Associate Professor Steven Van Uytsel

De  Conventie  voor  de  Promotie  en  Bescherming  van  de  Diversiteit  van  Cultuuruitingen  in  het  licht  van   de  Conventie  voor  de  Borging  van  Immaterieel  Erfgoed     Associate  Professor  Steven  Van  Uytsel     Steven  Van  Uytsel  is  Associate  Professor  aan  de  Rechtsfaculteit  van  de  Universiteit  van  Kyushu,  gelegen   in   Fukuoka,   Japan.   Hij   heeft   rechten   gestudeerd   aan   de   Universiteit   van   Antwerpen.   Gedurende   zijn   studies   aan   de   Universiteit   van   Antwerpen   heeft   hij   deelgenomen   aan   een   uitwisselingsprogramma   met   de  Universiteit  van  Uppsala  (Zweden)  in  het  kader  van  het  Europese  uitwisselingsprogramma  ERASMUS.   Na   zijn   studies   in   Antwerpen   heeft   hij   zijn   LL.M.   en   LL.D.   behaald   aan   de   Universiteit   van   Kyushu   en   een   Master   of   Arts   (Japanese   studies)   aan   de   Mercator   Hogeschool   in   Gent.   Steven’s   specialiteit   is   mededingingsrecht,   met   een   bijzondere   interesse   voor   rechtshandhaving   in   dat   gebied   en   mededingingsrecht  in  landen  in  transitie.     Buiten   mededingingsrecht   heeft   Steven   ook   interesse   voor   recht   en   cultuur.   Hij   is   mederedacteur   van   een   boek   over   de   UNESCO   2005   Conventie   voor   de   Promotie   en   Bescherming   van   de   Diversiteit   van   Cultuuruitingen.  Tevens  heeft  hij  enkele  bijdragen  geleverd  over  de  2003  Conventie  voor  het  Borgen  van   Immaterieel   Erfgoed.   Op   dit   moment   leidt   Steven,   samen   met   zijn   collega   Prof.   Toshiyuki   Kono,   een   project  over  het  wetgevend  kader  in  verband  met  immaterieel  erfgoed  in  de  Mekong  regio.  Dit  project   wordt   gesponsord   door   het   International   Research   Centre   for   Intangible   Cultural   Heritage   in   the   Asia-­‐ Pacific  Region  onder  de  auspiciën  van  UNESCO  (UNESCO  Category  II  Centre).      

    A.  Inleiding   Het  is  tien  jaar  geleden  dat  UNESCO  haar  werk  beëindigde  aan  een  internationaal  bindend  instrument  in   verband   met   de   diversiteit   van   cultuuruitingen   (of   culturele   expressies).   De   Conventie   voor   de   bescherming   en   promotie   van   de   diversiteit   van   cultuuruitingen   (hierna   de   2005   Conventie)   is   er   gekomen   twee   jaar   nadat   UNESCO   de   Conventie   voor   de   borging   van   immaterieel   erfgoed   had   aangenomen   (hierna   de   2003   Conventie).   Beide   conventies   hebben   gemeen   dat   ze   aan   culturele   diversiteit  worden  gelinkt.   De   aanzet   tot   de   2005   Conventie,   zo   kunnen   we   afleiden   uit   de   Resolutie   32C34   van   de   Algemene   Vergadering   van   UNESCO,   was   het   garanderen  in  een  internationaal  bindend  instrument  van  culturele   diversiteit   en   met   name   van   de   diversiteit   van   culturele   inhoud   en   artistieke   uitdrukkingen   (later,   omwille   van   de   eenvoud,   werd   dit   veranderd   in   cultuuruitingen).   Door   het   beperken   van   de   ‘beschermingsopdracht’   tot   culturele   uitdrukkingen,   heeft   men   voorkomen   dat   de   Conventie   zich   zou   bezighouden   met   culturele   diversiteit   in   het   algemeen   (alle   vormen   van   erfgoed,   mensenrechten,   culturele  ontwikkeling,  auteursrecht,  etc.).  Culturele   diversiteit   is   ook   vaak   aangehaald   in   de   context   van  de  2003  Conventie.     De  tweede  overweging  van  de  preambule  van  de  2003  Conventie  stelt  dat  immaterieel  cultureel  erfgoed   belangrijk   is   als   een   drijfkracht   van   culturele   diversiteit.  De  2003  Conventie  is  niet  de  enige  plaats  waar   men   een   statement   kan   vinden   over   het   belang   van   immaterieel   cultureel   erfgoed   voor   culturele   diversiteit.   In   verschillende   UNESCO   documenten   staat   te   lezen   dat   “cultural   diversity,   as   revealed   through   the   intangible   heritage”,   “intangible   cultural   heritage   as   a   mirror   of   cultural   diversity”   of   “intangible  cultural  heritage  (…)  concretely  embod[ying]  cultural  diversity.”   Niettegenstaande   de   link   van   beide   conventies   met   culturele   diversiteit,   merkt   Janet   Blake   op   dat   de   relatie   tussen   de   2005   Conventie   en   de   2003   Conventie   verre   van   duidelijk   is.  Ze  roept  de  organen  van   beide  conventies  zelfs  op  om  klaarheid  te  scheppen  over  hoe  beide  conventies  zich  tot  elkaar  kunnen   verhouden.   Zonder   de   bedoeling   te   hebben   volledige   klaarheid   te   brengen   in   de   relatie   tussen   beide   conventies,  zou  ik  met  deze  lezing  enkele  ideeën  naar  voor  willen  brengen  over  hoe   de   verhoudingen   tussen  beide  conventies  op  juridisch  technisch  vlak  kan  benaderd  worden.   Om  die  verhouding  toe  te  lichten  zullen  we  eerst  stilstaan  bij  de  achtergrond  van  de  twee  conventies.   Daarna  is  het  van  belang  om  aan  te  tonen  dat  beide  conventies  een  gemeenschappelijk  onderwerp  en   doel   hebben.   Is   dit   niet   aanwezig,   dan   zal   de   interactie   tussen   beide   conventies   gelimiteerd   zijn   tot   interpretatie   van   concepten   die   beide   conventies   gemeen   hebben.   Indien   het   onderwerp   en   doel   gemeenschappelijk   is,   kan   er   ook   een   interactie   zijn   operationeel   vlak.   Na   te   hebben   vastgesteld   dat   beide   conventies   een   gemeenschappelijk   onderwerp   en   doel   hebben,   zullen   we   de   juridische   kwalificatie  bekijken  van  beide  conventies.  Dit  is  van  belang  om  te  zien  of  beide  conventies  in  conflict   kunnen   komen   met   elkaar.   Na   deze   vaststellingen,   zullen   we   overgaan   tot   het   bekijken   van   de   mogelijke  interactie  tussen  beide  conventies  op  operationeel  vlak  en  op  het  gebied  van  interpretatie.  

