ATVTV TvTV TC
VI 'JAH[LD E WII< VAN
S LULIJFEL J .LAIII1OO
UITGEVER
THIELT
VERZAMELD WERK VAN LOD . DOSFEL DEEDE DEEL
LODEWIJK DOSFEL (1918)
VERZAMELD WERK VAN
LOD . DOSFEL BIJEENGEBRACHT DOOR ZIJN VROUW ONDER TOEZICHT VAN DR JUL . PERSIJN
DERDE DEEL
UITGA'VE J . LANN00, IEPERSCHESTRAAT
22-24,
THIELT
OVER
HET BELGISCHE VADERLAND DOOR Dr A. FIERENS
Eene eenigszins uitv~oerige b~es'p eking an 'dif [ boek is zeer wenschelijk . Het f ast imimers de diepe gron~den ~aan, v aarop het programma an « de hu.idige Vh a~msche I eweging' genes igd is . Het doet idit niet met onleerlijke, onheusehe middelen ; met 1oez schh i~d, ma'ar degelijk vierkant, inlet open vizier . De tegens'tander is een ionze~r kna'ps` e, wetrkz'aamste, flinks't-toegeruste V1a~amsche kampers an wien steeds iets le leeren valtti hid wiens hestrij1ding mien de z akke zijide van eigen v apenrusting ~ondervindt, then mien steeds verb at met e,en dank a >, met even eer~esfaluut, en met de overweging : Die m~ensch had wet h~eus,ch nets to zeggem, en hij heel t het goed gezegd . Hij voelde wat hij zei~de . Hij' kan van zich z,elf na:ar Waa]rheiid getuigen : ~< wij zullen Been woord neerschrijnen dat niet gesteund is op eerbied voorr de wa ;arheiid, geen v ooiid dat niet is ingegeven door eern, stilie, dock diep in het hart liggende b~ekomm~ernis voor het hell van ens yolk » . In denz~elJ den geeast, met dezelfde bekommernis willen ; wij Dr Fierens'' verk bespr~eken . Het boek dat zeer methadiseh en id .uideiijk is, teit vier hoofdstukken : I . Eenheid van Natie. II . V~ersc~heidenheid, van a1 . III . Eenheid in de verseh~eidenheid door wederkeerigheid in de taalveordeningen . IV . Terugblik .
I.
EENHEiID VAN NATIE
Dadehjk s` uiten wij bier, iooals ~ ._ menig werk over dergelijke twistpunten, by verschil in de term~en . Alhoewel Fierens zieh ;aansluit bij nienige opv~atting van; de Laweleye in diem werk < Lie &ouvernem~ent dans la Democratie n~ ~'toch neemt ]iij idienus bepialing niet aian . De natie volgens de Llaveleye is immers e~ene mensahenvereenigit g ~nd~er eenze1I1de taatsgeziag leven~d >> .
tionaliteit is, eene menschengroep dololr dezelide herl oms + denzelfden seta n, dezelMa taJal (uataurlijke n',ation,aliteit) of
door de gemeens;chjap vans hexinneringen, van geschiedenis, 7
van belangen (vrijwillige i atioualiteit), verbonden .
Eene iratle kan uit verschillende nati~onialiteitean bestaan en gene nationaliteit k'an over vers;chillende n'ati~e'n verbrokkeld zij n> . 'Wa'ar De Laveleye den term « n'ationaliteit » gebruikt, vervan,gt Dr A . Fierens idie door « natie » - in naam van de etym!ologie (blz . 12), een zeer w'ankelen grondslag in de taall uncle. D e indeeling tusschen w!at h'ij heet n a t u u r n a t i e s en wi i 1 s n t i e s (Nj de Laveleye en in D~osfel's Katholiek A'ctivistisch Verweerschrift » natuurlijke en vrijwillige nafior tt
t~
naliteit~eu) ne~emt Dr Fierens saver . Hij' is het eens met Diosfel idat Bielgie geene n a t u, u r n a; t i e
is, dOch hiou4t tee mover hem en to mover Desiree staande : ( Belgie is eene wilsnatie die op even zoo stevige grondslagen berust als welke andere ook . Zij' b'czit tutee spraak,gemeentzn, maar die twee spriaakgemeenten h'ebben zij~de a'an zijie4 sed`eart eeuwen, dezelfde ~ontwikkeling, do~orgemaakt ; zij hebb~en, ge-
drevlen daor dezelfde b~geerten, ~dezelfde instellingemn verwbrven, d~ezelfde zedelijke en~ economische belangen gedienkd, en 'tevelis herhaaldeh k blijken geg~ven van onderlingc verStanldhi uding, van samenwerki'ng tot het bereiken derzelfde doeleindefn ~ . Bet verschil der talen (Dr A . Fierenis zet het uiteen (blz . t7), is 'toe to schrijven a'an peen imtuu,rlijken, factor : Het Kolenwouid. De dungezaai~de verlatijnschte Kelten ten Noerden werden verfrankis ht. De talrijker verlatijnschte Kelten teen Zuiden overvleugeiden de Frankische veroveraar's, met andere woorlden +dins : starnverschil waarvan het taalverschil een teeken is . Dbch Dr Fierens' hant 1 ij' vaorbaat de termen ras en stalm t<
uit 4e bespreking o de voigenide redenen ~1 . het zijn ill hu'n a genlijk n zin zuivei~ ethnograp~hische Ppen 1
2. de grenzen van dez~e mensche!nvereenigingen woMen ul`sluitend nolgenls physische en anatiomische gronden be3.
zij zijn w'etechappelijk onvast en hu!n getal en hun
verdeelinig verschillen van lien eenen geleerde tot den anderen ; 4 . z`uiverhei~d van ras en stain in E,uropa zijn daarbij' zest zeldza'am (voorbeeld Italie) . Hier maakt Dr A . Fierens het zicht werkelijk wat al to gemakkelijk . Hebben het lichaam, ode hersenbouw, den Moodsbmloep, de afstammin,g dani zoo'n goring belang dat ze maar zlonder meer k'unnen buitengeschakeld worden uit een oVerzicbt van menschelijke handelingen? Besta.an er goons Gerknaansche, g eons Slavische, goons L!atij nsche menschen moor? Dat do geleer~den hot niet eons zijn, dat de stammen niet zuiver zijn, kan een reden w'eze'n tot uiterste voorzichtigheid bpi dit gebied, maar doet de z'aak~ niet al . Zijn er zuivere, onvermen~gde t,alen? Toch bestaat er talenverschil . D e Vlamingen z'ij n Germanen, laten wij aannemen met eenlgen Keltisch-Latij'nschen !ondergr~ond . ~D;e walen zijn Keltisch-Liatij non, met eenige sp~oren van Germaanschen invloed, D,us behooren zij tot verschillenide s l a m iii. e n, o i~ em de stellin,g door Picard verdedigd nit z'ij'n ; « Lle Droi~t Pur aan to nemeni ten minste tot verschillen~de s t ~' m v a r i e t' ei t ej n Pic,ard immers erkent maar vijf rassen : hot Arisch, hot Semietisch, ,hot M~ongoolsch, hot Hindo~eseh, hot egerras (blz . 240), doch schrijtt aan, hot Rasb, e;grip een allesbeheersehend belan toe : « La Race est le facteur dominant do l'aspect quo prend, enx ses, realisations, l'activit~ humaine u (Hot r'as i5 de behe~erschende factor van hot uitzicht~ dat de mensciaelijke bedrijvigheid in hare verw!ezenlijking neemt) (blz . 238) . << Het rasVerschil heeft een ~onoverwinnelijken invloed Ldp Ide reachtsVoortzettang door de eeuwen heen » (blz . 243) . Aan de ras- of start va r i e t e i t e n hecht hij stellig minder belang . Volgens hem z~au, er alleen mogen gesproken Voa'den over « Llatijnsche, Slavische, Germ'aansche » varieteit, loch IJ e h o n, een, biaanbreker pop hot gebi~d der Volkerenzielk,uude, sc1 at bet vareiteitenverschil nla, zeer hog en bew'eert dat de vlaoryai Ierlijke opvattingea >> zijn « hot oddest Vans den stain', de nalatenschap Van verve of masts voorouders, welke 9
men bnbewus1 bhj de geboorte verkrijgt en welke de hoolddrijf'veren an het gedrag b~epalt » . (B titer stond: er « bei nviodd ») (Lbi. civ, blz. 45) . d den sta.m-fac# r » uit be schal len, evei I~ he' ver plveridreven is bet hem ~alleen~ in a'eht to nenu n en geene rel enir g to hlou4en meet den vrije~n wil, met de gevolgen van dezelfde s'taatsinstehir gen, 'dezelfde wetgeving, e!nz . Versehillemk1e i* i'onaliteiten kuln en, under bepaalde emstandigheden, gelukkig sam~enleven in een staat, tinder vooraarde dat deze ode nation!a~liteiten eerbiodigt . Pirenne, ,Kurth en ;untie volg;elin en tra,chten dan, net onbetwistbiaar talent, to b'ewijzen idat de deelen van B' lgie dezelfde ontwikkelii g, doorm~aakte'n ; z'ijj wijzen op deelfde begeerten, !de gelijkh~eid der instellingen, bet dienen ; an id .ezelfide zedelijke 'en ~edonlomische belangen, bet blijk geve!n van verstandhouding, het samenwerklen tot hat bereiken derzel de doeleinden. ~Zij to~onen he pooh staatkundige n!o~ch kerkelij'ke, verdeer lingen gesteun;d warren op taal- of stamverschil . ' ij steunen er yap drat noo'it Wlal~en en Vi~amingen als vijanden t enfover elkai dyer stonden, ~dat z'ij integende~el steeds) zij+de i an zijlde sireden in ~dezeltde geveehten, d'at Vlamingen, mach iWalen ~d~er verschillende j rovincien, met uitsluiting de eenen van de anaderen, zich voor bet aants'taan noch buiten hat loader der Vlaam'sche beweging 'met elkander siolidair gev~oelden > (blz . 133). Het schijnt me kir~derachtig toe aan duo met zooveei klem, door eerste-rangsgeleeriden uiteengezettae bewijsvoering alle \va;arde to ~ontz~egg!en . Men loan `wel in zekSeren zin tiTafl in de micideleeuwen spy°eken van aeon geschieide~nis der Nederland'en, later, na de sc eidir g vn Zuid en N~o~ord van eeane geschiedenis van Belgie . D'estree en m;enig Flamingant en Wallonisant (overdrij'ven, wan ;neer zij verkiaren dat B~eigie ~t
in 183 ,u i t ig e y to n id +e n weed, loch vallen de Pirennisten met
in bet tegenovergeste'lde ,gebrek met aan den Belgischen staat wt al to nude 'adelbrieven to vergunnen? H~ouden zij' sommige neigingen niet vaoer specifiek~ ;B'elgis,ch' waar die tech ilgemEeen,10
men.schelij of yen minste algemeen-West-Europeesch zijn? is een bewering gals van Dr Fieren~ns : « A' 11 e s bhj ens, tot de nationalisatie ' de B''urgondiers~ is uitgeg~ala;n van het v1olk en n,i ets hebb~en wij to danken a,an de heerscnzuchtige plannen van een regeerend .e dyn'astie > (biz . 81), nit 'al ate absioluut kras ? G"aat het zoo m'aar, orn zon~der ~a!arzelen het feit weg to cij'fer~erl idat tegenbver Protestantisme en beginselen der Fransche ~mw!enteliig, Vla'ming~en ~eln W!alen niet pop hetzeifde stan~dpun't stonden? B~ wijst het ~ni e t s ? Dar A'. Fierens oordeelt chat het naasit elkaar stellen van beide evallen de sloliidaxiteit van Walenl en Vlamin~geni doet uitschijnen . u Terwijl in dc XVI'e e'eu M het uit Germ'aiansche gewesten aanwvaaiende ,Protestantisme in zijne vlucht hier tie lands gew stremid werd door den krachtigenl tegenstand der W;aalsche provincien, wierpen in de XVIIIe eeuw vooral do VlaamschIs'prekende gou'wen dolor hun hel~dhaf tigen BbereinkrijJg den diam pop tegen den stortvloeid van de philaslophie der revolutie die lover de Zuider renzen kwamn opzetten . En de een'h~eid in het Katholiek ;geloor, die de Belgische moederaarde van an de zeekust tot aan ode Semois op onze dagen gemaakt heel t hot de getro,uw~ste, ziooiniet tot de bcuids;te dochter der Kay~], werid ialduls door v~ederzijfdsch ~dienstbetoon van Bonze beds $pra'ak~gemeente bevestig~d » (blz . 8-s). Dit is wel een zionlderlinge voorstelling der feiten . Iladde Dr Fierens aandathtig, Co X1 e n b r a n id e tekst ,gelez en, door D~sfe1 in hot Katholiek activistisch' Verweerschrift a .ange-
is
haald en w'elken h'ij' bespreekt in zij n boek, dan zou hij giezi en hebben dat achttien jaren na din Bioerenkrijg, en in weerwil van dezen, de bev oners der Zuidelijke provincie ;n ten b zichte van ode mbderne gechten op een , ansci an,d.er s ;andpunt stonden dan kie bew~oners leer T+oordelijke . Diat d!e taalgemeenschap met Frankrij'k +op ode v'erspreiding Idler Fi ansch ged,achten een gnoolen invlloed uit~ole ;~ nld"e, wierd tin, lan,d~erq reeds ~o nid .er het Oostenrijksei tijidvak door den bekei~den F e lie r in het licht ges'teid . Do werken der Encyclopodisten warenn in Vlaankieren schier oh,bekend, in Wallonie verspreid .
Een specialist in de , eschiedenis z~ou eens geduldig de heveringen der Pirenniste .n dienen na to gaan. Inn wetenscthap. pelijk opzicht iou ~dit de moeite lolonen . Ilet practi~sch belang van dergelijke ~onderzoekingen onderschatte men niet, loch evenmin ~overscnatte mien het Indien Belgie immers peen W ii I s n'a t i e is, berustend op gemeenschappelijk~e herinneringen, geschiedenis, belangen, be~ geerten, ~dan kan wat door den wil ontstond, ook door den wit tenietgedaan worden, Wanneer ~op een bepa'al~d oogenblik, tinder den invloed van allerlei omst'a'ndigheaden, de verlangens, de belangen van eon deel der natie beginner te versehill~e~n van die van hot under deel, v~anneer de lietde hen niet meer bijeenhoudt, Wanneer hun verschillelnde geaardheid nicer op den voorgronid treedt, of can vroeger-sterk-gelijkende n'akt meer bn1 meer verschillend vc~ordt, v a'nneer de deelen zich aangetr~okk en voelen door tegenstrijdi,ge elementen, Wanner de gemeenschap~pelijke herinneringen verzinken, w'anneer met anidere wioorden, hot verleden ode vlag strijkt voor h'et heden . Wa'ar Dr Fierens bras plech'tig zegt : (, Eene w'elkdanige scheiding van Wale~n en Vlamingen, met welken naam men ze bestemp~ele en w'elk doel men h'aar toewvijze, is eon aanslag tegen ~orize geschiede ;nis en een breken~ met Bonze n±ormale ontwikkeling » , staan wij peen ;oa ;enblik bnthuts't gelijk ,oi der een stortvlaag, dock spoe~dig steken wij' weder het blijgem~oede hoofd hoiog pop in de lucht em verkonen « Vlamin,gen en Whim ziijn gesch~ei~den naar de 'taal
en naar het gewone teeken en de geal de taken waarvan de tact wone uitdrukking is . De sta'at mioet de natuur volgen. Is hat noodig daartoe zekere s'taatsvormen nom to werken, dan wilier w'ij niet aarzelen dit to doen . » D~acb die omvormin,g is maar eenl terugkeer naar het verladen . De centralisiatie is eeri breken gewleest met eeuwen ui~t ionze geschiedenis . D ;at hij' zulk kapitaal feit uit het oog verliest, een l ooMgebrek in Dr Fierens' vv~erk, De decentralis,atie, in tear ruimen tin verstaan 1 is bij' Ors nationaal . Die cents'
is
lisatie werd in de bij Frankrijk ingelijMe departemer .ten met idw'ar g en met verbreken van al bonze verzuchtingen ingevoerd . an het Koninkrijk der Nederlanden werd ze opgelegd bij' de ae h t artikelen . iJr Fierens m~aet zelf erkennen dot in 1790 « b'ij de l3rablantsche ~omwenteling, de stichting van de Vereenigde Bel ische Staten een droom van republikeinsch' federalisme net to boven goat » (blz . 31) . Inderdaad, ode B ~o n d s m'a e h t was beperkt tot de gemeensc ;happelijke verdedi,ging, het recht ~p oorlag en vrede, fop 1 gerwerving, pop het sluiten van verdra,gen en het gezantlchapsrecht . « Bij de omwenteling van 1830 » , schrijft Dr * ierens verder, verdw'ijnt alle gewestelijk gevoelen nom' plaats to maken viokor bet monarchis,tische yen u,nitarische Belgi~> (blz . 31). 'Vat bewijst dot? Mo fen wij pans flu eeuwig en ervig ne+erleggen bij vat in '1830 geschied is? Waarom ? In naam van 'elk beginsel? Is wat ii 1830 tot stand ,gebracht werd cen verbetering ~op de f ederalistische republiek van 1790? Eenvoudig ~omdat het later kw'am? Is het daarom Deter? ~Welk yolk, welke groep heeft zich ooit geban~den geacht dk* r het verleden waar het edit niet meet p~assend oordeelde? Hebben eeuwen Koningschap het invoeren der republiek in Frankrijk en elders tegengehouthm? Eeuwen heidendom den over,gang tat het Christendom? Schrijf t Adv. Willems niet terecht (Handelingen van, het lie Vlaamsche Philologeneongres, blz . 2'47-48=1'9) Altij'd een en hetzelfde argument : Wij hebben en plieht "te vervullen tegenover het voorgesiacht' . . . Wij staan niet tegenkdyer het verleden moat wel tegenover het heden . . . Er is geen sprake van daoden to eeren, wel van levenden to redden . En klan staan w'ij tegenover dot zware probleem der toekomst~ . .. Onze verplichtin,gen tegenover bet voorgeslacht . . . zij'n mats in vergelijking met die welke wij hebben tegenover hot n,ageslacht . . . Andere tijiden, andere zeden . ,Dat bet geboren worden van bet heden, nit het verleden . nns met onbescbrijfelijke wleeen gepaard goat, ondervond cat 13
Jndervi idt het menschdom dgeliji s . Drat idaarbij veel mnoie been trancn storten op de puinen van verleden scholonheid i entroerei d . Evenals de schepping is de geschiedeinis een grioo't wiel idat al dra.aiend verplet. Ten s otte v eerstaanl de sterkste b'urchten niet meer aan bnontkiomelijke ;gebeurtenissen d,aan. die z'andk'asteel jes, wielke de kinderen biouwen in het witte strd" en bij welker overdtnoomid-w n den zij' z'ooveel veridriet evlo~elen. « LViaar wij' waxen toont ions 'die geschiedenis ; de stat'iestiek :waar wij zijn ; ide idealistische Wij'sbegeerte waar ;wij zijni m~aeten ; de 'echte s'taatsweten~sch'ap~ hoe vex wj k'unnein gaa'n . p (Miller). Ken het verleden nit vergaan m;aar opga~an in het heden, +ap'enbl~oeien in nieuwie t en en gew'as'sen, stellig ware dat bet ideaal, ntiaar jiaimmer ;genoieg ga;at het m~enigmia, U to w!erk als ulde koke ten, die maar niet kunn~n afs1 n;d daen vat . .un titel tan koninginnen Ider dansen en die met all'erlei~ blanketsel willen vervangen den bias van : bet j~ongere leven . 'Hers ormingen komen, doch gewo'nlijk to la'at . Over d'ezen sti'ijd tuSscher~ h den en verledon, wil ik bier een mlaoie blaldz'ijde van Oiorda ; overschr'ijven over HI a n s S' is C h ',s , den held var t< ide m ees terzi ngers van N Iur~r bierg > . n under < Hans Sach's is e x van de Meistersin;ger, dire gezag erkent idan lateen van 't ,erege1de, geregisir~eer~de+, die nan de ,n;atu,ur en a;an 't yolk . . . een hioolgere macht d ;an ~aan de regels aekent, 0 ngehioorid ! 0 mwenteling ! Judasserij tegen het Za;ngersgild ! Aanslag op het gezla;g 1 Dioch ide man, +die Bleckmess'er aangrij'pt, is niet lichtgera ;akt dock ~opbr,uisend en ; on wenteiaars:b1oed heeft hij' niet : zij'n boon ;antwioordt zonider 1c order, . . . ide , ezon;de rede die iop een gezlonid gevoel m!aet rusten, wil z'iji gez~on ;d en ziekier blijven, spreekt by z iiken to~ani . Onmiddellijk neemt Idie triouwhartig, gemoedelijk~ versch jnu g ions hart gevangein : the man is een goed~e, met wien eonieider ever de biaan kani ou',d yen jong, en van idie mensch ;el
14
die de ,gedathten aan!eenhinden, de aflei!ders der ;edlachten,~troomingen . Gezon!d,heeid is haar hoofdkenimerk en gezondheid is estadige vernieuwing ; gezondheid is niet verwoinderd dat hat vero,adert1 weefsels +overdaidig ~ontwikkelt en stoffen versteent die weg m~oeten, wil het levee lenig voortvloeien ; z'fij' ziet het dus als geen schennis of m'isd!aad of lijden a'an dat 't pvertollige yen verbruikte cook. geweerd wiorde ; m.aar zij' west iotok dat even al to piotselingge toevoer van n,ieuw bloed k~olortsen verwekt en rotte storingen veroorzaakt ; olok dit bl~o~ed zal ze beteugelen . 't Oude hew;aart ze, niet 't verouderde, want antlers' holt het nieuwe in 't ij~dele v~o~ort ; 't j~eui gdige neemt ze lief"devot aan en guilt het zijn plaats, loch' niet meer ~dan zijn pla ;ats ; ze is de s'ch,akel der geleidelij .kheid, naar beide zijiden : verleden yen toe1 omst even goeidmoedig e vrij'zinnig open ; zulke fi,guren sc,hitteren niet ,gewiel~dig, maar ze zijn moe~derlijk weld ;adig, en al de jeugdige ,kraehten m~oeten 't moeiderlijke in hen gevo~elen, ze zijn die allernautt gste binidenide bbuw'geledingen . Zoo staat Huns Sachs to midden van het Meistersingersb~eut en midden van edit gansche drama, met z'ij'n strijid tusschen winter en len'te, tussclhen « vaderen, en zonen », tusschen de ouderen en n~odernen van elijk w~elken t'ijd, want 't is jaarlijks, ~of nom +de ~dertig j aren, of om d~ zeventi of h enderd altijd hetzelf de . die alts geschichte, die altijd nieu,w' schijnt, . . . Met denzelfden kalmen lack staat hij vioor de ;galachtigheid der ou~den en voor ode dries'theid der , ongeren » . (« J~c ng Dietschtan~d », Sept. 1'91'3, Blz. 7-8). _~j schreven z~ooeven : Vlamingen en ;Walen zijn gescheiden naar de taaal en naar al de taken, w~aarvde taal het gew+one te~eken en de gewone 7uitdrukking is. >> Dr Fierens' erkent alleen het bestaan van twee taalgr~o~ep±en . DQch het is ~onlooche~nlbaar ~dat het verschil van die ~a,1en een g e v ~o 1 g i s van een~ ander versehil en, o~ok g e vol g, e n had en heeft . De taal verschilt omdat de menschen verschilden . Waard is niet het kleed naar bet lich,aamn der gediaehte . 0p ~.
t<
15
het belang der taal wil ik hier niet rapnieui w'ijzen . lk spoor den lezer aan trot lezin an blz . 33 uit Wallem van Sraeftingz's « 1830-1008 >> . Eerie bewerin~g als (( Die ziel van Vlaanderen, de Best va;n Vlaanderen, zij zijn Been 'andere dan de ziel en de geese van Wallonie : z'ij zijn ide geese yen do ziel van Belgie, 1' a m re B e 1 g e, 1' a m e B ~e 1 g ~e » (blz . 42-43), getuigt wel van B elgisehe verblindheid voor Vlaamsche, Waalsche werkelijkheid . Over de degelijkheid ~der aangevoerde beweegreden oordeele Ids lezer : « Een is Belgie in het heden gelijk het een was in ,het verleden en de gesehiedenis zelf van de bezetting schenkt v! an die eenhei~d peen treffend Symbool . Op den Vlaamschen steel van Mechelen ~ontm~oetten de Duitschers een kerkvoogdd van Waalschen roorsprong, terwljl zij omgekeerd een Vlaming ~'antroffen op den bisschoppelijken z~etel van Namen ; beiden werden z'ij echter even ;ge~erd door hunne o'nderhoorrigen en quit beider mond kionken ~dezelfde w1oorden hun tegen van weerstand en fierhei~d . Of wij Bergen zijn uit het No~orden of cBelgen uit het Zuiden,, ions denken en voelen zijn een en alleen tun vormelijke uitdrukking verschilt >> (blz, 107-108). Wat de gevoelens der Vlamingen ten opzichtea van Kard . Mercier betreft, verwij'zen w'ij naar den prrachtbri , van, het Vlaamsc,he front. Als een under voorbeeld van verl*oed.erin,g geefl de schrijver ~aan « Het is bij w orbeeld roerend ram zien; hoe in dezen iijd va"n ecson0mische herstelling, op de inschrijvingslijsten « Voo+r het verwoeste Vlaanderen,. Pour la Flandre devastee >> die de ronde doer van een e eelte der uers, de namen van Waalschc nijveraars, van Waalsche mi~ddenstanders, van Waalsche were menschen met die van Vlaamsche weldoeners verbroedereu > (blz . 37) . Wat dat nu b'ewv"ij'st! Wil M . Fierens tegenbew'ijzen, dan leze hij b. v. hoe roerend Walen en Vlamingen 4overeenkw!anien vroeger in de abdij van St-Adriaan to &eeraardsbergen. (Zie H,andelingen lie Philoloencrongres, blz . 2'79-292) 16
Eer 't wanneer de Vlamingen zich door aanhoudende miskenning hunner rechten ver~drukt z,ag , slaeg de oneenigheid over tot eon verschil van ras- erg taalgevoel en dit rasgev~oel deed de Vlamingen uit St-Adriaan in do jaren 1700 hun Wiaals'che v~oorgangers beschouwen als van een andere ~, natie z'ijnde » (blz . 28'9'). In Dietsche Wiarand.e en B'e11 ort », 1919, Nr 3, vinden wij ~aok mooie staaltjes van zusterlijkheid in een nolnnenklo~aster . « Onder het bestuur der +overste Le P'rouveux (1670-16~~ A\ schijnen de moeilijkheden tusschen beida r:assen, nogaf erg geweesl to zijn ; dc Waliunen vreesden zelfs dat even Vlaamache zuster tot overste zou, verkozen wiorden . Oak w!aren ze elukkig bij de nieuwie stichting to Roeselare in 1677, daar vier zusters der tegenpartij to kunnen plaatsen ; bet waxen de zz . Van Hamma, Van den Berghe, Nolf en Maes' > (blz . 2'03). In N i co la a s' D e s p, < Cronijcke van Vlaenderen ~, lezen wij ins,gelijks over zekeren raadsheer Malgy, < geboren uit Henegouwe die de Vlamingen geenszins en mochte ghesien noch, e gheluchten met goeder oogen (I., blz . 194). (Strijd tusschen Robrecht den Vries yen Richilde .) fleef t Dr Fierens, toen hij stndeerde to L'euven . daar niet Innnen w :aarnemen dat de algemeene Studentenverbonden onmogelijk geworden waxen n dat men daar het federatief stelsel moest toepassen? Doorslaande bewijzen lever ik hier evenmin alb hij : dock ~e bebben toGh wat meer w'aarde dau do vermelde inschrijvingslij st. Blijkt het verschil tusschen beide stammers niet nit ode kinderen der ziel, do werken der kunst? Hebben alien zich vergist die over de Vlaamsehe school spraken? Was het Vlaamsch of Belgisch gevoel dat leefde in onze d.ichters? W~aar z jn de -- niet-officieele - r .eestetr verken door een Vlaming ter eer van Belgie? Vindt men liefde tot iBelgie in het gansche werk van Gezelle, van Rod .enbach? Indien men s taande houdt dat de Belgische ziel eboren wend in de loopgravei aan den IJzer waar Vlamingen naast Walen vielen,, dan geef ik het woord aan do IJzer-Vlamingen .
is
DL-III-2
I7,
zi zullen zeggen Idat '.Wialen even schaarscfi w1 a'renn in ide eerste lo~opgra'ven als vroeger to Groenin,gen en dlat aan den IJzer niet geboren v erd de 'B e 1 g i s' c h e z i 'e 1, ma'ar dat da,'ar in nacht van verneidering, finder wee an verdrukkin, de ejs'ch bntston!d na~ar Vhmndere'ns en Wa lonie's zelfbestuur . In het bebl~oede slijk hebben Bonze jongens Vlaanderens ziel ingestort, hun lijken zij'n het zad van Vlaanderens,1oekomenden Lao s"t, henna verlangens belicha'tmden z'ij' in, hunne bpstellen, o. a, ( Vla'an;derens dagePaa!d aan den IJz~er >' « Eenerz'ijids besia!at er tu'sschen Vlaanderen ~~n {Wallan ° sera ~djepgaand +onders heid . d'at evenwel Been de minste vij'andigheid inskit, floCh vioar',al het Belgisch staatsverbond bedreigt . Auderszij'ds m'aken z~oowel de Vlaamsche als do Wiaalscho go'uwen, elk an h'aren karat, 'en dank zij' grootendeelS ale wederzijdsche eenheid van taal, een dusdanig zelfstandig geheel uit, IopNdat w`ij gerechtigd wezen z~elfbestuur ~roor beidenl aan fe bevelen gals de wordee sta regeling h'arer verhoudingen . * .* Dat er of ider de V1'a :minigen en under de Wlalen zelf verschil besta~at, n ` eemt niet wig Idat ~alle Vla'mingen en Vialen Ials 4,usidanig jets gemeensch'appelijks l ezitten .
> Stellig is de eigen sand doer wil, bp~~oedjng, omgang en wetgeving wijzigbaar en 'tusschen Walen en Vlamingen evenals tusseJi n alle menschen, in weerwil der s'taa'tsgrenzen loapen gemeensch ;appelijke internationals richtin,gen en eischen. H~et stambegrip, w'ij sch'reven hot boven, is niet list eenige ; hot bel,ang er van verschilt naar de iomsta,ndigheden . Tijdens de gaol is'dienstoorlogen bij'vo~arbeeld en in songs landen overheers'ch,t de gods~djenstige factor . E en , E tholieke Vlamii~g s'taat i n s om m i g e z k e n ditch'tea', niet alleen bij' een Katholieken Wlaal, bij een Katholiek nit ont hel even welk land, dan bij; een Liberalen Vlaming. Eon ;w'ever to Gent z,al sours schrap staail tggenover den ia ;ndgen,~ot, zij a w'erkgever, en zij ne hand legge'n in die van dean w+ ever to de foorenl van Tourdoing of to Verviers . Z~ooialsi viloreger :omen than, op de Beers to K~ortrijk Champagne (blz '20), . 18
Fransc~hen, Walen, Vlamingen saaam, doch die belangengemeensc ;hap wischt het verschil niet uit . De mensch is enkeling, behioort tot een hu sgezin, wont in staid Of dorp, heeft bepaalde gedachten, is burger van ten tad, in een provincie, ten staat, heeft betrekkin,gen met menschen in andere staten, met geloof's-, bedrijfs-, Ysta'ndbreeders ever de wereld. Individueelc, maatsciiappelijke, uationale en i'nternatlonale draden slit geren door elkaar zoodat de knolap sioms niet-tee ~ontw;arren is, r inch 'anneer stem'men yam lotsvetheterin,g, w nneer ~Credo 's, of lofzangen ter sere van, de Internationals zwij ;gen, galmt layer het ganseh'e Vlaamsche land en over N allonie de stem Yani het bloed der volk'en yen zij' roeprt V 1 a a in. s' c,h in h'et N~ocrden en w~ a a 1 s c h in het Zuide!n . In ziju «Brier aan den Kaning » zette Destree wionderra'ak uiteen wie B, re 1 g i s c li roep;t . Stellig ziju er khans meer plan v'ro ~e . mar als men z'al moegevierd z'ijni, en west nueh'ter :~brdt, zal de natuur even gals olie boven ~drij'ven .
II . VEBSCHEIDBNHEID VAN TAAL In de inleidin~g tot rdit lie deel hegin4t Dr A. Fier~ns met to weroarrdeelen ( de p+ogingen an de roekelc~ozen die in B;eLgie de gemeencd;appelijke besch'aving vanJ Wi1en en Vlamingen willen to .niet doen daor van iedere taal op haar ei en h'et w!erktuig to jna,ken v'an eene verse,hillende cuitiwr ; to veroordeele'r~z jn lack ~anidersz'ijlds de begaochelingen van hen die de emeenSc appelijke beschaving willen doers voortleven zo'nder de hulp in to roepena, in elk der sprraak;gemeente~n; w'aaruit de n,'atie b'esta'at, an ode taal die haar rei,gen is en die alleen er one rdie i o dige kracht kan in rijp~en yap het )ntwikkelings'vermogen d inaSSa. i A'an liet eerste uvel m'aaktae zici plichtig het activisme drat net de sh atkundige autonromie ook teen cultureele zellstandigi.eid schte vhor de ekende Ve gauwien ; aan het aa'mschsp 19
tweede ga,an manuk al degenen die me~nen dat de Nederland~che taal in Belgie over het hoofd mag gezien worden zoander de nationale beschaving to schaaden (blz . 39). Dr Fierens legt er steeds den nadruk op dat : E,en is in hare reeele bestanddeelen de beschaving an Wale,n en Vk mingen, Saar verschillend het uitwendig teeken, « signum externum, dat in verscheidenheid van norm en vai spraak haar vertolkt en v~oortzet van geslacht tot geslacht (blz . 42) . Hadden wij Loch maar wat degelijke bewij'zen in pla~ats van die herhaalde drieste beweringenw welke ingaan niet alleen tegeii het Vlaamsche frontprogramma maar eveneens tegen do neenixg van Van Cauwelaert en Huysmans . Zeus onloochenbare feiten als « dat onza taalstrijd is een zijde van den Germaansch-L'atijnsche'n kamp ; dat de Fransche taal in Belgie Fransche gedachten en gevoelens invoert en de Nederlandsche, Nederlandsch-Germaansche ,gedachten en gev~oelens ; dat menu door talen geesten en harten verrovert en « 1',annexion des cerveaux » de andere voorbereidt », acht Dr A. Fierens zijne hooge aandacht niet waard . n Het is ode task niet vans het Fransch in Belgie, schrij`ft hij', eerie annexion des cerveaux of eerie andere voor to bereiden bij Frankrijk, zoomin als hat de taak is van hoot Nederlandsch sons to voeren naar eeai eoonomische, of staatkundige verknechting aan Duitschland, maar hat is de intellectueele taak van beiden ions vertrouwd, to makers net hot zedelijk en verstandelijk erfdeel, met do aoncentratiecultuur bnzer Belgische vaderen . En waar de eerie of do andere aan die tank te kort komt faalt zij aan hare heilige zendingl (blz . 45). Is Dr Fierens dan blind? Ziet hij niet om zich heen w~at invloed de Fransche pers, de Fransche theaterstukken, de Inengelwerken, de romans uitoefenen? Ziet hij in Wallnnie en verfranscht Vlaanderen goon staart der Fransche star? Is Fr,ankrijk onverschilli,g voor onzen taalstrijd? Neemt Dr Fierens dan niets aan van al de bewijzen door Josson aangebracht in zijn lijvig book over « Frankrijk, eeuwenouden vijand Iran Vlaanuderen en Wallonie i ? Herinnert hij zich de Fransche 20
kuiperijen niet tijidens cle Gentsche Werel'dte'ntioonstelling, tijdens den ~aorlog, na den wapenstilstand ? Benevelt het ~a,ctivisme w'aarmede h'ij pop den neu,s loopt -- arme news! - de klaarheid van zijn eigen kijk pop de taken? Dr Fierens lijdt na.n « activistophobia acuta », een ziekte in den aard vans de s pf i e n i t i s en andere neurosen uit den 4erlog lontstaan. \Vat al verw'arringen! : « to spreken over to niet-doeners van e gemeenschappelijke beschaving van W ;,alen en Vlamingen » ! Hoe is hot mo,gelijk to ~dooden w'at niet bestaat, namelijk de g'eme~enschappelijke beschaving, peen hersenproduct . In die gemeenschappelijke beschaving als al,gemeen en blijvend verschijnsel in Beigie zal ik maar gelooven, als ik hare voldoendtalrijke werken tie, lees en boar, als, ik dan bevind ~dat die werken harmonisch zijn, 'gaaf, gez~on;d, vruchtbaar, niet-hybridisch noch muilezeiachtig .
In nummer II van hot lie H~oofcistuk ouderzoekt Dr Fierens de plaats van bet Nederlandsch in de Vlaamsche gewesten : den toestand zioo~alS hij is ; in welken tin men kan spreken van eon tweetali,g Vlaanderen in bet verleden : « hot Fransch w ;as bij ode hoogere standen ~eene tweade landstaal, zij nde en blijvende et Nederian~dsch gook bij hen door den band steeds de eerste . Die kennis en bet ~gebruik van bet Fransch slo~ot de kennis en bet gebruik van bet Nederlandsch niet nit, ten minste niet bij +de meerderhei~d, en verfranschin,g is in de pen van Pirenne Been synoniem van vervreemding » (blz . 47-48, met verwij zing naar ~advokaat Willerns' pra,chtige bij drape Over ode mirddeleeuw'sche t,aaltoestanden in Vlaamsch-B el,gie », in « Handelin,g~n van het twe~e~de Vlaamsch Philologen,congres », blz . i29-1O, met vermelding van een gesprek' van I. Willems meet Prof. Pirenne) . « Hot Nederlandsch was in Vla'anlderen de volkstaal, bet h~oo dinstrument der beschaving . 'Het Fransch lAvam i laarbij rals eer vc~eelde, als een sieraad, +tat even uut,tig als aangenaam eon, verzorgde opvoeding vol21
oide en ria1`unrlijk aanspraak gad op hologere onderscheid ng (bl'z. 51) . Schrij rer `boiont hoe ten1 v~o~ideele an het Fransch, dw'an, bas` on~d v,an 1794 tot 1814 en hae daarid oa' het ;ev~o+el voor normale toestanden gedurende la'ngen tlj~d in den laude vernietigd w~erd » (biz . 51-5'2), « hoe de Vla' .am'sche blewieging bus na'ar ezlond'er en niatuurlijker IJoes'ta,niden wil terugvoeren n (blz. 5'3), hioe naar zijn oordeel niet het uitsch'akelen idea Liatij nsche cultuurelementen uit bet leven vain Vlaanderen het doel der Vlaams'ch,e beiMeging mag ziji, want die elementen z"ij n melee een der hoofdvoorwa,arden van Vla ;a;n;derens' graei, hOe niet de vernieti,ging an de ke!n,nisi en van de w'aardeearing van het Fransch m'ag Morden n ;agest eaeM, w'el integendeel ; ma'ar enkel een rddelijk en practisch ; overwich't in de maats'chappij, in het poi derjs, in het bestn,ur, van het Ne~derlandsch in de Vlaa nsche gew~esten (blz . 53), Scbrijver verttedigt dan het Vlaam ch in het bestu,ur, in den ~mnaatscha'ppe~lijk'en omgang, in het ~nderwvij's ; hij verdedigt iop ,~afdoenide wijze de vervlaamsching van de Gents'che H~ o~gescho~ol, van het middelbaar oinderwij's, en zegt to recht : ( Het Neidertandsch( vragen als voerta*1 is h'et F'ransch niet verlo~ochenen . Fransch; leeren yen leeren in het Fra'nsch zij'n niet een en hetzeltde >> (biz . 63). Hij !Waarschuhw't, - en heett daarin volk~amen gel'ijk, t~gen het uil sluitemd opslorpen va ;n Germaansche w'ete.nschap, het ;uits'luitend zich ioeden me C erma;ansche gedachten (blz . 64) . In Nr III van bet Tie Haoflddeel sp~oort Dr A' . Fierens de Wa1en ~aan N~dderlanidsch to leeren. Hiji wijst op~ het gevlaa r (dat bij de Wnien hierin bestaat, dat z'ij' uitsluiiend na;ar bet Luiden 'ksjken . « Somm~ge Walen, voorzeker, bekent h'ij, « ~n Desiree, de gevio~elsmensch bij uitstek is eeni van hen, kunr~en seen W!oord Ne~der1anidsch pop Waalschen grond eint warm zlond er zich korzel te t!opnen -io1 w',revelig, alsiol zij' in huh, ever bt recht wierden gekrenkt : de a1gemeenhiei~d huuner landgenooten is echter niet met hen eln ida,t in de W alsche scho1en eeii redelijke piaats, wiorde it geruimd aan het N~ederlaindsch,
22
zal slechts (blz. 66) .
oor een kleinl getal onwilligen, wordein gewraakt
Best mogelijk, dock ik denk wrel peens wieer a! an het felt dat ~i der Waalschei invloed het K Twieetali,g Treinbioek were. ,fg'eschaft 'en, dat ijveri door Brussel geerkt woridt teen Jiet N~eiderlandsch als ,tweede taal ten vioordeele an Engelsch Of Spraansch.
III . EENHE,ID IN DE VERSC;HEIDrENHEID DOOR W;EDERKEERIGHE,IDI IN DE TAALVERORDENINGEN Bet III~e Hroofdde'el heat de oplossing van het talenvraagstuk z a.ls Dar Fierens zich die voorstelt : « Greene scheiding, geene vers'melting m;aar '~ed'erkeerighei'd iii de taalver'ordeni~nge~n met territorialen gronidslag ~ . Dr A. Fierens he int met ieldere steunende mach,tspiolit ~ek bm eerie buitenlanidsche m~gg,emdhei~d to veroordeelein . Het a'anv',aarden rof vra~ en van buitenlandsch~en dean has aen der ondslagen van bet activis'me en die niet-activi~sten -- men Idenk~e maar aan de ~onla;njgs door het Vh ams'ch Verhond groedg'ekeurrde dagoride --- houiden hij hooig en hij' laag, s:ta :ande dat de Vla'amsche ziaaak een pouter-hinnenlandsch'e vraa,g is . Zoo Oordeelen ook de Engelsche sta,atsli,e~den ten op~zichte i n, het Ierschc vraagstuk, doch de Sinn-F'einers laten zich ~daar weini ;g aan gel'~gen . Zij gaan den 'ooe a ;n over em buitenlan~dschen s'teun en~ bekomen dien. Hoe het flog ga'at na alle jongste gebeu]r'tenis'sen per dogma's op n ;a to houden, over w!at bl'nnenlandsch eon buitenlan;dsch is, vatte;n wij niet ; v~ooral niet vranwege gescho~olde historici die +de wrereld,g'eschiedeni.s in
I,un hoots dra;gen. Is het ellicht door eigen macht dat Polei een sta'at werd, dat C,zeckorSlowakije ~antstonld 2 Is bet uitsluitend ;o r eigen zn'ach't idat de Bel,gis;che aomwrenteling ze evierde2 Rekenden vele bm entela',ars net ~op Fra.nkrijks stun en waren zij niet bereiid zich idesnooids ii Frank ijks airmen to werpen yam h'et
'z!o~ogezegld gev~aar van de h'ereeniging met Nederland to ontgaan? Van de ~weyer 0. a. bekende ~aan Lard 'Welli'ngton dat de lenders (« noun », « wij » (dus ide eerste lenders),) hunne verge+eni,ging `met FrankPijk 'als ide laatste redplank zouden b'eschiouwd hebben indien ide m+agendheden met dwang het (oninkrijk Ider Nederlanden hadd+en gehandhaafd » . Het z~ou licht vallen een lijst van soortgelijke +aanhalinge ;n pop to maken. 4p voorzichtighei~d bijj aanvaarden of vragen van b'uitenlanidschen steun Tkan natuurljk niet ;genoeg Iaatngadrongen Morden, vooral wanneer het verschil der machten ran'tzaggelijk is ? want bloedi,ge +ontgoachelingen hebben geleerd hoe internationals verbintenissen breken als glas bij de eerste botsing met nationals belangen » (blz . 6'9). Doch, dat er menschen z'ijn die liever binnenslands gew'urgd` dan buitenlands gesteund woriden, is een zeldzaam verschij'nsel, C' Belgie to scheiden is Belgie to dooden ,,, beweert Dr Fierens . c Eene welk lanige scheiding van Walen en Vlamingen, met welken n'aam men ze ook bestempele, en welk duel mean h!aar taewijze, is een Ia;ansla tegen Bonze geschie+denis, een breken met Bonze normale ontwikkeling » (blz . 33). Wij loochendeni reeds boven dat de z~elf's'tandighei,d teen +ante (geschiedenis is, yen wij wezen er ten a,nderen pop in hoever ~alleen geschieidenyis binldt. Geen heil is er to vin!den in +do schelding voor Bonze binnenlandsche mioeilijkhe±den » (blz . 33) . Asj ebliet ! malkaarr verstaan ! D e invoering !der zelf standighei!d erto+overt ~Belgie niet in een a ;ardsch P~aradijs war leeuwen, tijgers, lamm~eren broeiderlijk naast elkander ligge~n en in zalige rust ide zilveren beken zien vo+orbijvloei+en waarin de z!on zich we+erspiegelt. Neg zullen gedachten, verlangens, ide mensclen scheiden en wellicht werpen by s+ommige oogenbli k.k en nog oproerstolortsen brand in f abrieken en stapel,uizen . Als ieider Vlaamsch sprerekt in! Vlaanderen beteekent idat niet dat ieder veils, vroom, zacht, liefderij k is, dat de veer `!ever een valder is vo+or zijntt wierklieden, de landeigenaar ida v!oorzieni uei4 z'ijnier pachters. 24
I* ch, wat 4ij3 u t het veorIeden en uit het heden ineenen to m~~gen aflei~den is dot zionder invoering der zelfstandigheid, ode Vlaamsch-Wiaalsche kwestie binnen afzienbaren tij d niet bevre+digend ~opgelos,t w~ordt . Van Belgische ministers verwiachften wij weinig heil . In peen Belgisch p~arlement hebb~en wij eerie ernstige ho+op~ voor lets w'at v~o1doende voorstellen eerie ineerderheid tie bekomen . Wanneer idaarente,gen Vlaamsche ministers voor eon V1aamsche Kamer to verantwoorden h'ebben en van Vlaamsche kiezers !afhangen, w'anneer wij' voor Vlaanideren een eigen parlement hebben stijgen de kansen aanzienlijk, zo~odat w7 don de verw'achting molten koesteren deugdelijke voorstellen to zien aannemen yen t e zien uitv~oeren . Voor hen die nog tw'ijfelden, heeft de uitslag der jongste Vlaamsche interpellatie het bew'ijs geleverd, ten minste, als ze niet lijiden a'an Belgische vooringenomenheid. wil zij n niet zoo ~onbesuisd om : er de meening op na to h~ouiden, welke Dr A. Fierens ons toeschrijft . Wij denken niet « dot in een staatkundig zelistandig Vlaanderen ode invloed der yerfransching door de zelfstandigheid pelf zonder burgertwist en oppositie zou wonders gebroken » (blz . 34). In een ; staatkundi,g-zelfstandig Vlaa ;nderen behouden de Fransch,gezinden n!og invloed en ~economische macht, moor van s c h i e r- h o, p e 1 o o s of zeer langdurig wordt o~nze s trijid h o o p v o 1 en k o r t. En dot verschil is wel de moeite waard. of w'ij no ;g < zwaarwegenden en wellicht welstanddoodenden dwang » (blz . 34) zullen moeten gebruiken, zal van de Fransche drijvers in Vlaan .eren afhangen . De Vlaamsche geme~ensch'ap heeft recht ons zekeren dw'ang bi to 1e, en binnen ado mate van wat voor hare welvaart noodzakelijk is . De Bel,gische stoat heel t van tien,tallen duizenden hun jeugd, dun levers, het licht hunner ~oo;gen, de kracht hunner armen, de beweegkracht der beenen opgeeischt om, hem in stand to houden . De s'taal Vlaanderen ziau niet kunnen dulden dot eerie zeer kleine mirvderheid den verstand~elijkan, zedelijk,en en gook stof-
felijken blaei van de verpletterende meerderheid z~au sfrem,men . De enkelin;g heeft rechten, de gemeens'cha heeft er gook . In het !overeenbrengen van bide ligt de zeer kiesch'e 'ak der practis'che sfaatkunde. Tussch'en de leer van Plato en Hegel en kie individu,alis+tische ioapt peen midd'enw+eig. Dr A . Fierens betre :edt Idien en wij' ga;an meet hem' mee. Thch meenen w'ij' dat in Vlaarideren het epleggen an ta ;alidwlang, niet i11een v+oor openbare i'nstellingen maar ~aok vobr alles wt niet looter-inldividu,eel ins, to rech' a!ardigen is ~amd ;at hij' no~dd'ig is v~oiar de algemeene welv'aart. Bet door Dr A . Fierens besfreden boek van Liederick ever « V~aanderen's ekonomisch'~e ze1fstianldi,gh'eiid » be`w~ij s v~oidiae+n ;de dat zbn~der vervlaarnschir g van h'et eknnonis'ch leven, al het andere ~on`violdoer~ide is. wlaarom ziou eene Vlaamsche wet ~au alle rech'tspersonen in V1aar deren het +gebruik onz~er 1 aal 'nxet upleggen als voorwaarde 'tot het verleenen der rech1 sp~ers+oon1 jkheid'1 O1 is het ziao 'te w~ettagen dat alle groote inrichtingen, vennaats'chappen, banken, v~erzekerin;gsam'aatsch'app'ijen 2an h!anderden Viamingen, Frans'c,honkui dige'n,, stukk;en ter h',arld stellen welke de belanghebber~den niet begrij'pe'n? Waarom ziou eene wet vans Vh anlderen niet bepalen dat v~oor de rechtbanken van Vlaandere!n geene bew'ij's'stukken van Vlamingen teen Vlaxningen zullen aangena`men w+orde i indien zij' niet in de taal van het land zij'n gestiel`d ? Stellig is het dat Bonze wetgeving meer yam meer de p 1 i c h t ged,achte in plaats van ode v r ij h e i !d s - gedlachte huldigt en de ;gemeenschap naar v~oren treedt : L'eerplicht, kiesplicht, verzekeringsplicht, Idaenstplicht . . . overal plicht. Tegen ei en vrij aei+dsmisbruiken tre~eadt de w'etgever pop : de we,rkman wordt beveiligid •tegen zich-zelf, de kinideren tegen de bu,ders . Taalplicht in plaats an taialvrijheid is niets ongehocrds . Oak indie zaak geldt de spreuk « dat de vrij,heid bedrukt en de wet bevrij'dt » . Taal is tevens ii dividueel en gem'eenschappelijk en in dit laatste bpzicht kon de gemeenschap e~ptreden en zij began
reeds daiarmede o. a, in de W& p' de werkplaatsverordeningen . Doze mOeten opgesteld wiar~cin de taai verstaan door die werklieiden. Den, wierkgever wend da'ar de taalvrijheid ontnomen, mis'schien wel in strijid met de Grondw'et, ma!a'r stelli, in over~eenkomst met de gezonde rode en de rechtvaardigheid . Wij' when den swat niet mtaken tot « eerie onfeilb~are ;go~dheid in take meth'~oiden » (biz . '36), Niet wij lij den aan staatsverafgoding . Onze te~genstanders gain veel moor aan dit euvel mank w'anneer B e 1 g i e die staat is. Aan then staat, den ~omlauw'er~den, den vereeremerkten, ofAer~en zij idesnoods de onbelauw'erde ontwikkelin ;g, van hun iolk op en in hunne eenzijidigheid kunnen zij zich di~en s'taat niet ia~uders w ors :tellen dan als {eon eenheidssta t . Day A'. Fierens ziet iii ode afzondering van Vlamingen en Walen cell gevaar vo~or onz~e p~ositie tegenover h e t b u i t e'a Met acht mxhioen vast aaa'n elkaar kleven,de menschen 1 a n d. z'ij n we lets in hot statenconcert van 'de mogen,dheden ; met twee met elka'ar in spanning leve,nude helften zijn w~ niets tenzij peen sp~eelbal voer heersch'zuchti,ge geburen » (biz . 36). Belgie verlies't z'ij'ne bestaansm~ogelijkheid van hot oog,en , bilk idat z'ij ne bewioners ophoulden van heart en ;guest vereenigd to zijn met elkaar » (biz . 70) . Een feder:aal Belie is +onmogelijk omdat noch de een,hieid van buitenlanidsch beleid, nosh idc eenheid van vorstenhuis de e'enige banden die nog tus'sche'n de twee ta'algroepen zsuden ~'verblijven - wish an k'unne'n em ze bij eon to h!ou,den (biz . 71). Eerie scheiding iii noer~en is hot land ui'teenscheuren, is de Waalsche igouwen v~oorbestenimen tot inlijving Nj' Frankrijk en de Vlaam'sche tit oniderwierping aan Nederlaan ;d of a an Duitschlanld . Een nati~on!aal Ongeluk en, erger nag, eon intern;ati~onale ramp . Tusschen de twee groote bes havingen van hot Westen, de La'tij nsche en (de Germaansche, is inderdaaa 1 eon nvergangsmark met eon i,ntens verstanrdelijk e ;n muaterieel levee ala 13'elgie onmisba;ar » (biz . 72) . De bew''eringen van Dr A' . Fieaens zijn, z~ooals men ziet, ~t
t(
>>
slechis $ie herhalin;g wan de reeds-vraeger geuite, w'elke o, a . in Dcsfel's Kath~oliek Aktivistasch Verw+eerschrift » besproken werden . Ze kunnen grootei deels herlei+d woi den tot hot volgende : r<
'Z~on~der staatse'enheid valt . Bel,gie uiteen. Dat uite~enva;llen ware seene ramp+ v~oor de b~eiMouers van B el,gie zelf, vaor menschhei~d en beschaving. wij ~antwiooriden Pirenne, Kurth, Fierens hebben him uiterste best ged~ n urn to bew'ijzen dat Belie reeds sedert eeuwen bestaat, dat eene 'Belgische gemeenschap Aden Belgischen Staat vo~orafging, +omldat er eenhei+d van verstand, wil, belan, en tusschen de bewoners bestoi d . welnu in hot verleden, in +o+ns a+igen verleden bestond no'oit centr;alis'atie. D,us is hot historisch bewezen dat hot bestaan van B~lgie aan geene s'taatseenheid gebonfden is . Als idc centralisatievoorstanders statande houden dat Belgie uiteengaat als ide staatseenheid ver~dw'ijnt, dan kan ik dat tech ma,ar toeschrijven aan hot felt +dat de twee deelen aniders denken, anders willen, andere helangen yen verlangens hebben . Dioch dan slaan Bonze tegenslauid,ers hunne eigene stellingen stuk . Als men nu loch aan beide zijiden der taalgrenzen hetz~elfde wil, hetzelfde niet wil, waarom z~ou, meni dan <~ in spanning flu
leven met malkaar - », wialar+om zou mei dan ophouden « van hart en geest vereeni +d to zijn », w'aarom zouden de waalsche gouw'en dan naar Frankrijk en de Vlaamsche naar Nederland of Duitschlacd gaan? lk sta to idr'oomen over die z+onderlinge tegenspraak en zeg tot mij zelf : « Zijn de geleer~de historici dan niet volkomen overtuigd, meet hun heart ten minste, van hetgeen ze zeggen », gelo+oven ze zelf zoo v ieinig in hun zieleeenheid ann Beigie, dat ze doze, zonder die doff elijke eenheid in eon staat, zoo brood gals glas +achten? « Det is good, schrijft Dr A. Fierens, dat do Vlaming die naar hot w~lenland $aat en de walal die naar bet Vla insche hand komt, uiterlij k gevoelen (hat zij 21
zoow'el benooriden als bezuiden de taa~grens nag zijn in het(blz . 90) . En inderdaad, w iant innerlijk zelfde v;aderland gevoelen ze het gansch' antlers . Er zijn Belgische postzegels, geldstukken, ~opschrifteri, wetten, m ;aar alles blijf t tot uiterlijkheden beperkt . En nochtans wil men die k'unstanatige eenheid' « in strijd met onze ingeworteide gew!oonte van zelfbes'tuur (Dr A'. Fierens, blz . 71) handhaven niettegenstaande alles. Waarom Dr Fierens bew+eert dat eeuheid an b'uitenla~ndsch beleid b;ij' ions den bond niet zou rechth~o~ude!n, is ~~ns een raadsel . 'Houdt de h'aat v!aor Duitschland ors den niet bijeen? Kin de herinnering aan de gruw!elen ooit uitgewischt worden? Of moet Dr A . Fierens toegeven dat er ook ten opzichte van het buitenlanld verschillende neigingen bestaan, jets w,at ten an1eren in 1830 doer sommi,ge congresleden gevoeld en, uitgeIdrukt werd? En waaruit is dit verschil ontstaan : uit de near zijn oordeel buiten-te-schakelen raseigenaardigheden, uit taalinvioeden. this heeft die teal Loch, een zeker internationaal belang. En als n ide Viamingen beter bij' Nederland zOuden zijn en de Walen beter en liever bij Frankrijk, in naam van welke beginselen zoul Dr Fierens ze willen verhinderen hun verlangen uit to leven? Om' wjlie van den Staat? Staat is middel, Been duel . Om wile van het vorstenhuis? Hebben vorstenguizen Italie's eenheid tegengehouden? Eon is Dr Fierens geen aorstander van de spreuk « de Konjng is er om' wille van het Rijk » ? Zoude.n Vlamingen en Walen hunner ondanks moeten bijeen blijven om den s m e 1 t k r o e s van twee beschavingen of een b u f f e r s t a a t nit to m,aken? Bu f f erstaten ? Gansch Belgie is daartaoe to klein ; en de bufferstaten-tnearie beet to veel van hear belang in . Smeltkroes van twee beschavingen ? Dr A. Fierens bew'ijst zelf dat daartoe geene staatseenheid noodig is . Hij hetaogt het uit het verleden : Midden de grootste verbrokkeling der leenroerlgne d bestonden drukke verstandelijke betre kkingen tusscben beide ta,algroepen . Hij toont lief v~oir den tijd, dien wij 2
h~ans bel+ en, Zoo schrijft hij K dat niet zelden de Walen een Duitschen in;v coed 'ondergaan, terwijl de Vlamingen in het ulteenzette`l hunner ;gedachte!n . ., een zuiver Fransch streven t aar beki opthei~d en duidelijkheid 'aan den dg leggen » (blz . 73), w,aaaruit ides blijkt 'dat de gedachten door geene staatkuniIige grenzen tegen ohouden v~orden . Ornda,t Vlaanderen zijn e[gen wetgevende, uitvoerende en rech'terlijke m,ach'ten zou hebb+en, z~ou het daarom niet minder kennis nemen an het inerkw'a'aridige idat Fransche kunist en wetenscha'p v~o~ortbreng'en? Men kan ten a'nderen met grond bew'eren dat alle ho+o,geschiolen in alle landen smeltkro+eze!n zijn an de wetensch'ap rder Wereld. Die L!atijnsche invloed komt in Vh anderen niet Lover! W'~allonie m'aar rechts'treeks, en evenzoo kw'am de Gerina:ansche invl+o+eid in Wiallonie niet over Vlaanderen rn'a,ar rech,ts'tree1 s quit Duitschland, Zion; Dr A'. Fierens durven beweren dat Nederland minder op de hoogte is an het blijvende Fransche waardevolste werk dan Vlaanideren? Wist P of . J . Mac-Lend in een zijner vlugschriften niet m6de to deelen dat « La Revue des deux Mo+ndes >> in N~eiderlanld mieer abonn~nten telde dan in Belgie? Dr A. Fierens' ~op!w'erpingen tegen +den bondsstaat lijken ours niet ~af!d+oen!de. Die geschiedenis bewijst dat do baondsvorm ver an tot ~ontbinidin ;g der staten to strekken, dew steviger m:aa,kt dan kii s'tm'atige +eenheid en de ee~nheid wel eens leidt tat ontbrnhThg, na,meuijk wanneer die +eenhteid tegennatuurlijk is . Da reeele unie O$ostenrijk-Hongarije w;eerstond weliswaar aan den ~oorlog niet, n~aar het invoeren der unie tusschen Oostenrijk en Hongarije heeft Loch' hot besta,an van het d,uhhelrijk verlen; d, Inidie'n men Ho'ngarije geene zelfstandigheid verleend hard, zlan bet zich wellicht vroeger gans'ch van Oostenrij hebben losgesche,urid. En zou het rijk der H,abshurgers niet langer v!oiortbes'taai hebben a 1 s b ~o n d indien de z~elfstandighei~d Wok TIJDIG iaan kleinere nationaliteiten geschanken ge . ro~eest was? Het ~erl+eenen van zelfstandigbeid wordt door menig geza;ghebbend s chrijver beschouwd als de bste oplossing an bet natioi a1iteitenvralags uk .
30
1'ij' zijn overtui, d dat de zelfstanidigh'eid van Vlaanderean en Wallonie niet uit Karen ward het t~nietgaan van Belgie sn debren t, Iit z'ij alleen eerie rech'tvaardige afdoende bpr lios'sing van het Vlaamsch-Waalsch vra,agstuk mogelijk m'aakt en in ieder geval to verkiezen is boven de c ntralisatiekwelling. In bijzb~!derheden zullen wij hier niet treden . Daartoe zou eerie afzonlderlijke verhandeling to schrij'ven z j n . Het komt er by aan niets pop to geven van ode voordeelen welke de eenheid Beef t ten iopzich'te van het buitenland ; meet gezag, invloed, crediet, veiligheid, dock bi~nn ;en die grenzen de zelfvtandi,gheid zoo vet mogelijk d~ oar to voeren . Decor zekere gemeenschappelijke beginselen in de Bondsgron;dwet z~ou men i 1e verdrukking ~der minderheden in gods ;ienstiig en wij sgeerig bpzich t vermij~den enn niemand de'nkt er vo~or het oogenblik aan Belgie als to!- en handelsgebied door to scheuren . Men legge n'u peens a,lle vooroordeelen af . Alle decreten over ( republique une et ii divisible > tijidens de Fransche emw'e atelin,g verhinderiden den tegenstand nhet van het Zuiden, van Vender, van meni,g Belgisch departement . Zoow'el als naar Dr A' . Fierens « ode uitro~eping der zelfstandigheid ~deze niet wezenlijk tot stand brengt », kunnen wij b'eweren dat alle loes'praken, manifesten over « een en ondeelbaar > Belgie die eenheid niet medebrengen . J to Van Rij'swij'ck z'eide het eens z'eer treff end bij de onthulling van het standbeel~d van J . F . Willems, dat men twee volken niet dooreenboit als twee eieren in een pan, dat daartoe zelf het zw~aaxd ~,an een Cz',aar niet voldoende is >> . Veel liever eerie vruchtbare eendracht van bhioederlijk-vereenigden dan eerie smacht~ende ~eenheid . « Eenheid en eenvormigheid >, schrijft Dr A . Fierens zeer gev,a't (blz . ,108), zijn geenu s'ynoniem . Wiel integendeel. Eerbiediigen w'ij het taaleigen van elk gewest, verbreeden en versterken wij het zonlder achterdocht of kleinzielige vrees ., want zijn bloel is mate eei factor van algemeen~ veldaanheid en bijgev~alg van 'achtsinsp~anntng en w~elvaart, van liefde en tioulw. »
nerving door R eigen Zeer juist, f nldien mbn ta~aleigen hard ~ . Even k anig als Dr A'. Fierens oplreedt tegen de scheiding bm' ,het even yonder relken norm, verzet hij' zich tigen de versmelting, de individualiteitendoodende eenvormigheid . Ge~ heel ions verledeni is door de intensiteit van het gewestel j'k levee gekenmerkt ; indien wij het vernietigen, vernietigen wij bns zelf (blz . 74). Onmiddellijk na 1830 beproefde men, de versmelting door middel van de feitelijke bverheersching van het Fransch . De paging mislukle. Nu wil men door middel van tweetali~gheid liet Belgisch eenheidsgevoel versterken . Men wil de Walen Vlaamsch ~doen leeren zooals de Vlamingen Fransch leeren . De schrijver voorspelt eene onlgoocheling « zo1ang de to .. genwoordige taaltoes,tanden in Vlaamsch-Belgie voortduren ~, bp~dat de ontwikkelden+ uit Waalsch-Belgie genet zouden hebben van hue keens' van het Nederlandsch, moet eerst het ideaal der Vlaamsche beweging in Belgie zijn verwezenlijkt (den moet char een yolk wonen dat van hoog clot laag deele in ~dezelfde Vlaamsche gedachte (blz . 75) . Wet zou eene versmelting ~, schrijft hij vender, inderdaad tnders kunnen uithalen den de vorming van Belgische a nphibieen, die noch in de Waalsche berglucht, noch in het Vlaamsche zeewater volledig in hue element zouden wezen2 Laten wij van weerszijden yap ante hoede zijn . y r misvorming Y (blz . 77). < Geene sche:d:ng, Been versmelting . Wederkeerigheid in de laalverordeningen met territorialen grandslag, ziedaar de formule : Uitvoeriger hoot dat : eigen verstandelijk levee voor elk den twee t;aalgroepen met wederzijdsche waardeering en vac. ling Gewestelijk taalonderscheid in de bestuurlijke diensten met emeenschappelijke leiding. Aan het vrij gebruik den talen Mdat iederen Bel ischen Staatsburger, ook in zijn betrekkingen net den staat door de grondwet is gewaarborgd, wordt daarbiji met geroerd (blz. 79).
Het eerste punt van Fierens' programme is eigen verstande' 32
lijk levee in Vlaamsch en in Waalsch Belgie met wederzijdsche waard eering en voel ing . Dc voertaal van het on~derrichts ezen van hoo,g tot l .aag dus inn het Waalsche land Fransch, in het Vlaamsche land Nederlandsch . In de ~onderw'ijs,gestichten die de algemeenc v~ormin,g der jeugd voor Joel hebb~en zij de tw'eede verplichte foal, yap denzelfden grondslag en met dezelfde lesuren en oefeningen in Vlaamsch-Belgie het Fransch, in Waalsch-Bel,gi~ het Nederlandsch » (blz. 80) . Het practisch programme van Dr Fierens komt in dens za ;ak overeen met het ~algemeen Vlaamsch programm ;a . O~ok kan men niet ode vrijheid van o~nderwijs » handhaven,, ~~oolan,g men voor edit on-Vlaamsch oaf on-Fransch onderwijs geene toelagen of ~geene wettelijke gevolgen vraagt . Tegen sommige verplichte cursussen in de tw'eede foal voor sommige vakken van de H~oogeschoosl ziet Dr Fierens Been bezwaar . Wij ook niet, indien men aan de Fransch~e H~oogeschalen g a n s c h id e z ~e 1 f de verplichtingen oplegt. Niets mag het studeeren ,aan eene Vlaamsche hoogeschool verhinderen nocli bem~oeilijken. Oak mogen die cursussen in ieder geval slechts bijkomend zijn . De taaleenheid mag niet geschonden worden . 2ij'
<
Naast het hoofdmiddel, het aanleeren der tweede foal, prijst
Dr Fierens nog andere geschikte middelen aan tot w~edcrzijdsche vceling : schooluitstapjes, uitwisseling van leerlingeu enz . (blz. 82) . Indien dit van beide kante'n geschiedt 'op beschei~dene, kiesche w'ijze kan men zich daarover verheu,gen . Dit blijft even veel mogelijk en nuttig m .t het stelsel der zelfstandigheid als met dot der eenheid . Wear Dr, A. Fierens aan de activistische pers verwre,et dot zij' haa,t zaaide tegen het Fransch w'aar zij enkel moest liefde prediken van het Nederlandsch, heeft hij voor een deel Bier pees ;gelijk, en « dot ook door sommi e haatstoke s to veel ppgeruid werd teen de Walen, is to betre .ren . Docli wear liij opzettelijk iedere achteruitstelling van de Vlamingeu lonchent ovordrijft zij zelf, JJ~-II1-3
Z3 3
eiid ear veel critieklo s werk ui gegeven, tio~ch moet men "vlan bioeken als an Didaskalos, H . Meert, Reir hard, enz. ge'tuigen ~da;t zij met z~org yen nauw,gezetheid door in bestuurszken bedreven mann€ n ~opgem'aakt weriden. Dr Fierens is zees ongeloovig voor ~olagezegde Vlaamsche grieven . D e B elgische Sla;at sch'ijnt v~olgen, hem seen kwiaad to k,urlnen, doen : zelfs ,an !de verfranschers na 1830 neemt J,ij, aa;n heeft zijne lichtzijden en alle hebben van nmlkan,der to leeren . Llaten zx_j dat inizien, dan wiordt veel unzinn~g-domme Mat geluwd. En hoe zou de piolitiek verzuiveren indien de sch'ijvers Been tinder k'w'aad an m,a1kander zeiden dan hetgeen naar de tree, 'ste re elen der critiek bewezen is, en nuttig ezegd V rdt, inudien zee s;teeds Been ewde-verdronk&n koeien nit de .loot h'aalden, inldien hutme pen w' at minder vlug vloog +o!ver 't glaldde piapier. Als tw'eeide punt van zijn programme verde~digt Dr Fierens : gewestelijk ionderscheid in de besl,uurlijke diensten met gem.eenschappelijke leiding ~ . De staat beb oeft nauwelij'ks een korps Franschgebruikend,e a nbtenaars to hebben vloor Waa,lsch-B'elgie, en een korps Nederla,ndschgebruikende voor Vlaam'sch-Belgie, terwijl in het 34
middenb~esfuur en 'ook to Brussel de grondige kennis der twee landstalen m~oe t vereischt worden, K Gewestelijk ~onderscheid der diensten is noodig in het belang ~der bevolking ; ;gemeenschappelijkheid van leiding is noodig in het belang des bestuurs » (blz . 86). '< Van een afzondering van Vlamingen bij Vlamingen en van Walen bij Walen mag heelemaal geen spraak zijn » (blz . 86). Voor idc vrijwarin,g van deze verschillende belangen zorgt een tweeledig stelsel van examens Tat pop wederkeerigheid yen rechtvaardigheid tevens is gegrondvest . Er bestaat voor elk der twee ambtenaarskorpsen een afzonderlijke jury : die jury is 'Nederlandsch van den eenen karat en Fransch van deco +anderen » (blz . 87) . (< De verw'ezenlijkin,g dezer beginselen ka'n natuurlijk in een of anderen dienst op bijzondere moeilijkheden stuiten, z r in bet rechtswezen : er moet gezorgd dat geen verweerder zich to verantwoorden heef t in eene andere taal dan die welke hij verkiest; ~dat valt Ioor een ;gewestelijk onderscheid niet to bereiken. Ook de inrichting van bet krijgswezen is min of sneer ingewikkeld » (blz . 88). Dr Fierens meent dat « een gewestelijke indeelinig des legers of wat men de inrichting noemt van Vlaamsche en Waalsche regimenten, een gevaar is of worden kan vo~or de eenheid des lands : of echter jets kan beletten Fiat men al de dienstplichtigen, zonder onderscheid, de vrije keuze laat tusschen beperkte onderrichts- en evechts eenheden die door in het Nederlandsch geschoolden in hot Nederlandsch en and .ere die door in het Fransch geschoolden in het Fransch worden aar gevoerd, client van dichtbij' door ntiannen met ondervinding en liefst door manneii uit de vuurlijn to worden onderzocht » (blz . 88). Het V1aamscbe frontprogramma st lat hier lijnrecht tegenover idat van Dar Fierens . Bet vra'agt zelfstandig bestuur, de ho~ogste leiding er in begrepen, met uitzondering van de bondsdiensten . De gesehiedenis van den taalstr jd heeft voldoende bewezen dat alle po ;gingen om tweetaligheid op to leggen aan de W!alen wettelijk b ij n ;a altij'd, feitelijk ~aitijd schipbreuk loden . De
hear de Broqueville staag+de er in zijne wit op de tale-n in hot le;ger door to drijven, waarbij kennis der twee talon van do ~officieren en krijgsartsen geeischt word . Wat is daarw n in huffs gekomen? L'aat Dr Fierens eon ontwerp indienen dat de ;grondige kennis van lieid.e talon voor hot middenbsestuur viordert. Hoe rechtvaardig en van Be7gisch' eenheidsstarvdpunt Ionvermijdelijk dit voorstel oak zijn zou, finch zou hot in MWallonie zulken storm verwekken dat de zaak der zelfstarrdigheid er onwaarde~erbaar zou door gebaat worden . iWat de rechten van de minderher,len, van verweerders, van Vlaamsche burgers om in Wallonie, vai Waalsche burgers om in Vlaanderen heamb'te to worden betreft 2 al doze punten zbuden door eon verdra,g tusschen den staat Vlaanderen em den staat Wallonie, op ;grondslag van gelijkheid en wederkeerigheid kunnen geregeld worden . Vat de le;gereenheid betreft, volstaat hot naar ons inzien dat de grondslagen der wowing, de algemeenhede,n en wdle bpperleiding eon zouden zijn. War de tweedracht in do h2rten huist, baat hot overigens tot niets de soldaten dooreen to gooien : 1830 bewijst hot. Zuid- en Noor~d-Nederlanders warm samen in dezelfde regimenten, dock 'toen het oproer losbrak deserteerden de Zuid-Nederlanders uit eigen beweging en op aansporing van hot voorloopig bewin~d, bij honderdtallen . lW~aar de eendracht woont, schaadt hot niet afzonderlij'ke eenheden to bezitten . Mannen uit de vuurlijn zijn hot, Dr Fierens, die den eisch `trot Vlaamsche en Waalsche regimenten vooropstellen, omdat zij' onder hot stelsel der vermenging genoeg geleden hebben . Geen zier van ons Vlaamsche recht mag opgeofferd worden. Vij hebben ons gevoel, onze ear, onze waardigheid, ooze Vlaamsche ~ igenlieMe en geven daarvan mots prijs om wille van wal eon g e v a a r zou kunnen worden . Our e c h t v'a a rId i g h e i d is hot grootste gevaar on de omwentelingen komen gewoonlijk van bowen moor dan van onder . Er ligt waarheid an wat eon lid van hot Nationaal Congres in 1830 verklaarde : Alle omwentelingen komen uit de regeeringen die zich verkeerd gedragen ' .
30
Op blz, 88 vinden wij weer een treffend voorbeeld van d t~n weerzin van Dr Fierens nom toch maar een Vlaamsche grief aan to nemen : ~~ Het (door den schrijver voorgedragen stelsel) Melt peen einde aan een grief die voorzeker moor theorctisch is ~dan prachsch, maar die toch door haar schijnbare eenvoudigheid van voorstelling, argelooze geesten op een dw'aalspo~or k,an brengen. In Belgie, zoo hoot hot niet zelden, kan men lot ode ,hoogste waar~digheden opklimmen met de kennis van hot Fransch alle~en ; ~doch niet hot minste staatsambt kan worden verkre,gen met hot Vlaamsch ,alleen » (blz . 8'9). Hoe liefde toch verblinden kan ! Doch al de zeep van Dr Fierens, hoe voortreffelijk zij gook zijn moge, kan s~ommige vlekken van den Belgischen Staat niet wegwasschen . Dr Fierens verwacht geene versterking van den nationalen geest 'door hot onderwijs en hoopt dat de eenheid van hot middenbestuur ~deze versterking dienen zal (blz . 90) : « Geen twee s'oorten van, onderwijs, waarvan de eons hot Waalsch element verhef t tegen'over hot Vlaamsche en de andere hot Vlaamsche verheerlijkt ten koste van hot Waalsche, maar een enkele, ~dy'e naar waarheid wat beider is op den voorgrond laat treden in hot ~geschreven wo~ord van de schoolboeken, in hot esproken woord van den leeraar en in hot hart van de leerlingen » ,(blz . 01) . Akkoor'd ! Een onderwijs : niet alleen in Belgie dock overal, dock, bet onderwijzen der waarheid, geene officieele tendons', goon bluf, goon militaristische geschi'e~denis, geene partij digheid, been haat zaaien, maar een onderwijs dat beminnen loom wat good is in ons land, onze'n eigen, aard, voor , ooveel hij good is, ~dat leert waardeeren hot goods dock ook verafschuwen hot 'kwade dat Bonze voorouders deden~ dat ions loom beminnen wat heerlijk is bij iedereen, en haten wat slecht is, ~veral, ook in eigen rijk, dat hot verleden als verloden, hot lieden als heden behandelt, dat verheft, vere'delt, loutert, zuivert van alle leelijke gevoelens, dat ten dienste staat van de re~ddende Waarheid, ode grootste vriendin, Bruid ~der eeuwen, kind 'an God }>, een onderwijs dat eerlilk licht en schaduwen verdeelt en geene romantische voorstelling is van t<
37
m~ansters of engelen, peen oniderwij's dotoa' menschen ever menschen tot j'on~ge menschen . Weg uit het o; nderwij's alle valsch"held en vioosheid, alle huilerige schreeuwerigheid, ahe schijnheiligheid « Ha! ware ions geschieidkunldig gev~o~el beter ontwikkeld geweesl, nosoit h .a;dde de vij'and h'et aangedur d een p~olitiek van verdeeldheid te voeren zooals die welke hij thans heeft beproefd . Men vergete niet ~dat de overgroote meerderheid der onderteekenaars v' an de hoo~gescho+alm;anifesten in 1916 van beroepswege uit gehe~el vreemd wlaren a'aT alle historische kennis en aan rile geschieidkun~dige viorming . Die les weze ni~el verloren voor de toekomst (blz . 91) . Och, waande Diocter! Beproeft Fr'anlorijk geene politick van verdeeldheid to voeren in het naar uw o~ordeel zoo sterk historisch-,geschoolde Duitschland ? Kan men niet t e *geschoold zijn z~o~o~dat men meent dat men jog in h~et verleden le+eft? En wat de onderteekena'ars der manifesten betreft, kunnen wij` beweren dat in ions Belgisch parlement 'al 'niel veel meer historisch-geschoolden, zitten. W7j zijn dus erg to beklagen! En hoe oor~deelt Dr Fierenus over de « siecles d'esclavage » en de « gangs trop lonatemps desunis » en, de Braha'nconne? Aan, de aan talande grondwetgeven~de vergadering zou men ter overweging kunnen voorstellen of men ala volorwaarde tat verkiesbaarheid in de tweede K'amer, ~of in Aden vroeden Sena t niet zou kunnen s'tellen : het b~ekomen van een diploma alb doctor in de geschiedenis .
Dr Fierens voegt een p~aar bij'komende beschouwingen bij{ het reeds vroeger door hem gezegide « drat wederk'eerigneid in do taalverlordenirigen past in hot ram onzer vaderlan ;dsche ontwikkeling, namelijk ~dat men rek~ening houden moot met het verschil in ~o vatting en tusschen vroegere eeuwen en de Bonze (blz . 92'). Wij' h;alen daaruit aan : « Niet de ken,nis eener twee~de taal nioet wbr~den bestreden, z'elfs niet voor den minderen man, wel de kennis eener tweede taal ten nadeele der eerste met dit rainpanlig gevolg dat men geen enkel ernsti 38
cuituurmiddel bezit nom zich eestelijker en bhjgevolg oek scoff elijker wij ze to verheff en » (blz . 9'3), Dr A . Fierens ziet in zij n stelsel ~o~ok~ het vo~ordeel plat K de ta'alregeling niet uitgroeit tot taaldiMang » (blz . 93) . t< De staat zbu van een ge~deelte zij'ner verantwoordelijkheid in zake ta'alz'aken outlast vv~orden » (blz . 94). « Is het niet best dat hij, uit eerbied vroor eenYeders vrijheid ~en1 voor zijn eiigen cnafhankelijkhei~d, uit ei,gen bew'eging, slechts Fransch gebruike in het walenland en slechts N~ederlaudsch, in de Vlaamsche gewesten, idc b~eslissin iof er iets in de tweede landstaal gebeur~en m~oet in ~onderwijs en besfuur overlatend aan hot priva'at initiatief van enkelinge'n, provincien en gemeenten, da,t hij' desnoods door een welopgevatte tegemoetkioming kan steunef (blz . 95)? « Die sta'at z~ou niet meer, zooals gnu, de~groioite en eenige zionidenbok z'ij ;n van al dozen die met taalklachten k~omen aanudragen » (blz . 96). Zijne oplossing bouwt << een nieuw Belie dat in al zijn; deelen yen soinderdeelen beantwoordt aan de eischen van rechtvaardi heid en geschiedenis, eon nieuwl Bel;gie Idat past in de nieuw'e wereldorde v aar 'an de roo~te s'taatslieden arbei~den » (blz, 96-97), Die schrijver wa'arschu,w' tegen nverdreven geestdrift voor hot t as a 1 .g r o e p~ e e r b e g i ns e 1, een be ;gins'el dat even als vole andere z'al verdwijlnen (blz . 99), t~gen bet wijldeu van die werkzaamheid uitsluitenid nan hei bekomen an wetten (blz . 100), en Idrukt den wensch nit da ;t men vigor « eenls, en attijid peen programma opmake van wat Iap taalgebied van de regeerende m!a,cht moot wooden geeischt » . Hij va'art even uit tegen « een minimum-program ;ma », oorrdeelende dat z'ij'n u b~gins~el van de waderkeerigheid in de t .aalveriordeninrgen hot maximum is van verscheidenheid d.at in gem~oeide k'an woriden gevraagd » (blz . 191), Niet kw;alijk to nemen, Doctor! maar « voor eens en altijd een programma pop to maken» lijkt ions eerie ihusie . Het eons en ~altij~d » b~estaat in ode staatkunde niet . Evenmin als gij hrouden w'ij an ode uitdrukking « m i n i m u m- p~ r 0 gram m ;a » . Z;j ~oniders'telt nlatuuriij k een v ~e r d e r- p r ~o g r a m m a en veldoet aileen hen, die niet vra ;gen wat er achter komt . P actisch en tactisch echter heelt hot minimum-programma 39
reeds aanzienlijk sucees bekromen . Het minimum is natuurlijk een eerste stap nlaar het eind-maximum . M i n i~ m a l i s t e'n en rn a x i m a 1 i s t e n kunnen gerust een heel deel van den w{eg sa'menloopen . Bet IIIe Hsoofddeel wiordt besloten met een telegrafischbondig overzicht van de verschillende stroomingen in de Vlaamsche beweging, en met eenige b~eschouwingen welke het overnemen en ~overw'egen waard zijn : Z+oovele Vlaamschgezinden, gehypnotiseerd door het verteden, willen uitsluitend met ode middelen van gisteren de +oogmerken van heden bereiken . Vandaar hun nog steeds alles herleiden tot de taalgrief, vandaar hun alles verwachten van de centrale machten des, lands, en hun ever het hoofd zien v,an ode invloe~den die k'unnen uitgaan van het persoonlij ;k initiatief en ide plaatselijke besturen. Het voorheeld van Heneouwen heeft bewezen wat er to halen is ten bate van de intellectueele, s~ociale en economische behoeften des yolks uit do autonomic ~der. provincien en gemeenten » (blz . 109), « Dat er dus naar gestreefd wiorde het taalgeschil, voor z~aover het door de centrale staatsmacht kan worden verholpen ., door eerie Iafdoende regeling to beslechten om +daarna met al de middelen die's rijks inrichtin,g Aden burgers ten di~ensle stelt de geweste lijke belangen in harmonic met de algemeene to dien,en (blz . 1102).
