WHIPLASH MAGAZINE
HÉT WHIPLASH LIJFBLAD 21e jaargang | nummer 3 | december 2009
Arnold Vanderlyde: ‘Pak de handschoen op tegen whiplash’ In dit nummer onder meer: • Nationale Whiplashdag • Sensorische Integratie Therapie • Een andere kijk op verkeer
advertentie
Ondersteuning van rug en nek DEFA Bolletjeskussen
• Zeer geschikt voor mensen met een gevoelige rug • Getest en aanbevolen door fysiotherapeuten • Ventilerende werking • Eenvoudig te plaatsen op elk gewenste stoel
DEFA Draaikussen
• Een draaibeweging maken zonder de rug te bewegen • Geschikt voor mensen met rug- of gewrichtsproblemen • Voor thuis, in de auto of werkplek • 2 maten; ø 30 en 39 cm
DEFA Hoofdsteunkussen
Het kussen dat masseert
42 .50 Moeiteloos in- en uitstappen
DEFA Lordose Zitsteun
Voor een zithouding zonder rugklachten
• Voorkomt en bestrijdt rugklachten • Ontwikkeld en getest door fysiotherapeuten • Zorgt voor een anatomisch natuurlijke zithouding • Past op elke stoel; op hoogte instelbaar
27 .50
DEFA Ergonomische Lendensteun (verstelbaar)
Voor totale ontspanning
34 .50
• Extra steun in de onderrug • Goede zijdelingse steun • Vermindert vermoeidheid • Verstelbaar d.m.v. spanbanden • Past in elke auto • Incl. hoes
Veilig én comfortabel!
DEFA Anatomisch Wig- Zitkussen
• Helpt ter voorkoming van een whiplash en ontspant de nekspieren • Aanbevolen door ergonomen • Universeel toepasbaar op vrijwel elke hoofdsteun
27 .50
Voor informatie Telefoon: 020-6846226 Email:
[email protected] of kijk op www.defa.nl
Verkrijgbaar bij o.a. Welzorg en Thuiszorgwinkels, Fysiotherapeuten, de Medische Vakhandel, Halfords, Brezan, Medicorners van Vierstroomzorgring AutoStyle dealers en de betere autoshop. Ook in België.
• Voorkomt spanning in nek, schouders en rug • Corrigeert de houding van bekken en rug • Extra comfort en veiligheid • Tegen wegglijden in de stoel
27 .50 Meer zitcomfort minder klachten
34 .50 Op al onze gezondheidskussens 2 jaar garantie
Haalt u het maximale uit de nacht?
Een slaapsysteem van M Line vormt zich exact naar de contouren van uw lichaam. Het resultaat is een ongekende slaapsensatie en een perfecte ergonomische ondersteuning! Bovendien kunt u op M Line eenvoudig draaien tijdens uw slaap en bent u verzekerd van een optimale ventilatie en hygiëne. Zó haalt u het maximale uit de nacht!
www.mline.nl
Inhoud BOEIENDE ERVARINGEN Een liefdevol gebaar naar jezelf...................................................8 Bagage om mijn eigen keuzes te maken................................. 28 Nationale Whiplashdag........................................................... 13
INFORMATIEF
34
Sensorische Integratie...................................................................4 Afgewikkeld. En dan?................................................................. 27 Uitgangspunten voor veilig en succesvol sporten.................... 17 Een andere kijk op verkeer........................................................ 19 De visie van Beijersbergen........................................................ 23
COLUMNS Petra Meese Kloppend hart.........................................................2 Whippie Henk Brejaart Kiplekker met Henk.......................... 34 Column Willem Nationale Whiplashdag . ............................... 33
13 EN MEER... Dialoog preventie....................................................................... 10
23
Prikbord....................................................................................... 11 Helpdesks.................................................................................... 32 Contact / colofon........................................................................ 36
De Whiplash Stichting Nederland hoort graag over uw ervaringen met artsen, therapeuten, begeleiders, instanties, etc. Het kunnen goede en slechte ervaringen zijn. Door ervaringen te delen, komen we met elkaar verder! Mail ons daarom op
[email protected]
1
Voorwoord
Kloppend hart Lieve mensen, ons 20-jarige jubileumjaar is bijna ten einde. Afgelopen 7 november vond de eerste Nationale Whiplashdag plaats in Woerden, waar de Whiplash Stichting Nederland een speciale verjaardagsviering had georganiseerd. Voordat ik iets vertel over deze dag, wil ik u eerst meenemen naar onze vrijwilligers. Zonder onze vrijwilligers zijn wij niets. Zij vormen het kloppende hart van onze stichting. Een speciaal woord van dank dan ook aan hen die zich op buitengewone wijze inzetten voor de belangen van de whiplashpatiënten. ‘De WSN-vrijwilliger’ bestaat niet: het zijn zowel whiplashpatiënten alsook gezonde mensen, het zijn zowel mannen als vrouwen, ze werken op hun eigen diverse specialismen van Medische Advies Raad via telefonisch lotgenotencontact en voorlichting tot bestuur (en alles wat er dus ook tussenin zit). Iedere contactpersoon wordt elk jaar bijgeschoold, waardoor deze vrijwilligers anderen op deskundige en menselijke wijze kunnen bijstaan. De WSN telt ruim 60 vrijwilligers, de meesten van hen zijn ‘vrijwilliger voor het leven’. Lieve vrijwilligers, ik wil jullie graag laten weten dat de WSN jullie koestert! Dank dan ook weer voor de voortreffelijke inzet van afgelopen jaar! Tijdens onze 20ste verjaardagsviering in Woerden memoreerde ik de wijze woorden van René Descartes: ‘Cognito ergo Sum’, ik denk dus ik besta. Immers, de stichters van onze club dachten 20 jaar geleden ‘Cognito ergo Sum’, aldus ik denk dus ik besta. En waren sindsdien een spreekbuis voor de whiplashpatiënten in Nederland. Zij verwoordden toen wat zij als whiplashpatiënt voelden en dachten. Op zich is er in die twintig jaren veel veranderd, doordat er meer bekendheid is gekomen over het begrip whiplash. Echter qua problematiek heeft de whiplashpatiënt nog steeds dezelfde problemen als toen: Wat is er met mijn lijf gebeurd? Wat moet ik nu doen om beter te worden? Wat moet ik doen om te kunnen blijven werken? Wat moet ik doen om mijn omgeving duidelijk te maken welke problemen ik heb? Wat, wat, wat, wat, wat???? Ik vroeg de aanwezigen een hand op te steken als zij net als ik van mening waren dat een whiplashpatiënt NIET een zielig, ziekerig, chagrijnig, zeikerig mens is met een halskraag om die de hele dag zit te niksen terwijl die thuis voor de tv op de bank hangt. Alle handen gingen omhoog, precies wat ik dacht. Wat zijn whiplashpatiënten dan wel? Whiplashslachtoffers zijn bruisende, leuke, bijzondere en vooral positief ingestelde mensen die de omgeving willen laten meeprofiteren van hun ervaringen: juist deze mensen weten dat het allerbelangrijkste is dat er zo min mogelijk – liefst nul – whiplashongevallen gebeuren. Wij ervaringsdeskundigen kunnen JUIST NU een belangrijke rol spelen! De Whiplash Stichting Nederland wil zich samen met u inzetten voor preventie van whiplash, voor het geven van coachingsadvies waardoor re-integratie makkelijker zal verlopen en voor het aangaan van een dialoog met slachtoffers, verzekeraars, letselschadeadvocaten, e.a..
2
Daarnaast wil de Whiplash Stichting Nederland meegeven dat ONTSPANNING zeer belangrijk is in het leven van de whiplashpatiënt (net zoals in het alledaagse leven van elk druk mens). Vaak durven mensen met een whiplash bijvoorbeeld niet te gaan sporten omdat ze bang zijn dat de pijn en alle whiplashellende alleen maar erger worden. Dit zeg ik niet zomaar, dit is helaas gebaseerd op eigen ervaringen: toen ik in 1997 mijn eerste whiplash opliep, wist de medische wereld nog niet precies wat de beste behandeling was. De artsen en fysiotherapeuten vertelden mij toen dat ik vooral plat moest liggen om te rusten, zo min mogelijk doen. Bijna vier jaar lang heb ik dat advies opgevolgd en heb ik bijna alleen maar in bed doorgebracht. Lieve mensen, ik kan u vertellen, dat was een zeer ellendige periode uit mijn leven. Want welke 27-jarige kiest er nu zelf voor om 4 jaar in bed te liggen? Het zogenaamde deskundigenadvies van toen was helemaal niet goed, dat weet ik nu. Vandaar dat ik ook gekozen heb om mijn ervaringen met anderen te delen. Op de Nationale Whiplashdag boden wij de mensen massage, adem- en ontspanningsoefeningen en oud-bokser Arnold Vanderlyde zorgde voor een superbruisende lezing over veilig en succesvol sporten. Met dit ontspanningsaanbod voor lichaam en geest zorgt de Whiplash Stichting Nederland dat ‘Cognito ergo Sum’. Afsluitend: Als ik als mens Petra Meese aan u in het algemeen, en de whiplashpatiënt in het bijzonder, goede adviezen mag geven zeg ik tot u: BLIJF ALTIJD IN UZELF GELOVEN en RELATIVEER in het leven! Buitenstaanders willen u vaak helpen, meestal met oprecht goede bedoelingen. Maar er is maar één persoon die u echt kan helpen en dat bent u echt zelf! Als u zelf er niet voor 100% achter staat en niet het ‘willen’ met het ‘kunnen’ verbindt, zult u geen makkelijk leven hebben. Zorg voor PASSIE in uw leven en houd van uzelf, of om Harrie Jekkers te citeren ‘Ik hou van mij’ Ik hou van mij hoor je nooit zingen Ik hou van mij wordt nooit gezegd Maar ik hou van mij, ga ik toch zingen Want ik hou van mij, van mij alleen en ik meen het echt! Fijne feestdagen, Uw voorzitter Petra Meese
3
Gezondheid Na een whiplashongeval kan de verwerking van zintuiglijke waarnemingen verstoord zijn. Het lichaam voelt dan onwennig en functioneert anders. Mensen raken hun zelfvertrouwen en het vertrouwen in hun lichaam kwijt. ‘Wat is er toch met me aan de hand?’ Deze twijfel en onzekerheid constateert Heleen Rook, zelfstandig ergotherapeut in Zwolle, bij veel whiplashslachtoffers. Een behandeling volgens het ASITT-protocol kan verbetering brengen.
SENSORISCHE INTEGRATIE
STOORNISSEN EN BEHANDELING BIJ WHIPLASH Door Piet Jagersma
Sensorische integratie is het vermogen om informatie
werkende zintuigen, niet adequaat verwerkt worden door
vanuit de buitenwereld en vanuit ons eigen lichaam
het zenuwstelsel. Daardoor worden de prikkels anders
op te nemen, te selecteren en verschillende stukjes
ervaren dan normaal. Die verstoring kan ontstaan door
informatie met elkaar te verbinden. Zodanig dat we er
een whiplashongeval. Er kan dan zowel van over- als
op de juiste manier op kunnen reageren.
onderregistratie sprake zijn. Bij overregistratie worden
De informatie verkrijgen we via onze zintuigen en ver-
normale prikkels te sterk ervaren. Bij onderregistratie
werken we in de hersenen. De zintuigsystemen die ons
heeft iemand meer prikkels nodig om ze te kunnen
hiervoor ter beschikking staan, zijn tast, zicht, gehoor,
opmerken. Uitgangspunt is dat er sprake is van een
reuk en smaak voor waarneming buiten het lichaam
onderregistratie in het systeem van spier- en ge-
en evenwicht en spier- en gewrichtsgevoel voor waar-
wrichtsgevoel. Daardoor ontstaat een overregistratie
neming binnen het lichaam.
in de andere zintuigelijke systemen.
Al onze zintuigsystemen werken 24 uur per dag. We zijn ons hier niet van bewust, totdat we iets meemaken wat
Herkenning van problemen met
we ongewoon vinden. Denk bijvoorbeeld maar eens aan
sensorische integratie
een klok. Je hoort de klok niet tikken, maar het valt direct
Op alle gebieden van zintuigelijke waarneming kunnen
op als de klok stilstaat. Of het lichtknopje thuis dat we in
zich problemen met sensorische integratie voordoen.
het donker meteen weten te vinden, en het lichtknopje in
Ten aanzien van het spier- en gewrichtsgevoel kan het
een hotel dat we op de tast moeten zoeken.
zich bijvoorbeeld uiten in vaker stoten en struikelen. De positie in de ruimte wordt minder gevoeld. Maar ook
Verstoring van de sensorische integratie
moeite met het uitvoeren van dubbeltaken of inschatten
Verstoring in de sensorische integratie betekent dat
van de ruimte (bijvoorbeeld autorijden, parkeren) kunnen
binnenkomende zintuigelijke prikkels, ondanks goed
zich voordoen. Daarnaast kan het evenwichtsgevoel
4
verstoord zijn, waardoor iemand een misselijk of duizelig
een protocol opgesteld. Oorspronkelijk is dit protocol
gevoel krijgt bij bijvoorbeeld autorijden, bukken, in de lift,
ontwikkeld voor de revalidatie van kinderen met
op roltrap of bij het omhoog kijken, reiken en tillen.
sensorische integratie stoornissen. Door oefeningen
Bij een verstoorde visuele waarneming kunnen mensen
met de kinderen te doen, bleek dat de binnenkomende
bijvoorbeeld last hebben van fel licht, de neiging voelen
zintuiglijke prikkels geleidelijk aan beter geselecteerd en
een donkere bril te willen dragen of hebben zij moeite
verwerkt werden door de hersenen. Zo kon er adequater
met wisselende beelden of de overgang van donker
op de omgeving gereageerd worden. In 1995 behandelde
naar licht. Daarnaast kan er sprake zijn een overregi-
het Roessingh in Enschede een aantal volwassen
stratie van gehoorprikkels. Iemand kan dan moeilijk aan
revalidanten op de kinderafdeling van de ergotherapie
groepsgesprekken deelnemen, heeft moeite met veel
om te bezien of het toepassen van de principes uit
geluid of plotselinge geluiden in een stille omgeving.
dit protocol ook effect bij hen zou hebben. Onder hen
Irritatie van kleding (los of juist strak) kan zich voordoen
waren een aantal whiplashpatiënten. De resultaten
als de tastzin verstoord is. Maar ook problemen met
bleken gunstig. De kennis en ervaring met sensorische
haren wassen of andere normale aanrakingen van het
integratietherapie bij volwassenen is sindsdien ge-
lichaam kunnen optreden, zoals een heftige reactie
groeid. Dit heeft onder meer geresulteerd in een
op massage. Gevoeligheid voor geuren kan optreden
speciaal protocol voor de intake, observatie en be-
(parfums, sigarettenrook, of schoonmaakmiddelen op
handeling van volwassen. Dit is het ASITT-protocol:
chemische basis), wat een misselijk gevoel meebrengt.