Op   operationeel   vlak   zal   er   een   onderscheid   worden   gemaakt   tussen   complementaire   en   contradictorische  bepalingen.  Op  het  gebied  van  interpretatie  zullen  we  kijken  wat  het  gevolg  zou  zijn   van  een  éénrichtingsinterpretatie  en  van  een  wederzijdse  interpretatiemogelijkheid.       B.  De  achtergrond  van  de  2003  &  2005  Conventies   De  2003  Conventie  heeft  zijn  oorsprong   in   tekortkomingen   van   de   1972   Conventie   voor   de   bescherming   van  het  cultureel  en  natuurlijk  werelderfgoed  (hierna  de  1972  Conventie  of  de  Wereldergoedconventie).   De   focus   van   deze   conventie   op   het   materiele   aspect   van   erfgoed   werd   in   verschillende   werelddelen   beschouwd  als  een  discriminatie  ten  opzichte  van  hun  erfgoed,  waar  het  materiele  aspect  niet  belangrijk   is   (e.g.   het   schrijn   van   Ise   dat   om   de   twintig   jaar   herbouwd   wordt   en   waar   de   materiële   originaliteit   dus   ophoudt   te   bestaan)   of   zelfs   niet   bestaande   is   (e.g.   verhalen,   dans).   Deze   tekortkomingen   werden   aangekaart   in   verschillende   politieke   fora:   Intergouvernementele   Copyright   Committee   (regering   van   Bolivia),   Mondiacult   en   UNESCO   (Recommendation   on   Safuegarding   of   Traditional   Culture   &   Proclamation  of  Masterpieces  of  Oral  and  Intangible  Heritage).  Onder  druk  van  de  Nara  Verklaring  is  het   toepassingskader  van  de  Werelderfgoed  Conventie  al  aangepast,  maar  niet  voldoende  om  immateriële   cultuuruitingen  ten  volle  op  te  nemen  in  het  toepassingsgebied  van  de  Werelderfgoed  Conventie.     De  noodzaak  om  een  andere  conventie  uit  te  werken  was  niet  alleen  terug  te  vinden  in  het  feit  dat  de   1972   Conventie   een   groot   deel   van   het   cultureel   erfgoed   negeerde,   maar   ook   de   structuur   van   die   conventie  was  niet  aangepast  aan  de  noden  van  immaterieel  erfgoed.  Immaterieel  erfgoed  is  niet  los  is   te  zien  van  een  gemeenschap  in  dewelke  het  is  tot  stand  gekomen  en  zich  verder  heeft  ontwikkeld.  Voor   het   borgen   van   dit   erfgoed   is   een   structuur   waarin   een   centrale   rol   is   toebedeeld   aan   deze   gemeenschappen  belangrijk.  Zij  zijn  degene  die  bepalen  wat  immaterieel  erfgoed  is  en  hoe  het  verder   moet  ontwikkelen,  rekening  houdend  met  al  de  sociale,  economische,  en  natuurlijke  veranderingen  om   zich   heen   en   in   principe,   heeft   de   ‘rest’   van   de   wereld   zich   geen   waardeoordeel   te   vellen   over   dit   erfgoed.  Met  andere  woorden,  het  kader  van  ‘uitzonderlijke  universele  waarde’  (outstanding  universal   value)  van  de  Werelderfgoedconventie  is  moeilijk  te  verzoenen  met  de  het  subjectieve  perspectief  van   degene  die  het  immaterieel  erfgoed  hebben  gecreëerd  of  bewaren  (self-­‐identification).   De   2005   Conventie   heeft   een   heel   andere   achtergrond.   Deze   Conventie   moet   gezien   worden   als   een   uitloper   van   een   decennia   lang   debat   over   hoe   de   audiovisuele   sector   zou   moeten   gepositioneerd   worden  in  de  voortschrijdende  onderhandelingen  over  de  handelsvrijheid.   In   dit   debat   heeft   Frankrijk   altijd  een  voortrekkersrol  gespeeld  en  in  grote  mate  de  uitgangspunten  van  de  Europese  Unie  bepaald.   Toen   het   uiteindelijk   onmogelijk   bleek   om   binnen   het   kader   van   de   Wereldhandelsorganizatie   een   overeenstemming  te  bekomen,  hebben  vooral  de  Canadian  Cultural  Industries  Sectorial  Advisory  Group   on   International   Trade   (SAGIT),   een   orgaan   van   de   federale   overheid   in   Canada,   en   de   International   Network   for   Cultural   Diversity   (INDC),   een   Canadese   civil   society   groepering   (groepering   uit   het   maatschappelijk  middenveld),  er  bij  de  Canadese  regering  er  op  aangedrongen  om  een  instrument  uit  te   werken  dat  zou  waken  over  de  belangen  van  de  audiovisuele  industrie.   Onder  impuls  van  de  Canadese   Minister   van   Cultuur   werd   het   International   Network   on   Cultural   Policy   (INCP)   opgezet   en   dit   intergouvernementeel  orgaan  heeft  een  eerste  versie  van  een  instrument  om  culturele  diversiteit  te  

beschermen   uitgewerkt.  Met  deze  versie  is  men  uiteindelijk  bij   UNESCO   gaan   aankloppen  met  de  vraag   om  de  taak  op  zich  te  nemen  om  een  internationale  conventie  uit  te  werken.     Een   wijzigende   visie   op   ontwikkeling   en   cultuur,   in   dewelke   het   nut   van   cultuur   voor   ontwikkeling   (economisch   en   menselijk)   werd   benadrukt,   overhaalde   de   toenmalige   secretaris   generaal   Koichiro   Matsuura  om  een  nieuw  internationaal  instrument  te  onderhandelen.       C.  Een  gemeenschappelijk  onderwerp  &  doel  van  de  2003  &  2005  Conventies   Culturele  uitdrukkingen  &  immaterieel  cultureel  erfgoed   De   2003   Conventie   is   van   toepassing   op   immaterieel   erfgoed,   terwijl   de   2005   Conventie   zich   richt   op   de   diversiteit  van  cultuuruitingen.  Immaterieel  erfgoed  wordt  gedefinieerd  als:   • Praktijken,  representaties,  expressies,  etc.   • die  gemeenschappen,  groepen  en  in  bepaalde  gevallen  individuen   • erkennen  als  deel  van  hun  cultureel  erfgoed.   Deze  definitie  is  aangevuld  met:   • • •

de  overdracht  van  generatie  tot  generatie  (intergenerationele  overdracht)   het  voortdurend  her-­‐creëren  als  een  reactie  op  de  omgeving,  de  natuur  en  de  geschiedenis   het  geven  van  een  idee  van  identiteit  en  continuïteit  

Verder   is   de   definitie   beperkt   door   mensenrechten,   duurzame   ontwikkeling,   en   wederzijds   respect   tussen  gemeenschappen.     De  definitie  van  cultuuruitingen  in  de  2005  Conventie  is  veel  korter  en  omvat:   •

de  uitingen  die  het  resultaat  zijn  van  de  creativiteit  van  individuen,  groepen  en  de  maatschappij    

•

die  een  culturele  inhoud  hebben.  