IV . TERUGBLIK Dr Fierens ~overzie t zijn week, zij n antwoord pop de inleikdende vraag, en is er tevreden rover, krijgt nog eons eon (den hoeveelsten?) anti-activistischen aanval, teekent verzet an ~egen hen idie ~durven spreken vain een verdrukt Vlaarideren en ido Vlamir gen met Ieren en Polen elijkstellen . < In een democratic . . . moot de lender die zich z j ner verantwoordelijktaeid is bev~ust, on~ z'ijn hoeade zijn voor alle heethaofdig_ e taal en vaor alto npschroevende waoeden, want de breede v~olksmahssa die Been rekening houdt met rhetarische overdrij;vin40
gen, laal zich +door grootspraak al to gemakkelijk tat ge raarvolle begoochelingen, verleiden » (blz . 1+05) . Stellig heef t Dr Fierens +daarin ,geen on,gelijk • Zw'aar is de veranlwioordelijkheiid van sprekers en schrijvers ; een uitgespr+oken of neer,geschreven wrord kan oinb'erekenbaar ionheil s'tichten. Al to velen laten zich verleiden door meetingbijval . Niets is gevaarlijker . Succes henevelt, verblindt, maakt duizelig en koortsachtig, zoo+dat veler welsprekendheid wel eens yap delirium gelijkt . D+och took zij die zwijgen kunnen schuldig zijn en het gebeurt wel ~dat al to veel voorzichtigheid feitelijk opperste onvo~orzichtighei~d is . D~och do verdrukking van Vlaanderen, allerminst in de uitdrukking zijner ziel to loochenen, gaat niet. Dat hebben sedert 1830 Bonze hesten gevo~eld en uit e~drukt : onze TJzer j+ongens hebb+en die verdrukking ,aan den lijve gevoeld . Of moeten er altij+d twee maten en twee gewichten gebruikt worden, en zal men her billijken en lofprijzen wat men elders schandvlekt2 Ook ide staatslie+den hebb+en hunne verantwo+ordelijkheid, welke hen verphcht lij~dig do +onrechtvaar~digheid op to ruimpn ; dat men dit +do+en kan zonder iemands vrijheid of swat hij zijn recht beet to krenken, schijnt ons wel eeoc bego+ocheling. Dr Fierens heeft zich suf gekeken op de leelijkheid ~der activisten en verzuimt ~daardoor ode leelijkheid van vele hunner t genstan'ders en van vele Franschgezinden to zien. Bij sommige zal +de taal van het gez+ond verstand, onmachtig blij ken . Ze zullen nioeten gedwongen worde,n hun yolk niet in den weg to staan, evenals de nalatige huisvader, die liever zij n kleinen j~ongen in ode touw'sla,gerij of de steengelagen krom groeien zag ~dan hem naar school to zenden door de leerplicht,wet, evenals ode hartelo}oze werkgever of de onb~edachte werknan door arbei~dswetgeving gedwongen wordt . Dwang >>, zegt Dr Fierens zees mooi « zal nooit uitwerken wat bet uitvloeisel moet zijn van de liefde, m'aar een ding karn 1e wetgeving : de ta,ak van de liefde m~ogelij k maken en zelf s 2antarekkelijk » (blz . 1.07). Ja do wetgeving kan ook schadelijken schaadeloos, onwilligen
41
willig maken, last asten doorh ;alen, aanwassen uitsnijaden, onderdanig,hei~d afdwingen van wie net nit lielde handelen . Och Doctor, spreek dot hemelsch word 1 i e f ~d e niet ni ten ~a~anzien van siommige ~o~nzer Vla ;amsche franskiljons, die alleen bij ode Pruisische jonkers hunne weerga zouden vinden, en niet m'eer achtiiig hebb~en w or hu ;nne Vlaamsche medemenschen don voor ;de hennen welke hun auto ~overrijdt . Voocr hen i « le piatri~otisme, 1'argumen!t supreme » (de vaderlandsliefde het ~opperste bewij'smi~ddel ten dienste +der schof ten) f. Destree's « Lettre au R'oi >) . De slo'tbladzijiden zijn een treffen~de opr+aep tot verbroedering en een verzuchtinjg uaar den v~oar'man die pans voert naar het nieuwe ideate Be~gie . « Ga'arr wij niet terug tot 1914, miaar m' 'en wij alles inner, schooner er beter . Treffen ier ~dan ee!nige ~didactische ul~tee!nzetting, heeft sntartelijke ~onldervindin ons geleer hoe he~erlijk de ide~alen Derv hoe groot ode belangen zijin die ons vereenig ;en, hoe klein in verhouding met die kw'elling eerier vreemde bverheersching . L~aten wij de vrucht van ions lijden niet verloren gaan} . . . of wij Vlamingen wezen of walen, l,aten wij niet I1enken dot elkanders' lot ions 'niet aangaat en wij ieder van onzer~ karat mogen uitzien zonder ons ~obm graze broeders to bekommeren : wezen wij er int'cgei deel voor bezorgd de eenheid van geest die het weerstaan aan denzelfden vij'and in erass heeft beves'tid, to mid~den van de zegeningen des vre~des door wederzijdsche belangstelling en door de v'ervulling van matkaars rechtv~aardige verwachtingen to bew~ar~en en ~Ie versterken : solliciti servare unitatem spiritus in vinculo pacis„ (blz . 110) . K Leider die zijn kun~t vigor uw B~elgische yolk, voor Vlamingen en Walen +onschei~dbaar, een Moves, n ajestatisch geinspireerd als het be~eld van Michel-A,ngeio in de kerk van St . Pieher to Rome, sta ~op en volvoer uw heerlij ke ta'ak ! » (blz . 111), In den ~o~proep tot eendracht is er nets dot de w orstanders van de zelfs'tandjgiei~d miaeten verw~erpen . E~endracht in ~en bond voor wat geme~enschappelijk is . Zelfstandigheid voor alles wa'l afzonderlijk en verscheiden is, is de oplossing doer het 42
Vlaathsche Front v+aorg a .gen en d~obr vele sche soldateii mede verdedigd tij~dens den oorlog . Slechts door verstandhouding tusschen Vlami en yen walen kan ziij doorgev~aerd worden, w'anneer het geschieden za1, wagen wij niet to v+aorspellen. Het fiasco 'der zelfslandigheidsverklaring tij'dens de bezetting bewijst het gevaar an overha'asting, ontijdig een onrijpen eisch to willen v~erwezenlijken, en hoe menjge ~eeuw' vvierd van . het eerie Italie gedro+oind eer het werkelijkheid w!erd . De jeugd heeft de gedachte van V 1 is a ii d e r ~e n s I e 1 fs t a n d i g h' e i d +opgenomen . Beid~e groeien s'amen . Dire gedachte heeft den bloeddoop' ~ontvangen in de k* pgraven. Zij is zoo natuurlijk, zoo logisch +dat zij~ da en z ;a1, a;anvankelijk iets-wat chao'tisch, daarna duidelij ; nmlijr d en lanz rid +afgeteekenid, gestold en ezuiverd . Ziji is het lever het breken van doodende C~anventie . het wegwentelen an sm'achtenide grafsteenen, het npenbreken der gevangenisideuren. Die gedachte rij st, z ooa.ls alle andere, uit bangen barens'nood, uit een hemel viol vuur en vlam7menroad, uit scheurende revels, uit huivering van killer twijfel en angst, De geesten van het verleden wareni iam en spioken. Dampen rijzen nog uit alle poelen . Gegil, geklaag, geschreeuw, gekras, gefluit, gehuil, geblaf wlanklink~en . Steenen liggen, gereed, stroppen staan kla'ar. Die veiligheidsdi+enst bZalast by de noodhoreni, van meel-wit, bes oven welgedane Cpmiteits r ratters vlekken i n het lanidsch!ap . Moed! Geduid, verdeadgers der Z~elfstandigheid! Uwle tegen~ staniders zinger de uitvaart van het verled.e . Gij' heft met +den rhytmt s van uw yang klappend hart, van uw warm-golvend blood, van uw opgeheven armen, aan uw voorhoOfid viol rda ;geraad en uw Karen vial morgenwind, den grooten hymnuus ann van din Uittocht K Daar is miaar een land da't ions land a;n zij'n. Eens w~onen wij in Vlaanideren, meet den broeder-staat Wal* 1 nie in Belgie verbonden, zo~l, a .g dal met de red~elijke wenschen en behbeften der twee sta+ten overeenkOmt 43
REDEVOERING TER ALGEMEENE ZITTING VAN DEN KATHOLIEKEN VLAAMSCHEN LANDSBOND GEHOUDEN TE LEUVEN, DEN 9e :VIEI 1909, TIJDENS DR y5-JARIGE JUBELFEESTEN DER HERINSTELLING VAN DE KATHOLIEKE HOOGESCHOOL
0 0 EVE N trak door de s tr ;a ten de f eeste~lij ke optoeht meI kleurige va,an~dels wapperende in de lentewinden Vin ~ dei, brengende merle uit alley h~ eken van Belgie de kern, het zinnebeeld van de Katho1ie~k w'erking opt elk gebi~d . De Te Deum » tonen hangein in de lucht, elenl aureool straalt yam het reeds grijze ma!ar immer-jeugdig~denke~nd hoofed der; Alma Mater, En tech is dit gevoel van vreu,gd 1niet onvermengd anz+e EVlaamsche h'arten, wij' zij n het overigens gewaon liij allle j ubelfeels uen een~ druppeltje gal to vinden in iederen feestb'reker : Teen in 1'9'05` de officieele wergild vierde de vijf en z'eventigste verjaring van ode scheuring -- dus verminking - der Nederlanden, konden wij wel juichen om onze havens too schep~en, yam de kracht en de welvaart van onz'e nijverheid, den bled van onzen handel, em het behoud an den vrede en h;et deinen der welige oogsten op akkers waarop vroeger voiken hadden gestreden, maar wij moisten dat ~anz~e Nederla'ndsche ziel hierl to laude sedert ~ijf en zeventig jaren meet ketenen van good was geboeid en die ketenen to kussen vermochten wij' niet ; wij moisten ~dat sedert vijf en zeventig j,aar ons yolk w'erd 'bes1 olen en beidroge~n in elk bpzicht, dat de Vlaming, hie't land verlatende om elders to zioeken w'at bier o~ntb 'eekt veelal ,geen consuls vindt dire zij'ne taal verst'aan, (1) To+en verleden jaar het Te Derum > door de kerken galm!de omda't Belgie Kon,go had overgen~o+men, thn oelden wij' trots iomdat aan ons bleef, moat door vreem'den zoo nijdig werd bieloerd, het gron~dgebied met schat~en on~elb'aar, wijde w ~ den, diep'e mijnen vol rijkdom, sirobmen en zloiove(el milli~oel yen zielen ~antrukt aan Albion dat Transvaal had gewurg'd ei
Z
1) Dit werd uitstekend in het lioht gesteld door de bekende brieven vain D~ i d a a k a 1 n s , aan den Heer Helleputte, verschenen in ~c D e (n) S t an d a a r d ~. - De verk~orte inhioud werd uitgegeven Nederlandsoh
Verbond, De brieven zelve
werpen bij den uitgever van
door hot Algemeen
verschijnen
rehha to Ant
x De (n) Standard >>, St-Jacobsmadrkt, 1'2,
tegen 1 fr,
47
die bet ions zou g~geven zijn op to 1eade°n Mj' do hand,+ z~o~al~ even moeder en e; n moederland - doen moeten, nraar dare wisten wij d.,at de toestanden reeds aldus waxen dat Kongo veer eerie Fransehe en geene Belgische kolonie zou zijn ; plat feiteiijk oor ode ijzeren wet van het reeds b~estaande en spijts alle wetten van p~apier, de Vlaamsche taal en zij' lie haar shaken, de .verstootelingen zijn zouden en eon tusschenras tusscheli ode Walen of de Fr,anschkennende mopolieten en de negers . Dit jam' viert de Katholieke p'artij haar jubelfete'st : Vreugde weep°, maar ook spijt : want rechtvaardigheid tusschen des twee stammen blijft steeds schandelijk verbroken ; ministers } b~e`Teibebbers van schutterij, groo'e bambten schenden al onze zuurverkregene taalwetten en Vlaanderen is nog vol rVlaamschonkundige bedienden . (2) De katholieke partij heeft het Vla'amsch'e yolk, haren h'echtsten stean, niel ontvnogd en het niet geschnoken, jai, ardnekkig geweig' rd, even eigen oniderwijs zonder welk a1 het andere ijdel blijft . Wat zeg ik, zee heieft om Byzantijnsche grondweistheorieen geweige .d het on 'erwijs van twee yakken door de moedertaal . Hare houding in zake uoremans' voorstel is een leelijk zwarte bladzijde in haar gulden book . En he~den, char wij beter overwegende zijn wat een Hoogeschool is voor een yolk, besefien wij ook beer wat wij' vijf en zeventi ; jaren lang hebben gemist, vat even onherstelbare ramp het is geweest voor onze taal en daarvoor voor pans yolk ~dat jaarlijks honderden en hon,lerden student^'n uit de Fransehe hoogescholen naar Vlaanderen zijn g komen mer verfranschten geest, onmachtig this indien ze nip ~t door eigem werk zich zelf schonken wat overal elders het onderwij` schenkt om to zijn het hoofd en do hoogste opb1'o ;~iing vand (dit yolk, 0 ja, wa.nneer hij', voor hot wenster in, zij n leunsbo 1 nedei
2)
Men )e a daaraver o, a, hot maau1blad Hot Nieni
blad ~, vaoral
48
a,n,
den toldienat woekert de p1aag',
nibten
s-
gezeten, de jongens darte e{n en sp e1ei ziet, voel't de kreur pele het meeste wee om zij'n kreupol-zij n, En dat gevoel welt vandaag in ons op : Were om' blnz taal, die kreupel wend gesiagen, wee om onze jeugd wier verstands~ontwikkeling mark ping, die millioenen menschen, leiden moest en zelf niet op vaste, fiksohe beenen gaan kail ;, d r~eefheid om ons yolk dat bij gebrek aan z~edelijkei en ve~standelijko eenheid mist hot brood van idein geest en tew gevolge d;aarvan ook dikwijls hot dagelijksch biad idat 'do Hoer hem bcv;al iederetn dag IJe vragen, (3) Veel beel :len werden geb'ruikt om het Bemis al an eeni~ ioogeschool to teLkenon K Een beeld zOnd er kop dat is 't een yolk dat 'pager leven mist
I
b
(D'lilld)
even huffs z~ander dak, een tempel zonder toren'>> ' (Dr Spoleers)
Men zou n~og kunnen ze~gen dat een yolk zonder eigentaal sche Hoogesehool is een huffs zonder vensters, pen landschap~ zonder licht, een leger zonder vestingen, nosh iegerplaats, een zigeunersbent in de beschaving . Ongenaakbaar, prachti,g wuifdon in de hoogte 'de hanged~ tuinen van Bab`ylonie maar de man uit het yolk, ploeterde in het heet-Llakend zand on~der ode gillend-wi~te zbn, Lag ze van verre m aar zou wel meer deugd hdhb'en gehadd van waranden waardoor hij hadde kunnen wandelen ; . Zijn de Belgische hoogescholen voor ons yolk en •r ijnef fanl niet als die thangende Babylonische tuineu? Wor;dt hel' 3)
Daarover schreef wee
het best L .
ever VJaamsche Volkekra,cht ~,
De Raet in zijne « bird gelu
Deal I a De Vervlaamsching der IIoobe .
echool an Gent
r ver cheep in boekvo~rm, andere hijdragen over 'Zleeroherij, enz,, vereehenen in Vlaanderen . Men leze van den~elfd n het pekje Een economiech Prograrnma voor de Vlaamsche Beweging'~
'v.s
en vooral ~Gent~sche
het a Verslag van Hoogeschool
de Gommissie tat Vervlaamsohing dept (te verkrijgen bi jheer Meert, s taxis flier
Cimmissie, S iegeletraat, 20, Gent),
D~-III-4
geen tij~d dat men al scat ,groen en dien weelderigen bl 'toegankelijk makers zou vioor velen, of dat men iedereen toc zOu haters gaan in de schaduw erva`n2 Wordy het geen tijd ~dat Vlaanderen zau verkrij'gen watt la11 vrije volken reeds ge,nietefn : Eig~in hooger onderwijs door eigene taal >> . De Hongaren heb'ben er, de Kroate hebhen eenle h~aagesch®1 to Agram, de P~a1en in Oostenrijk hebhen, er twee to Krakau en to Lemberg, de Czekeln hebhen de Czekische hoosciool to Pr,aag, technische Joogeschfalen to Praag eon to Brunt yen ze vragen n ;og ~eeie be de Czeksche 'Hoogesehoo1 in s Moravie. In Oostenrijk hekomt ode weinig talrijke i~aliaansche ievolk'ing van Trentino eene Italiaansche faculteit voOr de rechten en voor de edonomische wetenschappefn aan de Duitsche oogeschoOl to Innsbruck, dit zoomin als eene rechtsfacultelt to Veenen step h,aar tevre#den en zijl streeft er naar to Triest zelve, eene inrichting van hooger onderwijs te hekomen . In Zuid=Afrika Idenkt men reeds aan eene Afrikaansch!~ ioogesehool, Egypte eischt er eene, '(U i t h e t v e~ r s 1 a g der H~o~ogeschoo1cb nmissie 131 12-13) . Slechts Brie b'eschaafde volken, welke eene eigenlijk-1ev'enle wetcnschappelijke taal bezitten krijgen geen hooger onder, w'ijs door die taal : de Plolen in Rusland, de Rumeencm in Ro meensch-Hongarije, de Vlamingen in Vla'amsch Belgie, (V e r slag ;Mac . L e o'~d A ]31,1 en 2). - W`ie weet of ten gevoig~e Van, de jonge richting die de nude dwingela ;ndij~n schok`t en cent ejnde stelt an 1iet bloedig bewind van roOdej sultans, enn do ofppermach't der Tsaren Polen niet wel'dra z'al ekom'e , ' a;t Vlaanderen missehien gag niet hebben z'al. Waarom is dit zoo? Och,- wat bestaat, heeft daardoor reeds zlo~olveel Iiacht : B'e a t i p 10 s s i d e n t e s geldt steeds als eeln spr~euk in !d~ Wereld en wanneer dit bezit tang heeft gedu,urd wlor'd rye in;dringer visor wet'tig eigen,a'ar geh~au;den en de w(ettige eigena1 wo dt its een indringer verstooten .
60
Er is in het recht oene spreuk : D!5 eigen,aar; vain den gronld is eigenaar van wat er boven is en wad er under ligl . l~Iag men your een yolk en zljne tal hetzelfde niet zeggen? Die taal moet heerschen in hoogten en laagten, ineesteres zijn van alles wat op den vaderlandschen grand leeft, van he a t leger, het gerecht, het belstuur, de scholen, heersch'en met een woord, van in ode diepten der liclltlooze mijnen tot op de zon-besd'aalde hoogten der universiteiten.
In barmen brief hebben H . H. de Bisschoppen van B'elgie tegen de gedach'te eener Vlaamsche hoogeschool vierkant post gevat en dit em redenen welke van blijvenden card zijn (1). Bondig wordt samen;evat alles wat door ernstige lieden tegen de Vlaamsche hoogeschool to zeggcn is en het` o±nderzoeli flier rargumenten is dus bet onder'zoek der zaak in, haren gallschen omvang. Eenige redenen van minder gehalte, ten gobruike van Franschgezinde voetknechten of Fi°anschdolle Maiden warden door HH, niet ingeroepen . Zoo heweren zij niet flat de bekwame leeraa'rs niet zbude.n to vinden zijn ; flat het Vlaarnsch in het hooger ~onderwijs nidt gewenscht wordt, flat Been w'etenschappciijk Nederlandsch bestaat, dat Fransche wetten in het Fransch inoeten verklaard warden, dat geene wetenschappelijke boeken in het Nederlandsch bestaan, dat de vervreemding Van Walen en Vlaming'en zou toer_emen, flat het Fransch altijd in Vlaanderen de cultuurtaal geweest is - neen, wij' molten dat met vreugde zeggen, dergelijk argument is er geen naar den sm'aak van Zijne Door-' luchtige Hoogw'a'ardigheid Kardinaal illercier, die steeds vond flat wat sleeht is moet veranderen, al hard het oak sedert ceuwen liesta;an dat hooger onderwijs in heat N derlan,dsch
4)
VgtL overdruk arttikel Student
over eerie Vlaamsche hoogeeohoal
en de 4ssohoppelijke onderriahtjngen A, hymen daariit menig
-
{XXVIIe jaarg, ,2, 3, 4 .
W.
bewi js, 51
• mogelijk is, da,ar er gees middelbiaar boom die taap' ge ren wordt. Hot volledig stet dier opwerpinge~n en h`unne wederleggin Ian de 1eergrage toehoorder vinden in de versiagen van J. Mac-L~eod en De Raet. De o~pwerpingen door H . H . de Bisschoppen vain Beigie geformuleerd zijn ,ge-put in 1 eschouwingen : 1° over de rol der hoogeschiolen ; 20 over het internationaal karakter van de wetenschap en de internatio4nale beteekenis van de Fransche taal, die eene wereldtaal is ; 3° over de practisch~ onniiageliji heid een Katholieke Ne+dc~rland.sche Hoogeschool in Belg~~e of • richten, 1 . Ten eerste dan, de beschiouwingen over de rol lder hoogescholen . -- Deze is, r a'ar het bisschoppelijk schrijven, in de hoo;gste ~opvatting, de algemeene belangen der beschavin~ dat is de vooruitgang van de wetensch,ap, de kunst, de \vij`sbegeerte to hewn deren . Feitelijk zijn in ondergeschikte orde idea hioogeschk n olok hoogere beroepsscholen > . Trot daar hunne hoogwaard~ghe Ien, Men kan zeggen ten eerste dat ten minste negen tienden ;~ misschien wel negen en negentig honderdsten, de hoogeschool moor eene beroepsschool aanzien e!n de wetenschap enkel also het middel om leeraar, arts, advocaat, magistraat, ingenieur) • worden en dat zij in het later ievth die wetenschap slecht beoefenen voor zooveel hun beroep 'lit ve,eischt . Zij die de wetenschap eigenlijk bcvorderen, die uitvinidin . gen ~doen, nieuwe wegen openen voor de menschelijke ge-V dachte of bedrljvigheid zijn luVele uitzondering en ~vo*Ien veelal opgeleid niet aan de ei ;enlijke hoogeschool, inaar aan bij'zondere institutes zooals het Seminarie Leo XIII en ook (door bij zondere oef eningen b . v, in de thlrij ke genoatschap~ pen hier to L~euven . Dat, voor de eerste reeks, hooger ond~ rwijs door vreemdel taal, het uitoefenen van Whet beroep Iemoeilijkt, of;rat het yolk er door lijdt wordt voor de verschiilenide vakken 1 ewezen in het versiag der Hoogeschoolcommissie, 52
Laten w'ij de opvatting, de all erlioOgs ta, wat op do l ep~em besehouwen : vooruitgang an wetenschap, kunst, wij sbegeer, te, beschaving. Die woorden, ~o~oais ze char staan, schijnen o~ns w1el wiat onduidelijk : Wt verstaat men immers onder iooruitgang vans wetenschap, kunst, wijsbegeerte2 Pat allc~s blestaat in wezen- ; lijkheid slechts in cc~ancreto » . VOORUITGANG VAN WEr TENSCHAP EN WiIJSBEGEERTE kan beteekenen < het oi t~ dekken van vroeger vei olen g&bleve,n was he~den of feitenl ; hot waarnemen van voorhe~en onbeken!d:e feitean ; 1 . v. hef ontdekkeiY van nieuwe oorzaken van zlekte, v'an nieuwe baeterien, van kfanker-genezing, de beschrijving van planet eh ; het opsporen van geschied undige geb~efurtenissen » . Die banitdekking van elke nleuwe waarheid heeft altijid p'rlachsch~ gevolgen ; de gedach'ten baren de dadeui ; de ble~sch!o~uwing de actie. Vooruitgang van v etenschap beteekc~nt dus niet uit , sluitend dat de schat van het gewetene( rijker zij'n, ziou maau insgelijks dat h'et getal in-minders of mee d 1ere-m'aat~wetenr deli gilooter zijn zou dat I1e iheor'ie eerder en voor even grooter getal in practisch nut z~ou omgeziet wlorden. -- Diaa.ron~ mag ode hoageschool niet z'ijn als de tempels uit 'de oudheic waarin eenige ingewij Ie priestess, trotsch - over de hunalleen bekende gehe~immen de gansche massa 1iet n voortsukkielen in de iompste onwietendh~~ d, Tat puin zijn vervahen de ou~de tempels walalrop in h'et steep de woorden < Odi Profanum vulgus > vvaren ged're~+ yen . Sedert is Hij in ode wereld gekom' n, Die van op de Bergen, of van Zijne sch ;uit op de blauwe mere zioo ond(er-~ wees . dat ode eenvoud,igean He,:m I eter verstondeii dap d h~oog,geplaatsten, aldus door de eeuw'en h €n ver+oordeele l i de zelfzuchtigaiards ~der wetenschap, die het yolk bnwtendle laten. wiij verstaan dus vooruitgan,g der wetensc iap in dien zip I) meer g~w'etene z:ak~e(n, 2} m~eer wletende mensch'en . In hetj eerste opziclit is let bieiangrijk d,at do stude~rend~e zoavee l talen mogelijk zou verstaan ; d.at is natuurlijk ionbletwistbla,ar,` muss de voertalal van hit onderwijs dkoet da'arbijf niets 'tee zk(e~ 53
K!ardthJaal Mercier steunt bnze stelling door 'e * 1gend f q feiten : Bij Jet onderwijs in de wijsbegc}erte bezigde hij I1et het latijn ider werlevering, de wer'eldta'al v'aor de scholastiek~ wijsbegeerte, ma'ar hij' verving het door het Fransch en )o bezigt hij voor het prediken van retraiten nook de levende Fransche taal in plaats van de wereldtaal der kerk : heat L!atijn -- Waarom? om b!eter to khnnen spreken ; gym; b~er he grepen to word:en, omdat die taal hem' 1ieier past, breter past yap onze, tijden yen la'nden, iWelnu om logisch to z'ijn rn!aet men het Fra'nsch d otr h ~ Nederlandsch vervangen, w'anneer den leerlingen Vlamingen zijn en zullen moeten levers met Vlamingen in Vlaanderla'nd . Hun geest zal beter vooruitga'an Op den ' weg de' wet-nschap wanneer hij w~ordt geleid door ode eigeln Nederlan'dsche ta!al dan door de toch steeds m'a'ar half en half b`ekende Fransc' e, Hoe moeilijk zielfs voohr Fr ;ansc~h'en het is dloor banns taal to denken leert pans nogmaals Tame. <( Nous ne comprenons pas de prime saut nos mots ur peu generaux ; us ne sont pas transp'arents, us tie laiSsent pas voir les racines ... Meme Bans 1'allem'an!d, on cet inconvenient estmoindre, le fil eor~~ductjeur manque . Presque tout notre v!oca1ulaire ph'i14 s~aphique et s'cientifique esl etr,anger, pour nous en biers server, nous s~omm'eS oliges ode sa'voir le Grec et le Latin ef lc plus 'Souvlent n nous en servons mal . . . I1 faut quinze ans a un ecrivain pour pprend're a e'crir non aver genie, cel!a ne s'iappren~d pas', m'ais a'vec clart, suite, pr~opriete et precision. (Pliiliosophie de I'ATrL Taros I 152'.) Ms een Fr;anschman zoo spreek ;, wa,t mloeten wljt o'a'rs 1 sluiten over heat geb~ iik dier taal tot one opki 'ng4 VOORUITGANG VAN KUNST, welke kunst wiordt llier bedoeld`t Hoe ier order!en (de hDb geseholen ode kunst? 54
Er ward Qverigens ontdekt door lieden die nobi~t hbOg r on-s derwijs genoten en door eenvou0ige waarneming waarbij' geed ne boeken van anderen m'aar eigen oog, microscoop of an- . dere waarnemingsmiddelen ode hoofdrol spelen. In het laaiste opzicht is het onderwijs c1oor de landstaal belangrijk, don stoat de geleerde, tusschen z'ijn yolk, dot hij' zoo~als icder mensch, meer clan de andere beminnen moet, en dot ht eerste en onmi dellijke de vrucht van iden vooruitganga1 putten, Dc geleerde za,l d,an zijne landgenooteni door hoogeschoo~luitbreidingen en in volkshoogescholen Rkunnen entwikkelen . (Zie ~daarover Verslag der Commissie, hi . 13.) De jonge lieden overigens zulle~n gem'akkelijker studeeren in hunne moe~derta;al . Dat leert de op'oe{dkunde. Veel word! er gespot met de Chineesche vrouwtjes dies hunne voet n door al to enge schloenen vermink'ein . H;et onlderwijs door e~ene vreem~de taal knelt 1 et hoofd zbo~als die schoentjes de voeten, wij hebben wat de ~dwaasheid betref t, niets aan, do Chineezeii to benij sell, w~ie kan berekenen hoev~oel knapper onze Vlaamsche jon,ge lieden zlouden geweest zijn, hoe geleerder, hidden ze he .t ge uk gehad dot hunne genooten uit a dere landen hebben. Die n'atuur wr'e~ek!t zich opt al `vie hair knellen wil, Tame zegt het heel ra'ak : Die ei,g n iaard van ; eon v~olk heeft schoon to b'ukken tinder even vreemden in'vloed : h'ij! stoat ~ap, want die invloed is tijdelijk en do eige , oar ; is eeuwig, hij( is vergroeid met het vlie~esch, melt h'et blood, met de lucht en den griond, met den b~ouw en do werking on;z'e hersenen e~, panzer zintu,igen . (Tame : Philosiophie duo Fart. II 37, Ed . 'H;a . chette 1'903.) ledere zielez~onde slaat h!aar mew in h'et licha'am~ . Velk die zedeloos word'en, wrden gook kr'a'thteliaos, Me!nsch n die bun tech ler hand ziouden afh ;akke'n heb'b~en minlde~' arb~eidsvaaardigheid . Evenz~+o zij'n vblken die minder geleerd zij'n, milder geWa1pend tot den 1evensstrijd die hedetida ;ags, z~elfs your ode nee, derigste hero~epen een z'ekere kennis vergt : Die viol n zij o n zoo to zeggen van h'un rechter hand' b~rlao d .
Van schxlder- en toonkunst is gems spraak. Bouwkunde w'ordt ~anderwez'en . Ook yap letterkun,dige ont-, wikkeling en ode welsprekendheid heel t de verfr!ansching van pans hooger onderw'ijs onberekenbaaar-schadelijke gevolgen geh,ad voor enze Nederlandsche taa1, en daardoor opo de kunst z~elve : de naluurlij'ke taal voor eon kunsteinaar is imm~rs do taial van zijn v+oor~aulders, van zijn vaderland . Het isi peter, eene ta ;al goed to 'kennen dan twee half en half. In, eene h'ali'-bekende taal kan men geene schakeeringen leggen en slechts bij tendering de z'ak'en teenen . S "OORUITGANG VAN BE,SCHAVING : weer wro dt met woorden gegoocheld en weer mk dt gez~egd warden da y tot died siooruitgang vereischt wbi dt dat hot getal personen die zh enieten tairijker en tal ijker z~ou worde~n . (Zoo hi v . kan men m~oeilijk zeggen Id,at Rusl ;and beschaafd 1s gal zijn de oogere standen h'et z a er{g dat B pI u r g e t zletd~e : LIB Russie p+ourrit av'ant ~d'etre m'ure >> (5). Tot' die task zijn beschavers noodig en pet violk kan slechts bcschaafd w~rdefn door hen die ertoe blehooren mgt hart en ziel en taal, waaromt spre'ekt pet volk pier to laude mw eb, hot? Ond~er andere bm"~ dat bet z'ij ne taal voor&turenid le~elijk 'h+oiort sprekdn, nam~+dat aJ idat bbven hem staat van hem' vervreem~dJ is . In dd niJc eras . sen van het alledaagsche wroetersle~ ;en stromp!elt pet vooa~ uxt en de roine lueht dcr b~r,gdh ofexrt` geene levensst oaniei naar de k agte . D :e ta'aIdijk sta'at er tuss~hen . Waar blijft in de bissGhoppelij'ke beschouwingen de valr lderIandslieide? Stellig is de gansch mdnschhlcid loins lief, Hemo sum et nihil humani a m alienum puto manir heist Mach onider alle ianden is pans vaderland. L!atcnl wijI Ones nie(t verb1uffen door hiet m~a!chtvvioOo I expansion inondiale » . D-zie is slechts m~ogelijk volor die, v~alken ,watarvan alley kraachte n legenheid tat ontviouwing haddetn . Men spree net oveii we-
6)
Of. Daarover De Vogue's inleidying tot
R
Le Roman rinse
rekIver~oaverxng aaan lieden, die, zooals deb Vlamin n, zic~h, naog een vacLerland moetein verove`aren . Waneer men den, wor-, tel an den boom knakt is het onzin hamt tee z+e,ggc n ; : « gr~q`ei en ga 'den hemel i n ; . Welnu, opdat de wetensch'ap,, de kunst M de wijsbegeerte+, de bc~schaving in mijn vaderlan ;d z+aulden, voor. uiigaan, opdat onze Nederlandsehe taal hier niet langer z'oi ;eschuwd worden als de melaatsche in de middciieeuwien y a,ls de neger in Noord-Am'erika, opdaat het bestuur, heat ,gerecht, de wetgeving, l.et gansche onderwijs zowden zijn wat ze behooren to zijn, opdat de taal-oligarchies zblu verjaagd worden van Karen troop geblouwd op de bloedende wo'nddi vain fans yolk, opdat zQu verdwij pen de taalongelij kheid die e .en ergere n,gelijkhei+d is dap al diegene uif kies- of krijgs- of strafwetgeving voortspruiten'de, is het noodig dat het haoger under, wijs bns geven zou geleerden, besehavers, kunstenaars die het yolk met yen door z'ijne taal in hu'nne knaehtige arm'e i blmho~ag heffen naar het leven en het licht . Is de verfransching der politiek - met i am~o der katho lieke -- geen gevolg van de verfransching der hoogescholen~ Hij' die zijn vaderland dient, dint aaardoor zealf rech,tr stxe~ek'sch ode m'e'nschheid . Zoo ver s t~onde n het d e violken, de gectaoht1 n, de p tij . en (De Raet, blz, 18 .) De Hoogeschlolen van Brussel en Leuvefn strijden vo xr( den] b elden, ode laatste', de once, vobr de wetenschlap~uit-God!, tot God terugleidende, de ee~rste your de vr'ij'zinni,ge gedacht n' . Na den slag bij Iena, als Fruisen wil opistaan, stk ht hel de Jioogeschbol to Berlin, yen dat was het eferste schemeren an de bloedige maar glorieuzae zegeon van S'edaa Eerie Vlaaamsche h'oogeschdal z~au vOor hot Vlaamscha vloill de redding z'ij n, in verstalndelij'k opzich't, en vaolor~ Belgi~ e sieviger walarborfg an onafhan1 el'ijkhe+id d;an alle vestinge~l om Antwerpen Keen geslin,gerd . Deze kan men neerschiet(e ; rnlaar in de h~oogesehoaal zbu een eigen lev!en ~ant'staan 'zijin idat Been keizerszwa'ard, Been Krupp-knonnen, gasps mitrailleuzen, gasp eoncentratiekampen neervaellen kunnef ; .i Dan zbu de ziel terugge1 eerd zijn in lie 1 lijk va+n on
valderl,and en zijn m~ond zou ~apnieuw teat de were1I sprees, II . Op die +onvaste of althans onvnlledige yen onduidelijk uit enzetting van de r~ol der h'aageschool ordt iii den Ii .. sproken brief ode volgende minderte m of minor gesteun4. Het is noodi ;g de lessen in eene internnationale taal, to geven~ bij ons dus in bet Fransch . Zij' immers die de wetenschap~ aan de wer~eld willen veropenbarein gebruik'en daartoe eene wereldtaal. Onbekendheid straft diege'ne;n die daarbij' hunne eigerie, kicine ua ianale taal gdbruiken, b. v. Quack Pierson, Hij ~die dus b'uiten de Bel,gische grenz~ea "e$ne r,ol van be^ tjeekenis wil spelen moet grondig eene andere taal dank ~Ue Vlaamsche bestu!deeren . . . H:aar° ie'dereen nag meer mensch' is d 'n Belg d, w . z . da'ari de al, emeene belangen der hesch'aving boven diegene van eene natie in 't bijzonder gaan, moet he t 'beoefenen van b'e't Fransch voor hen die gerbepen z'ijn eene rbol to spelen inu de algemeene beweging tier gedaehte of del daad boven date van bet Vla'amsch gaan. » Wat verwarringen alweer, en hoe v ordt w!efer de uitz~andering gals regel geniom~en. Uitzonderin' irmrne4rs zij'n zij' die e~one rol in de al,gemeone beweging der ge~dachten enl der ld'aden en b'uit~en de grernzen van Beigie ipe1ou. l En eerst en vooral voar die pers~onei~ die in a de wetenschap willen vooruitklomen is de kennis van ih!et Fransch ontoerei, kend . Met Fransch alleen loan men, in geene ehkele wetienschap vooruit . En we later nog veronderstellen v~oor e'en oiogenb1ik dat yam sommige zak!en bekend `te maken~~ 1iet ku'nuen-schrijvenr eerier vreemde w eldiaal noodzakelij is, later wij gaar'ne laannemen ~d,at ieder geleerd;e de wereidtalen, - m'aar dan alle wereldtalen - kennen mot, volt daaruit d'at ripe voeraa,al van bet oriderwij s een wea'eldtaa dielnt to zij n, 2 waar is de logische band tuss'chen die twee z'aken? Kunnen die gel~eer~den, zelfs indien! Ie n.iet uitstekend eene wereldtaal kennen hunne werket; da, rin niet later vertale en welke scbaide z!a1 de we ~nscha p daardaor on!der'ga'an? Int+egendeel : ht is b~ ter dat de geleerde (duidelijk zij'ne ge5~'
,dachlen ~amschrij en zou -- dot zeal steeds geva~a]rlij1 zijn fin; eerie vreemde taal (Cf . Taine's citaat) - Niet de gro~ote spoed is daarb'ij vereischt nlaar de wetenschapp lijkheid, het wikken en wegen van, elk word want in dies zaken vooral ~geldt Hello's spreuk : « La parole est chose sainte, >> Om logisch to zijn met de theorie van Mgr Mercieir z~au, , men niet in het Fransch moeten schrijven maar in, heat Enelsch, men zou order de wereldtal€n dieg~ne mloeten kiez~n die het incest wer~ldtaal is . E,r is zooveel verschil tusschen hel Fransch en het En lgelsch, als tussch,er he't Noderlandsch en het Fransch . Dit verschil z ;al steeds versch'erp,~n, ten n;adeele van het Fransch, en dit tdn; gevolg~ van ale kwaal door Kardinaal Mercier zoo treffend aan de kaak geste in zijn jongsten vastenbrief. D,e Fransc,he wetei schap ook is over het ,algeme~en vervailen, waarom pans volk unar het zin . ken der ~avondzon doer stares en niet naar dc morgeuz*n i; net Oosten2 Boeken zelfs in het Fransch geschreveu veroveren de we~ reld niet . Mgr M!ercier schreef in ht Fransch, loch ; werde~n zijne werken -- al,haewel voor gek erden bestemd, vertaald in velerlei tialen -- aldus ook de boeken van Prof . `J,an, G )auchter> om maar twee voorbeelden aan to geven . Maar seen, het is niet noodig eerie w'ereldtaal' to schrij'vefl onn tot de wereld to spreken, maar west zak,`en, to sch,rij'ven kdie voor de wer~eld van b'elang zij n : Hot voorbe~e L zrelf van Pier son keert te,gen hen, die hdt inroepen . D~eze geleerde, alhoewel Jh j in hey Nederlandsch schreef, is overal b(ekend, behalve misschien in Frankrijk (De Raet bewe~e h'et in het iij~dschrif t V1aanderen. December 1'906, en bye ba ;ndelt uitvoerig de opwerping in rest verslag der commissie, hi . 13 efl v.) Het getial Nederlanders dot in het Fransch 01 in dens we reldtaal schrljft is onbeduidend naast het getal van diegc~ ' ` die liunne eigene tool schrijven e . daaiom' niet minder liekend zijn in den vreern'de. Waarom zou het met ode wetenschappelijke liter'atuur anders gesteld zijn +don met de frame 1dt erein : sc;hreef lbsen, schrijven B j c rnson, Sienckiewiez, s'chreef onze Conscience in
eene wereldt~aal en zijn ze niet de wereld door bekend? Mien laze da!ar~ove t w'a t Ve meylen aan B'aysse antw~aordde (Verzamel~de iopstellen, 1122 ; : << Is Ib~sen, die schre~er in zijne weinig verspreide nationale ta~al geen, van idd -- jammier gene dat de invloed Been g ade is - v~orsteSn i nz~er hedend;aag, sche ged,a~ch ten zoowel is Kant, Nietsehe, Schopenhaucr OI Zol,a die eene wereldtaal schre'ren . Is onz~e Ruusl oec de uitsluitend in yet Vlaamsch schreeT niet de koning der middeleeuw'sche m'ystiek . Ward Guidxo Gazelle's werk niet Eurbpa door b~ spr~oken? Is Streuveas minder bekend dan Liem~anni€ ? Is Mistral's M i r e i o miinder bend dan Goeithie's martine's w~erk~en .
Neen tegen de stalling van den bissehoppelijken bye tk'ekenen ;alle volken v et aan eon is dit algemeen to~ettie~ den dyer v~alken tot ~onz a st~ellin,g ge€n verm eden~ vain wlaarheid? wat b(eteekent de zin ( Iekler is nag nieer mensch dan Beig ' . KWnnetn 'die taker wel geseheiden 1oriden? . Wa~ar voeren zulke redene ringdn J)een? Men ka'n al~dus ook b~ w en : Ieder m'e{nsch is burger alvorens Katholiek' to zij'n, dus mbaet hij' eerder geh ztamlen aan ode wetten van ode liurgerliji e ma'atsch'appij' darn' aan diet gene van de Kalhtheke kerk' . Dit 'alles gaat Sam~en . Als m~e Sch~ '*en ik Vlaming en heb ik p1kh'ten to k'w'ijten : Hie~' in~ mij1t vaderiand I en ik geptaatst on n'aar h'et eei wig vad€ tai* alley m'enschen been to re zn per as'pei a ad astral >>, ~~ooal~ de kenspreuk van h'et huis van Onje 1uidt . Ka;n 1k b~ij do laden welke 1kk verricht nad~enk n : Nu h'andell ik als mexis'c1 flu als Beig - flu als TKiath,oliek {? Neen mar h'andelen ten w'ij' steeds als Kathy 1i~ke Vlaam'sche m'anschen 'e a edit ~e kunnen, voll dig, met h.armio~nische ontwikkeiinlg an al onze vermogens, vragen wij' bin ' 'kkeling d
eig€
'taal'.
De bel;angen 'der I eschaving f u~ime i er ni~e'~ d~aar gebaat `wlor . den dat een volk "zij'ne eige!ne volledige blesch~aving mist ; wanner een 1 eli~ngr'ij'k deal gals h 1f VI'aamsehe vo1kinind 1e 60
krachtig vaoruitgaan loan, is de zegetocht van het geheel stremid . III, De PRACTISCHE ZOOGEZEGD'E ONMOGELIJKHEID is het bewijsmiddel dat alhoewel in weinig~ regelen voorgedragen, het grbote argument is waarv,oor z~oove1e KathoL lieken, zelf s overtuig le ViaamsohgeLinden, tegen gene Vlaan sche hoogeschool gekant zijn . Dit bezwaar kaii natuurlijk niet bestaan wat dia vervlaamsching der Staatshoageschool betreft : m::aar juist daar deze eene Staatshoogeschool is, kan zee bij' Katholiekdn slechits eon m'atig vertrouwen genieten, Kan Leaven vervlaamsthen2 Do hisschoppelijkc brief hek oft eenige wij'zi~gingen, n
Die rech'er, de advocaat, de landbouw- of nii'verh~ ds-ink
Dc rech'er, de advocaat, de landbouw- of nij'verh~ids-ingenieur moeten de ta~al hunner clknteri etn onderhoorigen, aa'nleeren, Zekere vctrbeterin,gen kunnen; onget rijfeld nog aah het Ieroepson~derwijs der hoogeschole,n gebracht v orden, m ;aazl zij' zu11en even ondergeschikt belang htbhen . > u Zij' die sane Katholieke Vlaamsche hoogeschlo+al eischen vragen op onnuftige en gevaarlijke wijze h' t onmogelijkea vaii de katholieken . Hoe overvloedig ~o+ok de liefdadi ;heid is teach kan ze Been tw'ce hOogescholefn ~nderhouden . De verdeelir pnzer verstanrlelijke kr ;achten kan in Katholiek en 'iader-1 landsch opzicht slechts no~d1o'tig zijn, >> Ik hoot niet graag het woor~d onmogelijk, wat verduikt het Woord je n Ik kan niet bath dik'wijxs' Ids gedachte : « Ik wil nlet n . 0, indien men wilds . Kardinaal Mercier wilde zijn Se+minari~ ~n zij`n ho ge school v~oor w'ijsbegeerte . Hot grog niet vlot en kostte geld . De school sta,at er . Hij wilds. Konin ;g Leopiold wilds e K~aek~el g e~ene pr!a~htkathe tdr'aal, die millioenen kosten zbu . Dire kerk komi er, de Koning wii. ik herinner me het word dat onz'e do+orluchtige K'ar+din'aaY onlangs uitsprak tie Rome enn w!a ;arvan do zing was. Lie .
ver sours een strijldbiald d,an eerie ke k » . Zou~d!eu wiji Klan ni,et mogen zeggen : « Lieveix eerie Katholiekke Vlaamsche hoogesch+o+ol, die tons yolk en +onz'e ta!al voor alfijd redden zal, dan e~ene prachtkerk ter herinn~rin,g a'an den broeaderstrijd der Nederl,anden, waarb'ij vreemde kloosterlingen de w'acht hou , den en waarin watarsch'ijnlijk zoo weinig eenvoudige heden uit refine harten zullen stijgen » . Vond men geen geld voor het bkuwen van heat prachtig~ St-Berchm'anscohe,ge to A'ntwerpen, voior zooveel andere Colleges, v~oor een ,a'anstaande nieuw seminarie to 'Gent en vanid men in 1879 het geld niet tot het opb+ouwer van die, ioutelharq lagere schOlen. Voud men to Leuven zelf de noodigei fOndsienr niet tot h'et nrichten van eene landb, ouw- eerie brouw~erij'- eerie koloniale school en Loch is in K atholiek-Vlaamsch opzicht 1 t inrichten van Vlaamsche leergangen oneindig noodiger. Ik zeg het inrichteri van Vlaamsche leergangeu : imm rs een nieuwe Hoogeschool is ennooclig . \Vat to d,oen is dat is elken leergang tweetalig to maken en our to b~ ginnen de meest prac~ische. Er is dus nets noodig dan het be;noemen vans eenige leer'a'ars of ode vermeerdering van de j aarwedde Bier Ieer'aars -- en er zijn er zeer, zeer veel, die zouden kunnen -- die s lessee door de twee talen z~ouden gevch. Dit laatste ware natuurlijk voordeeliger in menig opzlch''t ~l,ho+ewel in taalopzicht misschien gevaarlijk . Daartoe z'al vermeerderin,g der lecergangen niet aitijd n®dig z'ijn. Dik'wijls z'al het volsta'an dat men de stude,nten rang, schikt volgens ta'al en niet meer vol,gens vak 1 . v. de lessen in de scheikunde, nafuurku'nde, lk ben 'overtuigd dat zoo Gent vervla'a,msaht L~euven torch volgen z'a1 . Wa'arom toch steeds to v~olgen wanneer men v'o+org'aan kan ? Waarom wil men man worden, wanneer men de +on kan zij'n. Ga voor, hlo~agescholol to Lleuven . Dit z!al vl~olr de nakoinelingen, voor de Kerk en 'et Vaiderlan`d, uw rp~efrni zijn, onver gan'kelijker nog dan die va;n uw'e gelee~;d'efl :
3eva,l Gad aan zijne kerk niet to zijn : de Leermeesteres Ider valken, \Va'arom in ~andere haven den fakkel gelaten, then gijl zeif opheffen kunt2 Werd niet voor ons gezegd : Die mij, v~algt waudelt in de duisternis niet . De katholieke provincien en gemeenten, de Staat zoudei in dien zin kunnen worker i : den eerste met d€ a wensch uit to drukken dat de door ken vez°leende toelagen zaudeii d.enen voor Vlaamsche leergangen ; dat de katholieke gem ee{ntera ;den ten minste 'in de groote steden, vo~or,al in hot bedreigd Limb'urg look begin'nen to then elude hulpgelden to schetnken . En wanner zal de staat je,gens de vrije Ho~ogeschoiol to L'euven rechtva!ardig zijn en geldelijk ~ondersteunen die inrichting die meet da ;n twe~em'aal zo~ov'eel studenten heleft als de zoo ~duur-kostende 'Gentsche. Wanner zullen de H~ogescholen de rechlspersoonlijkheid bekomen (6) w'aardoor gif-. ten en legaten to hurinen vaordeele gemakkelijker zullen, gesc ieden, Doet de regeering wel al w'at z'e kan em ons~ hot spoorwegverkeer met Leaven to vergemakkelijk'en (7) . Wanneer zal de saaat rechtvaardig women jegens de middelb!are en de lagere katholieke scholen en aldus de katholieke liefd,adigheid verlossen van die drukkend~ vr'acht van hot ~o iderhoud der scholen, waarvoor in Gent en Autv~erp ;en Ii, v. hoirderden duizenden, wbrden gegeven . Er zijn taken die zelfs mots of bijna nets z~oud'en kosten en t~och goede uitslagen kunnen bpleveren : n, v. let vrij taalgeb'ruik voior de examina . - Die Vlaamschgezinde ho~agleeraar zou zijn leergangen in twee talon, kunnen late`n drukken of een Nederlandsch handbbek aanwijz n of 'd'o les gedeieltelijk t weetalig maken, Doch dit slechts als overgangsm'a,a,treg'el . K
}>
6) In de laatste ti ergadering der rechterzijde word besloben in dien z4n to werken, 7) Men leze hoofdartikel a Le Patriote x 8 Mei waaxin wordt hetoogd dat hot hooger spoarwegbeheer Leuvenn tracht of to zonderen .
63
Die vrijheid w~rrd reeds gevraa+gld voor enk~ele jare ; maar geevvei,gerd . Jets nog kan eranderei dat is dat de H gescJiic o1 twee officieelo talen z~ou erkennen bid al hare pl'echtighedth -dit van de redevoering .af tot de spij skaarten toe -- ei dat geene Vlaamschgezind~en m~eer zouden ge~dwo~ngc . worden Fransche lijkr'eden to houden over V1aamschgezicIen . ;Met goe+den wil z~au alles voorzeker gaan! Hij kome er dus : wit men nu flog niet aan hoogere hand, wil en blijf wi11~n~ o gij, mijn yolk en dat uw stem; dan, i n,aar de ode spreuk, dfe stem ook worde van Cod en van zij~e hoogepriesters in ons vaJerLand. Spijts dien treurigen brief en andere droeve taken nog kunnen wij by ornzen +d+oorluchttgen kaI kvoogd betrouwen . Hij heeft de geni,ale, openharti e, eerlijke durl'kracliE van het verstand en het hurt van een goeden herder yen eve, .s hij verled .en Zondag onder de kinderen van het yolk wandelde om hun lekkergoed mode to deepen, ano~en wij hopen dat hij eens under ons z:al komen zich, om i1en~ n+ood van zijn yolk zal on'fermen en ons steenen onderwijs veran~deren in een onderwijs va'n, tarwebnood, En 'nu gegroet, o Alma Mater, moeader gegr et : hlader~en vallen en vergaan, n :euwe komen er aan groenenu Nj i~dere lente . Vat kan de bladerval ons schelen i~.lien de kruistooinj blijft stalan boven de graven onzer vaderen als de ee+uwig ;e +echte vrijheidsboom, ,Eerst past een groet an do doaden . Nur is 't deI dag dat weer peens in de gedachten de doode~ verrij`zetn, -- Eerst een groet aan het leeraa: skorps ; dan komt voor mijne herinnering die heili,ge, ingetogui, eerbiedwaardige figuur vain deera'ar Albenclingh-Thym me~ het grijze haar als een kroon van glorie yam het wijze haofd ; dan komt de grloet aan ado doode studenten : gegroet, o Hoogesehool waar Rcdenhach stud erde, yen levendiger dan ooit ziju geest voortk of t, Ciegroet, o Hogeschaol waaruit de vernieuwing onzer jonge letterkundige bewe,gin,g voortspr$ao+t, waaraan b~stondea al diO genootschappen +a is Met Tijd en Ylij t > vanwaar het wachtwoord en de liedenen van hoop zijn~ uitgegaai, over Vlaan-
S4
deren, w'a'ar in de jonge h'arfen het geestdriftb'uskruit ligU kdat eens het gebouw onzer verdrukking zal verbrijzelen . Velen zeiden vaarwel aan hunne Vlaamsche overtuiging wanneer zij in 't werkelijk levee traden . E,enige verloochenIden uwe heilige grondbeginselen : flit was de echte flood, slechter d an de lichamelijke -- maar nieuwe scharen komen telkens en het levee zet zijnen oneindigeta tocht voort door Ie eeuwen, En toch A 1 m a M a t e r, m~oedor, ie`s mist go, ge spreek niet als moeder tot ons Vlamingen, maar als een vreemde, ge zij t ons verleden niet, ge zij t niet de hooge voltooiing van wat de kinderjaren hebben geschetst, ge woe telt niet in 'den grond van onze eers :e gew~ a wordingen, onze eerste i ;eschotz \vingen, ge zijt, -- al zijn het erge woorden toch zijn z~ de waarheid - van mijn vaderland nie,t, daar ge zijne beida talen niet op denzelfden voet stelt . LWat wij van U verwachten, feestvierende A l m' a M a to ii staat in den zang, die gedurende den Advent wordt gezongen in het Alma redemptoris mater namelTjk succurre cadenti surgere qui curat pop,u1~, -- Km het vallende yolk flat pioogt op tee s'n aan to hulp. !Moe~der, wij geven U onze jeugd, ons geld, ons levee . Schthk ons wat ahe vrije volken hebben en waaraan ze houden gals het oag van het licht, het aor van het mooie geruis h der klanken, het hart van beminne~n, do ziel van vrijheid, de priester van zijn altaar, de zendel :ng van zijn kruis en de krijgsman van zijn vaandel : hcoger onderwijs donr &g m taal. K Alma M a t e r » flat is mijn laa'ste woord, het is no een wanklank Mj uw feestgejuhel, evenals de bedelaarsklacht aan de deur van fret feestpaleis maar hot is toch tevens ieno bed-e en een hoop-woord W` RD DE LE`'ENBARENDE MOEDFR VAN \'LAAN'JEREN EN SPREEK WIELERA MIJN M~3ED i RTAAL . Ila(}9~.
J.-III-5
TOELICHTINGEN BIJ DE VLAAMSCHE WENSCHEN OP HET CONGRES TE MECHELEN (1909)
WENSCHEN Op 'T CONGRES VAN MECHELEN NEERGELEGD~ : De vervlaamsching van 't middelbaar onderwij's v~oor jott1 . en meisjes wordt vereischt niet alleeni door : I, de opvoedkunde, II, het belong der Vlaamsche laal en 1e-. schaving, maar III, is onmisbaar voor de katholieke werking op elk gebied : a) godsdienstige werking, verspreiding vanl geloofsleer, geloofsverdediging ; Ii) letterkundige, wetenschappelijke werking ; c) volkswerken, lief dad~gheid, maatschappelijke b~ weging ; d) staatkunde, iHef Congres ~drukt den wensch uit : I, dot de hoofdvoertaal van het midde1l oar ~dnderWij's a) in Vlaamsch Belgie, het Nederlandsch zou zijn, b) in Brussel, en voorsteden, het Nederlandsch de hoafdvoertaal zlou zijn vanl de kinderen, wier moedertaal het Vlaamsch is - en degelijk, zou onderwezen worden aan ahe leerlingen ; dot ten, dicn eindd II, ten spoedigste wettelijk, van hen die wensche i exa~ mina met wettelijke gevolgen of to leggen, en in VlaarnschBclgic en Brussel en voorsteden studeenden, een minimum-ken nis ~der Nederlandsche taal zou worden vereischt, to bewij`zefi door een degelijk, ernstig examen of vOarlegging van, een diploma; vaststellende ~dat het Nederlandsch wend onderw'ez gedurende een bepaald, belangrijk getal ur'en of dot een zek r getal hoofdvakken gedurende de gansche humaniora door het Nederlandsch werde;n onderwezen ; III, d,at vrij-handelende katholieke middelbare gestich"tren dit minumum zullen overschrij'den en aan het Nederlandsch' de plaats verleenen welke flu door hiet Fransch wordt ingeh nomen ; IV. dot Hunne Hoogwaardigheden de bisschoppen algemee, ne onderrichtingen zullen afkondigen krachtens welke het Ne, derlandsch aan de middelliare onderwij sgestichten voor meis , jes in Vlaamsch-Belgie en in het gemengd taalgebiecl wordt onderwez n en voertaal Wordt van het obnderwijs ; 69
V,
Idat in Waalsch-Belgie het Nederla 'dsch deter zou
aan-
leerd wor`den en v~oral toekomende priestess in die taal zou4en geJaefe ,d wlar!den, TOELICHTING OP 23n SEPTEMBER Dat pop een Congres v'a'n K'athblieke wwerken een loflie~d tern eere vary het vrij onderwij's weer' • 'nken mbest, kon iiien
and
betwijfelen. \Vij ~doen daar heel gr'a'ag aa'n m'ede : op do wijze van, ~De(n) Vlaam'sche(n) L~eeuw > imnlers Was het dat het strijdlieid Ze zullen haar 'niet hebben de sch'oon'e ziel van, 't kind daor Vlaanderen dreunde, Nochtans zij'n re huisv;a'ders die, wat het onderv~ijS hunneri kindere;n hetreft niet vrij zij'n! : Ik bedoel de K'athblieke, Vlaamschgezinde huisv'aders die hunne kinideren uood'zakelijk moeten laten verfranschen . K;atholiek Viaamsch bnderw'ij's besta ;at em zoo to z n nief. De Hobgesch,Oo1 to Heuven, m`et alle er van afha'ngenxdelnrichtinge'n, de hobgere vrije handels- of lan~dbFouwgestichten, zijn Fransch'.
Fransch is voor drie vierde'n h'et middel iaar ond'erw'ij`s dex jonge'ns . Fi ansch +b'ijna uitsluiten~d het bn~derwijs der meisjes. Zelfs het lager vrij onderwijs, vooral dat der meisjes, is
van verfr,ansching doordriongeh, De Vla'amsche vr~o+uwen leeren hare taal verachte!n en de haogere star den ziet no, steeds op het Vlaamsch neder gals de blanks Amerika'an ; by de ~ne,gers, z'ij'ne landge obfe~n . iWanneer m'en ,heat verbland kent tusschen t a a 1 en v d e r 1 a n d , wanneer men eon einig in de ziel voell *or het hegrip m'oedertaal, wanneer men west hoe de taal cen middel is tot verbroedering under mensch'en in eene zelfde streek komt men hot het hesluit : u Tegenower pans Via;anderen heeft het Idathbliek vr~j~ rotnde'w'ijs zij'nen p1icht~ niet ge70
,'weten n dit vexzuim is de baron win allerlel o I eilen in ieider opzic~lt~ . In o p v o e d ku .n d i g opzicht wordt de Ontwi kkelina der Vlaamsche 1dnderen daardoor verhinderd . Zij moeten naan omh~oog yap h eupele heenen en b; v. uit het Liatijni in, het Fransch verfalen wanneer ze nog niet v~oldoende Fransch kennen (1), In v'. a d e r 1 a'n d s c h op'zicht is het g'ebruil van het Fransch] als voertaal peen ionheil vaar de verstandelijke eeiiheid van, het Vlaamsche yolk -- is de Verfransching een, ;gev'aar voor ons b~ staan gals yolk, ,(< Het Vlaamsch' »', wide Leop~ald I to Gent, in 1850, het Vlaamsch is een der krachtigste middelen tot behoud derv Belgische nation'aliteit > . (2) En Mgr Nameche sprak tot de studenten gidus : Blijven wij Vlamingen, indien wij Belgen willen blijvena ; oils bestaan als yolk hang,t er van of > . De Fransche handboeken welke men aan de vrije middeh bare gestic,hten gebruikt, z'ijn dikwijls niet alleeu Fransch( wat 'de taal maar ook wat Aden geest betref t . Zoo herinner ik mij dat toen wij' do vaardrijksk,und~ aanleer den in liet liandb~oek vans A 1 e x i s wij' tiehmaal meer to 1ee~ren kregen over de aardrij kskunde van Frankrij k d,an over diegene van D,uitschland en andere landen, net of wij; inniger met Fr,ankrijk verbanden waxen dan met de andere naburige land en ; ook kregen wij daarin eene kostelijke ilota ; to lezen K
1)
Over de kwestie en under den titel van a Eene vreemdo bpraak ala
voertaal vann het onderwijs' wend door A, Van Heuverswijn ; en Th. Van Heuverswijn een boek geschreven met good bekroond en uitgegeven daoar de Koninklijke Vlaamsche Academie . (Gent, A. Siffer 1899) . Dit boek is eene mijn van bewijsredenen, - Ook in hot 'boek a Onze 'Taaa in hot Onderwijs », door G . Segers, uitgave der Ron, Vi . Acaademie, is uiterit veel to leeren, 2) Eene vreemde spraak, enz •,
citaten etaaan
bl. 133-134 . NoS andere merkwaa4rdiIg
daaar to lezen
7t
yet schij'nt klat ze im in de braekeni n iet meer+ bestaat over queue est la capitale de l'univers2 »' . Het'antwoor~d kunt go raden : noch Lbnden, nosh Berlij'n, noch Woenen, moan P~arij's . . . don volgde eene litanie van; 'lof ter eeried van dies stall waarover De Vi ny schreef jm ne'nse egout > en, De Mussel . 'I
an
vibe du mends
4u lc 1therlwina'ge est a meilleur m'arche, (ide) la plus vieille en vice et de la, plus feconde. Je veux dire Paris . (uit R 11 . a). vOor geschie'denis wordt Frank Dok in b'nze h'andbbek rijk veel to veel voor het middelpunt gehoude'n van do we, reld,geheurtenisse'n en w'anneer men b, v ., den o~or1og tusschea Duitschland en Frankr'ijk verh'aalt streeft meni er naar den indrul to verwekken dot Fransche dapperheid, overwonnei wend door Duitsche Iovermacht, Maar ik weet l.et te wel dot vela menschn nits gevoelen Moor mOedertaal, yen feitelijk ook geen zuiver b`egrip~ +ov,etr de vaderlandsliefde Jhebhen . D~aaroni wil ik 'coral steunen Opt het l elang der ztaak met het cog op, ' de Kathalieke wer'king, Tot versp'reiding van de katholieke gedadht e n , tot verdediging van bus geloiaf bij' h'e t Vlaamsch'e yolk( is het noodz'akelijk dal de ontwikhelde, gestudeerde Vlamingen door het Vlaamsch' in den godsdienst en oo1 in de godsdienstverdedigi'ng zou~den bnder'wez'ei worden . Spijtig dus dot de o nderrichtingen over het vrij' mididelb*aar mderwijs voor~ schrijven d,at geloofsverdediging doorhet Fransch zal a'an.. geleerd worden. In ep'zicht an zedelijkheid ku .thien, wij~ bljl de Fra'nsehen yen in hunne letterkunde 'weinig leeren . op to werpen tegen de 'Het z~ou dus beter zijn een ~da verf ransching, want de Fransche ta'al voert grootendeets, in ons land gaddeloosheid en zedeloosheid in . Het is wet to p`rij'zen idol de Minister v'an spaor'wegefl bp, de B elgische b~ane'n het i nvoeren van dies Fransche vuiligheid bntzegt, m'aax zij'n hier to lands uit to roeieu niet gel ' 'c;aler zbu h 72
kennis van heft Fransch maar de overdrevene ~dolh'eid na alles w'at Fransch is en ult Frankrijk k'omt (1), tOnze eigene, fraaie letteren, zoowel als onze wetenschap .. pelijke literatuur iiebben wij le beveiligen te{gen zedelijkex onderga'ng, wij mbeten, Katholieke jorigeren, het zw'aard derv moderne tij den, de pen, leeren hanteeren, wij moeten deny goedendag bnzer dagen, het woord weten to gebruiken : en, daar wij in Vlaanderen leven, moete'n wij' goad, f atsoenlijk Vlaamsch leeren schrijven en spreken . He l volt: immers kunnen `vij slechts beehoude~d of verblvere~, voor onze ge'dachten door de n oedertaal : Zonder Vlaamsch zijn eerie maatschappelijke en eerie staatkundi,ge ingrijpende werking o'nm; ogelijk . Is het dan niet doodjammerdat zb~ovelen, die aho hoeda, nigheden omn goad to doen bezitten niets vermogen ten ge-. volge van hu'nne bnk'unde der YVlaamsche taal en, dat zij' zelven, die de hoogste staatkundige betrekkingen Waarneme ~ voor het yolk staande slechts w'at Vlaamsch ku'nnen stamelen en hunne candidaturen sours moeten lalen, verdedigen~ door werklieden, die nadat ze een ganschen dag aan hat ge- . arb~ idden niog mOedig 'genoeg zijn our zicJ to oefenenc in do welsprekendheid . Reeds dikwijls klonken nob~dkr4eteni over hat 1and en beRreur~de men het gemis aan Vlaamsche 'mdenaars vooral to 3russel en to Gent . Op bet Congres van! Mechelen, in 1891 gehou~den, ward do noodzakelijkheid van do kennis der Vlaamsche taal schitterend 'b~ wez~en o, a. 'door den veer Eerwa,arden Heer Kanunnik Dr H . Claeys en door Prof . De ode
1) Te lawn : eenige merkwaardige citaiten in heb boek a Eerie vree~mda enz ., bL '132 . B o u g a4 ml : ~Il faut toujours circ~uler a travera
spraak
une bibliotheque francaise, comma on march's dan certaines rues snr La points des pieds, en tremblant de toucher 'woorden van E,
a
une immondico ~. - Verdeir
', C o r n u t, enz.
73
Ceuleneer. Dit alles brae ht echter weinjg a'arde aan dell dijk . Er ywerd niet geluisterd . Met het inzicht de wonden van ; het Vlaamsch;e yolk to h'eelen en het ialom dreigend gear to keen fe ga'an draag~ ik inn de vergadering de wenschen der Katholieke Vlamingej rvUor. TOELICHTING OP 25n SEPTEMBER Ik zal slechts korthiondig herh,alen wwat ik app do vergacl ring van eer ;gisteren zeid'e en ; eePigs'zins de wenschoi toelichten welke ik do eer had vaor to dragen, : Onze stellin,gen zijn ode volge~nde : Ileeft hot V1aamsch kind raecht op ~onderwijs, ®vereenkomstig zijn aard en do regele~n der opvioedkunde, dus d~oar hot Vlaamsch 2 Ons a'ntwo~ord is ja, 'Heeft het Vla ;amsche yolk recht pop onderwijs dat natioua'al is in zijn guest en in do k'laarste uiting van dien' geese : ode vaderlandsche taa12 En het antwoord is ja . Evenals bij alle volken, zelfs diegen,e, wier talen geene wereldtalen z'ij'n, moet bier to land'e hot onderWijs door do mo . d.ertaal ,gegeven wor~den omdat, alvarens de groote liuitPnWe1. reld, welke ode expansionisten ions voorspiege7on, to ver~overon, het kind eerst zijn eigene brinnenwereld, zijne `verstahdswereld meester client to worden : Hot moot leer~en denken en spreken, ~d,an zal hot in z'ij~ eigen taal 'er in slagen w'erA tken to schrijven, welke iedereen zal moeten raadplegen ii zijn 'ze in Been wereldtaal geschr'even . B ek ode Proof. Mansion gisteren niet d,at h'ij hot Zwe~edsch' had aangeleer~d opz'ettelijl nom eeni,ge Zweedsche bbeken over ' o wiskunde to bestu'd.eeren 2 De gezonde heginsele'n der ~opvnedkunide a orde, toegepast (1) bij' het onderwijs bbij' hot lager ten rninste in ode Christelijke leering . 1) Dit klinkt missohien to algemeen en be optinaistiseh . I)aarowem to 74
Ofwel is bet onderwijs door de m~oedertaal niet tio~ordeeli,g, +dan onderwijze men ook Aden Cateehismus door eerie v,iee ride taal Ofwel is 'dit onderwijs bet bests, dan p~asse men bet Iao op alle vakken. Vooral bij het onderwijs in de klassieke talen gebruike men bet Vlaamsch als voertaal . De beer A. Roegiers heeft bet nut' er van bewezcn in eerie zeer degelijke~ bijdr;age : I) e v e r, dere vervl,aamsching van h~et m,i,ddelblaa,r onde rwijs v ;an e e r s t e n graad, Gent, A . Sil'fer, 1901 . De beer Jan Van Beers, Prof . Die Ceuleneea', Z . E . Kanruunik 11Tuy1derma'ns treden tot ~dezelfde meening toe (1), Ik wees eergisteren op bet ,gevaar uit rransche 1iandboe!ken over aar drijkskunde en geschied .enis to o~nnUerwijzen (2). S i m o n S t e v e n beweerde dal bet Vlaamsch de best geschikte taal was tot het schrijven rover- erg bet onderwijzeni i de wiskunde . Er bestaat gems reden om bier to lands in Vlaamsch-Beagie aan bet Ne~derlandsch de plaats to w'eigeren, welke tot in de kleinsle landen toe, aan de mioe4ertaal wordt verleen1d. ***
Wat de vaderlandsche belangen betreft, kun:nen wij ge, rust staande hou~den met Profs Pirenne en Kurth dat twee,aligheid, door lan,ge eeuwen been, een kenmerk is g,ew'eest van de volken op bet Belgisch grondgebied wonende, lezen Segers : V 1 a, a m s o h i n p gegeven schriften van J, Bo, 1) Segers : 0 n z e t a a 1 i n h ~olgende, 2) End . 1oc, b1. 243 uit bet
h e t 0 n d e r w ij e, bl . X73 en de dear.. Kan . Muyldermans enz, e t o n d e rw, ij s . Siff er, 1904, bl. 237 en verslag van de jury aver de prijskaampen~
in geschiedenis : a De jury betreurt dat de nationals guest zoo weanig ontwikkeld is, Een groot getal leerlingen . . . schrijven a,lsof zij aan eon lyceum van Parijs bun onderwije hadden genoten . De jury is van meenang dat bet meer dan tijd is aeze strekking to keer to ga,art' .
75
De heere,n D e m a,'r t a u en a n+d ~er +e n z~ettei, uiteeu he he er in het prinsbrisdom Luik' t+oeging ea de to+estand was rijk an lessen in de rechtvaardigheid en de verdraa,gzaamhei waar twee talen bestaan in eerv larnd, beide door eetu belangrijk getal burgers gesproken, mioet er geene taal Aran ever, ste, geene van tweede klas zijn ; beide tale moeten volkomeA op gelijken ioet staan en van e~erste klas zij"n. Antlers te handelen is het yolk dwin,gen naar de eischen der administratie in plaats van doze to schikken naar het yolk. Ik poogde ook te bewijzen dat met h~et dog op ons li'atho~ liek leven de vervlaamsching van ons +onderwij s onmisbaar is, wij' willen den godsdienst ten aa~nzien van pans yolk verdedh gen, het bekend maken met de heerlijkhc4d der kerkelijke liy turgie : clus m~oeten wij in sta;at gesteld worden d,at het eerst en het best to kunnen in e taal van, ons yolk .
twij
willen op letterku'ndig yen maatschappelijk gebied goed
doen, sch+oon en go+ed werk verrichten en eerst i vo+oral aan oils yolk alle scho+anh'eid yen weLenschap taon,n ~verstr'aald met het licht van de eteuwige schoonheid en waarheid 0111 edit to kunnen, vragen w'iji dat a'a1n de Vlaamsche kin+ ters onze ei,gene letterkundige, wetenschappclijke taal ziou aan, geleer~d woriden ; w'ij willen luistieren naar de stem' van Paus L'eO XIII kdie beval tot het yolk to g'a'an en bye eeren dat heat onderwijs ions de middele~n aan lie' hand zo i doen om' heb to treffen door het e~enig middel
wa,ar4oror het to treffepi is :
door het spr~eken der m ed~ertaal . Andere talen kunnen tot het verstand spreken, a11een de moeiderLaal 'dringt door tot in het hart . Zk herinnerde ode wenschen op het Go!ngres van 18+9'1, uitgedrukt en do vol,gende priachtbladzijde uit Paler Rutten's, voordr,ach'ten tot de Leuvensche Vlaamsche Studenten . r Wan'neer wij, Vla'amsehe en volksgezinde priesters, seams
onze vuisten v'oelen jeu'kexx, telkehs als wij' de ve+rfranschin bnzer 'hoogere star den machtekios mo+etei a ;anschduwen, dan+ 7
is dit omdat wij a11e d`agen meer gew'aar wbrden', idat da'ar de groote hinderpaal ligt voor onze maatschappelijke werken . Neen, Mijne Heeren, zijn wij' Vlaamschgezind, 't is niet bm op geestdriftwekkende landdagen een gemakkelijken bij'~ dal in to oagsten, 't is zelfs niet enkel m~dat, « die tad met onze gedachten zelf is gebbren en uit ons wezei niet meer to wisschen is, niet enkel omdat, « onze bossehen, at onze avonden en morgenden, met al bun weiden en wo1ken de kleur hebben der Vlaamsche woorden, en alle woord dat We uitspreken ons inniger verbindt met' a aarde die ons ge' maakt beef t » (1) niet enkel omdat we van geen yolk willen waar geen eigenaardigheid noch f ierheid meer in zit, en 'tweak op den duur, voor zijne gedachten ,geen ander voertuig met vindt dan een erbarmelijk samenraapsel van kreupel Fransehi en- gebrekkig Vlaamsch, -- neen ; bet is ook en veel meer omdat in Vlaanderen, Nj gebrek aar gemeenschappelijke en z'wierig espr~okene tale, bet hart van den rijke to dikwijls een gesloten en gezegeld boek blijft voor den arme, -- bm'dat de werkman gemakkelijker luistert naar volksverleiders die hem in zijn tale vleien, dan naar patroons die hem hunne gedachten nict kunnen meedeelen, omdat de volksvrouw g .er genegenheid voelt voor de meestere`s die 't Vlaamsch maar kept in de keuken, omdat ons yolk niet 'altijddurend vertrou;wen schenken z'al aan leiders die hem maar, vau tijd tot tijd, van achter een papie~rken ecnige slecht vertaalde volzin,nen komen aflezen, omdat met een woord, de stalen hanth n, die thans meer dan ooit in ions hatholieke Vlaanderen al do stanclen moeten aaneenhouden, enkel gcsmced kunnen wor Iden door een gloeiend woord, als van zelf 'opvlammende ui Een gloeiend hart. » (Dr. G. C, Rutten « Duo wetenschap des levens ~, blz . 38-39).
(Willen wij op bet gebied der staatkunde do kath~alieke beL 1) Vermeylen, Verzamelde opstehen Z, 123 . 77
ranger in Vlaa,msch-Bel,gie wars' a'an d'a i lieh ort het id'at, ells jonge katholieke Vlamin'gen, die stu`deereii aaa Vlaam'schet middelbare onde ~wijsgestichten, fats!aenlijk' in het Vlaamsc1 1enken, spreken en sGhrijvei Ze kunnen dit niet z'onde het e leeren. Van die beschOuwingen gaan de' eersfe drie wensch n nit~ Een wofordje m er over dei tWeeden wepnsch . Is eene wet in onderw j'sz'akexi miogelijk zonder de grbndw!e t to rkrenken, 2 Neen en ja . N e e n : Geeine wet hTeeft b, v, het re~chit to hepalen dat{ La de ' Colleges an Vla'anderen Vlaamsch za1 geleerd viorde, edurende 'ee~n bepaalden twijd of pop eenle bepaalde wij` & Ieder heef t het recht scholen !op to richten' zo!aals hijz!e goedvindt meet ells m'ogelijke vakken, met die v!aertaal welke hij' ver- . kiest En de regeering mag d'e scholen, haar of darks, ~aa het sta'atstoezicht niet kmderwerj en. J a' : Die wet regelt vrij (1) h'et liegeven flier aGademis'che gr den, welke wettelijke g'evolgen m'edebreng~n en opgesonit worden in de wt van 18'90- 1891, ledereen m'ag ogeschole'n oprichlen er dear alle +deny» en ondenkhare gr,adexi 'verleetnen zion'der d at eene wet i et recht heeft lusschenbeide to kom'en, mar de w'e 1 is het Welke aan zekere gr'aden wettelijke gevolgen toezegt, en bep!aalt order welke voorwaarden die gevoLgen a an de hed_oeld ;O graden verbo'nden zijn (2). wij' vragen w ~e t t e 1 ij ke regeling omdat w'ij erg aan hla ides d;at de vervla'am'sching over geheel Vlaanderen zau uitgeb~reid worden, daf er algemeeniieid en v!oortdurendhei'd zblu1)
NatuurUjk is eene wet altijd onderwolrpen aan den wetter van heat
patuurrecht. ret der 2) Het is opvallend flat f e i t e l ij k eerie wet op hot be demische graders invloed uitoefent op hot onderwijs', Dit is 'echter geeflO kre nking der vrijheid maar het stellen van wettelijke voorwaarden aan hen die wettelijke rechten wensohen tie bekomen,
78
Aden hesta ;an, dat de gestichten m'alkaar niet zoudett bnderkruipen +door speculatie op franschdolheid Van menigen huisvaIder, dat de overstep 'de Wet z±ouden kunnen wij'zen aan hef die tegen heug en meug verfransching willen . Men roept tegen ons den wit der huisvaders in : Die wit i~ inderdaad ~dat ode kinders Fransch zouden leeren, en da :arnede uit . De ouders heblen gelijk ode kennis ides ?ransche taal to eischen . Het kost ons niets dit tee bekeitnen, i au ze-gen de huisva'ders ooit ~dat ~alles d c r het Franschr m'oet Morden onderwezen2 Neei, nietWaar, then zegt ~n men ;herha'alt steeds, dat de Vlamingen, al sp~ek lende vreemde tah n, vokral het Fransch, m'achtag wordezy en men vertelt met een glimla'ch'je op deny mloud dat, naar he~t getuigenis v'a'n Luther, wanneer men met peen Viaming, in een z'ak; op ee!n paard gebionden, verschillende land,en i1Oc rreist, de Vlaming, 1 ij zijn terugk~eren, al de talen Bier la,nd,eln kennen zal, Als het nu toch zk o is en het leeren vans h'et Fransch' a vlot gaat is ht niet nio~ dig yam de ouders to voldoen --- men vo1doet ze zoo gra'ag w'anneer h'unne meening met diegena der leiders van lief vrij onderw'ijs overeenstemt maar zal hen, en to rechte, niet r ;aadplegen over h'et b`ehiou,d of filet afschaffen der klassieke h'um'aniora ; (1) en alle andere Taken, dat de voertaal van het onder'wijs de Fra'nsche zou' zijn . Hoe die wet tot regeling van het onderwij's zijn1 meet, on,derzoeken wij bier niet . Dat is do taak van ~de~i wetgewer . 1k geef eenige middelein aann als vo!orbetld, 'Goat eene deu, delij'ke, wettelijke regeling door, dap zal in, zekere Vl,aamsche arron'dissementen ohder de kath(lieke Via, mingen eenle z~ao ate geestdrift onststalan dat do ve4 eonig1) Segers op, cit, schrijft van Alfred Fouillee de volgende w1oorden over c Les peres de famille l Font-its pour la plupart quelque competa io ? Quand ii s'agit d'instruire et d'~lever tears enfaants, n sort-ils~ past trop aouvent de grands enfants? Bl, 262 ; to lezen ook b1, 259, 79
de krachten onzer tegenstrevers zich het ofd ear ' ege~ zUllen to brij~zel 1c open . Wij verwachten natuurlijk meer dax dit minimum van Id.~ vrij'e handeling der steeds talrij ker wordende V1'a,ainsc,h-ge zinde superiors en leeraars . (Tile w'ensch). Vooral wat de vrouwen b~ tref t, is de floes Lurid ellendig . In, sommige gestichten schijnt men er op gesteld "te zijn de Bn r n i e r' s bekend vers ( Tout hbmme a leux pays : L sien et pui~ La Franc) tie willen omzetten in ; : « Tout hiomme a deux pays : 1'a Fz anee et puffs le sie Hier ook is de algemeene regeling noodig our de bbven aan . gehaalde redenen dock we~telijke tusschenkomst goat niet, behalve indien toelagen verleend worden. (1) Onderwijs door Fransche kloosterzusters aan Belgische leerlingen zou moeten ohnmogelijk gemaakt worden, ~Eene algemeene tusschenkomst van H . H . do bisschnappeta is w lstrekt noodzakelijk . (IVe wensch). rDe vijfde wensch betreft uitsluitend Wiaalsch-Belgic : hij werd ingegeven, gedeeltelijk door hot lezen vati redevo ~ ringen van de beste verdedigers der Waalsch'~ be1a~ngen als volksvertegenwoordigers Hoyois en 1-larmignies, gedeeltelijl (door het overwegen van de geestelijko ellende waarin zich bevinden die duizenden Vlaamsche werklieden die nit brood-1 nood naar Waalsch-Belgi i goon werken . Die menschen, al schijnt men dit sours to vergeten, hebben ook ec'ne ziel, Mgrs Heylen en Wairavens verklaarden gisteren, dot zij van al hunne priestess de kennis der Vlaamsche taal zouden eischen . Uiistekend : dot is het echte middel tot verzoening, : dot de ontwikkelde Walen onze Nederlandsche taal aanl ren don is ieder Belg in gansch Belgie to huffs, 1)
Wat
onderwijzeressen of regentessen aau officieele eoholen
tref t kan de we de vaarwaarden, welke zij goedvindt, stellen .