Adult Sensory Integration Timmerman Treatment, Sen-
In het algemeen kunnen snelle stemmingswisselingen
sorische Integratie Therapie voor volwassenen ontwik-
zich voordoen en overmatige reacties van het vegeta-
keld door mevrouw E. Bakker-Timmerman. Vandaag
tieve zenuwstelsel (transpireren, koud-warm, duizelig,
de dag hebben zo’n twintigtal revalidatiecentra en
misselijk). Denk ook aan overmatige continue vermoeid-
twee eerstelijns praktijken het ASITT-protocol in hun
heid, slaapproblemen, concentratieproblemen, moeite
whiplashprogramma’s opgenomen.
met planning en minder vertrouwen in het eigen lichaam. Tenslotte kan een verhoogde spierspanning
Behandeling
optreden. Dit kost meer energie en iemand voelt zich
Aan de hand van een ASITT-vragenlijst worden aller-
constant moe. Heleen Rook ziet bij whiplashpatiënten
eerst de verstoringen in de sensorische integratie in
dat de verstoring vaak gevolgen heeft voor vrijwel alle
beeld gebracht. Duidelijk wordt daarmee welke klach-
activiteiten bij zelfverzorging, verplaatsen, huishouden,
ten je zelf ervaart bij activiteiten en vaardigheden.
werk en sociale contacten.
Door middel van observatie wordt vervolgens gekeken welke problemen je ondervindt en in welke mate ze je
ASITT protocol
belemmeren. Dit kan resulteren in een indeling in één
Voor de intake, observatie en behandeling van mensen
van de volgende categorieën.
met een verstoring van de sensorische integratie is
5
Gezondheid O
geen sensorische integratie stoornissen
I
weinig sensorische integratie stoornissen, participatie in werk en gezin is aangepast mogelijk
II
redelijk veel sensorische integratie stoornissen, zodanig dat participatie in werk en gezin
veel klachten geeft
III
veel sensorische integratie stoornissen, zodat participeren in werk en gezin een duidelijk
ander leefritme laat zien
Op basis van deze analyse wordt een specifiek behandeltraject gestart.
De therapie richt zich in het begin, na het geven van
Tijdens de behandeling wordt gebruik gemaakt van
informatie over de zintuigen, op het zo rustig mogelijk
een oefenprogramma om een geleidelijke gewenning
maken van het zenuwstelsel. Dit gebeurt door adviezen
aan prikkels op te bouwen. Bijvoorbeeld: het licht in
te geven om de juiste zintuiglijke prikkeling op te zoeken
de oefenruimte wordt na een aantal sessies zacht
en om andere prikkeling te vermijden. Dit heet ook wel
aangedaan en in sterkte opgedraaid; de tolerantie van
compensatie. Bijvoorbeeld oefenen we daarom in een
gewicht waarmee geoefend wordt, bouwen we op, zodat
verduisterde ruimte en zit de cliënt met zijn rug naar
het in de 2e fase dempend kan gaan werken; wandelen
het raam. Of adviseren we buiten een zonnebril te
buiten wordt opgebouwd; en er worden technieken
dragen om te fel licht in de ogen te voorkomen. Denk
aangereikt om overgevoeligheidsreacties te voorkomen
ook aan het advies om in 4 stappen om je as te draaien
of te dempen. Bijvoorbeeld door bepaalde spiergroepen
in plaats van in 1 keer. Overprikkeling, waar men zich
van de benen en de romp in te schakelen, een glas
zo naar door voelt, wordt zodoende voorkomen. Een
water te drinken als je je overprikkeld voelt. Daarna kan
dagactiviteitenschema wordt aangereikt en aangeleerd,
er gewerkt worden aan de 2e fase: evenwichtsprikkels
zodat de cliënt de energie over de dag verdeelt en
reguleren. Als prikkels voldoende verdragen / gedempt
tijdens dagelijkse activiteiten de zintuigen ook met
kunnen worden door de client, gaan we over naar de 3e
beleid, dus therapeutisch correct, inzet of rust gunt. Dit
fase: de tast reguleren. Als die voldoende geïntegreerd
heet ook wel handelen vanuit een sensorisch dieet. ‘Ga
is, wordt er gewerkt aan de 4e fase: afbouw van over-
onder de bananenboom zitten en laat je door de leeuw
prikkeling van de ogen.
in jezelf niet langer opjagen.’ Een hulpmiddel daarbij is
Alle oefeningen en adviezen worden in nauwe ob-
‘De Activiteitenweger’.
servatie van en in samenspel met de cliënt en zijn
De adviezen voor de dagelijkse activiteiten kunnen
omgeving afgestemd. Met als doel overprikkeling te
gaan over hoe je nou het handigst opstaat, doucht,
voorkomen, af te bouwen en weer te wennen aan en
keukenwerkzaamheden uitvoert, omgaat met de kinde-
kunnen verdragen van de prikkels. Zo wordt het leven
ren, aan tafel zit, werkt aan de computer, autorijdt, etc.
weer leefbaar en kan de cliënt weer voor zichzelf
We geven antwoorden op de vragen waarmee de cliënt
zorgen, zijn liefhebberijen en werk uitoefenen. De parti-
zelf komt.
cipatie wordt vergroot.
6
De behandeling heeft het meeste effect bij whiplash-
soms al van andere behandelaars te horen gekregen
patiënten die minder dan 5 jaar geleden een ongeval
dat het psychisch is. Na het onderzoek en uitleg over
hebben meegemaakt. Het is niet uitgesloten dat mensen
het protocol zeggen mensen vaak dat de puzzel nu
met meer langdurige klachten ook enige verbetering
compleet is. Er wordt gesproken over hoe ze het ervaren
kunnen verwachten.
en ze ondervinden eindelijk erkenning. Vertrouwen van de patiënt in de behandelaar als basis is van wezenlijk
Behandelduur
belang. Ook doorzetten totdat het protocol klaar is. Ik
Op basis van de mate van de klachten kan er een
vind het bijzonder dat ik mensen heel doelbewust mag
inschatting gemaakt worden van de behandelduur. De
begeleiden naar een kwalitatief beter leven.’
duur varieert van 4 tot circa 26 weken. De behandeling komt veelal voor vergoeding in aanmerking, maar het
Informatie
aantal uren kan gemaximeerd zijn. Het is daarom aan
Heleen Rook is zelfstandig ergotherapeut in Zwolle
te raden om in overleg met de therapeut en uw ver-
die de opleiding ASITT (Adult Sensory Integration
zekering na te gaan hoeveel uren vergoed worden.
Timmerman Treatment) heeft gevolgd. Voor informatie over behandelaars bij u in de buurt kunt u de ASITT-
Vertrouwen
website bezoeken: www.asitt.nl. Voor informatie over
Heleen: ‘Mijn ervaring is dat veel whiplashpatiënten
revalidatiecentra waar het ASITT-protocol is opge-
met onzekerheid en schaamte over hun lichaam zitten.
nomen in whiplashprogramma’s, kunt u uiteraard bij de
Een lichaam dat niet meer als voorheen functioneert.
Whiplash Stichting Nederland terecht.
De stap om aandacht te vragen voor deze klachten,
Momenteel loopt er een onderzoek in het Erasmus
is dan ook best wel groot. Mensen zijn soms in de war
ziekenhuis in Rotterdam naar dit protocol.
en willen niet voor gek worden versleten. Ze hebben
7
Persoonlijk
Een liefdevol gebaar naar jezelf Ervaringen van Rina met de Activiteitenweger, een methode uit het ASITT oefenprogramma Door Erica Buser
Om hier verandering in te brengen, ben ik via de poli gaan werken met de Activiteitenweger. De Activitei-
Rina Floris ontvangt mij bij haar thuis aan de
tenweger zet je aan tot het maken van keuzes en
keukentafel. Het is een miezerige dag met af en toe een
stimuleert daarmee ook een actieve houding om een
flauw zon-nestraaltje. De warme koffie en de speculaas
blijvende gedragsverandering te realiseren. Het zorgt
worden door mij dan ook dankbaar aanvaard. Ik ga
voor balans tussen wat je kan en wat je doet, het bouwt
het gesprek met Rina aan, om erachter te komen
de algemene belastbaarheid op en het geeft overzicht
hoe zij het oefenen met de Activiteitenweger ervaren
in de activiteiten die je wilt gaan doen. De ergotherapeut
heeft. De Activiteitenweger is een onderdeel van het
die mij begeleidt, schetst het als volgt: zie de belast-
ASITT-oefenprogramma (Adult Sensory Integration
baarheid als een emmer en de activiteiten als druppels
Timmerman Treatment ofwel Timmermans Sensorische
die in de emmer terecht komen. Probeer hier een even-
Integratie Therapie voor volwassenen). Sinds een paar
wicht in te vinden.
maanden is Rina voor de tweede maal therapie aan het volgen in het revalidatiecentrum Heliomare te Wijk
De eerste stap bestond uit het meetbaar maken van
aan Zee. De eerste keer was dit in 2002. Toen lagen de
mijn activiteiten. Er wordt een basis activiteitenniveau
neuropsychologische problemen op de voorgrond, nu
berekend met behulp van een lijst. Dit is het aantal
is de pijn de reden van de therapie.
punten dat je altijd aankunt: of je nu een goede dag
hebt of een slechte dag. Een lichte activiteit kost 1 punt
Rina: ‘In april had ik steeds meer last van mijn knieën en
per half uur, een gemiddelde 2 en een zware 3 punten
heupen, bekken, nek en onderrug. Hiervoor consulteerde
per half uur. Ontspanning geeft 0 tot -1 punt per half uur.
ik de fysiotherapeute, die na een aantal behandelingen
Zo kan stofzuigen omschreven worden als een zware
concludeerde dat mijn lichaam wel heel erg sterk reageerde
activiteit die 3 punten kost. Echte ontspanning levert -1
op pijn. De pijnsensaties na de behandeling vond zij buiten
punt op per half uur. Koffie drinken, zonder bezoek of
proportie. Daarom werd ik verwezen naar de pijnpoli ‘Niet
andere bezigheid, is dan zo’n moment. Na de middag
Aangeboren Hersenletsel’ van revalidatiecentrum Helio-
is het toegestaan maximaal 1 uur te rusten. Dan is het
mare. Daar bleek dat ik een chronisch pijnsyndroom had
lichaam weer voldoende hersteld en wordt niet lui. Dit
ontwikkeld. Een verstoord pijnmechanisme. Zelf merkte
puntenaantal wordt gebruikt als uitgangspunt voor het
ik dat ik steeds pijn had en doodmoe was. Ik kon na
bereiken van je doelen. In mijn geval: het doel om weer
een activiteit uren op bed liggen en had vaak pijn zonder
als kunstenaar actief te kunnen zijn in mijn atelier, en
duidelijke reden.
weer een vast dagritme te hervinden.
8
Ik begon 7 dagen lang bij te houden hoe ik mijn dagen
Daar ik de neiging heb te verzanden in de tijd, en
invulde. Daarna werd mij door de ergotherapeut
bijna geen tijdsbesef heb, ging ik een klein wekkertje
gevraagd welke activiteiten ik als licht, gemiddeld
gebruiken om de structuur vast te houden. Het vraagt
of zwaar ervoer. Door punten achter de activiteiten
discipline en eerlijkheid. Mijn advies is dan ook: luister
te zetten, kreeg ik overzicht van de activiteiten en
naar jezelf, investeer in het begin en probeer met de
constateerde ik veel pieken en dalen in de week. Van
Activiteitenweger je systeem te doorbreken, vind een
de pieken en de dalen werd een gemiddelde genomen
vaste structuur. Kortom, het is een Bewustwording van
– 20%. Wat overbleef waren 25 punten, wat voor mij de
hoe en waarmee je bezig bent. Je leert systematisch je
basis was om mee te starten. Deze 25 punten werden
dagen in te delen. Het is veel papierwerk, maar het is
mijn nieuwe dagritme.
de enige manier.