Via   het   concept   ‘culturele   inhoud’   heeft   ook   de   definitie   van   cultuuruitingen   het   idee   van   identiteit.   Culturele   inhoud   is   immers   gedefinieerd   als   symbolische   betekenis,   artistieke   dimensie,   en   culturele   waarden  die  de  identiteit  van  een  individu,  een  groep  of  een  maatschappij  reflecteren.  De  definitie  van   culturele  uitdrukkingen  legt  niet  noodzakelijk  een  nadruk  op  continuïteit  en  recreatie.  Dit  wil  niet  zeggen   dat   uitdrukkingen   die   het   resultaat   zijn   van   recreatie   en   continuïteit   zijn   uitgesloten.   Identiteit,   een   concept   dat   is   terug   te   vinden   in   de   2005   Conventie,   kan   zijn   oorsprong   vinden   door   het   feit   dat   een   uitdrukking   is   aangepast   aan   de   omstandigheden   in   dewelke   een   groep   of   gemeenschap   zich   bevond.   Continuïteit  is  terug  te  vinden  in  het  concept  van  diversiteit.  De  2005  Conventie  aanziet  het  doorgeven   van  (cultuuruitingen)  in  of  tussen  groepen  als  een  manier  waarop  diversiteit  tot  uiting  komt.     Gemeenschap  versus  maatschappij   In   verband   met   de   definitie   van   het   onderwerp   van   beide   conventies   zou   ik   nog   even   willen   stilstaan   bij   het  feit  dat  de  2003   Conventie   steeds   naar   een   “gemeenschap”   verwijst   en   de   2005   Conventie   naar   de  

maatschappij.   Er   is   een   verschil   in   dimensie   tussen   beide   concepten.   Cultuuruitdrukkingen   van   een   maatschappij   zijn   omvangrijker   dan   de   cultuuruitdrukkingen   van   een   gemeenschap.   Omgekeerd,   de   cultuuruitdrukkingen   van   een   gemeenschap   zijn   niet   noodzakelijk   de   cultuuruitdrukkingen   van   een   ganse   maatschappij.   Betekent   dit   dan   dat   de   2003   en   de   2005   Conventie   alleen   maar   een   klein   deel   gemeenschappelijk   hebben,   met   name   de   cultuuruitingen   van   groepen   en   individuen?   Ik   denk   dat   dergelijke  conclusie  zou  ingaan  tegen  de  intentie  van  de  2005  Conventie.  De  2005  Conventie  staat  voor   diversiteit.   Het   uitsluiten   van   bepaalde   cultuuruitingen   zou   juist   negatief   zijn   voor   diversiteit.   Om   uit   deze   impasse   te   raken   zou   men   kunnen   stellen   dat   maatschappij   in   de   2005   Conventie   niet   alleen   betrekking   heeft   op   de   maatschappij   als   een   geheel,   maar   ook   op   de   maatschappij   als   een   verzameling  van  al  de  verschillende  sociale  actoren  die  daarvan  deel  uitmaken.  Dergelijke  zienswijze   maakt  het  mogelijk  beide  conventies  een  gemeenschappelijk  onderwerp  toe  te  kennen.  Dit  neemt  niet   weg  dat  de  2005  Conventie  een  breder  toepassingsveld  kan  hebben.   Promoten  en  beschermen  &  borgen   De   2005   Conventie   heeft   als   doelstelling   het   promoten   en   beschermen   van   de   diversiteit   van   cultuuruitingen.   De   2003   Conventie   beoogt   het   borgen   van   immaterieel   erfgoed.   We   hebben   reeds   aangetoond  dat  bepaalde  vormen  van  immaterieel  erfgoed  ook  onder  de  definitie  van  cultuuruitingen   kunnen  vallen.  Indien  dat  mogelijk  is,  moeten  we  nagaan  of  borgen  ook  kan  vallen  onder  de  definities   van   promoten   en   beschermen.   Borgen   heeft   een   vrij   uitgebreide   definitie   gekregen   in   de   2003   Conventie.  Borgen  kan  door   •

identificatie,   documentatie,   research,   conserveren,   bescherming,   promotie,   stimuleren,   overdragen  (vooral  via  formeel  en  informeel  onderwijs),  en  het  doen  herleven.    

Het   is   evenwel   van   belang   om   deze   definitie   te   zien   tegen   de   achtergrond   van   de   levensvatbaarheid   van   het   immaterieel   erfgoed.   De   2003   Conventie   richt   zich   in   principe   niet   op   het   ‘conserveren’   van   praktijken,  representaties  en  expressies  die  niet  gedragen  worden  door  een  gemeenschap.     Promotie   en   bescherming   maken   deel   uit   van   borgen.   Hiermee   kunnen   we   stellen   dat   de   doeleinden   van  beide  conventies  overlappen.  Er  is  echter  nog  een  ander  argument  om  tot  deze  conclusie  te  komen   (buiten   het   feit   dat   de   definitie   van   beschermen   in   de   2005   Conventie   de   terminologie   van   borgen   bevat).  Als  we  kijken  naar  Artikels  7  en  8  van  de  2005  Conventie,  kunnen  we  stellen  dat  ook  het  doel  van   het  promoten  en  beschermen  in  deze  conventie  het  garanderen  van  de  ‘viability’  (leefbaarheid)  van  de   cultuuruitingen  is.  Promotie  moet  dit  garanderen  door  het  creëren  van  een  omgeving  waarin  men  deze   cultuuruitingen   kan   maken,   produceren,   verspreiden,   etc.   Beschermen   richt   zich   vooral   op   cultuuruitingen   die   met   uitsterven   bedreigd   worden.   Ook   voor   deze   expressies   is   het   noodzakelijk   dat   een  omgeving  wordt  gecreëerd  om  de  levensvatbaarheid  te  garanderen.       D.  Het  juridisch  karakter  van  de  2003  &  2005  Conventies     Internationaal  bindend  instrument  

 

