ASN Bank Issuepaper
Waterschappen
Klimaat en milieu vragen om zorgzaamheid en daadkracht
ASN Bank Issuepaper
Waterschappen maart 2009 A Inleiding
70
In deze ASN Bank Issuepaper
Wanneer u spaart bij de ASN Bank of belegt in het
Waterschappen
ASN Duurzaam Obligatiefonds of het ASN Duurzaam
komen achtereenvolgens aan bod:
waterschappen. Deze issuepaper geeft aan hoe wij de
Mixfonds, investeren wij uw geld deels in obligaties van bijzondere beleggingscriteria van de ASN Bank toepassen bij de selectie van de beleggingen in waterschap-
A. Inleiding
pen. Waterschappen maken al langer onderdeel uit van ons beleggingsuniversum van obligaties. De afgelopen
B. Toelichting
jaren keurden wij waterschappen goed op basis van een besluit van de ASN Selectiecommissie van 2 juli 2004.
C. Achtergronden
Deze issuepaper vormt de basis voor de herscreening van deze sector.
D. Bronnen Kenmerken en rol van waterschappen
E. Bijlagen
Een waterschap, in de provincies Noord- en ZuidHolland en Utrecht ook wel hoogheemraadschap genoemd, is een publiek orgaan. De provincie stelt waterschappen in bij provinciale verordening. In deze verordening staan de taken van de waterschappen. Het stroomgebied bepaalt welk gebied onder beheer is van een waterschap. De historie en achtergrond van waterschappen is terug te vinden in bijlage 1. In Nederland bestaan nu 27 waterschappen. In bijlage 2 ziet u de complete lijst. De rol van waterschappen In Nederland is waterbeheer van groot belang. Water speelt een belangrijke rol bij de inrichting van onze leefomgeving. Elke functie die we aan ruimte toekennen, bijvoorbeeld wonen, werken en recreatie, stelt bepaalde eisen aan het waterbeheer. Belangrijke activiteiten van waterschappen zijn: -
Zorg voor waterkwantiteit. Hoewel er in Nederland meestal genoeg water is, is het vaak ongelijk verdeeld. Waterschappen zorgen ervoor dat water wordt afgevoerd waar het te veel is, en wordt aangevoerd waar het te weinig is.
-
Zorg voor waterkwaliteit door zuivering van afval-
water en zorgen voor schoon oppervlaktewater.
-
Zorg voor de waterkering door controle op en
onderhoud van dijken.
-
Beheer van wegen en vaarwegen; deze taak geldt
niet voor alle waterschappen.
De activiteiten van een waterschap zijn sterk afhankelijk van de regio waar het actief is. De belangen van de bewoners kunnen nogal uiteenlopen. Het is voor
ASN Bank Issuepaper Waterschappen 23 maart 2009
een waterschap niet altijd mogelijk aan alle wensen
ber 2008 is onder de nieuwe Waterschapswet voor het
tegemoet te komen. Waterschappen zoeken per gebied
eerst een lijstenstelsel gehanteerd. Het doel daarvan
een afgewogen oplossing, waarbij zij rekening houden
is dat de herkenbaarheid van de kandidaten voor de
met alle wensen.
kiezers toeneemt. De kandidaten vertegenwoordigen namelijk een organisatie. Dat kan een politieke partij
Wetten en regelingen
zijn, maar dat hoeft niet.