Ik plan de avond van te voren welke activiteiten en rust-
De eerste twee maanden ben ik uitgegaan van deze
momenten ik de volgende dag nodig heb, uitgaande
25 punten. Daarna ben ik uit gaan breiden naar 28
van de 25 punten die op dit moment haalbaar zijn voor
punten. Vervolgens mag ik ze iedere zes weken gaan
mij. Valkuilen zijn er legio: een onverwacht bezoek, een
uitbreiden. Deze bepaal je zelf. Het resultaat is nu:
afspraak die uit dreigt te lopen qua tijd. Slecht weer en
minder moe, minder pijn en een dagritme! Iedere stap
een geplande wandeling. Bijstellen van de activiteiten
vooruit moet je minimaal 6 weken aanhouden. Terugval
en rustmomenten zijn dan van belang. Ik probeer de
zou dan niet ontstaan. Heb je een dag dat je door
structuur vast te houden. Stelregel is: niet meer of
uitzonderlijke omstandigheden de 25 punten een keer
minder punten per dag. Je ego zit er zo tussen, je wilt
niet haalt, zet door en pak dan de volgende dag direct
zo graag. Houd het klein en behapbaar.
de 25 puntenstructuur weer op!
9
Persoonlijk
Prikbord
Ik heb naast de daglijst nu ook een opbouwschema dat
Sluiting feestdagen
gericht is op de activiteiten werk en wandelen. Deze zijn
Het kantoor van de Whiplash Stichting Nederland is
belangrijk in mijn leven. Ik wil heel graag weer aan het
ge-sloten van 21 december 2009 tot en met 3 januari
werk in mijn atelier. Vooral het werken met klei is erg zwaar
2010. Wij wensen u hele fijne kerstdagen en geluk in
voor me. Ik leer kritisch en eerlijk naar de verschijnselen
het nieuwe jaar.
te luisteren die zich openbaren als ik bezig ben in mijn atelier. Wanneer voel ik pijn en wanneer is het genoeg
Ervaring gezocht met behandeling van
voor me. Hier is ook weer een gemiddelde tijd genomen,
beschadigde zenuwen in nek en hoofd/
welke regel is in mijn opbouw. Via het opbouwschema
schedelrand
ben ik met kleien van een kwartier naar een half uur
Ruim 10 jaar geleden ben ik van trap gevallen,
gegaan in 6 weken. Dan 6 weken vasthouden en weer
waardoor ik 7 uur buiten bewustzijn was. Ik heb
opbouwen. De punten welke de activiteiten kosten zet je
sindsdien last van chronische hoofdpijn, nekpijn
weer in de oorspronkelijke daglijst.
en ben doodop. Ook weet ik me niet meer alles te herinneren van de val. Ik kan niet meer werken als
Ik ben Rina en ik ben niet mijn pijn. Door mijn pijn-
voorgaande jaren en de afgelopen 8 maanden was de
syndroom constateerde ik dat ik veel ging liggen,
pijn zo erg dat ik bijna alleen maar in bed heb gelegen
vermoeid was, en tot weinig activiteiten kwam. Deze
en verzorgd wordt door familie en vrienden.
klachten bepaalden mijn dagindeling.
De anesthesioloog van de pijnpoli van de
Ik moest toen ik met de daglijst begon te werken, de
Maartenskliniek stelt een behandeling voor van de
chronische pijn en vermoeidheid negeren. Chronische
beschadigde zenuwen in nek, hoofd/schedelrand. Hij
pijn is vaak een loos alarm, in tegenstelling tot acute
kan zenuwtakjes van nekwervels, facet-gewrichtjes
pijn, die een waarschuwing is. Maar door inzicht in
doorbranden en prednison inspuiten bij schedelrand/
mijn activiteiten, de belasting en mijn belastbaarheid
hoofd en nek. Als dat niet werkt kan hij naalden
heb ik nu een nieuwe structuur gevonden. Door met
in de zenuwen aanbrengen en daar elektrische
deze methode te werken, ervaar ik dat ik de regie over
stroomstootjes doorsturen en meer zenuwbanen
mijn werk en leven weer terug krijg! Voor mij is het een
doorbranden. Kans dat het werkt is helaas erg
goede methode die ik, na een periode met begeleiding,
beperkt, maar dit het enige is wat ze kunnen doen.
nu zelf kan toepassen in mijn leven.
Het zijn hele zware en pijnlijke behandelingen. Daarom zou ik graag horen of er iemand is die
Meer achtergrondinformatie treft u in het voorgaande
ervaring heeft met bovenstaande behandelmethodes?
artikel.
Ik hoor graag hoe het bevallen is. Zijn er mensen die andere oplossingen hebben gevonden en die werken? Mechteld Roes,
[email protected].
10
Digitaal whiplashplatform: testers gezocht
Help aanstaande dokters aan ervaring
De Whiplash Stichting Nederland werkt aan een
Voor veel dokters zijn whiplashpatiënten moeilijke
nieuwe website: een veelzijdig en interactief digitaal
patiënten. Klachten zijn moeilijk objectiveerbaar en
whiplashplatform. Op 17 november is met een kleine
soms daarom niet goed te begrijpen. Een onderwijs-
groep een wensenlijstje opgesteld. Deze wensen gaan
project in het Universitair Medisch Centrum Groningen
we vertalen in een soort demoversie van de website.
(UMCG) wil bijdragen aan meer begrip bij de ‘dokters
Wij vinden het belangrijk dat deze demoversie goed
van morgen’ voor de beperkingen en belemmeringen
bekeken wordt, zodat we uiteindelijk een website
die whiplashpatiënten ervaren in het dagelijks leven.
krijgen die goed te gebruiken is. Als u de demoversie
Daarvoor krijgen derdejaars studenten de opdracht
met ons uit wilt testen, horen we graag van u via
een patiënt met moeilijk objectiveerbare klachten te
[email protected].
bezoeken en te interviewen. Ze doen dat per tweetal. Het UMCG zoekt whiplashpatiënten in Friesland,
Schilderij Whiplash
Groningen en Drenthe die mee willen werken aan dit
Ik schilder al mijn hele leven. ‘Whiplash’ was het
onderwijsproject. Concreet betekent deelname dat
eerste schilderij dat ik na mijn ongeluk maakte. In
u in de periode van eind november 2009 t/m april
1992 was ik betrokken bij een frontale botsing tussen
2010 één of meerdere koppels studenten ontvangt.
twee auto’s en heb daaraan een whiplash over
Zij stellen u vragen en u kunt hen vertellen wat u kwijt
gehouden. Het duurde voor mij een jaar voor ik het
wilt. De interviews zullen worden geëvalueerd, zodat
schilderen weer kon oppakken. Dit schilderij verbeeldt
de studenten er van kunnen leren. Na afloop van het
voor mij een enorme nekpijn, schrik, moeheid,
interview zullen de studenten u een gespreksverslag
concentratiestoornissen en slapeloosheid.
toezenden. De Whiplash Stichting zou het erg op
Frans Ouwerkerk (1954), kunstenaar
prijs stellen om een kopie van dat verslag van u te
(www.fransouwerkerk.com).
ontvangen. Heeft u vragen of wilt u zich aanmelden, dan kan dat via het secretariaat van de Whiplash Stichting Nederland: 030-6565000 (werkdagen van 10.0013.00 uur) of via
[email protected].
Verdraagt u contactlenzen? Oogproblematiek bij whiplashpatiënten staat de laatste jaren steeds meer in de aandacht, en dan met name het fixatie-disparatie probleem. Recent heeft de Whiplash Stichting van diverse mensen problemen gehoord met het dragen van contactlenzen: Mensen
11
Prikbord die contactlenzen na het ongeval niet meer verdragen,
uw woonomgeving. U kunt dit eenvoudig bij ons
en moeten overstappen op een bril. Zijn er meer
aangeven en in goed overleg kunnen we dan
mensen die hier mee te maken hebben? Laat het ons
contacten tot stand brengen. Heeft u interesse?
weten via
[email protected].
Mailt u dan naar
[email protected] of bel naar T. 030-6565000 (werkdagen tussen 10.00-
Persoonlijk contact
13.00 uur).
Heeft u ook wel eens behoefte aan contact met een mede-whiplashpatiënt bij u in de omgeving? Gewoon
Informatie per mail ontvangen?!
om een wandeling te maken, een kopje koffie samen
Graag informeren wij u per e-mail over activiteiten van
te drinken, een praatje te maken of ervaringen uit te
de Whiplash Stichting Nederland en over relevante
wisselen. Wellicht samen activiteiten te ondernemen
ontwikkelingen. Per 1 oktober aanstaande is echter
in uw eigen tempo? En te weten dat de ander,
de nieuwe Telecomwet van toepassing waardoor wij
zonder al te veel woorden, begrijpt wat uw whiplash-
uw toestemming nodig hebben om u een bericht per
klachten inhouden.
e-mail te sturen. Wilt u informatie
Als dit u aanspreekt, dan wil de Whiplash Stichting
van de Whiplash Stichting Nederland (blijven)
Nederland zich graag voor u inzetten om u in
ontvangen, geef dan uw e-mailadres door via
contact te brengen met een andere donateur in
[email protected].
Dialoog over de preventie van whiplash: praat mee! Op de Nationale Whiplashdag zijn we met elkaar de dialoog aangegaan over de preventie van whiplash. Was u er niet bij, maar wilt u wel graag meedenken? Geef dan uw ideeën en suggesties door via
[email protected].
Hoe spreek je de potentiële veroorzakers aan
Wat kan je (zelf) doen om een whiplashongeval
om whiplash bij anderen te voorkomen?
te voorkomen?
Stellingen:
Stellingen:
1. Patiënten kunnen het best duidelijk maken waarom
1. In de preventie van whiplashongevallen is veilig gedrag
preventie van whiplashongevallen belangrijk is. 2. In voorlichtingscampagnes (van de overheid) zou explicieter aandacht moeten zijn voor whiplashongevallen. 3. Slachtoffer-veroorzaker gesprekken kunnen bijdragen
belangrijker dan technische veiligheidsmaatregelen (aan middelen en situaties) 2. Whiplashongevallen terugdringen doe je samen, maar het begint bij jezelf
aan bewustwording van het belang van veilig rijgedrag Ook uw ideeën en informatie over risicosituaties, risicofactoren en risico-inschatting zijn van harte welkom. Evenzo over campagnes, acties en maatregelen.
12
WSN 20-jarig jubileum Zaterdag 7 november jl. was het dan zover. De Whiplash Stichting Nederland vierde haar eerste Nationale Whiplashdag in Woerden. Dit ter afsluiting van haar 20-jarig jubileum. Het centrale thema van de dag was het aangaan van de dialoog over de preventie van whiplash. Een dag over bewustwording en verantwoordelijkheid. Het evenement bood volop informatie in de presentaties, workshops en discussies. Ook de humor ontbrak niet op deze inspirerende en bezinningsvolle dag. De locatie ‘het Arsenaal’ in Woerden straalde een intieme sfeer uit en het was voor iedereen goed toeven binnen de dikke muren onder de zware dwarsbalken van dit prachtige monument. Een terugblik op de dag met impressies van verschillende mensen.
DE 1e NATIONALE WHIPLASHDAG:
WHIPLASH KAN IEDEREEN OVERKOMEN
Door Piet Jagersma
Feestelijk gevarieerd aanbod De Nationale Whiplashdag was een uniek evenement dat de Whiplash Stichting Nederland aan haar donateurs aan kon bieden ter afsluiting van haar 20-jarig jubileum. In het drie verdiepingentellende gebouw van ‘Het Arsenaal’ in Woerden was er een bedrijvigheid en een tal van activiteiten. Zo konden mensen met allerhande vragen in meerdere ruimten bij diverse stands terecht. Van algemene informatie over whiplash tot vragen over wao-keuringen bij het advies- en meldpunt ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Ook kon er
dhr de Coninck over schadepreventie, trauma- en
deelgenomen worden aan verschillende presentaties en
verkeersbegeleiding na (whiplash)ongevallen?! In het
workshops. Zo bleek de belangstelling voor informatie
hele gebouw liepen verder adviseurs: advocaten van
van dhr van Els (optometrist) over oogproblematiek
het ASP netwerk, deskundigen van de Medische advies-
bij whiplash nog steeds zeer groot. Tevens was er
raad (MAR), contactpersonen van de Whiplash Stich-
veel belangstelling voor de kritische (zelf)reflectie van
ting. Ook ontbraken op deze bijzondere dag niet de
Paulien Bom, schrijfster van het boek Op de kop getikt.
bemoedigende en hartverwarmende gedichten van
Een boek waarin zij verschillende aspecten van haar
mw. Kersseboom (ervaringsdeskundige), de adem-
ziekteproces na haar whiplashongeval beschrijft. En
en ontspanningsoefeningen van mw. Ambagtsheer
wat te zeggen over de inzichtelijke informatie van
(logopediste) en de coaching en voetreflexmassages
13
WSN 20-jarig jubileum van mw. Van Erp (ervarings)deskundige. Topper en publiekstrekker van de dag was toch wel drievoudig Europees kampioen boksen Arnold Vanderlyde. Hij wist het publiek op een heel aandoenlijke en ontwapenende manier mee te nemen naar de jonge jeugdjaren van ‘Arnoldje’. Zo ging zijn verhaal van de jeugdige, ietwat slungelachtige Arnold, verder naar de passie die geleidelijk aan voor het boksen ontstond. In zijn presentatie motiveerde hij mensen veilig en succesvol te sporten. Hij benadrukte daarbij dat geloven in jezelf en de kracht van teamwork heel essentieel is. Na al die activiteiten
andere positie neer moest zetten. Heel ludiek was dat.
kon er nog even nagepraat worden, terwijl de dag
Ooit heb ik zelf een whiplash opgelopen in de jaren tachtig
muzikaal werd afgesloten door de band ‘Zo was ut’.
en ik weet goed hoeveel klachten je kunt hebben. Toen
De eerste Nationale Whiplashdag was een feit.
werd het helemaal nog niet goed gediagnosticeerd. Het werd alleen maar betiteld als nek-, rug- en hoofdpijn.