De  vraag  naar  juridische  erkenning  van  immaterieel  erfgoed  is  een  lang  proces  geweest.  De  vraag  werd   voor   het   eerst   geformuleerd   in   de   jaren   zeventig   van   vorige   eeuw,   waarna   er   enkele   soft   law   instrumenten  zijn  gevolgd  in  de  jaren  negentig  van  vorige  eeuw.  We  zouden  hetzelfde   kunnen   zeggen   over   de   diversiteit   van   cultuuruitingen   als   we   het   lange   debat   over   de   positie   van   de   audiovisuele   sector  in  de  handelsbetrekkingen  tussen  Frankrijk  en  de  Verenigde  Staten  in  acht  nemen.  Deze  situatie  is   veranderd   in   2003   voor   immaterieel   erfgoed   en   in   2005   voor   de   diversiteit   van   cultuuruitingen.   Beide   concepten   werden   opgenomen   in   een   conventie,   een   overeenkomst   tussen   staten.  Vanaf  dat  moment   is  men  gaan  zeggen  dat  er  een  internationaal  bindend  kader  is  voor  respectievelijk  immaterieel  erfgoed   en  diversiteit  van  culturele  diversiteit.     Juridisch   is   dit   correct.   Niettegenstaande   de   uitlatingen   over   het   bindend   karakter,   moeten   we   toch   opmerken   dat  beide  conventies  niet  zo  bindend  zijn  als  men  op  eerste  zicht  zou  denken.   Wanneer   we   beide  conventies  bekijken,  moeten  we  vaststellen  dat  de  lidstaten  niet  tot  al  te  veel  worden  verbonden.   De   meeste   bepalingen   zijn   geformuleerd   als   richtlijnen   of   “zachte”   bepalingen   (of   soft   law).   Doordat   het  meeste  is  geformuleerd  als  soft  law,  zou  men  kunnen  stellen  dat  de  2003  Conventie  alleen  het  kader   schetst  waarbinnen  de  lidstaten  kunnen  handelen.  Er  is  dus  meer  een   soort   “framework   convention”   gecreëerd   in   hetwelke   de   principes   zijn   vastgelegd   die   verder   moeten   uitgewerkt   worden   door,   in   dit   geval,  de  nationale  wetgevers.  Natuurlijk,  deze  wetgeving  moet  er  alleen  maar  komen  als  er  de  politieke   wil  voor  is  of  als  de  politiek  het  relevant  acht.   De  problematiek   van   soft   law   keert   ook   terug   in   de   2005   Conventie.1  De  2005  Conventie  bevat  zo  goed   als  geen  bepaling  die  als  een  harde  bepaling  (of  hard  law)  kan  worden  beschouwd.  Na  het  aangeven  dat   het  uitstippelen  van  een  cultureel  beleid  een  soeverein  recht  is  van  een  staat,   geeft  de  2005  Conventie   enkel   richtlijnen.   Staten   worden   dus   aangespoord   om   binnen   de   richtlijnen   (onder   andere   in   verband   met   institutioneel   kader,   het   promoten,   beschermen,   onderwijs,   internationale   samenwerking,   duurzame   ontwikkeling,   en   ontwikkelingshulp)   maatregelen   te   nemen   om   dusdanig   de   diversiteit   van   cultuuruitingen  te  promoten  en  te  beschermen.   Het   kenmerkende   van   beide   conventies   is   dus   dat,   niettegenstaande   we   hier   te   maken   hebben   met   internationaal   bindende   instrumenten,   ze   ‘niet   bindend’   zijn   naar   inhoud   (soft   law   according   to   content).   Dit   betekent   dat   de   lidstaten   zo   goed   als   geen   betekenisvolle   verplichtingen   hebben   in   het   kader  van  de  conventies  (buiten  degene  die  hierboven  zijn  vermeld).  Ze  moeten  alleen   hun   best   doen   om  maatregelen  te  nemen.  Er  is  geen  specifieke  sanctie  voorzien  als  een  lidstaat  niet  zijn  best  doet.  Er   kan  hooguit  sprake  zijn  van  ‘naming  and  shaming’  wanneer  de  rapporten  worden  bekendgemaakt  of  het   verlies  van  immaterieel  cultureel  erfgoed  omdat  er  geen  kader  was  waarbinnen  de  gemeenschap  of  de   niet-­‐gouvernementele  organisaties  konden  handelen.     Betekent   dit   dan   dat   beide   conventies   geen   enkele   reden   tot   bestaan   hebben?   Het   antwoord   is   ‘ja’,   wanneer   men   er   enkel   van   uit   gaat   dat   een   conventie   pas   een   betekenis   heeft   wanneer   er   duidelijke,   goed   omschreven   en   specifieke   verplichtingen   voor   staten   zijn   in   opgenomen.   Er   is   evenwel   een   andere                                                                                                                           1

“Soft law instruments,” Chinkin tells us, “range from treaties, but which include only soft obligations (“the legal soft law”), to non-binding or voluntary resolutions and codes of conduct formulated and accepted by international and regional organizations (“non-legal soft law”), to statements prepared by individuals in a non-governmental capacity, but which purport to law down international principles.” ICLQ (851).  

manier   waarop   deze   ‘soft   law’   conventies   een   betekenis   kunnen   hebben.   De   ‘soft   law’   conventies   kunnen  normatief  zijn,  hoewel  natuurlijk  nog  op  een  zachte  manier,  in  het  formuleren  van  beginselen.     In  de  volgende  paragraaf  zal  ik  een  kort  overzicht  geven  van  wat  er  aan  verplichtingen  in  de  conventies   zijn   opgenomen   en   ze   classificeren   als   harde   of   zachte   verplichtingen.   Tevens   zal   ik   trachten   aan   te   geven  wat  de  beginselen  zijn  die  deze  conventies  uitdragen.     Verplichtingen  en  beginselen    

 

De   2005   Conventie   heeft   een   hoofdstuk   over   rechten   en   verplichtingen.   Het   voornaamste   wat   dit   hoofdstuk  doet  is  het  bevestigen  van  het  soeverein  recht  om  een  cultureel  beleid  uit  te  stippelen  en   richtlijnen   geven   hoe   dit   beleid   er   kan   uitzien   in   verband   met   de   bescherming   en   promotie   van   de   diversiteit  van  cultuuruitingen.   In   de   uitwerking   van   de   manier   waarop   dat   kan   gebeuren,   heeft   men   in   de  2005  Conventie  steeds  geopteerd  voor  een  zachte  verplichting  (met  andere  woorden,  niet  bindend):   may  include  (artikel  6  –  nationaal  level);   shall  endavour  (artikel  7  –  promotie);   may  determine  (artikel  8  –  bescherming);   shall   encourage/shall   endeavour   to   encourage   (artikel   10   -­‐   onderwijs   /   artikel   11   -­‐   medewerking   van  maatschappelijk  middenveld)   • shall   endeavour   to   (artikel   12   -­‐   internationale   samenwerking   /   artikel   13   -­‐   duurzame   ontwikkeling  /  artikel  15  -­‐  samenwerkingsovereenkomsten)   • • • •