80
bbe-
lk vrxuaia ;g geen wensch tot wettelijke re ;geling orndat ik hopE dat deze vijfde wensch algemeen zi m aiangenomen worden en omdat de waleen hat niet eens zijn, over de doeitreffendheid van 'wettelijken dwaig. Eenigen zullen misschien gevraagd hebbedn waarom w j die kiesche zaken in het Congres to b~rde, brachten . Wa;aiiom ? Omdat wij K;atholieke V1a:amschgezinden, de oplosing apes twistpunten will Jn zoeken in ode katholieke partij~, die wij nooit verlaten zullen - niet er b~uiten ; onidat ouze partij de Katholie'ke is, dat wil zeg,gen d,a algemeelne, open als de armen van den 'Gekruisigde, open als hat hart der moederkerk voor de jonge republieken zoowe4 als voor de oude keizerrijken, wachtendie op den, terugke~er naar haar van de i'nwoners der van-nijverheid-daverende nie~uwe steden van Amerika zoowel als van diegene van het heilig, tempeilenrijk Moskou Omdat dit Congres een Kathsoliek is, zijn wij geko~inem misschien niet, als'de oude Keizerlijke gar~de inaar als, yen korp~s schorpschutters gelijkende op de sioldaten van zestiun jaar die e L
ut
z e n en to li a u t z e n de k`rij,gers, hegraven under
de Russsische sneeuwvelden, vervingen . \Vij zijn gdkomen omdat edit Congres niationaai is e~ w'ij' des tea ve~rdedigen hadden de va~derlandsc ;he belangen van onzen scam waarva.n het grootste is : onderwij s door eigen teal Ook nog om to toonen dat w'ij, Katholieke Vlaamschgezinden, geen lichtschuwe vledermuizen ; 'z'ijrn, fla derc~ade in hct halfduister van aJ gele;gene zalen, dat wij' Been ; samenzweerders noch dolkenhereide1 •s in het duister z'ij~n, fiat wij ~durven vooruitkomen met Bonze ,gedachte~n, in pie vrije, ruime, congreszalen en ouz~e rec,hten trachi enn te, vcrd2digein s u, a vit ir in m o d o dock took for rti t e r in re,
wij
zijil gekomen niet uit jacht op rumour noch zucht ors
ver :eeldheid to zaaien, maar om hrooderlijk middeden to zoeken got het bekomen der eendracht, niet van d~ oend'r~acht gelijk ze hesia,at tusschen een ruiter D .-ill-6
en
zijln ~iaard dat sums Ut
wat h,aver, sours wat slaag krij;gt, m~~aar de verstandh!owding van twee bro~ders in hetzelfde vaderhuis . -- Broeders vergeven malkaar zbo gemakkehj'k ee~nige bitsige wobriden. Z'ij idle sedert een~ge jaren to mid Ien der Viaamsthei bewegiug stalan, zien m'et vreugde hoe die blewegi'ng steeds vast en stijgt : Het is en echte zegevloed, k+omen~dief met het kalm gewelid v. an grooms w'ateren . L'aten wij hem iiet vree'en, : Het is ge'ene verdelge,nde zee m!Mr een daopsel van vernieuwi g, op hiet hoiofd van; ons v;aderiand . Men ~denke thet aan terugsl~a(an : Het is on,msogelijk. Menu denke niet aan daminen noth dij ken . De vloed is, sterker d'an die da'mmen en die dijken . BIov'en de vc~ateren, ais ee+ne ark, drij'f t Bonze Kiatholieke g~dachte en wij' verkieIzien we~dra tot zinnebieeld niet deFnn biauwoet die den storm meldt maar eene blanke duff ons breh ende, van wege hef geutag, demo groenen ~olij'ftak van derv vrede . NAWOORD : Over de wenschen wer~d niet gestemd . Het was nochta'ns ~opvallex d dat ode bvergr!oote neer4erheid tier aanwezigen ze goedkeurde .
82
WAAROM EEN VLAAMSCHE RECHTSFACULTEIT? ( 1 )
1) Voor meer bijzonderheden ra&plege men ona w&k Ie BelgisehO wetten op het gebi i~ der Nedeaffarndsche taai vooa' hot ~'o1k toagel~cht n . Blz, 116 teat 21'x,
In de Faculteit an k.e Rechten leidt men de studeuten op tot net doctoffiat in ode rechten en that de nbEaria~atscandidatuur . Het doclloi*tt in de rechten Opent den tdegang tort hot beroep~ van ~advocaat en m~agistraat . Candidaaat-notarissen hap+en wet eens notaris to w~orden . I. A id v o c Ia: t e n e n m is g i t r lai t e n werken same~n tat het belei~d van het recht . Tweeerlei hoofdtakken kan men daarin onderschleiden het belei~d van het bnrgerlijk recht ; hiet beteid van heft strafrecht. Burgerlijke zaken, +d, z, zoodanige z'aken svaarbij~ burgers tegenover elkalar staan of tegen~av!er een ope~nbare ins tellin,g als priv~aat-rechtspers~o+on handelende, om hunne oud`er11nge rechten to bespreken, w~ord[en berecht door zbogenaiam~de b u r ge r 7 ii k e rechtblanken, bvereIenkomstig de bepci1ingen van het burgelijik procesrecht of burgerlijke rechtspleging . De burgerlijke rechts, o11eges zijn : 1 . Het vredegerecht ; 2. De werkrechtersralad ; 3. De reehtbank v! an eersten aanleg (burgerlijke kamei ) ; 4. De koophandelsrechtIank ; 5. De beroepsh'oven (burgerlijke kam'er) ; 6. Het hof van verbreking of c'assatie (burgerlijke kamer) ; 7. De ve+orzitters van rechtblank van eersten aanleg en kaophandel (kortgedingen) ; 8. Scheidsgerechten. D e b evoegdh eid Bier instellingen word t bij ae !~evoegdheid swet +oanst dig bmsdhreven .
In taalopzicht wend niets geregelld, wiat ie burgerlijke rechts, pleging betreft. De toestand in rechte is « onbeperkte vrij'~ hei~d » v+oor elk . Deze vrijheid' is voar de pieitende partijen meer theoretisch ~dan prfactisch, 'Vat beteekent immers de vrijheid to pleiten in een bep~alalde taal, Wanneer men Wee, 86
dot deze niet, of slechts half verstaan wordt door de rechters Feitelijk gesdhiedt ode rechtspleginjg w or ode colleges onder Nrs 3, 4, 5, 7, b ij n a ui tsluiten d, v~oor he Hof vlan Verbrekin;g uitsluitend in he! Fransch . De oorz!alak daarvan is just de uitsluiten~d-Fransche fopieiding van a'dvoc~aten, av~oues en magistr'aten . Die t,oestan'd krerlkt ech 'er de rechten der Vlamingen enis een hinderr,p`aal` orhet goad rech'tsbeleid zelf . Laten we ideze ta;atste stalling bekn+opt tioelichten : In de wetboeken en w'etten over +de burgerlijke reehtsplegin,g wend ailes er pop aangele!gid orn ode r(echten der partij'en to walarborgen tegen willekeu ,gh~ i~d en de op~enbaarheid +der terechtzittingen ward in de ; ondWet , es~chre en len gunste dierzelMc p,artij'en . \To or de Fr;anschonkundige burgers `bestaan die waarbbrgen en die 'openb~aiarheisd sleehts pop hat papiear 1 . De dagvaar~ding nom to verschi Ajnen is s~chier altijd, in bet Fransch . De gedia ;ag!de weet niet eens w'anneer, w!aar, w'aarom hij verschij~nen mnet en edit zelfs wann .eier men hem ~proept opdat hij het eens zbu wfo d'en met dlen eischer ; 2. Wa.t de pleitbez.orgers ter zitting doen g~eschiedt gewoonlijk in 't Fransch . Pleitreden zhijn sc'hier altijld in het Fba isch . - Verschijnt de Franschonkun~dige burger voor vred'egerecht f handelsrechtbank, don zeal men tegen hem besluiten ne~mexn in heft Fransch ; 3 . De v+onnissen warden, in de colleges under Nrs 3, 4, 75, 7 schier altijld, en voor het verbrekingshrof altijd uitgesproken in het Fr :ansch . Wlanneer de deurw'aarder can den Franscbionkundigen burger een vennis beteekemit, weet dezfe zelfs niet waarVan spraak is . Wij Ineenen nochtans, dot dit vennis gook voor hem belong oplevert . Burgers worden opgerOepen als getuigen : 86
::Ian ieder +onder hen workdt een afschrift ter hand gesteld van, de beslissing van he v~onnis what do feiten bietref't tot walker bewij s hij+ ~opger~oepen is . Het vonnis is sc hi er altij d, in hat Fransch . \V'at is de i , ransehionkundige getui Je d;aar ne+de gebaat ? H et Fransch vonnis kan er een z ij n .lat eeai o~ n
e r z o e k door Fransch nkundige experten beveeat . Heat onderwerp van het +onderzloek wlor~dt in het F riansch oanschr •~ ewen . Fen partij' w+ordt verho~to rd over vraag ;puii teen de punten wa~arop z'ij znl worden on'dervr~aagd, wiorden halar in hat Fransch bet eekend . Bij ode u i t y ~o e r i n g d e r v' o n n i s s e n gebruiken de 'deur, walarders veelal de ta'al van die wmissen : H'et bevelschrift, het herha'aldd bevelschrif t urn to befalen, het pr!oces-ve~rbaal van inbesl'agneming zijin veelal in, hat Fransch . 111
eenige s'oorten v on rechtsple ,'rig
;,'jpt het misbruik
hat meest . I . Bij' eehtscheidingsz~aken : ~U'aar wear s,trekt de gansche rechtspleging erloe bm vero,ening to bek+omen en porn ale r ;ech, ten van iden verwerendien eehtgenoot to beveiligen~ . Wiat een vlioed van beteekeningen en persoonlijke verschijningen! eu tech gebruiken ode rechtbanken, bierin hat vao •b~eeld volgetnd,e van advocaten en pleitbeziorgers, hat Fransch . Diat men Never niets meer bieteekene dan stukken, «Melke de eenige belanghebbien+de niel ve~rstaat ; men voe~ge daarbij n+og dat de eischer moat laanweziig zijn op nlle t'ere~chtzittlngen alwlaar ode z~aak w~ordt opger(oepen . II . ; Onteigeningen ten bpenbaretn nutie . Flier treden ode Statat, eerie pr~dvinci, e, eene gemieente~ op : Hier wear bestaan w'aarthrgen hij 1 de vleet ~d~oc!h « v~oor hen die Fransch kennen »' : 1) overleggen f'a'n ode platen tar; iflhie,' ?)
aanzeggin;g van die overleggjng bij' dagvaardxng, 3) aan-
plakking van :de dagva'ardin,g, 4) b'ericht in nieuwsh+lalden . Seer hen, die geen Fransch kennen, b iest;a+ani Been `vaarborlg;en ; en hoe bespattelijk tech in gem'eenten, a7w~aar stechts 87
een tient~al l ieden Fransch kennenu aaiii ; de dear van, het g&meentehuis en van ode kerk een exploot aan to plakken oin aian de burgers uit de gem'eente te verkond.igen, dart th ontei ning an een eigend~orn gevorderd wb~ridt .
-
De eigenaar zelf gaapt he aan en ken in de ierste verte niet vermloe~den, id~at ~daarin over hem gesproken wo dt . III .
Verbetering van iakten van den burgerlijken stoat .
Dc vonnissen ervan worden veelal in h' t hr'ansch opgeSteld, al is de verbeterd'e akte ook eene Vla'amsrche en al moet het vonnis soak warden gestuurd nalar Vlaamsch'e gemeenten . IV .' 1 aillissementen en laccioorden tot voorkoming an fafllissement . A . A C c o o r rd e n .
De a:angesteide rechfer moe~t alle
schuldeischers opr+oepen bij a'angeteek~enden brief, waarin die voorstellen stalan, en de blijeenroepi'n,g stehen in nieuws ;biaden ; op de verga~derin,g, ~dioet hijt ver~slla,g : dit alles geb~eurt schier overal in het Frlansch . B . . F a i I 1 i s s e m e n t .- Een Vllaming legt z~ij ne felons in het Ne~derlandsch opgemaakt ter griffie over . Akte wordt dalarvan opgemiaakt . Het vonnis wordt beteekend in het Fransch, in die tidal zeal de gef ailleeride een alatiital mla~l~e worden opger+oepen, want de wet v reischt NJ ~alle betiangrijk~ verrichtingen dot hij zbu worden « dument appele » (behoorIijrk ~opgeioepen) . Dit « it ment appele > zou eerst en voorlaf tloroh mloeten beteekenen « opgerloepen » in een taial die duo persoon wers'tala.t . Boedelbeschrij'ving wordt va'ak +opgemiaakt in hot Fransch . De gefailleerde trooste ziich echter : de akEe wordt hem voorgelezen . Piapieren genoeg zeal die d .eurwaarder hem brengen, mialar gleene Viaamsche, en indien hij niu nets d,an Vlaiamsch kept z{al hij er nets van begrij'p~en .
w ;at
nu de sebuld;eisch,er's b'etreft : Deze zutlen ten minsfe een vier, vijf'tal 'aangeteekende brieven ontvangen . Van edit alles zullen kooplieden, die enke~ Nederlandsch kennen, geen woorid v'erstlaan . Gout Wok miet near de 88
vergaderingen vaartoe men u uitnaodigt, Franscllonkunrdige schuldeischers : , men verzbekt u we!, m'aar Wat er verteki wordt in de Franscihe verslagen volt gij' niet begrij'pen en op den koop toe zult gij nlo+g een proces-verba'al m o~eten tee~kene~n, dat gij niet verst'aal . Vender vallen ide bezwaren der Fr ;ansche recntspie 'ng in het ~aog,, wt ide v ij'willige rechts~n cht der vred echters (familieraden, verzegelingen, ontzle ;gelingen) iru dies vr~degerechten van Brus'sel en vio~orsteden, de v r ij w i 1,1 i g e r e c h t s m, a c h t der voorzitters van rech tbanken (11 v. akten van ~aanbieding van testara!enten) wat de akt'en der griffiers ; wat ide betrekking der piarkett'en met Vlaamsche gemeenten -- O, a, wat Ide verslagen over akten van buxigerlij ken, staat - en de burgers b~etreft . Mloeten wrij dan nog spreken over hat uitsluitend gebruik van het Fransch bij kde rechtspleg n,g in kieszaken, bi~1 daze in mj1itieziaken2 Druk weed reeds tegen d,it alles v'erz+et aangeteekend ; Ontwerpen teat ta!alregeling weiden voiorbetreid . wij darken, dat lalle taalwetten op tiit geb'ied dood teksten zullen ziju indien game Ne4erlanldsche rechtsE acuite4L wondt ~opgerichl . De sa nenvlatting van dit deel van ens betaog is dus : In V1a~anderen ~dient he'd NederLands~h de gewOne tani der burg erlij ke reclhtsplegin,g t wbrden . Dit kan slechts gebeu ron, algenieen en vtop rt~ durend, door de cpricht'ing saner Ned eriandsche rechts1sacuitei`t . ***
Het taIalgebruik wat •de straf~reehtspleging betrett were, bij verschillende wetter ger~geld (1) (we~tten van ,873, 1889, 1891, 1908) . 1)
7m,e 0p, cit, Bladz . 67 en raig.
Deze wetten p;assen de twee v~olgende begnns~elen toe : 1 . In O~ost- en west-Vlaianderen, Antwerp'en, himbuig, ar~ r~on;dissenient Leuven, is het Vlalamsch de taal cler r'echtspleging, behoudens tegensIrij~di,ge begeerte van den h;ekl:a'agde en 1i L voor ode drie gra~den
an strafrechtb'anken : dte p~o~liti e-
rechtbank, ide c~orrectioneele rechtblank, het hot an Assisen . 2. In hel arrondissement Brussel en voor het Assisenho~f van Bi abant : Vlaamsche rech'tsplegin,g voor' de Vlaamschsprekend en, Fralnsche rechtsp,iegi g voor ode V ranschsprekenden. De loepassing ~dier wet, wiat de miagistratuur betr+eft, werd door verscliillende bepa ;lingen ver'z~ekerd . Bij ; de wet van 10 dt inagisira~ft
April 18'9O-3 Juli 1891 werd ~bepalal~d drat niem,and (met uitz~ondering van
ode
hlandelsrechtbanken) in de vier
Vlaamsche pr+ovincien en in de arrondissemen~eni Lleuven en Brussel kan b~enoemid wiorden, in,iien hij door geen ex'amen bewees, Ide bepalin,gen pier tlaalwfet to kunnen nako~men . o u tsl~alging van Idit exain~en iwba1dt verleend aian hey wiens ~doctorsdiploma getu,i,gt ~dat hij' vaor de h~oio~gescho~ol-jury de 'gelijk exarnen aflegde . Deze he~pialin,g had voor gevnlg he inrichten van Neder'tandsche leer,glangeil in het sLt - aftecht en in de strafvordering iaan de vier Belgische hooges,chol`en . Op dit gebied zal de 'algemeene vervlaamsching nutiig zij'n tot loutering der L, al, en ~opld~at minder advoc~aten, dan Goi nog tae het geval is, de vrijheiid zou~den benuttiglen, welke, zij' meet i,ns~temming van hun client ;genieten, in bet Fi ansch to p1eikn . Qok op ode militaire str~afrechtspleging zbu de vervlaamschinig ider rechisfaculteit eon gunstigen invloed uito~efenen, daiar de krijgsau~diteur, ode substituut-krijgs'auditeur, de plaatsvervangende krij~gsiauiditeur, het bur ;gerlijk lid, tie voorzitter van hot krijgslger'echtsiiof, de lauld.iteur-generaal en zij!n substituut, maig~strlaten of doctor's in de recd Len z'ij n .
Bij deze heschouwingen kan flog gevoegd wotrden dat doctors in de rechten ook in bestuurlijke inrichtingen eeni over90
wegendc plaa s bekleeden als b v . in de provinciale~ besturen, ode colleges ~der afgevlaandi,g ;den van den pi1OVi lcletaad, de gemeenteraden, ode sc.hepencolle~ges in de groo~e stedem, !e~bruik ~onz e l• dat zij bijgevolg veel invloed hebben ~op het laral in de bestuursziaken, en opl de toepassing derv wet va l f Mali 1878, dat een gr~oot deel an de lede~n van de Ka~mers, de pr~ovincieraiden, advoc'aten zij~rl, en invioed hebben op de eve ,geving, enz . dat in den stIaatkundigen en den, maatscha,~ppelij ken ; s trij~d d e advociaten een grobte rot spelen .
11 . N io t a r i s s e n gebruiken het V1aamsch w'anneer het beiio~ort, m Liar let Neiderlandsch van hunne akten is Ian ;g~ niet behoorlijk . Die foal is veelal een dooclo~o~plende znengeling van veroulderde of gewes~eiijke ~e °min, ine' wat l atijnsche en Fransche en Ledeganeksche woorden daartusschen . Hoe z'ou het alders ? Obk hun g'ansche o~pileiding geschieade in het Fransch . Het exla;mentje over bet opste~llen van Neder~an~dsche akten, wianneer, zooals ~nog aan 13efgische hoi~gesch ;o~ len gebeurt, ~daartine geene lessen vvor'den geve yen, bet ~ekent al heel weinig . Die gr~ofstte t~aalkemels wo :den s~Jms idnoli de
vin,gers gezien.
anneer de ekte Vlaainso'h « fleet », schrijft
men in het diploma that tie candid.aat `1Tlaamsche akten ops~cllen kan . Slechts w inneer de opleiding der oandi .~aat-notarissen geheel en ,g!ans'c'h ?poor het Nederlandsch zal ; geschiieden, mag men ~deug te'ijh o~ pges eld ak en v' :ln d~ algemeen,h'eid der n~otarissen verhopen . (Men lez~e ~dalarover even vlugschr~iftje :
leis over nnze nota-
rissen en het Vlaamsch », door M'. Lacquef, bij' Delille-Maldeghem .) He} goed opstellcn van overeenkoinsten van par lijen is lets dot voor vre~de, voo~• bet redht beiiangrij'k is . Om de magistrlaten, advocates, notarissen heel, in die rechterlijke wergild leef I even gansch leger bedi~e~nden :
griffiers, hulpgriff iers, klerken ter griffie, parketbedienden, deurwlaar91
ders, z~a!akwaarnem'ers, klerken NJ+dieurwaarders en noaarissen . Zij ook ~ondergaan wat de gedachten, de opv'attin,gen, d1e t.aal betreft, den invloed an m,agistraten, advocalen, notarissen . Ook hue berbepsleven is verfranscht, en zlal verv1aams'chen, wanneer zij, die den to+on ~aa'ngeven voor het ta'algebruik~ Via, mingen zullen zijn . wij spraken ~dlaar over het beroepsleven : En inderthact' het is nog teenemlalal verfransctht wat ide pers~onen betrefl over wie wij thans spreken : In het Fransch zij'n al de uitingen van, hunne werkzaiaxnheden !als inrichtingen : P ocess~efl erI aal van algemeene verg'aderinen, ~aanspr'aken names die inrichtingen, bekendmakingen . Oak in edit alles zal de vervlaamsching der reehtskundi,ge oplei~ding stilalan verbeteringen hr engien. De rechtbianken zullen ,geene bronnen meer zij'n van verfrlahsching, inaar wegwijzers naaar h.~oo~ger Vlaanisch levee.
Overagaande trot een an~dere ge~ ,lachten~o,rde, kunnen wij nag staande houiden id ~a t d e +o p r i c~ h t; i n g e e n ear NO d ea rlandsche rechtsfiac1teit den bl~ei der N ederl,andsche rechtstla,ia'1 en recht~;literat;~uur in Vla~am' ch' Bel~gie verz,ekeren zeal, en +d'at zon-der die ~oprichting hdt n~oaoit ,g;a'an z'ail : Op gebied van recht in de Nederl'andsch'e t!aal, niettegen staarnde har~dnekkige pk gin,gen van eeni;ge!n ;1), oc~h zo+a weinigen, m'issen wij in Bel;gie n.og apes schier : z+oowel algemeenwetens~chappelijke leerboeken lals formulen-verzam~eiingen, oowel diep-geleerde stanadaarid'werken als vlolksv~erkjes . Nochtans zijn er een !a~anbal wetten, welke voor iedereaen zioo beiangrijk zij'n, id!at de kennis ervan in ieders b~ereik zou moe ten liggen, b, v, vele wetten op den arbeid . 1) Zie daarover gone ryokel in c Het boek >> (Februari 1908).
92
Do ontwikkelide werkman, 'undbou;er, Louwmeester, raaiinemer, koopman heeft, wat de wett~en over ziijne vakken betreft, Fransche werken aan de hand ; wie b1ezorgt voor Fransehonkun~dige Bel,gen +derg;elijke Werken in het Vlaamsch? `Va'ar zijn ionze Vlaaan'sche wetboeken van den arbleid, wetboeken van ode nijverheid, wetbaek
an den biouwmeester, Benz .
wij weten het wel : Hier en char wlerld reeds even bieekje in de v~ oestijn gestlort . Slechts zeeen kunn4en de woestii'niei vuh en . Komen ui( het geniis alan rechtskennis bijt onze Vlaminge~, geen onwetenidheid en ach' erlijlkheid, geen verliets en stoffelijke scha~de? En is die tioestand niet een verdorde vrucht gro'eiende aan de doode zee van ions verf ranscht onderwij s ? De taal zelf van +onze Vla,am'sche boeken, w otrdracht~en, vionnissen, pleitreden, strafvnrderingen mist zuiv~erheid, iduidelijkhei~d, stevigheid, eenhlei~d : bet is bijna alles, vartaald Fransch . Onze juristen immers Iademen en heven in eon Fransch en da pkring . Die Nederiandsche rechtsta,al moat genomen worden niet uit de lucht, nioch uit ieders brein, ma,ar uit wat bestlaat ; ze wordt niet geim'prowiseerid . Lij tnolet onderwezen wior~den en thans worth zij het nergens . Hioevelen zijn er die den mloed hebben 'door eigen studio alleys ~aan to 1e~erelii, niet fragment!arisch naar aanleiding van een caongres of eene to hou'~ ion vooridr,aicht in een pleitgenolotsch!ap, miaar van a tot z 4 In onzen talalboiomgaard zijn eenige ver+darde bo~o~men : Een der dorste is voorzeker de boom der rechtstaal . laailo~m whet dit blijven duren? L ;ala't den hovenier komen meL go~e den Vlalamlschen griond Of h~ooger ionderwijs door hot Nederlanascn mlog,elijk is? Wel, hot bestalat zelfs in Belgie voor heat strafrecht . Is hot Wetbioek van strafrecht minder Fransch dan de andere? Dc wetgever heel t reeds de z~aak opgelost, do me~gelijkh~ei . en de n'oq~dzlakelij'kheid erkend voor een v~ak . Waarom~ zlou) hij h e t vionr de and ere ni et den? 93
Zij die galarne het ontwakend rechts,gevo~el van ons yolk zrouiden zien indutten met wiener-'en-tutti-qu- nU-schP slaapdrankjes, s~c'huidden het stof weg v'a'n onze rechtsbbeken u,it het tijidperk
an ode tlalalverblastering en lezen
wi i e 1 a n d' s
taal'onhebbelijkheden . Zij halen de b'asta'ard\voor~den op die nog drijven boven ide Hiollandsche wetbio~eken en sp~o~tten : mlaar die alan,gerfande t:aal slalapt Aden slaap, der doo~den, eon, die leve~nde N~o~or°~dnederlandsche ~ ;aal v~oi~dt heerlijk schoton : Die gansche wereld heeft h~e~\vondei d halal en inhou~d van zl~e N~ecleirlandsche wetboeken van steafrecht en van str ;at`vor~d'ering ei~ nalast de lijn icier Laalverbastei cars, lisp altijld, zio~o~alsl Minister R e n k i n het ~onl~angs in den Senlaat beto~o !de (11 Fe :b+ruari 1'908. Ann . Par! ., Senlat 316) de zuivere lijn gefi okken door hen die hunne f~a'al beminiden en z'e zuiver vian ; vreemde sm~e~tten hielden : J ; an ode M'iersem', JJ an V .an ~d ;Tea Werve, Mnrnix, Kilifaen . Cooi~nhert, Spieghel, Grot i u s vooral . Meerm ;alen reeds wend hat bes aan der Nleid, eriandlsc,hla rechtsta!al betwist en edit met het merest h!arldnekkigheid in den Senalat tijdens de bespreking van de z+o~oge~naamde gelijikheidswet « De Vrienfdt-Coremans » Mlalar het aannemen der wet is het bleste' bewijs gewe~est, dat men idie ~opwerping niet vaor ernstig, hield : Zooials M!nister V a n d e n H e u v e 1 het evens verk1 aide pup het IIe Vlaiamsch rechtskundig Con fires K Om de bewe,gin,g to blewij'zien galat men ; om to bewij'zien, dat een Ne~der 1andsch~ rechtsta;al bestaat sehrij'ft en spreekt nlen ze >> .'Wil men onver 1achte ,getu'genissen over de zoo~evel verm~e1 d~ Nelderl . we~tboeken van Strafrecht en Strafvorderin,g : dezfei v'ai T derv Heer C h e v r i e r, aidti1acfa~at-genJeraal b j~ den hoogen ransche g1e rala~d van Frankrijk, ode b~ij' de her+opening der rechtshoven op 4 $ November 18'84 aldus sprlaJ « Si l'on cons!dere 1a, fto rme exterieure et 1 exec iron, on ctomfessera que rfarement preparation plus intelligente et plus l~abo-
94
rieuse a t!ouche de plus pres 1!a perfection . . . 11 restera . . . u n style exact et net . . . >> Een an~der crimin'aliSt, de beer B r u s a van Torin!o, zei ; de over bet nieuw Strafwetboek Van Neder~lan~d, dat heat was K>
ode gelukkigste en vo'lledigste uitdrukkinn,g, dear hedendaag-
sche wetensch!ap >> . Wanneer ~overigens jur'isten !als' 117hr P i o a r d de Nederlan'dsche rechtstaa~ iop zulke schitterende wij'ze verdedigen als hij dat deed, telkens v anneer hij in + 'en Senaat of elders da!artoe ode gele,genheid voa~d, kunnien ode ~aanvallen van do ~anderen ions weinig sehelen . W~aiar is bet, dat die rechtstaal bier to laude weinig be~kenid is, malar heeft men hot recht aan iemand, dien men gedurende gansch zijn leven in een z Marten kerk'er z~ou, opsluiten to verwijien, dat hij geene kleuren kent?
wij
denken, dat ode tij~d gekom~en is om w or die N e~de~rlandsche rechtstaal de deur ~der Hoog ;escholen, niet zceals nu op een kier, malar wijld open to stellen . Hel gevuig z!al zijn in een weinig verwijder~de t~oekomst : bur'gerlijke reiGhtspleging in de fatal van ions yolk, loutering onzer taal, in Zuid-Nederlan~d, verspreiid~ing van de nuthige en de noodi,ge fechtskenmis in alle kiassen onzer s~anlenleving . Hij~, die zijn yolk en zijne fatal bemint meet ~daartoe aan anze zijlde staan . Het reGht immers vorldt gesproken v+o~or bet yolk, Le!n dienste4 er van ; en bet bel!ang van 'bet yolk is in Id ~opzlic!ht bet e~e~nige,, dat tellen mag, bet is b!oven alle particuliere belangen verhe_ yen . Alle macht, took de rechterlij'ke, ko~mt uit h~et yolk . 1909 .
(Veilschenen in bet Versla!g over de Verv]iaamsching dee Hoo1geschool van Gent) .
95
DE VERVLAAMSCHING DER GENTSC[IE HOOGESCHOOL REDE GEHOUDEN OP DE KATHOLIEKE STUDENTENVERGADiRING TE ANTWERPEN DEN i 5 OCTOBER 1916 (1)
1) Men neme Nj 1ie lezen van somnige - el as red crouer le -bladzijdei den dag, waarop deze redevoeiring uitgesproen we 1, nauwkeurig in acht
P de vergaderir~g van 17 Se'pternbier laatstleden, werd het onrderwerp K Die Vlaiamsche Iiioogescho~ol-> reeds ui ge~diept . fk beschouw het als overbodig nogrnaals to bewijz ;en Prof. Van Roy deed het vo~lledig en h' l!der - dat het besluit an Aden Gouverneur-Geheraal van Belgie e e n r e c h t s g e 1dig besluit i s van een hevoegd~e ov ;ejrhei~d . fat schijnt me niet meer betwistbaar . H~ l. is immers gesteund` op de overeenkomsi van den Haag, die in ons land kracht kre^g door de wet van 20 Mei 1910, en op de b(ewij svoering v een Arrest van bet Hof van Verbreking van 20 Mei 1916, dat flog meer beteekenis bekomt' wanneer men et b~eschouwt in et licht van ode vo~orafgaande prachtige pleitr~eden, zo~oals die in de K Pasicrisie Beige >> zijn opgei omen . U daaruit vo'or to lezen zou mij to ver leiden en tdei tijd is to b'eperkt . Be hoofdvraa,g welke ik met U onderz~olekein wil is de volgende (( Aangenomen dat bet Besluit . van den Gouverneur-Generaal uitgaat van eene bevoegde overheid handelende binnen den kring Karen bevoegdheid, tioch is h`et nag mogelijk, dat dit besluit onrechtmatig is, indruischt tegen het natuur~~echt, de billijkhei'd, ode rechtvaar~digheid, de plichten der Belgen jegens vorst en lanid . >> Laten w'ij bet in dit opzicht beschouwen . Mij' dunkt, dat w'ij op dit standpunt ten minste even sterk staan als op dat van et stelli,g recht . Het besluit krenkt geene r e c .h t e n, allerminst wanner bed toe~gepast w~oridt met in'achtneming an de wenschen zoo uitdrukkelijk door de bind-Ho gstu'dentenbonden aangenbmen dat ze naar de inzi~hten der onderteekenaars als oorwaarden golden . Inderda;a I Wanneer men l .et besluit samenvoegt met bet vroeger Koninklijk besluit komt men teat dezelfde oplossing als die;gene vo~orgesteld bij Art. I . van h;et v~otrstel Fra.~ck Van Cauweleart-Anseele 99
IJe lessen worde'n geL even in hei Fransch tcr 1-Foogesehool to Luik, i,1 het Vlaamsch ter HTo~ogeschool to Gent y . hat is de eenigo op1ossing welke gelijke rechten geeft gain Vlaamsch- en Franschsprekenden in Betgie, de eenige welke door alle Vlaamschgezinden die de zaak instudeerden, aangenornen werd, en nog, verhop~em wij, aangen'omnen wordt, I)at de Luiksche Hoogesch'oal nie~i opengaat is noch aan de Vlarningen, noch aa!n do hezettende macht lose to schrij yen . integen~deel, de Oud-Hoiogstuidentenb~nden wetnschen ui,dukkelij~k ~dat de b~ez~ett~eind~e macht ijveren zou v~oor de heroperin,g ~der Luiksche hoogeschool en inij' weed uit~ goede bron verzekerd dat dit geschiedde maar tot geenen uitslag leidde weigens het verzet van ale Luiksche ho~o~g1e rraars die, ni-et zooals hu;,nne Gentsche collega's, de formula van onder~dini,g;heid teekenden. Zoo er feitelijk alleen voor Vlaarnschkennenden gelegenheid bestaat nom h~o~oger onde!-wijs to genieten data is hat aan de eene zijde om~dat ode Luiksche h+oogleeraars weigeren flu hun onderwijs ioort to zetten, aan de an~d.ere zjde omdal ale vrije hoogeseholen niet up~eng,aan. Oak hier hebben de 7Ouid-Hoogstudentenbonuden als yoorwaarde van hu;nne toetreding tot hat besluit van 'den Gouverneur-Geinerja',al gesteld : <<'dat mats in den wag zou geLgd wo :den vo~or de herOpening der vrije haogeschole'n » . Maken doze van 'Je onderwijsvr'ijh~eid geen gebi•n ik, dan geschiedt dit natuurlijk op hunne ver antwoar'delijkheid, dock hun,no b~ slissing, hoe ernstig heredeneerd ~oo'h, blndt hen alleen, emn kafl a .an alien die hat antlers machen niet opgedrto+ngen words
n.
Boor hit b~esluit worden de rech ten van do v r'o e g e r e do ceere n~de hoe g1eeraren niet gekfren,kt. Hun recht en plicht om in het F r a n s c h to d~oceerdn bestond streng genomen maar z~oolang-het Ko~ninklijk Besluit dat hat Fransch oplegde, van kracht hleef . Nooit heb'ben zij hot recht geha+d den koni'ng -- of wie
100
zijne macht feitelijk bezit
to verhinderen zljfn besluit to
wijzigen . Nochtans daar niemand tot het o+nlnoge1ijke verplicht is en feitelijk een graot getal profess~oren an de Gentsch~ hoogeschool niet in staat zijn in het Ned ; rlandsch to *loceeren, hebben ode Ou~d-H~oo1 gsludenten 5onden de vaorwaiarde uiLgegedrukt dat, zonder onderscheid tusschen hen die Nederlandsch ke .nnen en de anderen, dus vender gaaade Tan vat et streng recht oplegt, « bij de verandering van vioerrtaal de stoffelijke belangen der aftredenide ho~o~g1eieraren in acht zouden genomen worden in aansluitlng met het oorspr~onkelijl voorstel den hoogeschok laommissie, d,at strekte tot 'vrijwaring van den geldelijken, toesta'nd den vroeger ; lioogleuraren >> . Dus bier ook geene schending vain rechten . Terloops vestig ik de aandacht hierop dat, Ilaar door mij' ingewonnen inlichtin gen, de Gentsche h~oogleeraren gewe lgerd hehben to +doce~eren v
o or
dat er van; vervlaamsching
spraak was en dat tot deze slechts daarna besloten Mend, dat vender ook de verbanning van Prs Pirenne en redericq meet de v a r v 1 a a m s c h i n g den Hoogeschool niel rechtstreeks onmiddelijk en uitsluitend in verb :und staaL wordt eenmaal van dit alles een oms[a+ndige, met bewijsstukken gestaafde ge~schiedenis geschreven, dan gaan vele'r oogen open yen b7ijk~t dat de sch~oonste I'ollen niet altijd gespeeld worden door hen die in schijFn de inooiste gebiaren maken. Evenmin wior(den rechten ,gekrenkt van ate jongens in de loop,graven. Onder hen zijn de eene d i e n s t p l i e h t i g, e n, de adere v r ij' w ill i g e r s . Verplicht of vrijwilli,g mo~eten zij a71ie gevolgen van den militairen ~dienst dragen, zonder tc kuanenn eischen dat de nadeelen en van t ot n j e t- m e id e v c c h t e nd e n zou~den uitgebreid w~orden : dit immers is volkolnen in strijid met die huidige leer omtrent bet oorl~orgvoeren . Theor tisch -- ide praktijk, eilaas, heeft wel d1en regel aan bet wane 101
kelen gebracht is de he'dendaagsche oorlog de strijd van eon 1 e g r tegen eon 1 e g e r el, moot alles' er pop aangelegd worden opdat wie niet tot hot leger bthao'rt zich ~onthoude van alle k'rij'gshandeliugen eon zoo weinig mbgelijk van den oorlog lijde . Dit is de toepassing van de spreuk' K o~~d i n s a restringe'nlda » . De stndenten thans in hot land verblijvende zij n burgers en kun.nen feitelijk zich thans niet moor b'ij' hot leger aanmelden . Anderen, die dit vro'eger wel 1~londen, dede!n hot niet om redener waarover zij to o~ordeelen hadden, menigeen om ont~oereikende licha,a .skrachten . Moeten al die j~ongens n u g e s t r a f t Worden met gedw!angen studio-stilstand? gestraft wegens nets waaraan zij onschuldig zijn? Het argument van gelijkheid, alhoew el hot eerste oogenblik indruk makend, lijlkt nader ;hand o p pie r v 1 !a I k i,g en wordt uit den haek gehaald tegen de vervlaamsching der H o g e s c h o'o 1 . Het wordt niet ingeroepen tegen de heropening van de h~oogs~e humanioi •' aklassen, normaalschl,len, kunsthoogescholen, semhaarien . Heeft men vroeger ooit zittingen der examens afgesch :aft omdat we,gens k'amptoefe!ning b, v, de ledesn der hoiogeschooloompagniet~n er goon deel ko~nden aan nemen? In laatsten grondslag boront de opwerpi'ng op e'en minder aan to moedigen gevioel . De edele brief van hot Nationaal Vlaamsch Studentenverbond ze,gt dienaangaande alles `vat to zieggen valt. Ik verwij's er dus heen . Ver van in natuurrec,htelijk opzicht eon anrecht to plegen heft hot hesluit tot vervLalalnisching ee'n onrecht op . Flier tr •e ffen wij de hewijsvoering a an, welk~ hot 1eidm o t i e f is van de vert~oogschrif ten der passivisten : Wft willen geene g u n s t en geene geschenke'n nit de harden van de vija'nden, hesmeurd met hot blood on'zer broede s ~ . De zin - wij ondervinden let gedurig - maiakt in+druk, en 102
finch, als wij hem doorgr mden, berust hij op eene zeer gevaarlijke dwaling aangaande deb, aard der zaak . Zoo vrij zijn wij tot de heeren Van Cauwelaert en liranck eerbiedig de vraag to richten of zij 'de '~ervlaamsching ider Gentsche Hoogeschool wel als een g u n s t of als con r e c h t beschouwen . Ret is heat een o f hot antler, en niet hot een e n bet antler . De twee termen sluiten elkaar uit . Was hot een RECHT voor den oorlog ? waarom is hot nu goon r e c h t moor? Is fret een GUNST n u vanwege de Duitsche b~ezetting en wordt het weei' RECHT na net einde daarvan`t De zaak in haar zeive blijft Loch ~onve~randerd . E en g u n s t is iets dat iemand u yr ij w i 11 i g geeft, uit g o e d h e i (1 , zonder ~dat gij daar strong genomen, a ansp'raak moogt olp ma'ken, iets dat gij door hraafheid verdienen runt en waarvo~or gij dankbaar zijn m~oogt . G u n s t e n neemt men slechts aa'n van menschen vo~or wie men genegenheid welt en in wie men vertiouw to heeft, en weigert men van ande~ren, omdat men zich jegens hen niet graag verplicht gevoelt en denkt
w a s , en morgen blijft dat nag hetze~lfde, om he`t even wie het land bezette, bez~et of bezetten zal . i\'en is dat aan de V 1 a a m s c h s p r e k e n a e n verschuldigd ten minsLe sedert bet ao~gen!hlik waarop dozen, over een, taal beschikkend v~a'arvan spelling en regelein vaststaan, duidelijk hun verla!ngen in dien z'in uitgedrukt hebben .
wij
kunnen verstaan dat in 1838 hot Nederla xIsch niet in
hot Hooger onderwijs aangenfomen wend ; in 1849 hog eenigszins, al had reeds in 18'40 bet 'graot petitithem~ent
Aden
eisch
van Vlaamsch in'het hooger onderwijs gesteld . Sedert vergaderde de grievencommissie in 1856, Wer~d de spelling onzer taal vastgesteld (1864), tra~den Goremans en, Die L;aet pop, ziaodat hot besluit van 18'4'9 wel op een hepaald ~oogenblik als duidelij'k onrechtvaar'dig m!oest g e v
0e
i d worden, en van,
dat oogenblik of drang de intrek'k'ing ervan zich yap . Onrecht heeft op voortb~estaan ge~e~n aanspraak to maken . Tack wend, hot niet daor een antler Konin'k'lijk B~esluit vervaligen en, eerie vraag van Mr Die Backer b~eantwosordend, verklaarde minister Die Trooz destijds da,t de zaak zoo betwist wwerd dat de Koning niet gaarne de verantwoonidelij'khezd eene~ wijziging op zich `nam > . Daarna is de working op wetgevend gob-ie~d beg'onnen, loch 's Konings r e c h t b reef o~ngeschonden even als bet recht van wie hemp feitelijk vervangt. V a s staan dus ode zinnen uit de dagorden : (< hot besluit schenkt aan hot Vlaamsche yolk zijin n!atuurrecht pop de eenige wijz~e, die de Vlamingen aannemen >> - „ hot is to beschouwen tiiet als een gunst of als een gevra!agd geschenk, maar als hot erkennen van een recht, bet voibrengen van een plicht . » « De maatregel is to beschouwen niet als een gunst ~of 'als een gevraagd geschenk, maar als een lang geeischle, reeds to lan,g verdaagde, dus welk~me rechtsherstelling . » Noiadig is hot krachtig verzet aan to teekenen tegen de g u n s t opvatting, want zij zlou vreeselijk tegen pans knninen ingeroepen w!ariden . Nu reeds z'ijn vole tege'nstanders der Vlaa!msche bewe ;ging 104
geneigd de reeks Vlaamsche taalwette~n als toegeving
. « yes
concessions » to beschouwen . Hoe meer zullen zij 'zich ,gestijfd vcelen in hunme 'opvatting als de lei, hers dee Vlaainsche politiek zelf die termen gebruiken .
Ook van het verleenen vann i n d i vi d u e e 1 e g u n, s t e n is mij niets Fekend . Kan men benoemingen trot hoogleeraa onder de huidige omstandigheden, als g u n s t i g voo~r ode l,enoemiden besehouwen`' Neen niet waar, behalve indien men de lasterlijkei verdichtseltjes gelooven wil~de dat het go~i!d regent in de han,den, van hen die de tank op zich name, ~on1i de normale voortzetting van he t hoager onlderwij s en de vervulling van sat zij steeds geeischt hadden to verz kei •e n in v rvan,ging vain hen die daartoe aangesteld waren, die zich verbonden yam onderwijs tie geven en under wie enkele~n tech dit uitste ~et d in het Nederlandsch konden oen . Zulke praatjes gaan gewoonlijk uit van hen die, z~elf onmachtig jets to doen tenzij uit eigenbelang, ook bij huiine medemeizschean het gevotel van Foewijdin,g a ;an een zaa niet aanhemen, die n,ooit geenen hunger voelden buiten de « a u r i s a c r a f'a m e s » en enkel ~dan eene stall willen binnengaan, als zij heel netjes de bressen geschoten em e poorten ge~opeuct viniden en met den ze~ge\vagean de gecitende straten kunanen ~doorrijden . Ook den treffenden zin « van het DloeJ dp de handen » ku nen wij gerust uitwisschen . Kij'kt naar de o~orl~gvioerenden, bestudeert de gescllie(1Lkiis dan zal de waarde van dergelijke b~esch~ouwingen verdwijuen . Staan de dooden vain Sebasto~p~ol op tegen het li ranschRussisch verbond en de gasneuvelden vain Sadowa te,gen den tweebond ~der Centralei? is er nag Russisch blood aan den voorraad dien Japan bezorgt aan Rusland, zijln vjIand an 105
giseren ? Werden in GonstEntinope1 geene betoogingen gehouden ter eere van de Boelgaren, die voor een viertal jaren niets anders beoogden dan de verovering dier siad ? Staan Serviers en Boelgaren, die sanie den zio'oigeinaamden Balkankruistochl ondenamen en Adrianopel innamen niet axis doodsvijanden tegenover elkander? En in Beigi zeif - day in€n in 1830, ben Frankrijks huip were ingeroepen, dat de legers van dli land hier eeuwn fang, Mr Josson had het geduld ze e elIen, veroveringstochten ge Jinuden . een deel van onze steden heschoten yea cen deel van ons grondgebied genomen hadden ? Dacht men ci' aan dat de Frarische driekleLI eens geidraen geweJsL was tegen onze dappere Vlaamnsehe en Kempische en Luxernburgsche jongens uit den Boerenkrljg, dat de Marseillaise in die sombere dagen hun doodsgereutel en hun laatsen snik had gesmoord? Zag men oen in de vei'beelding, het brandende Bornhem, lie brandende Zele, het bran dende Diest, ht brandencle Hasselt, e vernielde abdijL'n Vil1e;s Orval, enz ., de lijkeii tier 41 patriotten to Meeholen doogesch'oen, en van zoovele andere weerl'oozen ? 1-lerinnerde men flog de vervolgingen L egen Karclinaal van Frankenberg, de marte1 othten onzer priestess naar Calenne, het gefolter rnzcr Sninaristen to W'ezel, de beenderen 'ian die tienduizeniiJein jongelingen die door Napoleon ier slachtbank we'den g3leid en sneuveiden ergens in een berg gas dli Si aje's Siurras, op de sneeuwveiden van Rusland, op de vtaken, tel Leipzich? Dach nien aan waterloo? Wees men do huip van net Fransehe yolk of cvegns de gruwe1en van de Septemb'risten uit het Sehrikbewincl, wegens de noorderijen van Nantes, Lyon, \vegen glen koniflgsmoo rd, bet in den wind strooieii vain do asch de vorsen to St Cloud, wegens de bloeddroomen van Marai, Robespierre, de verwoes t ing me t h e i vuur en het zwaar d van Vende e ? Neen, de jonge Belgisehe Saat had Fra!nki'ijk usoodig en gehoorzaamde aan de noodwet en flan de gevoelens van dien 106
tijd, zaoals, om dezelfde redenen, ornder de Staten bondgenootschappen otnstaan en verg'aa .
Wij worden minder heka'mpt met redeneerin,gen, Alan meet de warme gevoelens van L' i e f d e e n H a a t . Tegen ons worden de gesneuvelden en gedoodean en de jongens uit de loopgraven, opger~oepen . Den klaagzang der puinen doet men in ~ouze o~oren jammeren z~oodanig dat wij' alien Aden koortsangst in de ziel gevo~eld hie ben, De kalme beschouwing en he heldere daglicht der redneerin,g waxen alleen bij machte de kw'ade droomen uiteeh to rafelen . Met wee in de ziel en ingeloge,n ernst zeggen wij tot de reeds gevallen ~of nog strijdeh!de brae~ders : K Wat is, wat was uw dro~ombeeld? Waarom nFfert gij uw+ jeugd en uw leaven? Is het niet your de eer en~ den vrijheid van uw land ? Wi j willen hetzelfde ; dock hot landd is nog niel vrij ozndat de laa ste Duitsche soldaat over den Rhijn trekt . Be,gint dan niet een tweede bedrijf van den ; tramp, dat net Taldey+rand's wo~ord kan samengevat worden « que Dieu me preserve ode mes arms > . Moeten wij' dan Iiiet verho~eden dat \llaanderen zich in de armen an Frankrijk werpe en in de liefdeomhelzingen der Fransche beschaving verstikke? Uw dod l is :ioch wel het onze, niet waar? Ecu echt vrij land met een vrijen vorst . Wij willen geen Elzas-Loiharingen, geen Polen, Been Sleeswij'k-Holstein, geen Ierland wior~den, dock voele~n ons bok' to trotsch om Port ugai of Marokko to zijn . En alto i nlijving van welken aard ook, vo~o~ral de ,~edelij'ke en verslandelijke, velsafschuwen wij ; want itiei alleen ons lichaam, ook ens hart en onze ziel hebben hu!ni vad~erland . Vrienden in Vlaan~derens Westhoek en achte r het front, wanneer wij weer onze hand in u,we heldenh'and kunnen leggen, zullen wij can elkaar de noodige v~erklaringen geven, 107
dan loonen w'ij u dat we tegenoaver de bez'ettende macht meff vrije hand en vrij e ziel stop Ien . -- Van u zijn we biereid lessen in ~dc va~derlandsliefde aan to hooren .
-- G ij' hebt
wat ianider!s yap uw Credit clan wtoorden, redevocringen, couranten-artikels. -- Veel misverstwid wordt op;geheldeiki w'anneer
w'ij,
Vlamingen, weer vrij inlet elkaar to huffs kuniaen
spreken. Zonder zelfverwijt insgelijks gaan wij' tusschen ale puinen onzer plat ebr;ande stede~n. Ge~en sto~nd later zi~ngen zij' het Halleluja der verrijzenis omdat wij
p+o~gen one taal to
redden, welke sesdert tient,allen jaren, ten gevolge Van het nederdruppelen an Fransch' verfr'anschenci oniderwijs, Lan net verbrokkelen is en met allerlei onkruid overgro~eid ligt. Dc h a at is teigen ons opgerezen : grijnzend, schreeuWe~nd . Haat tegen den vijand is een verklaarbaar, natuurlijk gevoel . Magyar het stnookt met de wij'sheid niet, r och met - d'e christelijke leer, noch met de a 1 g e m e e n e belaugen der menschheid, waarvan die verschillende deelen elkaauder op alle gebied veer noodig hebben als de oorlog
die toch,
peen abnormale tae+staind is -- ten einde loopt. Gaul niet veel verzet tegen die Vlaamsche Hoogeschootl uit van den h aat in zij n mi nrs t to prij z~en vorm ? I s m e~nig bekam,per niet meer a n t i- Duitsch dan p r o- Vlaamsch of p r o Belgisch'! Van ~dergelijken haat, die op sommi,ge uitingen der Vlaam, sche beweaging gekleefd hee'f t, z'uiverde doze~ zich mieer am meer. Tot hiertoe kwam voor onze taal steeds 'hat gevaaar vane F r a n s c h e zijde . Die Fra_nsche taal moest, trot redding der Nederlandsche, uit plaatsen ;, welke haar niet toekw!amen, geweerd warden. Dloch minder am minder is de strijd g .ericht tegen de taal z e 1 v e of het v o 1 k dat ze spreekt . Meetr nom meer weird ze t i -Fransch ~ .
108
p re~V 1 a a m s c h », in stede van a n, -
;.n der leelijksle woorden in do ta~al der~ inensch fl, omdat zij .~ene aller•l eelijkste zaak uitdrukt, is « verraad llet woord Verra , der> wekt al Ujd het beelrd op, inn spokenden gl~oed van de Loortsen, van hei ens shat van tud~~s, die zijn iv1eester leverde met cen zo n en nom t ;ge-
dQrL
ri nkci d .ei' ziivel iin,gen . Gok in den geese' ligen walg, welken di' \c~ooId \erwekt, poogt in en de hoo!gesc .hoo1 ~e sd i~en. Lalen \vij dit verwijl ins ;geliji s in de ooge,n zien. Zijn
professors en stude~nten aan de Gentsche Hoage-
sChol sch ulthg ~ an : lisri eji ;e gen , l en Staat, aan ve .Taa~d? » Nopens ~dc b~epalin,g van wetiem teen de veiligheid van dean Staat en very as1, ko~nt sic s t e 11 i g e D u i t s c h e we tg e , • i n g in ons land in )]icing met het n a t i on a a 1 y e voel . 123 van t Dc Bel,gische wetten op dit sulk zijn, . rrt, 133 het Weihoek vin Straft e`ht van 1867, wa .irvan enkele inen vervangen werde~n b'ij de wet van 1 Au,ustus getroki c 1'914, verde° eenige . b~epllin en slit filet Zilflair Strafwet oak . He t? e s 1 u i t v a n 19' N o v e m b' e r 1914 (Veriord eni ngsblod nr 17, 1 flccembe .° 1'914) hepaalt dat D~ u, i t s c ;h 1 a nod, 0 o s t e n r ij k- H ~o n g a r ij e e n T u r k ij' e n.iet, met het o+og op die wetten, voor vreemde en vij indelijke rnachte~n gthouden word err . Wij zullen hei woor~d < v e r r a a d » ontleden, enkel rekening hou~dend lnet
r le
B e l g i s c h e W e t g e v i n g, de eani-
ge welke voor hei ;eweten geldt, `'e r r a a d is me~dewerking met ten v1 and van het vaderland t ~e g e n ode beg angen van het land . llet eerste geval, lret gewichtigs"e . is het dragen van wapens tegen zij i land . Andere artike,en vcorzien het samcnshannen net dean hot vervijand, hei in zijne macht bre~ngen van s eden, , raden van, geheimen, het m ededeelen van inlichtingdn ; alle gevallen welke net Hoogeschoolzaak nets gemeens hcbben . 1 09
Arlikel I15 geeft de volgende gevallen van schuld aan « Hij die ,aan den vijand understand van krijgslieden, manschappen, geld . levensmiddelen, wapenen of krijgsvooaraad versch aft, Hij die hen den voortgang hunne • wapens op heat gron'dge bied van het Konink'rijk of tegen de Belgische land- of zeemacht in de hand werk't door~ de geirouwheid der officieren, soldaten, matriozen of andere burgers jegens dean Koining en (3n Staat tot wankelen to brengen . welnu . . wij dagen al de las~eraars en verdachtmakers uit en zeggen hun wijst ons het skffelijk bestanddee'l van ons verr~aad aan . Gij zijt de heschuldigers an hebt Aden b~ew'ijslast . wijst ,aan : cle manschapp~en, die Wij naar den `rijand brengen of aan het vaderlandsch lager onttrekken. WVaar zij n de goudstukken, welke wij aan de Duitsch~e Rijksbank bezorgen ; de levensmid ilelen welke wij t'o~ez!e~nden ; de wapenen of de krijgsvoorraad, welke `zij fabriceaeren? Wat werken voeren w'ij uit your den vii and? Van welke officieren, sioldaten, m~atrOzen o!f burgers heboen wij de trouw jegens R~onin,g of Staat tot wankalen gebr~acht? Bez'orgt ions Stukke'n, wij z'ijn het niet, die den mooed onzer Vlaamsche sotktatein ontzenuwen, door hun your to houden dat zij' strijden your de Latij nsche heschaving, of dat, na den oorlog, men hunnen; cooed peloonen ~~zal door hunne taal to onderidrukken. Is he t verraad en Bemis a an eigen,w!aarde to verkiaretn dat men slechts toetreedt tot hat hesluit der vervlaamsching Omdat men « overtuigd is dat het in nie'ts tegenstrijdig is met de militaire diplomatic of iedelijke b~ langen van hat Ko~ ninkrij k Beigie >> ; dat men het grondbeginsal much heat recht der b~ez~etting goe~dkeurt, dioch enkel even sto~ffelijk feit erkent? > Dat sluit insgelijks de goedkeuring uit van de gev~lgen er van en van al hot gruwelijke en afschuw~elijke, hat schade110
lijke en smartelijke dat erdoor aver pans laud is gekomen . Onzc toetredin,g geldt dit besluit alleen, nets anlders . Drat is ~duidelijk . 'Allen geschiedt, zoioals ~n ode rechtspleging gez'egd worldt, « onder alle voorbehoud en zonder eenige nadeielige be- . kentenis >> . Erg wij zijn, naar de bewoordingen van heat Vert~aog van den Hoo,geschoiolbond, « bereid tot verantwo+or' 'ng tegeanover o n s Volk, o n s Land en o n z e n Vorst > . Het duidelijk'st kan men de opwerpiug aldus uitdru'kken l( Gij, Vlamingen, client de politieke bred+oelin,gen van den vijand aangaande Belgie, tegen de be'doelingen van het Belgisch geza.g ten teen de belaugen van Bel,gie », (( Tweedracht in het Tand to zaaien, Belgie to verzwakken > is steeds het o~ogmerk van den biezeiter gewee~st, zeggen Bonze tegenstanders, dock die ~opwerping heft niet meer . 7_,ij is het oude ijzer uit bet wapenmagaz'ijn tegen de Vlaamshce Beweging . Drat is het oude verwijt dat, van haar ontst,aan, of de Vlaamsche Beweging to hooren kreeg . En inderdaad zij was een reactie van tile v'erscheRlenheid, uit historie, .aa1 en aard gesproten, tegen de kunstmatige, opgedmngen eonmaking waarvan Rogier dnoomde, 1k gin veeleer, en maak dit op uit eene~ van den Kanse+tier's re~d.evoeringen, ~dat het de be+do+eling der Duitschers in Belgie is een dam op to werpen tegen de verfransching en et' voer to zor,gen dat het land echt onzij+dig z'ou zijn 'nie~t alleen in n1ilitair maar obk in zedelijk opzicht. Kunne1n w'ij olns daarmede vere~eni,gen?
wet dat is het
oude programma der
Vlaamsc,he Beweging, J . F, willems schreef reeds in de eerste jaren onzer bewe,ging Onze nationaliteit, Bonze gnootstie vaderlandsche deu,gct b+estaat wellicht daarin +dat wij geene Fi •~anschen will~n rorden -> . Guide Gezelle dichtte
111
Mt~chte mij dat nieuws geheuren dat ik za,ge 'wel en wis Vlanderen 't Walsehe wanibuxs scheuren ~da'arin 't nu vernepen is, Weerde God hem 't eeuwen~aude dodskteed, Werde 't vrii daarvan, Vlanderen herleven zoude 't hert van uwen ~dicht~er dan, ~} I)ichtte Rodenbach niet dal ~t het Vlaanderens noodlot is door de eeuwenousle tijiden het Zuiden als den kariketr vain zij n weten to bestrij dcn » . Onder den invloed der jongste gebeurtenissen is daar wet b'ij,g~ekolnen :
« Onze nalionaliteit besluit tevens dat wij gee-
rranschen . . . dock gook geen Duitsc lers willen wiotrden D :aarover zijn wij het alien, yens, van Vlaamsche Post tot ne
Vrij Belgie, ~cinch het ee_rs to deel van ilen ; vil is gebileve~n en, Belgie kan enkel zijne historische cooping Nijven vervullen, door tussc,h~en Oust en west zich z~eif to zij en, wait do binnenlan~dsc,he politiek, b~etreft door « do gelijke eerbi~Ithging van de rechten en betrachtin,gen van de b~eide deelen ~~an hot Belgische yolk 't Is honing Alberts voord . Dit is de les die ons geleerdd w aidt door Wesi-Roosebekq en Hasselt, door Luik en Dixmuide ; door Groeningerbeek oil IJz~erstroom. Dat wij aldus zekere Betgischc gezaghebbenden tegenwerken, loochen!en wij niet doch his t~orisch is oak onze Vlaamsche bewe,gin,g eon tegenwerking va!n \Tlaamsch volksrechl te,gen anti-Vlaamsche macht, in haren strij'd meeren,leels gesteund door hot buitenland . In~diein hot ezag in ons land Vla,amsc,h geweesl was, zou gee~ne Vlaamsehe beweging niooIdig geweest zijn . Be wetten op hot Vla :anisch in rechtsz~ ken zijn nieIf ontstaan ult het initiaiief tier rechlerliike amblen ;aren, noch de wetten op bestuurszaken in mini terieele kanboren, dock
112
rveeleer egen hun dank . De wt van 1883 stuitte op den onwil van prefecten en bestuurders . De gelijkheidSwet is asangenotmen geweest in \vetf'wi1 van de Hoven van beroep en het Hof van varbreking, en thgen de verv1aamsching der Getsche Hosogescho1 had or dat ooit van cen Duitsche inval spraak was, de me,erderheid der hoog1eer ;aren zich uitgesproken. Kioncien wij flu, indien geene Duitsche bezetting in Belgie bestaan had, rekrien op de med ewerking der Regeering? Deze was verdeeld en eene verkiaring door Minister die Broqueville g edaai. as zoo n duidelijk dat zij tot die tegenstrijdigste eik1aringen aai1eiding gaf. Jets hebben wij en het is be1angrjk : den voor ions gunstigen uitslag der stemming in dc afdeeliugen . Men heiGht gewooal_ liji geen beslissend belang aan drge1ijke stemmingen, en houdi ze slechts voote verloopig, doch, zij hebben dit voordeal dat ze vruijer ontstaan, yr ij e r geschiedei, terwuiji bijc de eindstemmingei heel di1Wiju1s, onder den invtoed van mlnisterieele druk1dng, menig volksvertegenwoordiger aan bet twij [elan gaat . Wit bftj kien terugkeer des Konings en der degeering deze doen zullen, wordt door die dngeluksproietemn elke herherg houdt er ten minste eeti paar op na - met zekdr heid voorspeld : straffen, afschaien, nietig varku1aren . 1k flu betwijuiel of wel eene heslissing genoinen \vrdt yoor later ; Wj hebben hat recht om to hopen, dat `de 1(iiing en zijne Regeering zich zullen houden - wav hat verleden lifer
theft - aan hat Verdrag van den Haag (Die geheele houding van Belgie in dozen oorlog is immers gesteund p den versctiuldigden eerbieid vor heat gegeven woorid) eii flat zij, wiat de toekdmst aangaat, de omstandjghedetn zullen afwachtein , 1k hadde lievefr dat Koning en Regeering huiteo hat debut ouden gehouden worden . Wij noch zij kunnen er Uj[ winnen . Eenige buitens1ands verblijvencle Belgische penlakcicn bewizen slechUe dietnsten aan onze ministers . Wij stelden ens 0.-Ill-s
113
altijd hun terugkeer voor als inoet'ende geschiedeii onder het gejuich der menigte, in bev1agde teden, . doortrild van belfortgeklingel en davereiide onder zegeklokgeboins, als bij de blijdc irikomsten van weleer, waarin de v:orsten aan hunne onderdanen keuren en vrijheden verleenden en bel?odfden op hunnte klachten to letten en recht vioor hen to preken . Door dc biedoelde peniielthechten wordt de tarugkeer ons geschilderd alsof hij sterk gelljken zou op den intocht van Alva to Brussel, en gevolgd moet wrden door de instelling van << peen raacl van bl roerten . Zij wekken vfees dat de 1aatste kogels met zullen ershotea zijn naar den aftrekkenden vij and, maar dat er nog eenige twaalftallen zullen overblijven v1oor het hart, vor de 'zie1 en voor iiet hoold van V1aanderen . wij zeggen met vertrouwen : << Laat Kornng en Regeering t en Id i euenden tijde , handelen raar reeht en omstandig heden, met het og op wiat zij cor hel hell ax itis land houiden.>> wij handen ii u naar ons retht en naar de omstandigheden, insgelijks overeenkomstig hetgeen wij ons recht en omen plicht oorIee1en . God geve dial z iJ bekiiactigen at w ii deden eat 1at met zijne - handen, die drgetn het zWaard der gerechtigheid, onze wettige Vorst eerstdags de Be1ische viag uitsteken zal aan den gevel nzer Vlaamsche Hoogeschool . Dar zal hij ten hate van Vlathderen voltoolen at hij begoi dooi het alleggen van ziji Vlaamschen eed, n wat hit one lieu verhopen door hot opwekken van de herinnering aan den Guldeasporenslag . Dit Ian en zal liij enkel doe wanneier onze Hoogeschool bijval vindt en degelijk is en vanneer, overeenkornstig den wensch 'der Oud-Hoogstuidentenbi nden, <de vrijheid van het word geeerbiedigd wrdt, narn' den zin der Belgisehe Gronid-. wet, wanneer vor eenieder biijkt dat die Hogescboo1 gee Duitsch oorlogstuig nicch propagaidakamp, maar eene de114
gelijke Belgische inrichting is . En zoo wo~r dt het wel betracht . Geene gehor~en Duitsche htoogleeraren werdc+n d' or den Gouverneur-Genera,al b~enoeind. Op leervakken, pro~gramlna .'s, enz,, wordt stipt de BELGISCHE wet inachtger~omen . Op ho~og1eeFaren en s t u d e n t e n berust de plicht echte wetenschap to beoesene a, en dit gaat llataurlijk melt geene e~enzij digheid gepa,ard : Geene ~~nkele cultuur kan noch mag uit eerie Ho~ogeschool gesloten wor'den en daartoe hestaat geen plan . Onvermijdelij'k was de b~enoemin,g van N e d e i' 1 a n d s c h e hoogleeraren, even als, bij de oprichting der Gentsche Hooge= school, gook vreemde leerkrachten aan ;gesprok~en werden, Vele Vlaamsche leerkrachten missen wij tot ons spijt . L'aten wijj toch kunnen rekenen pop al ooze vooraanstaande jongelingen als studenten, dan verricht die Hoogeschool to Gent het werk van «Den eikel ii ~der ~ arde onzichtbare hiolen~ > . Dat in deze ernstige tijden, ernstig ~estudeerd worde . Do verkregen wetenschap is, zii toch, door niemand le vernietigen . Luid gebommel past thans minder, en J a n H o~ 1 d e r moet J 'a n B 1 ~o k k e r worden, . Ook tegen ails onvoorzichtige nitlatingen worde gewaakt . Beperkt ode Duitsche bezetting hare Iusschenkomst tot hot strong noodi,ge en wordt er degelijk aan de haogesch~ool gearheld, dan best'aat de hoop dat, na e~eriige m'aanden, slechts bier en + aar nog in eon ee~nzaam poeltje een kikvorsch wat faster kwaakt, maar wij weten alien dat de on nooit heft gelaten op tie staan . . . ~amdat per puiten zijn . Studenten, under u zijn er die aarz~elen en bevreesd zijn ; zij vinden id~e daad z~oa gew'aagd . Ja ik ontken bet niet . Er is veel tegenstand . De openbare mooning wbrrdt tegen ns opgeruid, wellic'ht under meer, door dezellide menschen die vnoege r naar de meetingen voor do vervlaamschin {g der Gentsche Koogeschbol drunken werklieden of d tigers van stinkbbmmen zonden of 115
a a p1akhiljetten aanioegen in naam van gas Eh'ofbazen n mod isten . Doch, moestt men 1e schreeuwers ondervragen, dan zouden hurnm volkomen onwetendheid en hen verkbeiid hegrijpen der zaak h1ijken, ofwc :1 zou het duidelijk zijn dat die menschen, ten gevolge van liot-neurose-gegrueiden haat tijdelijk onmachtig zijn trot redeneeren . Met hen die to goeder tmuw zijri re deneeretn wij graag, dock dc meeste t€genstanders praten cc rnaar liever los over been . De openbare meening is inachtig, cinch nok gewoonlijk onberedeneerd en zeer veranderlijk . 's Zonidags jub2lt zij < Hosanah )> en den Vrijdag daarna Kruisig hemp >, nu < La1e Brutus ! >> en na enkeIe stonden << Heil Marcus Aonius ! > heden bieidt zij de giiavenkroon valor Artevetde, inorgen vermoordt zij hem net den dolk. Hoei zij ontstaat en verandert, en wat haar leidt, ontleedda Ibsen in E a n v a 1 ks v ij a n d en hij tonde this gook hoe duizeinde, liereid B r ai n d naar de bergtoppen to io1gei, heen1otnpen omdat zij kans zen op eein gunstige haringvangst . - Van hem zijn veizen als de volgende : << 't Is de wil hier ,die hat do€n moet - Willeu dodt of kan bevrijden, Willeu, gansch > << Ean nan is 'oor zijne tank gemiaakt, ,ijn doal moat hem hat Paradijs zijn .)> De tegenstand is reusachtig . Een reden om to '4jken? . . . Het kan ok even reader zij nr alien die z o u d e n willen am werkelijk to willen, nbor alien die h a 1 f wilier cm g a h e a 1 to willen. De Vliaamsche Hoogesch'ool zion thans zielf gIanzeud gelukken, iidien alien die in hen hart haar welgelukken wensthen, Wok nit a r lij k handelden ve1Meenstemmig hum Inn er1ijken wensch. Een treurige biadzijde in hiet Evage1ie is dc geschiddelnis van den r ij k en j o n gel in g die lot Christus kwam oni hem lie yolgen dock iia hat eriemen vr kliem strenge eschen IiedroeId henengirig . . . omdat hij' vete bezittingemn laid . 116
Wat zal de zielstoestand zijn van hen, die doors hu!nne han, delingen tot het sla;ge~n der H'oo~geschool hebbende kulnnen bijdaigen, achterbleven enn daar'do~or eene mo~gelijke gJdeeitelijke mislukking veroorza,akten? W~at zij n de nadeelen, eener mfslukking ? Overweegt edit alles aandachtig . Is heat geen vroom droombeeld to de~nken dat, om de Vlamingen, die van tie z~ooge~z'egd Dnitsche Hoogescho~ol niet wilden, tae belocnen, de Rege~tring e'delmoedi 4g zal schenke+n wat zij vragen? Is het voor haar njet gemakkelijker to handhave~n wat bestaat ~d an op tie richten wat niet b+estaat. Zal de tegenstandi minder groot'z'ijn later dan nu? :dal mien na den vrede niet euvel opnemen ~dat de Vlamngie,n de faststemming zullen komefn storm door hunne eischen, die men steeds ontij~dig vfoncd, viidt en vinden zal? Zullen zij zich dan niet moeten tevreden stellen meit eene kreupele opl~ossing? Zal men, evenals nu, hun mofld niet willen st~onpen met allerlei machtspreuken ? De Hoogeschool nu is de vogel in do hand . Zult gij ze laten oniglippen met de hoop op een mo~oieren vogel in de, lucht . Za,g mien oao,it eene zaak vorde yen waarvoor nie mand jets offerde yen waagde, waarvoor theman, t ~durfde ingaan tegen tijdelijk-,he ;ersche,nde m~eningen, niemand dens voor uitzinnig geschol~den werd ? W~ordt er ~ooit veel verricht door menschen; lie, a1vorens jets tie ondernemen, vol ~k o m e n zekerheid aangaande Idctn uitslag willen? Z~ouden de hranchimonteezen gehandel!d hebb+en,, zouden de ~omwentelaars in 1830 begonnen z'ijn?
` nar zou
het menschdoin staan indien er niei altijd voortvar~eiide durvers gelee,f d hadden? Slaagt bet stark gelo~of er niet in ine~nigmaal
bergen to ve-zetten >- en vat onmogelijk ge~arli~ wierd to ver`vcze,ntlijken? Kt
117
Door Kat'hlalieke studenten wend herhaaldelijk de vraag gestel~d : « Kunne~t wij naar de onzij'dige Hooigeschiool galan? Gewetenszakien zijin hooidz~akelijk inidividueel en verander' lij'k uaaj• de vakk~en (b, v . wij s$geerte en b'eschrij'vetade~ meetkunde), Loch kan men Teenage beginselen stellen . Naar de Katholieke s t 'e 11 i n g is ONZIJDIG ~o&erwijs o de •a 1 g e m e e n h e i d d e r v a kk e n, wann~eer men in de kern der z :a'ken d'oordringt ye n ode laatste ooorzialken doorgroflde~i Ml, onm~ogelijk en mo'geu o de Kathlolieken risen anti-katholiak on~derwij s volgen. Doch practisch wordt om allerernstigste redenen ale reset niet tot in uiterste gevolge~n d~orgevoerd . Een ernstige reden - de ernsfigste welko thans d~enkI aar is - is wel hierin gelegen tat voor hlet oogenbhk' het vrijl onderwijs aan ale Leuvensche Hoogeschool diet verstrekt worth . Onbetwistbaar is hef ~dat onzijdig onderwijs er nu toch niet sl11chter om worth omdat het door het Nederlar dsch, Tdan door het Fransch worth gegeven . De regelen diena angaande wor~den niet verscherpt . Alle regeerin;gen zon;der onderscheid hebbe'n ode ion ijdige hoogescho1en, gehan,~dha'afd, uitge1r~eid, verbeter!d . Ik ken geen Katholidken die om principieele redthen een, leeraarsambt aan middelbaar of hiooger Staatstond'erwijs wieigerden m,a~ar zees vele Kath~olie'ken die hun none naar de Staatshoogescholen z~ond~en om redenen van pouter-pers~ooinlijken aard . Katholieke ge ootschap~pen aan de Staatsho~ogescholen en ja, w'at meer is, zelfs aan d~ Brusselsche, genoton zedelijken yen gel~delijken steun van hoo ;gsta~alnde Katholieke overheidsperslonen. Uitstekende wijsgeeren als Proof. Beys'elnS en de Groot doc+eeren alan Nederlanldsche S Vtaatshoogescholeh en de Katholieke eestelijkhei~d v~erkt, o~de~r zekere voarw!aarden, mode aan bet midd ;elblaar staatsoi c erwijs, In laatsien aanleg echter blijft de vraag intividueel . Doch ter geruststelling words gezegd tat ten b~ehoeve~ van Katho118
lieke V1aamsche Studenten genoiotschappen when worden opgericht ter beoefening van de Soolastieke *Vijsbegelerte war men de leerboek'en van PROF . BE.YSENS, KARDINAALI MERCIER, en alle andere welke noodig mo~ch~en of nuttig hlijken, tot hunne beschikking hoo~pt to s~ellen . De verholl~ding der Kath~olieken to het nnzIj~dig onderwijs weed vroeger reeds uitvoerig besproken, o, a . door Volksv-ertegenw~or~diger Van de Perre in zijn uitstekend vlugschrif t Waarom vragen w~ij Katholiekeni ode vervlaamsching der Gentsche Ho~ogeschool ? in 19'12 verschenen, en dat destijids door den Kathalieken Vla amsc ;hen Landsb~o~nd op groote schaai verspreid wend . N og eene byes chio owing neme m eni gen twij f el weg : Gij die geen vo~ors tender zij t van onz'ij dig onderw'ij s en die de H~oogesehool le Leuven met al uwe krachten bevorderen, wilt, wat verkiest gij : Twee Sta~atshoogeschoilen - eenle Vlaam'sche to Gent, eene Fransche to Luik, ofwel drie Staalshooge'scho1en eene Fransche en eene Vlaamscbe te' Geni, of eene Fransche to Gent, eene Vlaamsche to Antwerp~en en eene derde to Luik? Vindt gij die opl!ossing gunstiger? Wenscht gij, ja din neen, de inrichting van z!ooveel inogelijk Nederlandsehe leergangen to Leuven? Denkt gijj dan niet dat de verv1a'amsching eener Staatshoageschool een ' 11inke spoorsiag in ~dien zin zal zijn? Brengen de door mij uiteengez~ette b~esehouwingeh geen iicht in de zaak, dean raadplege men b~voegde lieden, did in elk a,fzonderlijk eval beslissen . Die beginselen ,gelden oak « rn u t'a t i s m u t'a n d i s >, wet betreft de betrekk ingen; der vrijzinnige ,Viaamschgezinden tot de vrijzinni,ge Hoiogesch!aal to Brusse~l, **~ 1k sluit met een op~roeping tot de VlaamsGbgezinde gezinshoofden of tot de ouders van Vlaamschgezinden . Gij, Vlaamschgezinde .uisvaders, h~erinnert u ciwe jeugd, 119
overweeigt wat ,gij ziou~dt verlangd en gewlld hebben toen gij in do Studentenb~eweigir g w'aart . Herinnert gij u nog, hoe w'ij 'op~ onze klaswerkeii ode spreuk stelden : « Alles voor Vlaanider~en : Vlaanideren voo~r Christus ! >, En bleef zij oak niet ge+drukt in uwe ziel ? Herinnert gij u nog wat gij voeldet btj hot hoor!en van Vlaamsch,gezin+de sluk'ken, ais van. R`odenbach < Zij' lachten > met +de verzen Vla,anderen is mijn ziel, mijn leven, Ret Joel van mijln s'freven,~ Mij n leven vaor Vlaan:der+en en Vlaanderen w or God . 0 mocht ik dat winnende sneven . bij het hoor~en galmen ioar de eerste m,aal van voet
(( Die Blauw-
?
Hoe dikwijls hebt gij niet geschr~etieuwd, tot heesch wardens toe •
« Wij eischen een~e Vl.aamsche Hoogesch+ool ! >> 2 w+at al
meetings wo~ondet gij ni~et bij En nu kom;t uw z+oon tot u meet ini
z~ijm
z~ie~l dezeilfde gevoe-
lens als ~diegene welke u in uwe jeugd beziolden . Hij cook las « De U e u w van V1 a and ~eren >>,
(( D e
Boerenkrij'g», >, die «V~erhan~de~lingen en Voord r a c h t e n >>, zoo vonkelend van heiligen ghaed, van van Cauwelaert, of de flaet's yen Mieert's bo~eken of vlugschrifte ,, zoo stevig van zakenkennis . ;Hij is berei~d oni in de eersto geiederor en met het h~oof+d omh+oog to g.a!an, (( spij is faster en verwij t, spijts onthouw en kw~aadwilligheid, en misverstand. > Hij' welt den ernst van, hot uur en dat het nit is m ;et liedjes en gedidhtjes der jeug+d~ >', ma,ar dat « de tijid roep+t lot zwaarder peil yen h+ooger bezigh~eid . » Hij komt tot va~der en im+oeder am toestom+ming. 120
Gij aarzelt . . . en dat is to verstaan . Rest schrikbewind shunt zijne netten om ons alien, gij denkt aan de to~ekomst van uw kind, aan de stof felii ke . . . en gij zij t bienauWd yam( al wat men u wide, Och, als ieder huisvader zich eens door then schrik been, shat, zooals Sie,gfried door
Aden
vnurkring om. Brunhilde, dan
blijf t er voor ode vrees geene reden me er . D~och, iouders, denkt er ok aan dat uw noon niet alleien rekent op eente st+offelijke toekomst, maar oook op een ze~delijke .