Openhartige reacties
Sjaak de Coninck van Trafficmanagement bv kwam
Het was een komen en gaan van mensen naar de
met heel concrete informatie over zijn ‘andere kijk
workshops en presentaties op de verschillende afde-
op verkeer’. Dit sprak mij heel erg aan. Je gaat je op
lingen. Het grote aanbod maakte het niet altijd even
deze manier weer heel erg bezinnen op je eigen rol en
gemakkelijk een keuze te maken. Een eerste kennis-
deelname aan het verkeer. De presentatie van Arnold
making met een workshop over een bepaald onder-
Vanderlyde was echt goed. Het hele gebeuren voelde
werp was soms een complete verrassing. Sommige
als een verjaardagscadeautje.
informatie bleek dan ook meer dan welkom. Willem-Jan Bakker uit Vleuten: Een aantal impressies van bezoekers:
... ‘het lotgenotencontact deed me goed’... Alhoewel er niet echt ruimte voor ingepland was,
Bart Faber uit Oosterhout:
kwam ik toch hoofdzakelijk voor het lotgenotencontact.
... ‘verrassende opening ‘...
Er ontstond spontaan een gesprek aan één van de
Wat een leuke ludieke opening deed die Marco Bakker
tafels in de grote zaal. Het was daar minder druk op
(niet die van de opera). Ik heb nog niet eerder zo’n
dat moment, terwijl het juist op andere plekken te druk
verrassende opening meegemaakt. Het was gelijk een
voor me was. Te veel prikkels dus. Natuurlijk was ik
pakkend begin en zette de toon voor de hele dag. De
geïnteresseerd in de oogproblematiek bij dhr van Els.
mensen werden door hem als het ware op het verkeerde
Ik had wel eens eerder zo’n speciale bril gezien, maar
been gezet doordat de helft van de zaal z’n stoel in een
dacht dan ‘zo’n ding wil ik echt niet op hoor’! Op de
14
Nationale Whiplashdag kreeg ik dus in de gaten dat dat
Hennie van Keijsteren uit Grave:
een standaard meetbril was. Weer wat geleerd. Ik heb
... ‘kan die voetreflexmassage nog eens?’...
nu drie en een half jaar whiplash. Ik vond het wel prettig
Sinds 2005 heb ik whiplash. Twee maanden na het
dat er weinig licht in het gebouw was. Fel licht is een
ongeval werden de klachten en problemen pas goed
ware beproeving voor mij.
zichtbaar. Ik kreeg soms ruzie met mensen om de meest onbenullige dingen. Beetje bij beetje werd me duidelijk dat dit allemaal door het whiplashongeval veroorzaakt werd. Door informatie bij de Whiplash Stichting kon ik aan de slag met verwerking en inzicht krijgen in wat er met mij aan de hand was. Ik ging toen bijvoorbeeld meer rustpauzes inlassen. Alles begon op z’n plek te vallen. Na het ongeval kan ik niet meer mijn contactlenzen verdragen. Ik heb nu alweer een tijdje een bril. Maar misschien is een prismabril ook nog wel iets voor mij. Ik had deze informatie nog niet eerder gehoord. Ik vond dit verrassend en het sprak mij dan ook heel erg aan. Ook heb ik nog een voetreflexmassage gehad terwijl ik heerlijk op een massagebank lag. Als dat nog weer eens
Jan-Willem te Maarssen uit Lent:
zou kunnen?! Het was voor mij een succesvolle dag.
... ‘super die Arnold Vanderlyde’... Ik vond het een mooie locatie. Er was veel te doen en
Rianne v/d Westen (vrouw van Bart):
het was daardoor niet altijd gemakkelijk om een keuze
...’misschien toch een prismabril’...
te maken. Je wilde alles zoveel mogelijk meemaken. Ik
Het was wel even wennen. Het was druk doordat er
was met een goede vriend die ook whiplash heeft. Het
zoveel te doen was. Toch stel je je daar op in. Je wilt
is fijn dat je de meegemaakte dingen dan samen kunt
zoveel mogelijk meemaken van de dag. Sinds 2003 heb
delen. Arnold Vanderlyde vond ik echt super. Een grote
ik whiplash. Sjaak de Coninck gaf me heel praktische
imponerende man die zo zachtaardig open en vriendelijk
tips. Bijvoorbeeld over hoe ik mijn handen ook aan
is. Het is mooi om te zien hoe zo iemand toch altijd de
het stuur kon vasthouden. Verder heb ik een gesprek
gewone jongen van de straat is gebleven. Ik vond dat
gehad met optometrist dhr. Groenink. Misschien is een
hij met heel veel overredingskracht mensen wist aan
prismabril ook nog wel iets voor mij. Ik zag ook iemand
te sporen hun talenten te pakken en te ontwikkelen.
heerlijk bij de voetreflexmassage liggen. Dat lijkt me
Hij deed dat met veel passie. Veilig sporten binnen je
ook nog wel eens lekker te doen. Ik vond het fijn me
eigen grenzen heeft hij voor mij perfect over weten te
gesteund te voelen door medepatiënten. De dag was
brengen.
als een warme deken voor mij.
15
WSN 20-jarig jubileum
Oprechte dank aan iedereen Langs deze weg wil de Whiplash Stichting Nederland iedereen oprecht bedanken voor de waardevolle bijdragen aan de Nationale Whiplashdag. Iedereen, van gastspreker tot workshopleider, van adviseur tot bezoeker heeft deze dag tot een geweldig evenement gemaakt. Door uw bijdrage en bezoek kan de Whiplash Stichting Nederland in de toekomst blijven bouwen aan de emancipatie en maatschappelijke positie van whiplashpatiënten.
20 jaar Whiplash Stichting Nederland, een feestelijke afsluiting
We zijn geroerd door de – veelal persoonlijke – giften
Op het jaar 2009, jubileumjaar van de Whiplash
voor de veiling van Paulien Bom, Lies Zantman, MLine,
Stichting Nederland, kan er teruggekeken worden
SmartRest, Lukie van Wees, André Lusa, Rina Floris
als een bewogen jaar. Een jaar waarin er een begin
en Marissa Bleijerveld. Zo ook door Simon en Lucas
is gemaakt met de ambitie om de maatschappelijke
Jörg, die met hun gesponsorde deelname aan de Dam
dialoog samen aan te gaan en levendig te houden.
tot Damloop een aardig bedrag voor de Nationale
Whiplash en de gevolgen daarvan moeten onderdeel
Whiplashdag bijeen brachten.
uit gaan maken van de belevingswereld van alle Nederlanders: whiplash kan iedereen overkomen.
Tot slot danken wij onze sponsors:
De Whiplash Stichting Nederland wil op een proactieve manier gezamenlijk op een zelfbewuste en goed onderbouwde wijze verder bouwen aan een eenduidig beeld over whiplash. Whiplash moet een duidelijk en erkend gezicht krijgen en blijven houden in de samenleving. De Nationale Whiplashdag heeft hierin een belangrijke bijdrage geleverd. Het jubileumjaar kan dan ook met deze feestelijke eerste Nationale Whiplashdag met gepaste trots afgesloten worden.
16
Zonder hun steun was de dag niet mogelijk geweest.
Inspirator op de Nationale Whiplashdag
Arnold Vanderlyde:
Uitgangspunten voor veilig en succesvol sporten
Arnold Vanderlyde geniet bekendheid als drievoudig Europees kampioen boksen. Vanuit zijn achtergrond weet hij veel over veilig en succesvol sporten. Op de Nationale Whiplashdag hebben wij Arnold tevens leren kennen als een groot verhalenverteller. Alhoewel deze woorden op papier geen recht doen aan de kracht en warmte waarmee Arnold ze op 7 november heeft uitgesproken, willen wij u een korte schets van zijn inspirerende ideeën niet onthouden.
Door Danielle van Eden
Met sporten, en ook bij het boksen, heb je kans om betrokken te raken bij een whiplashongeval. Voorkomen van whiplash is dan ook heel belangrijk. Maar als je een whiplash opgelopen hebt, is sporten ook van belang. Wat kunnen we doen om te vechten tegen whiplash?
Op de Nationale Whiplashdag is Arnold op zoek gegaan naar de ‘fighting spirit’. De letters van het woord fighting staan voor Arnold voor de fundamentele waarden en karaktereigenschappen die je nodig hebt om te vechten
tingsvermogen en wil. ‘Als je in beweging blijft, is de kans
tegen whiplash. Deze waarden en eigenschappen heeft
dat je geraakt wordt het kleinst.’
Arnold geadopteerd uit de sportwereld. De sportwereld die bij hem zelf een mentaliteitsverandering teweeg
I
Intelligentie
heeft gebracht. En ook als je een klap door whiplash
Denk na over wat je wilt bereiken en hoe je dat doet.
oploopt, verandert je identiteit. Nieuwe ervaringen moet
De analyse, het beargumenteren, om te komen tot een
je positief proberen te verwerken en emotioneel moet
goede groeistijl. Hoe hoog leg ik die lat?
je in balans zien te komen.
Een coach is ongelooflijk belangrijk. Iemand die je input en feedback geeft, vanuit respect voor elkaar, zodat je
F
Fysieke conditie
verantwoord kunt opereren en leert incasseren. Arnold
Whiplash begint met je lijf, je fysieke staat. Verzorging
coacht om mensen te laten groeien door een specifieke
van je lijf is belangrijk, de voorbereiding van je lichaam
kwaliteit bij hen omhoog te halen. Wie ben je en wie wil
op wat je gaat doen. En dat vergt discipline en doorzet-
je zijn?!
17
G
Groeistrategie
als een eikenhouten deur.’ Fysieke oefeningen zijn daar-
Wat is het doel achter het doel waarom je dingen doet?
om ook belangrijk voor flexibiliteit. Denk bijvoorbeeld
Arnold: Kleine Arnoldje heeft de bokssport geadopteerd,
aan ademhalingsoefeningen. Ontspannen helpt. Goed
opgepakt in zijn eigen identiteit en verheven tot een be-
ademhalen is van essentieel belang om goed flexibel te
paald niveau. Dat kun je doen met alles in het leven. Ook
zijn: mentale en fysieke staat.
met ziekte. Toen ik klein was, had ik een slecht zelfbeeld. Mijn basishouding was niet goed. Ik was niet wie ik wilde
I
Interesse
zijn. Maar ik had wel een ongelooflijke droom. Toen ik
Vanuit interesse genereer je een relatie met mensen.
jonger was, wilde ik speler in het 1e team van Fortuna
Dat kan zich op vele manieren uiten. Je hebt iemand
Sittard worden. Later veranderde dit en droomde ik ervan
nodig. Die teamgedachte is essentieel: je kunt het nooit
om bokskampioen van Zuid-Nederland te zijn.
alleen. Sparren, ervaringen uitwisselen, met elkaar kunnen groeien, zoals vandaag hier. Met hart en ziel ver-
Realiseer je dat het trainen belangrijker is dan de
bonden in de ring van inspiratie (boksring, de wereld)
wedstrijd. Geniet daarom van het proces, wat de
‘Als je iemand hebt, die voor je lacht en voor je grient,
uitgangssituatie ook is. Arnold: ‘En soms moet je genoe-
dan pas kun je zeggen: ik heb een vriend.’
gen nemen met Brons.’ Laat je niet uit het veld slaan door tegenslag.
N
Normen en waarden
Iedere finishlijn is altijd weer de start van een nieuw
Arnold: ‘Ik ben een VIP-coach, want ieder mens is uniek.
begin. De tocht naar de finish levert je weer bagage
VIP staat voor hem ook voor Vertrouwen, Integriteit en
op, daar leer je van en er is altijd weer perspectief om
Passie. Passie komt vanuit je hart, je ziel. Je kunt pas
naar de volgende finish te gaan. Dat heeft Arnold ook
vertrouwen wekken in mensen op het moment dat je
altijd gemotiveerd om zijn klappen op te vangen. Om
integer blijft.’
de handschoen weer op te pakken. Het is ook je eigen attitude: de emotie, maar ook het gedrag.
G
Geluk en gezondheid
Het is een basisvoorwaarde dat we dat willen. Probeer
H
Humor
‘1 dag niet gelachen, is 1 dag niet geleefd.’ Als je glim-
in je eigen kracht te staan, wat ook je situatie is en van daaruit te opereren.
lacht, kun je bijna niet in pijn en frustratie komen. Symbolisch overhandigt Arnold ons twee kleine boks-
T
Tolerantie
handschoentjes: Pak de handschoen op tegen whip-
Hier hebben whiplashpatiënten veel mee te maken. Voor
lash. Vecht tegen whiplash vanuit je eigen kracht. Met
Arnold staat tolerantie gelijk aan flexibiliteit. Fysieke
je eigen fighting spirit. Met vertrouwen, Integriteit en
flexibliteit is gekoppeld aan emotionele flexibliteit. ‘Stel je
Passie.
maar eens voor hoe iemand eruit ziet die zo flexibel is
18
Preventie
Een andere kijk op verkeer Sjaak de Coninck is verkeersgedragtherapeut. Hij geeft trainingen om ongevallen te voorkomen en werkt met mensen die niet meer achter het stuur durven. Op de Nationale Whiplashdag geeft hij aan wat wij zelf kunnen doen om (whiplash)ongevallen te voorkomen. Door Daniëlle van Eden
Ongevalfactoren Welke factoren spelen een rol bij het ontstaan van
heeft, dan doet u er ongeveer 1 seconde over om iets
een ongeval? Dat is de mens, het voertuig en de om-
te zien en met uw voet van het gas naar de rem te
geving. Eén van deze factoren, of een combinatie daar-
gaan. Stel: u rijdt op een kruispunt en uw verkeerslicht
van, speelt altijd een rol bij het ontstaan van een ver-
staat op groen en u kijkt alleen recht vooruit. Dan rijdt
keersongeval. In onderzoeken naar verkeersongeval-
er iemand op de zijweg door rood met een snelheid
len komen ze tot de conclusie dat in zo’n 96% van de
van 50 km per uur. Deze auto zal tegen u aanrijden.
verkeersongevallen de oorzaak bij de mens ligt. En
Want u ziet de auto eigenlijk pas op het moment van
voor 2 % bij het voertuig en voor 2% bij de omgeving.
de klap. Die auto legt namelijk in 1 seconde ongeveer
Dit is mijn uitgangspunt: wij kunnen met elkaar de om-
15 meter af. Dus als die auto 15 meter bij u vandaan is,
geving niet veranderen. En ook de auto niet. U bent de
dan is deze al bij u op het moment dat u denkt ‘die auto
belangrijkste schakel! En ik geef u graag een paar hand-
rijdt door rood’.
vatten om de risico’s op een ongeluk te minimaliseren.