• shall  facilitate  (artikel  16  -­‐  voorkeursbehandeling  voor  ontwikkelingslanden)   Er  is  slechts   één   nationale   verplichting   die   bindend   is:   rapporteren   aan   UNESCO  (artikel  9).  Verder  is  er   de  internationale   verplichting   om   een   fonds   op   te   richten,   maar   geen   verplichting   om   bij   te   dragen   (artikel  18).     Niettegenstaande   het   niet   bindend   karakter   van   een   groot   deel   van   de   Conventie,   zijn   er   toch   ook   enkele   onderliggende   beginselen   terug   te   vinden   in   de   2005   Conventie:   participatie   van   maatschappelijk   middenveld,   toegang   tot   cultuuruitingen,   link   tussen   cultuur   en   ontwikkeling,   voortbestaan  van  cultuuruitingen.   De   2003   Conventie   bevat   geen   apart   hoofdstuk   over   de   rechten   en   verplichtingen.   De   Conventie   beschrijft  alleen  de  rol  van  de  lidstaten.  De  rol  van  de  lidstaten  is  het  maken  van  een  inventaris  (artikel   12)   en   de   nodige   maatregelen   te   nemen   voor   het   borgen   van   immaterieel   erfgoed   (artikel   11).   De   laatste  verplichting  is  verder  uitgewerkt  met  “shall  endeavour  to”  bepalingen  voor  het  opzetten  van  de   infrastructuur   (artikel   13),   onderwijs,   awareness   raising   en   capaciteitsbuilding   (artikel   14)   en   het   betrekken  van  de  gemeenschap  bij  deze  activiteiten  (artikel  15).  Er  is  verder  de  plicht  om  informatie  te   verstrekken   aan   UNESCO   en,  in   principe,   bij   te   dragen   tot   het   fonds  opgezet  onder  deze  Conventie.  Op   internationaal   vlak   is   er   de   verplichting   om   verschillende   lijsten   te   creëren,   het   verlenen   van   internationale  samenwerking  en  assistentie,  en  het  opzetten  van  een  fonds.     Het  niet  bindend  karakter  van  een  groot  deel  van  de  Conventie  betekent  niet  dat  er  geen  beginselen   zijn  naar  voor  geschoven.  De  beginselen  in  de  2003  Conventie  zijn:  zelf-­‐identificatie  (centrale  rol  van  de  

gemeenschappen)   en   leefbaarheid   van   immaterieel   erfgoed   (in   functie   van   de   gemeenschap),   en   het   levend  karakter  van  het  erfgoed.     E.  Interactie  tussen  the  beide  conventies  op  operationeel  vlak   I.  Twee  scenario’s     Als  we  ervan  uitgaan  dat  cultuuruitingen  zoals  we  die  verstaan  onder  de  conventie  culturele  diversiteit   kunnen   samenvallen   met   immaterieel   erfgoed   zoals   we   dat   verstaan   onder   de   2003   conventie,   dan   wordt   een   lidstaat   geconfronteerd   met   twee   conventies   waaruit   verplichtingen   kunnen   vloeien   voor   hetzelfde  iets.  In  dit  geval  zijn  er  twee  scenario’s  mogelijk.     • •

Vooreerst  is  het  mogelijk  dat  de  conventies  perfect  cumuleerbaar  zijn,  met  andere  woorden  dat   ze  elkaar  wederzijds  kunnen  steunen.   Verder   is   het   mogelijk   dat   de   conventies   met   elkaar   in   conflict   staan.   Hier   zal   moeten   uitgemaakt  worden  welke  verplichting  prioriteit  heeft  en  dus  zal  moeten  gevolgd  worden  door   de  lidstaten.      

II.  Complementaire  verplichtingen   Overzicht   Laat   me   eerst   een   kort   overzicht   geven   van   de   bepalingen   die   verplichtingen   opleggen   en   die,   mijns   inziens,   complementair   zijn.   Hier   moet   een   onderscheid   gemaakt   worden   tussen   verplichtingen   die   men  moet  nakomen  op  nationaal  vlak  en  verplichtingen  die  een  internationaal  karakter  hebben:   • Op  nationaal   vlak  hebben  de  lidstaten  van  de  2003  Conventie  de  verplichting  om  maatregelen   ter   borging   van   immaterieel   erfgoed   te   nemen   en   een   nationale   inventaris   te   maken.   Beide   verplichtingen   zijn   geformuleerd   als   ‘hard   law’,   maar   met   verder   weinig   specificatie.   De   2005   Conventie   heeft   geen   sterk   bindende   verplichtingen   voor   lidstaten.   Deze   conventie   moedigt   aan   om   de   diversiteit   van   cultuuruitingen   te   promoten   en   te   beschermen   zonder   daar   enige   dwingende  bepaling  aan  vast  te  knopen.     • Op   internationaal   vlak   ligt   de   focus   van   de   2003   Conventie   op   het   creëren   van   een   Representatieve   Lijst   van   Immaterieel   Erfgoed   van   de   Mensheid,   een   Lijst   met   elementen   immaterieel  erfgoed  waarvoor  dringend  borgingsmaatregelen  genomen  moeten  worden,  en  een   Lijst   met   programma’s,   projecten   of   activiteiten   die   het   best   de   principes   en   doelen   van   de   Conventie   uitdragen.   De   eerst   genoemde   lijst   beoogd   verhoogde   visibiliteit,   de   tweede   lijst   beoogt   een   verscherpt   toezicht   op   erfgoed   dat   dreigt   te   verdwijning,   en   de   derde   lijst   wil   te   kennen   geven   hoe   men   op   een   effectieve   wijze   immaterieel   erfgoed   kan   borgen.   De   2005   Conventie   legt   geen   gelijkaardige   verplichtingen   op.   Niettegenstaande,   artikel   8   van   de   2005   Conventie   leunt   nauw   aan   bij   de   internationale   verplichting   van   de   2003   Conventie   om   aandacht  te  besteden  aan  cultuuruitingen  die  worden  bedreigd  in  hun  voortbestaan.  De  2005  