De waterschappen in Nederland zijn verenigd in de Unie van Waterschappen. Zij hebben verder onder
Zeggenschap
andere te maken met:
De bestuurlijke en financiële structuur van waterschap-
-
de Waterschapswet: deze bepaalt wat de taken,
pen is van oorsprong vastgesteld volgens het beginsel
instelling en inrichting van de waterschappen zijn,
belang-betaling-zeggenschap. Volgens dit beginsel
wat de samenstelling, inrichting en bevoegdheden
wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende
van het bestuur over de financiën zijn en hoe hierop
belanghebbenden, die meer of minder belang hebben
toezicht wordt gehouden.
bij de taken van het waterschap. Volgens het beginsel
het beheersplan stroomgebied; een stroomgebied
belang-betaling-zeggenschap betaalt een belangheb-
is het gebied van waaruit het water naar een bepaal-
bende die naar verhouding een groter belang heeft,
de rivier wordt afgevoerd.
ook een groter bedrag aan het waterschap. Deze ho-
de Taskforce Management Overstromingen (TMO),
gere betaling leidt weer tot een grotere zeggenschap
die tot taak heeft Nederland beter voor te bereiden
in het waterschapsbestuur.
-
-
op de gevolgen van een overstroming. Bestuur Er bestaan verschillen tussen de waterschappen in de manier waarop het bestuur is ingericht. Naast de bestuursorganen heeft elk waterschap een uitvoerende organisatie. Bestuursorganen zijn het algemeen bestuur, het dagelijks bestuur en de adviescommissies.
Water speelt een belangrijke rol bij de inrichting van onze leefomgeving
De dijkgraaf is voorzitter van zowel het algemeen als het dagelijks bestuur. Hij wordt door de Kroon be-
B Toelichting
noemd voor een periode van zes jaar. Alle investeringen en beleggingen van de ASN Bank Het algemeen bestuur
moeten voldoen aan onze bijzondere beleggingscriteria
Het algemeen bestuur bestaat uit vertegenwoordigers
en de uitwerking daarvan in de issuepapers. Dat geldt
van verschillende categorieën belanghebbenden:
ook voor de waterschappen. Wij kunnen deze criteria
eigenaren van grond (de ingelanden), pachters van
niet toetsen op individueel niveau, alleen op sector-
grond, eigenaren van gebouwen, bedrijven en sinds
niveau. Dat is het gevolg van de sterke mate van unifor-
1992 ook alle bewoners (de ingezetenen).
miteit van de waterschappen doordat zij:
Het algemeen bestuur kiest uit eigen kring een aantal
-
overeenkomstige doelstellingen hebben;
heemraden (soms ook hoogheemraden genoemd) om
-
te maken hebben met dezelfde wet- en regel-
zitting te nemen in het dagelijks bestuur. Tot voor kort
geving;
werden de verschillende categorieën in het bestuur ver-
-
alle lid zijn van de Unie van Waterschappen, waar zij
tegenwoordigd naar rato van hun belang en financiële
een gezamenlijk en dus sterk eenvormig beleid
bijdrage aan het waterschap. Dat principe is recentelijk
ontwikkelen.
losgelaten. De leden van het algemeen bestuur worden ook wel hoofdingelanden genoemd. Aan bepaalde
Ook voor de toetsing op sectorniveau gelden de
belanghebbenden (bijvoorbeeld milieuorganisaties)
bijzondere beleggingscriteria van de ASN Bank. Hierna
kan de bevoegdheid worden toegekend leden te be-
leest u op welke specifieke criteria wij vooral letten bij
noemen.
de sector waterschappen. De criteria zelf zijn met rode
Het algemeen bestuur wordt gekozen voor een periode
bullits weergegeven, na de pijl volgt de toelichting op
van vier jaar. Bij de waterschapsverkiezingen in novem-
het betreffende criterium:
71
72
Uitsluitingscriteria mensenrechten:
Toelatingscriteria mensenrechten:
Gelijke behandeling:
Voor ondernemingen geldt dat zij een positieve
Ondernemingen die geen gelijke behandeling en
waardering krijgen wanneer zij actief bijdragen aan het
non-discriminatie garanderen.
beschermen en bevorderen van de Universele
➝ Dit betreft vooral gelijke behandeling van werknemers en belanghebbenden.