Bre~ekt z'ijne wils'kracht niet yen eerbiedigt zij~n i~de(alen : (( Wat ware zonder licht heL I ont heelal ? Wat is het leven zon ;der oorbeeld of poe~zis ? 0 eene onwdledig,heid Wa,arin de zielen, kwijnetn, en verdord, >>
Wat wenscht ,gij dat uw zoon words : Even windhaan, eon politicos (( van den n'atten vinger >>, een knecht, die tots levensleus de spreuk uit Lucife{° neemt !( Een wakker dienaar vlielgt op 't wenken vai, zijn host >> en die voor e~enig ideiaa he~eft !( ~da!gelij ks >> of wekelij ks ofm!aandel ij ks z~o~oveel iniogelij k to trekken, en zoo weinig mogelijh to `verken, oiwel cen die in het levee ve~rla~ngt naar Sallustius' regel (( sere hra stare ceteris animalibus 1
uit to steken boven de redel~ooz~ dieren, die funk zijn we,g baant voor hem en z'ijn yolk. Dan' zult ;gij, indien gij in de zedelij'ke kracht van uw zoon b~etrouwen >
,
moogt, hem n u laten gaan en later er voor zorg!en
.at gook
s t o f f e l ij k hem geen na~deel zoo geschieden . Dit hangt Loch wel eenigermate of van elk under ; van elk under o~ns . Of zijn wij dan Loch volkomen beresid urn urns to laten wurgen ? *** Eerlan,g wordt de H~oogesch~ of geopen;d. De oct!obermist hangt em ons en weegi op onze zielen, l)~och 121
octobermaiand is Zaaimaand, en wij werpen het zaad van Vlaandere'ns toe omst. Winterstorm'en z.ullern nom ions h~eengieren, konde en rejgen, ons omprangen . Doch in ,den, m~o~e~dergrond z~et het ziaaad zija ie werkin
vbort,
stervend beef t het . . . Het priemt in de lento en in glenn zomer
122
gout
het by als cane zieg~zee.
KATHOLIEK ACTIVISTISCI-I VERWEERSCHRIFT
EERSTE IIOOFDSTUK
Inleiding . Het activisme, het ooriogs'kind 'der Vl!aamsche Bewhg n , uit Aden mood der tijlden gel* ren, wrordt door het g(ezg in Ions land to vondeling gele;gd vrao~r 'alle huilend`e MoIven vain het schreeuwerigste patri~otism',e ; volor hen die zic~h n est kunnen verzoenen met het ,,d1enkbieeId ~dat even ni~euwie w~ereld r jest uit de puinen ider b~u~de . 'Havere yen Mlechelen vemoorde(elen ins, verscherpen het We~tbloek van Str~afr~echt, wijzen ions op de tien-geb+o~den . Menig,een
erl,a gt reeds nalar he~t oo~genbiik,
walarop hij' het grauw tcgen ions uitzendt en likkebfaardt bij de gedachte dat de rechtb~anken van Bel,gje ons ; tot dwangarbeid veroor~deelen, (de sol~daren van Bel'gie cons' te~g;en iden muur stellen Iof a!an den (gaig ~opknlohpel . Wer,den aan Verriesti, den ziachten, iden g~oederi ierenen, ,g!eteine twiaalf ko!gels geg;ufnid ? Wia't m!oet idit activisme gev~aarlijk en geiducht ziju, ~dat nlle mnchten van hemel en a'arde bez'Mor^en w+oriden nom h~et to smiachten . Ons, die seidert meer ~dan twintig j aren in den sit ijd stun, iontroert di t rumk er niet meer : Wij) zijn den slag gewioon en stalan geh~ard . Wij lazen an de verblannin;g; van; J . F . Willem!s en begroetten met R~odenbiach Aden ee .rsten nl!artelaair J . D~ Vs .
wij
hin,gen in onze s+tul teer'ka ner de b~e~eltenis op vlan den
Eerw . Heer Feskens, k nz'en biannreling . Wij b leefclen dem strijd nom 1de bisls~choppelij'ke bnderrichtingen,
yam het wets-
v~aor:stel Cioremia'ns. De tegenstand is zlao ouid Dais Bonze heweging valve, uc ;argumenten echter wbrden nalar tijd en stood op~gefrischt . Vrraeger bekampte men ions ~a . v a n 0 n ~d e r w ijs ,
.. in naani van de V r iji h e i ~d
!de eil;aas zb~o misb'uikte trot verassche12
pketsering
an Bonze taal en vermuilezeling, van ions volk ; --
in naaam van de r e e h l e n d' e r h u i s v a cit e r s, al iniskent men v~olkomen ode verlangens der Vla'amsch,g'ezinde gezinshoooIdens - in nalam' vtan de algemeen-menschelij ke bieS c,h a v i n g, vereischende - nlaar het heette - het gebruik eener were1dtaial : « Tout Beige est h~omme av'L1nt d'etre Beige, et les interets superieurs de la civilisation priment ceux id'un people » ~nthiel'den wij uit de bisschoppelijke onderrichtingen van 1'906 . Nu heeft men uit ide nanden onzer strijdende jongens de verh;akkelde, bebloede en b~eslijkte B'e~lgis'che vl'ag genom~en en z valait ze Fot oogenverblinding . Levend'en en gesneuvelden wbr~den tegen ions ten w'raakgerichte ep,g'eroepen . De klachten der mloeders, d'e zucht1en der stervenden, heat huilen van de winden door de puinen onzer steden vermengeq ; zich met ode vlioek- en wr :alakkreten van Aden dolsten hia'atr, nom de stem to sm~oren, van die eenl,ge duizendtallean, did in dezt~pn nacht der t'ij~den 'angstig naar den hemel opzien, of zij daar geen engelen zien versch'ijnen, ions bo~dschappend'e~ dlat Vlaanderens kerstdagzon 'de kimrnen kleurt . Diep-ernstig z'ijn de beschuldigingen en vereorldeelingen~ tegen ens, die ;geene ,gelegenheid hadden tot voldaend'e verweer,, uitgebracht - diep-ernstig omdat zij ons treffen in het dierb~a~arst dat wij bezitten : pans geweten, onz~e vrij'heid, onze eer ; - Idiep-ernsti,g, omldat z!ij' kionlen vlan Gods plaatsbeklee~ ders yap Ialarde, ~omidtat yonder die veroorde(elingen staan de namen ~der thans in Belgie meeSt vereerde pers~onen . En; Loch, ak pans hart er hij', moeten, wijl den al btoedt menigmlaal strij d opnem'en, in naiam van ons eeuwig Vlaanderen, nor het recht, zlo~o~als Israel tegen den E ngel wlorstelde. Zoo stalan wij dan in braze scham'ele onbeholpenheid tegenLover de yacht, met ions beperkt vers'tan~d' voior de grootste wereldvragen en under Aden uit, esplannen hemelbiolog win het +onheken~de, met one zv akke ~arm~en voor eene Atlas-vracht, met omen :aarzelenden wil vcor eerie reuzentaak . 1 26
Wij zijn maar mel schen « engelsheit en diersheit scam > ; meedelooshei+d bevangt on, sl :apheid verlam`l ,omen [red ; verleiding lioert fangs ode 'bran . Eigenliefde, eer- en baatzucht hestrij~den ions in onze ziel en +da~arbuiten . Wij wandelen niet ziooals de apiosfelen in het spoor van Aden waarheid-zaaienden en wonder~en-verrichtenden Christus . Zoo tegen hen alt Farizeersmbnd z+oovele ver wijtingen +op ;gingen kunne'n wij ons die ook laten velgevallen ; en war eenigen yonder hen, in de dagen hunner onvolmnakt= held, meer +dachten !aan de plaats, w'elk'e zij in 's meesters rijk zouden bekleeden, dap loan dit rijk zelve, vex vvio~ndere) et niemand that e+ok flaminga .nten die volkomenheid der liefSde welke zic'h zelf vergeet - niet bezitten ziooals Paulus en de Navolgin,g, die schilderen . Wij lo~ochenen niet de splinters, noch zelt`s de balken in Bonze 'oogen. - Wij vielen menigmalal fangs de baan . Z 1elfs de rechtvalardige kan dit niet ont,g;aan . wij' zijn Ido+olalarids, en geen wonder : de o+ude leidraaidi is aan enze handen ontglipt in ids nieuwe catacam,b~ein, een (dikke newel hangt over het bard . Wie nooit dwaal~de w(erpe +ons den steep toe . Het activisme is geen doopsel ~dat Bonze erfzonden delgt, geen Pinkstergeest die vlamrnentongt bioven onze lobfden, geed sacrament dat genade instort . De activisten vormen geene kerk met een, onfeilblaren I aus en een waste eenheid ; +onzie s'ttrevingen kunnen wij niet h'erleiden tot een ap~ostolisch Symbjolum . Een h:andig, gedul+dig schrijver ziou gemakkelijk uit t 'onze geschriften yen bladen ee+ne Histoire ides Variations >> kunnen samenlez+en. De bontste verscheidenheid van karakters, sekt+en, richtingen wemelt yonder ions Er zljn beeldsbormers', bosch- en watergeuz'en, Egmonts en Zwijgers ; rddenala'rs met vuur, en z~oetgevooisde lighters, terr(oristen en girondijtien, C+ar usii en Wate's, stokers en remmers, zonen van Jordlaens en telgen vane Memlinc, h+eidenen 12 7
en, mystieker:s,
stralatschreeuwers
blioe~drij'ken e n gallijiders,
en
stuff Ii'ecel-kluizenaatars,
jeugdi1ge onbez+onnenen,
ezw{alletn
van j~on,gen overinoei, en grij~z'e, s''c'ep'tische twijfetalaars die de koele gedach to tot spr~ake1oorslheiid s~fem,t, i !yriam's die knielen bij het h~o~oren
an 's meesters sIem en ThOinass~en, die
tiers t mloeten zien voordia ;t zijj geloov~en . Er zijn grodloochen,aars, genieters order hen, hoor
ik uil
den mbnd vann siommige vrlormen . Z tier mlogelij k, ~doch ik w'eet niet of temand order do Iacti isten in ide vrijmetselarij zulken hloogen fang bfe~klleeidlt ;als Goblet id'Alvielia, lid van het Be~gisth ministerie, en; ik leerde uit ide geschiedlenis, drat in de B~el sche ~oinientelin,g eene gnoote rrol wend gespleeld, dat nlamelijk hit Nationaaal C~on,gres, bij zijne opening, wend voorgezete~n
dro!orr iemand
que ses pr~okduc'tions impies et obscenes et ses liaisons vec Buionarotti ~auraient ~du rendre m'eprisabie aux cathOliques >> (1). Drat er in trioebele tijden troeb(el-water-viss;chers pop treden is onver nijldelij k, en dat een zeker getal misschien eve eers~t en vlooral laan eigen vaorrdeel denkt, lief ik reeds bovein veretaian ; doch men zij~ uiterst vo~orzichtig tier men over! iem~anl den staf breekt . Hem, die +da'arom de ziaak in har geheel v'ero,ordeelt, noadig ik uit dot de zittin;gen van ons N~ationaal Congres. Dar hlaort hij rden 1!9' November 18'30 ui t den mon.:1, Tan G r'a a f Vilnin XIV
a
J',avroue lavoir ete stupefait de voir se miontrer ~t
un iorgueuil lde naivete incr~o !able,
nu avec
Cant 'd'ambiti~on,
ad'interet persionnel, tart de flaussete,
taut
Cant 'de devouemleiit
« factice . ~c La soil', la rage des' places a
et~
la
plea
ie de no~Lre glori i e
Devolution >> . (2)
1)
D e 7 p I
Ia
o ie~, S . J. « La Belgique soul Guillaume I,
tuff
Bas » . Bl . 186, 2) 11 u y t t e n s
128
Discussions du Oongres National, I-199 .
(ins ' Pays-
schildert Mbr Seron ode pl~aatskens~jagers i i s : P'lut a Dieu 'iu'elle Insectes nes !de la revloluti+on . n'eut pas Plait ecl~ore tant d'~autres~ been plus nuasiMes et la~ar
CS
qul s'attachent a la repuMique c~omme la chenille aux a~r~< bres, pour les devorer > . (3) Dialar getui,gt Constant d'Hane, minister
an o rhog : Je revendique pour m;oi le wmerite d'av+oir resiste can-
stahnment a une f~oule de s~olliciteurs qui eussent voulul qu,' K
K
+on crea't pour eux des em;ploas et des~ graJesi tandis que less cadres ode 1'+armee etsaient de j a surcharges . (4) In 18'39, Aden 16 M'alart, herinnei t Mr Gendebien nan dfe
errs to iomwentelingslda;gen Pendant les premiers mbis ode 1a revoluiiixan c'est la lign€ idroite que nous suivbns : ial~or~s if n'y ;await personne a flat(( ter, personae a tlomper ; mais llorsque le m'oin~ent~de 1'a cu<( ree est venu, chacun s'est jete en ,avant sans s'+o~ccup;er ode la ligne qu'il suivraxt . C'e ait le gouvernement provi;s,oire qui if
(l distribuait les flaveurs, nous etlons 'donc ides grands hom;(( ones, et crux qui lea v'ei11e
vaient preche a c+or et a cri l t
« necessite ode ceder, qul nous aviaient traites de fous et d'ex
travagants vinrent sollic'iter de
.ouces et Iucraltives pso~si-
ti+ons, et it y en a be~auc~oup m!alheureusement qui tes oat t(
bbtenues >> . (5
~M'enig lender der om'wenteling van 1830 h(e ;eft or van goleefd zioo+als menig nederige ear v~oor stierl' . Dat geene (avionturiers in 'het activis'ten-leiger
lbouden ziln
ware ~onbegrijpelijk . Doch de grens tusschen een nh ionhl1rier en een held is niet gemnkeklij'k ,te'trekken, en onschathaar vice! heelt de beschaving to dlanken a an den stoutm~ae.'digen dunf van hen, die geene gelaren +ontzia~gen en de w ;e~r~el+d iQtrokk~en met hun hart ~alleen gals
3) 4) 3)
girls .
H, u y t't e n . Discuss io n s 'du Oon,gres National, III-333 H u y t't e n s . Discuss orss dii Ccngras National, IV-3S7 Histoire du Traite de Paix de 1$39 II-221 .
D.-III-'!
129
Drat "onze Ieiders vlan God ode wij'sheid, de rechtvaardlgheid nail Siaiom+o niet verkregen, verwbndert ions niet . Of zijn wij dat vlan gal bnze parlem'entsleden gew obn ? Is Vermeylen to streng wa ;ar hij schrijft : ~t Men bederf"t sploedig in ode lucht der Kamers, en een eerlijk hart, wiens oprechtheiid onaantastbialar is, wlordt er m~eesial gekiop~t door de juridististhe g(eslepenheid der partijlui » . (6) Edward Coremlans bekende eens meet zijne Anfwerpsche gaedr!ondhei~d : « W n den, (dbior "de I(arn'er niet v!eael ontwerp'en gestemid ztonider ~dalt men +den tijld gehad of h~et notada,g ge+oo~rdeeM heeft ze to l`elz~en:? » (7) . De Vogue in zij'n « Les mots qui parlent > heeft het parleDentair leven ;geteekenid met fiat 1at er om h!e~en`kuipt en sluipt . waanom toGh die overdrevene s` renghe>id an Bonze p+atriotische puriteinen ten o pzichte v'a'n !alles wtat Vlaamsch is, vermits zij' elders zioio gr'a±ag hunne "ooigen sluilen vo+or a'1 het slijk ida~t kleeft laan alle mensichelijke inrichtingen, ze1rs alan de hoogststaanlde . Walarom zijn ze zOo vreeselijk verontwaardigd tegen sommige wil~de, verkeeride hanidelin,gen mzer G r ~o ~e n i n g iet r vQI to c h t e n , en zyo inschikkelijk olon de vroe~gere p!olitieke J~on,ge w;achten, (die toch wel erger feiten beagingetn ~dan ; eenig~e ~aps'chriften to beschilkleren, en zees dikwijis h'un uiters'tet ;gen+oegen v~on:den in het a 'rlansele ~'van b~e+devaarder's of b!etao~ gees, het uitgooien vlan ruiten, het bieklladden an g;evels, in dolle slemperij en en verkiezin,gsiorgieen . Hb! die eeuwige historie v an splinter en balk, di ;t ,a~anwen+den an twee mlaten en gewic;ht(en, tit over het hoofd zion van de Christelijke lie de, dit belus't zijn pop die ge1*eken zfijner meidemensehen, dit pto~ellenen in Aden a a1 w+elke s~oms nan ode keurigste tafels w'e~ggewlorplen w~ordt! b) Kritiek 7)
13 0
der Vla
sche
beweging.
Door Vermeylen aangeha,ald in zijne Kritiek der Vlaamsche bew ing .
Ook op vblkoinen w'etenseh,appelij ke stevighei~d kunnen vela uitingen van het lactivisme niet b~o~gen . De geschiedenis wordt weleens verwrongen, eenzij1dig voorges'teld . Niet steeds wlo~'id`t een v~oldoend-streng k nderz~oek ingesteld nalar de echth'eid d'er feiten, welke men in bla~den ~of op meetings verko~ndi,g;t. Allicht woi dt de vioorstellin,g al to sterk gekleurd . Mien is~ solms meer uit op het « frapper Jiort > d'an ~op het « Trapper juste », Men d+oet alan t~ impressionis'me », Ia'at zic'h door hegoochelingen verblinden en door vooro+ordeelen leiden . Ik kan het niet ganders dan betreuren dat gewoonlijk teg!en geestelijk en wereldlijk ge~ag uitdrukkingen worden gebezigd, welke alle mat to buiten ,g!aan, en tht men aldus me!ni,gen gO&gezinde voor het ac'tivisme of zij'ne organen onto~egankelij'k malakt . Men valt zoo in hetzelfde euvel als do tegenstander ; men veroordeelt op afshand, men beheerscht zich niet, men handelt ender den kvaden indruk der gramschap, der verontwalaridiging, der verbitterin,g. Het ware to wenschen dat geen activist, in ieder ,gevat ~geen katholiek, het Belgisch epis'cop'aat en z'ij'n doarluchtig h!aoM op oneerlij'ke wijz'e aanranden zou. De sc~herps'te pijlen,, welke wij' er heen schieten, kwet's!en +ons . Laten wij~, k!ath~olieken, noioit vergeten drat onze bissehoppem tech 's Heeren igezlalfden zijn, en da't niets hunne waardigheid delgt . - Op~ de f iguur van Kardinaal Mercier; werpt zijn ij'ver ren tegen ode Vlaamsche eis'chten -- reeds vo6r den oorlog Y- eene z arte schiaduw in Bonze oogen . wij' lk reuren hel Ides to meer 4alar wij als kath~olieken in hem' hewonderen den b~ekatu'per van neo-malthusianisme en alcohalmisbruik, den ijveralar vo~or liturgie en verzedelij king an het v~olk, den' biaanbreker der kathlolieke wij'sbegeeite in Be~gje, den onvermoeibaren prediker van Gods wobrd ; da'ar wij als bewoners van geteisterd Bel,gje met hem m'eldetreur'en over al hat lead dat, als een mode broad- en vuurwiolk, vaor~al bfoven Vla'and1eren drijft, en even vurig gals hij~ de zegepraal vlan wiaarheid en recht verlangen .
Zelfs den iopzichte van onze regecerin;g doer wij nog; blesil het kMade met het geode to laonen en boar iee~l to v~erg{eiven, wij beschikken over geene voidlolende gegevens elm, re~chtvalar-
dig en onpartijdi,g hare handelingen to beoordeelen, lk stel pmij' v~oor dot boar k estanid niet rooskleurig, is . Zij' zitf tochl in hallingsichap en eeL het z'ure brood ider ,gen'a!de . Hare mnmacht trot
en nieft komm,erloo~s' is your hour de Foek'om ;st. Regeerin~gen - even ,als inenschen --dalden mloet ha,ar bitter treffen,,
bedreigen w'anneer zij verschrikt zij'n . wilde zij mlaar luisteren, niet naiar de stem van haar levende vleiers, halve voetenlikkende pers~honiden Aran H~aveiie, L~onlden, Amsterdam of den Halag, doc'h naar hare trouwe, oprech'te vrienden en ra
e-
vers ziooals de iopstellers tan « De Stern uit Belgie » of « Vrij Bel kg'ie », Idan ziouden zij Ide noad'ige #o~pl~ossin,gen vo»~orhereiden en aan geen struis~rogelpolitiek Idben . Zij( regeert ~~an ver zooals Philips kie lie en Jozef de lie dla w~eleer dedem Stet ds is dit uilers't gevala'r1ijk . Of zij: hij' 'dit alles~ zulke booze hedbelingen heeft als siom'migen under ons' haar ten lasts leggen, is nest to bewijz'en en
an eenige mlinisters'niiet td delnken .
Ohk de 'colon vain loesp taken of couarantenartikelS last dikwijls veel te wensdhen over . Hij~ is zoo ~onhlensch', zoa opruiend . A'ziin, j~a zelfs pe rioleuni en vi'tric 1 verbruikt rnen mei heels eaten, hnni,g klaarentegen uiterst weinig ; eon loch bekeIerde D$ominidus' gebeid en Fiianciscus vlan Sales' zachthei(d sneer amdersdenkenden idlan de sfolde~ni~ers v~atn Alva of ~dia dragonders vian Lbidewijk Iden XIVe . Maar in w'eerwxl sian hunne bitsige s'champ~erhei~d iaalden Bonze pers en Bonze s'prekePs n+og n~aoit in ziulke drabbige slooten als ~diegene wlaarin de palitaeke bladen en sahots~chriften voor den Oorlog plioeter(den. Zij' kwetsen nog z~oa dibp niet als
soxnniige geheime pa,mfieften,
dire, en~dier * orwendsel
van
valderi!an~dslietde, den liaagsiten boat aanvuren Ieg;en de actives. ten, en dezen krenken in hunlno err en bedreigjdnn;vin bun besta!an . Onze tegensta,lnuders 's~Ialan or m~a~ar( pop los . Zsander; v~ol-doFen~de 132
studie, z~onder toereikend ~onderzoek vers,preide~n zij de onzinni~gste, de potsierlijkste, ode kwa!aJ ;aardigste g!erucht'en te~gcn ons en onze werken . Verdwenen z'ijn ate lieMe vo~or waariieid, de eerbie~d vigor Aden evenmie'nsch . Dc halal alle~en blijft en h eef t de leugen geb'aard . C ee~n w'3n'der dan d at zij~, die, dg hl, ~dag uit, blootstaan aan 'de h~ilterste aailvallen de ` Oede naar hun h~o+oFd vioelen stij'gen en op liitterhei~d antwoo~rJ en, met hitlerhei~d . Zij zijti toch rna~ar mensehen met z,enuwen en, hl'oed . Zij lijiden in hun gekwets :te Iiellde, in hun, getergd r echtvaardighei~ds,g'e`ioel .
Zij zien hei ge;grijns der schijnh~euligsLe tnonies . Ze hooren de s~lijmerigsie hala(spr~e~iken van z'aovele o~orlegsrijken, vv ;oekeralars~, die hunne .-nkheii :got „arsiens tae hebben gevuld met Duitscli geld en den Iaasten spaartent van half uitgehon,gerde landgenoo~ten . Zij weten dat hunne blroeders gestrlat t, verb'auiien, li+e :Jrea,gd wer~den, en bun eerlij'k (g;~m~oed komt in oipstain-J : )nr~eeht l;arirt gewelld, en storm ma,ait wie Aden wind zaait. Ik pleit geene volkornen onsehulid, inaia • wi zeal sfteng, ooa fdeelen menschen die, ziooals Vermeylen !a uitdrukt « vioiot hunne gezindhei~d alles pop hee spel zou'i~en ze~tlen en zich laten kapot waken als 't most . . ., oprechte inensch'en, tionde en ta'aie Vlaam'sche gemoecie~ en , rots ast, met eon .,loed en v
een diep gevio~el, rechtsch .ap1e~l
;,enoeg nom n~cnit dcii zin der
dadelijke w!aarheid to verliczlcn . Geen koren z~onder kaf. Dit pants to vlicgt we,g, met den winld. Het eerste w'ordt in Vlaanderens schure!1 geb,cr'gen en v+oedt ode k'omende geslachten . I(bren he~eten wij inenig 'artike~l nil onzc dag- en weekulad .en, tol het cieg;e1 jks~e, het pitt;igs,be Vehioorende wat
.e pen vioo~r hr~acht ; k'oren . het manifest van
den h~oogeschoolbiond dat - ieder oni .iarti, d~,g beoQrlde~eil,dar noel hel erkennen - steviger gebou,wd en flinkeir herei .1'eneerd is 'dan 'de vert!oogen, dei 33, d'er 77, dan de v rs'hi, ;;en n an deii Kioning . Deze laa ste zijn toil inaar lreuri ;g van ge zwiollen verontwaardiging, oppervlakkige gevoeli 'l ei~d, ilauwe beto'ogkra.cht, dunne di~cumenl~atie . lvoren is het hoeak 1 33
van L i e d a r; i k
al loan men zieh ook niet aans"lutien ij' alle uitsprlaken of philosophische meeningen er van, en a1 staiat men aarze1en"d biji menigen zin - over V 1,a a n r e n s e k to
n torn i s c
h e z e 1 f s~ t,a n d i g h e i d, kiaren ,gerij'p"t in die
V1aiamsche liefdezion, gev~as!sen uit den vruchtbaitn schoot van Vlaan"derens m~oedergr~o~nd .
Wat de regeerin,g met hare strafbesluiten hedreigt, treft het kerkelijk geziag door he[ begrip
an hfet zedelijk vergrijp,
van de zionde . D e ingeroepen wet is Gods vierde gehod dat eer, gehoorz"alaymheid Je;gens het gezag, jegens wader en moeder vo"arschrijft en dus den heiligen plicht 'van valder1an"dslieilde bplegt. Over ate afgetrokken heginsel!en mio~eUen de k!atholieke activisten het eens zijn met hunne geestelijke "overh~eid, loch de oepassingen zijn m~oeilij'k . Diet" altijd licht is hot bantwoorden ~der vra ag : «
wie
zij'n "onze fivers ten . Bid" wien berust
het geza1g? » . Een andere mloeilijkheid hetreift de uitz"onderingen op de verschuldigde gehoorzalamheid . Dr rechtien van h~etf gez~ag immers z'ijn niet "onbeperkt . Zoo h eeft zich "op K e r k e 1 ij'k g e b i e d b+b v . eene onI z"aggel ;? ke m~oeilijkheid voor,ge'daan tijid,eus de groote sche'uring in het Westen . Er zijn heiligen gew~eist zoowel in hat deel id.er Kerk . dat Iaan den Pause to Avignon geh"oorzaa nde, als in de trouwe ku"d"de van den Roo~mschen P!aus . \y'ij ~onderzioeken nie~ de recht(en en p~lich'en va~i biss"choppen, priester's en gees, elij'ke persionen j"e,gens elkander ene komen dadelij k trot cle concrete vi a'ag : « Bij wien bierust thans het gezag in Belgk ? > He ~antwo~ord daariop geven V 01 k e nr e c h t en S t a is t s r e c h t, na .elij k de internationa .le ver"dr~igen, e Bel,gische wetgeving . 1)och da~arb~oven en d~aarbuiten schreef Grad zijne n a t u u w e t in de hasten der menschen . 1 34
-
Alle menscheiiw'et heef t sl'echts walarde en bindende knacht \1001' het geweten Wanneer zij~ ~ Wereenkotn't met net rratuiir-
recht . K
Niet z~oo~als
ode
philos~ophen
ian hea erode fer XVIIIe
eeuw het versFonden als kunnend~e tot in Je 'nlinste bij'ztn(( derheden bep~aal~d woriden en als goeJ zij il~de io~or alle vol(( ken en voor alle tijiden . Als natuurrecht aanzien wij enkele K
' be1grippen, die ode m,ens,ch' idoor zijne natuar kent en crie t<
« we da!arom juist natuurrech i noemen, begripeen dloor +d .eii « Schepper in het hurt vi an alle menschen ge~grift, onafhanke<( lijk dus van eeni,ge Wet iian- den Staat of vain de Kerk . Dit <( is de naLunrlijke ze~denwet . Het I~!atuurrecht komt need^ yap (( de tiers geboden Gods . . . wie het natuurre,cht ~ontkent, ontneemt aian het p~ositief recht steun om to gebbiede~n en! « ondermijnt bij ode ~ondeix anen burs plicht Bonn to gehaorzia« men . Zij die alleen psositieve wetten erkennen Clntw~olor4etn zhijn
K
dus niet op de vr~alag of er misdaan wbrdt met to weige yen, godidelijke eer to bewijz~en a an bet standb~eeld van Na,buchodonosbr of an het paard van Nero, en ookt niet op de vra~ag ~of ode m'oordwetten an de Fransche ~o+mwenFeling to wettigen zijn » . ~8)
Ook over die beginselen is men h'et aan kath+olieke zijfde eens .
8) Hgl. Vl,iebergh-Inleiding P1acbte~leer >>,
tot
Paater
Sa1smans'
S,-J .
« ReohteIijke
1 35
TWEEDS
HOOEDS`
UK
Activisrne en V®lkenrecht . In B e 1 g
ie
kunnen wij thins, met hat o~ag opi hat valken,
recht, twee deelen ~anderschei'den :
Heat bezette en h ;et niet
hezette . In hat riet bezette gad~e~e1te bkkhield do Bel,g'as ;Ghe Sta!atsslouvereiniteit hair voile kr~aacht . In hat b'ezette e'deelte is Art . 43 van hat reglem ;ent gevo~eg!d biij~ hat IVe Hia ;asgsch; 'ver drag an Okhaber 11907, 'orn;trent de watten en ,gebruiken van den ioorllog 'te tande, teepas ;selij'k . Het gez!ag vlan de wettige miacht ping f e i t e l ijl k over yap, de b'ezettende, welke ~daze maaat waiarnemaen in h~et beilang van het bezette r~aj'k, la .lwlaar de w'ettige beer opnieu~w~ zijn vlalle gezag terugbekamen zlal zl * dr~a hij'' dit wider f e i t a 1 ijl k kin verk Iij'gen . Het duel v' an de blepaling is hat bleilang van het bezette land, wlalarin de bez~etter, zio~aveel als van hen ; dhaafhlangt . Horde en openbiaar leven mlo'et liersteilen en h ven . De g r 0 n ci S 1 a g van ides bezetter!s r'eeh't is idle naadznke1'ii'kheid van een gezla ;g en ide feitelij'ke ion 'o~gelijkh~eid van den hear des rij'ks aem het wa1ar Qe nemen . R~echt o~nderstelt imm~ers een zekdelijk verj npgen, idoah ~ook heat bezit van de( tiwiangrnid~Ielen, ode vis coac'tivIa . ez~etliend~e maac'ht daarbij de watten, De regal is dat de 1 e s 1 as i s- dus han'~delingen vaan de w' e t g a v'e n, d e m~aclit meet naleven beh~audens vb1kamen vferhindering « slauf e npechement absolu » . Over de verkl'aring'eu van al tie bie~,griappen loiopei ode meeninga~n Ider geleerrden zaeier uiteen . Ons hloogste hoof hee~fat bij arrest van 20 Iei 1~~16i gew even op een blesluitschrif!t vi Prlocureur-Genera ;al Tar 1 i n d an, dat gelden kin !als een mlees~t'erstuk van koala feitenbeschou136
wing, van !onbev;angen oordeel, van 1~agischen gedachtetng~ang en duidelij ke zeggingskracht, !aan ;g,enomien ~dat Belgische burgers en be~amblt'en aan de 1 es1uiten van de b'ezettendh mach geh'o~orz~aamh'eid versch ;uadig 1 zij!n, emdat eene iBelgisehe wet tan 25 Mlei-8 Au,gusitus 1010, ter bekracntigin,g van ode H .aagsche Cionventie hun dat ebiedt La lsoi Beige "ayant ordbnne que cette convention s+oirtirai « en Belgique ses pleins et enti~ers effects, 1'obligation, res,uli`ant de cet ~ordre est generate et s'impos`e aux cito~yens eat aux (- aut+orites, n~at~amment aux iribunaux, a chacun n~our cc qui les concerne. >>
1<
+dat het o~ondeel, of er verhinderin,g best ;a'at en of ze v+alkm+en is, +ont;ga!at nan de behoorldeeling icier rechtelijke macht Atl endu clue les dif fieultes relatives a 1'inobserv1autian pretendue ode quelqu'une . . . des modalites . . ., a 1'a cnaniere d~ont « l'+occupant s'es+t lacquitte de spa mission concerri nt les rapports entre nations, et que leur solution ne peut conduire qu'~ 1'appliclation ode la sanction prevue par i'article 3 de la convention. » (9) dat de wet an 25 Mei-8 Augustus eene wet is tot die openbare pride beho+orende (10) . De verklaring door het HMo1' van Verbreking kan wij1 zeggen nio~g nie t m ~o e 't - dor het gewet~en alange~nome nl word f a nm+dat ode b'eweegreden~en stevi ;g ziijn . Z1j lost vein rn+o~eilijkheden op, ~doch niet alle . Over den ~omvang van de macht van den bezett~er verschilrt Len de meeningen det • schi'ijvers over net volkenreich,t . Zich opdringen~de klaarblijkendhei~d best~aat niet . Ook alangaande ode gevolgen v;an h'andelingen der b~ez~ttende m ;acht vindt de
stelling door H ~a v e r e vb~orui genet (Mbniteur 13 April 1'9'17) 9) Dit artikel 3 legt ann een oorlogvoerende, die zijn recht t~ buiten gaat, vergoeding pop. 10) « Pasicri~sie Beige » 102-103e jaren, Nr 15-17, 1915-1916, 375.418 . Memorie van M. Hanssens, 380=3$3, - Besluitchrlft vaS1 Pr+ocnreur-Goneraal Terlinden, 383-416 ; Arrest 416-418
13 7
< dat de mlaatregelen door ode bez(ettende macht genomen, van r e c h t s w e g e vervallen net ode bevrij ding an het gtiandgebied >> geen k'nbeperkt!en steun. Zijj geldt m!alar alss een meening, een eisch, malar bindt niet . Een verdra,g immiers is eeun t w e e z ij' d i g e iovereenhomst. Die bindende ve~rkiaxriner vi an b'eh~oort niet aian een en' . ele der piartljen, loch a,an, beide (en daiartoe dienen z'ij het eens to worden) -- ~oTwel aan de rechtbank, het scheidsgerecht, het cen ;gr~es wlaarbiij zij hun geschil aanhan,gig waken . wat tweezij~di,g gesloten wordt is vool , eenzijdige ver klarin,g bijt wijze an geziag niet vatb!aair . D,aar volgens Art . 68 onz'er Grondwet ,geen verdra,g, waar+door WXW Belgen verbintenissen ontsta'a'n, gev~olgen he~b+ben kan dan na goedkeurin,g doior de Kamers, berusde uplossing der geschillen, met het ~oo~g yap de B~lgen, in laats ;ten :a;anleg, bij de n a t ion ~!a 1 e mlac,ht, z'oo~als des blezetters r'echt insgelijks steunt ~op den Wil van onz'en Koning, die het verdr!a,g i eekende, pop de go~eidkeurin,g 'd!o~or o n z~ e ha nerrs~ . B~estond'en dit verdrag en die wet niet d'an z~ou de bezetting natuurlijk nag e en f e i t blijven, d~och niet zosoals nu met p'o s i t i e v e rechtsgevol,gen . I-let b'ezettings~recht nerving het veroveringsrecht van vroeger . -De m~oeilijkheden ontstaan z~oo~dra de bez~ettende m,acht 's lands w e t t e n niet imleeft en ode Belgis'che bie!amb~Le of burger oordeelt dat het e m
p ec
h e m' e n t
de verhindering
niet bestaat ~of ten minste niet v n 1 k o m e n is, ~dat +dus dfe +overeenkomst geschionden wo+rdt . Hi er
en
elders
spreken \vij' over
w e t t e rk .
Art. 43
voorzi et eerbiesd vloor de w e t t e n , gewaa;gt niet van de koninklijke besluiten . Daar het talgebruik aan de hraoga ch len en de i nwen~dige inrichlin,g der b~esturen sle+chts baji k ninklijke besluiten gerelgel~d w'eriden, was de bez~etter dalara;an nit gebonden zooals alan eerie w e t . Noch uit then teks t, notch uit de voorbereidendh werkziaiamheden blijkt zbnnekl~a~ar of er sprake is van aerie m litaire m od nkelij'kheid bf vian ~o~m het even w'elke . 138
I!r Hanssens
•.roeg de eerste meaning w or bij ons Hof van Verbreking. Zij had geze,gevierd voor lieu Luiksche H!of vlan Bleroep~ (1'1). Procureur-Generialal Terlinden bestree~d ze (12). Hat hof bekr'achti~gld'e, ten m~inste 'onrechtstreeks op 'dit punt, ~zijine meaning . Het is wel eene zeer moeilijike vralag, ook voor heat natuur r, recht en lieu geweten, of wanneer' een bez~ettrer in een lan I e'em toestand vindt, die iaandruischt tegen de rechtva
b epud, strijidt met de openbare nude of de go de zelden, hijj d .ien toestand h!an~dhaven moet, of hij b . v. slavernij, veelwij'v`erij moat dulden, of hij zekere verloudierde rechtsvormen kan afsch~affen of betere toestan~den kan invo~erein walarvoor 's Lands hear terugdeins~de, of h'ij b . v. gods:dienstvrijheid voor hat R{oo~msche gelo~of zou m~agen inroepen in een land waar die n~og niet bestalat, of hij nan geb~annen of verbiadle~n klaasteroriden hat recht pop vrijheid en t'erugkeer in lieu land zou miogen verleenen en, op Bie1gie toegepast, de vr'a'ag of de hezrettende rnacht, krlachtens ode natuurwet, Been einde snag stel, len aan hat ~onrecht, vaar~onder de Vlaiamsche bevolking lijidt, om het even of zij dit uit eigen initi,atief duet of 'Mel omidat hare aandacht daarop door Viamingen gevestigd weed . Kan eene bezetiende 'mlacht door eene ove!reenko~mst verhindeiid w~orden to ~doen wlat good' is, to ge~doiogen wat slecht of minder-goad blijku? Mist dergelijke overleenl omst niet a'llen zedelijken grondsiag overeenkom!stig h'etgene wij! Maven schreven : Alle menschenwetten - en ~overeenko~msten zijJn de wetten der partijen - missen bindende kr~acht, indien zij~ met de natuurwet niet ~overeenkorn1en ? De vra~ag is uiterstt kiesc'h, vootal wanneer lieu op tolepassingen a~ankomt, en in Been hand~om'draai to beantwrooirsd~en . De gevoelens ~dienaangaan~de kunnlen dus titee~nloopen e i
11)
Bovenvermelde << Pasicrisie », bl . 381 . Lange Jijst 5chrijver~ . 12) Bovenvermelde « Pasicrisie » ,bl . 4O .
13 9
de ;gewe~ens in versehillenden zin beslissen, zonder daU iom n~o~o~dzakelijk vian schu1d sprake inaet zijn .
~dtazdr-
Het ~~fkon~digen van twijli'e1achti,ge 1*sluiten, het medewer ken er alan, geschieden meet een z~eker g!evaar . De llechtmatig; hei~d, met het oog iop ihet l)ositief recht, wordt slechits afdio~ende on~derzocht in het Vredesoongres en in het Parlement, dat overeenk;omstig art . 68 onzer Grondwe±, het vieridr,ag moat goedkeuren. De ethische, zetdelijke waland.`e is e~enc gewetlens~zaak ell ode gnonden der beslissing zijn diep-ernstig . Rij~p c:niderzoek, wijs overle~g zijn in :ieze zware z~aiak sirenge vereisch ten . De drij'fveeren, welke
Aden
btez~etter beziel en, he i taar-
bij geen do~orslalande beIang . Of hij' tut e~genbalat, nit zelfzucht, w or het weIzijn van z'ij n land, handelt, veranderi subjeetief in hem - dc waarde der da'ad maar l'aat eze objecfief - ongewij'zi, d . Necessarily est intentio operlis, non o'pe ontis, ratio c1ar test quia edam si legislator ex odi~o, verhi r,atia4, aut ex alio pr'avo fine, legem ferlat, si lex ips ;a nihil~ominus, in bonurn commune cedit, id suff icit` aid v ;a1orem legis; ; qui+a1 illa prav'al intenti~o est mere persionaIis et neon r'edun'dat in actum . ~t
lezen wij bij S u a r e z (De Le ibus L . I, Gap . VII-9) . Drat sommi,ge iaanvoer`ders ter Kruisvaart gingeii om 1aagmenschelijke d~oeleinden, meest nie+mand we~erhlaulden er la an deel to nemen . Omidat, bij het sluiten ~1an zijn Concord~aat, Napoleon net uitsluitend het welzijn der Kerk bleaogde, maar bekrachtigin R van zijn gezia;g, wei,gerde Paus Pius niet hats tie teekenen . Wij schrajven dit ~om~dat onze kruisbrave patri~otten en passivisten niet zouden ~denken dal `vlij' zolo naief
ire meefnen~
dat ode Duitschers uitsluiten~d hlandelen o~m dnzentwi[le, uit loutere gene ;genhei~d vao~r ons . Die, urterste wil van wijlen Z . Exc . von Bissing ontnuchterde geen koel-4denkend Vlaming .
1 40
Of gelooven zij wellidh't in de +onverniengde, onb~aatziichti e gene~genhei~d van Fi ankrij'k ~of
geland voor
ions
Ttoen Frankr~ij'k ions in 1830 steunde was' ~d Jll zees een nouidig uit Fransch bel'ang . Zoo verkla~a*le Louis-Philippe aan de afvaar~diging belast met hat alanbieden v' an de Belgisch1e Kraon aan den Hertbg an Nemnours ~t
Mlon premier devoir est de aansuiter avant 'runt 1'es int&
<« rats ~dc la France, et pear cions,equen~ de ne point cempi omettre cette pair qua j'esper,e o )nserver pour soon l)onheur, «pour celui de la Bel,g qua, enz~ . ~, (13) In 1839 verklaa'ide, naar aanleiding van Frankrijks nptreden in de Belgische zalak, de voorzitter van den minsiterraad in Frankrijk.
t<
Dons la question Beige corvine duns Goutes les autees, Thous avons +d'!ablord pense a lea' France »' . (14) Menig lid van hat N!atiionaal Con,gres z~ag dit alias zeer
klaar in ; want hat is eene scheeve voorstelling tai iankein
loaf
in 1830 ~a 11 e grondleggers van bet koninkrij k B elgi e dwe~epten met Frankrij'k. Hel stormlde er soms in, ions cion ;res te,g"aii Frankrijk, zijne ministers, zijne diplom!atie . Heeft de Fransche via ; wel e~ni,ge +dagen :aan hat Brusselsche stadhuis gerov'appei d, Loch ward ze weldrla neergehaal)d en doer de+ Brablantsche verv!angen . Met betrekking tlot unze gesc'hied'enis van 1815
tort
1'830
en trot de Belgische onlwentelin, hdede men zich vioor een+zijld ighaid Het besluit van hat lie H~ooMstuk is dat hat geza,g van den weftigen Belgisc :hen S iaat, in hat b(ezette gebied, f e i t e 1 ij k opgeheven is knachtens hat Volkenrecht, zaotan, de
13) H u y t t e n I~ , IV-153 . 14) Hist+oire du Traite de Thix de 1839 . XXXVIII . XXXIX . 14 1
bezettin,g doom. LPiautorite ... fayant p~asse d e fat t entre les mains de 1'o'cicup~an't lui'dt het . Er bad dus een o v erg au g plalats . Die eene v e r 1 o ~a r w1a ode andere v e r k r e e g (155
15) Hen die de zaak nog grondiger when instudeeren verwijzen wi near de talrijke sehrijvers in de bovenvermelde pleitreden aangehaald( en naar de rechtsspraak. Eene lijst van de Belgiso'he vonni sen en arresten komt voor in ~c P s7~ V~ 224. Table AiphabStsque et Chronoloque crisis » 191546. Nrs Guerre, bi.
142
55-67,
DERDE
HOOFDSTUK
Aetivisme en Belgiseh Staatsrecht. L,aten wij' flu de gansche z~aak van staatsrechtelij'k standpunt bekijken, en ~onderzioeken bij' wien het gezag volgens de gr~ondwet berust en of wij' ~schul~dig zijn ~aan ongehoorzaamheid jegens rechts,geldige b(esluiten . Terloops vermelden wij' dat ode activisten voldiolende bewijsm!ateri'aal aanbrachten ~dat zij~ niet de eersten den Godsvrede J.ebben gesc'honden (16) . Art . 25 Ides Gr~ondw'et bepa!all dat in Belgie « alle rnnchten uit +de natie voortspruiten en rip de wijze, bhjl do grondwet ~bepalalld, uitgeoef end w~orden » . De v!olgende iartikelen kennen de~ wei gev .e'nde mlacht g e z a m e n 1'ij k a;an den Kioning en iaan twee barriers tope . Die uit`io~erende, z~ooials zij' bij de griondwet ,gereg!eld word't, baboon aan den koning, ode rechterlij''ke a;an hoven en rechtbanken . Art. 78 herhalalt nogm!aals drat ode konin,g geen andere ~nacht b~ezit dan diegene, welke hen uitdrukkelijk bij de grondwet yen de wetten, krachtens de gr!ondwet fgekondigd, ~b+egekend w'orldit . Art . 130 verbiedl ode grondwet geheel of gedeeltelij'k to schorsen . In positief-rechterlijk ~opzicht is het h+oogste gezag, in lMe1g7e niet de regeering, noGh ode Koning, halar hood', maar de natie . JTegen het 'absolutism~e an Willem' den Ie, legen diens eigendunkelijk regelen van +de allerb+elangrijksleI zaken door eenvoudige besluiten is gansch de grondwet gek'ant . Art . 25 is het antwo~ord an de o~mwenteling op~ ode koninklijke b~u~odschap an 1829' . De natie verklaarlde dat zij aanwees wie macht bezit . 'Zij legde haar wil vast in eerie g ;r!ond .wet. Aan 1€)
Vlugschrift
Aan het Vlaa,msche Yolk ~ .
143
die gnondwet z'woeren ions koningen trouw . HistoriS h en juridisch bestalat de Kloning slec'hts kr~achtens de g;r~ondWet, ais haar dienar ~, gals h'alar zK a:arddrager en ha~ar schildvoerder. Elke machl in Belgie die de gron~dwet schen~dt, v~ernietigt zich zielf . Mr De Rtohaulx, een ~onzer vurigste reden'aars' uit bet Nati~on~a'al Congres', heel t ~dat zees kranig uitgedrukt toen hij de regeering, toeriep < La Constitution c'est une rarche d'alliance ; si vous" ,
i-
c,hez vious serez frappe ale miort (17). Zeer joist leidt Orban in zij 1 ~' Drioit Canstitutibnne1 de la Belgique >> (18) ~diaaruit of Il faut ladmettre comme regle d'interpreba'tion pratique « la necessife idlans tioute contraverse eii se trouvent imp1i« goes les idroits de l' autorite et ceux
ode la liberte .e ice se
'< pron~oncer tiorujiours en faveur de celle-ci conhier Ti pso~uvoir » . Wat, buiten de grondwet om', geschiedt loan wel ten uitv+oer gelegd w~onden ;door ode gew'apen~de m(acht, maar hindt, uit zich zelf, het geweLen niet. Hier i ij'st +d e zeer m~oeilij'ke vraag van h'et S t a a t s n oi o
d; ~~
recht . Natuurlijk nemen wij ia~an me't den in dat e opziicrht zeernorrzichtigen 0 r b a n en met Prlocureur-Generfaal Tierlinde,n (19) drat in den h~o~ogsten mood zekere wetsbesluiten door derv Koning alleen kunnen ;genlomen worden w of ineer ill ~iols~trek'tn~o+o~dzakelij'k is teat het beh~auid v! an Aden Stala;t, ~of wianneer ode naleving ider ~grbn~dw'et b pla'ald-~onmio~gelij'k is . Doo~ d h u i zonideringen diene~n te,e~ds en,g verklaard . To billijken is bet dus idat Leopiold de Ie, in, v~eerwil van Art . 121 der Gnon~dwet, in 1831 een bieroep 'deed lop beet Eranscrhe) i ger bm Aden zegeto~cht der Hiollanders nlaar Brussel to stuiten, dat iettegenstaIaude hetzue1tde artikel Minister Diavign~o ,n +det 411
17)
H u y t t e n s, III, 3, 1
Ju1a 1831 .
18) I, 179. 19) Bovenvermelde a Pasicrisie >>, b1 . 385.
144
,A;u,gustus 1914 om den steun ver'zoGht an de strijldkrachten van Engeliand, Frankrij k en Rusland, daat de Kloning den 30 Ju,li, den 2 e r~ 3 Augustus '19'14 zekere ~dringendle besluiten nam, waartoe hij strenggenomen niet gerech tigd was, d~och « elke Mj een der wetten van 4n Augustus wePd'en goedgekeurd, drat in weerwil van Aft . 123 en z'onder eenig'e wet, de liurgerw ach1 mobiel verklalard wend, drat de Koning eigenmachtig in het nietbezette Belgie voor sbldatenlichting en inning vaai de belastingen zorgt, lals+ iok de beslissingen der krij srad~en aan de rechtsmiacht an het Hoof van Verbreking onttrekt . Om dezelfde reden - a newel men hier hater Lien hero zou doen op ode vrijwillige medewerking rifer dagbladschrij'L vers - kan men Iaannemen dat - al s'tr'ijldt di1 gook tegen Lei bepala1den tekst ider grondwet - °de c~ensuur in,gevoer4 wio~rfdt . Tegen de wetsbesluiten v ; an 1'1 Okt~obler 1116 en 8 Ap!rt.l 1917 w;alarmede luidens •de toelichtend'e vei lagen de ae ivisten bedoeld worden, rijz'en de bezwaren za iialrijk en zoo ernsdi, op dat hier de regal L e x d u b i'a n o n o b' I i g a t t oepas-, selij k wordt .
wi j'
geven ei- een~ge .under vale Het stellen van striaffen behoor't aan ode wetgeving ((iron wet Artikel 9). De drij'iveer kan - Hopi haar( moist vetrkla :ard nog heeten : ver'weer van het Staatswez~en, do~ch d'~ s t o f de miateri~a der besluiten, is een s t r a T w'aard~oor getroffen worden : handelingen epleegd in een gebied what de Belgisehe Staat zijne wetten niet m'e'er re~gelmatig kan be~kend maken n~aar den eisoh van Art . 129 der Grondwel, en waar hij evenmin de uitvoering er van to verzekercn verma,g ; in een gebied ,alwlaaar hij f e i t e 1 iJ k hot t< imp~erium » verl~oor . De z~a'ak is des to belangrijker daar de straf f'en zeer la~o~o~ staan, het hier gaat orn de wij'zi,ging an Art. 115 uit hat zees grondig ingestu~deer~de Wetbkek van Str!afreeht, w~aaraan min ten andere bij~ de wet an 4n Augus'tus 1'914 reeds verbeteringen boebracht. In hel « Vers'lag Iaan den K ning 11-111-10
erkenn,en pie ministers 145'
w'ij nem,en er akte an drat art . 11'5, zkoals het vobr het blesluit op~ges"teld was), n n s ni€t trot Men kan opwerpen dlat later het parlem(ent de hesluiten kan goedkeuren met teru ;gwerkend~e kra~ht sedert glen dag walarop zij' uitge iaarid~ d We den . Dit zlou in rechtskur dig opzicht niet to rechtvaiardi ;gen, zijn 1.. Die besluiten vlan de biez ;ett` n!de macht aangaande die Nederl;andsche tai hebblen gdeu invltoed op den gang der krijgsverrichti.ngen . Zij ~s`~alan ~da~ar gan ch buiten . Het verw'elerr er tegen kan rn eilijk tot het eigen1ij!k S t !a a t s n oio d i e d h t herleid wb den . 2. Wat niet bestalat kan door bexr!adhtiging zuet tort bestalan kom~en . In het b'ezette gebiJod v~er1sor ode re~geering feitelij'k hare bew egdheid fops wetgev'en~d gebield . (Zie bbven). 3. Bet goedkeuren sdier beslui en meet terl g e .rkende kr~aGht zlau ~dus in Aden grond gelij k stialan met het invoeren vax eene nieuwe striaXwet m~~t terug Merk'en1de kr!acht . G aen t e k s t van de gr~ondwet verbiedt edit, id!och uit ode w orbierfeid~en~die werkz~alamheden biijkt kluidelij'k dat men hat beginsel niet in de grondwet opnain eenvla "g wag omdat hat een a x i o ni ;a is .
2)0)
146
Ii u y t t e
n ,, II, 43e-481 . -- 0 r b a n , a. w., III' 354.
VIERDE HOOFIDSTUK Het Activisme en de plicht van vaderlandsliefde . Onze bewij'svnoering z~ou volkrornen ijidel zijn, en d(e schuId z :u op ons blijven w~egen, in'dien` door het m!edewerken aan de besluiten der blez~ett(ende m;ac;ht ~of dolor ongeho~orzia!amheiid a'an de besluiten der Belgisehe r~e~geering wij tle ort 'schot alan een plicht, die in de harlen 'der, miensche'n gesehrecveuae is : ' Gij zult uw vaderliand beminnen, het 'dienen, er aan~ getiouw ziija ~desn+o~ads tot alan den dood } Hier ligt ten siotte de kern van de bletwis'king . Dr aetivisten hlaulden sit snide dat zij' hun vaderland ; -- zooals zij that wloord verkia, en -- ~dienen opp de wrjze, wielke~ hot best in verb+and sat met de tij~dsomstandigheiden en dat de weg, then ze vo~gen de veiligs e, die kortste is . Hun streven steun't pop de volgende reeksen besehouwingen : EEiRS'TE A'FDEELING Er bestalan in ~de1n Ble+lgische+n twee nationla I iteitefri
St'aat,
Het zekerst redeneert mien w,anneer eerst n~auwkeurig de begrippen +omlijnd sta'an Het begrip S t a la t kan in even ruimien en in cell n,ge+n zn ~rerklalarid wden . De ruime b'eteekenis is cfe volgende : « Eene onafh'ankelij'ke gemeenschap vlan enkelingen (i'ndividueln ;) in hui~sg , zi'nn en ph atselij ke giioepen levlelnd', yap v~a+ootdurende wije een bepaald griondgebiied bewlanend, t elkan+da'er in de+ oln,derlinge verbouiding staiande v~an i egeea dens en onderidanell }>' . In den engen zin versta;at men ozder S t a at : de mla;c ht met het besturen vain de Maven-am~schi even gemeenschialn+ blast . 147
On .er n a t i e verst+aat men volgens De Lav(eletye « yen menschen-vereeniging ionider een z~elfd,e staJatsgeaz+ag 1eve a >> en +under n 1a t i o n ~a 1 i t ee i t« eene mfenschengrioep doer de zelfd.e herkom'st, denzelMen slam, dezelfde tlaal (n a t u u r 1 iJ k e natvonlaliteit) of door ode gem'eenschap van herinneriigen, an geschiedenis, an behangen (v r ijj w i 11 i g e n,ationaliteit) verbonden . Eene n!atie kin nit v'erschihende n,ati+onaliteltenl bestaa . en gene natk aliteit lean over verschiliende natien verbrokkeld zijn (21). Diat er in Belgie geene eenheid van n a t u u r 1 ijj k e n ;ationaliteit bestalat wlordt vtalkonien er'ken~d zelfs dioor hen die dkorgaan ials de r[on'dieggers van de Belgisehe ziel : E m, . Pie+ard en Henri Pireane . In E d mi o n d P i c ;a r d ' S« Es'slai d'une Psycho~ogie ,e la Nation Beige >> . Inleiding tot LXXVII .eel vein de ~~ Plandectes Belges )> (1~9O6) lezen wij' : « Les Belges ,appiartiennent a Ia r~aee aryenne . . . A cette « unite primitive son't venues se superposer les rlifferenciar « Lions d'origine bbsc e, ckmstitutives des vari~etes de La ra« ce : L;a ;tins, Germa.!ains, Shaves ; les ideux premieres represen« tees chez i ous par les Wa'ilons et les Fiamands . ( . ..Chez nuns, malgre fame commune histk jquement ms« delee, Flamlands et Wallops demeurent an d~ess~o~us par« f aitement distincts . « Ii a flailu 1'incurab1e niai erte dens am'badextres pour me « pxeter une autre opinion 1> . In het nasp'eu]ren zelf vlan de gem'eensth'appeli j ke trekk'en vindt Pic~ard « Ia ten+dan~ce a la ed .epense en vue du lien etre dock hij voegt er daadelij'k bij « Cette tendance ne se aoncretis'e p!as sons hes memes aspacts fans le p!a'y ' entier. Elle est, combien c'es1 nature!, 21) D e L a v e 1 e r e, x Le &oavernement daps 1a . Democratiey lie Boek, IIIe Hoofdlstuk t La question doe nationaalit4 ~.
148
1$92,
« affectee pear l'essence f~onciere des deux varietes iaciques etablies sur notre territoire bilingue >> . Uit P i r e n n e' s rede La N ation Belge > (Brusslel . Guys pat 1899) schrijf ik over K Des le debut `le nos ann!ales noun appahaissons vomme un peuple de milieu, en contact perpetuel a.vec teus les mou,« vements de Ia politique ode n'os v~oisins, penetre d'influences y franclaises et d'influences allem'ande's et reagissant sur t( les ones comme sur les autres, pear n~otre population double « mi-,germanique, mi-rom(ane . Nous sommes restes, nous slam« mes encore a cote ides Etats nationaux qui nous entourent, « one nation sans base ethnog iaphique » . (Blz . 7), K Les deux natiionlalites ~d~ont se cbmp~ose n'otre p~atrie »' . (BZ . 9) In zijne inleiding tot de « 11 i~toire de Belgri~qute herhaialt dezelfde schrij'ver 'dat de eenheid van Belgic's geschiedenis niet gesteund is ~op stam ;gemee~nsch~ap zonals in 1)uitschlan~d . . , miaar lop de eenheid van hot sociaal levee .
In zijne redevoering op hot Brusselsch gerechtshof uitgeproken, ontleed in « De Vlalamscbe Hoogescho~al ( Ie j . nr 10 . December '191'1) lees ik Nous avons done deux daces -- l'expression, je l'a dit, k est impropre, mais vows nle comprenez 'deux ie'uples, K Si voUS voulez > . Bestalat er eenheid van v'rij'vvillige nationialiteit? eenheid van kariakler, eenheid van gee schiedenis . . . ? Pi c a r ~d' s vermeld work is maar eon E s s a i . HYj erkent dat de weinige werken over d`e ziel der volken, welke , her licht zagen, t~ sont Ir• s en surface », en dat de tack nioeiT lijk is K I1 s' g it de generalisations ~devant trouver leul • fondement t~ clans un immense baga ;ge de Baits histioriques, economiques, raciques » , . . « Lia tache est delicate et d'un diffhcile demelenient . » P i r e n n e, met de voorzichtigheid van eon c cht geleerde, 1 49
bekent in zijne inleiding tot de gesidhiedenis van B~elgie
<< Ce livre se p~resente domnne un a sl s i ide aonsftuction « hisibrique et it peut revendiquer le m'erite, Si c'en pest un}
«'d'inaugurear un nlooveao plaint de vue . . . on oomprendra, fa<< cilement que sur bien
ides points,, it n'app~orte glue des so-
< lufk ns provisloires et qu'il renferm~e been des hyppthes+es » : Hij heeft alle vroegere geschieds~chrijwers~ tegen hem
Des Roc!hes D e s t r
dalaiiaver
ee
a
in
Jute, ztijfn
a
<< de
Mlake, a Nnmieche et a David berkoemiden hrieh a!an then Kb~ning sdhrijf,
« La Belgique n'est pias une nationalite . Elle date de 1880, -< ce qui est vraiment peu . Je dais qu'$on pretend qurelle axis<< tail Ianterieurement a l'etat latent et que no~tiammient sons « les duos ode Biourgag .e elle faillit see re'alisler Leja . Mfriis
« oombien it faut, pour cela, siolliciter les faits . Dle ce extreme tons deux, l'un de << que deux fragments, l'em,pire germanique, l'tautre de la nc yaute francaise, out << pu tsous deux chercher pareillement laintain,
a
s'''affr'anchir du pou-
cerUaines similitudes de leur hisloire, it est vraimen't +olse ode conclure a lla caommunaute de vie, d~ mceurs et d'aspir~ations qui constitue un people . Au reste
« Moil
ode
<< laisslons les controverses sur le pla'sse aux historriens et aux « j'ournalistes, et v~aybns les flails a'ctuels »' .
In derv Henegouwsc'hen Provinciera+ad, tar verdediging an
een wensdh voor bestuurlij'ke scheiding I* karnppte +de Hleer
Andre zeer funk de stalling van Piioi . Pirenne (2'
w~~lkd
~'j
in strijd met ode wer'kelijkheid haul . Stellig is ' ht dat ten
opzichte ~~ an twee lallergraolste ,geb1eurtenis~sen nit
dies
ge-
Hervorm,ing en de Fransche omwenteling, Via-
schiedenis : ode mingen en Wialen +op hetz'elfde stan~dpunt n+i+et sto~den .
Over do eerste nom en wij' e+enige beschouwin ;gen over uit
de Gerlache's Fl is~toire des P!a'vs-Bas (le Dleel, b7 . 105 Ed . 1842) . 2) 150
< Vlaamsche Hoogeschool > . 2e jg nr 7, Juli J912 .
« I1 est digne de remla~rque que le dalvinis,me, qui~ v'ait en-
<< vahi d'Iabord le prays Wlahion, n'y put prendre racine, m~ais a se fixa et s' etendit dlans les Flandres . C e 1 a s' e Y p 1 i q u, e, « j e le cr~o'i's, par le ca'r~actere dif fere it d'e s K d e u x p e u p l e s . L:e Flam!and, nature11 enient f rloid, est
« cependant susceptible d e se ptassionne ;r vivemient, et quand une fois it s'e+meut, it via plus loin que le Wlallon . Or, ii
u
fortetment imbll ode la foi de ses
p'eres
etait
et on lui presentaii
« la ref orme comme une resFa.uratilan du chri stianisme, cor« ilampu par l'i~dalatrie et les friau~de's des moines eti d+es pre(< ties . . . Les Wallops, plus c!alm'es, ne vir~ent 'd'ahord due le « tote triste et abs~w de du Galvinism'e, et les furieurs desi ioo« naclastes lacheveren't de les deth~omper coinp,lete,ment
.
D,at de geest v'an Voltaire ~diaper was doorgedrongen in die Wa~alsche gewesten dean in de Dietschie leidt C o 1 e n i r a n ~ d e r in zijn week < De Bel,gisc'he omwenhie~ling )) (Hi . 129 haf uit he't teit d;at bij de stemming over hat ontwlerp van ale Grondwet in 1815 ~d'or kioning Willem aian de notabelei uii de
zuidelij'ke prlovincies voor'geleigd en dat in m~enig opzicht d~o~ar
de Fransche km wenteling beinvl~oed was' < ode 'haf!d,gewesten van Dietsch-Belgge het meet w'ediers't` evig wlar+en » . . . In Namen, Luik . . . was de meerderheid v~onr de gronid'wet . In Lu-
xexnburg was geen enkel stem ? egen ; i n Zuid-Brabiant' en Henegouwen was eene !aanzienlijk~e mieerder'h~eid volor de , r~anldwet . De Wiaalsche voors'tanders van de schei~ding steurien met klem op het karfakterverschil tussehen Vl ;amingen en Wlalen. D e s t r e e schrijtt alan den Kroning
En dehiors 'ides triaits ciommuns a Boils les habitants de « l'Euriope Oc!ci~denliate, vous ~apercevrez vile de differences k profondes : Le Flam!amd est lent, opiniatre, patient et disci<<
pline ;
le Wallop est vif, inconstant et perpetuellem(ent' fr~an . dear de l'autorite . Las sensibilites sont differentes' : heals iidee, tel recit qui enthiousialsmer~a les ups, laisseria les' autr+es in-
« diff erents, peut-titre mn me tear , f era horreur .
15 1
K . . .Los divergences sur la Ma oil de cormprendre la vie . . . « (ent) leer 'echo Bans 1~i m ;a.niere de se laisser impressionnl~r K pear les piioblemes de llau dela de la vie. La,' Flandre est en t m;aj~orite datholique . En Wlall~onie . . . les Iibres-penseurs slont « fires n'om'breux >> . Hetzelfde kl~okje hooren wij luiden bor Jennissen in zij e seven over bestuurlij'ke Scheiding, nalar Plat Dies M~ant geuurd (23). R Nio~s deux races ont ~deux genies 'differents . V~us donnez K 200.000 voix de m :aj~orite aux 'clericaux, nous 200 .099 i l'ropposition. K N~aus sommes Francais, individualistes, ardents. Vous e'te % Gerniiains, cbmmunautaires (oyez' le developpement du ( « Vooruit >> etc.), patients, m,ethbdiques~ ~ . G h a r r i is u t in zijn work over La Belgique Mk demo terre d'experiences >> s'teun't insgelij'ks br~eedvoeri,g yap hot grondig verschil tusschen Vlarnin,gen en Walen . In zij'ne verklaringen vbor de verkiezin ; en v~,a~ 1912 d ukte Minister '~d e Brioqueville zich uit als volgt : tS 1k hob ~a ;ltijid beweerd dat de groede v'ers'tai*lhouding tusschen 0 n z e t W e e r a s s e n enz .. . iDxt is voor~ h' e t V l is a rn s d h e vol k eon panbetwistblalar recht >> . Kioning Albert in zij+n.e eeiiste toespralak boat hot l er in 7914 richtte zich afzonderlijk tot V 1'a m i n g e n en w,a l en . Dialardoor zelf 'dat m ;enschen ver'schiltende talon sp~xeken, denken, y elen zij antlers, le en zij in eon ; vers'chillenden gedaachtenkring, siaan zij aan versehillende invlo~edeni bloot . Door de talal spreekt men tot de z' i e 1, en, de z i e 1, ult zieh in de talal .
s
TWE;EDE AFDEELING In den Belgischen Sta~a;l, op den grond-
slag der eenheid gebouwd, is de Vl~aam23)
152
K
V1aam~che
Hoogeachaab,
2e
j g.
nr. 6, Juni
1912 .
sche n :,ationialiteit met ondergang be, dreigd . -'Hlare t!a'a1 1opt gevaar . - Hot Belgisch St~aia'tswezen zelf draa,gt daaralan grbote sc'huld . - Menig,een denkt drat V11a~anderen zidh in sta,at van noodweer bevindt .
In 1830 barst de somwenteling los tegen Ned'erlandd en allest wat Nederl!andsch is . Dc walen en de Franschen spelei de hoofdrol . Eene der oorz'aken niet de ~ov~erwegenide echter was ode houding vlan Willem den Ie ten opzichte van het Vlalamsch . Men verbant ~onz'e taal uit het leger . Des Fransche teks't ~der besluiten en w etten is alleen ~ofi~iciee1. Hfet Nederl,andsch wlordt in 1835 uit het H~obger Onderwij's goweerd . P i r e n n e vin-dt bet natuurlijk dat de regeering in 1831 zeide « Supprimons cetfe liangue qul se m'eurt . Thus « les gouvernements cherchent, et us out raison, a fondre « dans 1'ensemb'le les petites minorites infim~es, 1'a poussiere « sociale . De tres bonne foi, aver l'assentim,ent des Flam,ands
« eux-m'emes, la langue flamande et ators consideree coin(( me quantite negli,geable . Personne ne pout en vouloir a ( ceur qui ~alors penserent lainsi > . (24) Indien ode Vlarnin;gen geen verzet hebben ~angeteekend, dan kan men dit willic'ht hieraan toeschrijven, dat road X8130
het verw'ijt 0 r a n g i s t dezelfde rlol spoelde als nu de benaming D u i t s c h g, e z` i n id . Doc h in het Congres zelf bewezen redenalars d~at bet V1~a ;amseh nag niet op sterven; lag De heer LI i e d t s ver'klalarde ter zitting van 27 November : « Messieurs, j e ne sais j usqu' a quel plaint Ia l angue f ranraise !a penetre 'dons les autres provinces, m;alis j'ose af" raise « mer que plus des trlois quarks des habitants' des deux Flan24) Bovengemelde redovong ontleed in ,« De Vlaamsche Hoogeecnool r, . 1e j g. nr . 10, December 1910 .
* dres n'ont peas encore le bonheur de 1!a possed'er ; j'ose +affirmer meme que plusieurs i udminisfrlations commun'ales ne < la eonnaissent qu'implariaitemen't . . . >> (25). , Hij vrioeg eene V1*msiche ver alin,g der wetten . M . A 1 e X . G e n d e h i e ii ;alntwloord ie Le Gouvernement provisoire s'est ac~cupe de eette questiroii qui n'est peas slaps difficulte : Ii faud.rait publier!, ime tra~iu-« ti+on Bans tours les dilalectes fl~am,ands . (Mques lard'etlonnement) (( Sans daute, et ces di'alectes sont tres nombreux . Je ne « m'y cionnais pias, nliais des gens experts en cett~e m :atierae « noun 1'~ont ;assure (26) Ooh van de stoffel'ijke benladeeling an Vlaandleren vinden wsj~ reeds bewijzen in de eers'te tijklen der oin'wlen ' ng Vlalanderen betaalt meer belastingen, geniet minder gunlsten . In de zitting van 8 April 1831' bijl de blespreking vlan de leening van 12 .000.000 gul~den, ui tte M~ a' r k g r ~a ;a f d e 11 o d e s de vrolgende klacht « Remarquez que les deputes +d.es deux Flandres on vote presque tons pour l'emprunt, malgre lea grandeur et l'enormi tc d es charges qui pesent par'ti culierement sur ces provinces ; pay ha raison q u' e 11 e s p .aa y e n't 1 e d o u l 1 e d +e 1 a «contribution fonciere ales au;tres p~•o vinc , . Ainsi, Messieurs, les Flan~dres viont player au iaux d~ 20 « pour cent du revenu, tandis qu'une province ~~ontigue, le Hain'aut payerla a peine un taux de 10 pours cent, etc . > . (27) M . Ch . cd e B r io uc k e r e, minister van geld .wezen, erkent dat de vertegenvvioordigers van beildie Vlaanderen steeds d .aarK
Q(
~>>
.
!t
K
tegen verzet a!anteekenden, en belooft zonder vnerwiji rtan ht kad~aster to +doen werken. (28) In de zitting van 13 April 18'31 hekl~aagt ML W a n n a a r,
25) Huytten~, I, 330 . 26) H u y t't e n , I, 333 . 27) H u y t t e n, III, 57 . 8) Huytter~s, III, 57 .
154
zich bitter kwer het onrecht dat aan de Viamingen NJ d~ benoemingen alangedaan w~rdt Toutes les sconioimies doivent particulierernent profiler «aux deux Flandres, qui s~ont curtaxses de plus d'un tiers ; « cette injustice pens d'augant plus sur ses h!aNtants, qu'ils (< constituent plus 'du tiers de touts to population de la Bet<< gique ; que d'un anus clots, noes n'!av~ons aucune repiaration, aucun !avantage qui puisse en quelque siorte contr(e-blalancer les inegalitss sur ce point . C e s i n e g'a l i t e s, q u i s o n t «des injust;iCes,
S0flt
generates . rtes deux F1a1n-
fires n'ont aucunernent a Ia Coup d'~appel leurs canseillers <( en proportion ode leer psolpul,af ion, de leers ri~hessles, de K
« leers Gontesltlations judicilaires ; t~aus les em`p~liotis civils leer
sont vsritablement interjdits . Les exem'p'1'es m!alh'ew eus!e« ment sent trop nlombreux ; je n'abuserai pas de v+otre patience. « Au ministers de l'intsrieur eel,, 11 y a tires' de cinqulant
a soixante employ!es ; eh bien, pan lieu de vingt, qui de<' vraient appar'tenir aux deux Flan+fires, it y en a ir+ois . Au « lieu d'un tiers d'em!pilioyss polls a\sons ob~tenu avec pein~e une trentieme par'tie . (Interruptions pr~olongees .)
(< Ces abus ne sont Alas les seuls, de slx chefs ae dlvlsion
it y a trois frlanl ais. << Au ministers de la guerre, excepts le ininistre, ii n'v a, . laucun Fl~aiwirid . assure-t--on
Au~_ affaires strangeres;, la plupart' de ceux qul y staient, sont renvoyss +dsfinitivem,ent, eau en longs illimi~te avec privation de leers iappo~intements .
+ Enfin, 1"on a certifie que des habitants de ces piMovinces ~, oil t obtenu ode l'em
1 55
l'on place (Inns nes hnovinees, deplaisent aux cit ;'yens, arms
de leer pays » . X29; Men \loege th arbij de verwaar •I aotzin,g vats de Vlaa.msche
econOmische belangen bhj he
sluiten vlari hand,eilslowere u-
komsoen, het veronnchEz~arnen van Ylaan :lerens nj'verheidstakken z~o~o~als : scheepsbo~uw, visscherij . Wij lezen in « 't Jaar 30 », een v~olksboek door Dr V, F' r i S : Het gansche land door had de omwenteling Aden omnid-
« dellijken stilstand ian handel en nij'verhei 1, de stremming, (( van nlle iondernemingen, de verminld'erin ;g an de w'aar Ie K
der ei, ,endOmmen, en niet het minst het verlies van, hot cue-
<( diet na zich gesleept . . . Gent, Antw'erpen, Oostende, dies zulk een haogen trap v' an bloei en welv'aart antler het Hollandsch
bestuur bereikt hadden, zlagen, de eerste have weefg~etouwen en andere mekanieken stilvallen, die f .\vee andetre hunn ( handelsvloot verhuizen bf in hunne d+okken verrott(eii K
V1alanderens ecsanomisch verval in 't bij'zlander was zoO
openb~aar, drat zelfs Louis-Philippe er de aandacht van TalK leyrand pop vestigde. Welnu, in pllaats van Vlaayn`sch-Belgie « uit dien hachelijken ;~oestiand to redden, lieten die ver~chilK
lende besturen, die sedert Oktober 1830 elkander opvo gden, deze vroeger zoo weli,ge streek uit vorlieMe v~oor den Walal
K
v~alk'omen verkwijnen. (( Het door Kk ning Willem ;gegraven Kanaal van Tferneuzlen
( weed niet voltooiid ; de haven wan OoOtende wachtle lang en vruchtel'o~o~s naar verbetering : de pntworpen vaartien in
K K K K
Vlalanderen en ode Kem:pen we x den, odor geruimen tijd verdaagd . . . De visscherij aan de N~oordzee liet mien doo lkwij! nen, de Wialen die in de ~achtereenvolgende ministeries lanes beheerschten, srchenen e vergeten drat 'Bel,gie eene VIaamsche zeekust bezat, die geene mindere schatteal bye atte dan de
K
WWalalsche mijnen . » (30)
30)
156
Bl .
142 .
Wij herhalen dus de vier grieven v( a ii de VlaamSehe na-, tvonaliteit tegen de B e 1 g i s c h e c n t r'a 1 i s a t i e 1) Vlaanderens taal werd bedreig~d .
Aan Riogier wo di tgeschreven een brief w!aarin de zinsnede v~oorkomt « L'es premiers principes d'une b+onne alaministratiion sonic
bases sur Femploi exciusif id'une t,an,g,ue, et it est evident que i
la seule l'angue des 'Bel,ges doit detre 'le Francais. Pour arri( ver a ce resultat it est necess!aire que toutes les fonctions • civiles et militaires s~oient cbnfiees a des W(allons et a dies K
K
Luxembourge~ois ; de cette maniere les Fla'm;an~ds( priyeis
• tetm~porairemnent 'des !av~antages attaches a ces emplois, se• rout contraints d'Iapprendre le Francais, et ion detruira atinK
Si peu a peu l'element germanique en B'el,gique >> . (31) Dezelfide minister s'Chreef alan Ltord Palmerston t(
Les efforts de noire gouvernemEent douvent tendre
a
lad
• destruction de la langue flamande pour prepa;rer la fusion • de la Bel,gique avec notre grande p ;atrie, la France .
Zoo luidt de doodsbedre~g ng, en de er in gegeven~ eon errichtingen werden met min ~of meer stipth'eid nageleeiM . Behioudens hetgene de wle .Cten over het Vla~ann'sch in bestuurs-
z~aken vo~orschreven, wlas het F r a n s c h de eenige be s t u u r s t ;a ~a 1 : ode eenige t.a~al van het centraal be:s,tuni• Moor het nEOiodige Vlaam'sch m~oesten vert'aalbure~elen z~o~rgen en v~oor Aden ganschen inwend gen! diens t . Dle kenms van het Fransch wiordt vereislcht Moor alle b :eambiten gansch Belgie doer . De kennis van het Vh am'sch alleen van beamb-
B!elgie. En met hoe weinig was men tevreden . In r e c h t s z a k e n werkfe de centr~alisiati'e even do~oden~d. Voor het eene Hof van Ver`b'reking Was hot gebruik der Neten in betrekking met het publiek in Vlaamsch
derlandsiche taal verbroden . Tot het gebie~d van de Luiksche en Brusselsche Htoven an Beroep b~eh~aoren Vlaamsche en
31) M. Meert onderzoekt de betwisting aa,ngaaa ide de ochtheid van Rogier'~s brief in ' R ponae Monsieur Destsee ~ . le Nota. 157
Wia;alsche gemeenten, d~o~oieen. De taalvrij'heid b~estaaail er zxo weinsg dat p!
'jdn
pop ei,gen kos'ten verplicht zajn ~alle Vlaarn,-
sche stu kken, in de bundels vorlklomiende, in ht Frans~ch to vertalen .
De Vlamingen bezlaten loch m i d ~d e 1 bl .a a r loch h. ~o~ poi g e r o n d' er w ij is , en in het lager w'aren geene perkeu ge,-
steld, zelfs niet bij de jiongs~te wet, a,'an hat aanleeren ee~nler tweede taal. Leerplicht, met algem~ en aanleeraen der twee(de
taal gep':aard, v~aren uit'stekend ges'cLhikt tot verspr~eiding; lder verfranschin,g. In hat lager ~aoi is de geest Fraansch, en,, ink weerwil van de jongs to wet, die v'eel goads b~ewat,
waar tan
de ear tOekbmt, niet iaan minister den B!roq ueville mart voraI
aan DiVan de Perre, z~o~u hij dat blijiven . Al hef c e n t r a 1 e im'mers b'leef Fr~ans'ch . O~ok de k ~o l
n i e en de b u i t e, n,1 ;a n d s c h e v`et iegenwoordigers van, Belgie wlaren verfr~anscht . Hat gansche eGonomis!c'he level s'trekte tot uitroeiing van den Vl'aamsche taal . Frankrij k steunde Idapper den sfrijld met zij ne bio~eken, zijlne bladen, zijne koneelvblarstellingen, zijne toelagen en decoraties .
zijne vo+ordr~a'chthouders,
ongelij!k . E(eni,ge schrij'vers, eenige dichters, dwepers, dnoiomlers, slu 1enten, intetlectuele~ len mloesien hat'opnemen legal do macht van heat gezlag, beg~en besturen, tegen hat giou,d, vosor eerie kl eine nation al e' De kansen w~aren werkelij'k
taal tegen eerie wereld t~aal . Wij' hebben steeds
ins zelf en
an
Aden
indruk gehaid
deren slom's to baem~oaeadigen
slagen konden lads de kleinhandelaars in de na;am'l~ooze vennlodortsc!h'appen,
'a'l po~ogct
wi
dat wij; evenmin
hung kamp te,geu
als de h'andwerkiui tegei de m~achinenijverhei~d, ials de verhuurd~ers' van p$ostwagens tegen ode sneltrein-exploitaties . Niets ken bij' ons dlaat, g!e\loiel( uitwisschen, geen jubelcan'laten,
optiochten, geene Ro~eselaaxsche
geene Ingoy,g!hemsch ;e feests'tandbeeldoint;hju,llingjen.
L i e d e r i k' s block ver~s!terkte ~die m~eening en maakte ~e onuitroeiba~ar . Treffenid ~oleral vonden wiji da'airin de b+lad{ 158
zajden +over den invl~oeid vain Limburgs k+olenmij!nen en Brusse1's groei .
Wanneer wij de mlachten, w'elke pans flu m+e ondergang bedreigen, niet bm'zeiten in m ;adhten ter opb'e'uring en reddin galat Bonze 1 aa1 een tr~gen kwij'ndao~d to gemloet . En dit moei a1 wie nog jets vae1t votr Vliaanderen vo+orkomen .
Het verlies zijner ta!al is voor een volk zioio gewic~hti,g dal het zich met al zij'ae krlacht daar'tegen verzette~n m~oet . VVlat ode tla~al beteekent, getuig;t N e h em i a s , ode profleet walar h'ij spreekt over de huwelijken van J~od'en meet vre~emdelingen .
« De zonen, da'aruit geb~oren, konden Been J~odsch sprelk flood-
« ken, . . . En ik verweet hen en verw'enschte hen e
<( de under hen m'annen >> . (Beek N e h e~ m i la s XIII, 24-2I5 .) Het Machiabeenhoek getui,gt ~obk an de kracht derv n*ieder-
taal,
waar het mel~dt flat de bewonderenswaardige M!acha-
beenmloeider elk haven kin+der(en toespr!ak in de teal van het vaderian~d (VII, 2'0-21),
Op Pinksteren wend a!an ieder yolk in zijne teal de waar-
heid verk~ondigd ; De menigte is gelukkig flat zij de apsostelen hoort
spreken « elk ode eigen talal van h~ t g!eboorteland{ (« Hanidetingen der Apios~telen », IT, 0, 11) . Z+o~odra volken Iapiij'zen uit den n+acht van verdrukking i~
de eerste zang i a het ontWaken een hulde aan die teal .
