Autonome dysreflexie bij hoge dwarslaesie (T6 en hoger)
Wat is Autonome Dysreflexie (AD)? Autonome Dysreflexie - afgekort AD - is een plotselinge stijging van de bloeddruk, als reactie op een specifieke prikkel van het zenuwstelsel, onder het niveau van de dwarslaesie. De prikkel, bijvoorbeeld een overvolle blaas of darm, zet een reflex in werking, waardoor de bloeddruk omhoog schiet. Door de dwarslaesie is de reactie van het lichaam op de prikkel veel te sterk. Hierdoor kan in korte tijd een gevaarlijk hoge bloeddruk ontstaan. Een acuut hoge bloeddruk kan bij een klein percentage een hersenbloeding of hartaanval veroorzaken. Aangezien dit levensbedreigend kan zijn, moet autonome dysreflexie direct en effectief behandeld worden. Het is belangrijk dat u en uw verzorgers hiervan op de hoogte zijn, zodat u snel kunt handelen als het nodig is. Deze folder geeft informatie over autonome dysreflexie en over de symptomen, de oorzaken en de behandeling. Mocht u na het lezen van deze folder nog vragen hebben, stel ze dan gerust. AD kan gevaarlijk zijn, maar is goed te behandelen. Het is dus belangrijk dat u goed geïnformeerd bent.
1
Wie kan het krijgen? Autonome dysreflexie is een complicatie die op kan treden bij mensen met een dwarslaesie boven niveau T6. Met name mensen met een tetraplegie (verlamming van armen en benen) kunnen er mee te maken krijgen. Hoe vaak het precies voorkomt is niet duidelijk. AD doet zich pas voor na een aantal weken, als de reflexen weer terugkeren. AD komt het meest voor in het eerste jaar na de dwarslaesie, maar kan ook later optreden. Tekenen en symptomen Het meest voorkomende symptoom van autonome dysreflexie is plotseling opkomende heftige hoofdpijn, met daarbij hevig transpireren van de huid, vooral in gezicht, nek en schouders. Daarnaast kunnen andere symptomen voorkomen zoals: Veranderingen in hartslag – langzamer of sneller Verminderde urineproductie Koorts Rode vlekken boven het dwarslaesieniveau Bleke koude huid onder het dwarslaesieniveau Kippenvel boven het dwarslaesieniveau Wazig zien of vlekken voor de ogen Verstopte neus Gevoelens van angst en bezorgdheid Toegenomen spasmen Soms zijn de symptomen minder heftig. Dan spreken we van een ‘stille autonome dysreflexie’.
2
Wat gebeurt er precies bij AD? Autonome dysreflexie (AD) is een te sterke reactie van het zenuwstelsel op een specifieke prikkel. De prikkel is meestal afkomstig vanuit het gebied onder het niveau van de dwarslaesie. Door bijvoorbeeld een overvolle blaas of darm worden zenuwprikkels naar het ruggenmerg gestuurd. Er wordt een reflex in gang gezet en de bloedvaten in de huid en in de onderbuik vernauwen zich. De huid en onderbuik bevatten veel bloedvaten. Als die zich allemaal vernauwen, loopt de bloeddruk in het hele lichaam snel op. AD is dus een alarmreactie van het lichaam. Voor de dwarslaesie zou je de prikkel voelen en er op reageren, door bijvoorbeeld de blaas te legen. Vóór de dwarslaesie zouden de hersenen bovendien remmende signalen verzonden hebben om deze reflexreactie tegen te gaan. Door de dwarslaesie is de geleiding van deze signalen verstoord. De reflex wordt niet gestopt en het hele lichaam reageert te sterk op een plaatselijke prikkel. Als reactie op de hoge bloeddruk zenden de hersenen signalen uit om de hartslag te verlagen en de bloedvaten boven het niveau van de dwarslaesie te verwijden. Deze poging om de bloeddruk te controleren, veroorzaakt de symptomen van autonome dysreflexie, zoals hevige hoofdpijn en zweten.
3
Oorzaken AD kan vele oorzaken hebben. Alles wat pijnlijk of irriterend is onder het niveau van de dwarslaesie kan in principe mogelijk AD veroorzaken. De meest voorkomende veroorzakers zijn blaas- en darmproblemen. Blaas en urinewegen Overvolle blaas Blaas- of nierstenen Urineweginfecties Verstopte katheter Blaasonderzoeken, -behandelingen of -operaties ( b.v. cystoscopie of urodynamisch onderzoek). Katheterisatie Plasbuisbeschadiging Darmen en spijsverteringssysteem Overvolle darmen, constipatie (verstopping) Galstenen, maagzweren Blindedarmontsteking Aambeien Toucheren Huid Decubitus Strak zittende kleding of schoenen Contact met harde of scherpe voorwerpen Blaren, brandwonden, zonnebrand, bevriezing of insectenbeten Ingegroeide teennagels
4
Voortplantingssysteem van de man Zaadlozing Infectie of ontsteking van de testikels (epididymitis) Druk op de testikels (b.v. door het zitten op het scrotum) Gebruik van vibrator Voortplantingssysteem van de vrouw Menstruatie Infectie van de vagina of baarmoeder Gebruik van vibrator Andere oorzaken Diep veneuze trombose of longembolie Overmatig alcoholgebruik Overmatig gebruik van cafeïne Gebroken botten of ander letsel Gebruik van soft- of harddrugs Operatieve onderzoeken of anderszins ingrijpende onderzoeken, zoals plaatsing van een suprapubische katheter Zwangerschap
5
Behandeling AD kan ernstige gevolgen hebben binnen korte tijd. Het is dus belangrijk om snel te handelen. Sommige mensen met een dwarslaesie die eerder AD gehad hebben weten daardoor waarschijnlijk zelf wat ze moeten doen. Als dit niet het geval is, dient u onmiddellijk hulp te zoeken. Het is belangrijk dat de oorzaak snel wordt gevonden en waar mogelijk wordt weggenomen. Loop waar mogelijk zelf de volgende punten na of laat dit door iemand anders doen.