We zijn daarom dus heel erg bezig met het trainen in kijken. Als ik autorijd, dan ziet u mij steeds om mij heen
Kijken
kijken. (Gekscherend) Doe maar als koningin Beatrix die
Ogen spelen een
op prinsjesdag in de Gouden Koets tussen de mensen
cruciale rol. Wist
doorrijdt. Zwaaien hoeft niet, maar kijk wel, alstublieft.
u bijvoorbeeld dat als u recht vooruit
Zonder dat we het weten, hebben wel allemaal last van
kijkt, u maximaal
een blinde vlek. U kunt die blinde vlek op 2 manieren
onder een hoek
aantonen. Een manier is door een papiertje te nemen
van 6 graden scherp kan zien. Als u in de auto alleen
en 2 symbooltjes op oogafstand erop te zetten. 1 oog
recht vooruit kijkt, dan ziet u eigenlijk maar 1 voertuig
dicht doen, het papier op leesafstand houden en dan
scherp en de rest er omheen neemt u niet scherp
zult u merken dat het andere symbooltje weg is. Als u
waar. Normaal gesproken, als u een snelle reactietijd
met 1 oog kijkt, heeft u last van een blinde vlek.
19
Preventie Als u nou naar links en naar rechts wilt kijken, draai dan uw hoofd. Want doet u dat niet, dan kijkt u altijd met 1 oog tegen de zijkant van uw neus. Dus als u met 2 ogen naar rechts wilt kijken, dan moet u het hoofd een behoorlijk eind draaien, voordat u met uw linkeroog die kant op kan kijken. Even snel de ogen heen en weer bewegen is niet voldoende. Dan kan u heel snel iets missen. Kijk om u heen en kijk in ieder geval altijd 2 keer.
Waarnemen Verkeersregels zijn er om het verkeer voorspelbaar
handelen. Ik rijd door. Mijn motto is dat als u dit doet, u
te maken. Als ik op een voorrangskruispunt kom, dan
elk kruispunt met uw ogen dicht kunt oversteken. Als u
heb ik voorrang, en dan kan ik voorspellen dat de auto
op het kruispunt nog twijfelt, en er komt iemand die
uit de zijstraat stopt. Maar wat als ik voorspel dat hij
doorrijdt, dan is de kans op een ongeluk zeer groot.
stopt en hij stopt niet? U zult moeten evalueren of
Als u voor het kruispunt de beslissing hebt genomen,
uw voorspelling klopt. Eén van de dingen die daarbij
dan bent u voor het kruispunt zeker van uw zaak.
helpen: zoek oogcontact met de andere bestuurder. Als ik oogcontact heb, zijn een aantal dingen wederom te
Aandacht
voorspellen. Als iemand alleen maar voor zich uit zit
Dan komen we op een heel belangrijk punt en dat is
te turen, dan kan ik aannemen dat hij mij niet ziet. De
het punt van aandacht. We begrijpen allemaal dat er
kans dat hij niet gaat stoppen, is dan redelijk groot.
situaties zijn die u ontzettend kunnen afleiden van uw
Wat kunt u nog meer voorspellen? Stel, er komt een
verkeerstaak: ondertussen kaart lezen, kinderen die zich
automobilist aanrijden, die alleen maar naar links kijkt.
op de achterbank druk maken. Maar wat we ons misschien
Welke kant gaat hij op? Die gaat naar rechts. Ga er
minder realiseren is wat er nou eigenlijk vlak voor de rit
maar eens opletten, en kijk maar eens hoe u dat zelf
gebeurde. Met welke emotie bent u achter het stuur van
doet. En wat als deze automobilist naar links en naar
uw auto gestapt? U loopt uw deur uit en denkt: ‘Heb ik
rechts kijkt? Iemand die rustig naar links en naar rechts
de deur wel op slot gedaan? Was de afwasmachine aan,
kijkt, wil links af en iemand die snel naar links en naar
en het licht uit?’ Allerlei dingen waar u in uw hoofd nog
rechts kijkt, wil rechtdoor. Als u dit niet evalueert, heeft
mee bezig bent. En zo gaat u de straat op. Vlak voordat
u een kans dat u de verkeerde beslissing neemt.
u aankomt op de plaats waar u wilt zijn, bent u over die
Ik neem waar, ik voorspel het en ga er vanuit dat deze
plaats aan het nadenken: ‘Ben ik wel op tijd? Heb ik mijn
(Sjaak wijst naar een foto) automobilist stopt. Hij kijkt me
boodschappenlijstje wel goed in mijn hoofd?’ Onbewuste
aan. Ja, hij stopt. Ik neem een beslissing en dan ga ik
processen die ontzettend af kunnen leiden van wat er
20
op de weg gebeurt. Dat blijkt ook wel uit onderzoek:
afgesproken tijd: dat is 3 seconde binnen de bebouwde
80% van de verkeersongevallen gebeurt in de eerste
kom en 5 seconde buiten de bebouwde kom. En als
10 minuten van de rit of in de laatste 10 minuten van het
veel mensen dat zouden weten dan zouden mensen
geplande einde van de rit. Maar als u dit weet, dan kunt u
ook niet zo vaak op het allerlaatst stoppen voor zo’n
daar weer iets aan doen.
verkeerslicht. Dan denk ik, rijd door, zeker als er iemand achter u zit.
Herkenningspunten in het verkeer Waar ben ik nu? Let ik op mijn omgeving? Wat kan ik er mee? Als u weet waaraan u dingen kunt herkennen, dan wordt het makkelijker. Hoe komt u achter de verkeersinzichtelijke tekens? Waaraan kunt u een kruispunt herkennen als u aan komt rijden? Aan dat voorrangsbord, haaientanden, strepen op het wegdek, aan de middengeleiding, straatnaambordjes, afbuigende stoepranden, onderbreking in een bomenrij of huizenrij. Allemaal dingen waaraan je van tevoren een kruising kunt herkennen. En wat gebeurt er op een kruispunt? Er steken mensen over, er slaan mensen af. En als mensen willen afslaan, en ze moeten het andere verkeer dat op dezelfde weg gaat voorrang geven, dan stoppen ze. Het is van belang dat u ver vooruit kijkt. Hoe ziet u of u binnen of buiten de bebouwde kom bent? Wat betekent de verandering in de streepverhouding op de weg? Als u uitvoegt op de snelweg, hoe kunt u dan zien of het een scherpe bocht of een flauwe bocht is?
Veel mensen die bij een verkeerslicht staan te wachten,
Train uzelf op de herkenningstekens en denk vooruit.
hebben hun voet op de rem. Dat is wel vervelend als mensen tegen u aanrijden. Want de klap in uw nek is
Als u in het verkeer staat te wachten (verkeerslicht,
vele malen groter met uw voet op de rem, dan wanneer
file) houd dan altijd het achteropkomende verkeer in
u de voet van de rem hebt en de auto in z’n vrij.
de gaten. De auto in neutraal (in z’n vrij), dat is het uit-
Veel mensen denken dat de trekhaak hen beschermt.
gangspunt.
Echter, de achterzijde van de auto heeft een kreukel-
Achter een verkeerslicht zit een hele gedachtengang.
zone en deze wordt door de trekhaak voor het grootste
Bijvoorbeeld de tijd dat een licht op geel staat, is een
gedeelte weggenomen. Als u een trekhaak achter uw
21
Preventie auto hebt en u wordt vanachter aangereden, dan is de
atmosfeer remdruk geholpen om die remmen maximaal
klap vele malen groter. Zelfs als u een afneembare
in te zetten. De personenautomobilist ‘ligt’ half in de
trekhaak hebt en de knop eraf haalt, dan zit de stalen
auto. Op het moment dat hij gaat remmen, drukt hij
constructie nog steeds onder de auto.
zich naar achteren. En daardoor remt u niet zo hard als u zou willen. De personenauto haalt die maximale rem-
Kinetische energie
vertraging dan niet.
Als we praten over kinetische energie, dan komt u
Als u in de krant leest dat een automobilist op onver-
erachter wat er gebeurt als u met een bepaalde snel-
klaarbaar wijze van de weg is geraakt, dan kan het zijn
heid ergens tegenaan rijdt. Als u met een auto van
dat er met 1 hand is gestuurd. Als iemand dan slipt en
gemiddeld 1.200 kg ergens tegenaan zou rijden, of als
hard remt, dan duwt hij/zij tegen het stuur, en daar-
een auto met 36 km per uur tegen u aanrijdt, dan is
door draait de auto opzij. Met twee handen sturen is
dat een kinetische energie van 6.000 kg/mtr. Simpeler
dus echt voor uw eigen veiligheid.
gezegd: We nemen een blok beton van 6.000 kg, dat tillen we een meter boven uw auto en dat laten we los.
Snelheid. Als u met 36 km per uur ergens op afrijdt en ik
Dat is de kracht van een auto van 1.200 kg die met
ga er even van uit dat u een goede reactietijd heeft, dan
36 km per uur tegen u opbotst. Hoe zwaarder het voer-
staat uw auto na 6,45 meter stil. Als u in een woonwijk
tuig en hoe hoger de snelheid, des te groter de impact.
rijdt waar u 30 mag – stel u rijdt 36 km per uur – en er
Dus het is verstandig om ver vooruit te kijken en, als u
steekt een kind over achter een auto vandaan. Dan zit
ziet dat er een file is en er rijdt geen verkeer achter u,
u er wel tegenaan. Dan hebben we het nog niet gehad
al vroegtijdig uw gas los te laten, waarschuwingslichten
over de reactietijd. Bij 36 km per uur legt u tijdens de
aan te doen en gewoon te gaan remmen. Zodat het
reactietijd 10 meter af en staat u pas na ruim 16 meter
verkeer achter u rustig naar de file rijdt.
stil. Als het regent zijn de stopafstanden langer.
Stel: een vrachtauto rijdt 80 km per uur, daarnaast een personenauto en een motor met dezelfde snelheid, en op dat ogenblik gebeurt er iets. Ze maken alledrie een noodstop. Wie staat er het eerste stil? In de praktijk staat de vrachtwagen als eerste stil (in theorie als laatste), de tweede die stilstaat is de personenauto en de derde is de motorfiets, als de rijder nog op z’n motor zit. De motor gaat snel onderuit, de motor slipt. De vrachtwagenchauffeur zit als het ware boven het rempedaal. En als hij remt, trapt hij naar beneden en trekt hij zich aan het stuur omhoog. Hij wordt dan door 8
22
De visie van
R.S.H.M. Beijersbergen
medisch adviseur, neuroloog np
Het is mij een eer en een genoegen als eerste deze
Van belang is wel op te merken dat vrijwel niemand het
nieuwe rubriek met de visie van professionals te mogen
bestaan van een acuut of subacuut pijnsyndroom aan
openen. (2) Helaas is juist op het terrein van whiplash
nek en hoofd als gevolg van acceleratie ontkent. (8) De
professionaliteit in het algemeen ver te zoeken. (3, 12) Niet
vraag is alleen of zo’n letsel zo ernstig kan zijn dat hieruit
gehinderd door zorgvuldige basaal wetenschappelijke
chronische verschijnselen voortvloeien. Intuïtief lijkt dit
vereisten vindt men in de klinische literatuur dubbelzinnige
wel logisch, maar welke is dan de aard van dit letsel?
statistische exercities leidende tot uitspraken louter
Welnu er doen zich op het terrein van de basale
gebaseerd op privé opinies en meningen. (4)
wetenschappen, zoals de biomechanica en de beeldvormende techniek, zeer belangwekkende ontwikke-
Om te beginnen leidt alleen al het woord ‘whiplash’ tot
lingen voor, die wijzen op een aanstaande doorbraak
verwarring, daar dit begrip zowel het mechanisme van
naar een wetenschappelijke verklaring van het post-
het letsel als de gevolgen er van omschrijft. Dit be-
acceleratiesyndroom. (8,20,21,22)
grip is dus wetenschappelijk onbruikbaar. (1) Men dient te spreken van respectievelijk ‘acceleratieletsel’ en van
Een tijdlang domineerde de biopsychosociale hypo-
‘postacceleratiesyndroom’ (of zo men wil postwhiplash-
these als verklaring voor het postacceleratie-syndroom.
syndroom). Nergens in de klinische literatuur worden
(7) Bij autopsie van verkeersslachtoffers waren al nek-
deze begrippen echter nader gedefinieerd en al hele-
letsels gevonden die zich niet manifesteerden in routine
maal niet gekwantificeerd. We vinden louter statistische
röntgenonderzoek. (15) Recent is middels dynamisch
en descriptieve omschrijvingen van de letsels en de ge-
MRI scan onderzoek voor het eerst overtuigend aange-
volgen.
toond, dat chronische nekpijn na whiplash heel wel kan
Ook de zogenaamde ‘Whiplash Associated Disorders’ van
berusten op ligamentletsels. (13,14,16,17) Ook letsel aan
de Quebec Task Force zijn niet anders dan descriptief.