Wanneer dwingellanden eeth natietnaliteit willen ui+troeien, is hun dwia .g~ma;atrelgel een alanslag pop de teal .
De ta'al, stem der z!iel, is het onderpland van ons mensch-
zij'n, zij ~onderschei~dt ons van de d'ieren . Zij bindt on
meet
voor- en nagesllacht . Zij is het gewloion uitwen~dig teeken van
een yolk-zijn . Zij w~or~dt gevorm+d door het yolk can !dient daarna nom het to vormen . Zij stelt de mensche~n met elkaar in szemeenschap . Wlaar in eene m~enschengeoep taalgemeens~cbap
+ontl*eekt wlardt mededeeling van hepiaalde kennis en duidelijke gevoelens verhinderld, ontsltalat geestesve~rsuo~m,ping en
ge~oelsverwil~derin;g .
159
Professor P i r e n n e en Rector H o f f m a n n hebblen wel bewezen dat er iolken best aan die hunne taal v'erloren . F i e h t e in zijne (( Reden an die Deufsche Nation >; iegt daarin het hoofdverschil tusschen ~h''et Duitsche yolk en de ancietre volken van Germlaansche her'komst . H'ij wij's~t echter tevenS lop de naideelen +daaran (IVe en Ve Rede) . Het verlies zijner taal kan v~oor een vlolk het gew lg zijn van abio~rm~ale toesi aden : oiO a, vaor de J io Id e n geniis a .'an een vaderianid,
v+oor de leren en de Viamingen in Noord Fi a'nkrij'k, . Een v~olk heeft het recht niet, vrijwillig van zijn taal of to zien, evenmin als een mensch` zij'ne tong mlag uitrukken. Bet m!ag zic!h zelf niet merkelij'k hinder~en. Het heeft recht pop zij'ne taal en d`en plicht ze to handhav~n . K L+orsqu'un peuple est oblige de renOncer a s;a liangue, i1 ~onsidere cela com'me un suicide » z'eide Phienne cens'. (32) Het Vlaamische v~olk in Belgie is green t w e e t,a 1 i g . Hot Fransch is hier geene v~olksMaaal, er zijn in V 1 .a a mi s c h Be1gi~~ geene Fransche dilalec't!en . - Uit ode ontleding; dyer jongste statistieken besluit D e R ;a e t, die ions le~erde nauwgez~et to werken • (( Er kan in Vta'allderen geen sp~raak zijn van tweetaligheid . -- In de vie+ Vlaamsche prbvincies zijn 47 .238 inwoners van V11aa sche gemeenfen en Vlaamsche herkomst, die verfr,anscht zijn . » (33) D . Clues, L . Willems, Pater Stracke, Th . Die D e c k e r hebben beto~ogid dat vroeger het hrlansich, in Vlalamsch-Belgie nqg minder versipreid Was da.n nu en schoten breede bressen in ide wetenschappelijke s1 e~llin, en van P; r . K u r I h en P i r e n Tie, al erkennen zijj wel dlat, +one, allerlei, ~denen, de Fra.nsche taaal in VlaanderexT steeds ggroo~ten invhoed uitoefende en ode kennis er van zee+ gezocht Werd : : P i 32) nr,
Aangehaa~lde 10. --
voordraoht
taalvrijheid . 33) Studies over V1a
160
« De
Vla imsc~he
Hooge& hool », le jg .
Cf . Liederik'~s werk, bladzijden 64-71 over taaiplrioht en the
Volkskra,cht (Bl 538-55,1).
r e n n e verklaart alles als een natliurlijk feit . Wij tlaarentegeli beweren dat ten minste tijfrns, de Fr!ans+che overheersching en sedert 1830 het Fransch o p g e d r o n g e n ward . wt de taaleenheid van Vlaamsch-Belgie betreft is V a n C a u w e l ~a e r t het ten iohe met de aktivisten eens . I)e 47000 verfranschten uit de vies V1'a'amsche hrovincien, de talrij ke verfr!ansch ten uit het arrondisEsemlent BrusSel~ roudlen Vlaanderens 'al ~aok tot de hunnee moeten nemen oaf terugnemen . Dat is hun Chr stelijke, hiln Ynaatschappelijke, hun v alderl+an+dsehe plicht . Zoo alleen dienen zrij violkomen de gemeenschap . Blij'ven zij Vi'a'anderen bewonen en onwilh g ann Vlaanderens teal to leeren, dean heeft d Vlaamsche stoat wel het recht, m'eenen wij, mits inachtneming van ode rechtvalaxlIige overgangsmlaatregelen, en het eerbiediben an kouter-indivi~dueele vr'ijheid, trots hun verzOt, die openbare taalaenheid door to +drijven . *** 2) Vla~anderen bebaalt meer hasten ; 3) Vlalanderen lijldt nadeel ; 4) In internatioi ale verdragen weruen V laamsc'he belanlgen over het hcofd gezien . Deze grieven weriden in boekdee!en uifieengezet door onz~e Vh amsche geleerden, in tialrijke r levoerin,gen aanget~oond door onzc par'lementaire redenaars en valkssprekers, ter kennis vain het yolk gebriacht door bladen en vlugschriften . Wij ve gen'oegen pans er mode to verwij'z~en ot aaa near hot Versiag der GrieVencommiss+ie van 1856, n~aai Broeckaert en Caopmhn's B' i b I i 'o g r .a p h i e v a n d en Vlalamschen thaIsfrij'd~, moor Vuylsteke's Korte statistieke be'schrijving van Belgie, near Did'as kalos' prhaehtige «Brieven ~aan MinsterHlpu, Minister Heileput e ~, naiar N e m o' s ar'tikelen in ' Het Han~deisbia;d ~, near M e e r t' s Debat met H~arkIijns. Antwio d aan J. Des tree, flaw' hat vlugschrift van Fr. Reinhiard, near de boeken van T . I) e
D .-III-1.1
161
R a e t en L i e d e r i k, naiar ode redevioeringeii van onze Vlamsehe v+olksvertegenwc or(digers sed,ert D e I) e e k Lei r, G e rrits, De L'aet, C'orexans,
Die Maere~Limnan-
d e r teat in 1l4, na{ar alle gesthiedenissen onzler b+eaweging. In een artikel (( C o n t r e l la s p ; ~a: r is i i o n a +d mm i n i s S t a t i v e » (34) betoiagt ML ode Mib~ m land.re : Lla Wiallonie p'aye
mains d'impots que le pays' Flaanand . La difference est de 40.76'5' .658 en 1909 ,' . Hij bewijst !ten tweeae drat veal meer uitgaven ten beho'eve van Wlallenie gedla~an wior~den .
De nationlale grieven der 'Viarningen tegen Belgie zijn ; dus
even ernstig als de nlatiionale bezwaren d+ear zuidelij ke pr+ovincien van de Nederllaniden tegen de r+~ge~e~ring van K~oning 'llem den je in "1830. Die statistieken in do werken van Di-
d a s k Ia 1 io s en M e e r't enz~. zijn zoo gewidh i,g, als de 1 ij(t e n v is n b e n o~ e mi i; n e n, enz .,
uat
« L'e Gourr'i,er die 1 a
M'euse » en a'ndere Belgisch+e b~aden in 18'30, welke zio~ kr~achttig het verzet tegen de Ni~derlandsche regeaering opzwteeptetn . Zij alleen, die geen enkel yonder de verm+elide. `v~erken l'azen en ever alles oor(deel'en met ode si erke kialmte dyer onwie-
tendhei~d, gli~nl1achen wlanneer gespitk'en wordt over de ver-
drukte Vlaa nische nationaliteit, blijven keel bij' piater Stracke'S (' A r m V 1 a'Ma nd e r e n ~of Cilaudius Severus « V 1,a a n d er e n s W e e z la, n g », dio~ch wij! `vr(a,gen ons of of ziji die gait
over Vlaianderen heerschen wlel hit r+echt hebben c~nweiend to zijn +omtrent de kiaichten the se'dert tientallen, j~aren opga~anl
trot den trobu van Aden Koning, tot p!ariement, trot biss'ahoppen ; of zij niet verplicht zijn 'zich near to buigen over Vlaianderen's stoffelij ke en ver tatidelij'ke ellende, en de w+o~nadieln vlan hat,
yolk to heelen met den balsem van de neeh'tvaardigheic1 en de blarmhlartigheid .
Nadat wij ale kwiaal hebben ~aangefiloond past hat dat wij+
34) Revue de Belgique, 1912. Bl . 967 eriv . 162
Die bedoelingen boo+or, de verantwoerldelijkheid biepfalen . deelerd wij' niet, alleen de feiten v'allen ionder N7 ass biereik . wij
denken ~dlat hat onrechtvlaiaridig ware a 11 e schulid op
den rug van hat Belgisch Sta'atswezen sad {art 1830 le laden. Vorige eeuwen +dragen med'e een deal +der vracht . 1830 wass reeds een gev~o~1g . (( Hot is\ adze Hervorming en niets andearS Id an daze, die N~aord en Zuic; heeft vaneeng~ere~Ien » schrijtt Colenbrander in zij~n reei is vermeki w'erk over (ie Belgisiche omwenteling (hi . 68).
Er zit nalast een deal ioweridrijving veal Maarheid in wiat
P i r e n n e wide saver ids vorige eeuwen Le pays es't entrlaine daps les guerres, ravage oo~mrn'e <s
(( aucun plays ne 1'ia e'te, t<
Si
ce n'est l'Allemagne pendant la
guerre de t rents ans . Lla vie p~olitique disparait complete-
(' ment. L~s Et'ats Generlaux ne siont plus convioques . Le people K
ne s'o'ecupe plus ode soon prlopr'e gouvernem ant . Lies Ilarn 1ands des classes sup .erieures ne parlent plus qu,e 1e Francais . Le ElaP and tombe +au( rang ~d'un patois qui' s'etiole .
« Au XVIIle siecle on croft qu'il va mourir . Survient la cionquete francaise . Cute fois ions se dit qua east la coup de mbrt pour la liangue flamande ~ . W~j wezen er bloven pop hoe Pirenne de handelingen ; van bet
bewind in 1830 vergoelij'kt en daia'rin w~aarlijk kunnen wij
met hem niet medegalan . Onze tail was ziek, ions volk z'wak, zeer wa!ar . Het wlas eene ridden om de t~a'al to r~eaddien en heat yolk to versiterken . Drat wlas plicht .
01 m;ag men tie z' akken verdrukken omdat ideze~ den moe~d,
niet hebben tegen to schr'eeuwien, fMtoet m;alar reicht ~ges;chonkeln
worden aan °wie hat met de vuist opeischt! Waar zouden k;e
Vlamingen de krlachtdadi gheild vandan geh'aal!d hebb+en bum zulken las'tigen sfrijid to voeren 'als ~die ;g;ene welke van hen,
vereischt ward . Zij'n zij van 1830 hot 183'9' geene sia'chtoff~erS geweest van hunne trouw laaan
Aden
Beli gischen slant? Heb!heil
zij' niet veal laten began om loch vlo~cr geene vijanden vans Belgie,
geene orangistisde slamenzw!eer;ders uitgeschol,den
163
Ic worden? Then zij w~akker scho+ten was alles geschied . In 184t) wendd het gnat' petatk nement ingericht . En siedert dien hebben de Vialningen niets verz'uimd yam tot hun recht to geraken : verboogen, iandd+agen, lied'eren, ~opio htenI, enz~ . De let'terkun~de bloeide . \Vel'dra mOesten de regeerin,glen loud ervinden dat k e V1;a nsche taal s'pringleven~d w+ as . En tEoch h'eeft geene ~ooit het initiatief v~afl eiene inzrii p~ende 1 echtshers~elling genomen zij hebben zich steeds blind gekeken pop de Belg scne eeny heidsged.achte en hunne oc gen gesk ten v~oor de vers,chei .dienheid d.er inwionerls an Belgie . IDe not (ter regeeringen is s'chi •- altijid geweest, v+an den dag wlaartop kie e erste taalwet besproken wendd tko~t in 1914, alle v~oor tellen to verminken (opsdtat zee, z mden p~assen in hot
B elgische keurs ''jf : Onz~e bij'z~onderste wetten zij
door do
t!usschenkomst der r e (g e e n g, die in +dit oplzicht steeds al h'aren inviloed in (d e weegsehaal legh en, herhaaidelijk m `t ontslag dreigde, siedhts bleeke schimim~en vla de ingediende voorstellen . Lien vergelij'ke d~ wetten van 1873, 1878, 191'0 enz . met de ioorsprbnkelij'ke vb~ars'teil1en. Na het iannemen der wetten hinkte de taepiassing ten ge+vo~lge an den tegen werking der ministerieele bur+eelen . Diaiar wij een hekel hebben nan st~els+e~lm~atxge v~erguizlng willen vij bok eenige lidhtzijiden vertoo~nen in, dit treurig ta~ fereel en w'ij'zen o guest ge n* atregel+en ten v~ordeele van Onze talal genomen door ministers DI e DD e c ke r , A 1 f a n 'sl Van den P e e r e'b +a k m. , j a zelfs dio~~or den Wlaalschcen minister S ,a i n e t e 1 e t t e, t1 Iook door minister B; e!e r n a e r t .
Mini ster B e g e r e n~ verd~d.ig e kranig en knla` de Geli j k~ heidswet ; minister R e n kin, de wet pop anz ta;al voor hot Brabantsehe gas isenhlaf en de Br'usselsehe rechtba .nken. Die beer H ell a put e was een o e uigd Vlraamsrhg+ezind~ V1akans'chvoeiend minister . M'a;ar buxten, igma;al haven de m i n i s t e r s', die kwafmen en heengingen, b1ev;en de m,inistrerieele bur elegy., wa;arin n
164
Kogier's geest heerschte, waft al moeilij'kheden beef t minister H e 11 e p u t t e niet mbeten trots~eeren eetr hij tv'ie~eta ;lige poststempels invberde. Over d.it alles zijn `pan D id a s k a I o s onvergetelij ke brieven . Oeh . . . Van Ciauwelaert zelf erkende et onlangs : « Tegen de kraGht der ~administratie is zelfs geen minister bestand » . Van bet onrecht dot op Vlaanderen drukt, dragon on.ze eikaar opvolgende regeeringen dus eon goo deel der schuld . Ons parlement insgelijks, lalhoew'el in de K~am'er, vm Volksvertegenwo0rdigers 101 verfegenwiao f digers van het Vialamsch bestuurlijk gedeelte tegen &5 van het waalsche gedeelte za-
ten, brak slechts in geringe n~late den invloed d,~er r~egeering en onderging dien, ode laatste jaren vooral, m'eer yam me~er . De regeeringsma,cht gro~eide in de n1eePderheid. De m~eerderheid in ode kamer's bestond +amp de beurt uif partijen, waarin rle franschgezinden of ode nnvers;chilligendoor hunnfeon economischen invloed, door hunne knapheid, huxe be~lagenheid, hunne ervaring, den tijd w'aanop zij~ beschikten, door pans verkiezingsstelsel enz . op~permachti,g Woven . D;at wij win ions Parlement geene ~~ezenlijke ingrijpen ie matregelen op taal,gebied mochten verw'achten, teben ' ' i regeering in, leert de geschiedenis ,deer jongste twee taalw tten : de militaire en de schaolwet . Kan men ;aannemen dot, tijdens de bespreking . daarvan, onze Vlaam~sche voorm~annen gored hebblen wat in hu~nine macht lag en handelden naar bun beste vermogen, danf is bet Mach +onkx chenbaar drat hunne m'acht veer beperkt was en dot de boestand in de kamer weinig of ni~ets verbeterde in weerwil van bet talent en de verkzaamheid panzer Vlaamschgezinde leden . Dit is ode schuld der Viamingen zel f, werpt u~eli op, die zich later vertegenw~oordigen & or onverschilligen of vtl amschhaters. Zij hebb,en mfaar wat zij verdienen Lies peuples pant
les gouvernements qu'ils meritent » . D,it argument troffen wij reeds
an in onze bewijsvioering t65
en wij antwloorden nogmiaals : :
L'aaf heat w' aar zijn dat de
Mann ngen berusten in hun staat van ~ondergeschiktheid idan nog r~oepen w'ij luid : « Diat ma,g niet . D meerderheid heeift niet altij~d het recht aan have zijde. De leer iat Btie beslissingen an de meerder'heild recht z~ij!n, Paten wij noor~ re~kening van R ro u s s e'a u . Er zijn ~toestanden, waairuit het plicht is een vlolk ~p to heffen ~of ten mins1e ~daiartoe pogin,gen a~an to
wenden, zelfs al stribbelde dil yolk teg,en . Onsi yolk is verzot
geralakt by bet Fi ansch, om!dal zonder Frans'ch in Belgie
nets to bereiken is . De iMet schafIe ~dc Friansche taalv~erplich'ting al, were in Vlaanderen Aden V1aarnsc!hen 'taalplicht i , dan keert !de tloesi~anld nom . Vlaams'che regeerin,g en V1aamsch parlement kunnen V1!aanderen en zijh aa1 redden » .
Er bestalanan geene redenen nm van de regeering en de kamer van een Belg,ie, z x als het vroeg(ere, h e i 1, to verwachten, lungs de slenter !gangen der ge Mone p!olitiek en hugs dd lijnien van geleidelijkheid .
Niets geeft recht dat to verhop~en . Het Fr!anschgezind element in de re~geering wend a~anzienlijk vers'terkt : de Heeren Hyn~ians en Goblet toonden zich
nooit Vlaam'sc!hgezind . Alhlaewel men den heer V!ander Veid~e niet tinder .e Vlaath chha'teras kan rekenen en wij daarentaegen van hem over de Vlalamsche b'ewe ;ging z+eer puike~ red .~er 1oeringen lawn, is het siehig dla~t hijj tegenstander is vain het
beginsei « In Vlalanderen V1aamsch » . Van een Vtaaam!sche ho~oges~chaal is hij' evenals wijlen H' . Denis een vur 1g violors'taader, loth an de vervlaam shin der Gentsche wil hij niet hooren .
D e re~geering, iij volorkmenid onvolorwaar+deli] k hensitel van
Belgie, wo dt in de eerste jaren wellic'ht +opperm,achtig ; alle
p!artij en zullen wlaaarschljMnlij k in het kabinet verte e!nwioordigd blijven, fat zic'h enkel pnet sbofrelijke zlaken bezig ;houden zeal,
D~iegenen, the V1aam~dhe eisch~en zou~den v~ork1tragen
zourden yap geen gul ~ontha~al kunnen rekenien, loch heenge-
166
zonden worden met de mooie namen van
ruslvarbrekers )
vreugdversbaarlders . De regeer7n,g legde ten gunsre vans ~onzie taal slechts dubbelzYnnige erg~on~duildelij'ke verklaringen ;af en vandaag trekt zhj' in wlat zij gisteren bevoofde, vertroeb~e1t zij Wat gisteren klalar was .
Uiterst-kras en duidelijk daarentegen zijn dc
strafmlaatregelen tegen Vla!amsdhe sitrij~d'ers, tegen alle uitingen van den Vllaam!schen ,gees~t genIomemn, dc hestraffinig vain De Clercd en Jado~b, E . H . Van der M~eulen, enz.
Begunstigd, gesteund, verspreid wbtden biakien, ',vain te-
gen al v tat wij lief hebben de hiateliJksfe verdactmiakingen voorkam'en . D,e vlalamsc'hhatende 'B'elgische vluci elin,genpers gra!aft een !a'fgi and tussdhen de regeering en tusschen ins . Al le pogingen van Van Ciauwelaert orn eerie f linke verkiaring en gerustslellende ~doe'zleggingen tie bekoin~en blij`~en vruclhtelo~s . Het wlordt ziola'n h~opek os-range weg tus~schen V1'aandei4n en Ste A~dresse. Er liggen roisen tusschen, zoo bar als iaezem-
bre's rats, Maar Priester Van der Meulen verbannen zit . Ja,t d De vurige, vioor`uitstrervenide ac,tivisten o+omd'eelen
h~aogste niolold vior Vlaianderen de ingrijpen~dste mlaatregelen vereiscM, 'd~a~t Ide tij d gekOmen is, vvlaarlop den schuktige re-
geering client vervallen verktaard . Teat hunne verdediging rloepen zij' in Bonze vald'erkwK sche overleverin,g, de louide blijd~e intreden, na ;melijk Artikel 59 v,an de blijkle intrude van Brlab+ant, da't in alle mioeilijkheden met
het gez'ag tat grondsl'a;g der bespreking ' ' end,'e. Wij schrijven lalangaan~de dit ar'fikel eenige bladzijd1en over
uit E, d m
n d PP o u i Z c t'
<<' L'es Cloaistifuti~ons Ntalti nates B'el-
ges de 1'Ancien regime a l'epioque de l'Invasion Francais 1794 )> . (35) K
de
Ire miaintien fobstine d'une vio a'tiian de Ia aonsti~tuti n don-
nail-il aux Etats des pn~ovinc'es' le droit de depasser la re3) Memo res coiuronnn Deep . BL 496-499 .
rar
i'Acaden 1e
Bcyale de Belgiq,ue XXVLe
167
« sistance plassiv; de s'armer contre le souverain, de a soul<( traire a toute espece d'obeis!Sance et de tidelite? k cette K question nouvelle je crlois devoir faire une renense corn( plexe. « Si je me place eau point de vue constitutionnel strict, je « reponds que les constituthans des prkovinces ne prevayaient
pas le cias, puisque la clause de refus` del service Gait pre( cisement pour but d'' oai ter les' heurts trop violents entry (t,
« le prince et son peuple . J'ajou'te qu'en presence dk 1'inter« pretatibn ~authentique de ' ;article 5 de la Joyeuse Entree « de Brabant, it est implossib1e d'!aldmettre que le Brabant « lui meme eut la fla'culte d'invtquer en ce cas sa cha ;rte « donstitifii'onelle . Seulement en .dlehors et an dessus ode La • Constitution se triouv~axt le drot niaturel. Or, quand le prince « tentait de mlaintenir plat la orce des innovations oounistilutiom« nelles ; qu'il tents t de briser' par lea force la resistance pas( sive et legitim'e des Etats, c'eux-ci se thouvai1 ent evidemment « non plus ~devant un das d'interpretati~on juridique, n his de« vant un c'as de guerre ; us pouvaient resister de thus leurs • yens Sans lavoir bestirs de legitimer leer attitude tar un « texte constitutionnel . Qu3oiqu'il en snit, j'aMoue que, vets la fin du XVIe siecle, « it se proiduisit un cio~ur;ant a'id.ees qui tendi~t a expliquer « l',article 5t ode lea Jkiyeuse Entree comme s,'il donnait aux • Brabancons en das de vi~olatitn de lours privileges, le kl onit • « d'elire tel gouverneur que bon lour sembtle » ; e€ domme sa « en revandhe, it dons'acrlait un privilege exclusivemlent propre « aux Brlabancons . < Au XVIIIe siecle, les a~lodats du conseil stuverain de Bra« bant et du grand danseil {de° Malines, qui si,gnaient la 4 consultation du mlai 1'787 n'~allaient plus atout a f hit cuss « loin : « qu;anid le Souverain, dislaient-ils, au mepris de span « segment et du dboit des gens, porte atfeinte publique taux « droits de ce peuple, son autorite slauver~aine est censee suspendue jusqu'au p~arIait redressement de ces infractions 168
et s'il ne les redresse pas, &est aux representants de ce peuple, par l'intermedilaire des lois', a declares son autbrite suspendue donformement a ce qu'il a approuvlui ? nerve dins le serment de 1!a Jriyeuse Enfr'ee » . « Enfin, loss de to revolution brabancanne, l'idee stir La(< queue la Ftandre et plus tard des Etats Belgiques unis see « fonderent pour justifier leur rupture complete avec Joseph (( II, procede tang suit peu de lea doctrine de la deuxieme nlloh« tie u XVIe siecle, taut en se rapproch~ant de la doctrine (( que j'ai mbi meme defendue . Cette idee est iau fond celle-ci « « « «
« Le prince a viole le placte inaugural ; i1 a es~saye de inIainte« fir ses ac'tes !arbitraires par la violence ; nous sormme delies vis a vis de lui, car ii ne naus reste plus qu'a opposes « la farce a 1'a violence . Dit artikel 59, zijn grbndslia~g althans, diende tat rechtvalardiging v! an de vervallenverklaring van Philips den lie (27 Juli 1581), van Jiazef den lie in hef Verband vlan (de Belgische Staten in 179'0 (1'1 Febru!ari) (36\ van de Nassau's in 1830. M, de Gerlache herinnercie d~aaraan in de plechtig inhuldigingszitting van K+oning L'eap~old den le. On trouver ch ez naus des litres au i ouv+oir absolu ? 1)~ans « nos vieilles chartes le contr(at bilateral entre 2c s~auverain et « la nation etait si bien forma, qu'aux termes de 1'a J'+yeuse « Entree, celui-la cansentait a ce que ses suj+ets lui refusas(sent le service, taut que les cantrla\4entions no seraie+~t pas « rep'arees . » (37) 4<
De v!ooruitstrevende activisten r+oepen verder tot hunne verd edi gi ng in « Nay it hun belang kin men de begrlppen in de olgende « dalende reeks opsommen «Volk Sta!at Gezag . 36) Overgedrukt in de Gerlache's aangehaald work, I, 204 . 37) Huvttens, III, 621 .
« Het verantwioordelijkste tier idrie is het G e z a g d, i . de
« de regeerings'~orm . « Vaster is de S t la ~a t dioth van eeuwigheid ciroonat elk K
vo 1 k . t<
«Een yolk zal niet vergiaan. » N+oi g leeft Pk len » en .
Voor het Vla!am'sche V~1 k willen wij~ den V)aamschen
s< Stajat .
« Is dit ioptreden z'walar kwaaid? De geschiedenis antwoorde :
4c Reeds in Bonze Midldeleeuw~en bes~bond herhaialdelijk bo1lsing 4( tusschen leenm!ansp1ichten en' volksbel~angen . K
Grand d'une plant,
Liege
« ples les plus f ameux .
dlautre part, en furent les exem,-
« L'une quoique germ,anique de race, subisss'ait une domi« nation friancaise . L' .autre, quoiaue walllanne, subissait une
4(
verner a la francaise . Pour les Flamands e'etait depasser la m,esure . Its resisterent violemment . K Des Princes-Eveques ode Liege inevitablement inclinerent a l' allemlan'de . Pour les W~allons' c' etait depasser la
« moyenne mesure . Its resicterent non moms Uiolem'« ment ~ . (38) « Dk em`t men onv00rwaiai cieIij'k en ~a1gemneen ens
4( streven, ~dan smelte men tot rouw- en zloenklokken het brons waaruit ode standbeelden van Breydel en De Con .ine, K
Van Artevelde, Egmiont en Hdorne, Anneess+ensl de helden uit den ~Boerenkr!ij'g, Ro ;gi .er en Vau de W eyer .gegot en w don en huldige mien Filip's den Schoene, Alv,a, Miai •kies de
K
Prick,
Jsozef den IIe, de beulen van het biirectoire, Willow den le. Dean houde men op T e D e ii m s to zingen voor d ;e verjlarii~g den inhuldiging van Leaopold den Ie, want - dims zegeatocht ging over de sdherwen van ruiten uitgesiag(en in hotels van legitieme ministers, over stra!ats thansen in d~ Septembierda38) P 1 c a r d in zijn bovenve'nle?d « ESsaA ~ .
10
« gen, opgericht tegen het lager van den toen nog wettige~nt « versi .
De omwenteling van 1830 was gruwelijk in de oogen van
« menig le,gjtimis'tisc'h ~denker uit M!etternich's school en de « ~ornwentelalars warm muiters vobr Koning Willem .
« Dezelfide ,mioeilijke vragen rnij'z'en op Rio ~al1e tijden en
« landen
« In Fraankrijk zien wij e
• ken a!an
1 i g r'e' s le,gen hun land rapruk~
ode zijide van Oostenrij'ker's en Pruis1en, om' `villa van
( het wettig ~gez~ag . Waxen zij sch`nldig? Wij' zien to Valmiy, • de geestdri ige Sla .sc~u1ottenleg!ers et ~~anld; en de repubilek ( verdedigen tegen vreemid.eling en uitwijkeling. Waren zij t1« len schuldig ?
« WSij zien eon P'aus n'aar Parijs k~omen om er de leazers-
<< Zondigd e die Bourbon, t~oen hij' zich ~op den croon van
~« Saint Louis 'lieu herstelten door lagers rookende van bet
• edelste Fransche bloeid en dice heele st'ukken :~ rlanseh, grond=
~« gebied hadden verscheurd ? Zenidigde hij~ tfegen zijn lla d ? Teen de C~orsika'an terug uit Elba in Frankrijk aanlandd,e « 1iepen duizenden geestldriftig hun ~ouiden vel~dhee~r Ie geniioet? Waren die !a 11 e n sdhuk ig jegens het weftig gez~ag? « 0 h wat is ~dat in Frankrij k steeds een geharrewar ge« Maven en een kleurige wemelin ;g van plartijien : en even bbnt
K
« immers gaiat 'net elderls in Spanje, Italic, 'Rusland, enz . K
Heeft een patriot K e r e n s k i gel!aakt en V e~ n~ i z'e l o s
geschandvlekt, die loch scherper tegenbver zijh kotning s iond « dan een :activi s t t egenover de B el,gi sche r ;egeering . O ch Been, « Bonze regeerin,g zond een g~ezant i~aar Sal4oniki .
'k
< Is het goon onbetwistbare 'wa~arheid, dat men op~ nitersiptreden mlag ~'vegens « gewichti,ge redenen tegen he geziag « miskende gewetensree~hten, wagons pop-eene-blijvende-wij'ze
« miskende volksrechten . DlJarv.a n heefit die katholieke kerk « door de ee~lwen been die sehitterendste en prachtigste vr-
171
beelden gegeven . Di iarvoor trot!sceerde zij a11es en thof zij (( de m ;aclhtigste hoofden, g,etnouw !aan het woorid van Christug Q
« tot Pilatus : K geen macht zou~d't giji bezitten indien zij U niet « van daarboven gegeven was en van de Apostielen. « Better (( is het aian Gad le gehoorz~am~en,, ,d an aan` de menschen » . K
Is het moeilijk to loochenen dat de verstgaande'n under ons
« den Belgischen St~aaat volkomen opgeven en droonlen van « eeii zelf standig Vk andere .n, hetzij' alleen, het ;zij in een Grout-
• Nederland of in een Gric~at-Germ'anie, dan kunnen wij lien' « nag verdedigen als volgt K
Die geschiedenis sprat rnel de onaantiastbaarhWd van de
• staten . Om daarvan overtuigd to zijn doorbladere nien even
« gedurende eeni,ge ~oogenblikken een hisl~orischen atlas . -- Na( tuurlijk en menscheiij'k is het dat elke Staat z'ijn eigen on;ge« schondenheid zoekt to h and,haven, en het denkbieeld : 'au den' • Staat is veer inachti,g, ~omdia.t hij over de dwangmiddeten be-. « schikt, tegen den b~uitenlandschen vij'and beschermt, ode
« orde bevestigt, het openba!ar levren verz~ekert . - Dnch even « natuurlijk komt in de zielen, in k .e harter der rnenschen de neigin,g nom zf ch to vereenigen - oak in den Stalat - met
( hun gelijken : ge1oofsgenoc en, st,am~, Ilaalgenooten naar het « belang dat zij hechten aan dell eenen of den an;deren factor ; << dat hierbij veel van de tiijds~omstandigheden afharngt, boont « de geschiedenis . Vooral daichters en denkers z~aaien die geKdachten, bij den Iaanvaug tegen de uit-hun~aard-gewoonlijtkt(
behoudsgezinde sialatslieden en kaoplie~den in . (( Van daaruit inept dus eene dubbele richting en ~ontstaan
• allerlei botsingen . Eerie aI ereene uits'pr~aak to vellen is « onmogelijk .
« Doch z~onderling, zion het wel zij'n, moest het streven van
« J n g- V 1 a m i n g e n onvoorwaardelij k en a l gemeen veroor« deeltl worden door lieden die opg&o,gen zijn van bewonde-
« ring voor het streven der Serviers om' hunne brosders uit « Bosnie-Herzegovina to verlossen an I t al i a i r r e ct e n t ~a, « die sm;aethten nJaar het ~oogenblik dat de Fr'ans,che driekteur 172
weer op de Lotharingsche tc~rens wappert, die 'a -hatijnsche Congressen bijwonen, die ,goedkeuren dat Husiand, als beschermmfoeder alley Sl'avisehe natien, h ;et o~puam vb~olr Servie, die alle nationaliteitenbewegingen billijken blehalve de V1alamsc'h-Germaansche, die weenen van ontraering als een kind uit Pesen of Metz zijne mb+ederta~al ontleert, maar niets x i oelen velor zloovele duizenden kfeine Vlamingen, wier geest « verminkt wbrdt.
« « « « « «
Zoo spreken de vooruitstrevende aetivisten . hene rliting van, die gedachten zijn k e ;gebruikelijke dagor~den op~ tde 'meetin,,gen, behelzende vertrlouwen in den Rad van Vlaanderen, 'eisch tot afstehing van ode Haversche re,geering, onmiddellijke invoering
ran piolitieke scheiding . Andere activisten kunnen hunne bez Mar~ei tegen dit alley niet bnderidrukken b e z w a r e n t egen de wijze \vt arop de Raad ~% n Vlaanderen tint stand kWatn en waarop hij' werkte, c . a. teen de Berlijnsche rein ; b e z w a r e n tegen de z~ooger aamde afsteliing der Havers'ehe regeerin,g : die eisch is ondui'deli(k . Wil mien eenv udig da,t de Koning andere ministers benoein'e? Zullen he beterel zij'n? Kan de Koning dit nu duen? Wil men hot koningsth :ap afschaffen? Wil men een larder vor 'tenhuis? Ik denk dat niet . Teat hiertoe hielden de aetivisten zich in hlet ~lgemeen nng eerbiedig jegens den k~oning van wien zij recht verhopeii Men 'overwege toc~h de Babel << Les grenoullle~s qui demandent un r~oi) ! 'Hoe zal die afstelling door ;gevoerd vorden? Dit alley is uiterst troebel, en ver boven het begrip der meeste menscheil die de dagorden toejuichen zhnder flay aver u ;a to den ken b e ~z w a r e n tegen de uitrroepin,g der politleke s,eheiding Zij zien daarin een schending van hot volke nrecht, da,ar de bezettende reach t ten minste he t w e z e n van den be~z ett n 173
slant m+oet handhaven . Zij vl'agen zich of hoe een Vlaamsche c h verstoat zich 7a1 staande h~ouden tegen b i n rl e n 1 a n4
sf
zet en b u i t e n 1 .a n+d s'+c h e drukking, wee op zich den ion' zaggelijken least nemen zal V1aanderen uit Zijne puinen to Idoen ~
opsta!an, het econ+omisich en verstandelij'k op to 1euren, wanneer daiarbij zlo~o veler steun mloet gemis~t woirden . Zij' zijn moor+ doordnongen van V~onde1's spreuk uit J~ozef in Do h'an < Lang
za!amhei~d peas t groote taken » en heb'bIen e~e~n heke~l aan mihtaxre d c!tatuur, aan omwenteling, an biijvende idrukkin ;gl van a
eene vree'mde m ach l .
Zij ~overwegen w;a't P!ater Salsmans' sc'hrlj'ft in zljne Rech-
telijke Plichtenleer Nr 55, hi . 48'
In hioever is het in geweten
nog toe wefti,g geza,g,
slat
k e,g,elaten Eergen peen tot
nu zijne m;acht to buiten goat,
in ~ops'tand to kbmen? Diaarmtrent, pop'' gezAg; an St Thlolmias,, uiten zich ode Kathiolieke zeden1eerlaars meat z~oo'n oinzicht gheld en stellen zulke stren,ge vaorwa~arden, dot festelijk hele~l
zelden een ~opstand voor 't gewet(en wetti,,g zijn z!al . Op t de
« eerste pla!ats eischen zij ~dat het b~estuur om~ zoo le zeggen
<< zij'ne wettigheid verbeu d . hebhk door ei,gen schuid, duo+olr erge rechtsverkra~chtin,g, ~db~or tekbrtkio'ming aan de piechti,g bezwioren verbinrenissen, verd'er dot elk ander iniddel nom E<
« de m~oeilij'kl eid ;e beslechten : onderh'andeling, b~emiddelingr enz, vruchtel~o~os gebleven zij ; alan den andFerein kant da;t d
~opstand Waarschijnlij'k met goed gev'clg welz'ijn zal gedijen .
o at
het al,gemeen
Zij stalan slit bij (de wetten der gesehiefd!enis en teeren ~claaruit
dot z+oogen!a~amde vreeidzame, wetfelijke +opstand inetterdaad
zee, dikwijls pop gewelld ;aidi,gen uitkomt, daf meer ~omwenteiingen misto~open dean trot een ,g!oied einld!e kome~n . Zij vergeten niet ~d ;a't in Bel,gxe twee ,groio~te bm!wentelinge~n~ opt
drie neat slaagden . Zij' bes;luiten dot men met ze+er ~onze~kerer kansen geene zekere onh~eilen mag to gemoet gaan en heft recht niet bath de h~oofden pop
heal
to jag'en en honlderd~en edei
m~oedige dwepers in Aden strij~d en den ondergang to stuwen. 174
Zij zijn benauwd van blijveniden buiienianidschen militair steun ; zij weten ~dat Engelland Artevelide's ruwaardschap niet
gered heeft ; dat Van Ider Nroot Nj z'ijne Brab~antschIe ~omwenteling Aden steun van Pruisen, Holland en Engelanid,, \v!aarop) hij stellig; meende to m~ogen rekenen, ontb~eren Inio(est ; rl,at Belgie in 1831 e n 1839 door Frankrij'k in den steep wend gelaiien wiat
de Linthurgsch-Luxemhurgsche kweastie etr'of ; flat ~d(ea e~euwe+nouide geschiedenis bewijist hoe , evalarlij'k hot is buitenlanlders
al to ~diep in binnen~andsche taken to laten ingrij'pen, wanneer men de n,oodige macht mist, nom then s eun, zoos a hij niet meer gewenscht blijkt, of to zFggen . De historic van Oud-Griekenlanld en van het verli es z~ij'ner o~naf hankelij kheid, is treff end .
De v+o~oruitstrevenden antwlaorden
« Bij ode behandeling der Vllaamsche z .aken is bet billijk +dat
f(
ode D;uitschers Vlamingen r~aadple,gen . Of verkiest men dat
(( ze btj Eonze vijanden to rode gaan? De sam~enstelling van, K K
een Raiad an Vla+anderen bieantwoordi aat die vereischte . Is deze niet volmaiakt id;an schrijven wij dit toe aan +dc inadilijke
(( tijidssoms'tandigheden, en aan hei zich-afzijdig ; ho~uden van K een aantal gemati,giden . Zijn wij naar Berlijn gereisid, dan was dit toc1 em wille
K
van VlIaanderen . Wij zijn char lang zoo kruiperi,g niet ge-
(( weest als de Lalrijke afvaaridigin,gen die sedert 1830 naar (( Parijs z'ijn gegaan en daar werkelijk herh'aaldelijk die ziel (l van Viaanderen gingen verk+oopen . f(
Zoo wij Vlaanderens zelfs'tandigheidd
flu
wenschen uit to
noepen, ~dan ;geschiedt dit tom vre~descongres en z egeering
vo~or voldongen feiten to stellen. De Duitsch~e hulp alanvaar-
wij, z~o~o~als in 1830-31 de Fransche wecld ingeroep~en . Wiji stellen ons land aan eon grlo~o+ter gevaar Moot, dai l onin,g
Aden
L c o p ~o 1 d I, t)oen h'ij om de hulp van hot Fransehe lesger
175
verzocht, dan H a v e r e nu, wanneer hot Belgie ves•bindt « met de Entente' . ?
*
J S
'e heeft gelijk? De vraag is onop sbiaar . Eenige l eginseIen kunnen echter tot veilig richtsnoer str'ekke~n : Zelfs vo r een gad Joel mbgen gene slechte milddelen alangewend wbirden . Machiavelli's leer en de Klatholieke staan +)nverzlaenlij k tegenover elkalar, Het doel heiligt do middelem niet. E~ Recta recto persequenda ~ . Verwerpelijk zijn dus moor l, leugen, llas-. ter, zataien vlan ha'at, alle geweldpleging zbnd'er votdoenden nood, rile rnnbe~onnenheid ., blinlde v ortvlarendhieid, roekel heid. Mar zeer aikwijls kan men de wiskundige, de vblkomen zekerhei~d niet bereiken . Men, kan lalleen min of meet fdeugidi :°r n ledge r nia ;a ; lijke ar umenten inbrengen, en ode keus behobrr zijn eig'en geweten, wanneer hij vo~or die keus geduwtI wo'dt en j ~a of ne e n zegg;en moot . Verder .Ian tot hot; wtaarschij'. Iij ke, hot best mbgelij'ke, hot voorzichtigsfe, hot veiligste reikt geen betoog pop dit gebied. Ontziaggelijk is this de invloed ; v hot subjeclieve en uiterst bnvlpbrzich'tig is het voor con menseh tit een anderen hot R ~a c a toe le r~aepen . &od alle+en, die de hasten d~aorpeilt, kan her v'a s t nordeelen . Ons legt dq wet rder christelijke liefde op niet to verobrdeelen, inaac~ ons neet to leggen b~ij de eilala'siahte-oprtimistisch(e spreu,k span hot oude recht « Omnis hbmo pr'aesumitur bonus nisi probetur pant 'atriurn x . Het rechtmiatige, de kansen van ~eni,ge hanxfelin,g zijr~ t ~t geene vaste lalgebraische forrn,`ures to herlei en. Zeer positivistisch-juist schrijft Paler Delpl~ace in zij'n work over « JoLa legitimitc d'une seph II et la Revblution brlahanebnne revolution ne se discute quo lorsqu' el le est a faire D d u rwijls bmdat in ~alle gebeurtenissen hot Coeval cone zees' groovers zeggen : « wat :Lmlogelijk ,gels t wtordt lukt ze r dikte rat speelf > . Zijl kunnen wij'zen t p do omwenteting van <,
~t
k
h
Jt76
.
1830, volgens Pater D~elpl~ace volgens Van de weyer K
K K
c
tine entreprise desesp~eree
K La plus ~audaeus+e des entreprises, si ion considers quE la Belgique, gaiio` tee pear les traites de 181' ; devlati't„ en s'in-
surgeant oontre lea M~ais~on d'Qran ;ge et en seoouant le joiug de la Hoh~ande, renverser tin edifice politique eleve a si grands fr~a .is pear le Congres de Vienne et a la conservdtio~n
« duquel Ia Saints Alliance attach~ait tine si haute im'plorK
t,ance » . (39)
Zij herb alen w1a't de r e g e n t , in zijne r~edev~oerin~g van, 25
Februari 1831, verklalarde over bet vroour"loopwg bewitid K G~auvernement, ne des eiroons' ances, sans fierce, sans ap« pui, sans iarmiee, sans finances, sans police et en hresencio
+d'un ennemi menacant, fort seulemeiit de slan devouement ( patriotique et de Ia juste confiance qu'il :a inspires » . (40' K
Deze erkenl verder in zijne redo vat. 21n Juli K Sans uric protection speci!ale de ha Pilovildence, nulls pru-
~dence humaine n'iaur1ait su prre\io~ir ni les evenem~en~ts, n.i leur
resultat, encore mio~ins les ~diriger d'ans l'interet de la patrie ~ . (41)
Dc durvers branden in bun se'hil, d de lens « Audaces fortuna juv'at » en gaan ten kamp met bet odds lied' t< H(clp flu u zelf, zOo helps a Glad » . Zij kennen geien twijfel : waar een wit is, b~estaat een weg », en m~eten niet hoot wrenschelijke~ na;ar
hey, m~ogelij ke, molar harden ia1 at wensehelij k is v+oror' m • elijk . - Die hloogten vli~gt hunne v~aartvarendhei~d over Ials~af hel ~slechts mKdlenhoopen waxen. -- Gr of geloof verz~et bergen . D~ch d~aai' k'ornt west bet s c e p t i c i s m e
an achter +Len
hock om{iioeren en r ;afelt die hegoochelingen en droonlen niteen. Wij heb yen gems e i g e n miacht, geen e i g o n leer!
Zipi v ij' zoo sterk as de Sinn-Feiners~? zlao stork als hot lc39) H u y t t e n s, IV, '298 .
40) Huyttene, V, 271 . 41) Huytteu~s, III, X618 . D .-III-12
177
gert je van Fourie? Met hoevel'en zullen w'ij wet stiaan ~als~ v V1alanderen Gethsem anes dsooidsangs t aanb'reekt ? `Zuilen wij' app dat oogenb 'k krlaniger zijn dan de Apostelen, dan Petrus? Op deze vralag blij'f ik het pant Moord schu ' Een prof eet ben ik met . D~ERDE AFDEELiING . Vlalanderen wde z'elfst,anid :ig . Vlaand.erens zelfs' a;ndighei' is opperbes'i vereenigb,aiar met Belg,i'es hers ;el . Zoo er under de aetivisten verschil van m ;eeningen best at aangaanide het w e n s c h e 1'ij k e van de d a d e 1 ij~ k'e uitro~eping viatt V1 a tderens st tkui a zelfsba!ndigheid, aanga;a,nde het om;wentelingsreeht en do afstellin ;g der z . g . Haversche re~geering nar de zeer to duidelij'ke gebp'uikelij ke 1brmule,1k eh is men goed op weg tom tlat eensgeznndh'eid to gerake~n over het wenschelij'ke van die z e l f s t (a n id, i g h e i d . Over Karen om ang bestiaan nog allerlei sch~akeleringen Tusschen den eenheidsstalat win vo6r den o~orlFog en de volkomen afscheiding van de twee +deelen des lands zij~n a1 de verschillende wijzen van S t ~a t e r~'v e r b i n e n : persoonlijke verbinding (per oneele unie), ziakelijke verbimling (treeele unie), blandsst',a~at, Statenbonki, uitbreid.ing in het zelfbestuur der provincien . Men kan ook denken flan een S t a a f V lirrderen erg S t',a a t W lone die z~auden verboniden zijn dolor een b 1 ij V e n d bblld eneo hap, met een sceptisch glinilAchja bij' het wlobrd b 1 ij v e n d , wont het k ~orak \ Ior in hel verldxlag waaarblij~ Belgie met Nederl:and v+ereenigd ward yen in 1839 lui~dde het dal Be~gxe zku zijn « perpetuelle~.ment neutre >> . Die opiossing, welke m j en menigen anderen activist hot best met het m~agelijke en met bet v enschelijke Schijnt over en to k*men, iS de reeele unie tnsschen een eentalig Vla'anderen en een een ig wal1 omie . Eenre re ele unie bleslaat w~annee r de verbonden st ien eenige geinieenschappelijke diensten en 178
i !ellingen bezitten . Een w orbeeld Idaarrvan is Oosteni ij'kHengarij e. Dat het !Vredescongres Belgie tot eene reeele unie loan romscheppen lij+dt geen twijfel . Fiat is wet de eenige nnbetwistbaar-klassiek-wettelijke en v r e `e d z a m e wij~ze waarap~ hat g~schieden kan . Dla~ardoar zou Belgie's s ~a u v e r e i n f e i t niet a angetaslt worden « Lea souverainete subsiste des qu'un Etat n'est assujetti a << aucune -autre autorite exterieure, et qu'il n'a d'autres obligatt tk ns juridigues que celles qu'il a c+onsenties . L'existence K +d'bbligations juridiques nest nullement inoomplatible avec ( la sbu,verlainete ) . (42) Bet ware uitstekezd, loon vblom ,goad een erode ges teld w~ar+den aan de lange reeks onderlin; a taal- en rasges'chillen ~welke in het Belgie v' an vG' r Aden oork g zsaoveel verbittering hebben teweeg,gebracht ; konden die twee deelen an Belgie al hunne krachten wij!den an hun herstel en hunln,~en bi~oei . Van p{assivis'tische en officieel-Belgische zijide heeft mien steeds stalande gehbulden drat de taalstrijid in Blelgie eene Louter-binnenl,andsche vdaiag is en alleen 'Belgie zich daarmede to bemloeien heeft . Veel moeite tat staving Bier bewering gal men zi~ch nooit . wij neenen : 1 . dat de tlaalkwestie in B~eltigie wet eenigszins een intern!a i~an!ale b+eteek , '!sl h'eIe t : Die twee in 'Belgie gesp!roken talen zijn `intern~ati'oj ale d . w, z . t ~,1 e n die +aok buiten het 1!anid gesproken wor~den . D Franscrie ta;al vioert in Belgie Fransche gedach'ten, gevaelens in, De Nederla che, Neder1Iaindsd'-Germia'ansche gednch en,,gevoelens . D'obr talen verlovert men g!eesten en hiarten . { L'~annexiian ides cerveaux > here'' t (de lan 1ere De 'Grermaansehe 1anden hebben er een veelsiolartig belang bijl d'at n&et uitslui42) 0 r ban ao. w. I-160 . Hij verwijet insgelijks naar Rivier'e Boek over Yolkenrecht, I, bl . 52 en 35 .
179
tend Latijnsche invl,oe~den zic°h laien gelden en om,gekeehd. Had O~astenrhij'k geen bellang bij den geerst die het Servisch ~onderwij's bezielde?
Trail Servie niet hoe tot menigen eisch pop dit ,,g bier t'?
Onkaoelhenblalar is de wisselwerking tusschen iinnenlan4schC
en buitenlamdsche zlaken .
2 . Hel is historisch~onjuist Idat internation~ale verdragen zich met geen binnenlandsche vr'agen bezig hielden . Voor do godsdiensten b . v, namen zij heel dikwij'lsi m'aatreg'elen, wlat B~elgie betreft ver`wijzen wij daiarenboven naar d:e cvereenko~Inst van
d e n H ~a la g in 1790 ,ges1oten . De rnogendhedjen legden het geschil tus'schen Olostenrijk en de opstandelin,gen in Belgie bijL De Keizer, Grloet-Breianje, Pruisen en de Staten-Generaal
van Nederl'an'd teekenlden er een vr~erldrag b'e eff!ende ale Belgisehe z~aken, wlaarin een heel a'antal punt`en, tot ale looter
binnenlaudsehe pblitiek behoorende, geregelld warden . (43) H et geheim tr ;c ilara.t v n L,~anden van 20 J~u n,i 18'14 , ~dobr Willem den le den '1 Juli alanvaard, bevaltte c(h t artikelen !alle beirekking heb*e 'ode op binnenl'andsche zlaken
van het toekiomend r~jk Ider Neid .erlanden, en bep~alenlde dat ze kere ~ar~tikelen der grion(dwet vlan Holland niet m c!hten veran~
deadd wkrklen . In 181'8 wendde 'Mlgr. de Bro~g~ie zich m)et een uitYoerig verb g aangaande binnenlanidsche taken tot hat k~ngres to A ken .
In 1830 hebben de mogendheiden ,groote nelangstetling go-
tk and in de k ainlgskeuz+e, 'zNok d.,a~nig dat saver en w ar hat vets
pi` gesp`ioken wendd tegen bepalalde candidaten . i{rankrijk hoeR zxch ten an~deren !alfijd bem eid, met Bonze taalstr'ijd,
zO als uitvloerig bew~zen wo'idt door Ii r Jostson in zij~n rij+kgedocum,enteerd boek « Fr a nkrijk, de eeuwemcnide vijiandd van Vialanderen en walkniie ~ .
43) Tei&t bslj do Gerl ch:e a. w . I . Bl. 224-225 .
180
Het adres van de 77 aan den Kanselier van het 1)ui[sche rijk beheist Glen zin
<< Die bestuurlijkee seheidiiig inaakt geen deel pit van hat V1aamsch prograinma> . OnhewistbaIar is het dat dienaangaande under tie Viamingen geene eensgezinuiheid besond, zoa1s over de vervlaamsching der (ientsche II'oogescho1 . Tech z'ou het niet indei1ijk zijfl hewijzen to verstrekken van afzonder1ijke meeningen van kringen en personen wetlke tot het beginse1 toetraden . Het dolor' b1aderen van B r foi e c k a e r t en C '0 0 p m a II ' s bib1iographie van den V1aamischen Paalstrijd zou daIa1toe o1sta:an . Vbor den corlog reeds was de zaak bepaald ingeleid . De V1aamsc;he Volksraa1 had gene studieckmrnissie benoemd . Het Maid < De Bestuur1ijke scheiding>> versc'heen to Gent . Dc LQuvensehe studenten in een flinik gel 1egenheidsb1aladj e << Als 't Past >> verdedigden heat zelfbestuur voor V1aanderen met al het vuur van dc jeiigd . V'eel was het niet, mhar de zaak was aan he v1oten . Ilet argument van de passivisten is niet doorslaande . Eene zaiak, welke rum versc'hillende redenen nog )p heat prograrnm!a niet stond, kan er opgebracht Moriien . Of z'ou het Vlalamsch prograrnma onveranderlijk meten zijn ? Is liet prugramma vian M Franck dat van i-rere-Orban ? het programma an Mr de Brhqueville dat van MaIou? Een programm moot leven, dat is zich ontwikkelen, gioseien, zich aanpiassen hp den lijd en op de omstandigheden . Wat gisteren utopie was wordt heden ontwerp, mrgen werkelijkheid . Vlaandei'ens zelfstandigheid is Foch mlaai' de 1ogische, doorgediven dtoorvoering van onzen ouden eisch : I n V la a n d e i' e n V 1 ala rn s c h, V1aarnstch in het bestuur . \ laam sch in hot gerecht, in hel leger, in het omderwijs, en van omen rouden kreet : Mljn Vialanderen heb ik hartelijk lief, mijn Vlaanderen bovenal >> . Wij zouden wel willen veen hoe zOnder \TIaandeiens zeif-
181
standigheid ons vroeger piibgrlamma ten wslle 7Jau kunnen uitgev~oerd warden . Mr Jennissen o. aa in zijne lr'ie1wisselnig meet Po!1` D~ M en in zijne b hure « Plaur La ; sepiaratibn » bespreekt die iTho gelijke bplessingen van 'de tlaalvraag . Hij~ o nit Up : 1. de tWeetaligheid : ieider amI tenaaar- zlou~ tnketen de twee lanldstialen kepi ; 2. de vrijhei l vat ta1en w lki~ k volgens hem !aniderstelt ida e W~alen aan dJe Vlatnin n in !W~iflonie die VXijheid lziau4en `n%Iaeten gunners ; 3. h1et Fr C ails eenige lla~; s as I -- langue de doh on natianale, Sym; pathique revere de Wallans att!arkles -- » . Hijt verwt t e oplnssingen en kbmt tlo~t de scheiding. Die k plossing der '' aag daooa' de t w e e t a1 i g h' e i den de erkenning vnnn t ialrechten vbar de Vlamin n in Wa1lonie heeft ~altijid sehipbl'euk geleden op h'et h~atidhekkige ve rzet van de alschgezinden die vasithiel'd~en aian het dogma . : La Wa!k nie intangible » en v erd door d~ meesiie FLaminganten nit 1olo~rgestalan. ZOo heeft M . F r a n c k o. a,, tegen minister Fr`,anc tte in, ztk h verzet tegen het opleggen 'v1a n (de kennis der Nederla 4sche 't la1 aan mij5n,ingeni .e!urs in! Wa1lenie (44) en later insgelijks ~afgezien van hel opt : •n fd lei! v plichting aaan griff"iers der werkrechtersuden 'van boep in Wall!onie, ender ode lens : (( In Vl anderen Viaainsc h > . Voor den ~ar1og bestonid f eitelijk in de taalkw!estt'e
eene bestuurlijke scheiding t e ;g e n de Vlamin en . Zij' haidklen in WallianiE geene l Ia ~a 1 r e c h t en . He Weal n daai entegen had-
den alle taalrechten Mj bns . De twre~etaligheid alb opiliossing kier vralag is eon lan,ge, l~astige, verkeerde w De Wlaien wiDen hens niet v~algen. Om to antk+omen aan de v~eprplichting he!t N derlandsch to leeren is het under mieer dlat de- eislc1 tat bestuu rlij ke scheiding door hen vOo r g!oed deargedrevvenn werd. De tweeilalige reisgids, z' els enz. . Werki n op hen een wade lap pop eon stier. 14)
182
Z;itting 14 Taart, 15 Maart, 12 April 1907 .
Destree in zijn brief an den loaning stelt vtast~ hij~ den Waal langue FlaK la repugnance marquee . . . pour l'etude de la mande ~ . Het past wel to herhalen dat de Waxen hat eerst voor goed, in ode jongste tij en, de kwes' ie alan de Ida orde hehben gesteld . In het aldres der 77 spreekt n~en +over : K Ce!rGain Walhons, scans d'~ailleurs trbuver d'echk, en une heure d'~oubli ~ . Dat Meet wezenlij'k de ziaken wt al tie zeer verkleinen . Senabor D u p n n t uitte Aden bekenden kreet in den Senra ;at . Na de rerkiez'ingen van 2 Juni 191'2, die de hoop Ider linkseh,'e p~artijen verijdelden, trail voorlal J . Desiree op en Sdhreef hiji zijn benoernde K Lettre au R+oi > . De provincier;a'den v. an L'uik en Henegauwlen namen wwenschen voor bes'tuur1ijke schei+ding a!an ., de tweeds met i1gem eene stemm en yap 2 na . Het Wlalalsch Congres an 20 Octbb'er 191 to Charleroi besliste saver to gaan teat de amenstelling van een Waalsc'h parlement . D+ai i1 i an w ;aren leden een zet~r grout g ;etal v~alksver~egenwc~orldigers en an~der~e pk 1itieke p~ers~onen uit Wa11 nie : Destree, $uiSs:et, H ;am'hursin, Neujdan, Girioul, Pir'ard, Lk rand, Jourez enz . Op vo~ar'stel van den Heer Dlestree werden teat voorzitter's van de verschillen e domiteitan benoe~md B i n n e n i a n Id , Pastur ; B~ u i t e n l a n d, thranld ; `V etenschap en Kun~st, Andre ; Openha'r'e Weaken, Spoor wegen, P osterij'en, Telegraaf ., Buis~sfet ; R e c h t s w e z~ e n, Nlagnette ; LI'a n d b~ o u w, Hamhurs ; Lan dsverdeldigin g, Hennebiicq ; Nijveriheid en A'r'+i beid, Troclet ; Ge1dwezlen,,Dechenne (45) . Do Wa11eniSanten ko~z~en teat herkenningsteeken Len Gallisch en haian en beslioten ~jiaarlij'ks dp 2$ September hot f e+est vata Walk nic to vieren . Danr is toch wiat sneer in to zien dan « CertaxnS Wialtons en
45) ,Prngramma, ~amensteU ng enz, vindt a, a . in De vlaamsoiie Hoogoechool 2e j g. nr. Ia-11, October-November 1912.
153
une heure d'oubli » . Tijd .ens den oiorl~og zelf z ;etten
zijn de beweging vobrt, dlooh van tegen hen uitgesproken straf# a vex, namen wtj' mats, en Destree, de Walalsche scheidingsgezinde,
geniet volkom'en de ;gunst an Bonze regeering 'al beef t hijj het ook zoo driest gezegj I : ~t Non Sire, it n'y a pia!s de lleLges » .
Tegen de voorgestelde h'ervor n'ing woriden ze~er ernsti
be-
zwaren ingel*tacht . Handelsbezwnren kunnen niet gelden : Wall~onie to Vlaanderen zOuden door geene tolgrenzen geseheiden wio~rden . Voor eenhei~d van mnnt, t ieven, beta~almiddJelen kan gezar d wbrrn den
De hoofdbezwaren
zijn :
de s t 'a a t k u n d i, gi e, g o (I, sdienstige, wij`isgeerige en die n~ati ~ale1 . De eer--
s t e zet M, de Miomlandre uiteen in zijn bov~envermel+d ~artikel uit « Revue ode Belgique » : « Het evenwicht tusschen do piartijen zal gebroken worden . De liberate partij gaat daarhij
ten onder . Vlalanderen is vobr gaeld knth'Oliek. Wallonie voor good s!ocialistisch-lib~era!al » . Ons, kath'olieken, legt men to taste
dat wwij Bonze katb ,olieke biioeiders in ,Wiallonie in ~den' seek laten . Inderda;ad vh dt de bSewegin ;g your bestuurlij k'e scheiding minder bijval yonder de katholieke W!alen, alhoewel voigens de
Vla~ams~che H~ogeschlo~ol », vele k'athlo~lieken in den pz
nr
ciera!aid van Henegouwen den wensch ,go~edkeurden . 1)e pravincieraden der k~atho~lieke pr~ovincven Nainen, L,uxfembnrg
verwierpen de miotie . In den Luiksch'en pravincierraad werd zijn bestreden door 'M . Frandotte . Alan den anderen hunt zijn
veel liberate en s~oca~alistische Vlamingeni er tegen yarn rede~ nen van ~denzelflden iaiard .
De lopwerping is zba ernstig +drat ddarmede rekening inoet gehlauden worden in de gemeenschappelijke ,grlonldwet van den
Belgischen bond . Flinke waiarborgen ten b~ehoeve kler po~li-
tieke minderheden, der katI olieke Wlalalsche provinci n en go18'4
meenten, der liberate of soci:alislische raden in V1aandieen zouden moelen opgenornen worden . De kwesties van de eerediensten, hert vrij onderwijs, het godsdiension1derricht in de scholen en andeie zouden moeten op vriendschappelijke wijze onderzocht en opgelost worden, ziotodat men nergens de minderheden srnacht . T}at aan herviormingen, z'ooals Ze1fbetuur, ook geene nadeelen noah moei1ijkheden ziouden verboniden zijn, wa1e Ilaast ondenkbaar . zij die er top wijzen doen nuttig werk . Het kmt er o nan
zooveel mogelij k de ech1e vooiidee :1en van he :roeger hastalande to behouden in de nieuwe inrichting . wj wijzen er terloops op dat in 1 ,330 de Belgische katholieken van de omwenteling niet iafzagen, oin wille van hunne Katholieke Noodneder1ansche breeders, en dat zoo weinig kqtholieke mensehen Lhans, bij hunne uor1ogsbesehouwingn en wenschen, onderzioeken waL in den afloopi van diezen oor1og voor het Kath'olicisme he voordeeligst zou zijn . Kunnen wij hier den regel win het dubib1 gevoig > niet toepassen, zoa1s Pater Saismans in zijne Rechterlij ke Pitchtenleer dien iomscthr1ijitV? (Bi . 18) << Het is Uoegelaten a) met een goede bedoeling jets te dt :eiii, (< dat b) hee1emJa1 op zich zeif niet kw!d is, dioch waaruit een slecht gevo1,g vloeit, indien er c) even rechtreeks (en (( niet alleen door hat slacht gera1g) ecu goad gievolg uit vIoeit << dat een letrekkelijk gewichtige reden tot handeleti in zich <( ornsluit >> . Onder de nwionale opwerpingen tref fen wij er aan, gericht tegen de invloering van ze1fsandigheid tijdens d hezetting . Zoo schreef Van C'auwelaert : 1k hevestig dat o p d it o g e n b ii k tie eisth van beSuurlijke scheidng ontjidig, onnuttig en verderfeiijk is (46) > . Hij verhindt tie toekornt niet. Anderen maken geen onderseheiding en hetrijden den eisch in zich zell . 46)
Artikeen ontleed in Nr 2 van
Dietsche Steminen , bi . 182 ea v.
Het argument dal Pol de Miont inriep tegen Jennis n, dat wraorkomt in het Adres der 77, in vmegere i ddevoeringen van Pirenne, in Lord Asquith's rede enz, is het volgende : Een Belgie met zelfstandigheid ider twee deelen is een verzw;akt, een verminkt, verbh okke1d Belgie, Maarvan de twee
deelen nit elkalar zullen gaan, het eene naar Frankrijk, het ~andere naar i ederlanld 'of Duitschl'and . In zulk Belgie verliezen wij de voordeelen van de wisslelwerking f usschen cle g ate beschavingen v! an West-Europia > . (gyp die aetivisten, (lie orn Belgie weinig bekomnierd zijn, m;aakt de ~opwerping Been indruk, dock er zijn er nag dies volkomen bereid zijn den `lolgenlden zin nit het Adres der ') to onderschrij'ven : « Na den oorlog, zoowel als; voor, .bet de onafhlankelijkheid an ens "fand even \~olkonlen zijrd Zioowel nalar hel Oiosten, als naar het Westen, bet Ne~orden en het Zuiden . In geen ehkel ~opzicht, noch e onomisch, noch s1 atknndig willen wij eeni,ge onder verpin , omn hit even alan wien », en +die dus voatop medMarl deel ; an do P~auselijke vredesnoFa dat Belgie betrreft . V+oor hen mtoeten wij gilondig ingaian op de opwerping. En weer gain wij akkelord 1d :at er voorzorgen to nemen zijn, end dat het verkeerd is ~aan Vla rn!sche zijde haat tegen, (d Wa.len to zafaien . Bij elke bespreking immers zijn er die flint voor de Vlatarn~sche taalrechten +opitreden en niet alien voelen die repugnance pour le F1'am;and » waarover D es tree spreekt : wij herinneren ons uit den tijd +der gelij kheidswe+t de xlede van P o n c e 1 e t, later bij de bespreking d~r Faalwet R e n k i n Van der Linden eene redo van O Than ;le XiYry, uit de bespreking der j+on ate legerwet de woorden vain P i r m e z enz, Niet zk rider weerzin las ik eens in e+en V1'aamsche brochure drat de Wa .en +ons even weinig kunnen s :chelen~ gals die bewoners van Plat~agonie >> . Alle haat tegen de persKnen of volkeren is uit den booze. Drat wij' in Vliaanderen nooit van Zips zijn h e t g e d e to verw'erp(en drat ons de Fr+ansche beschaving biiedt, wend tot verwelens tape herh ;alalld op al onz~e
E~
18
meetings . Mac-L~od, Vermeylen heb'hen in dit opzicht op idle Vh am he geidachte een zeer gnooten heilzamen invlloed had . f eDit alles heeft niets to m~aken met u n i t a r' i s' u S 4e 'alislfl us . ~H i Is t 0 r i s a h is de centi`alis'atie in Belgie betr11kkeiijk .jong eu~ ziji is gesproten niet nit elgen bod!em` mala 'slit re de overheersching .
« Au XVIIIe siecle aonlme acu XIIIe it y iav!ait un Brabant,
« un Hainlaut, une Gueldre r une F iandre . I1 n'y =1vait guere « encore de Belgique d,ans les manifestations de la vie off i~ « cielle . Les dix provinces et le Idepartemie~nt seplare ctaient « naturellement s~oumis a une direction pklitique unique et, « Bans une mesure tr' s v'.ariiable, a 1"action ides memes ressiorts « generaux du gouvernement . Mais hbrs de la, tioute unit; po« sitive, lioute uniformite ces'sialit . . . Chacune des dix prbvrnce$ « etait un verillable etat sepiare, a'yant sbn existence indivi« duelle qu'elle defer lait a outr~ance, ayant sa vii propre el K independa .te, qu'elle c~herchlait a sfauv~egarder dads IEa mesure
« de ses forces et de ses ressources . u (47) De Fransche ~overheersching break met de geschiedenis if, hier zoowel als in Frankrijk en splitste het land ~n departsmenten . Men is het niet eens em die eenvormigheid aeid to k'eu:ren . T a i n e is er zeer s'treng w'oor . w6j lezen in A' d . P r i n s : « L~'organisiation de lea li~berte el le devoir slocial », Hoofdstuk III, La d e c c n t'r'a i i s a t i o n et le gouvernejment local (Bl . 61-95) : La Bel,gique a connu lea traditions locales, et it est re« grettiable qu'elles nient ete brusquement rompues . Sinon, « noire etat rep~resentlatif serait encore la federation ides pie47) E d m . P b u 11 e t, a. w., hi. G. Er vordt geeproken over de Katholaeke Nederlanden . . . Daareubo~ en bcetonden nog het Prinsdom Luik en het Prinsdom Staveiot .
187
i'rtterets beaux ii « ne le sacrifierait peas au hes+oin esthetique den FuniformiL~ ~ . In De L' v e y e' s « Le ;gouv rnement cans 1.a democrane >> . « vinc;es . . . et aonscient de la diversite des
<< L'une ides plus grandes fautes
K
.e la revolution f'ran~aise de detruire les `asisem.blees provinciales » . `II 2F5.~ On ne peut asset depl+orer l'~aveuglement de la plupart
ete
a
~- ides hist+oriens francais, qui 1ouen't les sio~uverains Liouis XI, . << Richelieu et Louis XIII la Convention et N ;ap+oleon de tout « ce qu'ils avlaient fait pour etah1ir l'unite nationals >> . . D e igeschiedenis bewij's t ~dat Ide b~ o n d s v to r m, per vat, dolt ontbinding der landen to strekke , daze stevi,ger nlaakt en
de eenheid wel eons leidt tot ontbir ding . H1jl is het baste middel tol optossing van de niaionalit~itenvnaag .
W eer schrijven wiji over uit hat week van d~ reeds ver-
melde algemeen-gewiaar+d'e~erlde gel~erden . Uit het hovenvermeld hoofdstuk in 'A ~c . P r i n s' werk << On idit : Pourquoi ret~ourner en arriere? L~'unite east le <' progres, la ciohesi~on, lea rapi~dit'e idu m~ouvement . La com< plexite de la decentrialisati~o~n c'est be passe, le p~articularisme, les frottemen`s, les lenfeurs d'execution .
« L'his +oire contempior.iine rep~ond a ces` defiances L'Am'erique sur'tiout merite d'attirer speci'alement fatten-
ti~on . Elle a retriouve le type de l'Etat fe~deratif, do~nt noire << mOyen-age avlait depose le germe dans le drioit public euroR
r
peen .
« L'Etat ~americ'ain esi tine association do quarante deux Etats . Chacun a sa constitution, soon pouviorir executif, ses deux Chambres, son administration particuliere, span s -s-
t~me fiscal, son droit, spa pr{ocedure, s ;a justice . Le secret
<< de la force de ha resistance ides Eats Unis est dans la ide<< centralis'ati n . Sur le C~onsinent, la Suisse est'actuellement la plus ancien{< n e confederation de ,gIloupes l~ocaux, autonornes . . . En 1798
188
• else ceda un instant a l'influence unitaire de la Franc pour « reteurner bientot au regime fedeiiatif », Uit D e L
av
e 1 e y e=' s« Le giouvernemeut scans laa demo
crude » XXVIe Hoefdstuk, v!an het XIe boek u
Un regime federal plus
bu
robins etrloat sera generalement
• adOpte Bans 1'avenir puree que c'est le seul mlayen Id'as« surer 1'uni~n des races, et plus hardd de 1'espeae~ sans, brlser
« les diversites locales ei sans asservir les hom'm 1 es a nne
• etoufiante uniformite .
. . .L'unite ~dans deux you frois Brands services publics . . .
• suffit pour assurer I'unite de 1'Etat > . Elders
Esperions que le redours a La Force seraaa inutile pour
re,
« skoudre la question Ides nati~onalites, qui peut l'etre enc appli-
s'ystem.e federalists » . hock : R e g i m e • f e d' e -
« quant ~dians tioutes ses consequences le In het Vile Hioofdstuk van het lie
r ~a t i f wior~dt ile federlalistisohe gedachte uitw x rig veraedigd . autonomies K Le federalisme pous'se jusqu'~au respect des « les mtoins imp~ort ;antes permet de resioudre scans peane les
« difficnltes autrement inextrica'bles, que s'ouleve I'antaJonis« me ides n~a~ti~on~alifes. » (B1. 77 .) Elders :
« L'Etat denliocr(atique ne ;doit titre que la confederation des « villes libres et des provinces autonomes
Nochtans hebben landen als Zwitserland en de Vetreenigde Staten Van N~oord-Ar'erika sterke crisxssen do+o~rw rsteld het eerste b. v. '~d en S ~o n d e r b u n d o~'o~ r 1 u g, heat tweed e~ den strijd tusschen de N '00 r d a 1 ij k e ell dc Z u i d e 1 ij k, e Staten. D~ Iarentegen duurlde hat op unilaristisehen grondslag gebouwde Kbninkrijk der Neiderlaniden slechts vij'ftie~n jaren, en die eenheid is wellicht acne d,er redenen van zijp i korten duur,
48) P r ~o & p e ~x
P o 11 e
Lee premieres auneec du oyarume des
Pay-Bas » (Revue Gene 1e, 1896) .
180
zooals reeds dacht (48),
vr~oeg door
kk arzienide ~diplomiaten werd
,e-
Drat het zelfbestuur de ver oed!ering niet helot leelren wij~ bij Pirenne, idie ze~gt Idat sedert 700 j aren Vla;mingen era Walen
op elka;ar inwerken, in weerwil d.us van de l owenverme1de
scheiding . Teen evenals flu wfaren er eentali,ge st~aten : VlaanL deren sedert 1319 pouter Germ ;a!ansch - hot herto dlom Limburg, hot hertog,dom Gelderland, de heerlijkheid MIeGhelea~,
uitluitend V1aIams~ch na st uitsluitend Waralsche en tweetali~ge st,aten (Bilabiant en hot Prins;d~orn L'uik) . Wij lezen over Zwitserland in Pidard's « Essal d'une psychal~ogie etc.
La Suisse ;a une ame commune . . .
se vantent +de t' etre .
'u
s sont boos ,uisses et
u
in de Laveleye's work (t
Le Suisse n'est
Si
bon p~atriote quo plarce que 1a
Confede~
« ration respecte et g~arantit sa lan,gue, ses droits, sian carat, « tore pla culier. Qu'on essiay~e d'etablir t'uniFormite, et lei f aisceau des cantons unis se Iriseria sobs 1'oilf ert des resis-
tances laodales . en bij' de Mtomiandre
Suisses adeviennent bilingues .
Zonder r e c h t is goon v r e d e in d!e nation'alitaeltenz ;aken
denkbalar . deren .
Slecht s y r ij' e n
kunnen werkeiij'k v e r b
e-
H a is t van natvonaliteiten is een laag en treur~g versic!nijm
sel . Zooveel is er dat "alle menschen verbindt, +chat wat pans scheidt dalarin op~gaat als een satraom in de zee .
E,ene zaelfde zon beschijli .t van da lrbaven-bit alle liapnuden Volga, Donau, Hhij ;n, en Molken en w'eerspiegelt zich in Theeans, Seine en M ssissipi . Allen kinderen van Evla, in gen, en balliu gschap vereenigd, begroeten wij' ode korte lented, ;tvalalh zi en ze vergloeien in zomemahitte, verdorren in herfs
en verdwijnen in den winter'snee'uw ; alien leggen wij een zelfden weg a~f tussidhen wieg en grlaf, en duizenden mioeder
treuren flu over de lijken hunner kinderen zso~a1s Evla b j AbeL ,wi kath~lieken zijn d,aarenbbven vereenigd in het bleed
van Jezns=Christus, in den sch~oot v'an de kerk en do gemeenschap der heiligen . Op Idezelfde waaordien v! an de priesters
dalalt dezelflde Christus neder op de altaren in Aritwerpens~
Kathedr~aal, in Keulens dam,, in Sint Stefanus to Weenen . St Pieters to Rome, de B~asiliek to Iontmiartre, in de kleoinsle
kerkjes van Vlaanderen en Ierland en met dezelfde woorden; opener de alalmoezeniers in de vij andelijke legers den hein~1 voor de tegen elkalar • w!orstelende soldaten . Wa .nneer jubelt de wereld het weder uit wat Schiller zoo heerlijk z!ong en van Beethoven ioonzette +a an het einde zijner overwe~ldigende sym ionie : « Ahe MenSchen werden Bruder » 2
Roo en Vrede zijn ~onafseheidbare b~eginselen : Justitia et Plax bbviarn venerunt el oscul~ata sunt » . Ook in Belgie stre-
yen whj VI arni(ngen z~ao~iang wij geen voile r°echt 'bekomen . Wlil zien geen anderen uilweg dan de zelfstandigheid .
« In dii Vla~anGderen-Wallonie met de hoogst mogelij'ke staal-
kundige, kultureele en ekaonornische zelfsian~di held w or bet-
de deelen, kan elk dezer de wiaarh~org your hot volledi,g uitleven van zijn persoonlijkheid 'bereiken, en ; b~ehliu'den nuderzijds s~ommige strate,gische, ekon~omische en staatkunridige fac-
toren, welke ors gemeenschappelijh histiorisch erfgoed nitmakerr hun bindelvd.e kracht . . . » (4~~ Zelfstandig VI~a~anderen wor{dt natuurlijk niet inet eon too-
verslag trot een A!ardsch Paradijs omschapen . Er zullen nog ~warte w+olken ~aan omen hemel voorbijdrijven . Wij hebben veel to arbeiden en veel to leeren » . Ht land ligt in p~uin .
Alles is to herscheppen . Een ganschle `vereld dient herhouwld . Ontgoochelingen zullen boom de zielen drukken, onkrui , rover-
groeien de plaiatsen waaar wij z'aiaien . ~, Al het geestelijke gedijt slechts 1!angz~a!am » . 49)
ederik, a. w . B1,,12 .
1 91
VIJFDlE IIOOFDSTIJK Activisten en 1Passivisten . Voor deli bpbouw v een zelfsuandig Vlaanderen hebben wij alle krlachten van . Vlalan.~deren, dus aok d~ Plassivisten niaodig. Zonder reguliere legerb(enden kunnen wij den slag niet thuis hEa.Jen en vioorlal de verkwerde vesting niet 'bezel houden . In het p,ass'ivistenleger ~ontwlaar ik dez'elfde verschei iene atdeelingen gals in het onze . Oak 4tn het p,assivism~e is geese streng-wetenschappelij ke beplaling op tie m~aken . Onder hen vinden wij al de kruip- en weekdieren, den pinkende satellieten vlan de pblitieke sterren an allerlei groottc, de loensche bes'pieders, de plasdiank zaekende ,a:an'brengers en werklikkers ., de schuimbekp~enide hala :z~aaiers, de d r g n
s t o p p e l s en de s l ij m e r 7n` g e n, dbch daarnaast de mi-
mos ;aziel tj es, de h aditienalisten, de vereerders van v e r d e r d e grondwetten, Ide 1 !a u d'a t to i e s t e m p o r i s a d t i, d e siachtoffers vtan het menschelijk opzieht, de wrakken die zich, laten nedesp~oelen op de ebbie en den vl~aed v! an he~ schen, de meenin ;en . Onder hen traffen wij ins,gelsj~ks al an -- en wuii h u i g e n `d.iep v~oor then seer -- zloowelen onder olnze vro~omL ste, bekw'aa ns e en beziadigste w'erkers pop elk ;ebied, under ~anze heiligste priesters en kk osierlin,gen, onze knapste~ leers, geneesiheeren, ~dviodaEen, beamb' en, letterkundigen, redenatars, dagblaldschr'jvers, alien menschen, die bfereid zij'n m opnieuw den Dear aidenarbeid der Vlaams,che heweging to hervatten ztoodi a de D}uitsche delaar zijue v1erken a ver V1aa lderen niet nicer uitspreidt ; v~oor wie piassivisme .eilige plieht schijnt . Wie, ~f aetivisten ~~an wel passivisten, de talrij!kste ; e~ verdienstelijksle zijn is niet to schatten : l-let ware echter beg~o~K
heling vbor elke ,grloep to denk;'en dat zij' de !andere missen kan. L~aten ode piasisivisten kie ac!tivis ten in den, steel tan wiorden zij da'a'rna pop hunne beurt daor den gemee~nschapp~e'lijken tegenstander vla'n kant ies!chloven.
Na ;ar toeniadering client dus ges'treefd tot de beste passivisten . Er is mij' dunkt tussch .en hen en ons geenie onlowerbrugb;a re kloof . Gm to b'eginnen doer wij best van we'ers~zijden rile plersoonlijke ~alanvlallen to s~tlaken en malk~ander het liefelijke woorld
e r r is d e r niet m'eer niaar het hood t o gaoien . Van C,auwelaert, Hosts, zk* vele ian,deren hebben tot hie~rtbe g!elene Jota an het V1aa nsch pr+ogramm'a op,gegeven en verd'edigen nu nag met vuur en klem d e in d eeli Vla'am'sche en wlaaislche eenheden . Hunne lens is
~t
i
g
biesituur ijke ~aianp ;a'ssin,g, >> .
an hiet leger in
waur eer
wij o ize
wenschen trot beplaalde teksten omschreven hebb~en en zij4
insgelijks ~duidelijk in voors~tellen uiteenz~etten wart zij oriter b a ~s t u u r 1 ij k e a is n p, a s s i n g verstaan, clan zullen wij reedsl
veel gewonnen hebben en kunnen scha'tte'n ho~ewer wij zbolal van m!alkaar st!aan .
Zou~den wij elka!ar niet kunnen vindenl volor eene werking
op het Vrede'se ngres ? Van p!assivistische zijlde legt men de activisten to Taste
dat
dat zij « het heil niet verwachten van de m'achl van'ons ~eigen
yolk, dat zij niet spreken in n'aam van dit yolk, Been e'erb ed hel ben vkx r zijn g e v b e 1 . Zij ve 'Wijten ons vooral of ze hou r. ding ten opzichte van de Di~Psche bezettende macht >> .
