W

I.S.

ARIO M. M

N KORNMEHL

verbouwingsuitverkoop in de WIZO winkel, A.J. Ernststraat 735a, Amsterdam. Telefoon: 020-6466295. Daarna zal de winkel tot februari 2010 gesloten zijn. Een beperkt assortiment is tijdens de sluiting te bestellen via onze webwinkel www.wizo.nl

WIZO Nederland A.J. Ernststraat 735A 1082 LJ Amsterdam tel.: 020-6463017 e-mail: [email protected] www.wizo.nl De opbrengsten komen geheel ten goede ING: 535617 aan onze projecten in Israël

Vooraf aanmelden via www.joodswelzijn.nl of tel. 020-577 65 66 www.joodswelzijn.nl


December 2009, jaargang 12, nr. 49

Tsavta

40


Tsavta



December 2009, jaargang 12, nr. 49

Tsavta

s van de De winnaar el zijn: zz pu ge vori n Weesp he • Naomi Co Anaiza en a ay m Za • Amsterdam Witzenhausen

Tsavton

42


© WWW.AIDASTOUCH.COM


JMW Bureaus Bureau Amsterdam Spreekuur maandag t/m vrijdag 9.30 - 12.00 uur en woensdagavond 18.30 - 20.30 uur 020-577 65 77 [email protected]

bezoek onze website

Bureau Arnhem Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 9.30 - 11.30 uur 026-445 12 89 [email protected] Bureau Den Haag Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 14.00 - 15.30 uur 070-355 56 72 [email protected]

www.debenjamin.info

Bureau Eindhoven Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 9.30 - 11.30 uur 040-243 45 45 [email protected]

Uw donatie helpt! Bent u nog geen donateur van de Benjamin, maar wilt u wel bijdragen? Dan kunt u een bedrag overmaken aan Stichting JMW Bijdragen & Fondsen o.v.v. donatie Benjamin, De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam op rekeningnummer 204420. Ga voor een on-line donatie naar www.debenjamin.info

Bureau Enschede Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 9.30 - 11.30 uur 053-431 85 02 [email protected] Bureau Friesland, Groningen en Drenthe Uitsluitend telefonisch bereikbaar via kantoor Amsterdam. Dagelijks van 9.30 - 12.00 uur en woensdag van 18.30 - 20.30 uur. 020-577 65 77 [email protected] Bureau Rotterdam Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 14.00 - 15.30 uur 010-466 86 66 [email protected] Website JMW www.joodswelzijn.nl Voor een volledig en actueel overzicht van de openingstijden, diensten en activiteiten!

Inleveren kopij De sluitingsdatum voor het aanleveren van kopij voor de Chanoeka Benjamin nummer 79, is 21 januari 2010.

Antwoordbon 78 naam

voorletter(s)

voornaam

adres postcode

woonplaats

telefoon

e-mail

geboortedatum

nationaliteit

Ik heb

wel

geen Joodse achtergrond

Mijn partner

Ik wil graag een gratis abonnement op de Benjamin Ik wil graag een gratis abonnement op de gesproken Benjamin Ik wil meer informatie over:

Ik wil graag deelnemen in de vriendenkring van het Joods Zorgcircuit en ontvang graag de nieuwsbrieven van het Joods Zorgcircuit. datum

handtekening

Uw persoonlijke gegevens worden conform de wet op de privacy behandeld

man wel

vrouw

geen Joodse achtergrond

Ik wil deelnemen aan: Joods opvoeden doe je zo! Wat betekent overgewicht voor jou? Hellup! Ik ben Joods Ik heb een niet-Joodse partner Haar moeders dochter Kinderen van Joodse vaders Je zal maar Joods zijn Cursus Joodse cultuur in één dag Van je familie moet je hebben – of niet Joods, maar Christelijk opgevoed Schrijfcursus Mozaïek van je leven Kind in de oorlog- 60 jaar later Gespreksgroep na-oorlogse generatie Zin in vriendschap

Ik maak graag gebruik van het Benjamin Servicepakket per automatische incasso € 17,50 Bank/girorekening: Burgerlijke staat: Ongehuwd Weduwe Samenwonend

Gehuwd Weduwnaar

Deze bon zenden naar: JMW – Joodse activiteiten De Lairessestraat 145-147 1075 HJ Amsterdam

B enjamin. Jörgen Raymann Ik hou van Humor en het Leven. Beantwoord de bijgesloten enquête van Joodse Vrienden!

Recommend Documents