het binnenoor is overtuigend beschreven. (25) Deze
Het woord ‘associated’ geeft al pijnlijk duidelijk aan dat
goed reproduceerbare bevindingen pleiten uiteraard
men deze verschijnselen niet goed wetenschappelijk
tegen de biopsychosociale hypothese. Op psychiatrisch
kan plaatsen, nog los van de vage voetnoten die de
gebied onderscheiden whiplashslachtoffers zich boven-
commissie er bij aantekent. Kwantificering van het letsel
dien niet van de gemiddelde bevolking. (9,10) Dat in
en wetenschappelijke onderbouwing van de aard er
de ontwikkelde wereld zo veel meer ernstige whiplash
van worden in vrijwel alle klinische artikelen genegeerd.
letsels voorkomen dan elders, ligt niet aan voorkennis
Vergelijking van de diverse artikelen is dan ook nauwelijks
van het letsel, maar ligt aan de stugge, niet elastische,
mogelijk. (5,6)
kooiconstructie van de moderne auto’s, zoals die vanaf
23
De visie van 1985 werden geconstrueerd (8,21,22), en aan de pro-
verklaring op dit punt aangeboden aan een Nederlands
portioneel veel hogere deelname van ouderen en van
tijdschrift. Het lijkt het beste op voorhand naar dit aan-
vrouwen aan het verkeer. Deze laatsten zijn veel kwets-
staande artikel te verwijzen. Het lijkt mij echter ook juist
baarder voor dit letsel dan mannen. Ook de invoering
voor onderhavige rubriek enige korte opmerkingen hier-
van de hoofdsteun is contraproductief geweest. Bere-
over te maken.
kend is recent dat in Nederlandse auto’s 90% van de hoofdsteunen verkeerd staat afgesteld, dan wel zelfs
Laboratoriumproeven op proefdieren en op menselijke
het risico op ernstig acceleratieletsel verhoogt door te
kadavers hebben laten zien dat er een eenvoudige
fungeren als hypomochlion1 tijdens de retroflexiebewe-
wiskundige relatie bestaat tussen enkele uitwendige
ging van de nek. (Rapport nov. 2008)
parameters aan een acuut retroflecterend hoofd op de nek en oplopende druk in de liquorruimte. (22) Bij retroflexie
Het is langzaamaan duidelijk aan het worden, dat in
verkleint immers de liquorruimte in de nek en moet
ieder geval fors orthopedisch letsel kan resteren na
de liquor naar de schedelruimte uitwijken. Hoe sneller
een acceleratie, overigens alleen aantoonbaar met dyna-
de hoofdbeweging, hoe hoger de druk. De hamvraag
mische MRI-scanning. Nog te verklaren blijven echter de
is of deze druk zo hoog kan oplopen dat er diffuse
verschijnselen van een volledig postacceleratiesyndroom,
hersenschade kan ontstaan. Deze vraag staat nog open,
zoals moeheid, duizeligheid, concentratiestoornissen en
maar gelukkig is er een gelijksoortig drukmodel bekend
vergeetachtigheid, die nogal eens geobjectiveerd blijken te kunnen worden middels neuropsychologisch onderzoek. (18,19) De Nederlandse Vereniging voor Neuropsychologie houdt zich vooralsnog op de vlakte wat betreft het benoemen van de causaliteit van deze stoornissen. Dit is het gevolg van de visie van de Nederlandse neurologen, die immers op hun vakgebied geen objectieve afwijkingen kunnen vinden en op hun beurt de neuropsychologische bevindingen niet kunnen plaatsen!
Het postacceleratiesyndroom toont in bepaalde opzichten een treffende gelijkenis met een zogenaamd “minor head trauma”, wat dit ook wezen moge.(11,19) Als er inderdaad licht diffuus cerebraal letsel optreedt bij sommige ernstige acceleratieletsels, dient een biomechanisch verklaringsmodel te worden opgesteld. Ondergetekende heeft een uitvoeriger artikel met een nadere uitleg en 1 Stilstaande neksteun waar het hoofd overheen slaat bij het achteroverbuigen van de halswervelkolom tijdens het whiplashmechanisme
24
uit een publicatie in Science uit 2008.(23) Het is al lang
de gevolgen, zoals een post whiplashsyndroom duiden
bekend dat soldaten blootgesteld aan nabije bomex-
en verklaren. Dit model is bovendien verifieerbaar en
plosies verschijnselen gingen vertonen van moeheid,
falsificeerbaar, zodat dit theoretisch model voldoet aan
vergeetachtigheid, concentratieproblemen, etc. Kortom,
alle basaal wetenschappelijke vereisten. Het verklaart
verschijnselen die werden omschreven als ‘shellshock’,
immers ongedwongen en controleerbaar alle orthope-
doorgaans geduid als psychogeen van origine bij gebrek
dische, neurologische, (neuro) psychologische en psy-
aan objectiveerbare afwijkingen. Bij dierproeven is recent
chosomatische aspecten, die we bij acceleratieslacht-
aangetoond dat de verschijnselen worden veroorzaakt
offers kunnen aantreffen
door membraanschade aan individuele hersencellen. De schade manifesteert zich aanvankelijk progressief door
Gezien het thema van de Nationale Whiplashdag lijkt
celverval, is niet aantoonbaar op een MRI scan en heeft
het adequaat toch ook iets te zeggen over preventie van
veel minder genezingstendens dan een hersenkneuzing.
het letsel. Preventiemaatregelen vloeien uiteraard ook
De drukverhoging van de explosie wordt in dit soort
vanzelf voort uit ons verklaringsmodel. Een belangrijke rol
gevallen zeer waarschijnlijk vanuit de thoraxruimte (via
is weggelegd voor ons artsen. Zij moeten eindelijk hun
het veneuze systeem?) voortgeleid naar het inwendige
verantwoordelijkheid nemen en de politiek en de overheid
van de schedel.(24)
er van overtuigen, dat er dringend maatregelen moeten worden genomen ter preventie van dit letsel.
Nu we weten dat een acute drukverhoging binnen de
Met grote voortvarendheid moet gewerkt worden aan het
schedel kan leiden tot zeer specifiek cerebraal letsel, ligt
invoeren van – dit keer – wel effectieve hoofdsteunen!
het verklaringsmodel voor het postacceleratiesyndroom
Controle door overheid en politie is dringend noodzakelijk
voor de hand. Immers ook bij een acceleratie ontstaat een
(vgl. de autogordel!). Op elke auto dient – en kan ook –
acute drukverhoging in het inwendige van de schedel!
kostenneutraal binnen 5 jaar een automatisch rem-
Aan de hand van dit model kunnen eindelijk de vereisten
mechanisme worden gemonteerd, te beginnen met de
voor nader onderzoek met name kwantificering en ob-
zwaarste voertuigen. Het is mijn overtuiging, dat in dat
jectivering worden geformuleerd. Uit laboratoriumproe-
geval over 5 jaar het postacceleratiesyndroom iets uit
ven zijn er overigens al aanwijzingen dat de minimale
het verleden zal zijn geworden en de Whiplash Stichting
drempel voor hersenletsel ligt boven de 10G in de liquor.
Nederland zich zal kunnen opheffen.
Het moge duidelijk zijn dat vrijwilligersproeven ons niet
Dat deze al lang beschikbare maatregelen nog altijd niet
verder kunnen helpen, daar toegebrachte krachten boven
zijn genomen ondanks de jaarlijks enorme schadepost
de 5G ethisch onaanvaardbaar worden geacht. En naar
aan persoonlijke ellende en materiële kosten, is gevolg
nu wel blijkt heel terecht!
van onbegrip, onwetendheid van – soms zelfs bewuste obstructie door – collegae uit mijn eigen beroepsgroep.
Met bovenbeschreven verklaringsmodel kunnen we on-
Wij artsen zijn daarmee mede verantwoordelijk voor
gedwongen alle aspecten van het acceleratieletsel en
de laksheid van de politiek om haar bevolking snel en
25
De visie van adequaat te beschermen tegen de kwalijke gevolgen van
wetenschappelijke verklaring van het PWS wijzen’. Echter,
de huidige whiplash epidemie.
zijn opsomming van die ontwikkelingen is nogal summier, en kan met diverse andere, objectiveerbare letsels en
Ik besluit met de hoop uit te spreken dat mijn bijdrage
testen uitgebreid wordt. Deze staan beschreven in de
kan helpen het streven naar preventie te versterken en in
abstractbooks van de laatste drie International Whiplash
eerste instantie een stevige discussie met mijn collegae
Trauma Congresses (2005, 2006, 2007).
over de ware aard van het letsel te entameren. Een uitvoeriger literatuurlijst zal verschijnen bij mijn bin-
Heel belangrijk is het verklaringsmodel van het PWS dat
nenkort te publiceren artikel. Desgewenst kan deze bij
collega Beijersbergen beschrijft. Volgens dit model kunnen
auteur worden opgevraagd.
klachten zoals moeheid, duizeligheid, vergeetachtigheid, concentratieproblemen etc. toegeschreven worden aan
Reactie op het artikel van RSHM Beijersbergen
diffuse hersenschade. Deze schade zou het gevolg zijn
Dr Leo MG Geeraedts, dr Kees Vos, Leden Medische
van een kortdurende verhoging van de druk van de her-
Advies Raad WSN
senvloeistof in de schedelruimte. De drukverhoging vindt plaats als het hoofd tijdens het acute whiplashtrauma snel
Binnen de neurologie bestaan uiteenlopende visies over
achterover buigt. Jammer dat de auteur niet nader in-
de aard van het Post Whiplash Syndroom (PWS). Er zijn
gaat op deze hypothese en voor verdere informatie ver-
neurologen die menen dat het PWS primair een somatische
wijst naar een ander artikel van hem. Dat ‘met dit ver-
aandoening is, ook al zijn alle ins and outs daarvan nog
klaringsmodel alle aspecten van het PWS geduid en
niet precies bekend. Daarnaast zijn er neurologen die
verklaard kunnen worden’, zoals de auteur opmerkt, lijkt
stellen dat het PWS gezien moet worden als een zuiver
niet waarschijnlijk. De facetgewrichtproblematiek, trigger-
psychogeen syndroom op basis van onverklaarbare
point problematiek, en het verschijnsel ‘centrale sensiti-
chronische pijn. Een derde groep neurologen hanteert
zatie voor pijn’ laten zich moeilijk passen in het verkla-
de visie dat het PWS deels van somatische en deels
ringsmodel van Beijersbergen.
van psychische aard is. Aangezien de visie op het PWS bepalend is voor handelen en behandelen door de
Hoopvol, maar niet reëel is de overtuiging van Beijers-
neuroloog, is het voor de leek van groot belang te weten
bergen dat ‘over 5 jaar het PWS iets uit het verleden zal
hoe zijn neuroloog tegen het PWS aankijkt. Daarom is het
zijn geworden en de Whiplash Stichting zich zal kun-
bijzonder prettig dat collega Beijersbergen zijn visie in dit
nen opheffen’, als 5 jaar tevoren een automatisch rem-
blad heeft opgeschreven.
mechanisme in auto´s ingebouwd wordt. Het PWS ontstaat immers niet alléén door autobotsingen. Wel ben ik
Het is eveneens bijzonder prettig dat collega Beijersbergen
het met collega Beijersbergen eens dat preventie van het
er op wijst dat momenteel ‘zeer belangrijke ontwikkelingen
whiplashletsel een zeer belangrijk aandachtspunt is, ook
gaande zijn die op een aanstaande doorbraak naar een
binnen de WSN.
26
Letselschade
Afgewikkeld. En wat nu? Het afronden van de zaak is een langverwacht moment en hoogtepunt, vooral als er een vergoeding verkregen wordt die recht doet aan de ernst van het letsel en de geleden schade. Hoewel ik niet weet hoe het is om als cliënt een schadevergoeding te krijgen, stel ik mij voor dat het een vreemd moment is. Genoegdoening wordt uitbetaald maar de vraag is: is het voldoende, waarvoor dan wel en hoe moet het in de komende jaren worden besteed? Is het voor de advocaat de uitdaging om een vergoeding te krijgen, voor de benadeelde is het daarna de uitdaging om dat bedrag verstandig te besteden. Door Arjan Rittersma, ASP-advocaat
systeem hebben waarin het aantrekkelijk is voor de aansprakelijke partij om de benadeelde als het ware te
De recente ontwikkelingen in de economie hebben
verplichten om de schade te regelen door middel van
duidelijk gemaakt dat zekerheden minder zeker zijn
een bedrag ineens. Het is daarom de uitdaging van
dan gedacht. De economische crisis heeft in de pen-
de letselschadeadvocaat om te zorgen dat alle schade-
sioenvoorziening van velen een aanzienlijk gat ge-
onderdelen in die som geld opgenomen zijn. Dat doen
slagen. Hetzelfde kan ook gebeurd zijn met het geld
wij door te proberen een voorspelling te maken van de
dat benadeelden hebben ontvangen als vergoeding.
verschillende kosten die in de toekomst een rol kunnen
Hoewel je er over kunt twisten of het de taak van
spelen. Naast het verlies arbeidsvermogen (schade in
de letselschadeadvocaat is om de cliënt hierover van
de sfeer van het inkomen) is een belangrijk voorbeeld
advies te dienen, wordt er in toenemende mate wel
hiervan huishoudelijke hulp. Het gaat dan om schade-
over nagedacht. Vandaar dat ik de handschoen heb
onderdelen die periodiek terugkomen. Die schade kan
opgepakt toen mij een verzoek bereikte om een stuk te
berekend worden op een bedrag per jaar. Door middel
schrijven voor het Whiplash Magazine.