D,at de lactivis Len niet spreken namens de getalmeerderheid
der Vlarningen kunnen wij ,niet bestrijden . wij h'ebthen die~n'aanaa'nJde geene begaochelingen, en h'et ~adr!es der 77 here kt
hier eene gem,akkelijke oveur'winning met !aan tie taonen dat
vele Vla!amscrgez~inden ,geene ~activisten zij'n. Niemand l~oo~chent de gewel~dige macht van
heat
gevoel, en hcx mlaei1ijk
het is dit to ,overwinnen . Ziek was ons yolk, reeds vobr den D .-111-13
1 93
OQrbog. Deze heef t het neer' edrukt . Het lijden beet zeer vel en verbitte d, Te wachten tot dot dit yolk weder gez~ond w~ardt net eigen kra~chten is onmlagelijk . De ~ver'ti4 den hebben ten plicht to ha]ndelen . Dlat ode meerdfer'heiid - omdat zij~ meer+derhe~idl is -- gelijk heeft, is een aller, ei aarlijkst 'beginsel . De ootste weldajden werden iaian mensthen en volken menigmaal be}wezen tegen hun vertangen in . Hla~d;dle MOZes war de lsra~ elieten geluistei*I, ~dan ware hij' root hien bijl dO eerste mloeilij khei~d, hij het minste prangen vlan den hbn ;ger of h(e't s+chmeien wEn den dorst ter!ug niaar het land der slavernij! gjegaan, en nooit zbwden zij gek+oim;en zij`n in do weelderige streek aan den Jerdaan, in het land an melk en honig (50) . D~oeh hij' had God gezien in het brandende b+r'aamhosch en I)iens stern gehloord . Elke nieuwe meemng writ eerst do&r eerie ruin erheid vexldeldigd. In de j aren '90 vlond mien ,geene volksverllege~nwoordigers ions de vervla!ams'ching Ider Gentsche H'oageschool voor to stalan . Met htoevelen waren in die linkerzijde des eersten, die de herziening der - giiondw+et v~obrste1den ? Met h+oevelen warren ode weghereiders 4cr slodale we geving,? Hehben die ge. heelonthlouider bngelijkOm L t zij'dOor alle likeur'stlokers, *eau wers, herbergiers en herb(ergiezloekers b pot wOrden? Zij`n ahe rmwentelingen -- ook di~gene, welke men cle re+tht Taara i,si a brideelt - Been werk van eerie min+derheid Men 1L stere nog even nia~ar Gendebien, die in 18'33 den 16 Mart over de omwenteling van 1830 spreekt « Quelques hom+mes, pris au hlasard et ne se c annaissant « pas, ont voulu centre les neuf dixiemes de ha population, « faire une revlolutian (dar ce slont toujours les minx+rites qui K font les revolutiians) ; quelques horm'mes ne se connaissant « pas, reunis iu hanslarkd, ont le courage de dire : « Ne+us you-« lions cli centre le rloi Guillaume et centre hal representation 0)
194
E oth XVI-3, X'VI 3 ei .
i aUonale reunie a La Haye . Its veutent, et le nom Beige sort « brillant de ha pousisiere ides siecles (51) Geweldig was in 1831, in 183'9 hat volksgevoel gekant tegen den afstaz~d van een deal an Limbfurgg en~ Luxemburg ; de ministers werlden b~ejegend met wbor~den, erger nog dan wij activisten er to hboren krij'gen . F . D e ML e r o d e teekende in 1839 als volgt den mbeilijken toestand, waarin, dei v of standers van den !afs'tanld zich bevon!den : (( Duns lea crise on nous sbin'mes places it est plus difficile « de soutenir une t'hes'e 1de pure raison qu'une these kte sentiment . Celle-ci dlmne lieu aux eloges bruylantS 'de uousr ceux qui ainlent a pe r'ai~tre vaillants et genereux, tandis club 1'au« tre est malheureusement accueillie, ~acloptee meme avec le « mbrne silence du regret, lorsqu'e11e n"a plas a subir encore ties « clameurs de h'arlo d'un p~atrintisme injuste, aveugle nu qui « masque de mlauv~aises passions . » In zijue reeds aiangehaalde rede zet Pi oeureur-Generaal Terlinden de kieschheid ~ij ner task uiteen ( Je ~dbis plarler a des intehigencesi e, arses ou qui peuvent « ne pas lavoir leur clairvoyance h'ab'ituelle : Je d As parLer « a de's annex prolondement meur'tries et qua tai sout`fr' nce la re« voltees ; je dois parley de p!atriotism'e a un moment eau cer« tains gees hesitant et ne Savant +au se trouvent ies veritables ( devoirs envers Ia piatrie ; j e doffs surbout parley drai1 et raison a des etres de passion ~acfuellem'ent inaapables de pen« ser bu d'agir lautrem'ent qu'!awec fievre . • tache qui m'incombe aujourd'hui . . . est lourde, tres « lourde. • Cette taehe est pemble, m~ais j e n'y faillirai pas .' Voor pans insgelijks is de talak somas pij'nlij'k z aar . Whj' vioelen fioch ook . Zagen wij' niet puinen rooken wia ;ar vr!oeger +ante h~alardstede Blond? Zijti er niet tinder onzle vrieanden Idle gesneuvel~d , zijh ? Tehen wij' ge(en dierblare strijd enootlen Ian K
K
. . .La
. . .
51) Thstoire du tra&
de Paix de 1839, II, 262
19
iien karat
aii de vurline?Waht ie1gmak-r
ftijker braze armen to kruisen en sail en gerus;t in ledigheid to wachten tot diat vobr Vlaanjderen op to treden veer luidruchtige tbejuichingen bez'orgt? -
Veel passivisten lijklen wel een weinig - 't is rnenscheilijk an 1*gcsoche1ingen . Zij 'meenen, drat haddeu de V1amin-
gen zidh stil en baf gehouIen, de reg ;eering uit dankIiaar-
hejid en erkenning van de bewezen thensten vrij\vi11ig recht 2U gesehonken hebben . Neen . . . d i t kunnen wij nieiE anne-
men. H et verleden Iewijst ht . In 1830 helper de Vlamingen de Neder1i*Iers verdrijven . He werden zij be10011d? Het recht zegepa1t op aaride alleen anneer heit geedragen
wordt do r de machL In ieder opzicht en op elk gebied be-
wijst de geschiedenis dit. Darboven alleen wordt alles oed-
gmakt door Hem, die teven i Opiperste Recht ' en Almach L
B eg K 0 C h e 1 i n g schijt heat eras' ook to denken dat daieiijk na den oorliog het geschikte oogenblik zou gekomen ziju . ) k wees er Maven reeds op . Begochelingen, zeepbellen, woorden zijri zooveel moods
ontboezemingen ever volksregeering, vrijhekl, democraEia Dat vij in geen enkel p;zicht uit de beschouwingen Ier passivisten ors vobrdeel kunnen hialen wil ik niet b`eweren . Het duisterte punt uit de gehelele twistvrag ziju khze betrekkiugen inset Dcuitschland . Dit is de wlor4epiek warheen
de tegenstanklers net den meesten bija1 hunne gev1eugeide wborKlenpijien richten . Ornoorichtigheden, onbehendigheden wer4en began . D
Germanen ziji nioit d.ipbomaten geweest . Van Franseben en
frianschgezinden hebben wij,
1at dal betreft, veer veel to
)eeren. Zij bekoinen dikwijls zeer veel zonder zich te dompilomitteeren . Wj cmpromitteeren eras weleenS yonder jets to bekomen .
Dc volgende beschouwrng beheerscht eclilier let gansche
debut : Al ging een kTleel hunner ok niar Berlijn, lioch verlain gen a lie
etivisten met gansch hun hart dat Vlaanderen
Vlal iins~ch zbu hlijven, en te,genwer ie .'ereen,'tcge olver Dui~s€hland z~oowel als tegen~ower Frankrijk, zijn hart, zijn hood. zijne 'ziel, zijnen i'ard nngeschonden Vlaamsch z#au b~ew'aren
Dat is het d~oe1 . Ail het overerige z~ij'n midIelen w?elke 'gep!a'stheid b'etwijfelhalar is, d+och welke hch o6k ter gaol€ deer tro~iw °
kunnen worden atangewenid . Of een mkMIel al dean meat gep~a,st is blij'kt zelden met zk nnekl~aarheiid. Hier staan 'wij weder v or walarschijniijkheiidserekening'en, thus ; op kirijfzland Een zeer ,activisfisch weekbl ;a'd « 0 n s L a nd >} schrij'ft (I
,j . nr 18) : « 'Wij' 'biek~ommeren er bns a 1 s d h d u geen zier b , Duitschland eenige Ialanwinst ~dio+or het activisme to bez~ar-
Den » . Liederik sc ;hr j'ft : « W'j m~ogen gems Duits ;che econoiriische provincie w!ariden > . « Mach Dhiits'ch', noch, Fr±atnsch
is h .et leidmbtief onzer meeste aetivi~stiseher toesp~!aken . Nooit iinmers is het drijven der zioogezegd4uits'ch e~zinde Vlamingnn naar Duitschland zoo heftig gew'eest als het ijver+een bnzet Fransehgezinden v~o~or het i~ r~ans~Ch en v~oOr Frankrij;k .
1)i ~
laiatste iduurde ode eeuw+en idoor Se~dert V1'aanderen en Frankrijk bes'talan . `Het belnvl+oed~ie (die invallen der Frans~chen in
1792, welke bonze Fra;nsc,hgezinden vie : en en herdach en! in hun "Jem'a~ppes-fees'ten . Het streek (over B~elgie zhjne kliauwneder in 18'30 . Het schuimkle, bruist'e en Foostfe iijkiens dd tentoonstelling to Gent. Het spfafte in cie welsprekenidhek
van een M'aeterlinck, een Canton de Wiart, tijdens den ooriog ., 'Ht zingt ',het Dallied der ''Latijrnsche bes'ch!avin,g en de einctzegepir!aal er van yap +de Geimaansc!he in Belgie . Het schaVert~ huit da!t de Vlalaxnsche L'eeuw'en aan den IJzer dans~en voor de L,atijinsche bes~chaving, adem en >> .
ode eenige wlaarin e menschen vrijt kunnen
Vlalanderen sta ~op zij'ne hoe!de tegen hut Oosten . Mar Wok
Zuiden zit vb1 gevaiar . Vlaland.eren, wiaak ~op uw ziel .
In dez~e droeve oorlogsda)gen herd!achtien wij zoo vaak but
Evangeliewoond : « Wees niet b+evrieesd viper hen die 'het [tcba!arn dooden, ma,ar dc ziel niet kunnen dooden » .
I
Voor een yolk evenals voor een enkeling geldt het « ziel, v r,
loren, gal verloren . . Leeft de zi~e1 w ort, d'an herbouwt ¼ !a gods-
diens'tzin weldra kerken, de vrijiheiidslief'de tioovert beilflarten lan;duil den gnonld, nieuwe hallen bergen de koiop~waren,
uouwersvlijit her'Schep~t de slijk- en bloedmberassen in levende, g~ould .en korenvellden . Doch ging de ziel ten under, daze is lit het ~inider war~del+oos .
Keizer Julianus v~o~orw(aar was een gev'aarlij'ker ve
lger
dan Nere. Ik vrees v'roor Vlaanderen steeds v~oort die Fransche S i r e n e . Zij' ziong oils in sap . Zij dna~ng in oiize, huiz~en~ in elnze (scho
len, +overal . Zij r'eikte het zioet smlakende gift toe. Zij+ tas,tte de hersens, de i arten (aan. Wlat ~1 zuivere zielentempe1s; b e1ef'I
zij' verwbest ! W)at 'al m'annenkracht gesloiopt ! W,at al m:,aagdelij'ke frischheid biem~oldderd . Wa't gal ide ;alen nederge~schaten !
Eens verlaten de D~uits,che so'ldaten Belgze . Zij biijft. In het a'anv~aiarden, zelfs in het vr!agen van Dui scihen, steun gehoorziaamlden w'ij nan de nioolwet der omstandi,ghedeu . Wij' kunnen niet, zk c als 'de plassivis'ten, h+et vioortbestaan
van het onrecht verkiezen Maven h`et uitroeien er van~ kltoor de bezettende mlacht . Hndden wij to Brussel sedert tientallen jaren beter onthaJal genoten, had Hiavre , esprloken, klaar en beslist, met de eenvaudage duiidelijkheild ;van w~aarheid en recht, dan loan geen uitjgebreild ~activisme ontstaan zijin . Be~schuldigd werden wij ten anderen, voor den oorl~o1g, in htie begin van den ~ ioiiog, z~ol e1 Ia,1s later teen r~ De Vlaamsehea Post an Vlaanderen gebtren vwd . Voor de « XXe Siecle ~~ is Van Gauwelaert << Herr ~ion~ Gay i-
ver}sciheen en ode Ralad
welaert ~ . Onze tegenstarders voelen dat onz~e
taalstrij4 c'ene zijid~ is
van den Germlaansch-Latij`nschen kamp . Schets eener Geschi Ik heb in P . Fredericiq's
enis dyer
V1alam'sche Beweging > de iolge ie treffende hladzijtde g le-
zen over den invloed. ~~an den +aorlog van 18'70 op de Vlraam'sche Beweging. 1.98
« Van 'al de gebeurtenissen, die in Eur~opa s~ddert de B i .« sche Om'wenteling zhjn voorgeva'llen, eef ende Been in . « een zoo gilooten invloed uit op ale Vlalamsche Heweging ale ( de Fransch-Dui' s'che oor1og vlan 18'70-71 .
« In de eers:te j,aaen as 18'30 had pans vaderland gehee1 ear ( al under de zedelijkeover eers.ching van Frankrij k gestaan .
• Doch herha~aldelijk bedreigd met inpalming, vooral under
« de regeering van Keizer Napoleon III en n~og het fn~e~est se( dert de grloote militaire zegeprlalen van 'P'ruisen in 1866, iia
• Belgie allen,gskens zijne blin~de bewondering en zijne o~nbex grensde liefde vioer Frankrij'k vbelen ve7rminde~l •en . De ver• pletterende ~ werwinningen van Dui! schl'and ; . . ., de gruwelen « der Parij~sche Commune en het tijdelijk vervlal van Frank-
« rijk . . . kwamen de Fi anschdolhei~d panzer hsaogere standee
« geweldi,g schbkken . . . De haoge nalam' der L tijnsche 'hescha• ving van Fi ankrijk h:aid in Belgie een knak on :vangen, die
• het ouwd everweldigenld aanzien van den Zuidernabuur brak, • ten v~aordeele der Geransche beschaving . • Natuurlijk mioest de Vllaams ;che Beweging er cene groote zedelijk kracht nit puttee, zij die eenen dam' wilde opwer« pen tegen de ver!ove ing van Belgie door Frankrijk's taal F
• en geest .
Nag meer dan de overi,ge Belg~en gevoelden de Vlamingen
• zieh van ~dlan af als +ontvoogd, flu dat zij verl+ost warm van « de nachtmerrie der Frlansche inlijving, die hunne m+oeder« to al en hunne z'elf sliandigheid z~oolar g als een zwaard van • Dem+ocles haven t' hboid had gehangen . Ziji herademden' a1
x 't ware en schepten nieuwen mlae+d in hunnen ~~aderland-
« schen strijd ~ .
Toch heb~ben de Vla ningen altijd hunnen plicht gedaan . In cen dehat zei M . B;asse terecht (52)
•
• II n'v a guere de symplathie marquee pour 1'Allema, ne en Belgique . 6?)
Yerslab in
De Vlaaansche Hooge,schaal 3e jg .
.r, 2. 199
Celui qui v~au~drait fonder des ~amxtiies allemandes en « plays f11a~nland serait ac~ceuihi . . . fraichement . Nous flaminC(
.
l( gants ne wm]ons r'apprbcher le peuple flam~anid ni de 1'A'lieK
m,agne, ni de la France, ni de rien du
sauf die ffui-m~rnie~,
(l Naus ne donThan don ;c aucune empt'ise a 1'interve!ntion do
« 1'A1lemagne.
l( I1 n'en v'a plas de meine de n~os adversaires . « Qu~and bn voit ceux-ci organiser un congres', une reunion
« queldonque, ion y 1oit figurer la Frla'nce a la t!ablo,ad'h nneuz « en la personne de minis'tres frlanclais, de consuls, d'ambassia,K(
deurls, ode depntes ~t senateurs frlancais~ et mem~e 's 1'tn peut
« dire, de n!om,breuses decorlaati'ons fr~anGaises .
Vlalanderens zlonen s'toniden to Liuik, to Nathan, to A' twer-
pen, s'talan flu nioig p;al in het glories,lijlk va'n~ dam! IJzer. Vlaanderen drlalagt thians al het wee an de « kn ;euzende aoor1o~syacht >> . De bezetting weed door Been Flaminglant~n verioorzaakt . Aan het vele pfji.lijke ~drva'n h'ebb'en zij ge,ene schutd . Dit
alles gebeurt buiten hen nom'. waar op skammige punten Vlamingen en Druitschers samenwerken ',geschiedt lit wor V 1 a a n d e r e n s bel!ang . Waar het de v~olksbie1ang n gek t .
och, zelfs wear het loin h~unne perslaonlij'ke betangen gaat, wet'ken z~aovele « patriiafa'rds » met kte Duits~ch'ersi mede in allerlei domiteiten, centnalen, enz . Dlat kan nu, nle7t den biesten wil
der wergild, niet anlders .
!Mbet het nogm ;a!als verkiaaa ; d warden dat ode med eiw~erking ~p een punt, war dez~e volar het v'aderlanid voordeelig zijrn kan, niet medebrengt de goeldkleuring vi an de bezieitting, z~elve, niodh van alle iandere hlandelingen .
De siaten die ~diplb~ n tiSci'e betrekkingen met Italie onder-
houden of ldiens bbndgenooten zijin, biillij kepi da!aroan de verbvering der Plauselijke Staten niet . Elgin bond enlaotschap meet
dkeuring van Pnlens ver(drukkin,g. j hebben ;alien zieer vriame lieden gekond, dire van' Ids reering an Ma. Caambes eereteekens ~aaanvaaxldden op dezaelfde drag Rustand wlas geene g
200
waarin die regeering kloo& erlingen uitdr+eef en kerken slooL Zij keurden die h andelwij~ze niet goed .
Besluit . In dit reed's hang betoog ---- daI ech ter nag erg onvolledig, is, Mant de ztaak is zioso veelzijdig en zoo uitgebb`reid - hoop ik to hebben bewezen dat h~et vraagstuk van het aclt~±vis~ nIe heel, wlat meer studie en aandacht vereischt dan menig lichtzinnig t~genstander er !aan gunt, dat zij', die aan activisLYche iewegin,g doen, zelfs alan de nieest votoruit'stnevend~e, n o o d z a k e l ij k en a l t ij, d, niet utit 11 en aard der
niet iaak,
schuldig zijn, m;~lar metterdaad in eene twajf'elachtige stof volkomen to gloeder trouw kunnen handelen, dat
altos dus
afh$angt van de subjectieve en bijk~o~mlende omstandigheaden . Als kathtolieke Viam'ingen vinden w'ij dan allertreuirri ;gst die zoo streng-gestelde a1gemeene verioordeelingen, dire bitsige
tioespraken, het ~afzionderen en ~ereenziamen, het s ;traff~en en
bredreigen, het drukken op de gewv+evens van do kaitholiek~e activisten . wat al verbittering wordt daardlaor in de gemoed-ren gestior . wanneer ijver't Bonze overhei~d tk t v'errzbrening? Kon Bonze geestelijke bverhi~d zor;gen voor het Recht, niet eileen tegenbver het bbuitenlanid maar gook in binlneiniatud ,
sche zlaken ; kwlam zij top, niet alleen te ;gen ~olotr'iogsgruwrelen oak ode vrede m;a!ar iook tegen rde gruwelen in vredestijid heeft zijne gruwelen in de nij'~erheid, bijvoorbieeld, in de huisnijverhei~d in zoo menige gemeente van Vltaanderen ;
verhief zij
agar
ob d t~gen alle ongeatij'k, ook tegen hetgeen
aan de V1amingen door Hiavere aangeidaan v1ordt ; - bestempelde z!ij niet meer als ij'dele twisten -- « g',aspillage e fior~ces het s t' re •en naiar het heil tier Vlaam!sch ;e nationaliteat ;
strekte zij over Vlaanderen de hand die zegent meet he
201
kruis van den Gnooten Bevrijder en alley Volkeren V r, niel de hanks die strlaft, dan stellig ziou zij[ er lij~delijk een deel barer l~opuliariteit door inbiueten blij h!et schreeuWerige, het rum~oeri,ge publiek en 'den stikkenden wierlolak missen, h,aar toel ez'w{althd dolor de gro to scha'ren, maar you zij niet dichter stalan bij den Berg vanwaar Ghristus verkondigda Hij het iiaorbeel~d van de viader1an'dslief e zloo~als zij werkelijk zijn mloet, tevens leerendae door daa~d en woord hoe zijn niet zijn mag Al wie vertoornd is op zijn breeder za,l, schuldig) zijn v ' het gerecht . wie tot zijh hi oeder zegt : Raca, zal schuldi zijn v~olor Iden Rialald . En wie ze~gt : Dw'alas, zealni strathaar ij'n met bet helsche vuur . . . * G'ij heb't gehlaorid dot er gezegd is : Oog nom oog„ tand o n tand . . . Gij hebt gehoord dot er gezegd is : Uw naaiaste z~ult gij beminnen en uw vijla;nd haten . M'aai '1k zee, u ri Bemint uw vij!anden, fleet wel loan wie u haten en bidt voor wie u lasteren en u ver`volgen, opdlat gijl kinderen mioogt zijan via ;n, uw Valder in den hemel, die Zijne zon cl et ep,ga'an over « slechten en goeden en regenen over rechtvaardigen efl onrechtvalar+dgen. want undid gij bennint, die u liefhebhen, welk loon zuit ( gij ,an ~ontv'at gen? Dioen ~aqk de tollenaars flat niet . Epw inK,dien gij uw breeder's alleen greet, vat bij'zlo~nders doet gij d,an `.r doen ook de heiidenen flat niet? -- Zoo zult gij' bidden : . . . En vergeef en .s ionze schulden gelijk oak wij" ver geven Bonze schuldenaren. . . . . .Vergeeft gij niel aan de mensch'en, flan zeal uw Wader « ook u uwe misdrijven niet vergeven . Oordeelt niet, opdaat gij' niet geoorde~el~d wordt . \Vant met( het eordeel walarinede gij ooz deelt, ziiit gij geoordeeld warden, en met de mat, wadPmelde gij' nieet, zla f u wbrden toe* gemeten ~ . Zou zij niet thchler st,aan bij het Kruis waar Christus vootr 4,
K
x
i diai
K
K
K
Zijne beaten om vergiffenis smoekte? De vezgiffe s-gledachte is bij uitstek de christe1ijke gedachte . Veiige ren mk et do Christen des to gernakkelijker daar hij' toch wieet drat alto tranen geteld warden, dot ~alle bobsheid estraft, alto deUgd belo~ond worldt„ d ;at hot reeht eentoch ziegepralen zeal . Zou zij niet ' idic!hter s'taan bhj hot Vadcalaln, wa'ar hot Vredesgebed vro~g « dot de rnensldhen met vriendsch!ap elkand de hand zouiden drukken >>, en wlalar de vredes1* o~dschap, als de duff ma den z~ndvioed, wer de wereld weed uitgez~anden? Den groenen olijftak, eillaas, vond zij nog niet! Zo~u zij niet dichter staan bij de talrijke graven an zoavele Vlaamsche jongens, die hunne l'aats'te gesdach'te Flan Vla ;aflderens herstel wrjldden, eon slaplen, vexeeni,gld in den, dol~df met hunne vijlanden in hot n~larteh arss'trijdperk van Vlaander'en? Zion zij niet dichter staan bij` de van heimwee-grijzf~ loin' 'seen onzer Vlaaamsche krijgsgevangenen, 'die, uit h'et eentanig-getiktak der tr(aag-verkruipende uren trachten naar d; en stond dot Vliaanderens reddingsuur beiert en hamert in de dreunende beltorten? Zij idie leven van Vllaanderens verneidering, al de kooplieden in den tempel, z~auden wlaeden en boron, maar eon loaf- en liefdeziang 'zou uit duizenden h!arten opgaan bij ale innig~ omrhelzing en de blijde bezoeking van Mioeder-Vlaanderen door de oederkerk van Rome . Doch indien die holgp ~erijdehd wordt, don In~aeten wij( tioc imnler, vooor,w;alarts . « Dia;arbbwen, bioven hot Sterrengewelf moet eon goede Vader wonen b . Hij schiep Vi'aanderen en stile pans yolk bij de zee, onder de gr!ij'ze noordierluchten . H'ij liet Zijn zkrn schijnen . van 11 Juli 1302 . N'a'ar Hem; gingena pop de torens onzer kerken, de klrriaom'en onzer kunaten;a{ars en dicliters . Onder Zijn kruis trokken Bonze helden nalar hot Ok sten en s'tierven onze boeren in de bbsschen en heiden der Kempien..
Het is zijn Vla;an~deren! Hij sta het bij~! Is Hij met ons, wie za1 oils dlan overwinnen ?
Zullen zij het ztijn, die ziaaails Dr Van der : 'eulen he1 schreef in heat artikel, wla!a violo~r 1ijj verbannen wlerd . Zij s *eeuwen vein ld bm ~d!an z'elf es to refiner vldoi • tie (l komen en zich to verhefen ~Op dlen val vian den evenniaaste . (( Zij nlaken hunne gedenkcedels breed en de zioomkwa'sten « hunner kleederen groot ; zijj hebb(en ,gaarne de eerste piaat-
« sen alan de gas'tm alen en de elerste ziete'ls fn dt syna ; ogein (( en de begroetingen ~pde m'arkt en den ma'am van, R:ablbi. I(( K
Op kleini;gh~den zititen ze tie vitten, mar het vlolorn,alm~ d van de wet ver Maar1soez~en zijl : barmh'artigheid . a
K
Zijt iachten zich db~or de wet verplich ;t to steenigen 1 wie
volgens hunne opv~atting zlonde dOe~t >> .
Z~ao steenigden zij Stefanu :s~, doch de steenen doodden fide ware L~ e e r niet . De geda~ch le an V 1 a a n d e r e n s zi 1' f s t a n d i g h e i d wend gezcaaid . Ook ha'ar zeal niets meer u' rneien. Alle bedreigin~en, versmadingen, werken !als olie yap het vuur .
Onweersw~olken zij a s~anlengehobpt ~aan Bel ;gie's bini eni,andc'hen gezichteinder . Blind is w!ie ze nIiet ziet . Zu,ivereln~d werkt de storm' wel, mar eiliaas steeds verldae~lgend . Veei oorzichtigheid, veel wij~sheid, ~onbekrompen
eeh` V addj -
heidszin kunnen wellicht zw!are rampen vermijdien . erdanen ! Glad verlichte regeenders en Gent, 14 November 1917 .
2O4
KATHOLICISME & NATIONALISME ANTWOORD OP DE VRAGENLIJST RONDGESTUURD DOOR HET FRANSCH TIJDSCHRIFT « LES LETTRES » TE PARIJS (OCTOBER ig2a)
INLEIDING Naar de meening, werd gevraagd 1. Over hat natidnalisme in hat algemeen, zijn leerstelligen inhond met betrekking tot het Katho~licisme, zijne nood'zakelijke of toevallige hetrekkingen met hat beginsel der nationaliteiten . ` . Over de zed~elij'ke en godsdienstige ge`rolgen in hun eigem land, en hoe het daar beschou 1d woardt . B'ij het antwoord van Thb~mas Van der Schelden, waarvan wij' het nuttig achten de verhding nit to geven, teekende de redactie van het tijclschrif t alan In den omzendbrief, waarbij hat onderzoek geopend, wend, had~den wij gemeld, tat wij in geen enkel land extremistische path alisten zOuden ondervraagd hebben . Men wierp oils op da't in die vrij'willige beperking mats willekeurigs lag en dlat wij (aldus het uiteenzetten zouden missen vary beiangwekketnde stellingen, die wellicht veer oils hat leerz~aamst zijn zouden,, Oils b j die meaning aansluitend, geven w7j heden hats antwoord van een der lenders van ode flamingantisehe beweging buiten bet Plarlem~en,t, opsteller aan heat A'ntwerpsch w1ee bl,ad H e t V l a a m s c h e L and, wiens liadikaje formnles ongetwijf eld vale onder onze landgenooten zullen verrassen, mlaar hun to h zullen leei~en, wat zijn vruchtelooa in onze zioogena~amde inform'atiebladen zaudeil zioeken . . . > (1) DE UITGEVER .
1) None avions annonco daps la circulaire, qui a ouvert 1'enquete, qua nous n'interrogerions de nationalistes extremisto en au un pays.. on noun a objecte depuis qua cette limitation volontaare offrait quellquo arbitraire et noun pri,veraiit d'entendre dell these ; ini ress{an,tss qui auraaent chance d'etre preaies meat les plus instruotives boar nou5 . Nous rangeant r cat axis, noes donnons aujourd'hui la consultation d'un des leaders du znouvement 'flaadngant extra-pariementaire, r~daoteur de l'hebdomadaare anvensGois Hot Vlaamsche Land (La Te~rre Finmande) dont les formulas radioales surprendront sans doute befa.uocup de nos compatriotes, ma,is leaf apprendront du moms ce qu'ils chereheraaent en vain ds,nS nos journraux dits d'information, (Note de M . Vauseard, o isateur de l'enquete) .
A NTWOOH D I . Het schijnt me moeilij~k een advies to gev ever het nationalisme in het algem'een . N~ooit wend het op~ cem a ;lge^ meen-gelidende wijze door een bindend gezag b'epaald ;. Fr hesta;at geen nationalistiSch C r e d o, door alien aanwuidS . . . W,anneer men under n t i o n ~a 1 i s m e verstaat liefde trot! Ide n a t i e of de n ,a t i,o n ra 1 i t e i t, to't den Stalat o4 het Volk walartoe men behoort, is die liefd'e wtttig, indien zij bvereenl omt mel ,ule door G c d bepaallde orde ; indien zijr de raa g rde der wa;arden ra~anneemt, ziooals dens verwezenlij~kt wend door den Schepper, den, oppersten tiVeIgevetr ; indien zij' aiaa haar voorwerp de pl~aats gee 't, we~lke er aan to~ek~lmt, alle+ex reGh ;tinati,ge midddelen aanwen;dt, moat houdt en v~oorzichtig is, indien zij die wetten van de ~volutxe, deb iooruitgang, in zijm echte beteekenis, bvere~enbirengt rnet den eer hed your verloden en foverlevering, in z~aov~er doze nag recht op bestaan bezitten . Het n a z i ~o n a 1 i s m e levert gev!aren Op . Die gevarein zij~n er nie i n o io d z ak e 1 ij' k aan verbk de'n, zij~n niet e i g ~~ aaln het nationalisme alleen, l~edere liefdc - z~elfs d wettigste, de moederliefde bhj~oorb'~ee1 i -- kan op eel dw;aalspo r geraken Wlaar K La Revue C~atholique > sthrij'ft : ~, Ret nationalisme is de aanstaanide v+emoor+deelde l etterij >> geeft zij aan het wo~or+d n Ia; t i o n'a 1 i s m e ' de verk`laring, in slechten zin, welke d~aor zijn tegenstanders er aan gegenen 'w'ordt, verwart z'ij het h e i d e n s c h n a t i o n la 1 i s m e met het nation alisme in het al,gemeen. Dient het heidensc nation~alisme zeker ten krachtigste gelaakt, even zek~er k;an men, staa+nde houden, dat het na .tionalisme, op den gnondsla;g van do liefde ge1*ni d, overee±nkom't met de goddelijke wet, welk1e de liefde tot de onders, den eerbied jegens het voorgesla'cht, den vermenigvuLdiging der talenten, de gere~ch,tigheid, de liefd,adigheid voorschrijft . Geeft den eizer wat den keizer toetiomt, aan fl~en shoat 208
REPQNSE I. I1 me parait difficile de donner u .n avis sur le nationalisme en general . Celui-ci n'a jamais ete defini d'une facon authentique par voie d'au orite . 11 n'y~ a pas de Credo niation,aliste, accep to par t aus . Au paint de vue theorique, les principes out ete exposes d'une fawn mngistrale dawns les reponses qui out deja p~aru daps L' e s L e t t r e s . Qiiand on entend play natlonalisme ['amour de la n a t i o n u de la n ~a t i o n a 1 i t e, 1'iamour ode I'Etat ou du p e u p 1 e auquel on Iappartient, cet amour sera [egitim!e, s'il est conforme a 5ordre divin ; s'il aadmet l'eche[le des valeurs telle qu'elle ~a ete realisee par le Crcateur, le L'egislateur supreme ; s'il donne a soon objet la place qua "lui revient3 s'il n'emploie que des mloyens legitimes, s'il est mlodei•e et prudent, s'il concilae les tois de 1'ev~aluti~on, du progres sainement entendu, avec le respect du passe et des traditions, en taut que ceux-ci out endore leur raison d'etre . Le n a t i o n a 1 i s m e presence des dangers . (yes dangers no lui soul pas inherents ni speciaux . Tout amour - ml me le plus legitime : ['amour maternel, par exemple - peut devier. Q uand la ' Revue Caathblique-'> eca ivit : t~ L e n a t i o n alisme sera la prochaine heresie c+ondamnee> el'le a dOnne eau mkit nationalisme H un sens' p~ejor+atif, qut est celui que lui donnent ses adversaires . E11e a confendu le n u t i o n a 1 i s m e p a i e n avec le natironaalisme en general . Autant le premier doit titre reprouve, autant le nation,aiisme a base d'amlaur est conlbrme lau pr'ecepte divin, qui impcase ['amour des parents, le respect des ancetres,, la multiplication des talents, la justice, la chance. l endez Cesar ce qui est a C;esar, a 1'Etat ce qui est a 1'Etat, a la nationalito de qui es't a la nationalite . L langue est un bien auquel un peuple a droit . -- Le Catholicisme ne peut admettre qu'un peuple shit prive de son existence propre, de son originalite et de lout tie qui serf a l'exprimer . L''Etat n'est qu,~un m,'oyen . « R e x p r ~o p 11-III-14 209 l
t<
wat aan den staat, aan ; e nationaliteit wat +aan de nati~onaliteit behoort . De taaal is eon good waa ;iiop con volk recht heeft . Ilet Katholicisnle kan ni~et aJann~ em'en, dat eon yolk zou beroofd w>orden van zijn eigen besta'an, zijn oorsproonkelij kheid, en van alles wat dient om doze uit to drukken . Do Staat is~ n aar
eel:t mjddel, « Rex p'ropt~er 'r'egnum, non re, num, p r ~o p t e r r e 1g e m . » (Die Ksoning is er orn wile van, hot Rijk, niet bet Rijk om wille van; ~deh K~oning), Zeker is de sta',at eerie noodz~a' .elijkea insteUing, (loch zijn concrete v+orm hangt of van his to~rische en feiteliji a omsfand ghed~en . ~De S'ta~at moot de natvon;aliteiten, die ievende~ werkelijkheden zijn, eerbiod.i,gen, . Hij heeft best recht niet ze op tee bf-
feren wand zooge~naamde vereisdhten, die helel dikwijls slechts verzinsels zijn van bureelbeambten, voordeelth va ;n onder-
geschik'te orde. Vraagstukken als d;at der nati!o~naliteiten zouden ~altijd m~oeten lestudeerd wlorden in hot licht der eeuwige
walarheden, aop de bergt~oppen wlaar God zich verEoont. D~ergelijke studio kan diet losgesc;hak ;eld
Morden vain algemeener
vra~agstukken van ,godsdienstigen en wij'sgeerigen ~aard . Zij is ~ . aw n,auw verboi den aan hot vriaa ;gstuk an de wilsvrijheid, onderstel t de 'studio van erf elij'khei d, aamgi ;wiu,g, determinism,, de kex is van beginselen hetreffe!nde de roeping van den Staat,, bet solidarisine, enz. Veer Kathlolieken, die beschikkien over corn schat zeker en onfeilbaar afge o+ndigde waa.rheden, wordt hot vra;agstuk eenvoudiger, indien men de vbor ordeelen en de zelfzucht afsChuidt. Goddelijk-holder zijn de beginsel~en : liefde tot Grad boven aa, liefde tot den naaste, dock uit liefde tot God, 1iefd tot zich zelf -- v~ettig indien zaij' de atndere lieflde in acht ndemt rech:t op hot dagelijksch br!oOd, hot brood ~ tat bet lichaam versterkfi, Whet bod dart den geest voedt, injachth emin,g pan de rechten en de taak der Katholieke, supra-nationals Kerk ; 210
her regnum non regnum prbpter regem Certes, 1'E~ at est une sbciefe necesslaire, m!ais dont la forma concrete depend des contingences hist!oriques, des circonstances de fait . L'Etat doit respecter les n la t i o n +a 1 i t e s, qui scant des realites vivantes .
I1 n'a pas le cthoit de les sacrifier a de pretendu s necessites, qui ne stint souvent qua ides inventions bureaucr~atiques des avantages d'ordre inferieur . Des questions cbmme celle des nati-onalites ~devr'aient tbujiours etre etu+diees a La seule lumiere des verites e~ernelles, sur les times ou Dieu se revele . Pareille etude ne peut etre isolee do problem'es plus generaux, d'ordre re ' ,'eu~ et pli lbsbphique . E le est intimement liee, pear exem'ple, a la question du 1 i b r e a r+ i t r e, elle suppose l'etude de l'her'e~dite, du milieu, du determinisme, la aonnaiss'ance des principes c~oncern'ant la mission de l' Etat, le solidarisme, etc. Pour des c!atholiques, pbsse+dant un fond de verites certainement et infailliblement proclamees, Ia question deviant plus simple, si l'on se degage d'es prejuges et ode l'egaism'e. Les principes s'ont d'une clal'te divine :amour de Dieu par dessus tout, ~ambur du pioc 'ain, m'a7s pour l''arubur de Dieu, ai nour de soi-meme - legitime, pburvu qu'il respec'te 1es autres -- droit au pain quotidian, an pain qui redonforte le carps, au pain qui nourrit l'esprit . Respect des drbits et de la mission de l'Eglise cat clique supra-nationa1e . Ordre et HarWonie, Justice et Chla'rite. La fin ne justtifie plan lese mby, ens . Recta recta persequenda . II . Appliquons ces principes a la B e 1 g i q u e, la F I an dre, la Wallonie . La Belgique est un E t .a t, nest pas tine n a t i on .a lit e. Au seas ethnique du mot, it n°'y a peas ode B,elges ., La; 'Belgique est un Etat juridique et histiorique, et fonde sup' La vol~o te, qui est une base variabhe . 211
Orde en HarTnonie ; Gerechtigheid en, Liefde . Hei Joel h iligt de middelen niet . fl e e t a r e c t e p~ e r s e qua e n da . (i ed~ zaken dienen op goode wij'ze nagestreefd . H . Laten wij die beginiselen toepa sen op Belgie, Vlaanderen, wallonie . Bielgic is een S t a a t, geene n ia ' i o n a 1 it e i t . In de ethnische beteekenis van het woor+d zijn er geene Belgen . BelgiE is een staat, op rec' tsl~eer en geschiedenis gebouw'd, op gilondslag `ian den wil, dus o+p een wisselenden grondslag, berustend. Er bestaat sane Vlaamsche N a t i o n a l i t e l t,' aaarvan, iet meest - duidelijk - to - herkenn;en tciek'ien is de N e d e rhI a n d s c h e taal, de ta~al vat de ontz~aglijkie meeriderheid deer bewoners van hit Vlaamsche laid die `in Vlaanderen wezc nL lijk de landsiaal is, alhoewel somniigen haar behandelen zooa1s de Duitsehe J u n k e r s hit yolk behaiideldein . De Viaamsahe n'a t i o n'a 1 i s t c ii - in . den eigen zin van het wooed -- verlangen dat die VIaamsche Natio~,alit~eit zoo ingericht worden under den vorm van S t,a a t V 1 a a n ldd er e n . De cenen nemen aan' dat dez Staat sleahts hialf-soeverein zijn zou, en zou blijaven adeel uitm,ak .en vlan eeni B e 1 g i e , gewijzigd tot een B~ndsstaat, tot V e r e e n, i g d e S t ~a t e a van Belgie of Vereen,igde Staten van Vlaander e n, - w a 11 o i e . Z'ij roepe+n flat han.dh~avin,g van Be~lgiti beweegredenen in van economischen, rechts- er geschied-
kundige,n, internationalen card. Andere Vlaamsche n ;atio glisten v~rderen, hetzaij en s o e v e r e i n e n S t ai ~a t V 1 as a' , d e r e n `ophef ding v'an Beige),
hetzij hit herleven van G root - N e ci e r 1 and omv'att,endc alle landen waar Nedarla>adsch de ta' idstaal is . Sommigen zouden to vinden zijn voor een zeker zelfhesluur of decentralisatie van de Viaamsche provincien of ode Katholieke provincien uit den Nederlandschen Staat . Enkele nationalisten diloomen van de ~s desannexatie » van Fransch Vtaanderen (historisch natiaanalisme) . Bet ware een grove dwaling to denken drat alle voorstan-
212
II y a une nationalite f 1 a 111 and e, _sont le sign a le pluscracteristique est lea langue n e e r 1 :a n cl a i s e (f 1 a m a n k e) qui est celle de l'immense major!ite des habitants du pays flam'and, qui est en Flandre la veritable langue nationals, quiaique certains 1'a trai tent coinme les J u n lc e r s allemands traitaient le peuple . Les nationalistes flainands an sens propre ciu inot desirent que la nationalite flamande soit organises sous forme d'E t a t d e F 1 a n d r e . L'es uns admettent que cet Etat ne jouisse que d'uiie demi-s~ouverainte et continue a faire partie dune B e 1 g i q u e reorganises sbus to forms federative 'd'Etats-lJnis pie Bel,gique ou ~d'Etats-Unis de F 1 a n d r e e t ci e W a 11 o n i e . Its invioquent des motifs histotiques, economiques, juridiques, internationaux pour demander le maintien de la Belgique . D'a,utres nationalistes flamands reclament shit un E t a t d e F 1 a n d r e s o u v e r a i n (la fin de la Belgique), sioit la reconstitution d'une « Gran l e-Neerlande -> (G r o o t N e d e r1 a n d), comprenant tiaus les hays ou l'on pane le neerlandais . D'aucuns admettraient une certaine autonomic ou lecentralisation des prlavinces flaman1es o i des provinces eatholiques rte 1'Etat des Pays-Bas . Certains nationalistes revent de lei des a n n e x i o n de la Flandre francaise (nationaflsme historique) . Ce serait une grave erreur de croire quo tons, les partisans du mouvement flamand soient des nationalistes flam'ancls au sens propre du meat . Loin de la. Au Parlement it n'y a que les depules ilu V l is a m s c h e F r o n t (au nombre de quatre) qui soien' des nati'onalistes s t r i c t o S e n s u . Tous les mandataires flamands des autres parts recherchent la solution de la question flamande daps les cadres ale 1'unite Betge, desirent le maintien de la Belgique one et indivisible, l'unite du parlement, de l'adnlinistration centrale . Plusieurs d'entre eux admettent cependant one c,ertaine «autonomie culturelle
ou 2ine certalne ilecen-
213
ders van de Vla ;amsc;he beweging Vlaamsche nationallisten zijn in den eigen tin van het Word . Ver an da ;ar. In de Belgische Ka'mers zijn alleen de afgevaardigden an het Vlaamsche Front (vier in petal} nati~onalisten in den strengen zits van hit word . Alle anclere gekozenen strev1en n'aar de op.lossing van he! Vlaamsche vra ;agstuk binnen het 'aam van de Belgische eenhei+d, verlan,gen bet behou+d van hat een en on!d.eelbaar B eI gig. d e eenhei'd van het P~arlement, van het hoaokIbestuur. Eenigen nemen eene zekere <
tralisation eau un reg,innalisme, que jusqu'ici ils~ n'ent pigs precise. Its s~ont partisans' de ce qu'oi appe11 to ( programme minimum. > . La justice, l'ensei,gnement, l'a4ministration seront flamands en Flandre. L'es miliciens fla, nnands seront inc~orpb es danS les' unifies fla'm'andes . A man avis, it n'y ,a pas lieu' de tr'a.iter d'h e r e s i e iou, de coma, inner d' u n e f a C to n 1 s 1 u e n'importe queue furme du n a t i o n a l i s m e f la ;m!and. Ii y a lieu de c~omdamner certaines exagerations de lan,g'age . Ii y aurait lieu, Idc dondaxnner l' empl~oi de mdyens dontrair'es a la mloir,ale : 1' a'ppel a la h ;aine, a une insurrection ille,gitime, a une guerre injuste.; On ne peut empecher personne de chercher a realiser par des moyens conformes a la' morale et au' droiI national et international la meilleure for'me d'E,tat ` eau de gouv{ernement pour un peuple, daps ides cirdonstances donnees et a une epoque determines. Taut depend done des m'odalites' . Aicun Etat ne peat se cr+oire eternel, pas plus la Belgique qu'un autre . Les interets, s'ainement entendus, de 1'Etat beige me paraissent pduvloir se doncilier avec les reven~dicati~ons legitimes, a~ctuellement et pratiquement realis'ables, de la nationalite flamanide. Pour arriver a ce but it faudrait donner a la Flandre son auto omie, soon p'arlement, soon pro~uv'oir~ executif et judiciaire, soon arm'ee et ses budgets . La Flandre demeurerait unie a la ` allonie d'ans la B e l ,g i q u e f e d e r a I i v e . Au point de vue edonomique et international, Ia 'Belgique continuerait d'exister . Ainsi~, it est vrai, la Flandre ne serait pas maitresse de ses destinees en matiere ecOniomique et internati~onale, m'ais cette sbluti~on tient co~mpte des possibilites et des necessites de la p!aix europeenne et present s des av,antages econbmiques. L'apres mon sentiment, les nationalistes ont etaabli tie f .con peremptoire que la Belgique n'a pas' rem'pli ses devoir~ envers la naatianalite f lam'ande, et qu'il i 'y a pas liei* d'es perer que le Piaxlement beige adopts les solutions ; necessaires 21
Wall~onie vereenigd blijven in een b o n d s s t a a t B e 1 g i & . In econ~amisch en international opzicht zou BeLgie voort blij . yen bes taan . `Veliswaar ziou Vlaanderen geen ni eestersehap bezitten over zijn lotsbestel in econamisc h' en internation ;aal opzicht, ~d+och die oplossing houdt rekening met de niogelijkheden en de vereischten van den Europeeschen vrede en levert econ~amische voondeelen op . Naar mijne meening Jiebb~en de nationalisten afdoende b ;die Vlaamsche natk n,awezen, tat Belgie zij'ne plichten jegens liteit niet vervulde, en tat er geen reden besta ;at ova to hopetn .,
tat het Belgisch parlement de noodige en rechtvaiardige opLossingen aannemen zal . De centr~alisatie strijdt tegen alle historisehe ~overleveringen van B'elgie . De bondsinrichting is het eenige middel om ode eendracht van duo rassen to verzekeren en de moeilij k,heden, welke h tonne tegenst .rijdigheid, biedt, to beeindigen . Uit Karen aard . is zij niet noodz'akeliik
eene splijtzwam 'die de staten ontbindt . De gedachten mijner vrienden, 'die het zij den s o e v e reinen staat `'lannderen, hetzij hen groot Neder1 a n d s c h e n s t a ~a t irastreven, heet ik geene tr i o p i e e n Ik meen evenwel, tat outer de huidige omstandigh'eden, het verkieslij k i s zich tevreden to houden met de bondsinrichting en Vlaanderens zelfstandigheid . what de toekomst ons v orbehondt, what later mogelijk wordt, weet Good alleen ; Hij is het} die de gesehiedenis bhj` den hand 1'eidt . lk denk nochtans tat mijn vrienden alleen rekening houden met een deel van de nationaliteitsfactoren : iaal en afstamming ; tat zij uit het oaag verliezen : het verschil in geschiedenis en godsdienst en het ge olg daarvan . Zij' denken al to abstract door, zij~n al to abs~alute dichters en droomers .
w,at hen betreft die van een Belgisch Parlement het herstel van de Vtaamsahe grieven verw'achten, kan mien vast , stellen tat het Belgisch Parlement zelf er voor 7orgt alan then droom een eiride to stellen . De strijd tusschen het Vlaamsche yolk en den Belgischen 216
et equitables . La centralisation est oontraire a toutes ies traditions historiques de la, Bel,gique . L'e regime federal est lc seul moyen d'assurer l'union des races et de resoudre ies diffi+dultes que souleve l'antagonisme des nationalites . 11 n'est pas par lui meme et necessairement un element de dissolution . Je ne traite peas d' u t o p i e s ies idees de mes amis qui reclament 1'Etat souverain de Flan'dre ou la Grand e N e e r l :a n d e . Je crois cependant que, duns ies urconstances actuelles, it vaut meiux s'en tenir an regime federal et a l'autonomie de la Flandre . Daeu' seul, salt c'e que l'avenir bus reserve et queues sont lees possibilites futuriers . 1~'esf Lui qui conduit 1'1iistoire . Je crois cependant que mes arms ne tiennent compte que d'une partie des facteurs de la nationalite : la liangue, ies origines ; qu'ils oublient l'influence des differenciations religieuses et histbriques . Ce sont des togiciens trop abstraits, des poetes, des reveurs trop absolus . Quant a ceux qui attendent du P'arlement beige le redres . sement des griefs du peuple flaamand, le Parlemenb beige luimeme se charge de ies detromper . Le conflit entre le peuple flamand et 1'Etat hetge s'est pose dune fawn tragique pendant la grande guerre . A une heure decisive de son histbire l'Etat beige a ete abandonne par une partie de ses, sujets . En Belgique occupee, au front beige, des questions de conscience se cant posees angoissantes . L'activisme, le mouvement « frlontiste » ont ete qualifies de trahisron . Au point de vue ~nbral, le probleme est fart delic'at . Les activistes n'ont use que des procedes qui ant reussi aux autres, nationalites opprimees, aux Insurges belges en 1830 . I1si ont` use des procedes qu'lon encourage en Rhenanie . Le succes a manque aux ~activistes . Vila pourquoi surtout on ies oonda,mne, dors qu'on a tra .ite ies deserteurs tcheques de deserteurs «sublimes >~ et qu'on a tresse des cour+onnes Flux activistes des autres pays . An point de vue politique electoral, j'ai defendu ies theses suivantes. En tenant compte de la situation po~litique ac217
Staat werd tragisch tijidens den ,grooten oorlog . Op een beslissend oogenblik in zijne gesGhiedenis v~erd de Bielgische Staiat door een ~deel van zijne n derdanen verlaten . In, b zet` Belgie,
a!an het Belgisch front werden ~angstwekkendfe, beklemmen~de
gewetensvra!gen gesteld . H'et activisme, ide frontblev egiug werden v e r r a a d geheeten . Met het o!ag op de z,edenw!et is het
vr,aagstuk uiters't kiesch . D'e activisten h,andelden maar met
die middelen, waiarmede midere verdrukte nationaliteiten, wa~armede de Belgische opstandelingen in 1830 hun d!oel bereikten, met die mididelen, welke men in Rijnlaud``aanmoedigt . De activistel zijn niet gesla'aagd . D~aarom vlaaral is Jet da't men hen veroordeelt, terwv'ijl men die Cz~echische vaiandelvluchtigem « heerlijke ~deserteurs » (deserteurs sublimes) h'eet en kraflsen
vlechi vo r iactivisten uit andere landen . Met het dog bop de partij'politiek verdedigde ik de volgende Ystellingen : Rekeniug hOudend met Belgie's psolitieken toestand,
met ode Ijoekomenide gev~ en, ~nogen K~atholieke niationalistren (Belgische of Vlaamsche) zich Nj geene ~onzijdige p~ j aansluiten ; maar hebben zij tot plichi in de kat : olieke hartij' to
treden . Deze partij z.~au ~dan aaok zich zoo ruim, moeten tolonen
als rdc Kerk en hare onfeill are ropperhoo~ den die noon enige instelling verobrdeelden, welke r~eoht en rede eerbiedigde en
alle regeeringsvormen a'annamen en goe'dkeurden. Ret programma van het K'athaliek Verbond van Belgie zou plus die-
nen gewijzigd to wor~den dour weglating van alles wait bet
vra,agstuk der talen en der eenheid vian Belgie b~etreft. Het
vraagstuk van bet natianalisme ztou v'rij blij'ven under `de Katholieken . Dezen zlouden a,lleen akko~ord ga;an over de grrond-
slagen van de K~athblieke staats'leer zo!oals die in do leer van de Heilige Kerk gelegd wiarden .
(1) Pater Vermeersch schrijft in zij'n antwoaard ;Les Lettres, Febru;a[ri hi . 228) : « Ziet het nationalisme aan het werk ! In 1)
Dit deel wend in « Les Lettres » niet opbenomen, ten eande geea
peuiiestrijd uit to lokken,
21 .8
tuelle de la Belgique, ides dangers futurs, les n~ationalistes catholiques (flamhands bu belges )ne peuvent adherer a, un, p'arti neutre ; m'ais us ant le de noir de s'~affilier au piartii catholique . Celui-ci, de son c'o'Ie, devrait se mbntrer aussi large que 1'Eglise et ses chefs infaillibles, qui n'ont j am'ais aondamne aucune institution respectant le diioit et la raison, yet qui 'ont admis et reconnu tloutes les especes ode gouverneument. he pro, gramme de 1'Union Catiiblique ode B'elgique devrait dlona etre mlodifie et resterait muet sur la question des langues et Ide l'unite de la Belgique . La question dll nationalis,me devr'ait d~emeurer une question libre parmi les catholiques . Ceux-ci ne devraient s'entendre que sur les biases fondamentale~s de 1a p~olitique catholique, telles qu'elles sont posees Tans l'enseignement de 1'Eglise. (1) L'e Pere Vermeersch ecrit darns sa reponse (Les Lettr~es Fevrier p. 228) : Voyez-le (le Nationalisme) a l'oeuvre! D'ans ma patrie un nation'alisme extremists a brise hunite des Farces catholiques ; it a e~ga'r' des vla'cati~ons sacer+dotales ; it a prow page 1'anti-clericalisme ; it a refroidi 1'enth~usiasme religieux >) . Ce tableau est trop sombre . Diepuis des annees je vois le nation~alisme 'i I'oeuvre : s~11 a brise l'unite des' forces catholiques, la Mute doit en titre im'putee aux chefs du parti cathalique qui ont scams, sans motifs suffis'ants, des cathdliques irreprochables, defendant sur des questions libires des iidees que le catholicisme n"a jamais c~andamnees ; a-t-il egare des vocations sacerdotales? Je l'igniorre, mais je sais tout ce que I'E, lise, la science, la democratie, la litterature, ha chlarit~ catholiques ~doivent 'aux « P e t i t V i c a fi r e s », nationalistes qui ont pour les desherites du m~oinde la charite du Christ; j'ignore si le nati~onalisme a propage 1'anti-clericalisme et refroidi l'enthOusiasme religieux ; je ne aonteste peas les cas 1) Passage supprime en vue d'eviter les rarns consu1tes
polemiques entre ie,
tic ri-
219
mijn vaderlandd heeft een extremistisch Iiationalisznede eenheiid van de katholieke strij!dkrachten verbrioken ; pri esteriij ke r pingen op den dlaoa gebracht ; het anti-clericalisrhe verspreid r de gods+dienstigee geestdrift verk~eld' >> . hit taf ereel is al to z\varl-gekleurd . S'edert aren zie ik het nationalisme aan den arbeid . Zoo het ode eenhei~d von de h'a.th+oli'eke strijdkrachten beak, moet de schul~d daarvan gelegd worden op de leiders der Katholieke partij die, zbnder voldoende redenen, onberispelijke Katholieken uitsloten, die in vrije vr,aagstukken, g~e~dachte~n voorstonden, welke het Katholieisme nooit veroordeelde . Heeft het priesterlijke roepingen pop den dool gebraeht? Ik weet het niei, maar ik zie al wat de Kerk, do titiletenschap+, volksgezindhei~d, letterkunde, de Katholieke liefdadigheid verschul~dhgd zijn aan de nationalistische petits vicaires (onderpiastoortjes), wier hart `iaor de verlatenen op aarde openstaat, zooals Christus' hart ; ik weet niet of het nationalisine het anti-clericalisnle verspeidcle en de godsdienstige geestdrii t verkoelde ; ik betwist niei dat bier of daar eon geval aan, to wij'zen is, maar ik vraag mij .af of daarvoor niei gedeeltelij k aansprakeiijk zijn diegenen, die aan bet Vlaamsche yolk zijn recht weigerden, en ede1mioediina!ar on,ge+dukiige jongelingen verbitterden ; ik weet daarentegen dal voar vele zielen bet Vlaamsche nationalisme (bet eenige dat ik ken) een zuivere bran van ideaal is geweest, een weg naar den heinel, een krachtig troostmiddel in de bepraevingen en verv'o~lgingen, in de cellen van de Belgisehe gevangenissen en op de wegen • der ballingschap, ,E
ale
Ode
Paler Vermeersch wenscht dat de volken zich sch,aren on een i~dea,al van bevrediging, onderlinge verstanUhouding en ech;te sannenwerking. Kan schriift hij dit ideaal ooit een antler zijn 'dan Jesus-Christus? » . E.venals hij verlangen wij vrede, maar wij eischen eerst rechtva+ardigheid, bet rech i en de midtdelen om ten voile te 220
isolcs nlais je demande si la respons'ahihte n'incombe pas en partie a ceux qtu ont refuse la justice au peuple Ilam~and et Font aigri des jeunes gens genereux mais impatients ; je sais par contre que pour beaucoup d'times le nationalisme fiamand (le seul que j e connaisse) a ete une source pure d'ide'al, une voie vers le ciel, une consolation efficace au milieu des cpreuves et des persecutions, clans les cellules des prisons belges et sur les chemins de l' exil . -Le Pere Vermeersch desire que les foules se rangent author d'un ideal d'a aisement, d'entente commune et- d e vr~ai'e cooperation . « Cet ideal, ecrit-il' serra4-il jamai's iautre que Jesus-Clirist . » Comme lui nous desarons la pfk atio+n., inais nous recla-
mons d'abord la justice, le droit et les moyens d'etre pleinement tels que Dieu nous a trees : des rlamands . Comme cath cliques nous rechercherons le royau?ne de Dieu - la Justice pour tons . Puis'sions-nlorus obtenir «tout le reste pear s`urcroft » .
221
z ijn wat God ions schiep ; Viamingen ; als K~atholieken zoeken wij het Rijk Gods -- gereChtigheid v~aar alien . Mope al het everige ons toegeworpen warden!
HET VRAAGSTUK VAN HET VLAAMSCH NATIONALISME ANT'W'OORU OP DR RUBBENS' QOEKJE
HET GEVAAR VAN HET NATIONALISME
I. Dar Edm . Rubbens heat zajne artikelen : H e t G e v i a r v a n hat Ncationialisme . Reeds warden wij in « Het Vlaamsohe Land >> een pennestrijd met hem over de k a n s e n van ~h e t n at i n ~a l i ~, rn e . wij beweerden toen, dot hij in z!ij'neuitspraken to h a a s t i g en to v o o r b a r i g op tr'aad . DIt heef t ions nogm~aals getroffen in de artikelen in K I-let Vlaam'sche Land >>' . D~ r E d m' . R u b b e n s heeft radikaal stalling gekozen t e g e n lets wlat hij zeer weinig-duidelijk, zeer weinig-bestu~deer~d vindt . Hij vra!agt een m!assa inlichtingen, cloth w'acht hat antwoo~rd nie~ af . Hij' haalt teksten ~aan aarin « o m z i c h t i g h e i d>> w~ordt aanbevolen, doch spreekt als iemand die zekerheid gevonden heeft, als iemand voor wien de zaak van hat Vlaamsch nation'alisme uitgemaakt Is vo~or; rd . Dit lijkt oils zeer gevaarlijk ; in wetenschappelijk iopzichl m~oeilijk verdedigbaar . Het eenige wat hens thans to doen vie! Was bezwaren uiteen to zetten, opwerpingen to waken, den uitslag of to wachten van verdere studie . wat hedon nog onduidelijk is kan morgen ktaar worden, licht kan in den chaos schijnen, de ne- elen kunnen optrekken . Het bewijs d.at er gevaren aan hat `nalionalisine verbonden ziju, is niet mloeilijk t e 1 e v e r e n, maar hat d i e n t t o 1 niets . .Hat gev,aar van hat n a t i o n'a 1 i s m e ligt • hierin, txat order den invLoed erv an de m ens ch!en de o r d e v ~a n d E 1 i e f d e zouden breken : een voorwerp wear z~ouden beminnen don hat verdient, ten nadeele van hoogere liefde, vat an~dere v~aorwerpen, welke insg'elijks moeten bemind v1ord.en ; cat menschen dus hun eigen Stoat of Hun eigen yolk meer zouden liefhebben ~dan God, of uitsluit!end zioiuden beminnen ten koste van de algemeene liefde tot alle evennaasten, tot alien die met ons geroepen zijn tar ceuwige zaligheid ; d,at menschen den eigen staat zouden stellen bovenu God, Kerk D.-I' I-Yh
225
en de geboden van God en de perk, hull Staat of hun Volk of hun V~olkssh at zouden vergadidelijken, ziauden aanzien a1s het Absolute, ode H~oogste I+dee . Het geva'ar llgt hierin, dat wat maar een .eel is ZOLE g~ehouden worden voor het geheel, drat men i e t s voo~ • a 11 e s zou aanzien, dat men een wezenlijk, maar betrekkelijk, v+oorbij aand goed zou besehouwen als het eenlge to betrachten, als het eeuwige absolute ; dat men het gro~ote levensdnoel z~ou tilt het oog verliezen en op weg naar J e r u s a 1 r; m zijn tijkl in allerlei p~leisterplaatsen z'ou verbeuzele~n . Het gevaaar 1i gt nk g in ode al to h~o+age verw'achtingen, in die overdreven begoodhelingen, in het vergeten van de grondwaarheden, drat menschen mnar menschen zijn, dat de aarde geen hemel is, dat hier bene+den de dagen van hell eeni vrede de uitzondering zijn, dat de wereld, zooals zij nu is, niet bestemd is om to blijven bestaan . In de Staten, op den zuiverst-nationalen grondsla~g ingericht, zullen in de besturen misbruiken blijven, zullen er nag rechters zijn, die o~nrechtva ;ardi,ge vonnissen uitspreken, en ~officieren 'die soldaten brutaal behandelen, zal he't onderwijs o~p' geen i~de~alen grondslag ingericht zijn, zullen werkgevers en werklieden cg
vaak tegetiover elkaar swan . De zegepraal van bet nationalisme hertaoovert geen enkel land tot een aardsoh-p'ara+dijs . Dit pariadijs is en blijft ge-
sloten . Het n a t i o n a 1 i s m e is geen al,gemeen redmiddel tegen a 11 a kw~alen. Dit zij eene uitgem'aakte zaak . Er zijn dus gevardn aan h e t nationa1isme verbo,nd e n, doch niet speciaal aan het nation,alisme, wel aan iedere drift, a an iedere liefde, ook aan de e~delste, aan do deug ;delijkste . Men zou artikelen, vluischrif ten, boeken kunne~n
volschrijven over de gevaren vein moederliefde, liefde tot die armen, - de volksklassen, liefde tat de scho+o~nheid, die wetenscb~ap, liefde teat zijn worst, zijn stand, zij~ne partij, zijn va~derlarnd, 2
r
De mensc~h leeft ieder oogenblik in gevaar naar lichaam en ziel ; aan alles om tons, in ons kan gevaar verbonden zij~n de sterren boven ons kunnen vailen en d~~ aarde vcrb+rande~n, de zee kan ons in storm' overweldiigen, stbom, ~die de tre>iner beweegt, electriciteit, die ons verlicht, vuur dat verwarmt, zijn krachten waaraan gevaar verbonden is . V~oorwa$ar, het is gev~aar'1'ijk to leven en tie bewegen, t denken, to voelen en to beminnen . Wat dean ge~d~aan? loth leven, nietw~aar, en toch ienken on toch beminnen . Wal gevaarlijk is kan Ook tevens 'leilzi,aarn zijn . Voorzichtig to zijn luid't de wet, doch lets to verwerpen omdat het ten deele gevaarlijk is, ware de wergild tot stilstand doemen en den damper stellen op ieder Iicht .
Dr Rubbens bewijst in een eerste artikel, daft men hot niet eens is over bet wezen der nationaliteit, '1us aok niet over heft wezen van het nationalisme, wie dus spreekt an 11ationalisme in 't algemeen heeft' h1et re~G'ht nfet, meer be bedoelen dean een zeker streven van mlensc~h~elijkie gemeenschapp~en, dat in de verscheidene landen en tijiden verscheiidene oorzakeni heeft, verscheidene karakters vertoont en verschei~dene vorinen lanneemt. De on .uidelijkheid is zoo g'oot dat s'oms in eenzelfde land hetzelfde woord nationalisme dient om gansah fegenstrijdige taken to bed.uiden b, v, in Belie bet Bel~isch en hat Vialamsche nationalisme . Ook van dit alles was het bew'ijs gem~akkelij'k to leveren, molar nag eens : hot dient votst rek1 trot niets . Echter kan men er de vofgende waarheiden uit afleiden 1} D~alar geene algemeene bepaling, Been algeam!eene ge, loofsbelijdenis van het nationalisme besaaat, is een algemeene veroordeeling onm~gelijk . Z) Uit de verkeerdheid van een worm van het n'ationalis-
27
me in een land kin men niet besluiten~ tat de verkeerdI eid der land . van iederen vorm, of an het nationalisme in een land, op een bepaald tijdstip zeker 3) Drat in een bep~aald nationalisme onheil stichtte is geen bewij's `dot in een u der land, on~der versehillend .e omstandigheden, net andere teiders, het nation,alisme insgelij ks n'adeelig wierken zlou . Dr Rubbens slant dus zelf zijne vroegere bewijswiering betreffend.e de rampen van het nationalisme in duigen :, Ierland, Czeeho-Slowtakije, Polen, J~oego-Slavie zijn Vlaanderen niet . a
Men kin Vlaamsch nationalist zijnl zonder to dwepen met Voorzitter Masaryck ; een V 1 a a m s c h nationalist kan bet vohedig uiteenbrokkelen van Ooste nrijk-H+onganije betreuren . Vlaanderens toestand is niet to vergelijkert niet then van nelde linden. v In C z e c ; h 0- S 1 o w is k ij~ a zijn er m'aar 12.50 5/o C'zechen, natast 22 0/o Duitsehers, 21 .87 0/o Slowwakken, ti.25! % M!a,gyaren ; 2 % Ruthenen, 1 .87 % Polen. De Vlaamsche Sta'at zou veel meer een zijn. In J o e g o - S 1 a v i e ook zijn er apeciale moeilijkheden nit de verschillende gadsdiensten voortspruitende .
Zooals wij vroeger reeds schreven zijn de inoeilijkheden in al die staten gedeeltelijk oorlogs-naweeean . Rene Joh'annet, de tegenstander an het flationalislne, erkent het zelf ~t On s'est battu, on s'est ruine, et chacun suit co qui se posse quand it n'y a plus de pain au ratelier . hnsuite on avlait nourri de part et d'autre, de lots espoirs »' . (1) Ingrijpende hervormingen to verwach ten zonder eenige ;weeen daarbij is voorzeker averdreven . D e g r o t e vraag is of de uitslag de offers ward is .
J o h a n, n e t c Ira oomeclie nationalitaire ales Etata suo(1) R e n 4 M~ei. ~ . Revue Calholique des Idees et des Failt ce°eeu Men leze ook in . a Dietsohe Warande en Beifort », nr 4 April, 193 : De li jden weg van het Kroatieche Yolk door Pa~ter Missiaon .
Wij schreven het reeds meer clan eens : De gesehiedenis dear wereld is geen idylle . De aarde baart nooit vaoruitgang zonder pijn . Alle volken die hunne vrijheid, hun reeht vemoverden, hebb~en daarbij lijden to doorstaan gehad . Ilet tljrdperk van overgang is altijid lastig . Doch niemand zeal b' eren dat sommi;ge goederen . als het eigen bestaan, niet de hoogste offers verdienen . Al kosten oper,atien Veel bloed if smart, toGh worth er toe besloten liever dan den zieke peen ti~agen kwijndood to laten sterven . Het yolk zegt tat zeer eigenaardig : K Liever de korte pijn dan de lan,ge Zeer juist heeft F . H . Od. Spruytte in een artikel G h r i s telijke beginselen en na`tiona1isme ,escihnenen {0 n z e J e u g d, nr 4, Mei 1923} « Het woord nationalisme heeft dan ook eene verwarrende K veelheid van beteekeniss!en gekregen . « Men deed er dus beter !a~an, to spreken van n a t i o n a! 1 i s , m e n dan van n'a t io n a 1 i s m e . De beste methbide blijkf « in zulke gevallen steeds to zijn : tat men het ward buiten beschouwing last, en voor elk geval of soon, den bepaalden « inhoud alleen in 't oog h~audt . . . De strevingen zijn to verschillend van acrd en van rich« ting, dan tat zij outer een zedelijke categorie kunnen garangschikt en beoordeeld woi •~ den j Het nationalisme vroeger of elders kan pans ~v'e1 lessen geven, zooals de gesehiedenis d ;at altijd doet, doch wij zijn n a t i o n a l i s t e n in Vlaanderen, in 192'3, en zull~n, pans vender alleen om Vlaanderen op onze dagen ekomnieren . c
II, De Vla~anlsche beweging is altijid nationaal geweest ; zij besehouwde de haul als « ziel den natie, natie zely, gansch het yolk » . Sinds den oorliog is zij gedeeltelijk n a t i o n a l i st i s c h in den engeren zin geworden . Dr Rubbers erkent verwantsch!ap met vroeger Flamingantisme .
Het n a t i 0 n a 1 i s m e is enkel de konsekwente toepassing van de beginselen der algemeene Vlaamsche beweging, zooals Dr Rubb-'ens d; at heel. D!e aianhalingen nit hot werk van D e R a e t verdienen met aandacht gelezen to warden . Op zekere wo+orden client naidruk geleg+d . D e R a e t schrijft b . v . « De Vlaaamsche heweging is niet gekenmerkt door m i rd id e 1 e e u w s c h nati+onaa lism~e, enz ., >>
Dit woord m i .1 d e 1 e e u w s c h mioet er bij gelez~en worden . De Raet's stuk «De \Tlamingen onder de nien. w e r e g e e r i n g> wend geschreven yam alan den loaning voorgelegd to worden . De Raet trod op als verslaggever 'namens een heel aan'tal kringen . Wat het verleden betreft, houde men ook rekening ermede, dal er +opportuniteits-reidenen konden biest!aan, Kim niet alles
op een zeker iijdstip to zeggen wat men wenschte. Uit het verleden kunnen wij echter wel w+at antlers ophalen dan verzen van r o m a n t i s c h e Vlaamsc he dich~ tens > zooals Dr Rubbens sc!hrij'tt . Ook da;a mule h+ouden w!ij ons echter niet bezi,g. Het verledein is verleden . Wii lie+ven in andere tij den . Over het woord r ~o m a n t i s c h zuhen wij niet vit ;ten . Men verwart Ial Ite veel r 0 m la n t i s m e 5met g e v o e 1, en b+e& hiauwt hen, die men romantisch heel, met eon glim+Iachje vats met~
delijden . Over de rol van v e r s t a n schrijven zijn . Een g e v o e Het zijn geen begrippen die l Wat ware ide ~mensah zion~der
d en g e v o e 1 Jz~ u heel wat to 1 kan zeer v e r s t a n ii i g zijn . e g e n o v e r elkaar s t~aian, . haoFd, zonder hart? Ongelukk'i,ge volken bij wie hoofd of hart ontbreekt . Dr Rubb~ens Bunt zic+h het genoegen to wijzen op~ verschil van meening under ile Vlaamsche n'ationalisten . Nog eens : het bewijs da ;arvan is gemlakkelijk to leveren, maar diem volstrekt tot niets . Overal waar de uitspraak van een onfeilblalar geziag ontbreekt, geld t de spreuk tot c +a p i t a tot s e n s u s . Onder 230
de Vlaamsche nationalisten bestaat dit gezialg niet, leder howdt er dus eene eigen meaning op na . Tegen oanverdr~a!a'gziaam'heid teekenden wij ook reeds verz1et aialn . Wij zijn menschen on~der elkaar . Niem'and heeft Piauselijke madh,t over die anderen . Gewezen `vor~dt yap mijne meaning en yap' die van J . Van' Se veren . Hier vergist Dr RubI ens zich, w'alar hij' schrij' t d at ik tot hiertoe geene synthesis gal vat mtj'ne op~attingen . 1k verwij's o, m, na~ar (( Het V1aamsch'e Land >~ van 2s' Janu*ri 1921 . Alle Vla+amsche nationalisten zijn hat hierover eens (( Drat Vlaaanderen een sta'at worden moat ; dat de B!elgisdhie can tralisatie met gebmoken wb r ten Het akko~ard pop dit punt is hel~amgrij'k, l ndien vvfij drat gees tajidverlies aa~chften, z~oud'en Mij hat zeer gemakkelijk Ihebben hat t o t e a p i t'a t o t 's e n s u s to bewijzen bij de niet-nlationfalisfisc'be V,l~aUam'schgezinden .
Moesten wij aian de laden van de Kta!thaoliekfe Vlaamsche groep uit de Kamer eens een ronds ' 'jven sturen om' antwoord op ode vlolgende vragen \Viat is de Vlaamsche beweging? Wat is haar w'ezen, haar doe!, haar noestand, hare hoop? Besta~at er eene VlaamsGhe nationaliteit, een Vlaamsch violk`I dan z~ouden wij' ook heel wat verscheiden antwoorden bekomen . Under ode Vla~anmsche n a t i o n a l i s t e n besitaat even weinig, molar gook even veal eens,gezindii aid als under de~ ~ioarstan, ders van al I e ~and'ere rich tingen, w!a;arin geen Rio naa de e~schi lien oplost. Dr Rubbens ziet scherp what er bij' den tegenstander hapert, niet w:at er in ei;gen kamp to kort schiet . Hij schrijft aan 'de Vlaamsche nationali's'cen eenn heelen hoop tekortkomingen toe, welke hun niet e i g e n zijn, maar welke to vinden zijn bij alle mensdhenvereenigingen' en parti j en . 231
IH . Dr Rubbens waagt zich flan eene bepaliu van het Vlla~a nsch nationalisme : « Het V1'aamsc nationalisme is een streven nawar een zeker zelfbestuur van Vlaanderen, ge ondvest op het recht van de V1aam'sche nationaliteit > . In'dien men «zeker ze1fbestuur>> nerving d r ( s t'a ~a t - w r d e n >> zOu ode bepialing deugdelij k zijn. De term z e l f b e s't u u r is efymologis'ch minder gelukkig gekozen, doclh hij heeft zijne bepaa1de historische u+eteekenis en stalat gelij k met z e 1 f s t'a n d i g h e i d . Dr Rubbens heeft volkomen gelij'k to schrij'ven « wij moeten ens afvragen of dit streven gegr~ond of xngeK grond, gewettigd of ongewettigd, doelmatig of ondloelmiaitig, ( vruchtbalar bf bnvruchtbaar, menschelijk of onmensch,elijk is « Hoe het ook zij', een vrij main mag immers niet blindd v~alK gen, maar moat de kritiek makers an de nieuwe stelsels die hem voargespiegeld worden > . Dan volgen eeni, e redenen, waarorn zelfbestuur verworpen 4wordt 1. fr iHet Vla~amsch n'ationalisme is niet ge e aid U onze K binnenland c'he toestanden a 11 a e'n >> . Is die bewaring gears verw',arring? Het Vlaamsch n'a t i o na 1 i s m e is ma ,r de ~oeplassing op Vlaamsclhe toestanden win algemeene beginselen . -- D;at he't invloed van elders onderging sehaadl . niet, Indian men hat algemeene en hat pl atselijke, tijaelijke, uiteenh'ouden ka7n . Het nation'alisme m'ag nooit onlaarden tot een stobi't Boksers > -mentaliteit, die eene gedadhte verbant a 11 e e n omdat zij' van elders komt . Het Vlaamsch nationalisme, de zucht naar zelfstandigheid, kan hat verleden inroepen . Onze tegenstanders zou,den verder niet inoeiten verge,ten dat in 1830 de Belgische om venteling duidelijk under den . invloed van de Fransche Juli-omwenteling stond . Laten zgook 232
ned.erig bekennen : << ~d,at als het to Parijs r e g e n t hey to Brussel druppelt» . 2. « Zij die zich nationalist heeten, kennen de hetie,ekeis « van de gebruikte termen niet ~ . Onder de nationalisten -- dat is loch met alle groepen e vereenig~ngen het geval zijn er lenders, voorlichters en io gelingen. Meent Dr Rubbens oprecht dat de nationalisten minder hunn programme kennen dan de laden v~ab hat Vlaamsch Verbondd op de hoogte zijn van hat minimum-prog,ram,m'a? Zouden sommige leden der Katholieke Vlaamsche gno niet erg beschaamd scan indien men hen ondervrocg over de jioofdfeiten van de Vlaamsche beweging? 3 . « Het gevoel wa~armede de Vlaamsche nationalisten naa ° « zelfbestuur trac ten en de wijze waarop zij zich zelfbestuur « verbeelden zijn stark geinspireerd door r o m a n t i s m e (< Vele uitingen staan buiten de werkelijkheid . ;wet hat r o m a n t i s m e betreft verwij'z~en wij 1)r E . Rub hens naar Juffer Belpaire die, alh'oewel ' niet n a t i o n a 11 s t in onzen zin, hare Vlaamschgezindheid op r o m a n t i s m e steunt . De beschuldiging van r o m a n t i s in a wordt door de Franschgezinden tegen alle Vlaamschgezinden gericht . Het ware best nit onzen geda~htenstrij~d al die verwarring-stichtende wborden, als r O m a n t i s ; m e, wag to laden . 4. re De beweging naa`r zelfbestuur is eene bewegjng naar « hat onbekende, naiar hat onvo+orbiereide, near heft omingestuK deero.e, misschien naar jets goads, m'aar ook misschien near « jets kv aads, in een woord, een avontuur, misschien een ge« vaarlijk, mar in elk geval een onverantwoordelijk Avon-
turn' .
Dat al les klinkt erg-s treng, ja, onverbiddelij k . De zaak van hat Vlaannsch nation 'sme ward reeds heel wiat meer bestudeerd dan zijne tegenstanders heweren ; ge?33
noeg Foch onl menige iapwerpillg, menige vraa,g to 1* antwrooriden . De Vlaamsche nationalisten weten stellig ten mins~te even
goad waiar zij heen willen als de lenders an < noire g,lorieuse revolution » van 1834 . W'ij zullen pogen eenige vr :a en ` e bda ;ntwv'o~arden : Een eerste vralag . 0 v e r d e p a r 1 e m en t e n . Na ;ar znijne opvattingen zouden bestaan : een Vlaamsch parlement voor V1'aanderen ; cell \Vaalsch parlement voor W~allonie ; ecu~ B~ondsparlement voor Belgie,
waarvan ode bevoe,gJheid in de boor lsgrondwet z~ou omschreven {word en .
De moeilijkhei~d ligt in 1e bepalin,g vain wat algemeen-B e 1-
g i s c h e belangen zouden zijn . Naar mijne opwatting zou de B o n d s r a a d bevoe,gd z~ijn vaor all es vat b~ehoort . Uot B e 1g i e ds internationals, ec~onomische, militaire eenheid . Bbndszaak zou~den dus zijn : o, a . kolonicn, ~orl~og . vredesverdragen, internationals verdr gen, gron,lsl~1gen via n milit'aire inirichting, vestingbouw .
Doch zooveel mogelijk z'ou aan de s t a t e n mo~eten overgelalen worden : voorzeker cle ;gewonc we.geving, want joist op (lit gebieil bestaat tussehen V 1 a m i n g e n en 'Wi a 1 e n verschil .
V 1 a and e r e n en W ~a 11 d n i e
zouden elgen wietgeving
moeten het~ben, joist omdat hun geest, hun behoelten uiteenloohend zijn .
Er zbu dus m o ;g e 1 ij~ k h e i ~d m~peten bas taan v ;oor of zio+n-
derlijke wetgeving, o, a . pop burgerlijk en strafreahterlijk gabied . De zelfstandigheid zou iallerruimst moeten zijn .
Sedan den vo~oruitgang v! an hat Internationaal privaaatrecht
is hat verschil in de weta.evi,ng zoo na~deeli,g niet sneer als vroeger .
W a t de, s p o o r w e g e n betref t, hat beheet° er van zen aan ids staten moeten behooren, behalve daf daze zouden kun234
nen verplicht wor+den, de noodig geachte str1agische spoorwegen an to leggen en dat, in
ge~al van oorlog, he~t beheer
van de spoorwegen zou kunnen ~overgaan tot bet bondsgez,ag.
streven naar eenheid van wie~geving, inoeilijkheden zonden door e+vereenkomsten, ver-
Op rdii gebieci zou men tarieven . De
dra,gen, ~opgelos i wor!d+en,
z~ao~als er onder de S t?a i en gesilo+tin
wlor+den (Berner C~anventie), of z~aoa'ls ode Sat ze sluit nit maatschappij en (b . v. an 1'lechelen-Terneuz+en) . Nu reeds lo+open talrijke lijnen over versaheiden st,aten . Gelijk (IC gruole str~o+ mien z'ijn ° .le gr~o~ote sp~aorweglijnen internationaal .