Conventie  moedigt  de  staten  aan  om  de  nodige  maatregelen  te  nemen  indien  cultuuruitingen   zich  in  dergelijke  toestand  bevinden.     • Zowel  de  2003  als  de  2005  Conventie  hebben  de  internationale  verplichting  om  een  fonds  op  te   zetten  voor  het  bekostigen  van  doeleinden  in  verband  met  de  respectievelijke  conventies.  Beide   conventies   hebben   evenwel   nagelaten   te   bepalen   waarvoor   deze   fondsen   exact   kunnen   gebruikt   worden   en   hebben   de   beslissing   overgelaten   aan   de   respectievelijke   intergouvernementele   comités.   Het   Fonds   voor   Immaterieel   Erfgoed   moet   gebruikt   worden   om   internationale   samenwerking   te   bevorderen,   terwijl   het   Fonds   voor   Culturele   Diversiteit   gebruikt   moet   worden   voor   het   samenwerken   met   het   oog   op   duurzame   ontwikkeling   en   armoedebestrijding.     Verhouding  bepalend  artikel     De  2003  Conventie  heeft  alleen  een  artikel  dat  de  verhouding  regelt  met  de  Werelderfgoedconventie  en   met   conventies   die   betrekking   hebben   op   het   auteursrecht   en   op   het   gebruik   van   biologische   en   ecologische   grondstoffen.   Er  is  niets  in  de  2003  Conventie  dat  de  verhouding  zou  kunnen  regelen  met   de  2005  Conventie.  De  2005  Conventie,  daarentegen,  gaat  er  van  uit  dat  haar  status  dezelfde  is  als  van   een   andere   conventie.   Met   andere   woorden,   de   bepalingen   van   de   2005   Conventie   zijn   niet   ondergeschikt   aan   de   bepalingen   van   de   2003   Conventie.   In   de   praktijk   betekent   dit   dat   men   beide   conventies  cumulatief  zal  moeten  toepassen.   Complementaire  bepalingen  -­‐  beide  verplichtingen  kunnen  worden  gerealiseerd   Zoals  net  vermeld,  de  2003  Conventie  verwacht  dat  er  op  nationaal  vlak  een  inventaris  wordt  gemaakt   van   het   immaterieel   erfgoed.   Culturele   uitingen   die   onder   de   definitie   vallen   van   de   2003   Conventie   zullen   deel   uitmaken   van   die   inventaris.   Het   is   niet   uitgesloten   dat   een   aantal   van   die   expressies   ook   onder  de  definitie  van  de  2005  Conventie  kunnen  vallen.  Voor  deze  culturele  uitdrukkingen  bepaalt  de   2005  Conventie  dat  men  pogingen  moet  ondernemen  om  een  omgeving  te  creëren  die  het  toelaat  dat   deze  cultuuruitingen  te  kunnen  maken,  produceren,  verspreiden  en  zo  verder.  Het  is  ook  van  belang  dat   men   het   nodige   doet   zodat   toegang   kan   worden   verleend   tot   deze   culturele   uitdrukkingen.   Die   toegang   moet   niet   alleen   verleend   worden   aan   de   groepen   en   de   maatschappijen   tot   wie   deze   uitdrukkingen   behoren,   maar   aan   iedereen.   Het   is   duidelijk   dat   de   ‘richtlijnen’   die   worden   gegeven   in   de   2005   Conventie   een   mooi   geheel   vormen   met   de   verplichting   in   de   2003   Conventie.   Het   feit   dat   de   2005   Conventie  zachte  verplichtingen  oplegt,  betekent  ook  dat  er  genoeg   ruimte   is   om   de   2005   Conventie   en   de  2003  Conventie  aan  elkaar  te  kunnen  laten  aanpassen  (voorbeeld:  access  for  anyone  else  -­‐  voor  de   toepassing  van  de  2003  Conventie  kan  geheimhouding  een  essentieel  element  zijn  om  medewerking  te   kunnen   krijgen   van   de   gemeenschap   om   over   te   gaan   tot   het   inventariseren   van   hun   immaterieel   erfgoed).     De   verplichting   om   op   internationaal   vlak   een   Lijst   met   elementen   immaterieel   erfgoed   waarvoor   dringend   borgingsmaatregelen   genomen   moeten   worden   te   maken,   doet   geen   afbreuk   aan   de   ‘soft   law’   verplichting   van   de   2005   Conventie   om   de   nodige   maatregelen   te   nemen   ter   bescherming   en   conservering  van  de  cultuuruitingen.  Ook  de  verplichting  om  de  genomen  maatregelen  te  rapporteren   aan  het  Intergouvernementele  Comité  past  perfect  bij  wat  is  gevraagd  door  de  2003  Conventie.  Eén  van  

de   zaken   die   men   kan   rapporteren   aan   het   Comité   is   dat   de   cultuuruitingen   ‘in   nood’   zijn   opgenomen   in   de  internationale  lijst  onder  de  2003  Conventie.     De   andere   internationale   verplichting   tot   het   opzetten   van   twee   Fondsen   met   twee   verschillende   doeleinden  is  complementair.  Hoogstwaarschijnlijk  is  het  niet  mogelijk  om  het  Fonds  voor  Immaterieel   Erfgoed   te   gebruiken   voor   armoedebestrijding,   maar   niets   in   de   2003   Conventie   staat   het   gebruik   van   het   Fonds   voor   Culturele   Diversiteit   om   immaterieel   erfgoed   dat   tevens   een   culturele   uitdrukking   is   onder  de  2005  Conventie  te  ondersteunen  voor  duurzame  ontwikkeling  of  armoedebestrijding.     III.  Conflicterende  beginselen   Overzicht   Niet  alle  bepalingen  in  beide  conventies  zijn  complementair.  Er  zijn  ook  bepalingen  die  ogenschijnlijk  in   conflict  zijn  met  elkaar.     •

•

De   2003   Conventie   legt   de   nadruk   op   gemeenschap   voor   het   definiëren   van   immaterieel   erfgoed,   terwijl   de   2005   Conventie   het   constant   heeft   over   maatschappij   wanneer   het   cultuuruitingen   definieert.   Voor   de   implementatie   van   de   van   beide   conventies   is   er   ook   een   verschil.   Voor   de   2003   Conventie   is   het   van   belang   dat   een   centrale   rol   wordt   weggelegd  voor  de  gemeenschap,  terwijl  voor  de  2005  Conventie  nadruk  wordt  gelegd  op   de  participatie  van  het  maatschappelijk  middenveld.   De   2005   Conventie   beoogt   het   verschaffen   van   toegang   tot   culturele   uitdrukkingen   aan   iedereen,   terwijl   de   2003   Conventie   alleen   beoogt   dat   er   toegang   is   tot   het   immaterieel   erfgoed  voor  degene  tot  wie  het  behoort.    

Conflict  bepalend  artikel   •

•

De  2005  Conventie  heeft  een  bepaling  die  haar  verhouding  regelt  met  andere  conventies.   De  2005  Conventie  bepaalt  dat  niets  uit  de  2005  Conventie  mag  gebruikt  worden  om  de   verplichtingen   in   andere   conventies   te   wijzigen.  Het  is  algemeen  bekend  dat  dit  artikel  is   opgenomen   in   de   2005   Conventie   om   enig   conflict   met   de   bepalingen   van   de   Wereldhandelsorganisatie   te   voorkomen,   maar   het   heeft   ook   zijn   nut   in   verband   met   de   2003   Conventie.   Indien   er   een   conflict   is   tussen   de   2003   en   2005   Conventie,   moet   voorrang  worden  gegeven  aan  de  2003  Conventie.     De   2003   Conventie   bevat   geen   artikel   dat   de   verhouding   regelt,   tenzij   wanneer   het   een   conventie   gaat   die   intellectuele   eigendomsrechten   of   biologische   en   ecologische   grondstoffen  regelt.  Aangezien  de  2005  Conventie  zich  daar  niet  over  uitlaat,  is  dit  artikel   niet  van  toepassing  en  vallen  we  dus  terug  op  hetgeen  hierboven  is  gezegd.      