van een berekening kan vervolgens bepaald worden welk bedrag nu nodig is om tot een bepaalde einddatum ieder
Een deel van het antwoord op de vraag hoe de
jaar de jaarschade op te nemen.
benadeelde na afwikkeling met zijn schadevergoeding om moet gaan en hoe de benadeelde weet welk bedrag
De berekening gaat ervan uit dat het voordelig is
ieder jaar te besteden is, ligt eigenlijk al opgesloten
voor benadeelden en aansprakelijke partij om een
in de manier waarop letselschades worden geregeld.
bedrag ineens ter beschikking te hebben, omdat een
De term ‘jaarschade’ speelt een belangrijke rol in de
‘geparkeerd’ bedrag een zeker rendement zal hebben
correspondentie tussen de letselschadeadvocaat en
door belegging of vastzetten op een spaarrekening.
de aansprakelijke partij. Dat komt doordat wij een
Meestal wordt er daarbij gerekend met een in de
*
* Jaarschade staat voor het bedrag dat in een jaar nodig is om bepaalde kosten te dekken. Bijvoorbeeld elke week €25,- huishoudelijke hulp geeft een jaarschade van € 1.300,-
27
Letselschade toekomst gemiddelde rente van 6% en een gemiddelde inflatie van 3%*. Doordat dit rendement hoger is dan de inflatie, kan een kleiner bedrag ‘in de pot worden
BAGAGE OM MIJN EIGEN KEUZES TE MAKEN
gestort’ dan nodig zou zijn als de schadebedragen ieder jaar voor de volle honderd procent zouden moe-
11 jaar geleden, november 1998, was Job van Greven
ten worden uitgekeerd.
met de auto onderweg van zijn huis in Doetinchem naar een zusterbedrijf in Eindhoven. In de omgeving van Den
De benadeelde kan na de afwikkeling aan de hand van
Bosch raakte hij betrokken bij een kop-staartbotsing
de jaarbedragen die zijn gekozen voor de berekening
en werd vanachter aangereden. Zijn auto was aan
van de gekapitaliseerde waarde eenvoudig nagaan
diverse kanten korter en gekreukt, maar bij Job werd
welk bedrag hij ieder jaar nodig heeft. Maar zelfs met
in het ziekenhuis geen letsel vastgesteld. Omdat in de
deze jaarbedragen kan niet gegarandeerd worden dat
weken daarna toch klachten optraden, zoals stijfheid,
de pot groot genoeg is. Het veronderstelde rende-
vermoeidheid en een lichte hoofdpijn, hield Job contact
ment is namelijk een aanname. We weten dat als het
met zijn huisarts.
rendement in de eerste jaren slecht is, zoals bijvoor-
Na enkele weken besloot Job, in goed overleg met
beeld momenteel, de waardevermindering van even-
zijn huisarts, om de draad van zijn werk weer op te
tuele beleggingen die zijn aangeschaft tot een groot
pakken. Parttime en op therapeutische basis. Dat ging
probleem kan leiden. De benadeelde beschikt dan niet
aanvankelijk goed. Maar toen Job enige tijd later terug
meer over voldoende middelen om ieder jaar het
wilde naar zijn oude werkritme, lukte dat niet. Hij had
noodzakelijke bedrag uit de pot te halen.
veel hoofdpijn, het auto rijden was erg vermoeiend en hij had slaapproblemen. In overleg met bedrijfsarts
Dit aspect krijgt maar weinig aandacht en de vraag
werden aangepaste werktijden afgesproken, maar de
mag gesteld worden of dat terecht is. Het kan natuurlijk
problemen bleven en werden niet minder.
niet van iedere benadeelde verwacht worden dat deze beleggingsexpert is. Daarom valt er veel voor te zeggen dat de benadeelde nog een bepaald bedrag krijgt om kosten van een goed beleggingsadvies te kunnen betalen.
Recent heeft één van de deskundigen die berekeningen in letselschadezaken maakt, hierover advies ingewon-
* De rente of het rendement op een rekening of belegging moet worden ingeschat omdat het de toekomst betreft. Hetzelfde geldt voor de inflatie (het minder kunnen kopen voor een Euro). 6% rendement op €100,- zorgt er voor dat er na dat jaar € 106,- op de rekening staat. Maar door de inflatie van 3% is dat gelijk aan €103,- in het jaar ervoor. Zo is er maar €3,- winst geboekt.
28
In de tussentijd werd Job gebeld door iemand van een
nen van een vermogensbeheerder. Deze heeft uitge-
verzekeringsbedrijf: ‘U hebt onze cliënt aangereden,
zocht dat met name de laatste jaren het rendement (of
hoe gaat het met u? Met haar gaat het goed.’ Met enige
dit nu uit rente op spaar- en depositorekeningen of op
verbijstering reageerde Job dat hij degene was die werd
beleggingen is) erg laag is. Daar staat wel een lage
aangereden. ‘Ook goed, maar met u gaat het nu ook
inflatie tegenover, zodat er nog een redelijk gemiddeld
prima toch’. Nee, helaas ging het niet goed met Job. Dit
rendement bestaat dat vergelijkbaar is met de in het
telefoontje deed Job beseffen dat er blijkbaar mensen
verleden gehanteerde rekenrente van 3%. Maar er is
en instanties bezig waren met een schadeverhaal.
een gevaar. Als de inflatie toeneemt terwijl de rende-
Job nam contact op met zijn rechtsbijstandverzekering,
menten laag blijven, kan het zijn dat er een lager
en dat was het begin van een langdurig schaderege-
rendement dan de 3% rekenrente wordt gehaald. Voor
lingstraject. De arbeidssituatie van Job speelde hierin
benadeelden die hun geld dan wegzetten en toch ieder
een grote rol. Gesprekken met bedrijfsarts en werkge-
jaar hun schade opnemen, kan dit er voor zorgen dat
ver, 100% arbeidsongeschiktheid (GAK), 50% ontslag
zij veel tekort komen in de laatste jaren van de periode
en een re-ïntegratietraject: jaren van worstelen voor
waarvoor de schadevergoeding bedoeld was.
herstel. Na een aantal jaren bleek dat Job niet langer dan halve dagen kon werken, en dat dit voor zijn
Dezelfde vermogensbeheerder heeft ook nagedacht
toenmalige werkgever onvoldoende was. WW en ein-
over een oplossing. Om de hoogte van de schade-uit-
deloze sollicitaties volgden. Job was inmiddels over
kering te bepalen zou er in de toekomst gerekend
de 50, wat de kans om parttime te werken niet groter
kunnen gaan worden met het rendement van een
maakte. Job begon zich steeds meer te realiseren dat
speciaal soort staatsobligatie waarin een inflatiebescherming is opgenomen. Daarbij wordt de inflatie aan de belegger vergoed naast een gegarandeerde rente. Daardoor zou voor slachtoffers het risico behoorlijk verlaagd kunnen worden dat het berekende rendement in de praktijk niet behaald wordt.
In de komende tijd moet blijken of het lukt om iets te veranderen aan het rekenen met de standaard verdeling van 6% rente en 3 % inflatie. Er zijn in de rechtspraak signalen dat rechters geneigd zijn om voor de eerste jaren een lager rendement te hanteren, ook vanwege de economische tegenspoed. Uiteraard zijn deze lessen ook en vooral voor letselschadeadvocaten van groot belang om hun opstelling ten opzichte van
29
Letselschade de aansprakelijke partij in onderhandelingen te ver-
zijn inkomen erg achteruit was gegaan, en dat hij weinig
anderen zodat de benadeelde voldoende middelen
tot niets hoorde van zijn rechtsbijstandverzekering.
krijgt om zijn schade te kunnen dekken. Hoe lager
Onduidelijke brieven, onduidelijke en geringe voorschot-
de rekenrente, hoe zekerder de benadeelde is dat
regelingen, weinig tot geen reactie op zijn vragen. Job
hij levenslang voldoende heeft. In de komende jaren
is overgestapt naar een advocaat om de letselschade
mag verwacht worden dat over dit onderwerp meer
voor hem te regelen. Aanvankelijk ging dit snel en goed,
nagedacht zal worden. Waarbij de benadeelden, van
maar ook hier bleek het regelen van de schade veel tijd
wie de zaak nu nog in behandeling is, daarvan zullen
en moeite te kosten. Bij Job bleef het gevoel hangen dat
kunnen profiteren met meer zekerheid.
ondanks alle goede bedoelingen, het toch belangrijk is de regie zo veel mogelijk in eigen hand te houden. Job:
Om af te ronden geef ik nog enkele aanbevelingen die
‘Als je vertrouwt op organisaties of personen die wel
ik ook aan mijn cliënten meegeef, om te komen tot een
dingen voor je regelen kom je bedrogen uit. Dan duren
verantwoorde besteding van de schadevergoeding:
zaken lang. Te lang.’
Het smartengeld is het bedrag dat bedoeld is om
2008. De schaderegeling is, 10 jaar na het ongeval,
de geleden pijn en de verminderde levensvreugde
nog niet afgerond. In het najaar van 2008 begint het te
uit te betalen. Het smartengeld is niet nodig om toe-
rommelen op de financiële markt in Amerika. Voor Job
komstige schade als verlies arbeidsvermogen etc. te
braken hiermee een aantal weken aan van redelijke
kunnen financieren. Als er dan een auto moet worden
spanning. Zijn tegenpartij was namelijk één van de
aangeschaft, kan het smartengeld daarvoor worden
eerste Amerikaanse maatschappijen die op het punt
gebruikt.
van omvallen stond. Dus toen hij zijn zaak niet veel later
Van elke schadepost is de jaarschade bekend. Het
toch kon schikken, overspoelde Job allereerst een groot
is dus eenvoudig voor de letselschadeadvocaat om
gevoel van opluchting. Paradoxaal ging de opluchting
voor zijn cliënt de jaarschades die bij de berekening
gepaard met de gewaarwording van teleurstelling: Hoe
zijn gebruikt op te sommen. Zo weet de benadeelde
moet het nu verder? Het besef alleen te staan, en zelf
welk bedrag hij ieder jaar uit de pot kan halen. Daarbij
maar uit te moeten zoeken hoe het nu verder moet.
moet ook vermeld worden tot welke einddatum dit
Job: ‘Ik had verwacht van het advocatenkantoor hierin
bedrag is berekend. In sommige gevallen fluctueert
toch een voorstel te krijgen, of een vorm van begeleiding.
het bedrag per jaar, maar dit kan dan aan de hand
Al was het maar een checklist om verstandig met geld
van het rekenrapport met het bijbehorende jaartal
om te gaan.’
worden duidelijk gemaakt op 1 à 2 A-4tjes.
30
Een algemeen advies om gebruik te maken van de
Job was op zichzelf aangewezen. Met logisch naden-
diensten van een beleggingsexpert of vermogens-
ken kom je een heel eind, maar het is toch een nieuw
beheerder is op zijn plaats. Als de benadeelde niet
en onbekend terrein. Daarom is Job advies van an-
deren gaan vragen. Aan bekenden uit zijn eigen
goed zelf in staat is om initiatief te nemen, behoort
netwerk, en aan banken. Job had het geluk iemand te
het volgens mij tot de taak van de advocaat om een
kennen die bij een groot accountantskantoor gewerkt
verwijzing te regelen. De kosten daarvan kunnen in
had, en met hem mee wilde denken. Het maken van
rekening gebracht worden bij de aansprakelijke partij
een goed financieel plan bleek een belangrijke sleutel
als buitengerechtelijke kosten die nodig zijn om de
te zijn. In het financieel plan wordt een inschatting ge-
benadeelde een goed beheer over zijn schadever-
maakt hoe het bedrag van de schadevergoeding zich
goeding te kunnen laten organiseren.
in de toekomst zal ontwikkelen. Welke rente is te
Als u zekerheid over toekomstig rendement wenst,
verwachten, welke inflatie, en natuurlijk welke kosten
kunt u aan een vermogensbeheerder vragen of de
voor levensonderhoud. Job: ‘Natuurlijk kan niemand in
staatsobligatie TIPS (Treasury Inflation Protected
de toekomst kijken, maar zo’n financieel plan gaf me wel
Securities) in uw situatie uitkomst kan bieden.
een handvat om keuzes te maken.’ Naast de financiële
Als er belegd wordt, doet de benadeelde / de vermo-
gegevens spelen ook de persoonlijke omstandigheden
gensbeheerder er goed aan om te zorgen voor een
mee. Hoe ga je er als persoon mee om. Voor Job was
spreiding van risico door verschillende producten bij
het belangrijk om niet te veel risico’s te nemen. ‘Je hebt
verschillende aanbieders in te kopen om de risico’s
het geld toch nodig voor een stuk levensonderhoud.’
van een lager rendement en een hogere inflatie
Hij koos er niet voor om te speculeren, en heeft zijn
zoveel mogelijk te spreiden.
risico’s gespreid door het geld onder te brengen bij verschillende instellingen.
Een benadeelde kan door in de eerste jaren spaarzaam op te nemen zelf een positieve bijdrage leveren aan het verminderen van zijn risico’s. Daardoor
Naast een goed financieel plan is het van belang je oor
kan het een hoger rendement opleveren dan was
bij verschillende deskundigen te luister te leggen, meent
voorzien.