Het spoorwegbeheer is zoo belangrijk, heeft zoc voel in-
vloed en Inacht, gar vooral trot zooweel gegr+onde kl~achten van
wege Vl am.in,gen Ia.Ianleiding. +dat h& aian den V l ,a a m s c' h e n s t a a t moet overgaan . ' Geen < Ministre de la wallonie > aan het hoofd der spoorwegen van Vlaanderen . Oak voor p a s t en t e 1 e g r a f e n z+en men streven n+aar eenheidd van wetgeving en tariev+en, docb de i)ehee)ren z+ou(icn moeten ~zescheiJen zijn .
Vcsor e e n h e i d v a n b e t ~a'a 1 m i ~d d e 1 e n k+an g,ezor+gd
wor len . ziooals in andere bondsstaten . W at li et g e l id w e z e n heti of t, z+oudden de st ten n a t u u rl ii k eigen be,rootingen, }ntvangsten en uitgaven heb'bun .
I)aarnaast zouden de bondsbegrootingen b~estaan . Ter vermijciin v ; an hande1s00r1og zbuden zekere
b e 1 •a s t i Ii g e n aan den 1* ii l voorbehoiden word en .
i s er oversc'hot of l ekolr't, +darn ziou~den die .~~nder ale s balm verdeeld worden naar grondslagen in de Bondsgr~ondwet to
bep :ilen . best gedeeltelijk naar 'de bevolking en gedeaeltelijk bar rden rij kdom .
In ode grondwetten der b+ondsstaten vindt men ~l~alarov'er a1-
lerlei bepalingen, welke gedee1telijk zouden kunneii overgenomen word en .
Vat de 1 e g e r s betreft, ziouiden bondswietten de alge+meene grondslagen bepalen . 235
Allen wat s lands weermaaM betreft, zoli {loos • de Bonds_ kas bekostigcl w*rden . De Bond zou den vestingbouw regelen, alsmed .e alleLs Wat den oorlog, zijne voorbereiding en zij'ne gevo1gen betreft . De opperleiding z~u natuurlijk een zijn, vermits het` Hood van Bond en beide Staten hetzelFde zijn zou, dock er zlaul ~~en V1 .aamseh en een w~'aalsch leger zijn .
Dr B u b b e n s werpt op : « w~a1t zbu die vermenig'vuidiging van de parlementajre in . « richting een mal figuur slaan, nu het 'parlementarisme zoo« zeer door de kritiek wk rd`s bestldokt, en er een zeer ernstigt
« strooming is om meer en meer vakken aan de hevo°gdheid « der wetgeving to onttrekken >> . Daarlegen is in to brengen dat de Parlementen van V 1,a ~a n +d e ,r e n, w a l l o n i e, Belie ui t veel minder leden zouden bestaan . Hoe minder leden in een vergadering, hoe sneller er gewerkt wor'd.t . De werkz,aamheden z~ouden, beter verdeeld worden . De taalgeschillen, die thans zooveel tijld rooven, zouden stila,an verdwij~nen . D r R. u b b e n s en ook volksvertegenwoordi9er B, lay v i e r en anderen redeneeren e schrijve~n maar altijd als,of al die vraagstukken niet reeds lang in andere Landen opgelost warm, alsof men in de grondwetten van de b o n d s s t a t e n n,iet een heel stet artikelen vond, welke men, a .a n g e p a s t o p d e t o e s t is n d e n, hier zbu kunnen invioeren, alsof in o n S e i g e n v e r 1 e d e n wij geene eaeuwen f~deralislne haldden, alsof in 1,7'90 geene vereenigde statren van B~elgie warden iopgericht . - In dit Verb~ond behield iedere prowincie~ hare rech, ten . De soevereine macht, beperkt trot de gemeenschiappelijke verdediging, hat recht op oorl~og en vrede, tot legerwerving, tot sluiten van verdragen, en tot geziantschap~srecht ward, wat de uitoefeninig er van betrof, toevertrouwd aan een Congres van I .fgevlaardiden van iedere provincie . 236
Ge'heel ons eigen verled.en is een strijd tegen oentralisatie . Da'arv'an is in z e k e r e m~ i t e overgebleven de z e 1 f s t a ndigheid van de pl ;a'ats'elijke mlachten . Dxh aan die zelfstandigheid worth voortdurend gebornd . Zij' is meet' een slagwoord geworden dan dat zij eene w~rkelijkheid gebleven is . De benoemin,g van de hoolden van provincies en geameetiten door de Regeering, alhoewel in menig opzicht gewettig ., wordt tegen Vla;anderen uitgespeeld . - lijn niet .11e gouverneurs der provincies vij an :.len van de Vlaamsche bewegin ; evenals ontelbiaxe burgemeesters2 Men vergeet to licht dat er in artikel 108 der Gron iwet dai de zaak regelt, vaorzien wordt, 20 dat : K goedkeuring der handelingen kan geeischt worden , en in 5 0 tusschenkomst v . an den Konmg of de wetgevende macht, om to verhinderen da,t de provincie- en gemeenteraiden huhne bevoe,gdheid to buiten gaan of het algelneen belang krenken ~ . Die bepaling stelt de ~deur open noor h'et ingrij'pen van do w+eFgevende en de uitvoerende m;acht . De plaatselijko bes,tureii kunnen z~oer veal, tl;och, inthen het central bestuur gunstig, gestemd is, wordt hunne werkint nog oneindig vergem,akkelij kt . Ik stel me voor oat voor de We gevende macht in uen B e n d ;het best ware geene eigen verkiezingen to heb+ en, m,aar de twee Kamers van den Bondsraad to paten aanstellen : d e t w e e d e K a m e r door de K'am~rs der Volksverter genwoordigers in Vlaanderen en in Wiallo~ni .e, d e e e r s t e K am e r door ode Senaten van Vlaanderen en Wallonie . Men zou bepalen een maximum laden ; evenred~ge vertegenwaordiging, ; vertegenwoordiging van nhe provincien . Voor de u i t y o e r e n ~d e en de r e c h, t e, ar 1 ij k e inachten zouden Vla~amsche, Waalsche, Belgische ministerien en rechtscolleges besta±an. 237
Hel zou natuurlijk overdreven z'ijn van ons, nati+onalisLen.t to eischen drat wij reeds alles o m s t a n ~d i g z~ouden betpfa1en . Men overwege eens hoe moeilijk men bij) eerie eenvoudige herziening der grondwet lot een oplo~ssing er :iakt van k i e s rechtskwesties of sam en's t elling van den S en a a t ; wat al f o r m u 1 e n w or,gesteld warden v~o - het geringste artikel van eene wet . Het verwondere dus nieinand dat over een heel aantal punten van eene grondwet voor • een diondsstaa Belgic I alrijke oplossingen moigelijk zijil . Wijist men +ons Op ingewikke1dhei~dl, dan zullen wij ma~ar even onze kieswetten to Vertooneii hebben, waarnaast alles niog eene+ouidig is, en er :aaan herinneren hope a'nze gansche bestuurswe geving een echte doolhof is . Wij vestigen hier de aandacht op wat E . H . Nulens op het C~ongres van clen K~atholieken Vlaamschen L~andsbond to Hasselt zei over de vervlaamsehing Noadzakerlijkerwijze ga,an we gedui •e nde de eerste jar+en der vervlaamsching (lees :ler zelfstandigheid) door eene pienode van fasten en zoekell heen . Wij' zulle'n zien w!aar ear « tekortkomingen zijn, de uitslagen toetsen en op de ondervindin,g stelinend verbetereil waar het noodig is . Wie eaen doe! wil bereiken virile daartoe de miiddelen (Blz . 120) .
HET VRAAGSTUK VAN BRLTSSEL Dr Rubbens anderen deden lit voor hem vraagt ens : (( Wat doet ge met Brussel? (( Brussel, de ho+ofdstad, li,gt juist in 't niidden van ons « klein land . Zij omvat na,genaeg 1 /7 van de gansehe bevol« king, maar is economisc;h gesproken van veel grooter belang . Een Vlaamsch weekblad schreef onlangs : De hanken en in het algemeen de groo~te ondernem'ingen ziijn in Brussel gevestigd ; valak verblij f t en h.un hoof dbestuur, meet d'an 1 /3 den na;amlooze vennootschappen in Bel,gie opgericht, hebb+en 238
<< er haar zetel en zij beschikken over meer dan 1/2 van hot << kapitaial, in Belgisc ie taken belegd . << Bovendien leeft ;gansch de streek rond Brussel raet de « hoofd.stad mode . Vilv;oorde, Hal en zelfs Assehe w'+orden << meer en meer voorposten an JBrussel . Zou nu iemand en << oagenblik kunnen gelooven dat hot inogelij k is ~lien groep « Brussel oniler (le obedientie van een Vlaamsch )~arh meat << to dwin~gen ? Er zou ~dus benevens een Wiaialsch en ten << Vla',am.sch, misschien nog een derde p~arlement voor B ns« sel moeten ~ap;geritht wiorden . « WeInu is dat ernstig? » Het Brusselsch vraiagstuk is er een, waarvan rvij' den ernst ni et wil ! (n olitd~ti ken . Ad r ii k skundig en historisch behooren Brussel en ale F r isselsche g) oep 1M Vlaanderen en hot Vlaamsche taatgebied DUC1i die steden zijn hot bew'ijs van wat de iBelgi &1e sta t sinrichting voor Vlaanderen is 7eweest . In weerwi'l van ceuwen hofh~auding met vreem~de taal, van de Fransche verheersching was Brussel Vlaamsch gebieven . In 18'11 ontving de staidhlouder ~der IVFogendheden, B~arbn ode Vine)ent, van een~ aantal gewezen dekens ler ou,de Brusselsche anthach ten een verzoekschrift ; waarbi de herstelling der landstaal weed gevraag . Het was geteekend door 9 opperdekens en 105 rtekens die : ambachten van Brussel, vertegenwoord .igers an glen dertten stand . Men go in D G B a e t' s sianc adrdwert~ de statistieken van 1846 na, en vergelijke ze nlet de statistiek an 1910 . Men leze de brochure « Vihe de Bruxelles - Enquete sur 1'emplioi ides Languets fr!ancaise et flamande Mans 1'agglom erati+on bruxelloise », iopgemaakt th or de gemeent1el, esturen, en ` ij~dens Aden ~oorLog gestu,ur{d alan Z . Exc. den land lie van hot Duitsche rijk als protest tegen hot besluit van 9 Au,gustus 11117 betrefiende hot gob+ruik van de talon . De gemeentebesturen merdden Bait < den 16 November 1917 23
.e Gouverneur general een aanvullend omderzoek hard bevolen ' . De brochure bevat : eene historische inleiding ; - overzich;b van het intellektueele levee -- de taken - de taalstatistiek -- to vreemadelingen - ten Burgerlij'k~ n stand die schouwburgen - de Pers -- het Boek - ale officieele tweetal gheid besluiten .
Het versiag was geteekent door het College an b`uargemeester en schepenen (S t e e ;z s) en den secretaris M . V a u t h i e r . Dit verslag zeal missehien lichtjes overt even zijn, maa,r ale hoofdzaken zijn onbetwistbiaar . In Brussel en v~oiorsteden ga,at het Vlaamsch ten under . Dat heeft de Belgisehe Staat ge'da, an same+ net al wat van then Staat afh!a'ngt of zijne guest zoekt . Liederik in zijn back V 1 a'a n d e r e n s e co n o m i s c h e Z e 1 f s t a n d i g h e i d onderz~ekt ook het B'russelsche vr~agstuk Wij stuiten hier op het allerneteligste vraagstuk van onze nationale Vla ;amsc ie kekomst . \'gait Brussel met Zijn « aantrekkingskrac;ht gals groote stall en Brussel als uitstr~ai lingspunt van de verfransching over Vlaanderen, bedreigt ( ions met kultureelen aondergang, indien pie omstantigheden, 'w'elke ald'aar grootsta .isontwikkeling met verfranschingsdrift « d.oen samen,g;aan, niet veranderen > . Hij onderzoekt : « Wiat modt met ons gebeuren, indien deze aan,groer an « Brussel ongestoord zijn gang gaaat en zijn verfranschenden « invitoed uitbreidt ? « Dan is binnen vijftig of honderd jaar Brussel zeker ee * stall van twee a rdrie millioen zielen . « Mechelen, Leuven, Aaist, H,alle, Dendernionde zijn tan * voorsteden >> . Hij steunt er op d.at het nooui,g i~ « tat Brussel opga in Vlaanderen en niei Vlaancte~eIi in 'Brussel >> .
240
In list weekbl,ad K V1~aanderen >> (9 September 1922) verscheen over list Brusselsche vraagstuk een zeer ernsitig h~oofd,artikel. Het blad wil niet « ontkennen +dat list Bru sselselie vraagstuk zeer netelige
kanten heeft, en that list, op een gegeven oogenbuik, tort on~t-
(t
zaglijke moeilijkheden z ii kunnen a'anlei~ding geven, >> . Maar het is van gev;oP`len dat het zWaars't most Wegen wlat het z~wiaaprsi is, en dat wij Idus b*n de B'ruSseisclhe klip; to oimzieile'n Viaan-
<< deren zelf niet kunnen in het v'er'der1 sEortein > . Het stelt vast dat De Vlamingen
hebben list z~oover laten
komen daft ziji
Brussel reeds th!ans gals onherroepelijk v'erloren heb1 en to
<< 'beschlouwen, als zij list overgelevier~d l late~n aan :aten a n de t ge~n« wo rdige B l,gische ontvla mschingspio tiek . . « woordige Bel,gische ontvialamschingspiolitiek
de teen~
Alleen in een zelfstandi,g Vlaanderen bestiaat er nog leans
K
dat Brussel weder aan de Vlaam'sc~he gene eenschap terugkomt . (( Waarom z~u Brussel
< noeg kunne beginners
mits men list werkk flog tijdig geniet even wlete~nsdhappelij ;k ver-
vla+amsciht kunnen worden als het wetenschap~peiijk ontl( vlaia msctit wend . K
(( Maiar
dat
is op zh' zelf een probleem vian zuiver prac-
tische plolitiek, dat geheel Vent ' overgellaten tie waorden ~aan (C de wijsihei~d an de Staaatslieden, die eenm~aal over hot hell 'C ider Vlaaamisc a gemeens!chap~ z~ullen to wlaken heb~ben . K
(l Aan hun h'eleid zij~ list toevertrouwid, weder to vervl,alamschen . Gemakkelijk zlal~die ta'a'k niet zij'n .' Ear zeal niet mina der geduld, niet minder vro~dih;eid en doorzich t w+aor
an
node z~ijn, ook verm~oedelij k niet minder tij~d, dain van node zijn lgeweest om ode sta!d to ontvlaamschen' . . . En zoo herlei~den wij' list gehele1e Brusseisch :e~ vraagstuk, wa~arvan de Belgicisten zooveel ophef m,aken, dat zij~ er « zelfs een voorw!endsel in vinden vo~or hun B~elgici rne, tot 0-111-16 .X
41
een trouwens niet eenvoudig, da~t geven wij' gaarne toe, proK bleem van practische V ams'che politick > . « Viaianderen >> houdt er eehter geene rekenin;g made dat de Walen B r u s s e 1 zio n aar niet z~auden paten schiet 1en . Het opnieuw vervlaiamsciien an B r u s s e 1 zeal venderr bemoeilij kt worden door 'et f eit dat hat Fransch, als w e r e 1 d t a la 1, in een gunstigen tbestani ii strijldt, en dat h 1et ni +brurig Frankrijk al zijn invloed en zijne tooverkrecht aangewend heeft nom Brussel to helper veranderen in een tweede Parij's en niet licht zijn filiale zeal opgeven . Indian men eene normale, vreed'zlame oplossing wenscht s 7al voor de Brusselsc~he kwestie een v e r g e 1 ij k inoeten gozocht warden.
D esnoods zbu de z a~ak aan een s a h e i d s g e r e c h t kunnen onderwbrpen warden . Die moeilij kheid is verlwnden met h e t v r a a g s t u k d e r, hooIdsteden . V1 aa n d e r e n en W a 1 1 o n i e zouden~ best ieder hunne cigar hoefdstad hebben . De Bondsinrichtingen zouden beurtelings vergaderen in ide hoofdstad; van Vlaanderen en Wiallonie. Een v+oorbeeld v' an dergelij ke regaling vindt men o, a, in art, 7 van hat Verdra;g an thuden van 20 Juni 1814 krachtens walk de Staten-Generaal van hat Koninkrijk den Nederlanden beurtelings vergaderen nioesten Ii een Be~gis he en eene Nederlandsche shad . De oplossing ware misschien to zk~eken in hat uitr+oepen an B r u s s e 1 als vrija stall in den Slalat Vlaanderen, Dr Rubbers vindt een piarlement voor Brussel niet ernstig . Wij wijzen er op dat z e v e n t i e n van de Staten an NoordAmerika minder bevolkt zijn dan B'russel en vo~orsteden, dat de ZwitsersGhe kantons kleiner zijn . Bestonden en b, estaahn er gear aantal vrije steden? \Vla'arom in cigar land steeds onmogelij k geac'ht wat goad werkt in landen die heel m~adern ingericbt zlj n ? Hun die de staatjes Vlaand .eren-Brussel-Walt onie to klein vinden bevelen wij de 1 ezing a ;an van bet hoofd242
stukje K Heureux les petits Etatss > in De Laveleye's G o u rvernement d'ans la Democratte . Guide Gezelle's versje : « Mijn Vlaanderen, gij zijt maar kleen, niet grooter zlou ik u geren > trooste !oils . Het is wel in veel opziehten een voordeel burger to zij'n van ben grooten Staat, even als het een geluk is eene vt reldtaal trot m~oedertaal to hebb+en . Maar wat is B e l g i e zelf 2 wat was B e l g i e vooral in 18304 Wij denken soms bij het gespot van de tegens Handers van het nationralisme met Klein Vla ;a!nlderen aan een versje van La F~ntiaine uit L a B e s a c e «Dame fourmi trauva le ciron trap pent, se cr!o!yant pour elle un colosse > .
BELGIE EEN EKONOMISCH GEHEEL Dr Hubbens schrijft Is er wel iemand die er aan tw'iffelt dat Belgie een eko, « nomisch geheel vormt en dat er w+aarlijk geene enkele re( den is om eene splitsing tussehen de Vlaamsche en waal«sc he gebieden na to streven . « Dat wil natuurlijk niet zeggen dat flet geen uitstekende « en volstrekt nood~ge z~a~ak is het V1'aamsch kapitaal in « Vla!amsche harden to concentreeren, maar zulks geschiedt t op privaat terrein en heeft met deze besehouwingen niets « to maker . « Veel z~ou er nag over to zeggen zijn, nJ. atat men niet snag « verwarren tussehen het ekonomisch programma van de « Vlaiamsche hewegir g, zooals b. v. De Raet het op~stelde en Vlaanderens ekonomische zelfstandigheicd . Laat ik mij « echter bepalen Nj eene enke!le gelu~genis . Die; Duitschers « zelf binst den oorlog aanschouwden Belgie als een ekonloM« misc ;h geheel », 243
Wij staan hier voor eene machtspreuk is een economisch gehe~el » .
ledereen herha~alt !diemn zin ~rls~of hij een axi~omla ware . Wij zijn zioia vrij to vragen naa' zijn' juiste beteekenis . Wat verstaat men under een ekonotnisdh geheel ? Stelt die zin alleen lets viast d,at feitel'ijk l tact, of is hij ode verklaring an eene nood~akelijkheid? Moet ' t n u i s altijld z~ao b 1 ij v an? Is dit ekonamisch~geheel-zijn een gevolg van oms't ;andigheden, wa!araan men geene wijlzigin ;g kan vaerw'a!chten, ~of is het niet een gev~olg vlan he't staatkundig een ziijn? Is Belgie b, v, meer een ekoniamisdh geheel dan het Koninkrijk der Nederlanden van 1'8ft5 tot 1830, ~dan Oostenrij k-Hongar'ij a was? K!an V1laanderen werkelijk opI ekonomis ;ch, gebied niet ~ro~ort z~onder Walk nie? Hoe en Waaaria'm niet? Gralag zouden wij' dat ~alles niet b e w e e r d zniaar b e w e z e n zien. Het is wel overdreven st,aaande to houden dat niem~and het ekonomisch-geheel-zijn van Belgie betwist . In meer dan een De Plo .a >>, artikel an n'ati~omalislis he ' eekbl(aidSen ails « Vlaaanderen >> werden bressen in de ekono~miSahe stelling geschoten . Ik aag mij niet op ekonomtsch gebied . Toch weet j k dart ten minst~e in cultureel opzicht de ekonomisehe Belgische inrichtingen vijandig sl~aan tegenower Vialanid.eren en de ekonomische eenheid an 'Bielgie V1;a;anderen verdrukt ; -- dat het z ogenaa~m~d « pth aat ternein » en het « s atsrechtelij k > niet steeds duidelij k vlan elkaar gescheiden zijn, en de oplenI apre inrichtingen bij v!erl11ebae~n v~a~n K
vergunningen, gunsten, bestellingeaar, bij het s1ui en vain overeenkom'sten de privaaathela gen machtig kunnen dienaen laf schaklen. Het is overigens zeker dat een ekonomisch g heel veer
244
goed. kan bestaan z rider staatkundige eenheid, vooral zonder centralisatie . Volkamen soevereine
Staten, haalf-sioeverelne
Staten
kun-
nen zich samen tot eene ekonomische eenheidd verbin;len .
Belgic is in ieder geval geen volledig ekonomisch geheeL
Da~artoe mist het al to veel . Welke Staat ~overigens lean zich
ekonomisc'h-volledig achten? De voorstanders
van den volkomen-Soevereinen
Staat
Vla~anderen hebben tot taak to bewij'zen dat even volledigonafhlankelijke ekonomisch-leef"b'aar Staati Vlaan'deren lworld~en en blijven kan . Tot nog toe heblb+en zij op dit gebiiedt flog
geen v~o1doende bewijsmateriaal aangeb~racht .
M,aar dat z'ij tiet nog niet deden is 1!och geen bewij's d~at
zij' het niet doen kunnen . Laten v4j teach wa"t wach'ten voor eene einduitspralak.
Kunnen die vo~arstanders tevens vol~doende b~ewij z~e"n Idait
zIoo'n Sta~at interniati'onaal-maagelijk is, dat hij op eene wettige
wijze tot stand kom'en ban, lovereenkamstig de moraal en hot recht, ~dan is het stellig dial in Vlaam~sch-nati~onaal opzicht een soevereine Staaat Vlaand .eren baven een half-soevereinei to verkiezen is .
Het li,gt in den acrd van Aden federalistischen taal dal. do groote buitenlandsche politick : oorlog, vrede, hondgen"aofschappen tot de bev~oeg theid vlam den bond i hoo~rt, en chat deze o"ak ode verdragen sluit . Buitenlandsche p~olitiek en bin-
nenlandsche hebb~en een onmiskenbaren, onderlin,gen invloed ., Zeer ernsti 1 g us het via`f G. Breton, Recli(or" van he~~ Klatholiek Instituut to Toulouse, in
Revue ales ,Jeunes >>
an 10
Mei 1'923 ~sc'hrijft in een ¶artikel over N a t l n a 1 is mn e et P ; a trio tisme :
Un people ~n'est une nation qu'a la condition d'etre s'ou-
« ver,ain, de s'Iappnrtenir totalement . << Le jour eau it n'es . plus' le mlaItre~ de spa d.estinee, it ~dispa« gait du rang des peuples . Or, ri en no retentit plus proton-
«"dement daps la vie d'un people que la paix ott la guerre
245
< et, par suite, it n'v ridn quit doive dependre plus entiere<« merit de sa decision . . . Le d;rloit de piaiix~ et de guerre cons<< tue l'independance et 1'on pent dire, l'element le plus esK sentiel d'une nation » . Wij verstaan dus best die nationalistische vrienden die den onafhankelij ken Staat Vlaanderen verlangen .
OVER UTOPIEEN EN GESCHIEDKUNDIGE GRONDiSLA'GEN Dr Rubbens schrijft daar~over : K Is het noodi.g uit to Wieiden over het utopis'che d'iar el K lin,g? Waarlijk, die onafhiankel'ij'ke Staat Vlaianderen zOu; eenvoudig, moest hij gait tot stand klamen, de speelbal wkr, den der Europeesehe 'plomatie. Voorwaar, an de hour « van iemand die zoo jets rechtzinnig meent k'an men ~vlalarlijk ma:ar twee verklaringen geven : ofwel is heat een mlensch ' die geen notie heeft van de geschiedeniis der E .ur+opieesche K polio ek en geene notie van de wierkelijkheid, of wel v~oert K hij in zijn schild het plan om Vliaanideren o~na,f a,nkelijk to maken, mia!ar om bet met denzelfden slag o~pnieuw~~met eerie andere gemeensch'ap to verbinden die echter geen broeder, K maiar een meester voor Vlaanderen zou wezen » . Wat klinkt dat alles absoluut . Nu verlang ik weer eens eerie f1inke biepialing van w+at eerie u t o p i e is, en wat hare kente~ekens zijn, waaa'in zij{ wiezenlijk versehilt van een ideaal . Hier weer zou men to Dr Rubb+ens kunnen zeggein : {< Zie toch naar Beigie » . Zijn kleine landen wel ooit jets m dersl dan een speelbial der ~diplom ;atie? Bestaat B~e1,g a niet door de genaide van de rnogenidheden, door haar w!edij •? Wt is er overigens vast in de dipl+omatie ? War zijn hare horogere vaste, onwankelbare beginselen? Is zij, sedert de politick net anker v! an het geloof en de noordster van de v~aarheid mist, geen wrak gewlarden a at dr1ijf t naar `vinden en vlo ile ? 246
K,an iemand zic voorstellen hoe Europ~a er over vijtig j aar zra1 uitzien ? G . Breton sahrijft in bovenvermeld artikel : « Nul ne saurait prevoir les ch!angements memorables que « la suite des temps fera daps le monde ; les conjectures que l'on etablit sur 1'iavenir des siocietes humaines ne sont que « des 'yp~otheses sans Tondement . K L'histoire, quioiqu'on en di~se, ne p'eut fournir a ce sujeli « auciun enseignement ; cue nous bffre clans lie plasse line telle « instabilite et une si grange variete de groupements po~li« tiques, qu'on n'es~ en droit d, 'en tirer pour 1'avenir iucunfe « conclusion . Tout ce qu'il est ' possible de faire raisonnab+le« ment, c'est d'observer en quel sens va presentement le « monide ~ . De mogelijkheid van een onafhankel'ij'ken Staat Vlaand'eren zie ik thans wel niet in, mia'ar ik onthoudi mij via ieder oordeel omtrent de boekomst . Ik neem' best alan( clot mem~ vian een idealen Staat droomt, hem opt ouwf eerst in gedaGhten en wenschen onder voorwalarde IJat de Zieners zelf b heersching genoeg bezitten om op het geschikte oogehb~li~k to "~ulalci,'ten, dat zij klaar genoeg zien om werkelijkh'eid en dro men uit elkaia,r to bouden, dat zij' niemiand bedwelmen en opjagen ; dat ziij iedereen eerlijk waar'schuwen ovle+r wait de e~erste t alanbrekers to wadhten swat ; dat zij ver*dralaalam zijn vioor wie arbeiidt in het" dal en lops de reds gebiaan~de w , en dat zij' liefdevol besef f en kdat niet iedere~en idlenz~el den kijk heeft noch kan hebben op de toeklam'st .
Drat hot Vliaamsch nationalisme geschiedkundige grondsiagen mist wordt door Dr Rubbrens ails v~olgt uiteengezet Niets is er om eventueel de ges'chiedkundige grondsiah K gen van bet Vlaamsch niationalisme to bewijzen . Ik b>en < geen geschiedkundige, molar ik stel Loch vast date teat hiertoe 247
« geen geleerde od e stelling van Pirenne he~eft omgeskx ten, ( tenzij vor enkele bij'zonderheden' . B~ijzonderheden, die toch z,eer belangrijk zijn d taa zee bewtijzen dat de sthijver sours lichtzinnig handelde. b . v. in z~ake G e u 1 i n c x . (Cf . b'roch'ure G e u I i n, c x v e r o ;n g e1 ii kt) . Als Dr Ruhbens P i r e n n e' s gez .a ails bindend erkent, clan z~or hij eok best afzien van het m i n i m u m, p r so g r a m m a, Maarvan P i r e n n e v~e1 een besli t tregenstander is . wij, nationalisten, vinden in P, i r e n n e' s werk veel Bait wij inroepen . Hij steunt de Belgische na'tionialliteit vooral op den wi 1 . Dal, is stellig een grondsilag dire veraander~en kan . wat door den wil onstaat kan book dloaor den wil tenietgaab . Order het vele Idat wij in P i r e n n e' s w~erk vind~en, ha1enq wij' enkel een zin a;an uit het boekje « La Form~a'dion de la Nation Beige . Extraits et Notices par Albert Couns~on (bpi . '9'5). Het is de weerga voor het verleden van D~estree's woord • Sire, ii n'y a p!aas de 'Belges » .
Op het since van de 18'e eeuW : L'e particularisme devint tout puissant . On fut hlarnand, I1 n'y eut plus de « Brabancon, Liegeois ou Hennuyer . « Belges >> . La p~atrie continue d'exister m ;atriellement, niais • ce fut, pour ainsi dire, un corps sans ame » . Tegen hel u n i t a r i s m u s, drat hier gewelddaidi~g wend;
an ingevoerd ; tegen de centralisatie, welke de bajonetten den vreemde binnenbrachten, kwiam heel ors verleden in verzet . Daarvaor bestond geen geschiedkundige gron~dsiag. Nu acht men die central isiatie onmisbaaar . Wat die gesc'hiedkundige grondslagen betref t, nerve men in acht cat w!at slecht was, vat verouderd is, wegvallen mg, al duurde bet gook eeuwen, cat het goedei mag ingevo~e~nd worden, zelfs al mists het geschiedkundigen grondslag . Het verleden ma g geen binderpaal zijn voor den w oruit,garig . In de geschiedenis, overigens, evenals in de voorber eidende vc rkzaaarnJaeden van sere wet, kan elk ie s naar zijinei zin vir detn . 248
Dr Rubbens sahrijf t verder (( Belgie, ze,gt men nog, is een nnisbaiks'el . De omiwetileling (( van 1831) was een ellenc ige komedie, enz . Dlat alias zij1n (( dagelij ksche gemeenplaatsen geworden . M+aar 4vaaarep steuK
nen ze? weeral, ik ken geen geleerae die teat ausver nmtrent de omwenteling van 1830 eene bias in de stelling v'a i P . Go-
(( lenbrander heeft geslia~gen » . De omwenteling van 1830 is wel een kiesah', ingewikkeld ~onderwerp . Is de ondergang van het Vereeniga isoninkrij'k
wee
aafl
diepliggenide oaarzaken toe to schrijven ? Kaan hat Rij k niet levensvatblalar geweest ziijn met meet zelfbestuur of met eon wijzeren koning en flinker ministers?
an 18'30 was in ieder geval z.aoo'n roeDe omwenteling kelooze ondernemin,g, dat Dr Rubbens, yam aan zij'ne beginselen trouw to zijn, er niet 'ziou mogen aan m,eed+oen hebben .
Het sla~gen er van is naat de bekentenis vain inie i~ dafn een lender een historisch mirakel . Zonder berioe.p op vr~eeinde
;tusschenkomst en buitenlandschen stern ko+n ze teat goon uitslag taken . BelgiE is don oaak een speelb'al der diplonnatie ,eweest . Uit de ges~hiedenis van het Konimkrijk ~der Nederlanden en van de omwenteling volt voor +ans alien ohtzialglij'k veal
to leeren . Dat z~oowel Vlaamsche, !als Wiaaalsche en Belgisehe n itiona-
listen over die omwenteling vreeselij k Benz+ij dig sch'reven is
onbetwlstb a ar .
Een omwenteling brengt, als iedere storm, perels en sohuim .
schatten en onkruid a! an het strand . Het paatsierlijke
g'enst
er sums aian het suhlieme . De gelukz~oeker stapt naast den
idealist, ode schuimlooper n~alast den held, de f roebelwatervisscher na!ast den wijzen stuurm'an . Gehuil en geschreeuw
gaan gepaard met liefdepsialmen en jubelkoren . Hot bier van
24'9
ode liederlij khei~d vloeit op de straatsteenen tussch'en filet bloed van jonge, lieve miairtelaren . Een voorbeeld gave idie rom Wentel+ataPs die een eigen koninkrijk wilden - geene inlijriagg bij Fra'nkrijk --~ nl . tat zij om hooger geschatte goederen, orn wipe van den g~odsdienSt, lien men bedrei,gd achtte, om wile v' an de vrijheildd van hun b~eminde Fransche t!aal, verz~aakten a!an de onbeitw si ai e stoflelijke vo~ordeelen van het Kk ninkrij'k der Nederlaxiidena met zijn prachtig stroOmennet, zijn scheepvaart zijn kola niaal rij k . De geschiedenis van 1830 bewij~st o k hoe spoedig eene gefdachte als b~, v . B e s t u u r s s c h e i d i n g rij~pen loan, vie zbu daarvan .bij den aanvang van 1830 durum droome a heb+blen? In S e p t e m br e r rerklaarden d e Staten-Genera,al zich dlaarvan voorstander en ode stugge- stijfho dige w'illem z m hoogst tevreden geweest zijn, zee to kunnen tioesta!aii . In 1830 insgelijks namen de omwentela;ars hunne toevlucht tot mi~ddelen als beroep op den vreemde, welke~ men' thans zoo sm,adelijk ~oordeelt . Dat is de eeuwenou~de geschiedenis : Velen schand` 1ekken in eigen land of ei,gen tijld via zij voor het verledjen verheerlij ken of elders a nmoedigen . Het s u c c e s blijft het e r i t e r i u m, een ellend~g voor~ afar. `Naarmate men al dan niet slaagt is men vuige weglooper of de~se .rteur sub i i m e, ten dood veroordeekie of onsterf~elijke held, brestij ;gt men fief schavot of w~ordt men in b'rons vereeuwigd . Wat is het heerlijk idat er tech een Op~perste R~echter is 'die nii t naar succes, maar naar bedoeling, met de juiste m~aten in, de scha~al der eeuwi;ghei~d we ;gen zal en dire 4e hrocessen van menschelijke rechtbanken en de uitspraken vai officieele geschieds'chrijvers herzien z!a;l naar echte stukken en onvervalschte ,getuiigenissen .
250
1
ZELFSESTUUR
MOGELIJK
Dr Rubbens schrijf t « Onmogelijk to verwezenlijken is ten minste eene z~ekere ( openlijke splitsing in ens land. Niet alleen 991/100 der be( volking, m.aiar ook de politieke partijlen, ook de mlaiatschap( pelijke en syndikale or, anisalies, de fi~nantiew~ereld, de nijvetheid, het leger, en niet mins't en met niet heat minst « geziag onze Vorst zouden er ziGh tegen verzetten . Ook de .( internationale diplomatic zou er zic ;h tegen verzetten (wel( iswaar zonder reGht, mar zij zou het Loch doen 1) . ZoIoIdanig ( dat alleenf d did uitslag, ten minste in eerie aizienbare toe( komst, door revolutionnair 1aptreden zou kunnen bereikt word en . (( Dit revoluti~onnair optreden zelf zlou eerst en voral iongewetti,gd zijn en bovendien geen kans h~eb~ben eei, duur( zamen uitslag to bereiken ~ . Teach erkent hij (( plat de ,gedachte van zelfbestuur sehijnt veld to win-
<( Hij kan zich heel good de inentaliteit van een voorstan« der van zelfbestuur indenken >> . Over de o n in o g e 1 ij~ k h e i d zou!den w7j kunnen Herbal en wat wij over u t e p i e e n schreven . Wie bep!aalt wlat( mogelij'k is? Vermenigvuldigen wilskracht en liefde de mogelijkheiden niet`,r Zouden wij tegen Dr Rubbens niet kunnen inroepan vat hij zelf sehrijt't over de Wijsbegeerte van hat a 1 s n f . Redeneert hij niel < alsof wat flu i s , ook mbrgen zijn zlarl > . Vaarom neemt hij niet aan date zelfbestuurg'ecIaeht~ « w e r k e 1 ij k veld wint >>, niet alleen « veid s e ij n 't to winner > . In zijn antw!aord op « Etlquete sur l'esprit de la jeunesse » in «Revue Catholique >> neemt h'ij aian dat « Le nationalisme Il~amand - vague et impr'ecis, mais affirmatif et ex,altant > toegan,g heeft teat de jeugd, . W~at nu > vague et ini . precis is wordt nliorlgen bepaald en duidelijk, 251
wij weten nua oak dat a;ls de jon elingen wijz~er \Worden
men beet dat w ij z e r Warden - eenl heels hoop j11u,gddroamen openspatten als e e p h e 11 a n. . . maar eeni,gen to h blijven tr~ouw . De o n m b g e 1 iJ k,h e d e n Warden ml~gelij'kheden yen werkel'ijk,heden. Uit z~oegenaam~de ut'opieennevels IQomeem eens ale helderste sterren to vonrschijn . wiJ onderschatten de mjaeilii :kheden niet en zeggen meI Henriette Roland-Hoist : . . .zege is ver en hard staan de dagen tusschen ins en hemp, en dif een'gfe is vast wij' zullen niet zien hoe uit die zaden de vrucht an de nieuwe wereld vast ». Wie gemakkelijke zegepraaltjes v'erw~acht, k e ni~e4 in bet Vlaamsch nationialistenleger. Tegen ions zijn 99/100 d e r b e v~o 1 k i n g . Nu, 'd4att; 's een cijfert~je dat uit de lucht gegrepen is . De omwentelaars in 1830 haldden tegen zich, naiar ode bekentenis van G end a h i e n, negen tienden ; der bevolkin~g . Ziehier ode tekst Quelques hommes pris au hasard . . . ant voulu ciantre les neuf-dixiemes ode la population faire one revolution ; czar ce sont Foujours les miniorites qui fonf les revolutions (16 Maart 1839), D e p o l i t i e k e p ,a r'1 ij ,€ n . Och, die zijn, ziooals de dipl~om~alie, nagal eens wispelfuri ig, en verh;eerl'ij!ken heden vat zij ,gisteren verbrandden : joist gelij'k ode massa's . Mia'atsc ;happelijke en syndi,kale organis ; ;a;ties staan gewoonlijk 'ander invliaed van tie poirEtieke partijen . Fin ,antiewereld, nlij~werheid, leger zijn tegen wiles wat Vlaamsch' is, zoowel tegen minimiuhi als tegen zelfbestuur. Den geest van het leger to~onde e. a.. het Pro~ces Dc B,eu,kelaere . 252
Den V o r s t laten wtij' liefst buiten het debut . Wij schreven reds hoe blij' Wille n de Is~te in 18'30 zou ge~weest zijn, l iadde men bestuursscheiding aangenomen . Ook Karel van Oostenrij k heef t - boen het to laat v aS zelf standigheid a ; an zijn volken willen t'oestaan. D e in tern!atiOnIa1e'd; t p 1ioma tie . \V j nemen er aktie van dat Dr Rubb4ens diaar'door wijs t bpi de naodi~akelij kh'eidl in het bu,tienland steun to zieken. Wat loan iemiatnd aaln g aan.d e ode hooding van de Idip~lom~ati e w orspellen ? Dr Rubbens somde Ung niet yap al \vat legen Eons is . Wij hebben nog of to rekenen met die groote kracht : d e s c h o l, walarin men verp~lic'ht is de R'ij k s i n s t'. e,1 1 i ngenop tehemelenen heteenenohd~e elb :~arBe1gie to verheerlijken, vender het 'B ~e 1 g i s c h' g e r e c h t, e plaatselijke b e s t u r e n, de pens, de inerti'e, de overlevering, de schrik, de rn nschenvrees . Ten gevolge vainn all~erlei nmstandig heden is d .aarenb~oven de p~nop~aganda voor zelfbestuur erg bel emim erd . Voorwa ar wie den strijd aangaat rekene op geene la,uweren in den eerstvolgenden tijid . En toch is er hoop . Zij berus t opt de fiouten~ van onze tegen 1 standers . Juist om~dat z'ij' ons ~a 11 e s wei,geren hiopen wiji a 1 I e s to veroveren . Dlat is in de gesehieadenis zeer gewlaon . Daxbij staat bet feit dat de gehechtheid veler Wra;len aan Belgxe zeer voorwa!ardelijk is en zij van dit land mar houden 6~ndien zij in Vlaanderen alle rechteu bezi~tien zouder nan de Vla,mingen in Wa!honie iets to mbeten toes tnai . H et beste wla;t wj tot nog toe over de verwe~zenlij king van ode z e l f s tall ~ad i g h e i d's g e d a e ch t o liazen is een ar'tikel
Hoe
v
e r k r ij' g e n
w ij Z e 1 ty
b, e ~s t ~u tu
r
?,
verschenen
in
« Pro Fiandria » (Maart 1+921) .
Na zeer ernstige besehouwin,gen komt schrijver er van tot bet besluit Onze conclusie komt hierap neer dat wij eensdeels do « verwezenlij king van zelfbestuur langs grondwettelijk B!e~l253
I' gischen weg onmogelijk achten, anderdeels onrijp~e revuluti& . aged
u
ac;hten verwerpen,
Voorloiapig valt er niets ~rnders to d+oen dan zuiver
« Vlaamsc;h^nationalistische prc'p~aganda waken, ~op+dat de
meerderhei~d in Vh anderen gew~nnen worde een het buiten-
m
land de internati~onale beteekenis leere begrij'pen . . . Zij mioe
« zoo wiorden gevioerd, da niem~aad er ever in twijf el verkeere, 4 dat op een gegeven m~ ent de noo+dzakelijk,hei+d zal besta ;an om alle voorh~ar den n o+gelijkheden to benuttigen, welke E
« oils ideaal teat werkelijkheid kunnen waken, i1et benuttigen K
van die mogelijkheden zal feitelijk een gerijpte omwenteling
« beteekenen . . . Deze revolutie kan dus +onb~loedig rijn z+coals
« de socialistische revelutie van 1'9'1$ . (Bedoeld w~ordt het
(< afpersen van de grondwetsverkrachting en het a ;lgemeen << stemrecht door de so~cialisten) . Zij kan echter bloedig « zijn, z-coals de revolutie an 1830, waaa~raan de Belgisehe 4~ok
« Staat zijn bestaan is versehuidigd, Doch hoe zij' zich oak K m~o,ge Vio+ord,oen, zij hoef t niem and of to schrikken . Zij is « niets antlers +dan de crisis, welke, volgens de wet
filer
g s(chie~
(< denis, ann elke ingrijpende staatshervorming, nroet v+ourafgaan . <<
wij
vatten samen ; De Vlaarnsch-rationale ged'achte za[
« evolueeren naar een Vlaamsche ren lutionaire crisis, do
« Vlaamsch-reyolutionnaire crisis kin +ails ze1fbestuur geven ., « K a n !, zeggen wij, want er teller nog andere fa!ctorem, meet
« dan alleen die van de Vlaamsche volkssoevereini~ei+t . En « wel internationals factoren.
<< Dc zelfbep!aling der volken is in de practijk can n~ersen-
« schim . Nooit heeft een yolk in z.ijn geheel zich relf bep~aiald ., « De am~orfe m;assa, welke wij meestal
Vol
k noemfen is niet
« in staat om zich zelf to bepalen . Om to b~eginnen doer dit
silks! en alleen de n'ati~onalistisch-bie :wusten, en haugt die
« zelfbep!aling of van de internationals verhoudingen, welke
z'ij schept . << Vlaamsch zelfbestuuris niet een kwestle die alleen de
254
« Vlamingen aangaat, doc ; w iarin rook het buitenland, mite « buren in de eerste plaats, 'Mat zullen meepraiten . « kunnen oils de crisis viaorstellen, die zal vobrafgaan « an de geboorte van de Vlaamsche zelfstandigheid . Het is « f eitelij k niets buitengewoons wat wij verwac~hten en noo« dig achten, want alle andere volken hebben dezelfde crisis « eenmaal mneten dOormaken . Het zijn de geboorteiweeen, K eener natie . Wij hebben er alleen over uitgeweid, oindat sommi,ge Vla!amsche nation 'step blijkbaar hun yolk, tioo K van God bevoorrec~ht achten, drat het zlonder gebaorteweeen « in de rij der natien zou kunnen treden > . Wanneer de nationaliteitsgedachte voldoende rijp zeal zijn kan schrijver met gems ma them ;atische z~ekerheid zeggen. Wie zou dat Wok kunnen ? * *
;
Een vororbeeld van r{adi~kale stalatshervorming « in der minne >> bestaat er : de scheiding van Zweden en Noorwegen . Schrijver van bedoeld ~artikel acht het niet « bepalald onmogelijk, dat jets der,gelijks in Belgie gebeurt >> . Wij v e r 1 a n g e n natuurlij k niets antlers . Dat eene omwentelin,g t ha n s on,gewettig zijn zou neem ik met D r R u b b e n s aan . Niet alle voorwaarden tot hare geoorloiofdheid zijn v ervuld. l k ben l~ogisch' anti-revolutionair, acht ook de omwenteling van 1830 ethisch niet geredht . vaardigd .
Uit den brief van J u 1 e s D e s t r ik nog even aian
ee
aan den Koning haal
« Lea grande masse est encore indiflerente . Nous ne som« mss pas encore au ceaur de la tempete . Mais quand ells « s'eveillera tout a fiait, qui done la p'ourra regir? N~us n'a .von
«pas les methodes lentes
et disciplinees des Flamands ;
255
<< ce sera tout-a-coup que 1'on se trauvera un ,jour, brusque<< meet, Si l'on. dontinue a fo~urnir des griefs a cette; iriitatk n, K en presence du problems taut entier Qe 1'in+depenthtnce u wall~onne . Gouverner, c' est previoir . Est-ce trop vbus demander do « prevoir ce jour-la? Nest-ce point Zaire oeuvre s utaiire et « utile au pays que de prep'arer pendlait qu'il en E sit temps << encore, les solutions que nous pourrlolns offrir, s~'il le taut, H a ce people excede . . . Si c'etait la separation complete, pourquoi ne paurrait-ells «pas se realiser daps "ia condo de et l'baniionie? Si niolus ,« etions des Etats-Unis caam~me lea Suis~se, ou 1'A'merique, iii noun avions nitre < Hlam'e-Rule > con me l'Irvande, le meal serait-il si grand?
Hij' ook voelt «grand peur que le pojet de sep ;arlation ae Vas deux peu<
Na~armate bewezen zlal zijn de e~hite o n m o g <e 1 ij k h e i Id om met ode tot nog goEe gev~olgde mefhiod .es' de z~eger to h,aten, stijgt de m~ogel'ij'kheid v~oor h e t V 1 ;aI ~a;, m s c h n a t i lo, n tic l i s, o i 1 m a i i g h e i ~d . m e . Doch dat ralal t ~d P
Een waordd n~og Wie geeft atan de tegenstanders van hot nationalismo hot recht to gelooven in de eeuwigheid en onverand~erl+ij'khei+d
v, an Belgie? Waarop steunen zij dit geloof? M . P. o u 11 e t zei op bet C~ongres to H asselt Zijn er geene machtige Rij'ken ineong~estort, juist lamidat « zij gelijkheid en rechtvaardigheid weigerden main ids uit « het oogpunt van cultuur en taal met elkaar versehillende vkalken wiaiaruit zij r vv~aren s'amenges'teld? >
256
Den zevenden art 1'922 speak Ml . Vauthier alsi v 4 in Aden Sena;at : ' De Staten dxlagen oorz!aken an ontbiridi'n ;g in rich, D1e ( krad.tigst-samengestelde Staten zijn v'erdwenen . « Do Nederlanden, door h'et B;urgondisch huffs s nenger b acht, zijn uiteengev ;allen ~ . Wat weten vv'ij' v; an Ide geh'eim'en der voorzienighe d ! IS ZELFBESTUUR DOELM'ATIG ? IS ZELFBESTUUR VOOR,DEEL'IG .?
Dr Rubbens s ciirij f t Zelfb'estuur zbu Ondbelm ;atxg blijken. Inder~d~a~ad zou een I ziGh~zelfbesturend Vlaanderen tegenover de niet Flaminr gauten verdra Lgz!am ziJ'n of niet2 Zlau bet faaldw'ang uit, ' !oef enen Nf niet? Is er ientan:d the zbu - durven z~eggen dat I er we! taaldw;ang zbu m eten uitgeoefend worden . Ziel men niet klalar dat dit een geweldige en dok ge etUgd~ ( reactie zbu verwekken 2 ( In de twee gevallen zeal' dus zelfhestuur nit bhjj ni achte! ' zijn het frwiskiljonism'e weg to cij'feren. Nooit zelfs z~au! ' dit lalatste Cheer geducht kunnen worden opt politiek gebie~d K dan under een Vla'am'sch' bestuur da't kwerdreven ijVer 4 ZOu aan den d'ag leggen . J~a z'elfs', z~ooals de oestatden flu ( zij'n, is het verre van een geksch'eerkIerij!, te zeggen id,a't ( in een Viaamsch parlement de .ti-zetfbestuurs ;ge!zinden ( d .e meerderheid ziou~den kunnen behalen. In het 'tikel vtan Px~ Fiandria p, !dat 'wijj reeds vermeld;dren lezen wij diena!angaande « D'e gebaorte is m'aar het begin van h'et levee. Fiat gowic;htigste kom't dan peas. En nu ziou het een onvergeeflijke « misdaad zijn, als wij alles in gereedh ; id brachten v;oior Ide, a geb~oorte van het kind, m'a;ar niets klaar mlaakten om) in zij'ne t eerste levensbehoeften to v~o'orzien . « Parallel dus met de vooz •b ereiding van de Vlalamsche revolutk nnaire crisis, moet ga;an de vhorbereiding van den « den Vlaia'm'sch'-natiox alen k pbk uw. D.-III-17 r57
Het voorna!atnste begint inderdralald pas na de invoeri~ng vian zelfbestuur. Dean z!a1 de strijld nog mioeten ui~gevoch en wnden tegen 4c de franskiljonsch'e slociale en ecom~omische mnachtsbez~i'tters . K En tharvobr zeal meter in Ianmerking keen eene K Vlsamsch-nati!on~ale edoniomische n eht, w'elke van stOnlden K of met a11e middelen mOet warden K
uiGgerusi
>> .
Death er zroi een groktrversehil liestalan : Dle frransikilj~ans in h'et Vlaramisch parlement zbuden a 11 e e n sta{an. In e B~ e 1 ig i S c (h p a r 1 e m e n t is het niet to voKwzi~en dat pelf$ volorstanders vlan het minimum-programme bloi,t de meerder'heid behalen, in een BelgisGh parlement wbr~den nEooit w+eattlefl alangenomen ~p g onlds V ancIerens eentaligheid . Daa ~ om zullen de methkdes v, an de niet-nationalis che V1;ahmingen ion's nraoit ter zege leiden. Die z ge heeten wij' yap lane beunt onmlo~gelijk : zeb men van ubopieen spreken wil, dan, is dat er eene. Of er idwlan,g zeal uitgeoefjend warden . . . Die Staalt Viaanderen zial ~doen '
t i edere Staalt Joel . ---+ Zij~, die ct olr bI u, i
t e n - w, a t't e 1 ij' k e middelen !de veiligheid van den Sia;at very storen, zullen yap grand an het s'trafrecht verMo 1gd wbrden. De Vlaamsche Staat zial handelen z~olals de Belgische Staat het deed met de Orangisten . Bet i s stellig to vaorzien drat on~der de V 1 a a mn s c h e N ~a t i b n 1 i s t e n* ors'tanders van dwa ng en vrao~rsta;n!ders an verdraiagz~aiamheid ~z!u11en zijn . Onze mannen, sdhreef « Pro Flandria >, z jn tack a1s nensch ~dorarg!aians niets peter, dan de tegznstander~s . W ij moeten van pet denkbeeld uit aan dat de gemiddelde nati~onalist gook gals tnens'ch de geniddel~de is, dat hem dus, alle eigenschiappen moeten toegedacht wor~den welke wij den K gemiddel~den mensch toedenken >> . Wie de Tsoveuhand behalen zeal is mloeilijk to otrspellen . Drat harigt of an de scherpte der crisis iaaruit deb Stlaat ge2258
boren w~or~dt en van een ~aantial ormst'andighedem Juan i e Vbor . zienigheid alleen bekend . De eerste jaren zullen niet aangenaam zij`n, eveumin als de eerste jaren van Griekenland, de van Splanje losges'cheurd Amerikaansche Staten, Ier1aand, Pblen, enz . Doch gematigdheid en w'ijsheid zrullen in een StaVlalan, deren minder to vreezen hebben dan in een Staat Belgie . Dr Rubbens schrij'ft verder « Zelfbestuur z~ou ten sl~otte « nadeelig » zij~n v~aor de Via mingen, coral voor de 'Kalhlolieke Viamingen . Inderd.alad, een zelfbestuur dat a`an de gemeenschiap der Vlaamsche pr+ovincien eene zekere FautroilOmle zou verleene 4( ZOu mvermijdelijk de tegenstelling Vlalanderen-Brussel en c Vla1anderen-Wlallonie v'ersah'erpen en het zbu; feitelijk een grens trekken tuss'ch'en die groepen. « Welnu, een grens is m eilij ker am oversc iPij den dan « geen grens. Welke is thans de toes Gand ? Zij!n de Vlaamsehe gpuwen ( be 1reigd met 'de Wa~alsche inwijkir g? Neen, niet wa'atr? D « Walen zien hunne bevolking verminderen, ; leemt~n valle~ « open. Bru'ssel, de hoofdstad, leef t maar v~au inwtij kelingen~ Nbgm.,a,als, 't zijn niet de Wlalen die talrij'kst in Brussel «invjken . De Vlamin,gen integendeel hebben neg een hoog gexblolor( tecij'fer, en ender de Viamingen zijh ht de Klatholieke~n die « het kinderr'ijkst zijn . En in z'u'lk een toestaid zlau Bonze toekomstpiolitlek streven na;ar een beperking an ;griondgeb{iedd voor de Viaimingen? Het geziondd verstand klo'm't tegen zlulke op attiug in kpsland. Vlaanderen is voor ode Viamingen to klein, this is Belgie vaor de Viamingen niet to grolot . De Viamingen m~oeten uitzien drat geen vreenmdelinger « rnaar Bel,gen de openv'allende pesten an Wlallonie g'aian bekleeden . 't Is w'aar, tot hiertoe weken alleen de sleehtste, « de z~ Makste elem'enten nar l lonie uit. (<
t<
K
t<
K
K
259
Er zijn echter geene readenen om dat iito vnrlanderen . ' Vla m'sche iamb!achtslieden en h del'aars ziolow'el aXs Vlaam'~ « sche geneesheeren kunnen in WWJIc nie de ruimte vindei « die bij' ons ~ontbreekt . F w!aarnm zlotulden de ontwikkelde ' Vlan ingen versmden, vau het voiorrechi i nner tv eetali,g « heid gebruik to maken dam meer en meer in de admi ni~ « straiie to Idringen ? ? re Er is ides geen enkele reden on tialar z .fbe tuur to stre(C ven ; de Vlamingen zouiden de eersten z j'n Om er hey 'nadeel . ( vatu to ionderviniden ~ . In die argumentatie vinden wij~, eilaas, veel terug van wa,' ook de Frans ' 'geezinden tegen de verviaamsching an het onderwij's inrloepen. Het v aagstuk der V 1 a m i n g e n i n WJ'aa 11 o n i e verdient de iaiandacht. Door en doKpr treurig is het da,t niettegenstaande het hb~oger cij'f er vi an de geb~ iorten in Vlaanderen de jongste t1aalstatistieken bewijzen dat het aanlal uitsluitend-Vlaamsc'hs'prekenden lichtjes verminderd is, en on~der de tweet,aligen hi& ;getal van hen die NJ' volarkeur Fransch spreken, in aanzienlijke mate steeg (met 16 p, h .) . De Vlamingen t evlolken Brussel, loch geen hunne teal pop. De Vlaimingen
taal op .
ijken
nit n;aar Wlallonie, en gevenl er hunne
D,e Vlamingen die naar elders uxtwijken v,erli~ez~en hunne ta'a1 . In K on gO werden de decreten over hiet ta*lgebruik bhj' de koloniale w'et vok zien nag niet afgekondigd . Die kwestie werd reeds b'estud'ee d, o. a,, door Ll. Die R act +op het XXIXe Nederlan'ds'ch Congres to B'russel 1906, in one Bevblkingscij'fer en Stam ?b'elang ~ . rede over Op dit gebied wenschen wij' kla~arheid : Wat is de piolitiek der m i n i m 1 i s t e n ten bpzicl to van 1allonie 2 'Mr Paullet neemt san
260
( La prepbndertnce, noire sm ;eme une sjtu,ation exclusive, flu ( profit de la langue 'rancaise » . D r V a II I s .a c k e r (Standard 23 April) is hereid ii t de Taalwet over Bestuursz'aken to schrappen wat alan de Wfalen niet bevalt . Wlallonie vbor de Vlamiu Eisc ;hen de m i n i m Ia 1 i s t e n gen dezelMe redhten a 1s rdiegene, wblke de Waletn in Viaianderen bezitten? Of nemen zij Wallonie's eentaligh' id aan in de uitin,geo v; an ;hot ~officieel leven? Wlat ziullen de Vlaming in di1 lalatste gev;al to verliezen h'ebben? Dc ~pwerping is De Viamingen z~u;llen nlet m~eer u~itw)njk'en n ;aa~ar Bru'sset en [W' ;allonie . Natuurlijk zeal veel ~afhangen an de wij'ze wa;aropZe1f'-stiand i ag h e i d gebbren wbrdt . Geschiedt dit na!'Seen bloedigen s'trijd en ontstaat haat, tan zeal de uitwijking naar Wallonie minder verlangd worden,. Geschiedt hot door vergelijk of overleg, dan zze ik niet in waarom de Vlamingen in Wa ;lbonie niet zullen uitwij'ken . 0nidat ereen gren is . Wijken de Vlamingen naar Frankrijk niet uit? De Rat acht hot niet overdreven de m'ass'a-uitwij'king in de lalatst v'ijftig j aren na:ar bet Nborden van Frankrij k op 500.E menschen to schatten. Wat flu de dokters, enz, betreft, wat zal Vlaaanderen beletten met Wiallanie eon verdnag to sluiten over de erkenning der ~1 pLom~a's? Dit vraagstuk is er edh~ter eon dat nog verdere stu~die verdient, waarvan r de vaordeelen moeter gewikt en gewkgen, warden . De pblitiek van den Sta'at V1aanderen zaou natuurlijk zijin : 1) er nala]r to streven dat boo w'einig m,oge1ij!k~ zijn dnrderfd en om wile van den broode verpliCht v~orden uit to ljken ;
in
2) er naar to streven d'at de uitw'ij kelingen rnet het va,'derl,an~d verbbnden bi'ijren en `het teeken vla hun(u~ gehechtheid er aan niet z~ouiden ~opgeven, hunne taiall zhudetn 1e , houden .
Een staal Vlaanderen z~u kunne'n zlargen olopr VlaamsGhe scholeii in Wall+onie. Z+ola b. v . blestaat er to Urussel een Neder1andsche scholol, geen enkele Vla~amSche, al is Neder, land een vreemde Staat .
;Duitsche scholen .
'Voor
+den oorkg bes'doaiden in
-Belgle
Ook ztou kunnen bestudeerd worden ~f V 1 a is n d e r e a
goed zlou ~doen een verdrag met W1alLonie to sluitle~n' ~ gnond van wederkeerjgheid, ten b'ehoeve der uninderheid!en . Stellig is het verder, da't indien Vlaaiideren VLaamsci
v:as,,
zooals Nederland Nederl~andsoh is, ode W ~a 1 e n m,eer b h~aeffie
ziou,den v~oelen aan kennis der Nederlari'dsdhe laaal . tegenstand' Dit erkende d e M i o m ~and ~r e, de beke van de bestuurs!scheiiding
n K
Tout tes Beiges en arriveraient en regime separatiste a
apprendre les deux 1an .gues . Malgre la sepiaration, les Suis~-
ses ideviennent bilin;gues » .
SLOTW!OORD, Het slot van D r Rubbiens' artikel is een oproep voor 0 p -
ti misme . Hebben wiij reden om to liopen? Zijn de uitslagen beliangrij'k?
Er z'ij'n stellig 1 i c ht p !u n't e n , dock die ve zinken in den, rLacht van die twee graote feiten : Verlies van B,russ~el en voorsteden -- Limbaurg's mijnen in niet-Vlaa nsche h,aAdenL
Van uit B,russel en Lim'burg, waa alch'ter W ;allonie en Frank- . rijk staan, wiordt het 'Vla!almsche v!olk bedreigd met' s'chier~a Fering, fatalen ondergang . . . stellig niet door v l i e g end m,aar door lan,gziaarn kwtijnen,
Dr Rubb+ens luisttere nala'r M` . P o u 11 e t, (te Hasselt in
1g21) 262
<< Wat is er teredh~t gekomen an de stellige bel~often pans! << ~ck or de ~op~enbare mf a!dh'ten gek1aan ? Welk~e weften hebiben w'ij' verkregen ? « Al neem ik mijnen toevluGht tot het vergroo glas
« zie mets dan een reusachtig nul .
ik
« Niets, niets, niets ! Zi~eda~ar w' at er vain de belotten a~an Vlamingen ged~aan is to rechte gekomen >>
« ode
Hij leze Wat de heeren o u t Pt l e t en ~D Van i e v o e t schren yen naar aanleiding an het w'etsontwerp over de adaldemislth~e,
gralIen ten gunste der inwoners v'an Eupen en M!almeid(y (1921) K
« De indieniug van dat ont erp vergroot in onze hasten de bitterheid, die wij ;gew~oelen, als wij denken aan de haalrdnek-
* kigheid, w~atarmede men weigert de beloften a'an de Viamimgen ageda~an to vervullen . « Het depiartement
K
niettemin gemeend
an Wetensthappen en Kuinste~n heeft
Bel;gie to intoeten vcrrijken meet en
Fransche AGademie your Taia'1 en L'etterkunde ; de HkIog -
'« +school an Gent heeft het begiftigd m'et een nieuw Fransch~
<< institunt v~aor 'Kunst en Oudheidkunde ; en thans wijdt het <( zijn z'or,gen ~aian Eupen en Malm'edy . En midderlerwij~l wachten Ide Vtamingen iii Vh aan ;derenJ << steeds fog op h;un eerste Vla~amsche mididelbare sch~olo+l, rap
~' hun Eerste K~oninklij'k Viaiam'sch Atheneum . « Terw'ijl Wij zioo`i n Bel,gie geen duim' breed vooruitko~men, << hebb~en al de volken van het vasteland v! an Europa, die
« voor het uitbreken van den griooten oorl:oig zilch bieklaagden
<< over miskenning an de rechten huinner eig n foal en hun<< ner eigen kultuur gerechtigheid bekomen > .
In zijn jongste artikel stelt M . Pk ullet nog vase dat de Vlamin,gen steeds wladh,ten . - Hijl b'ekent dat de V aniin verz~aiad warden met bitterbeden en gal, molar d'at het reeht
hun alleen druppelsgewijs wordt toegediend. der . Zij'ne bedrij'vigheiid is ui~tgebreider . En w'aiar de Be!gische Staat optreedt verfranscht hij' .
26
Kinderkotonien, B~aekerij en, v'ereenigiingen tot leniging v1a oorl~ogswee, apes wlotrdt een nieuw w~apen in zijn~ J ;an;d. D1e onbesc'haam'dheid, de driestheid der Franschgezinden is giiooter da o~oit, D e toestand is klaar Die andere kleine volken bek wla n en redbit 4 M7 Ia'a r o m' e n e? Vla~anderen bekwlam er ,been. Wa imam niet~? Dlat i s de kern der vtilaag. Hiermee l esluit ik voOriok p g, alhbewel ik 1 is n g niet vlollledig wlas . Opzettelij k verm'eed ik alles w'~at D r Rubblens i ~d co 10 g i e en r io m a; n t i S m a b eet. l k streefde r niet n'aa bl e h e n d i to zijn, noc1 de mmuoeilijkheden to verb~ergen, zlacht niet alauhjangers to winnen kI or het voiop~slellen van eel em!akke'lijkte-bereiken doe!. « Het leven is geen vrede, g~ w!apenstilst'abld vragen > . rk vlOlorspel Been z'ekere zegepra,a1, docah been overtuigd, Last Vtaarideren bpis'taat of v~alt met de zege k t de nederlalag vian bet Vlaa isch nationalis'me, da1 in het ee en t r a 1 i !s e e r d IBelgi .e Been hell is vaor V1 aanden, als brganisch~cu1tureele eenheid, als v~olk, dock in een fede alistisclh Belgie m ! s~ s c h i e n we! . '- War een wil is, i een ~weg . . . o~ok naar Zelfstan llgheid : een steile, een s ' 1o. . . maar die leidt na ;ar de r~u rnte, de ho~ogfe, na'a r Ue r clding met Gads help. De breeds balan leidt naatr de dieptie.
264
BEKNOPT OVERZICHT VAN NET ACTIVISME IN BEZET BELGIE (')
1)
Wait buiten B e 1 g i
e
gebeurde wordt hier niet behandeld . Do 8ohrij ..
ver is niet op de hoogte van wat in Holland gesohiedd is . JJij i dstuomtrent 1echta eenzijdig ingelicht en zwijgt er never over .
ALGEMEENHE .DEN. in een artikel van de < Nieuwe Rottera'atnschc aoura
It
>>
zoGht 3 ulius Hloste Jr voor eenige nl:aanden n~aaar kern van beg Activisme » en gal onder an .ier a ,is kenmerken aan ; << dat de activisten zich orn de wettelijkhei~d niet bekbni~nerden > : Die bepaling was verkeerd en onrec~htvaarui~ en 5~~aoi b'uiLe
<<
ten het activisme menigeen die algeineen gerekend werd daartoe to beh~ooren . Eene nauwkeuriger formule is voorzekek• ae vo~Igenite ; < Aativisten z'ijn zij, die, tijuens den oorlog, in de afwezigheid derv Bel,gische regeering, hervor~ningen op V!aamsch gebied bethacht hebb~en, zonder d ; artoe stelselnnalig den steun van duo bezettende macht to versm;a .ien > . Alleen ode verhoulding tegenlover de bez~e~ttende inac!ht o~nd~e scheidt ,activisten en niet-activisten . Deze laatst+en wilder (< niets van den Duitsch >> . 1)e eers~en Helen ~~e .1 minste aan den D~uitsch toe • « Vlaanderen :e geven wat tech vv~as en wat 1ij
geven mocha nar internati~onaal en Belgsch recht . Ontelbaar zijn de schakeerin,gen in het activis~me . Niemland
immers had laarin een gezag als dat van den Puns in het Katholicisme . Het versehil betref t z~ololwel het prog aroma lals ode werkin;g . w~at het progranim~a a~an aat, liepen ne vul •d~ 1iteeii
:11Y~c .1
,
uheen over de verh~ouIin,g van Vlaanderen to B~e1,;i~J e i tot Duitschlond . De stellingen waren de vol ende . Uilerste steWn,g . - Vla;anderen kan in Belie niet leven . Belgic met verdw'ijnen om_':at \ la'andereii ziau kunnen leven . Om bet even onder welken worm Bel,gie herstel'J wordt, beteekent edit voaar Vlaan leren de dodd. Viala .~deren mjoei dus hetzij' een volkom~en-soeverelnc Staa,t worden, hetzij een shat in Groot-Ne'ierlan~d of in den Germaanschen Statenbon~d, of ten minste aanleun :ng zoeken hij( 1)uitsc;hland . De haofdopstellers van deze stelling waren het Mad « Die ;Vlaanlschc Post (einde 19'14 . b'eg4n 1915) -- het ontbiia,k den
267
opstellers van kilt bia~d niet aian talent en kraxnigheid. Zi, wares do ij'sbrekers ; over hun standpunt bestaan een par vlugschriften ; -- D o m e 1 a N i e u w e n h u i s in z ;ijn mlo+oi geschreven, dock zeer rbm!antische brochure « Vlaanderen verlost van alien zui'delij ken ~dw'ang >>, tie j~onge geleerd~~ M 'a r c e 1 M i n n Ia e r t, de bond J Io n g- V 1 aan d e r e n die in den Ra ;aad van Vla'anderen, dank zij zijne flinke organis'atie, er ge * one lijk in slaagde zijne meeningen daor fe dr'ijven, in beperkte male de groep V rij V 1 a'a n id e r e n ; J a n ~a n n y n en zijne meeste medewerkers to Gent, ,het blald ~< Het Viaamsche Nieuws, dat merkwia'arldig was ~doior ongeevena~ar~d-pittigg arlikelen van Raf . Verhulst, rfffiar zich ongelukkig bezondigde a;an onrec;htvaardige en lage +aanvallen tegen Kardinaal Mercier, slelselmatige miskenning van de Belgische Regeerin en kleirigeest ge Entente-phlobi~e, het eekbla i ,t Ons LIa;UkI ~, hel krijgsk evangenenblad Onze Taal >>, enz . Bij' het zich laten steunen door Druitsehlan,d nng men uit van de volgende bescaouwir~gen : Vlaianderen, het erfelijk bela'ste door eeuw+eri verdrukking~ bI~oed ;armbede, inkeldering, kan zich dk r zijh eigen k achtiei niet redden te,genover de vereenigde machEen der Franschgezin~den - ode Bra;h'manenGaste - Wialen en het linterl'anid rankr'ijk, Id,at niet alleen z'edelijk, mar oak st:offelijk steunt . Het BijbelsGhe u Uw hell ligt in U zelf > door Van Pn,yvelde a1angehlaald, en de hoop van Van Cauw'el,aert op dit gabled zijn .io'or-nets-gerechtvalardigide krachtovers'ch'atting . Steun kan Vlaanderen mar verw!achten, gezien hat zelfzuehtbeginsel d at cee betrekkingen der volken onderling heerscht (niet in w~aordert maaar to~h metter+d, aid), v' an lankden, die dkor dies steun c ok eigenb'elang dienen . Volken efl groepen in een st;alat verdrukt, lieten zich geregeld steunen d~obr de vij aniden van dies s alat : Nederlanders, in has strij' egen Spanje z~och'ten steun bij' Spanje's vij'anden ; Russisch Poles begnoete met blij~de hoop den inval van Napoie~ n in Ru'sland, Lambarklie, Venetie, later de Tsecho-Si'owakken . reikten ; nom uit OOstenrijks klauwen to geraken, de hian pan Oostenrijks vij~anlden ; de Frankrijk-gezinde Elz~assers keken 268
hoopvol uit naar D~uitschlands vaja nden . Dit zij'n cenige voort eelden uit de tientallen . Drat daarbij in Vlaanderen h,et gevoel opston1 [egen het s amenga.an met de Duitsche werweMigers is pnl;ooci en1 as ~ In Iden a Ca'techismus der Vlaamsch,e Bewe jng b, lain hell Front uftgegeven, stoat het zeer goed ( Wat denki gij in het al ;emeen van de Duitsche tzulp? D'aJt ze hatelijk is » . Lieiderik schreef daarover treffende bladzijL den . Doch gebeurt het geen honderd malen in het J even Mder menschen en der volken, dot men aan het schuirnen,de govoel den k nd-ij'zeren breidel van het verstand moot aanleg,gen? Dergelijke handelingen zijn onbetwistb~aar in de hogen va den Belgischen Stoat « verraad >> . Oostenrijk heetle do Sl~o+wakken, enz, ook verraders . De Bel,gische Stoat kan, z~on'der of to treden, niet duldem dot men hem verla'at om een anderen, vooral even vij'andigen stoat, aan to h'angen . Voor ode Belgische rechtbanken, met, hot obg op de ]3elgische sfrafwetten, zij'n de Jong,Vlamingen enz~ . schul~dig. Da'ar is niet ~a'an to ontkomen . Zijn ze bok 'schuldig obr kie hIaogere gerechtigheid en d~ algemeene wetten der menschh~eid ? Hierop volt het antwbor;d lasti,ger . Bij de beaordeeling darvan legt het zed,elij k gahalte z'ijn gewicht in de school en spelen de drijfveren hunne rol . 'Waren deze loge zelfzuch't, geld, eer of wirstbeajag ~f wel hoogere liefde tot hum yolk? Ik heb~ reden' b?n' le 'denken flat under de J~ong-Vlamingen een a'antal h'andeld'eni nit liefde 'lot h'un yolk . D~a't ziJ zich daarbij' menigm'aal blind keken op Duitschland en niet z'agen dot zij' feitelijk hun yolk der verduitsch'ing prijs ga ren, even dreigen.d en gevaarlijk als de verfranschin; , i s niet weg te, cij'feren, Er' « area Duifs'h,'kil j ong zobals er Franschkil joins warren en zijn . De strafwet natuurlijk geldt o~ok your hen die gaede he1oelingen_ h'adden . Doch ~'ij kan gemilderld worden in de 'to-passing en er besia'at anleiding tot ~'mnestie bf vergiffenis bfwel tb't het verleenen teal gen'aidb . 269
Hetzelfde begins& is toep~asselijk op vaandelviu,Gh ;t. Ear zijn zekere va'andelvluch`tigen, die gezien hunne drij'fveren, ions genade sch'ijnen to verilienen . (( Genad~e is de rechtvaardig, herd der koningen >> . Tegenover ode uiteengezette richting bestond sane andere (( Vlaianderen kan i n Belgie leven -- alleen de "Gen,tralisatie meet d~ood »'. Belgie wo~de om~gezet in Vereeni de Staten an Vlaianderen-Wallonie . wallonic en Vlaanderen dienen halfsoevereine sfiaten to worden in een gr~oter S~aatsverhand Belgie . De b~ij'zonde~teden waxen nog niet nauwkeurig ,d .ns'ch'reven . Men had bij de z, g, unionisten of bondsgezinden, de per~~onalisten : Voorstanders van ~alleen p e n s oo n 1 ij k e unie (vereeniging der twee Staten under h~ tzelfde hood), en de voorstanders van alleen r e e e 1 e unie (verbond n at zekere gemeenschappelijke taken) . Over wat tot de h~ondsbevo~egdheid behooren z ou, s'tond de biesprekin,g no open . Men was hat er over sans dat Vlaanderen en wallonie eene toil- en haideiseen heid ziou~den uifmaken . Vcor sommigen was Unionism'e eene beginselza~ak . Voior anderen was hat sneer can taegeving aan . de omstlandigheiden, oimdat thans xiets meer to bereiken was Tegenover Duitsc!hland stond daze richting onafh'ankelijk . 7ij wilds volkiomen vrij ;heid vo~or den Bel,gischen bond in ieder op'zicht ~p militair, econom'iseh enz . gebied . Zij' wend evolgd door de zeer sterke Unionistische mindlerh'eild in den Eaad Van V1'aanderen (Dr Cl'aus, Pamm, Obousier, Mom maerts en de m eerderh~ei'd der Ahtwerpienaren : ;Ver.. huist echter was Jong-Viaming), door Balder in de t~ G~azet van Briissel », die later aan ale Unionisten onttrokken weN1 ; dolor h'et weekblad ~~ De Eendracht >>, plat d'e your activist i
zelidza .e ga!a'f befzat hez'aldigcl en k'alml to
ijn, ~:lobr versichih
lends zeer verspreide boek~n en vlug'sc'hriflen : Lii e d e r i i 'a Ecioniomiscbe Zelfs'tan~di,gheid, B'elgie's Herstel, dolor Di e a t e r, Kiatholiek Activistisch Verveerschrift an Diol's'
w
I e 1 en diaor rek1enala' s ials A'u ;g`us'tevns~,
Iend'eric'kx, J'ac~ol, enzi :
Zelfs in Aden Ra;ad v' an 'ev!olmcliligd'en h'ebbien de Uni'o~nis'ten steeds' in mime mlate h'unne vertegenwaordigers gehad 270
in den eersten 0. a, Dar Karel Heyndrickx, wiens ga,nsch 1ewn e+ ne guile toewijding was aan de 'V1aa'ms't~h',e Bew~eging ; in het tweede uitvoerend college, R'aad van Za ;ak;geia'sti den geheeten, o . a. Dr Dtepia, die to hoed start (tan dad slijk ahem zlou kunnen bereiken, ingenieur Fomaea ts';, e, a~. Be'Gentsche N a t i o n la 1 e V 1 al fa m s c h e P ~l r trijl, die p pag,and,a voerde voor lntellectueelen tegenovier wannijis dam;agogie, en ha'ar blaid ~~ Nieuwe Gent'sclle Courant » hidden zi h met onbepaalde tlor'mu1es tevreden ~a;ls : ~t D grnotst mogelijke zelfstan~digh'ei+d van Vlaanderen > , Een heel a~antal activisten hebben nooit in dt ze programma-quaeestie piar'tij gekezen . Het is kwa'de tnouw, hat besta'an~, hij~ d!e ac~ti+visten, v ;a ., den zeer tairij`ke Unionisten over hat hiofa d to zien, erz ieidlep ver-+ anew+oordelijk to maken voOr w~at Tack, Borms, B'rij~s in Belie of 'Duitschlantd vertelden Of heschu'ldio i w dPn verteld to hebben . Jonig-Via~anderen was mlaa'r eene afdeeling in h' t aetivisme : de bedrijvi,gste, de r'umoeri,gste r Io~ ' niet de eenige. Vary s t ~a'a t s v e r r +a ~a d kam, w' L ode TJnionisten betreft, geen spraak zijn . De Duitsche Vlamen-politikers, de censuur, w'eifelslelr aan • houdend tusschen J~on ;g-Via!minlgen en Unpin nISEeri, de Duitsche poliUek in dat opzicht dobberde op de militaire of de aiplo atische gebeurtenissen en was zeer wisselen~d en ver+deeld . De kaime Duitsche partijen voniden one+er goads in bet Uni~onisme ; de A'i-D'uitschers stonden natuurlij k meer Jon,g- V1a;anderen ter zijlde . Naast het verschil in het arogramma bestond een duidelijk verschil in de werking . Een deel activisten nam aan d+at in schij'n althans de Viamin,gen het initiatief z~oujden nemenl, zi~ch' lot Duitschland to wen~den (Kimpe, voor de Rij ksdagleden -- Af vaaadigingen naar Berlijn en B'russel) . Anderen wil~den aan de Duitsche bezetting de verantwo~ar271
&deli] khei i ~aten, en vergers :den z~c ; 1 me L zloc hel hhn goed scheen, hunne m'edew'erking to verieenen, (Hk ding v; an bijna ialle onderteeken'a1ars den I~b~oges~hiowol'm'anif~es ten op h'et oogenblik der onider eekening). Een antler belangrijk on~derscheid b{estond hierin, ci!at een nfal activisten zich nog geh~ouden ac ,'tten an 'e B'elgisch Wetteri en aan de 1 ezettende m'aaht geen andere recTht~ nJ wilWen toekennen ~ t n diegene b'ij het 'J1a,`agsche vei*ag t~aegezegd. De b'ezettenlde ntiach't, near hun oordeel, blez'at 4a uitvoerende m;aGht, dioch ko~n alleen de wetgeving wijzigenn in gevlal Vary volstrekte ndadzak.el'ijkheid . Dit is natuurlij,i een wobr'd zoo rekbaiar als eene h'a'rm'onida . Zij1 erkenden de B,eische Regeering steeds vaorts als de hunne. Aileen dour vred esverdrag of gron~dwetsherzie ring -knn men tot zelfs tandigheid gera,ken, dobir een akte van h'et internationaal of v~an het binnenlandsch Staatsrecht ., (Zie D~ b S f e 1 S Verweersch~rift)~ Anderen verdedig~den , de volgenide meening, waara!an men niet genoeg zijn aand ;a ;cht kin schenken : ~Belgie verzuim~de voor ;den oOrlog tegenover Vlaanderen - zil ne plic;hten, ten minste wait zedelijke en verstandelijke outwikkeling b'etreft, m,aakte zit h schui'dig aan biij!v ;ende, schreeu:wende onrechtv;aandigheid . Tijldens den onrlog wijL zigde het z'ijhe ge(drragslijn niet . Fir besta'a't Been r iden~ wed, belerin,g in den toestan'd to verhiopen . (De activistische vr~ees +dienaang'aan~de werd ten voile bewaarh ;eid). V1'aanderen is te, zi,t' --- gegenover Belgie an zij'ne plichten ontsiagen en zien alle wettelijke mididelen bleken tea kort t ~ sc;hieten h'et recht icier ver!drukten, d, i . wederstand op lijidz ;ame of B'uiten, werkza'me `wijze . Wettelijkheid was I blo~dend . e t t e 1 ij k h e i, gr~on!dig versehillend vlaln o n i e t t e 1 iJ k e i ~d , schenke lever. Mh Vobr de Belgische rechtbanken en kraehtens de Belgische wet ziju dezen echte o m w e n t e 1a r s . Hier past hat nr 1erscheiad d;at wij boven lokken, w~a het verr'a'ad b~etreft. 0' zij~ zedelijk-schuldi ;g z!ij'n is niet algemeen to h eon rdeelen~ leder soldaat, die aan een ~anrech`tv~aark1igen oorio~g inededoet,,
272
is d carom niet individueel schuldig . De beginselen aangaande h'et omwentelingsreGht kan men gemakkelijk neerschrijven . Dc toepassing echter is vreeselij k m'oeilij k en han,g!i van feitelijke beooitbeeling ajf. D(oemensWaa { rdi,g is v~o~orzeker de uldige onvoorzichtigheid, Waarmede som'mige activistisch'e re lenaars, die niatuurlij k de eersten vluchtten, dit z~aa vreeselijk ernstige vraagstuk behandelden : omwenteling is het luterste middel, dat steeds zekere onheilen medesleept, en waarnaar men alleen in den uitersten nod grijpt . In plaats an r aa • s~ammiger kbkende taal to luisteren, dude menx b~ ei to lezen wlat o, a, de groote Nederl~ander B e~ y s e n s schreef in zijn prachtig stuk over de Staatsleer in zij'ne « Bij'ziondere Ethika ~ . Handelt men dan aan hooger hand niet i.nsgelijks dubb~el onvoorzichtig met zich -- in een tijid als den onz'en -- niet nauwgezet aan de wetten to hou'den en vooral niet gecturig de min of meer verbitter~de Viamingen to prikkelen 2 Als de ketel springendsgereed sta,at b'ouide mien op to sto~ken to als er neiging bestaat tot wetsoverti e . ing moelen de b~ewakers der wet meer dan ooit hat voorbeeld geven van eerbied or v'oor, zelfs al zijn het maar ta'al'wetten, maar vooral 'cva~nneer het de grondwet is . Revolution=air zouden geweest zijn, indien ze meer geweest wlaren dan ijidele waordien!klinkkla'nk, de d,agorden van afstellin,g der Haversehe regeering en de uitroeping van Vlaanderens zelfstandigheid . Deze immers naar de bedoeling der uitr epers -- was geen weansGh' nlarari een verklarin,g . Zij vroegen niet dat ' `la'anderen z~ou, zelfst~andjg w a r d e n , maar verkh arden dat Viaa.nderen ze1f, standig w a s . Dubbelzinni,g was de verklaring in dien drat de eenen onder zelfstandigheid verstonden, volkomej zetf, sta.ndigheid naar binnen en buiten, anderen daarentegen een, Sta;at Vh a .nderen in Belgie . Dit verkl'aart, Joe sours in den Raad van Vl'aanderen beslissingen met algemeene slemmen a~a.ngenomen werden door de verschillende groepen . Het zedelijk geh,alte der activisten is, ~ vena,ls in ahe pear, tijen en ric,htingen, v ; an uiterst ongelijke wa,arde . BijI hey biok trokken de minst goeden h'et meest de aandacht, alsof voor D.-III-18
27
de o+cgeii van he[ pubhek alleun zij b~esto~iiden
Ook slit is
een algemeen feit, wlaarbij de goedgemeenrde activisten het hroofd 'mloeten neerlegi gen, z+ich tr~oostend met de geda+chte dat God hart en nieren dobrpeilt. Onberekenbaar kwiaad hebhen aan he t activism ;e geda;arn het Hopvallende « zla .ktivis n'e » - wat is ons vro~lk toch [liimloristisch ! - het gewioeker van siommige beihamels . (1k geen niamen aan. D~ ~anti.aac tivisten maakten z!e ; elnlo~ • .a haul bieken+d, Ida~arbij ver'ztuimende to nbei ,_en hen, +die e e nvIee~l in hun zlak stlaken noun Vlaaanderen to bespuwen . Wanneer krijgen wlj de lijsten van die heeren met +op~gave van hun Juidaasi'oon? Wanneer geschiedt recht tegen ontelhare Fransichkilojnsche wbekeralars, die vaor den vij(and kropen 2) - het aanklagen, dioor activisten, vlan elgen 1andr g,enrooten wegens majesteitschennis van I un eigen pierslo ntje, en dlaarentesg~en het sm~aden van de in '$elgie must ge~erde persionen ; de onverdraaglijke verv~alandheid an eemgen, die zic'h werkelijk ger~oepen ac;htten de ' aders van een nieuwen Staat to wloi kn : alien piseu;dia-Garihaldi's, kleine Giamb+etta's, mislukte Artevelde+'s ; de h,atelij kheid v" an eenige meethi gs, vlugschriften, aanplakbiljetten ; het graf En;gelsch zout van m'enige spotrede ; bet tranerige meliodrlamia ische van siomniige kla ;agschrij(vers ; het roeren in de h agste drifters ; het delirium tremens van s+ommige h~alat~angen gebruld door muzen, "e eens engelenvieiugelen ~drroegen en knielen konden, Idio'ch nu gedurig tot k 'oegz~alnfgeressen en stratpetrloleus~es werden ve, iaagd ; hot overidi•even en mbedwihig +gevoe11oos vertoion vr~n vriende'I'ijken ramgang met Aden vijaiid ; het Bemis aan plichtsgevoel en de onIjoochenblavre k nbevaegdheid vlan sommige bieamblten ; en, als, kroon k p edit alles, Ie +overijlde vlucht dier haven nt l,eeuwlenhuiden, dier helden die bereid waxen op de barricade [a SLaan of den kogelregel to trjotseeren of voor Vlaander~e+n to s ;te vein . Dbch weer is het onrechtva~ardig het gansche activistznleger to meters nalar de mast van s+ommige leiders . In zij~ne m!as a, zijn rondergr+and, zijne stihere, beschei4en-plaatselijke 274
leiders, in vele j~onge vrlouwen en mannen is het ,giionldxig-eerlijk en a,ls een ager!a'ad zloo scihro+on geweest. Zelfs bij ode mewl voioruiliStrevenden zij'n er, ioor wier eerlij ke overtuiging hun gansch Vta'amsch verleden b~org stlaat. Dm-n,aief ziau het zijn, !alle piatrivotar!ds en piassivisifefn v~oor mschul~dige larnmetjes tot edel,ge!aardlen to hb~uden, en in hen steunpilaren der wikierllands'lieMe tie huldigen. Steunpilaren jia, gelijk Ibsens Steunpilaren der Maatsch!aptlsche fabrikanten die, under i*i >', wie im!mers Celt de pia iachten dwlang, idea overw'eldiger vobrzagen vlan ;a,lles hij' n~aodig had? Hbeveel chain ;plagne weed iuet aan Duitsch officieren door Vlalamschhaters gesichbnken ? Ho~eveel jon daarnetjes, in bez'wijming vallend, of stuipen krijgend bij h!et zicht vi an een et`u~dxant fl'ambocie friaternisaaln't avec les Ajlemlan~ds flirtten met Dultsiche oifficieren? En wat zij,n er yonder de pia'ssieven sl,angenzielen ~n slangentonigen ; lafbibberende iaJanbid Iers van iedere opg;a ;nd~er zbn ; verk~olapers an hun broeders vo r verhonpte zilverlingen-van.-Hiavere; plassieven uit lirnhei~d, ; ; brek aan moed ; an+deren die niets van !de D~uatschers wilden, omldiat zijj het niet veilig vonden ; p;assieven uiterst-la'ctief in h;et in,arte1en van ebllega's, in het vleien vlan mlachtigen, uiterst-handig in het schipperen, p ;as~sivisten nit !a'rrivisme. In Gent zal de d.ieren n vlan dJt p'assivi me we! h,et giiaatst get~al exempl!aren tellen. Hit gansche passivisme lnaken wij vwo~or die lalagheden niet tanspiakel'ijk . Na n,en . . . oc;h neen ! Alleen een kleine vergelijki g xog D;e Jez~uitenbrde to Gent telde onder meer twhe i egalafde pr~dMikanten : den eenen in htet Frlansch, n anderen in hat Nederlandsch : den semen !a an 't hoOfd van een gestiahat in V1alan~deren, hef befaamlde St-B~arblaradollege de voornaamste kweekschb~ol van het Fi anschkil jbnis~n'e in Vlaanderen dalar s' udeerjtt'en Maeterlinck, G'ebrge!s Roldenbach, Benz : --- den r henl anderen (afge~onde van elken mgang meet de Jgeliefde studenten . T
<
275
Terwijl de eerste ~onges ;tior~d, zijne siertijke Franscher zinnen en den vrollen prlachtvloed zijner bruisend!e, zonnige welsprekendheid list golven en Ideinen door de beuken, vanl d 1e hooMkerk in ide hoodstad via Vlaanderen, vlor al w~ tt Gent aan heeren met gekteeid~e j aiss~en en dlames meet wereldsehe klefediji telt, voor preiaat en rechterl'ijke riaadsheeren, wend den anderen het prediken nnmagelijk ;g,en~ialaki zelfs van geeStelajka alziond.eringen w or een nederig ki ansje Vlaam chge~zin4e m,eisjes . O;m,'wierooktdoor de glorie sleet de eerste zij`ne dagen in zijn va Ierl'and ; Ids nn~dere, hesplat n'et al h ;eit vuige Idat sk mi lippen brlouwen kunnen, wend zede1ij'k vexbiaa'nnen en tnioest in stof-grijze D,uitSche fabrieksteden, delar ijizel en sneeuw, de a,rme gezonken zielen gaan zoeken an verbi.ttlerd~e afge . m,'artelde tar'beiiers, verlepite vrouwen, alien dolar~eienwri eme . lend in lags, luchtlooze, muff a zlalen viol wee geuren van z'weet, talk, ziekte. Die een was een goedd patriot, dud zt ch, tend tinder Dultsche verd ;rukking . De ;a lder . . . wla~s, als Fr'anciscus, een minnaar van Ide armOede en zij'ne uittverkorene was het « arm, V 'aanderen ' . Ook een z~aktivist !