De  2003  Conventie  zal  voorrang  hebben  in  het  geval  van  conflicterende  bepalingen   De  rol  van  het  maatschappelijk  middenveld  

Zoals  net  vermeld,  de  2003  en  de  2005  Conventie  verschillen  met  elkaar  in  verband  met  de  referentie   naar   het   maatschappelijk   middenveld   (civil   society).   Het   maatschappelijk   middenveld   wordt   vaak   uitgedrukt   als   niet-­‐gouvernementele   organisaties   en   deze   organisaties   worden   aangespoord   om   actief   deel   te   nemen   aan   het   beschermen   en   promoten   van   de   diversiteit   van   cultuuruitingen.   Dit   verzoek   staat   haaks   op   hetgeen   gevraagd   wordt   in   de   2003   Conventie.   De   2003   Conventie   beperkt   de   rol   van   de   niet-­‐gouvernementele   organisaties   tot   het   helpen   bij   het   definiëren   en   identificeren   van   immaterieel   erfgoed.   Verder   is   het   mogelijk   dat   deze   organisaties   het   Intergouvernementeel   Comité   bijstaan   over   materies   in   verband   met   de   2003   Conventie.   Het   maatschappelijk   middenveld   (civil   society)   is   verder   geen  actieve  rol  toebedeeld  in  het  borgen  van  immaterieel  erfgoed.     Wat  zouden  hieruit  kunnen  afleiden?   •

•

•

•

De  2003  Conventie  beperkt  de  rol  van  het  maatschappelijk  middenveld  tot  het  identificeren  en   definiëren  van  immaterieel  erfgoed.  Daaruit  zouden  we  kunnen  concluderen  dat  men  op  basis   van  de  2003  Conventie  geen  beleidsmaatregelen  moet  nemen  die  gefocust  zijn  op  acties  van  het   maatschappelijk   middenveld   in   relatie   tot   cultuuruitingen   die   ooit   gevormd   zijn   door   een   gemeenschap  maar  zijn  opgegeven.  Artikel  2(1)  van  de  Conventie  lijkt  dat  te  bevestigen,  want   dit  artikel  bepaalt  dat  men  slechts  van  immaterieel  erfgoed  kan  spreken  wanneer  het  is  erkend   door  een  gemeenschap.   Hiertegenover  staat  dat  de  2005  Conventie  de  mogelijkheid  biedt  om  een  beleid  uit  te  stippelen   waarbij   het   maatschappelijk   middenveld   een   belangrijke   rol   wordt   toebedeeld   voor   het   beschermen   en   promoten   van   de   diversiteit   van   cultuuruitingen.   De   maatregelen   in   zulk   een   beleid   kunnen   veel   breder   zijn   dan   alleen   identificeren   en   definiëren.   Het   kan   ook   betrekking   hebben   op   creëren,   produceren,   verspreiden   en   distribueren   van   die   expressies.   Als   die   expressies   bedreigd   zijn,   kan   men   eventueel   ook   maatregelen   nemen   om   deze   expressies   te   bewaren   voor   het   nageslacht.   In   tegenstelling   tot   de   2003   Conventie   moet   er   geen   erkenning   zijn  (of  meer  zijn)  van  deze  cultuuruitingen  door  een  gemeenschap  (groep  of  individu)  om  over   te  gaan  tot  het  nemen  van  maatregelen  onder  de  2005  Conventie.     Het  kan  zijn  dat  de  toenemende  druk  van  het  maatschappelijk  middenveld  een  neerwaartse   spiraal  veroorzaakt  bij  de  gemeenschap  tot  dewelke  het  immaterieel  erfgoed  behoort  en  deze   gemeenschap   dan   het   erfgoed   laat   varen.   Dit   is   iets   wat   de   2003   Conventie   wil   vermijden,   maar   wat   men   onder   de   2005   Conventie   nog   altijd   regelgevend   kan   opvangen   door   bescherming  te  bieden  buiten  de  gemeenschap  om.  Om  dit  evenwel  te  voorkomen  moet  men   rekening  houden  dat  het  beroep  op  het  maatschappelijk  middenveld  geen  dwingende  bepaling   is,   maar   meer   een   uitgangspunt.   Het   is   daarom   mogelijk   om   voor   de   lidstaten   van   beide   conventies   om   de   rol   van   het   maatschappelijk   middenveld   te   beperken   voor   die   culturele   uitingen  die  ook  immaterieel  erfgoed  zijn  en  dit  om  de  wederzijdse  ondersteuning  van  beide   conventies  mogelijk  te  maken.   Zoals   reeds   is   aangestipt   hierboven   kan   het   maatschappelijk   middenveld   nog   wel   een   rol   spelen   voor   cultuuruitingen   die   door   een   gemeenschap   niet   meer   worden   ondersteund.   Dergelijke   culturele   uitingen   kunnen   in   leven   gehouden   worden   door   een   beleid   dat   is   uitgestippeld   op   basis  van  de  2005  Conventie  en  gedragen  wordt  door  het  maatschappelijk  middenveld.  