Verklaring van de Rechten van de Mens voor zover betrekking hebbend op de activiteiten en invloedsfeer van ondernemingen door:
Nationale soevereiniteit en mensenrechten:
Het implementeren van normen in intern beleid,
Ondernemingen die betrokken zijn bij corruptie.
gedragscodes en contracten.
→ Als overheidsinstantie ontvangt een waterschap
Interne en externe monitoring en verificatie uit te
gemeenschapsgeld. Tegelijkertijd moet een water-
laten voeren op navolging normen.
schap de wet handhaven. Daardoor ontstaat kans op
Aanwezigheid van beleid en een mechanisme om
corruptie. Zijn er een integriteitsbeleid, aanbeste-
slachtoffers van eventuele schending van de men-
dingsbeleid en anti-corruptiebeleid?
senrechten te compenseren.
Een waterschap heeft met wetten en regels te ma-
→ Hier lopen waterschappen een risico met hun inter-
ken, bijvoorbeeld met de aanbestedingswet. Is er
ne beleid en hoe zij omgaan met de waarden en
beleid waardoor deze wet goed wordt uitgevoerd?
normen in de organisatie. Dit raakt ook het thema
Hoe waarborgt het waterschap dat ambtenaren
corruptie.
die er werkzaam zijn, integer handelen en zich niet laten omkopen? Hoe voorkomt het bijvoorbeeld dat
Toelatingscriteria milieu:
een ambtelijke relatiebeheerder van het water-
Ondernemingen dienen aan te tonen, dat zij een
schap niet te lang betrokken is bij eenzelfde bedrijf
actief en integraal milieubeleid voeren. In concreto
(of burger)? Transparantie van handelen moet altijd
zal getoetst worden: de aard van de gebruikte
worden gewaarborgd.
grondstoffen; de aard van de eindproducten; het energieverbruik; het verbruik van schoon water; de
Milieubescherming:
aard van vrijkomende emissies en het vaste afval bij
Ondernemingen die geen bescherming van het
de productie; de mogelijkheden en mate van herge-
milieu bieden door niet te handelen in overeen-
bruik van het eindproduct. Bij het toetsen van een
stemming met nationale en internationale richtlij-
onderneming weegt niet alleen de huidige milieu-
nen en wetten.
situatie, maar tevens de aanpak door en binnen de
→ Denk hierbij aan milieuovertredingen bij waterschappen. Uit onderzoek van de Vrije Universiteit
onderneming om tot verandering en verbetering op dit terrein te komen.
naar milieuovertredingen bij overheden blijkt
→ Diverse punten hiervan raken de waterschappen,
overigens dat het met het aantal en de ernst van de
vooral natuurbeheer en waterkwaliteit. Daarop gaan wij
geconstateerde overtredingen meevalt.
hierna nader in.
Uitsluitingscriteria milieu:
C Achtergronden
Ketenaansprakelijkheid:
Ondernemingen die geen enkele ketenverantwoor
Deze paragraaf bevat aanvullende informatie die een
delijkheid erkennen op het gebied van milieu.
rol speelt bij de beoordeling van waterschappen.
→ Bijvoorbeeld inkoop voor de eigen bedrijfsvoering.
Hoewel waterschappen maatschappelijke organisaties
Ondernemingen die gezien hun ketenverantwoor
zijn, staat het thema maatschappelijk verantwoord
delijkheid zich niet transparant en verantwoor-
ondernemen (MVO) nog niet zo lang op hun agenda. In
dingsbereid tonen.
2005 en 2006 hebben de waterschappen verschillende
→ Wil het waterschap inzicht geven in zijn beleid voor
thema’s uitgewerkt in een MVO-scan. In 2007 is een
duurzame inkoop en de uitstoot van broeikasgas-
aantal waterschappen begonnen met een verdieping
sen?
van MVO die vooral betrekking heeft op milieu. Wat zijn de belangrijkste milieuthema’s die bij waterschappen volgens deze scan een rol spelen?