Wat moet u doen / laten doen (in volgorde van hoogste prioriteit): Ga zo snel mogelijk rechtop zitten. Hierdoor circuleert het bloed beter in lagere delen van het lichaam, zodat de bloeddruk kan verlagen. Zit u in de rolstoel, houdt dan de benen omlaag. Maak strak zittende kleding los. Blaas: Onderzoek of de blaas overvuld is (voelen of kloppen) • Breng een katheter in als u intermitterend katheteriseert of gebruik maakt van een uritip. • Maak gebruik van een gecoate katheter om verdere AD-reacties te voorkomen. Zorg ervoor dat u niet meer dan 500cc katheteriseert, 6
•
•
anders raakt de blaas te snel leeg en krijgt u opnieuw een prikkel. Als u een inwendige katheter heeft, controleer de katheter dan op verstoppingen, knikken in de slang en andere obstructies die de afvoer van urine belemmeren. Leeg de urinezak om te voorkomen dat een te volle zak de urineafvoer belemmert.
Darm: Onderzoek of de darm overvuld is (voelen of kloppen). Als er laag in de darm teveel of te harde ontlasting zit, dient dit voorzichtig verwijderd te worden. Vooraf aanbrengen van een verdovende gel kan verdere AD-reacties voorkomen. Controleer goed op andere mogelijke oorzaken, zoals scherpe voorwerpen die tegen de huid drukken, of een eventuele botbreuk na een val. Als de bloeddruk hoog blijft, ook nadat de oorzaak is weggenomen, zijn bloeddrukverlagende medicijnen nodig. Die medicijnen kunnen via de mond worden ingenomen. In De Hoogstraat gaat de voorkeur uit naar het medicijn Adalat, een capsule die onder de tong geledigd wordt. Behandeling met dit soort medicijnen kan een te lage bloeddruk veroorzaken, dus de bloeddruk moet ook na de toediening van het medicijn in de gaten gehouden worden.
Medische kaart autonome dysreflexie De dwarslaesieteams hebben een medische kaart ontwikkeld die gemakkelijk in uw beurs of in een vakje van uw rolstoel past. Op deze kaart staat wat de 7
mensen in uw omgeving moeten doen als er een noodsituatie ontstaat. Vraag ernaar bij uw revalidatiearts of het verplegend personeel.
Preventie AD is een veel voorkomend verschijnsel en kan goed behandeld worden. Het is belangrijk het ontstaan van AD zoveel mogelijk te voorkomen. Let er op dat blaas en darm op tijd geleegd worden. Ook het zoveel mogelijk voorkomen van andere lichamelijke irritaties is van belang. Als een bepaalde oorzaak niet vermeden kan worden, probeer dan in elk geval het risico te verminderen. Breng bijvoorbeeld vooraf een verdovende gel aan om te voorkomen dat rectale stimulatie tijdens het leegmaken van de darmen AD veroorzaakt. Hetzelfde geldt voor wrijving van de katheter bij het katheteriseren.
Meer informatie Tijdens uw verblijf bij De Hoogstraat kunt u altijd met vragen terecht bij het verplegend personeel of de revalidatiearts. Tevens is er goede informatie te vinden op de website www.spinalnet.nl en www.invanet.org
8
Tekst:
Carla Cohen, verpleegkundige, Catja Dijkstra, revalidatiearts
Datum:
oktober 2013
Heeft u wijzigingen of aanvullingen op deze folder, dan kunt u contact opnemen met de afdeling communicatie & marketing, 030 256 1391 of
[email protected]. Deze folder is verkrijgbaar bij de bibliotheek, via
[email protected] of te downloaden op www.dehoogstraat.nl.
Fragment gedicht ‘Dat dit’ op de achterzijde. Dit gedicht schreef zanger en dichter Huub van der Lubbe over revalidatie. Fotograaf Bob Bronshoff maakte er foto’s bij en vormgever Koos Glasbeek voegde woord en beeld samen. Het kunstwerk hangt in de gang tussen de orthopedietechniek en het revalidatiecentrum.