Toegang  voor  allen   De  2005  Conventie  legt  het  principe  vast  dat  eenieder  toegang  zou  moeten  hebben  tot  cultuuruitingen   en  dat  een  omgeving  moet  gecreëerd  worden  die  toelaat  dat  eenieder  toegang  heeft.  Dit  principe  van   toegang   voor   iedereen   staat   in   contrast   met   wat   men   beoogt   onder   de   2003   Conventie.   Men   zou   kunnen   stellen   dat   de   2003   Conventie   in   praktijk   eenzelfde   uitwerking   heeft   door   de   verplichting   om   nationale   inventaris   te   maken   en   zo   iedereen   toegang   kan   hebben   tot   het   immaterieel   erfgoed.   De   verplichting  tot  het  maken  van  een  inventaris  is  evenwel  geen  vrijgeleide  voor  de  lidstaten  om  eender   wat   er   bestaat   aan   immaterieel   erfgoed   openbaar   te   maken.   Het   uitgangspunt   is   en   blijft   dat   de   gemeenschap   tot   dewelke   het   immaterieel   erfgoed   behoort   bepaalt   wat   er   gebeurt   met   hun   immaterieel   erfgoed.   Zij   moeten   hun   toestemming   geven   voor   het   inventariseren   van   het   erfgoed.   In   bepaalde  gevallen  zal  dat  worden  toegelaten  onder  de  voorwaarde  om  het  geheim  te  houden.  In  deze   gevallen  zal  men  geen  toegang  kunnen  forceren  tot  dit  erfgoed  door  middel  van  de  bepalingen  van  de   2005  Conventie.       F.  Interactie  via  interpretatie   Toen   de   2005   Conventie   werd   aangenomen,   maakte   de   2003   Conventie   al   twee   jaar   deel   uit   van   het   internationaal  publiek  recht.  Met  andere  woorden,  de   2005   Conventie   werd   geïntroduceerd   in   een   al   bestaand  geheel  van  rechtsregels  en  sommige  van  die  rechtsregels  hadden  al  een  impact  op  hetgeen   de   2005   Conventie   zou   regelen.   Er   zijn   twee   visies   over   hoe   de   twee   conventies   elkaar   kunnen   beïnvloeden  op  het  gebied  van  interpretatie  van  concepten  die  niet  volledig  duidelijk  zijn.  De  eerste   visie   is   dat   eender   welke   conventie   die   bestond   op   het   moment   van   de   ratificatie   van   een   latere   conventie  kan  gebruikt  worden  om  concepten  uit  die  latere  conventie  te  interpreteren.  Een  tweede  visie,   en  die  is  meer  liberaal,  is  dat  alle  relevante  regels  uit  het  internationaal  publiek  recht  die  van  toepassing   zijn   op   het   moment   van   de   interpretatie   kunnen   gebruikt   worden   om   een   andere   conventie   toe   te   lichten.   Laten   we   eens   kijken   wat   beide   visies   zouden   kunnen   betekenen   voor   de   interactie   tussen   de   2003  en  de  2005  Conventie:   •In  de   eerste   visie  kan  de  2003  Conventie  van  belang  zijn  om  de  2005  Conventie  te  interpreteren.   Er  zijn  verscheidene  concepten  die  voorkomen  in  beide  conventies  en  niet  al  die  concepten   zijn   uitgelegd   in   de   2005   Conventie.   Voorbeelden   van   zulke   concepten   zijn   ‘borging’,   ‘nood   aan  dringende  borgingsmaatregelen’,  en  ‘duurzame  ontwikkeling’.     •De  tweede  visie  maakt  het  mogelijk  om  de  2005  conventie  te  gebruiken  om  concepten  in  de   2003  Conventie  te  interpreteren  en  zo  een  soort  evolutie  teweeg  te  brengen  in  de  concepten   die  zijn  ingeschreven  in  de  2003  Conventie.     o De   tijdspanne   tussen   het   aannemen   van   de   2003   en   de   2005   Conventies   is   kort   geweest.   We   zouden   kunnen   aannemen   dat   die   zo   kort   geweest   is,   dat   het   niet   mogelijk  is  dat  de  2005  Conventie  een  evolutie  teweeg  brengt  in  de  2003  Conventie.   Als   we   een   metaperspectief   nemen   op   beide   conventies,   dan   moeten   we   vaststellen  dat  de  2003  en  de  2005  Conventie  hetzelfde  perspectief  vooropzetten:   het   garanderen   van   het   voortbestaan   van   cultuuruitingen,   respect   voor  

o

cultuuruitingen,  bewustzijn  creëren  in  verband  met  cultuuruitingen,  het  garanderen   van   toegang   tot   cultuuruitingen   en   het   samenwerken   en   assisteren   om   dergelijke   dingen  te  bewerkstelligen.   Het   herinterpreteren   van   de   2003   Conventie   in   het   licht   van   de   2005   Conventie   kan   wel   een   betekenis   hebben   op   microniveau,   het   niveau   van   het   interpreteren   van   concepten  die  in  de  praktijk  moeten  omgezet  worden.  Voorbeelden  in  deze  zin:   §Wanneer  educatieve  of  bewustwordingsprogramma’s  worden  opgezet  voor  het   borgen  van  immaterieel  erfgoed  zou  men  niet  alleen  moeten  focussen  on  het   herkennen,   het   respecteren   en   het   versterken   van   cultuuruitingen   die   behoren  tot  het  immaterieel  erfgoed,  maar  zou  men  ook  oog  moeten  hebben   voor  het  overbrengen  van  het  belang  van  diversiteit  van  cultuuruitingen.     §Internationale  samenwerking  zou  niet  alleen  moeten  gebeuren  met  het  oog  op   het   borgen   van   immaterieel   erfgoed,   maar   ook   met   het   oog   op   het   vrijwaren   van  een  diversiteit  aan  immaterieel  erfgoed.  Daarom  zou  men  kunnen  stellen   dat   die   samenwerking   zich   vooral   moet   focussen   op   immaterieel   erfgoed   waarvoor  dringend  borgingsmaatregelen  genomen  moeten  worden.     §Duurzame   ontwikkeling   is   een   concept   dat   beide   conventies   gemeen   hebben.   De  2005  Conventie  legt  de  nadruk  of  duurzame  ontwikkeling  in  het  kader  van   internationale   (ontwikkelings)samenwerking.   Hoewel   dit   geen   vereiste   is   in   de   2003   Conventie,   zou   deze   zienswijze   wel   kunnen   opgelegd   worden   door   middel   van   evolutionaire   interpretatie   die   gebaseerd   is   op   de   principes   van   de  2005  Conventie.  

  G.  Conclusie   Twee   conventies:   één   voor   immaterieel   erfgoed   (2003   Conventie),   één   voor   diversiteit   van   cultuuruitingen   (2005   Conventie).   Niettegenstaande   een   andere   ontstaansgeschiedenis,   hebben   we   moeten  vaststellen  dat  beide  conventies,  tot  op  een  zekere  hoogte,  een  gemeenschappelijk  onderwerp   en  doelstelling  hebben.  Om  die  doelstellingen  te  realiseren  hebben  we  ook  moeten  vaststellen  dat  beide   conventies  richtlijnen  geven  aan  hun  respectievelijke  lidstaten  en  weinig  echte  verplichtingen  opleggen.   Voor  zover  beide  conventies  verplichtingen  opleggen,  hebben  we  vastgesteld  dat  er  weinig  reden  is  voor   pessimisme.   Hetgeen   wordt   gevraagd   in   de   2003   Conventie   wordt   aangevuld   door   de   zachte   verplichtingen   van   de   2005   Conventie.   Door   het   feit   dat   er   een   vierjaarlijkse   rapporteringplicht   is,   zou   men  kunnen  stellen  dat  de  2005  Conventie  een  bijkomende  reden  is  om  stappen  te  ondernemen  in  het   kader   van   de   2003   Conventie.   Dit   wil   niet   zeggen   dat   het   toepassingsgebied   van   de   2005   Conventie   beperkt  is  tot  wat  men  moet  doen  in  de  2003  Conventie.   Beide  conventies  steunen  op  bepaalde  beginselen.  En  deze  beginselen  kunnen  conflicteren.  Aangezien   de   2005   Conventie   zachte   verplichtingen   oplegt,   hebben   we   kunnen   concluderen   dat   er   genoeg   bewegingsvrijheid  is  voor  de  nationale  wetgevers  om  een  kader  te  creëren  dat  de  toepassing  van  beide  

conventies  moet  toelaten.  Ook  hier  kan  men  stellen  dat  de  2005  Conventie  een  breder  toepassingskader   heeft.   Tot  slot  hebben  we  ook  vastgesteld  dat,  via  interpretatie,  de  2005  Conventie  invloed  kan  hebben  op  de   2003   Conventie,   bijvoorbeeld   in   het   uitwerken   van   internationale   samenwerking   of   onderwijsprogramma’s.