ASN Bank Issuepaper Waterschappen 23 maart 2009
pijen. De waterkwaliteit wordt echter beïnvloed
1. Ruimtelijke ordening Dit gaat om het afstemmen van beleid voor water
door lozingen waarvoor de waterschappen vergun-
in de ruimtelijke ordening. Goede ambtelijke en
ningen verlenen.
bestuurlijke contacten zijn hierbij van groot belang. Verder is sinds 1 november 2003 een watertoets
5. Natuurbeheer en biodiversiteit
wettelijk verplicht bij plannen voor ruimtelijke
De natuur en biodiversiteit zijn sterk afhankelijk van
ordening. Ruimtelijke ordening raakt klimaatsver-
water. Verdroging of verzilting van de grond kan
andering, bijvoorbeeld bij het beantwoorden van de
bijvoorbeeld een grote invloed hebben op de lokale
vraag hoe de gevolgen van de nieuwe klimaatscena-
biodiversiteit. Ook de wijze waarop bermen en
rio’s opgevangen moeten worden (mitigatie). Hoe
slootkanten worden gemaaid, heeft invloed op de
gaan waterschappen om met de huidige ruimtelijke
biodiversiteit. Het is niet gewenst dat waterschap-
reserveringen voor waterbergingen? Waar raakt dat
pen maaimachines gebruiken die voor totale kaal-
streek- en bestemmingsplannen? Is er voldoende
slag zorgen, waarbij niet alleen planten de machine
ruimte voor water? Dit vraagt aanpassingen in tal
in gaan, maar ook kikkers, rupsen, vogeleieren e.d.
van sectoren: water, wonen, verkeer, landbouw, natuur, recreatie en energie.
6. Inkoopbeleid Hebben de waterschappen een inkoopbeleid dat rekening houdt met milieukwesties en sociale
Het wordt warmer en het
onderwerpen? Denk hierbij aan duurzame energie en specifieke
regent vaker en harder,
producten, zoals gemalen en waterwerken. De Rijksoverheid heeft als ambitie om in 2010 bij
vooral in de winter
al haar inkopen duurzaamheid als factor mee te nemen. Voor provincies en waterschappen is dat de helft van de inkopen.
2. Klimaatsverandering Het wordt warmer en het regent vaker en har-
7. Intern milieumanagementsysteem
der, vooral in de winter. Als gevolg daarvan stijgt
Wat doen water schappen zelf voor bijvoorbeeld
de waterstand in rivieren en sloten, evenals de
reductie van energie- en materiaalverbruik en
zeespiegel. Dat veroorzaakt een groter gevaar van
terugdringingen van de CO2-uitstoot?
overstromingen. In de zomer dalen de rivier- en grondwaterstanden juist. Problemen die daarmee
8. Export van kennis naar derdewereldlanden
samenhangen zijn verdroging, watervervuiling en
Waterschappen hebben een lange historie en
de instroom van zout zeewater in West-Nederland.
beschikken daardoor over veel kennis. Eén water-
Hier raakt klimaatsverandering ook de veiligheid,
schap stelt zijn kennis beschikbaar aan een regio in
de kwaliteit van het oppervlaktewater en de drink-
Bangladesh. Over en weer wisselen zij medewerkers
watervoorziening.
uit. Een groot deel van de aangesloten bedrijven en particulieren betaalt vrijwillig het dubbele van de
3. Waterveiligheid, waterkering en buitendijkse
waterschapsbelasting om de projecten in Bangla-
ontwikkeling
desh te financieren.
Waterschappen hebben te maken met het nationale waterveiligheidsbeleid en de Europese richtlijnen.