***
n
ei• kunnnen wtij' wel Rodenbach's verzen annhal De Viamiing is l'ankmO 'g, gij katten west drat we!, Dloe'h kitieit niet to vele den Vla!arnschen leeuw zxjn vel, want hoe zo dt gij verschieten, die Op hemo~ ~aast eri leeft, Schdot het hen eens to bhnnen als ~!at hijj "tandien heefi .
E',ENIGE BIJZOND"E'RHEiDE'N . De Gentsche Hoogesehool .
Teat heropening ~der Stalatshoo~geschool was de l ez ;ettende ;aeht niet illeen gemachtagd, m'a' verplicht . m Teat vervlala nsching der Gentsehe Hooges ;cbool vas het 276
voldoende, dat de Gouverneur-gen'er!a~al een .artike~l ui't Bern k,oninklijk besluit wij~zigde. Dtalartoe biez!at h'ij, valgens het b~estaa`nde Belgisch recht, de n!oodige bevoegdheid . Hijj mlaak`b€ dalarvan gebruik.
De Gentsche professioren, die daarenbaven als ambtenaren de gehoorza ;amheidsFormuie geteiekenld h!adiden, varen v -plicht t e gehoorz!ainen Ian bet besluit der blezettende nacht,
evenals rechters, ontvlangers ider beIia'stinlgen, enz . Zij' wetigerden zelfs de lessen to h'ervatten in het Fiiansch . wa!ar h~a;akien zij het recht vandaan? Had ie Belgische re,g!e~ering in Wen zin bnderrichtingen gegeven, da'n schond dens het H!aagsche
Ver~drag . Dlat de Duitschers het zelf bntelbare thalen schonden, gal laan Bel,gje het rechht daarvoor vergoeWng Vet eisch~ n, malar bracht de ontbinding der Gonventie niet med'e .
(Ook een beginsel dat m,ensc'hen, die meter godgei1eerdheid
dan recht kennen, over het hood zien, omldat z'e inis chien nooit de Haiagsche bovereenkomsl laz'en).
Op twee na, die een m'artelaarskr~oon gezbc!ht hadden, en
die de Duitsc!hers de dlomheid begingen te verb~annen, werden de dienstweigerende h~o~ogleer,alars z~e~er genadi,g b~ehandeld . Zij behielden hunne dispionibiliteitsjalarweadde dank zij
net aiandringen van Flaminga,nten, en kotn ;den al de z~osetheid genieten van het niets doen en zich do wee~ide guni een' de nieu,we Hioogeschool to siaboteeren en have profe~ssoren op allerlei wijze to t'ergen . In de plaiats der dienstweiger!aars werden andere hoogleeraaPs benoemd .
Die ben~oemingen zijn g,eldig en dienen ge erbiedigrd, evenals rde diploma's geldiig zijn, evenals de vonnissen der door de D,~uitschers ingestelde rechtbanken voor huurz~aken, +dre
akten der door de Duitschers benoemide notiarissen, ode akten van den burgerlij ken stland door den Gentschen schepene V. d . Sp. geteekend, enz .
Handelt de regeerin,g 'antlers, id,an m ;aakt ze zich aan met
to wettigen willekeur schuldig . Ze k a n zbo hland ;elen, zij
277
heeft de m~acht, mlaar m a g z~ao niel handelen, zijl mist het
rech't .
De wettelijkheid der vervhalamsc!h7ing is eerie onbieifwisstblare
rechtszialak, vigor wie niet lijdt ~an
wiat Picas heed << av'e~u'glement idu patriutisme » , wit d'aiartegen ingeb' ache wlort is an de~en herbergpralat . Over de gepiastheiid en de tij 'gheid
nnla!atregel kin men eindeloos tWis~ten . Over idit alles glaf .e Hkx gescihiaolbanid laze ze alandlachtig .
boekjes
nit. Men
De vervlalamsehte Hoogesiehkol hes and twee jaren ten vo1-
le . Het 3e ja(ar'h~ald de hehopening pits, loch, 'ten gievolg!e \ au de geheurteniss~en, werL I?en de lessen na ~enige ~dg(eIn g( s~chors!t .
De Hoogeschlaol is noch een fi,a;sco, noch een ovrerreimpie
lend succes geweest, d~och de gemlalakte aanzienl'ij'ke vorde-
ringen Waren ernsti ;g-h~oopgevend, jia schlanken bijlna zeker-
heid van sllagen . Het pnofess~orenk+orps loon, b'ehalve vo~r een plaar vakken
de H~aogesch~ool mislte o . a, een Pirenn"e - g!erusl c e ver-
gelijkinig doorstaian met dai,gene wa'arvan eerst!e-ran,gsgeleerden als Dauge en anderen Ideel uitm;aakten. Er z,at in de Hooges~chbiol j eu (, werkkilacht, en d~ hezieling van het fl ;amingantisch ideaal leeflde er in . Date s'tellig~ loopt men gevalar to missen in de aansta ;ande Biel;g sche Vlaiain,sche H~oogesehool . Het is to vobrzien dat d;alarin ook hransch-
gezinden 'zullen benoemd word'en, wla(arbm niet? E ;r zijn er wel in de Vlalamsche Acaklemie?
Onze regeerin,g zeal ze wel h~~eten ~~ la ' p~ersonnific~ation de
la pense& f llamlande >> . h1 Zijl zullen zidh dok, zb+oa ;ls jonker Nlap~lelon Did Pauw, (wt pauwlaehtige naam,!) in zijn vertb g, tegen Vlaanderens zlelf-
standigheid, heeten « repiresenUants du vrai mbument flamand », idoch in dit gev~al houden wij van eerie bew!~ging die wit minder « vr!ai
278
is .
De geleverde wetenschappelijke larbed was ernstig . Die uitgespreoken intreereden w ;a en funk . Vooral jiongere kria'c .ten w'erkten Ontzetterd, 0. a. Mf innaerr, Brulez, Jadob, Blaehrens, enz. Onder uitstekenfde leldin,g br1loeiden reds ualast de vies+ Faculteiten de vervlalamschte H~andels;school (Pr. Clays), ids niece vervl aia nsche Tuin- en L'an~dbouwschob1 (Fr . De B uycker) -- en ide Technische schk den wren v~olkom .en uitgebrei~d en aan,gevul~d under het biestuur van Pr . Van den Bergh . De sch,aduwzijden w'aren de instelling der sere-pr~of!eIssorlaten, d . i . vlan piioteslsloiaten lals bij'zaak b1j'' een hlobMambt, en het optreden van zoovele hoogleeraren in de politlek, ~h~e!tgeen blj eeni,gen verlamlm'end werkte op hunne welens'ch'appelij ke bedrijwigheid . Tech, noioit heel t die H'oog;e chbtol, gals Hoogeschool, a~an de Rd-van-Vlaa'nlderen-p~olitiek m!edfed,aan . Het hbogleerarenkbrps verdiende noch sipot, noch srmiaaid, en zkoo de heeren Franck en Van Ca`nwrelaert ens in, Brie jaren tijds eene h~ogeschaol kunnen bez~ar ;g~e'n, welke zk a gio i is als de wettig bplgerichte, welke z1ij' thans z;ond er teen, woordje ver'zet den ondergang llaten induw~n, zullen wij( hind gdlukwenschen ? Vroor de (s tudenten hebben wij, niog m'e~er ~dia . v~oor de hoogleeraren, ~onverdeeliden liof over. Dar to Gent 'Mas de hloem onz'er studentenbieweging : kerels met bliksem in hun bog, lilouw in hunne h',arten, stevigheld in hunnen hanlddruk, die gekom',en waxen ; ler H"doge~ school, niet nom aian ~opvorderingen to ontsn~appen, lnaar met heilige bezielin,g en alles trots1eerend . Velen wlaren begaafd met een wetenschappelijk-critisehen geest, met vex' a'zielnid~~ werkkr,acht, met welsprekendh'eid '1e meesleep!t. 7ij' w!a`ren zoo prachtig, zk o heerlij!k-jong, zOo vol eloof, hoop, lie de, durfkracht, en ;ginger hunnen frOt ehen gang mid~depi s'pilsnoeden van halat en spat, ;gelijk j eugdige v~erk vera lrs . 279
Wanneer zien wij ze nog bijeen z aals op den 2en openin dag? ~Wiaar zitten zij flu alien? L'aten z'e hue hoofd' iiiet bukken . Zal de regeering Ider bevrij~ding hen berloonen s an de vrucht van hun larbeid en hunne diploma's gooien op den rlom,melzol~der walar +on'z'e taalwetten en w~eldra onze grondwet liggen ? Graven-, barons- en edellieddenzonen zial mien on~der hen niet vinden . Geene vlan (die b Ioeikassenb1~oemen, dolch d lea bloOm,en uit Vla~anderens griond gegroeid'. Verdienen zij' daaro minder steun? Is hun tijd niet kostelijker dan de tij tan de verwende fits-a-piap;a, wier koekebr odje~s voor gansch hun levee geb~akken zijh? Zuhen zij dan verlaten wbden door alien? De Faculteit der Rechtsgeleerdheid wlas belast met her opm,aken eener officieele v'er'taling der woOrna'amste wetboeken . Z'ij n;am her iambit Saar als « Staatseommissie vk*or d~ Vertaling ~der Wethoeken >> en w;as arse heel eind gevo~rderd met de vertaling van hat z~ao mloeil'ijk < Code de Proce'du,re >> . Dart w;as niog jets, dat men nolait van de Bel ;gische Regee. ring bekomen had, al was ook sedert l'an,g' hare a'anldlalc dalarop gevesti,gd . De Duitsche bez'ettingsbeamtarn, met den dienst ,her Hoog+eschl$ol b~el aslt, jdden ,',daar~aaca al h,un talent en hun kracht . Jiam;mer dat de D;uitschers niet begrep,en, dat hunne talrijke laanwezigheid 'ap iedere pl'echtigheild de Hoogese'hool zOoz'eer schaiaadde . Van de D~uitsehe pas!sburo's ondervloniden de beianghlebbenden allerlei kwelhngen . Zoo heeft mien niooit geregelde passen hekomen voor dagelijkslche of wekelijksche reizen, ~elfs nief aMjd verlbfpla~ss`en (Plaisdhen 1q17) . Dit sch'aadade .e floo280
gesch~ol zeer, die vmeger uiterst-veel door spoor-studenten bezk cht wend .
Ra'ad van Vlaianderen'. Voor het b'es'tuur van de z~aken an Vlaanderen loon d~ bezettende nlacht - wie zlal haar dat betwisten? -- zic 1a, ten bijstalan door een rfaad, welken zij- zeh e bienoem ;en kon,
of walarvan zij ode ben~oeming o f verkiezing zou opdragen raan de Vla~am'schgezinden, die dat ido~en wi1'dien . 7tijl, lie lid; werden van zulk een ilaaad, pleegden ni'et noodzakelij!k bnv'aderlandsc,h werk . Is het niet beter dat Vla'anderen, z~elfs' fijid~ens~ de bezetting, goed bestuurd werld dan slecht?
In ~afgetrokken zin lian men dus de benoeming, vans e e In Ralad van Vlaanderen met Paadgevende ta'ak wettigen, zkals
men een salad van Voedselverrs'chafiing enz .
w e t t e 1 ij~ k heeft ide
llij'ken ziou.
Raad ncoit mess date eerie r a a d-
g e v e n ~d e bevoe,g!d .heid bez'eten.
De Ralad van Vlaanderen eGhter, zlooals hij werkelij~k geworden is, heeft geene g;elukkige geschiedenis .
Tot den landdag, waarop hij aaangesteld werd, hadden alleen tioegang uitverkorenen, die eerie form;ule teekenden, w e~ke al to sterk-ma~chiavelistisch gekleurd v 1a . 'Die e~edrste am!enstelling was uiterst eenzijdi,g . Het eerste manifest, op eten p,a~ar onbehendigheden na, was gematigd en degelijik .
Wiat den bl~oei van den Road, reeds bi} zijnen aanvang, ge-
stikt heef t, is de refs van zijne !a'fgevaardi, en naar Ber1ijh . Wat ' de lafgevaardigiden z~e1f betreft, kan men aannemen ~ lat
er yonder hen volslagen bnbekenden wlaren pop Vi :a'a,na!sch go.. bied . Anderen z~ooals Dr B'orms en Adv . Van Aden Broeck hadden een gansch leven van toew'ijl Ing aan de yTlaam dhe z ;aak yachter Aden rug en verdienen, wat zij ~o~ok ded~en, de achting der V1Iamingen . De refs heeft risen hienop ges,teund, dat zij 'io~u geweest zijn, m aian de V1aams!c!hge~zinde Duitsch'e politiek
de overwinnning to verz'ekeren hoven de onverschill
of
anti-V1aaxnsche (von Bissing tegen den hertbg van Wurtemberg) . Men heeft ernstig beweerld
1) dat de Rlaia 1 niem ;and afgevaardigld had ; dat de zeven gezanten op hun ei 1gen geztag gega'an zij~n ; 2) d'at de Dtuitschers geheim louldin ;g beloOfd ha!ddem In dit geval heblben dez~e to +afv~a'andighng bhj" den neuss
lend, z~o~oals zij het geduri,g met ielder'een heb ien ged ;aan . Meet den Raid van Vlatai*Ieren hebb+en 'de D'uitscheris ge~s'peeid als
eerie kalt met eerie muffs, gelijk ten 'anderen onsf Blel,ghseh' mi-
nisterie met de Vlalamslche Kamergroep~ . Wat yap 'den « Bier'abend » vertelld w'erid ? Bierpra'at waarsehijnlijk . Wla de k~anselier verkliaarde klinkit kanselie a,chtig
miooi . De afgev~aIardi,gden bekw~amen schoone b{eloften
en
voordeele der opgeeischten, w'elke evenmin als zoevele~ an4ere gehrouden wer(Ien .
In ieder geval wins de refs na'ar Berlijn, zlo~oals 7ij is ge-
schied en uitgebazuind, eerie Uactischle domheid rip zijb Duitsch .
Ook is de indruk in het Vln'am'sche lanid ellendlg gew(eest . De reis gal IaJanleiding teat het invoeren van dei bi e ;s t u, u r'lij'ke scheUd,ing . Of +de bezettende m ;acht d;at recht had ? S fellig haJdi ~d~e gou-
verneur-generaal, krachtens zijne uitvolerende miacht, best recht velgens de bestalande Bel,gis'che wgeving
- den diensl
der ministerieele bureelfen to negelen 'en dalarin benoemin ;, gen to doen .
Eerie eerste zeer nuttige splitsin,g in then zin
in
heft Mt-
nhsterie van Wetenschlap en Kunst, had weinig te,genlstand bntmoel . Het besluit pop Ide bles~tuurlijke schleiding ging natuur-
lijk veel vender . Men kan wellicht flog st ande hiouiden, i tat het tegen ,geene enkele wet mtet z~ekerhei'd indruischt, en ~d~at
alle gedlane benuoemlngen geldig zij'n ; toch was het, in '~erbiankI
282
gebracht met ode Berlijnsche reds, zio~a 4onblehendig n ogelijk op-
gesteld. W!aa om heeft men in ode Vlaamsch-Duitsche politiek toch steeds zlooveel bpschuk1ding ;gezb~cht, tervviijl mien, z~ondei • vv~etten to evertreden, zov~eel b meiken kon langs den s~tille~nl wle(g der (geleidelij kheid 2 N,atuurlijk is het zees mlaeilijk gev eest voor rile ministerien
geschikt per~oneel 1e vinldlen . Geen v~on'der, a1s ln~en alles to het werk stelde, om id .e w~~rving zk* moeilijk' mk gelijk tie ma , ken!
In enkele ministerien (A ;rbeid, Binnenla~nd'sche 7iaken) gingen de zaken tam'elij'k wel . In andrere (Financier) si itte m op onoverkornelij'ke bez Ma;ren . Sommige b'~earn ten wlaren tobnb,eeliden, ar deren (( rlotids de-cuir » op hurl slechtst.
Tegen de Berlijnsche rleis en de invoering der bestuurlij-
ke scheiding richtten 77 Vla!am!s'ch ;gezinlden van naam, ~of za'ch Vlalanaschgez~ind heetende voor de omstandigheid, een ~dr~eS, w~alarin zij, spijtig genioeg, ook principi~eel de hes,tuurlijkje seheiding lafwezen . De ~arg'ument1en tegen fret prxnciep w,arelnl
licht, doch de bezwaren tegen ale b~evoeg ;dhei~d vlan den E ;a;ald en de wijze van invoeren en ode nam!ea ' dies onderteek~en'aiars wiogen z 'alarder, al was er ook nog kleine garnaal biji in dS man.~de, en gal stoniden er een 'tanitlail ptolitiekers bhj',, diet meet Vla!am'sc!he Bewegin,g fiats to maker hebI en : V e r m e y 1 e n
iaast V e'r s t ~e y 1 e n ! What is d,at tr~eurig Havere !antwlo~oridde pop hat besluit trot bestuurlijke scheiding met de wetsbesluiten an April 19'17 : dw'angarbleiid voor de
medewerkers clan Duits'che pioliti'ek ; nietigh~eid van rechtswege van ~alle Diuitsthe maatre elen, zioodr~a he+t gondgeMel
bevrijd wiordt . Of idie wetsbesluiten volkomren in den h~aak ~zijn, willen wij niet naglaan . Allen' wat hat 'Volkenrech1 bietreft is zloo ingewikkeld en dikwijis zo weinig ; dui~d lijk,
at
men uit teksten, voorbereiding, 'enz . halen loan v at meni wil wit of z a t naar iedeis « alfedtio » . Erode 117 riep de Ralai van Vlaanderen Vlaand(erens zeli283
standigheid nit, droeg hij zijne mach over aan een C; o l l e .a g e v,a n G e v +a 1 m (a c h t i g d e n en ontbbnd h j! zich zelf . De uitroeping van V1a~anderens, zelfsfan'digheid was, w iji wle-
zen er bloven op, dubbelzinnig . Zij was insgelijks voorb(ari,g en ontijidig . Zij was ijldel vertaon, wborlden,gepr~aa1 . Wiat beteekende de uitroeping vlan V1'a `n*d'erens zelfsrandig-
head door eenige duizenden, Wanneer millk enenl er ni' is an
afweten iof er instinc~tmatig tegen waien? Waar was de rnaeht biji het woor~d, het lichalaxn bij de z'iel, de Farm biij d~e~ geda,chte2
Die uifr~oeping j'o g wear feel sof op en eik~ ratsoenlijl e
gemeenteralad, !al was hat van een nest van eeni,gei honder4n zielen, meende(?) to m+oaten verziet alanteekenen tege
V1a'au-
derens zelfs~tandigheid, niet 'aheen te~gen de wijz~e wa~a,r+opi zij uitger+oepen wend en welke ~onb,ezbnnen Was, m!aar te(genl do z;alak zelve . Natuurlijk moisten de m'e,este ~onderteekenaars niet eens Wat zelf s t!andigheid is.
De uitr+oeping van 'de zelfsUandigheid ward toegejuicht en
de nieuwe laden van Aden r'aad Warden verkoz~en op vergaderingen, walarvan som`mige uits,tekend slaag4en (Gent, B'russel), andere kIaarentegen zeer +ordeloos droef af7iep'e+n (Ant-
werpen, (Mechelen) . De uiiroeping ;gal insgelijks aanlei~di~ng tat de aanhouding,
door hat Belgisch parket, an Pr . Tack en Dr' Borms, die op Duitsch bevel liosgel;alten werdien. M
'str aten warden nia Duitsehland verblannen . De stakingsbewegin,g in d'e mag~stratuur begon . 'Meer em ~meer haat w~erd aldus teg!en die activisten opgeh~oiop t .
De samenstelling van den nieu` en Raad van Vlaanderen
ken men - alhoewel hater tech - evenmin als de vr+oegere violkomen bevredigenld heeten .
De afVaardiging v~oor West-Vlaanderen Was gioed, al w~aren
er flog vlekken . Dr Dep~la's naam m'aakte v' eel goad. i'a1rij'l e activisten bleven zich h!alsstarig onthousden van radar deel-
neming, ~o. d . laden `pan hat bestuur an den Oud-Ho~gstudentenbond van Oost-Vl,aan+deren . 284
Nast Aden
R!a1ad vaan Vlaanderen bleslionden Gouwraden in
Oust- en west-Vi anderen, met ta'niel'ijk go de s!a nenstelling, en het verfranscht schepenooll~ege to Gent wad dolor eeaa ten minste even goed Vlalarnsch vervangen .
Als fiaters van den Raad van, Vlaanderen kunanen wlij' nog verm'elden : de beslis!sin,g alanga'anide hat afschaffen van den nalam Belgie en vo~oral zijne manifest~n, inz,o~nderheki hat onvergeeflijke m'anif'est 'aan het Duitsche ~Voik . In a1 die
manifesten s!tonden wel wlaarheden geno~g, maar z~aast varsehrikkelij ke bnbehen~dighelden en ge~wa~agdh~den . : Loch ans, wanneer wij
•d e lijst der leden van den R,aald nag,a ;anl, bevin-
den wij dat een bel!angrij~k getal onider hen flinke, degelij''ke ) nette mensc'hen zijn, alles beh!alve verr!aiders, Geldt hier fd€ spreuk : K Quand les horalnes s'~assemblent 1'esprit biaisse ~, ofwel het felt dIa~t in der !geiij!ke ver;gaderingen de hevigsten .e stem (der +anderen vepd(o!owen? O~ok wlaren er allerlei
middeltjes en kneepj'es, b .v . cane
K~ort voor het erode der bezte,tting mioest hat College van Gevolm',achtigden ten, ,gev~alge v! an aene wiantrouwens-sJ eim
ruing, aftreden en werd het verv!angen lo'or een C a 11 a g a van Z is a k g e l a ~s t i g', d en , wa,arvan de sa nenstelling v or~i zeker !degelijker was, ~alhoewel flog nie1t gansch zuiver . Het ziou onvergeef lij k zij, indien wij, na op ia1 de Hater's to hebben gew'ezen, niet hat glued verm~eldide~n, dat de Rlaad verriehtte . Op gebied der werelrdpiolitiek vergiste hij zich ge-
duri,g, ~doch h~j werkte veel beter v!oior hit binnenla .nd, erg had zich daar bij moeten h'ou~ ien . Hij heeft v~aoreerst ~ltijd
zijn best gedaan ~oni de opgeeisc'hten tie laten naar huffs komen . Hij heeft den i1n Juli als nationalen feest'dg den erkennen . Op zijn vaorstel valardigde de Go~uverneur-Generaal
uitstekende be:s,luiten uit ever het V1alains,ch in bestuursziaken, over het Vlalamsch, in hat onderwijs (vaarsfel Prof . De Decker) . Hij bereidde de regaling v!oer van hat gebruik !on285
zer taial in gerechtsz~aken, verkier eene wet pop de s~ociale veer-
zekeringen, trot welker b(eooiideeling wiji ons onbievnegd verklaren .
Nast Aden Raid bes1onden verschi11ende Gommissien, die zk n!dere Vla~a nsche ~a'angele!g(enheden besi uideer~d.en : ode
taalgrensrelgeling (Prof . V1aemynck, nog een 'van ~onze gose~den, mialakte zich daiarb j uiferst verldienstelij'k), sche mijnquaesitie, enz .
de Limburg-
Ear besbond ook een c ficieele commis!sie tit onderz+aek van
de toep~assing der tlaalwet in het lager onierwij~s . Veel wierd b, v. to Brussel ver'beterd, V1 amlsche N~orm~a~alscholen den lopgericht .
wer-
De pnovincie Bra'bla~nt werd gesplits't . Vlaamsche gemeenten
uit Wfallionie wer~den blj V~aanderen gevoe d . . Eene Vlaande,rententiaonstelling werjd vbiorbereid .
De quaestie der Limbur'gs~c!he mijhen ztou in Vlala~nschen zin
+opgel~ost gewbrden zij~n, Er
bestonld een V1a;amsche
Mtijn-
ralald . Of edit alles met den sltreng be!grepen tekst van 'art. 43 van het Halagsche reglexnent oveireenkwlam, kan wel be1 wist worden, m;a!a'r het was in w~niderlbaar-m~oien eenklank met het eerste ;artikel vian ied{er violks ;recht, het recht aim to leveln .
En !d!at ~ahes i van rech'ts'wije teniet verklaard, iia .arm(a'te het Belgisch gr(ondgebied b(e~ wlaarlijk het klinkt mio~oi
vrijid wend .
Op veler lippen rijst de krei~t van vertwijfeling : «Wit nut
is er geweerst in 't srborten van h~ t V1faa
'sche bioeid ? ~,
D!alarop Motor ik Miaeterlincks spiotwbord sijfelen : << Die Vl,alaarn= sche leeuwen alan den IJz(er dansaen v~oor de Eransch~ cultuur >> .
Intusschen richt men tiaras wel vethonden op, wla'arin als minimu rap 1og11a;m na lgesteld wad . . . alles wait tij~l!ensr de bfezettsng verover(d wend, 2o6
Is er dan geene hoop m,eer, met de minste, het groede to behouden wat de Duiische bezcet`dng in t alopizicht teweeg!bna+cht? Hebben de bondgenoeten in 18'14, de Nederlanden in 1815, Belgie in 18'31 niet veel behoudien van wlat tijklens vreen4e Bel(gje, tij~dens de vereeniging met 4 verheersching, of, ioor Hlalland, wend tot s anld ~gebi acht?
Zelfs uit het kiarte Iiezettingstij~dp+erk 1814-1815 hlijven ens
nog weiten +over . In iandere tand'en hanldelde men evenzlao, Zal +dc eigen'a~ar, die ran een onrechtm!ati,g bezitter 'z~ij~n Todd
terugkrij gt, stelselmlatig ia .lles vernietigen wlat deze heeft ' ebouwid, zelfs indien het goad is? He ove~rdreven loch, door ~t Niets van den Duitsch > .
do7n!men haft inge~geven, de lreus :
walar~om niet gezegid. : « Van den D,uitsch niets tht s+lecht of onrecbt is > ?
vloc+h versch+oohing, . . . Ik vergat d,'at de DuitSch niets goods dioen ken . . . Bestreed hij snn',etzi'ekten, +drpnkensch,ap, onta~ar+ding van 't Vlaamsche yolk, dan wend dal ciaardoor zelf
slecht . . .
waarlijk, met zedelijke kleurenblindheid heeft mij mijne vaderlianidsliefde niet geS1aen . Wit blij'ft wit, zwart zwart! weerklinkt d.an geene stein in het Parlement, +orn verzet laan
to teekenen tegen die d+omme vernieti,ging van r~echtswe,ge ? 't Is war, men heeft het zich gemaklf eiij'k gemaakt inlet
twee activistische v~olksvertegenwco~rdi,gers gevangen to zetten . Zoo verstloort niets de heiligie `eendracht!
Zal Vllaan+derens hood niet aangeklaa;g~d ~ orden in het. +vredeskongres ? Is het hog to klein en to ck m+om ontvoogd to w~orden? Heeft het niet genoeg geleden? H~eeft filet z'lcl4 met zijn bl+oed niet vrijlgekocht? wentelt niemand den stee~al van zijn griaf weg+?
wij
vragen mar wat redelijk is : wij hebb~en ei,gen verstand,
eigenn wil, vragen dns eigen beschaving, eigen w+etge~ingf, nitvoerende en recht!erlijke miacht, eigen weerm'acht,
wij'
vra-
gen ~~ok alanpassthg, Dbch aianpias'sing op wiat verschMden 287
is mbet splitsing zijn . Kunnen ode heeren die zich trot ~~on 13ethmiann-H~olweg w'endklen niet la an President Wilson schrijven over het zodelij k lijd'en, dat Belgie V11a'anderen doet onklergalan ? D,at hooggei1aemde Belgie, troefelksnd der werel'd, s1Iachtoffert zich wel zbnder berekening voor Frankrijk, redt wel Parijs en K ;ales, miaar verznimt zijn eersfen mbederplicht geUjke behandelin,g zijner kinder~en . Viaanderen viaeide nooit gestreel van Belgie's mb dferh;azid;en. H~et Werektongres b zbr~ge nian Vla'anderen zijn eigen huffs, waalrin hot veilig zit bij ei,gen hazard. Diach ik vergat - ijnn geheugen 1'aat me reeds eene tw!e • de inal in den steek - Idat de Vlaamsch'e quaeslie eene bin,nen1ardsche is, d, w. z, d! at niemand zich ten vioord'ee1 van Vk anderen er m ;ede b~embeie'n mag, terwijl wij v'oeleii dat 'een randier land er zich m .'ede bem~aeit tegen~ mns, dat men~ uit vriendschap ioor dit land, ions stilleggen wil . Sla'an m!a , men ions, zie-je, als de harm hiet ml ar niet hdoren . D it iverwekt z+oo'n schandaal ! Zoo kunnen wij' niet ~egevieren, met onze onigelijke wap~as tegen een overmacht en tegenstander . De heer van Qauwelaert, alhoewel nog gekant tegen vreem~ de inmenging, isj over'tuigd * orst~a`dder van het verwekketL van intern~atlonale beiangstelling. Zijn memorandum aan die Engelsche regeering is een der beste daden, under de zfear vele welke hij verrichtt~e . Zijne belofte ook in Frankrijk, nerika, elders to werken verbl!ij4d+e ied~er r~ec'htg ;eaard Vlarming. Dioch de tij l dringt . Wij hbuden zees van ~bel~angs~telling, dock dan gene, w~elkf~ in laden bm'gezet wordt, zoola.l s de Fr~ansehe belangstelling in het Frankiljonisme. De lezer verlontschuldige mij . Ik dwaaide van mijn onderw'erp af. fk diioonnde . . . de drosomen der liefde die, aak antgoocheld, niet sterven kan en hbpen blijft . Onder leiding van den Ra'asd weali in het gansche Vlaam288
propaganda gevloexid . N!ooit wersche land eerie reusacht den m,eer vlugschriften mnd,gede~l'd, meer meetings gehouden . Beide zijn n,a'tuurlijk v~afl zeer ongelijke waa'rde. Sommi,ge wa ren echt volksch en degelijk, anc`ere opruiend en hatelij'k . D'~alarover is het onmlogelijk een al;g;emeen oordeel to v~ellen . Geen vlugschrift mlaakte echter zulken indruk ais de uitga yen van de IJierreeks . Van .et lactivlsrne in de gevan,genenkampen zijn wig' ruet voldoende pop de haogte om er over to spreken . Dat in Druitschland en in de kampen veel spijlige zaken, verteld weriden, is gevc~eten . Vele Vlamin,gen kunnenl uit'stekend spreken . Als zij opgewonden warden, loopen zie z ola ;g als de v+olmiaaks'te h~oroges . Maar om ze to dden bet een oaf ander zrwjgen . . . dat is haven de m'enschenkr~acht! Nietsa IS gevalarlij'ker dan ongebreideldie spreekvaardigheid . Op jilt oogenblik heerscht in de r~geeringskrin ;gen cen ech o a>c i'vistenvrees, 7iaolals in het begin an den o~orlog de spioenenschrik . Hoopen mens'chen warden afangehoude;n . D'e taekam!st leert wlat met hen geschieden zal . De iiegoering handelt v~aorzeker onb'ehendig en halt zich zlonder vol~do+ende reJden nu'ttelooze kiornmer op den h'als . De aangehouden aC tivisten zijn flu joist de kw;aada'ardigste niet . Dezle zijn b'uiter b'ereik . - Wat was NIaptoleon slimmer ! Hij~ lOkte de Oud'-Conventilaneelen aan zijn hof en deed daar die ploedels d,ansrn voor een stuk s,uiker. Had men NJ ons hefzlelfde gek aan ! Zieje Borm's bf' Wa~nnijn a1a'n hef hod? - wig meet hoe sierlijk ij dansen zouid.en? E,en algemeen oardeel over het ~activisme kan niet geveld warden, em, reidenen, welke uit kilt vertoog ten overvloede blij^ ken . Of het, zl~aals de gebeullenissen uitvielen -- men vergete niet dat ~andere m~ elijkheden bestanden - sch'a'delij'k of heilz~a{a n is geweest, kan vooralsnu niet uitgjeniaakt wiorden . Eerie z'alak is ~eker : het h'eeft de Vlaaam!sche B~ewegin,~ to eerie boeien4e, prangenid;e, om' ~oplossii~ ;g-sehreeuwende zlaaak D.-III-19
28'9
gein~aakt en de a!anidacht (der weield er op govestigd . H,et, h den grand diep orngewbel~d . Een~e toekomst heef t hat niet . Het w~, s eene gele, enhleidsb!ewleging, verth ij1'end net dei o!m:standigheden wlaaruit het gebloren is. De open care rol van vale activisten is in Viaanderen uitg'espeeld . Drat znilen zij zelf wel inzien, dbch in de stilte kan v' eel nutti g werk verricht worden . Hialdiden wij' eenige nnIenschen, die mats deden dan stndeeren, w'ij, zrouden met hen zeer gebaat zi n t De redbiare !a'ctivisten kunnen eizij hat Vliaamsch Verblond, he'tzij Ide Vlalaxn'sche Fr~ontp~artij steunen . Hunrie genegenh,eid zlal meet i aar de tweedre g'aan, wie den alcohol vratn hat actiivislne prbef de zia1 hat progi~amm~a van hat Vlaamseh Verbond wat Matenach'tig en vervl~oigen vinden . In h'et progr~am'ma van de frbntpai tij'' is meer kruit. Het is ook ee~n oorlogskind. Bij hnnne broeJders overigens hebben sommige a!etivisten nog walarideering ;gevianiden . 'An hot front heeft men hen niet' uitgeschbiden mach igesm~alald ., no~ch Paten uitscheldJen of sm'aden, m;alar verdeldi zelfs, ten koste van verlaging en verbianning . Van de lenders an hat Vlaiaxn 'ch B'elgisch Verhond kan nieE hetzelfde gezegd wlorden . Voor z!ooveel nns liekend is, heeft K Vrij Belgie `> van hat !activisme alt jd de donker'st~e zij~de, nooit een enkel stralaltje g'etoond . De verslagren activisten b'ehbuden hun gedachtent opts . Zij v~oelen zich nag zoo onm~achtig niet, idalar men he nbbldig vin(dt ze ;g'edurig an to vallen . En nideridala~d ze kunnen n}og vo~or hat m „st, wlat de mug uitwerp'sel filer aarde+~ kiln ., kien Bielgisehen leeuw Barren,, prikken, steken tatdat hij ~oegeeft . . . en die minder stekelig zij n, kunnen gelijk Heine''s gren ;adi,er, met hat zwlaaid em de h~upen en 't ge eer in de hand, wlaci ten ,gelijk eau schililL wlach't in hat grlaf, tlatd'at de zegesehoten hen doen ~opis!taan~ poi gelijk 'Mlunt tuni's Slaidj'ah, sluiam ;eren, totdat zij de jonge lente met bloemen in hare a en en meiblauw in h :aren bUk, tOt1918. dat zij A~dinda v~oelen n orbhij'gaau . (Uit S t or m e n D ; rr an ,g,, l'e reek, : In V>>aa ~der'ens Mnddern',acht B ssel, 's G~iavenhage, 1919) . 290
BEGINSELVERKLARING VAN DE ROOMSCH-KATHOLIEKE VLAAMSCH-NATIONALE VEREENIGING
Dc Room ch-Kathlalieke V1!aams'ch-Nationale Vereeniging stelt zich yap het standpunt vlan de Christelijke ze ienleer, 'evil dns tot het bereiken van haar doeleinden geen middetlen gebruiken, welke die zedenl`eer verwerpt . Zij is geen politiieke partij, stala't als vereenigin,g, buiten iedere ptolitieke partij . Zij zeal, met !alle geoorloofde middelen, ijveren voor de z~egepralai an de v~l ;gende bleg,inselen Die vereeniging ;goat uit van de R'o~omsch-Kat1 olieke Staatsr leer ziooals die !algemeen vaststaat : zk owel wat ode ordening van iederen afzbnderlijken staa't als vat ode ondlerlirge betrekkingen van de staten betreft. Aang'aaude het wezen van den Staat leert de Katholieke Stalatsleer, ~dat de Staat een functie is van hlet algemen welzijn : « De Stalatsgem'eenschap is met duel in zich zelve >, slchrijft Bruin, S . J, (Soc.ilogische +~ 'B e gi n s e l e n, Nijmegen 1904, blz~. 106). « Die burgers zijn er niet nom wihe van Aden Sllaaty wel de Staat om wille van de burgers . Die Stalat heeft dus geheel het karakter van middel, niet van dloel n . De Christelijke wxj'sbegeeite leert, d,at de burgerlijke mlaatsehapp'ij v!oor den mensch noodzlakelijk is, Uoch z'ij leert niet dat 'een bl e p Ia a 1 d e Slaatsvorm' onmisbaar is . N emen v4 ij echter de burgerlijke rnatschappij niet ,als s~oort Ina,ar als c~oncreten staa't, dan zien w'ij dat, z~oawel de gemeensch'ap also het mala°tschappelijk gez~ag, ailerlei vormen vertoont, ilie niet nioadz~akelij'k uit de n!atuur vloortkam'en, m~aar die ook bet wezen der z~aak niet veranderen (B r .u i n , Gang. werk, 106). Zoo wij deze beginselen taep~ass~en op de toestian1en in Belgie, id~an volgt dalaruit \n oreerst : dat de Belgische Staat ~r zijn h~aafdzlorg dien*de van to waken in Vlaanderen gezonde kultuurvloiorw~alariden to scheppen : het algemeen welzijn is imrmers, in grlaote mate, daarvan afhankelijk : onnatuuriijke en ionrechtmia"tige beschavings'tiaestanden b~elemmeren den geestelijken groei en oak, als ,gevolg, de onm'isblare sto~frelij~ke welvaiart. 293
Het Belgisch gecentriaiiseerld~e S la1at g , ziag is sedert range, veer een eeuW alan bet werk bni in Vi'aanderen verkeerldi'e+ hoestanden in to vK eren ofto an~dhla en : h~t v~erstikl den opbl~oei vau een porn ale, eigen, vlalkOm+en Vlaams'che bes!chaving, het ~affert de volkseenheid, het levies, 1 et eestelijk~ 'we1zhijs vas Vllalanderen op aan een knellei*ie eehheid, die he't voor een v orwialaiide vi an zijh bestaan uitroept : het vlerheft
zichzelf tot idoel, Wer'pt this die eeht b ripp'eu via (de gcsede rechts*xalde omver . N!ochtans is ode he o~fdf'unctie vi an het Staatsgezag het bandhaven vlan die rechtSorlde . Dit hrengt m'ee, at « de Stalat vlooreerst de hurgers, zOowel individuen als huisgezinnen en prlate ver enig'in n, in de uitbef erring van gal hun natuurlijke en verkr a :n rechtefl verdedige ) (B r u i n , a, w'., biz . 120}. Pers~anen en gx oepen bezitten rech'ten. Zij' wbrrd'en o r g a n i s c h in den Stiala ingeli~fd, zij komen teat den Staat eers en i oorai nom besche ring vi an het rec1;t : indien dfe Staat
hun rechten Onderklrukt, in p1alats van ze to steunenl, I1an, heeft de burgelijke ml~atschappij' vo+or hen halar v aarrde, bar bie eekenis verloren . ` De Belgisehe Stalat krenkt het Recht, dloordat hij' aan den. Vlaming eigen niatuur'1ij!ke, gezonde, integx~ale onltwikk i 'rag onth~udt ; vlaoral orndat hij in Ial' zijfn handelingen het hestaan zelf van een Vlaann!sche natianaliteit, als een organis~ch geheel, als een rechtslorg~anisme misketh De duid 1ijk-ult&spr~oken wiil van de wettige vertegenwOoi1digerS an Vlaanderen wend verlaind Idloor den lonwil i an de groote mieerderheid der walen, vereenig miet peen geringe minldlerhetd. (ratvlalamschte Viamingen . Er is een Vla'am'sche natiionaliteit, van de waalsche nn+derscheiden . De Belgisehe Staat verdr'ingt die nati~analiteit en stelt zich zeif in haar pia'ats . De zlarg vaor zij'n 'igen uiterlijke eenh " 292 flu
294
geeft al an then Staat het reGht h.ieat yam d Vla tmsche nationaliteit uit to sch!akelen. De nation!aliteit immers is een gemeenschap die, met id€ gaven, welke haar eigen zijn, van den Schepper o~ok den plicht ontving, en dus het recht verkree1g, yam' ze to mtwikkelen en to vohnaken. Het +duurziaiam en blijbend recht, tat uit het wezen van de natiion+aliteit v ortv1oeit, 1 ii g t o pi h e t, e b~ i e d v a n h(~e t k u 1 t u r e e 1 e : eigen g!eest~es- en g!emdsh wen, ve~rblon~ ;en met de taal, den sch:at van eigen overleveringen, aaarid en, z~e~den, kunst, literatuur, eigen anv~oeling van het l even : daar het geestelijk kapifal, tat aan de Vlalam~s'che natio~naliteit eigen is, en walarvlan de nati~onaliteit aor+ den; gec'enfr!alliseerden 'Belgischen Sta;at berk ofd wlordt . Die g;eestelijke goederen overtreffen zo~aver de sliofMlij'ke, als de ziel heat lichalaxn,. Om wills tells an s offelij'ke voordeelen mag een yolk zijn ziel niet verkoiopen. Dbch Ide Vla!amsche nationaliteit wordt niet alleen verk rukt ep kultureel gebied . Oak ~p s oftelijk, politick-ec oanomi ch gebied lijidt zij blij,'ven4, belangrijk onrecht,, gedee1leaijk ten gevrolge van de kuitureele vei drukking, Idoch ook ten gevolge v; an ode politisch-eeonomische m!an t re;gelen an den gecentra,liseerden Be ~~'schien Sat, Wiens a ,ndacht nlet vbidloen~'d1e gevesti d was 'op de bewilder` ng vi an die tiakken van nij!~erheid, die in het Vlalamsch lan4 b'i~oeiden, en ij hiet verdeelen van gunsten en hasten, in blelai grijke pun,ten, de wet ten van de verdeelenide recht ialardigheid o~er het h'o(ofd zag ten naldeele an ke ia;amsche bev~olking ; zij' lijdt ten volge van de g!ansche fii antieele, han'dels-, mijnpoliUek, ten gevolge van de buitenllandsche, van de koloniale politiek van den gecentraliseerden Belgjsch;en S'tlaat . V+oor V1a nderens bewustwording, voor zijn ku1i uur r vlololr zijn stoffelijke welva t, velar 'zijn recht op onbetwistblare goederen, voor hat algemeen welzijh van de Vlalams+c~he vo+lks-. 293
gemeenschap is hat nxx dig, tat de TBelgische eentralis,atie verdwij nen zlou. Zomder Vlalaarnsch Staatswezen, z~n!der pk litieke zelfstanZdigheid kan ode Vlaam'sche nationaliieit h ;aar Joel niet bereiken . In Aden Belgischen eenheids'staat mist zij~ de vereischte Levensv orwialarlden. Die ervaring, na s'chier en cieuw bpigedalan, laat niet toe ernstig to hopen, dat de to~ekom'sl 1*engt w; at hat verleden weiger*de . Het voorbee d an vreem Ie natienaliteiten wij st Aden eenigen wag wlaarop de redding ligt. De R~oom'sch-Katholieke Vllaams'ch-Nationals Vereeniging stelt zich tot doel met vile geoorloofde middelen 'e ij~er'en voor VL'AANDERENS
STAATSZELFSTAND~IG'HEID,
d, w. z~ : in Vlala nsche iaangelegenheden met Vla;ai*kren zij'n
e i g e n w e t g e v n g bep~alen . Eien V 1 .a Ia ml s c he r e g, e e r i n g l€gt de Vla ;amsche wetten ten uitvoer . E'en V 1 a mi S c h e r e c'h t o r' 1 ij k e m;acht verkl!a ;art ze. Vlaanderen v!oorziet met eigen begrootingen in eigen behosef teen . Over Aden ~omvang an die zelfstandigheid, over de bepaling \ an wia t Via amsche aangelegenheden zij'n, verbindt de Vereenigin,g h alai laden niet. Fed eralisten, vo~arstlanders vlan den onafh'ankelij'ken Staat Vlaanderen, Gnolot-Nederl'anders zelfs, kunne~ lied s 1opr en, +inchunder voorwa;arlde, ~dat zij' tot hat bereiken van h~in duel sheen ini~ddelen Iaanwenlden, die den Christelijke~ zedenleer toela!at en handelen near de wijsheid en voorzicht7gheid dbor die zedenieer vio~orgeschreven . Onz'e vereeniging is C h r i s l e l ij k-nati~anla1istisch, this stelselnvat g gekant ten den heidenschen hat, die voik t~ge~ vlolk, v~olk tegen ~ alat, sta~at teen sta'a;t op~ste1t, eni de s;aam hoorigheiid der menschheid, de gemeensehap v'an Gbd's kid ran, uiteenrukt . 296
Haiar beginselen +op internationaal z~aowel als op n atinnuaa1 gehied zljin ;geen an'dere, d!an die van den R~oomsche K'~erk,~ zio~o~
als H,aar Stichter en diens Stadhouder ze verkondigen . Zij,
w'il den vrede, dock den vrede van Christus, door h!et Rij k
van Christus, dus het Rijk tan de L efde, die alle stamm,en bmvat, die geleden sm!aafd vergeeit, die nets haat dan den gees't van haat, die rechtvaa di,g is, dock tevens barmhartig . Zij ;a'cb.t ~dat vlolken en Staten, evenals enkelingen, geb~anden zijn an de wetten van ..e eeuwige zedenleer . Zij zeal streven nalar rechtspblitiek in stele van geweldspolitiek, naar ontww~apening, n,aiar vrede 'in de geesten en de harten . I*r n itionai$sme, haar intern,ation aLime me wlortelen in h,alar K1at'h'olicism.e, ~ijn daarv n ma,ar een onderIdeel, een uiting. 192&
297
FEESTREDE UITGESPROKEN OP DE VLAGGEFEESTEN TE B R U G G E (24 AUGUSTUS 1925 .)
Bij de gebiaarte der Vla,amsehe Vlagge stbn~den geene mhiigen gals peter en meter. Niets an al de praal wa'a,rm~ed,e b, v . N~apbleon II's geboorte en do~op werden gevierid omringde ze Nederig was de geblororte . . . `Mien kan denken a' an eei sialletje gals to Betlehem . Neder'ig +also de gebaorte Aran Hem e 7u lijden, gekruisigd w+ar~den . De pracht van een Vlagge ligt niet ~aoveeh in ; de klostelijkheiid van de s'tof w!aaruit ze verva'ar 'gd is : m;aa wel in (de gedachte, welke z'e bezielt. B ezieling is er in « D e Vlaiamschie Vlagge pewees t van bij~ haar rontstaan, en nu nk g is peen tij$dsGh ifI van vjj'fti,g 'zloo yang gebleven gals « Die Vlaaxnsche Viagge ~ . jaren Ze sat in iolle ejugd. Kracht meet moederlijke wiJ heid gep~alai d . Ze hing Maven ontelbare ver alderingen, treur(de ~p ontel bare b~egrlafenissen, en v~apperde bij' vele i'eesten . Zij wend bestreden, beschtul'digd, bestormid, 1 eiasterd, beSchloten, mishandeld en verv+ol d? . . . Zij' werd door bntelbiaren verl!aten . Zij is rood van zieleblioed . Zij w'er(d ; besp(a, mi 't slijk van den sad. Zij is ' doorsch!aten . Zij stand in d~ b landing. Zij weiMd vaneenge ukt. . . mlaar zij} leeft . 1VI''en kan er op `~oep~ sen w' at Gez~elle diclhtte ovet~ den buden boom . Dc Winter heeft er lap zijn bees gebiij't vermlaorid. !e blikseni spb~okie er lam ,d'at l~dopt flbch ieder jaiar hergrbent hij' nag -Ik giMoet u . . . Glad beware ~ 1, Vla;ahnsche Viag nbg h' mderd `duizend jar aGoldbewru . ... 0. . . Hector z~ei het Aid omache, j w'eten h,et Wet . 301
Eens komt de dag Idlat Ilion z a1 vallen, . . enn het vvlijld d,!~thte v~ lk van den gr~olofen Pfr Iahnlo Alle Ianden vergaan eens in hei grlaote wereldvu;ur, De Ijk1 rim~pelt weg in de eeuwjghei Ook de V1alansehe Vlag ontvalt eens ; aan de verz e de h;auJd van den Ia!alslten Vl 'ng . - Alleen; ~dc( Kru]iswllag is e iitw ! « Stat rdum v~olvitur +orbis~ ~ . JDbCh hebben het rata to wenschen : valt Vlalanderiens Vlagge eens, ze v Ile +de ailerlaatste », D!a't VIIaa tderens vlag, Vlaan(derens yolk, ViaJanderens twit afar vergaan met de wergild . Lialat het tijldschrift « De Vlaam'sehe Viagge > voor de Viag van Vh anderen w'ezen wa~t het Evtangelie is waor he1 Kr sl : de blijde booldsch'ap, ode ster v!an Bethleheanlr liet lick an k .
wijf
Paschen, het verh!aIal
an Eden w'eg na'ar hieL Kruis, en fangs
het Kruis nalar Verrij"zenis en Hemieh aartl Een van de schloonst'te 1 i e d e r e n over v a ;gen, die ik~ ken is wel het Valamdelli~d vann de Katholieke Gentsche Studentlengilide in 1991, :color E. H;. S'eh'eiris gedioh,t, DtaJarin lees ik o. ra.
Geen vreemide handd en heeft, o viag, U in ions hand ge~geven, Iialar vrij' heef t u ions knapenvuist in vrij!e lucht geheven ~ . (t
Uit j+onge liefide van jrong,e rta'nnen is d Vlaamesche~ Vl ' iomtstalan . Zij was als +de slinger van David . Dk ch die Ti e u g d grog God's lempel in en bald laar out ' wijs1ieid . De geeSt vau den joigen Rtodenbach leefde in ha!ar . Jaw, herd beheerschte drift en Idad, rang en lief lde . Ze was diep, ernstig, moth naoit pedant . Ze voelde i als Tlarcisius, toen hij pop zija knapenh'art de heilige teerspij'ze +drlaeg. De a~sch v;afn de vaideren klopte op~ ha ;ar hart,, als bij' Tb~jl Uilenspiegel . Vroeg-wijs zijh de zOnen v1at1 he1, lz i het sink!-. den en mia e1~a(arsL Du best zloio bitter jomg t<
302
je v an den wlaude ~aan het K erelskibid d at schervei drc an eer1 heidenz lafark1 . . • « D~u best nie vro~ed >> antwlol*icIide bet Kerelskinld, ~dait ~op~ bet s1gi~eld in een drag zij!n wrij s . heidservaring bald op~geila!an . ___., Hun, Walarheid spr;ak uit den mood an de kinderen theksken, hwn fweeden jalargang h'aldden zijC neergeiegd a;a den v~oet van bet krui;s, zij' off erdlen bet op an Hem!, (die ezegd heeft : « Ego sum via, veri aS et vita ~ . 1k been w+eg,,
walarhei+d en levee. In ru l kregen zij iets van de wijs;heid, vlan den kleinen twalalfjarigen Jezns, ziftende in bet midden van de 1e~e tiara Op hunne Viag,ge schreven ziji : « Met 't Kruis in top zoo varen wij, door 't wereldtij ten Hemel 'k p p . kten den `Gekruisig~de, en V1anideren bet gekru izij pir si de ; een gewbrden in lief 4e zio~aais Lhtg!axjdis en h!a'a beer. Z'ii waxen de ridders die togen ter bievrijding v{ an hlet graf Cyau de vlo~orouid.er}s . Zij vroegen green iauw'erkronen wiaar anderen doornenkr~anen Idroegen, z~cx als &odf'ried v~aln ; Biouile1ke zijl toonden, w'+at'en die Ion. Die s.choonste eereteekens li1teekens vann huen zieleleed km eem verg!aande v~olk . d Die jeugd beseft zoo 'diep de eenheid
van de K'ruisvllag en van de V1ia~amsehe Vlagge . Op de Vialain'sche Vlagge kl'auwt de LEEU, bet zinnebeeld door Kruisrldders uit bet Oiosten n~eegehracht -- uit bet Oriens. De plats wiaar de z~on rij~st, wiaarl bet (aia'gt .
Op Ions vane >> ztong ode dieh'ter an den « Blauwvlo l ~,
« hbedt de leeuw met zijn kiauw bet have, dierblalar Christi Kru si ~ . Christus is de leeuw uit den tan' Ju+da, die de v 'ere1d bver~ won . 303
In het teeken van KRUIS en LEEUW mlaeten wij' over7'innen. wij' 1u gen ze van elkaar niet scheiden n.och it oniz~e geidachten, noeh in onze Ianadelingen!. Het Alles vloor Via'anderen,, Vlaianderen voor Chris` us wk rd't ook in den kruisvorinl go .. schreven. V 1 ~a ~a n d e r e n d n LL e c u w wlas Cde strijdkreet an de Vlapmingeu op den - seh ansten +d,'a~g van ooze geschied nis . De K l a u w •a r t s w~aren de partij van hot VLa i sche , 'erI~and. Evenals men zon : , geen vlolk en m+oet de hale s.Gha;mei die kionk op Groeningeveld. kan men uit oepen geen vialk en mbet de Viagge Sichamen die wappei de op Groeningeveld . Dar werf d die vlag vian go~u~d daarzond zoals bet k'o'en . Dla!ar wer(d de b'ruilioft gevierd van Vla ;anderen met die ieeuwenvlag . De gesliofen band kan niet verb*oken v,~or lea Voor geene ian~der'e vla ;g ~nloei onz~e vlag wijken . H'aar~ reGht is Io~ud . Nooit heeft ons yolk' ze vergeten. Z'ia is onz~e VOL!KSviag, de vla;g an Ions roem 'ijk verleiden, an onz glorie en Zijiden, hot dbek walarop evenals ~p Veronica's diorek a;l` pans wee is afgebeeld . Zij' is bevoehiigd met onze tranen, ions Zweet, Ions blood . Nalar do viag an Grbeninge, naar de Leeuwenvlag w z'en de s'chrijvers vat ; onze herwording. - ZiJ is hot perk~a lent, walaiiop a1 onze a!dellijke fuels met onvergankelijke letters Z'ijn neergeshrewen . Zij la;g op de kis't v ;an d~ g!esne;uvelden uit de lala'tste jaren, van eon D1r Dlepla r . a. Zij rijst --- na,ar -- en wij iloep'en alai' toe de verzen vlan Scheiris : Eni sc'heur't 'de storm Ian fl`a ild'en u, to duurder wtor(dt go ons alien eons zeal we! R+oel!ands zegetdon uit 't loude Belfort schallen . 304
an zingt de row's N~orderwind b wlare 't reeds g,'eschieid in 't 1h dd'ren vlan 't gescheur !e doek, zijn klapp'rend zegelied . Eens jubelt blij het nageslacht « Ons Vlalanderen is herbloren . .. Dien juichkreet zullen nog in 't gi of de d ode strij tiers h'o~oren . Onto l dan de oulde leeuwenv komend Knapendiet; en zing d;an nag eels op ons gi of Whet oude Valandellied . Nergens kan men beter lezen Mat de betceikenis v~arl cell vlag is dan in een reds an Veisch'aeve bij 1 de inhuldiging der vlag vlan den Oostvlaam`Schen Stu'dentenbonid ; da y in een artikel vlan Versc!hiaeve in De Vlaamsche Vlagge ~ . Hijl wl s J.et oek die de heerlijks ;te b'eschouwingen g;aY o'er? {d,'~ VlaamS e kleuren o ~ a, in zijii red,e op den g~ouwid'a tier mJeisje fe Gistel. Eenige grepen uit then pai elenschtat Een Vlagge is een wegwijzier : steeds . Een vlagge is een lichtblaak : in 't donkey. Een vlagge is het la~angezicht van een v~olk : zijn wezenstrek-i ken sta;afl er by verzinneb'eeld. E,en vlagge is een kruispunt tier tijden : 's iolk~ verleiden en zij . toekonist gem~aeten ~da~ar elkaar . Een vlagge is ties verledens maeht" : heel de hooming an 't verleden stint bar. Een vlagge is een zeil vo~or de fiioekomlst : met den wind van 't verleden gezwiollen rukt ze de komen4e tijder in . Een vlagge is een priester : heilig is 't wia ze sprefekt bot halar yolk. Een vlagge is een strijlder : zij strijdt v or 't eigen bleed, &iort geen bleed +dan ioor 't bloed . Een vlagge is een 4nloeder : liekie is 11'aar wijsheid ; 't hart D.411-24i
305
is
is h*ar toeIiooitIer, hell is haar droom, ~egene al haar l egen . Een vlagge is . . . Een wlaord vat 'alles amen : een vlagge is een tiefde . Die Viaiamsthe Vlagge is de Vlaa'msche hoMe vOor Viaanideren ) . 11aa zoos het, de she Vla ge is het uitgth'ukt, bet 1e1,d amd ideaal an het Viaams,che Valk. Zij+'draagt deb V1a!a n~ Scie ziel, die slireeft nalar vere)euiging met list Vlaamsche Iiic alarm. Zij is het teeken v! an ions v n l k - z ijn dat near s t aa t o Id i n stree b kking in ee~n strij~d ioi De nieu'wste str~j4 vinldl z ie ui valanidela en ' rikken Moet de V1ala fiche vlag de Be~gische vlag vervangen?
Ma'g de VIa;amSche vlag den i 1gischen strik aannemen? Mag ze n~Iast de Belgische vlag wapperen? Wlat i~ de verIi,~oluding vau de L'eeuw'envl!ag tort de Nedertandsche, tat den ~N1alalschen ha!an? Dach geen casluisti~k . . . op deze feestvergadering.
lij' vieren vandalag met de Vi'aam:sdhe vlag, hetl i andel van Vtalar deren, ok het ijIchrift ksidait dien naanl thialagt . Vijftig jaa'r an een ijd'sdhrift! onwaardeerblaai is vaji de beteekenis ! Llaten wij Overwegen wlat vij1g 'gij'aa' zij a in he leven van een mensch . De eerse k'ij'k op de weld, 4~ eerst~e stap, het eers'te staln'elen, het bpMenga ;an an geest en hart, het eerste scihbuwen ~d~dor de wereld.. . een strijld team ziekte en flood, team +ontmb ° , team dbrheid; het dragen via, de krijgsha er dioor go a en 'droor kwlaide dagen, gesldheu !d, gevlekl, ntvahen shier . . . list bidden op~lat de kelk zode voorbtjgalan, flu list M'fieat zingen, flan, in het hartoelen r
-
het z alard vi an dr efhei ; de eentonigheid der strijddagen en de roes an de z:egep, Glen. Een tij(dS drift, weak vlai menschen, vi an ;de meest verscheidene, leeft flit ,alles mee . 306
Nu drijft het op kalm-rustige meren ; dian s~iormt de zee en rloepen de apbstelen loan r 'ng voor het v'er an . Nu sees vliegl de biauwvoet, de zeemieeuw!e, id;elaar . . . dan veer verkiest men v des'd~uiven . . . Nu sans art dje bliksem er in, dan pinkelt hat stills liainplicht bij[ den studiearbeid . Van +dit alles zal bet gedenkboek verhalen . Het tijds+chrift zeal gal de invk eden hebben ondergaan, al den strijd heh'ben gekend an de bran in bare l toeht naar de zee, van hat menschenhiart dat eeuwig onrustig is . Watersn~o'd, uitidiepen, s'tilstaland water!, strlaomwersnelling, f n hat mK eras, den s;troOm, door weilden en veiden, kronke1S en konkels, fangs thnoerkaaalen, dijkl*eulk4 naar v~olle zee . lalar de Viagge flu leidt z~i z'e "klaar in, een Z e e m e e u , w e-artikel Walar n~a~am` ore zeal ze u leiden? Naa.r Vla~anderen . Vlalan'~deren a'an ens Vk anderen ~ian de Vlamingen . Vlalanderen Vh amsch' . . . genezen en ziiiver . Vlalauderen g ; , al onze kracht vOor Vlaanderen, at Vlaan-
deren's kriaich't vjor ions. Daar is mia!ar een !and drat ons land kar zijpdl : Dar is m 'ar een land dat ons levee laat : Zelfs
Vialauideren . Dar nalai boa, j onge S tuidenten, u leiden .
wail
de Vtaamsdhe Vl
In Vlaanderen levee, in Vl eren, wlorien, wat z'ullen wee gelukkig zijn in Vla~auideren ! Nafuurl'ij k, even Ials in +ails tijdsch ften, you men in, Do Vla;a n the Via'gge op menige kentering kunnen wij'zen . Er is een vast deal in de V1!a;amsc1ie Vlagge, he is hesioten in de z~oeven a ingehaalde wlaorlden . De Vla!ala~nsche Via e evenals hat tij(dschrift Guldrun -- v lgt ,'e evrolueerende~ i a dikale Vla'a'msche geid'aehte. Menigen zin uit liet artiek l, wiala ;r307
tilt ik aanh~aalde, zbu de Vlaam ache Vlagge khans, vermoedelij'k, niei meer herdrukken . Vij'ftig jaar bijd agen . Kan men zich wel voorstellen hoevelen in Die Vlaam!sche Viagge hunne eerste proenen fleten, werschijnen, haevelen dalarin leerden gaan, lokopend, vlie, en, . . . Vl og de Zeemeeuwe voor het eerSt niet in Dd V1alamsche Vlagge 2 Een vra!ag die n~at;uurJij ;k v~oor den g;eest l~om ;t bij ieder j,ubelleest als dit is : War zijn die m'edewerkers flu? Eert z~alig de d o e Id e n die gent rven zijn in hun trouw. Wie rust on'der de scha~duw vlan den elk w~aarvan~ hij' de eikel legde . De vijftig jaiargangen van de Vh amsche Vi+agge zijn na~tuurlijk een kerkhbf vol kruisjes van held~enhuicte . . . Zij bestond m~aar peas, toen reeds de Vaandrig : Rladenbiach stierf. Ges'torven : M~alf!ait, Vyncke, de Carne, de Verriesten, F1am n, Van H'ee, D e Vas. Eerw . P~aster 'Bl`ancke is : even als' de Vlagg; e~euwigi jeng en eeuwig V1aIa nls~ch '. Die dooid is niei de eGhte daod. Die doeden seven to nidr den van ions. De dood verbi!ak de liefde niei y zijn schouwen zij vranalar ions -- vertrou en wij --f vlan ui't4 deny H'emlel gen ens Bonze beden . . . Andere med.ewerkers zijn v e r s p~ r e i di over de wlereld rTalrijk zijn in Vl"aanderen de ze ' Ielingenr~aepingen. Wij m gen er van verzekerd zijn da,`~ heden m~er dan ; een, bier net den gees't, yonder +ons is, ter'wijl hij nooii Vlalanderen zijn t<
jden en zijnu last Ioffert .
Onider de vrbegere m' e d e w e r k e r S, zijn stelli,g vneei s an, Mdelvluch'tigen . De ~ k od van het ' dalal . . . dart is de eehte dtaod . Wel wag seder zijne liefde loo tteren en zuiveren, mmen nit violh,arden in vergissingen en dwlalingen, niaar het +opgeyven van het V1'a ;amlsch ideaal is veelal een verkl~open van hoogere liefde vo ar lagere lieflde, een laf ontvluchten van 308
den last van den strij i, een vleien van dq grooten der a,ard ; een dansen rom het gou~den kaif, een uitsteken vai de hand mar zilverlingen, een genieten an wellust~en an C~ap~ua, een ~dienen vann glen Staat, niet +o idat de S taa opus in Gods plalats zbu regeeren, m'aar Omidat hij` de uitide~eler i van beti' ekkingen, eeretitels, vergunningen een voor~deelen an illen a lard, een verz'akneusidoeken van het v'aandel . iat echt veri as is heeft Versch'aeve onl1eeld ; an zijn. Christ a:a~n De Wet-atuidie . Wat verrlaad heel is sOns niet ganders dan de hioogste tilouw. Zij' die thans meadewerken en medievieiren zulten poi eens voor den stiijld s'taan tusschen triouw aan de vlag en persoonlij'k vooiideel . Zullen zij 'ziGh dan de gzsteren afgelegde gek fte herinneren2 cwanneer uwe sc'hreden wiankelen, uw oogen MMof er wourde~~ wlanneer ver'twijfeling kngt aan uwe ziel, sc!houw dan o naiar het vaandel . Het mbet u genezen z'ooats ode 1 op~eren slian,g do zieke kinderen an Is'rlael genus in de wioestij'n . . . o kruis . . . voor 'I Le ~exnidelingen Wat heeft men fop 1 enz'e vergader~ngen nntelbiare malen he't gedicht S n e y s s e n s v;oorge(d agen met de verz~en « `Het zalait een hand de Gents'che Klauwaeridswane ~ a hopig zich rechtend kwets't hij een ruiter net des va~andels punt, hezw!ij~nt en zielteogt, kramplacht,g ode vaandels f lar ten [grij eod, P;
zu ;ht nog eens « G e n t ~> spui;gt broad en s t e ref1 tL . . ~l Een goed sb1daiat verI* tnldt zijn v'aandels Never dan ze den vij anid over to geven . Verlies an een vlalandel is vloor een regiment de hoogste k veer . Men s'tx jldt altijd bet hef"lgs!t om die v~aandels . Het 'model vertegenw rk igt het land, het volk .
Uw valandel to verl'oiothenen is thappen yap het hart van uw yolk. K N u blink in b+l'ijer dag >~ wren wij~ in het tr!anvlalalsch vblkslied, teenn men zingeii rnlacht Di vierkleur van bns &iel land Die wialai weer ber Trans~aal . >> en streng o :de mien er bijl (t En wee de godverieten hand die ha tr weer neer wil haul . Schennis van de vllag is .ls tintheiliging van deb arks des Verbonds . De sichuk ige hand verldort . Laden w7j neg even 'slatnen het titelbiad van DI V 1 a a m c h e V 1 is g jg a b'escheuw'en . Dar wentelt kde mlachtige zee, de Noorklizee zbotals Zeemeeuwe ze eens beschreef in cen Vlagge gedicht . < Diq NborLd~ zee met ha'ar wentelende blaren > . Die z~ea, z~ander die vjertranschte bladgasten, n ar het ;g !o tsch geweld ld~er glolven. De zee . . . w!a!ariaan H . Verties!t eens' stand rnieit dd klaeht « Eens tech wlat antlers > de zee << v 1aar mien geen kleanh'eid kan bntwlaren » . Zij' wiordt echter beheers'c,ht door het Kruis en' den ; Lf~euwa. Mbge « Kruis en Leeuw > in de zielen der Vlamingen, ells ctrifts't riven bedaren, iederen ~n+derlingen hfalat v rzbenlefl, iedere uit:spatting vlan eigenliefde, ti~an kleine z'elf!ier~ ' ng b+verspbe1en . Dansen z!a1 het schip over de b!aren . . . loch de starmen iu11 en er nets tegen verniagen . Het vomit den H'eer aian~ rd . (r
>3
S
Ons vaartuig is to wel bem;anschapt en gemeesterd, gestan~daard 'en gekruist .
In een ver visiioen stalan de torens vani Vla ;ntderen, wiat zip ' eteeken en z~ag Rioden1 ash in zijh K 10k k e B o e 1 a n, d. Bel310
fort, zinnebeeld van ' verleden >> . Reus die tre~urt op 't Gene raft heden. De tlarens zij~n de Bergen nalar den hemlel . D1 klokken zijui him stem, kliakken die kl ;agen over dk olden, kloikken an nliserere en Exsu Ltet . 0' . . . de V1a!am ache Viagge eens op al die torens, io~ar liefd.e gepl~ant, gals het kru'rs dat alien tit zic( t lekt, nie~ de lich ;a n'en met hnn gebaren, mlaar de elen. De Vlagge die i1s een doiar'zbnde wvo1k, gals een !aar'h'e dsfakkel g1indiert ; alarin het z'wla;rt bpg'aat in ahoverstzio~m'end good .als de wiolken van goed .en vrijda;g in de morgenzon, vai' Pas+chen. Al die torens als een bergkerten v;an Sinai wia;aropR de le-. venswetten worden ver'kiondigd! a'ls T h!a b o r s , waar hot good is de tenten van ons vlolk to biouwen, wia ;ar de Her scpreekt met de Priaf eten van one v~o1k, en do toekomst zonder smiart -- uit het verleden gel* ren wbrdt Op de +oin ijde van kie Vthgge sta'a't nog~ het~ Kruis en d~alar~ under een tuanier die b1oemen bes'phr eit Het kruis met J . N . R . J ., met den Tleiland ex ; +alan genaJeid, met den zlonson.dergang Ider ~o+ogen en den zonsiopga.ng uit
d e wlonden en hot hart . D~~t is een vrfedesvisioen . Iedere druppel uit he dloorsdoken hart, of uit de s ntartenv o CJen haart een bloom . Nie~ aileen 'm'et den d,aauw an kie dich tkunst, hesproeie men bt~oeniem .
Op zedelij k geestelijk ,g+e~bied is hot bloed de vruchtbia ;a'rmiaende dauw. Vlaanderens lieve tuinier ziji ode Gekruisigde. E e n p!urperen sin ` 'loem is zijhn lichlaarn. Zijfn haoM een bloedroos Ionder de doornen . Mbage hij de z~gen schenken : Wij kunnier planter en besproeien . Hij" net bevru;chlen. Worde de gansche heniel Maven V1,anderen eerie gourd, arte vl~ag als een 'egedaoek gesp nnen 1*wen een aards'c ,' prar'akLijs van vruchtb~aarheid, een bngeevena+'a.rde b+loem'enin : lelies van zuiverheid, r1oz'en an lie degloed, viooltj l 311
van nederigheid, alle kleuren, ~alle geuren, aile \iosrmien . . t door al the bloemenwweelde vloeie een s'tr;o m fail bezieling en frirs'chheid . Vla~a.nderen Gods uitverkoren ruin met rats I* om van wetensch!a'p en kennis de boom van her kruis. Sta met bns aaan het kruis : Vla'anderen, smartenmoeder, komt, gelei~dt ions nalar her knits, gij' dierhare gesneuvek en, rijs't ~p uit uw ~g1*ren . Scheurt io~rhangsels van oude tc mpelS . Stalat iaan her kruis, 'alien, Vlaamsche Johannessen, die laagt alan her hart van Eden Heiland . Neemt bij he kruis Vlaanderen alan ials uwe nbeder en blijft haar getrouwr tot den ~dood. Knelt neer in drofte slmla1 t, gijl 'die heht ;gezon'digd, wOrdt her, doopt in b]iaeid. Vlucht, vijandelijke machten . Bui,gt, eiken en net ; buigt, alle v'aandels den aarlde voor her Vlaam!sch~ ant her del - Buig Vla!anderens ~raandel ~aor her vaandel v Kruis . En gij alien, Steekf de leeuwenva(m bij 't Kruis, plan zijn wij weer in Vliaianderen thuis » . H
312
BLADWIJZER Over « Het Belgisch Vaderland », door Dr A . Fierens
g
Redevoering ter algemeene Zitting van den Katholiekaen Vlaamschen Landsbond (9 Mei 1909) .
45
Toelichtingen bij de Vlaamsche Wanschen op het Congres to Methelen (io) g967 . Waarom een Vlaamsche Rechtsfaculteit
83
De Vervlaamschmg der Gentsche H oogeschool (Rede gehouden op de Katliolieke Stu,dentemvergadering to Antwerpen den 15 October 1 g i 6),
97
Katholiek Activistisch Verweerschrif t .
123
Katholicisme en Nationalisme (Antwoord op de Vragenl'ijrst, rondgestuurd door het Fransch Tij~dschrift « Les Lettres » to Parijss, October 1922) .
205
Hot Vraagstuk van bet Vlaa-msch Nationalisme (Antwootd op D r Rubbens' B oek j e « H et Gevaar van bet Nationalisme ») .
223
Beknopt Overzicht van het Activisme in Bezet Belgie
265
Beginselverklar Mg van de Roomsch-Katholieke Vlaamsch-Nationals Vereeniging
291
Feestrede, uitgesproken op de Vlaggefeesten to Brag ge (24 Augustus 1925) .
299