9. Verkeersveiligheid bij wegenbeherende waterschappen
4. Waterkwaliteit
Zes waterschappen in de provincies Noord- en
Voldoende schoon water is van belang voor de land-
Zuid-Holland en Zeeland beheren wegen. Het gaat
en tuinbouw, voor de planten en dieren die in en om
om bijna zevenduizend kilometer weg, overwegend
het water leven, voor de bereiding van drinkwater
buiten de bebouwde kom. Hier spelen zaken als
en als grondstof voor producten. De waterschappen
maximumsnelheid, gladheidsbestrijding en het
zijn zelf niet verantwoordelijk voor de productie van
aanleggen van fietspaden een rol.
drinkwater, dat doen de waterleidingmaatschap-
73
74
D Bronnen
12. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
(Utrecht en Zuid-Holland)
-
SenterNovem (www.senternovem.nl)
13. Waterschap Vallei en Eem (Utrecht en Gelderland)
-
Hueting, D.H., Waterschappen en Maatschappelijk
14. Waterschap Veluwe (Gelderland)
Verantwoord Ondernemen (Delft, CE, 2008)
15. Waterschap Rijn en IJssel (Gelderland)
-
DHV B.V. Maatschappelijk Verantwoord Onderne-
16. Waterschap Rivierenland (Gelderland, Zuid-
men bij de waterschappen. Resultaten MVO-scan
Holland, Noord-Brabant en Utrecht)
2007
17. Hoogheemraadschap van Rijnland (Zuid-Holland en
-
Noord-Holland)
Unie van Waterschappen (www.uvw.nl)
18. Hoogheemraadschap van Delfland (Zuid-Holland)
E Bijlagen
19. Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpe-
nerwaard (Zuid-Holland)
Bijlage 1: Historie en achtergrond waterschappen
20. Waterschap Hollandse Delta (Zuid-Holland)
Waterschappen behoren tot de oudste instituties van
21. Waterschap Zeeuwse Eilanden (Zeeland)
het Nederlandse staatsbestel. Zij vormen de basis van
22. Waterschap Zeeuws-Vlaanderen (Zeeland)
het poldermodel. Van oudsher hebben waterschappen
23. Waterschap Brabantse Delta (Noord-Brabant)
immers de taak namens de bewoners van een bepaald
24. Waterschap Aa en Maas (Noord-Brabant)
gebied de waterhuishouding te regelen. In polders is
25. Waterschap De Dommel (Noord-Brabant)
dat in eerste instantie de zorg voor de waterstand. Het
26. Waterschap Peel en Maasvallei (Limburg)
buiten houden van het water is altijd een algemeen
27. Waterschap Roer en Overmaas (Limburg)
belang geweest, waarbij polderbewoners genoodzaakt waren samen te werken. Uit die noodzakelijke samenwerking zijn de waterschappen ontstaan. Waterschappen zijn, net als provincies en gemeenten, gedecentraliseerde overheidslichamen. Wat het waterschap onderscheidt van provincie en gemeente is zijn taak. Provincie en gemeente hebben in principe een onbepaalde taak. Dat wil zeggen dat zij binnen een bepaald gebied verschillende taken vervullen. De taak van waterschappen daarentegen is bepaald: de taak (of functie) van het waterschap ligt uitsluitend op het gebied van de waterstaatszorg. Bijlage 2: lijst van Nederlandse Waterschappen 1. Waterschap Noorderzijlvest (Groningen, Friesland
en Drenthe)
2. Waterschap Hunze en Aa’s (Groningen en Drenthe) 3. Wetterskip Fryslân (Friesland en Groningen) 4. Waterschap Blija Buitendijks (Friesland) 5. Waterschap Reest en Wieden (Drenthe en Overijssel) 6. Waterschap Velt en Vecht (Drenthe en Overijssel) 7. Waterschap Groot Salland (Overijssel) 8. Waterschap Regge en Dinkel (Overijssel) 9. Waterschap Zuiderzeeland (Flevoland) 10. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (Noord-Holland) 11. Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht
(Noord-Holland en Utrecht)
ASN Bank Issuepaper Waterschappen 23 maart 2009