Job. Een vermogensbeheerder is hierin een belangrijke professional. Door gesprekken te voeren, leer je meer
Als afsluiting wil ik nog opmerken dat het regelen van
van de materie. Job: ‘Ze zeggen altijd dat je alles mag
schade door middel van een bedrag ineens voor beide
vragen. Maar pas als je er meer van weet, begrijp je
partijen als de beste oplossing wordt gevoeld. De con-
welke vragen je kunt stellen. En als je kennis groeit,
tinue druk voor de benadeelde van een doorlopend
komen er ook nieuwe vragen.’ Daarom is het ook goed
onderhandelingsproces weegt daarbij zwaar. Garanties
om nooit uit te gaan van 1 advies. Elke deskundige heeft
dat de ontvangen schadevergoeding precies genoeg
een eigen insteek. Door de verkregen informatie bij
is, kunnen niet gegeven worden, omdat er ook rekening
elkaar te voegen, kan je voldoende bagage verkrijgen
gehouden wordt met algemene levensverwachtingen.
om zelf keuzes te maken.
Door Daniëlle van Eden
31
Helpdesk
Advies- en meldpunt ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid Elke werkdag van 9.00-13.00 uur. T. 050 549 29 06
en verzekeringsartsen, is het van groot belang dat u zich goed voorbereidt op de gesprekken die u met hen hebt.
Het advies- en meldpunt is een gezamenlijk initiatief van
Zo is de kans het grootst dat er echt rekening wordt
de WSN en de Steungroep ME en Arbeidsongeschikt-
gehouden met uw mogelijkheden en onmogelijkheden.
heid.
Hiervoor kunt u terecht bij het advies- en meldpunt.
Als er sprake is van ziekteverzuim of zelfs arbeidsonge
Geef uw ervaringen door!
schiktheid, krijgt u met de bedrijfsarts en/of de verzeke-
Via het advies- en meldpunt willen we zoveel mogelijk
ringsarts te maken. Zij moeten beoordelen wat u als ge-
ervaringen met bedrijfs- en verzekeringsartsen van
volg van uw ziekte níet meer kunt en wat nog wél, ofwel:
whiplashpatiënten verzamelen. Deze gegevens dienen
wat uw ‘functionele beperkingen en mogelijkheden’ zijn.
zowel omlotgenoten beter te kunnen adviseren als om aan de betrokken instanties voorstellen te doen voor
Vraag tijdig informatie en advies
verbetering van de keuringen en het protocol. Geef
Omdat er zoveel afhangt van het oordeel van bedrijfs-
daarom uw ervaringen door via T. 050 549 29 06.
Whiplashlijn
Juridische helpdesk
Heeft u vragen over het omgaan met whiplash,
Elke donderdagmiddag van 15.00-17.00 uur.
zwangerschap, sport en ontspanning, diagnostiek, be-
Voor een deskundig en vrijblijvend advies over uw
handeling, letselschade, arbeid enz.? De ervaringsdes-
letselschadetraject kunt u als donateur van de Whiplash
kundige contactpersonen van de Whiplash Stichting
Stichting bellen met de juridische helpdesk van de
Nederland staan u graag bij. U kunt hen bereiken via
Whiplash Stichting Nederland en ASP*. Advocaten
onze telefonische hulpdienst. De medewerkers op
van de ASP, die alleen voor slachtoffers werken, zijn
ons secretariaat (T. 030-6565000) kunnen u vertellen
wekelijks 2 uur bereikbaar om met u mee te denken
op welke tijden (ochtend, middag en/of avond) onze
over de zaken waar u tegenaan loopt in het toch vaak
contactpersonen bereikbaar zijn.
complexe letselschadetraject.
Tevens zijn onze contactpersonen bereikbaar via e-mail.
Via T. 030-6565000 (werkdagen van 10.00-13.00) kunt
U kunt dan mailen naar
[email protected]
u onze medewerkers vragen om het telefoonnummer van de ASP-advocaat die bereikbaar is op donderdagmiddag van 15.00-17.00 uur.
* Op 6 februari 2006 is een convenant gesloten tussen de Whiplash Stichting Nederland en de vereniging ASP (Advocaten voor Slachtoffers van Personenschade). Doel van dit convenant is om de juridische dienstverlening aan mensen met whiplash te optimaliseren.
32
advertentie
Veilig op weg
Column Willem
Nationale whiplashdag Ik moest toch wel even een drempel over. Zou ik mijn goede vriend Theo mee vragen naar de Nationale Whiplashdag? Jarenlang waren we vroeger voetbalmaatjes. Had hij destijds echt begrepen dat ik na mijn whiplashongeval niet meer kon voetballen? Lange tijd bleef deze twijfel bij mij als een schaduw over onze vriendschap hangen. Ik hechtte er veel
De constructie van de standaard autostoel en hoofdsteun is vaak de oorzaak van nek- en rugklachten bij een aanrijding. ASS autostoelen daarentegen, kwamen na vele crashtests (uitgevoerd in samenwerking met de Universteit van Graz) als beste naar voren met een opvallend lage NIC-waarde *). Ook voor mensen met bestaande nek- en rugklachten biedt ASS dé oplossing met de autostoel-op-maat. Centimeter voor centimeter aangepast aan de individuele maten, bieden ASS autostoelen een optimale ondersteuning aan het hele lichaam. *) Neck Injury Criterion
ASS autostoelen, een veilig gevoel als u straks weer in de auto stapt
waarde aan dat hij mee zou gaan. Nou, ik kan u vertellen, hij ging mee!! Theo sprak met andere mannelijke whiplashpatiënten op deze dag. Na afloop kwam hij bij me en legde zijn arm op mijn schouder. ‘Willem, nu pas begrijp ik echt wat jij hebt.’ Een emotioneel moment van diepe verbondenheid trof ons beiden. Dat nu net dit moment onze vriendschap weer nieuw leven in mocht blazen. Ik voelde me een dankbaar en bevoorrecht mens. Mannen en whiplash is nog vaak een gevoelig onderwerp. Maar Theo weet nu dat whiplash iedereen
UNIEK ZITCOMFORT ...op de mobiele werkplek Bel voor uitgebreide documentatie, kom langs voor een proefzit of surf naar onze website.
kan overkomen. En zo in één keer trek je dan de conclusie, vriendschap is geen illusie!!
Willem
ASS Autostoelen, Bedrijvenpark ”Het Rondeel”, Bergveste 22, 3992 DE Houten, T: 030 - 635 11 85, F: 030 - 635 12 93 E:
[email protected], www.assautostoelen.nl
33
Koken met Whippies
Kiplekker met Henk Dit is een slim recept met een Oosters tintje.
Bovendien leent de smaak zich om eindeloos te
In wat olie fruit je een gesnipperde (lente)ui en een
variëren met de rest van de maaltijd.
teentje fijngesneden knoflook op laag vuur. Laat het uitje glazig worden en doe er dan een paar dessertlepels
Koop bij de poelier lekker verse kipfilets (of neem mini-
sambal badjak bij en fruit dit verder mee.
drumsticks voor de variatie, dat scheelt veel snijwerk).
Wanneer het mengsel lekker begint te ruiken, dan voeg
Om de prijs hoef je het niet te laten, die verschilt over
je een snufje zout toe, flink wat zwarte peper en een
het algemeen niet veel van die van de supermarkt;
lepeltje sereh, Aromat en een eetlepel of twee suiker.
maar om de smaak moet je het zéker wel doen!
Laat dit onder voortdurend roeren caramelliseren (dat zie je gebeuren: het mengsel krijgt een mooie glans!).
Snij de kipfilets in stukjes die iets kleiner zijn dan die
Dan de pan van het vuur nemen en rustig wat af laten
je voor saté zou gebruiken; niet te miezerig, niet te
koelen.
groot. Bedenk dat, wanneer je graag met stokjes eet, de partjes nog op te pakken moeten zijn. Bovendien
Het snijwerk: De kip!
slinken de kippetjes tijdens het koken.
Meestal maak ik van dit gerecht gelijk ‘véél’. Ten eerste omdat het hartstikke lekker is en ten tweede
Voeg de kip toe aan het inmiddels al weer zachtjes
omdat het heel goed houdbaar is door de sambal en
pruttelende sausje en roer voortdurend totdat je ziet dat
Aromat. En ten derde levert de inspanning een forse
de kip het sausje opneemt en dichtschroeit. Er komt wat
besparing op in de rest van de week.
kookvocht vrij, maar dat komt later helemaal goed.
In de koelkast (in een schone glazen pot) bewaar je ‘Kiplekker met Henk’ een aantal dagen en heb je met ongeveer 1½ pond kipfilet genoeg om zo’n drie maaltijden aan te vullen (gebaseerd op twee personen).
34
Intussen los je 2 dessertlepels koenjit op in een
Snij dit in dobbelstenen en bak ze vooraf lichtbruin
½ bierglas warm water. Dit gaat bij de kip en je roert
in hete olie. Ga verder te werk als met de kip,
totdat je ziet dat het een beetje gaat binden.
maar je bekort de kooktijd zéker met de helft en je
1½ eetlepel gemberpoeder los je op dezelfde manier
gebruikt géén deksel om te stoven. Zorg ervoor dat je
op en gaat er ook bij. Goed mengen en je sluit de pan
ingrediënten niet ‘week’ worden; hiervoor reduceer je
af met het deksel nadat je een aantal salamblaadjes
het toegevoegde water tot ½ glas.
hebt toegevoegd. Nu laat je het geheel staan op heel laag vuur en roer
Een keukentip die klinkt als een open deur: wanneer
je af en toe. Goed opletten dat de zaak niet aanbrandt.
je de kip gesneden hebt leg je de snijplank in de
Wanneer de kipstukjes ‘droog’ zijn gestoofd (dat duurt
gootsteen en laat je er een paar minuten heet
ongeveer 3 kwartier) laat je ze afkoelen tot lauw.
water over stromen. Dat scheelt namelijk een
Dan komt de exotische verrassing: door het gerecht
salmonellabesmetting. Behandel overigens ook je
schep je 4 à 5 eetlepels gemalen kokos.
andere kipgereedschap op deze manier.
(Meer mag ook!)
Dan nog een keukentip: wanneer je gebruik maakt van
Laat je product goed afkoelen en schep het dan over
een pan met een Teflon-laag, gebruik dan na de afwas
in een bewaarpot. De salamblaadjes laat je erin zitten;
een oude theedoek om af te drogen. De koenjit trekt
dat komt de smaak alleen maar ten goede.
een beetje in de Teflonlaag en dat zie je niet bij de afwas terug. Dat zie je pas wanneer je gaat afdrogen.
Dit gerecht kun je uitstekend koud eten; maar portie
Het geel van de koenjit krijg je nauwelijks meer uit je
voor portie opwarmen is ook heel erg lekker.
theedoeken.
Serveertip: Gebroken Surinaamse rijst, gekookt
Nodig:
met wat daonblaadjes en als groente serveer je vers
ca. 1½ pond mooie kipfilet
gesneden kleine Turkse komkommertjes en een
(of 1 blok tahu en 1 blok timpé)
beetje atjar tjampoer (gewoon uit een potje).
1 kleine ui en een teen knoflook
Doe er ‘krakertjes’ bij, als emping en kroepoek.
wat olie om te bakken
Heel lekker is Kiplekker te serveren op Surinaamse
een paar lepels sambal Badjak
puntjes met roomboter en een blaadje sla. Je hebt
snuf zout, zwarte peper, sereh, Aromat en suiker
dan ineens een bijzondere lunch.
paar salamblaadjes 2 dessertlepels koenjit
Dit gerecht is heel goed in een vegetarische versie
1½ eetlepel djahé
te maken. Sterker nog: een absolute must om eens
4-5 eetlepels gemalen kokos
uit te proberen. Je vervangt de kip door de combinatie tahu en timpé.
© Henk Brejaart, www.kokenmetwhippies.nl foto’s: © Celine Photography 35
Contact
Colofon De Whiplash Stichting Nederland streeft naar contact, voorlichting en ondersteuning ten behoeve van mensen met whiplash.
Algemene adresgegevens Whiplash Stichting Nederland, Postbus 105, 3980 CC Bunnik T: 030 6565000 (maandag tot en met vrijdag van 10.00 tot 13.00 uur) F: 030 6565252, E:
[email protected] I: www.whiplashstichting.nl
Bovengenoemd adres en telefoonnummer zijn bedoeld voor administratieve inlichtingen, adreswijzigingen, bestellingen enzovoorts. Voor een persoonlijk gesprek kunnen wij u doorverwijzen naar onze contactpersonen. De medewerkers op ons secretariaat kunnen u vertellen op welke tijden (ochtend, middag en avond) onze contactpersonen van de telefonische hulpdienst bereikbaar zijn. Zij kunnen u ook informeren over de e-mailhulpverlening (
[email protected]) en het activiteitenprogramma.
Contactpersonen Contactpersonen van de Whiplash Stichting Nederland bieden informatie, advies en een luisterend oor. Dit doen zij onder meer via de telefonische hulpdienst (T), e-mailhulpverlening (E), informatiebijeenkomsten, trainingen en lezingen.
Beschermheer Prof. mr. Pieter van Vollenhoven Bestuur mw. P. Meese dhr. D. van der Graaf dhr. J. Jacobze
dhr. dr. L.M.G. Geeraedts dhr. G. Offers
Medische Advies Raad De Medische Advies Raad bestaat uit een chiropractor, anaesthesioloog, orthopedisch chirurg, psycholoog, neuroloog, arts-anatoom, stress- en reïntegratiedeskundige, huisarts en revalidatiearts. Uitgifte en oplage Het Whiplash Magazine verschijnt drie maal per jaar, in april, september en december. De oplage van het Whiplash Magazine wordt aangepast per uitgave. ISSN nummer: 1878-898X Dit nummer werd gedrukt in een oplage van 5.000 exemplaren. Incidentele verzending vindt plaats aan personen, organisaties en instanties die op enig andere wijze betrokken zijn bij de Whiplash Stichting Nederland. Redactie mw. J. Kocx-Perquin dhr. P. Jagersma mw. E. Buser mw. L. Zantman (beeldredactie) met dank aan mw. P. Hendrickx Eindredactie mw. D. van Eden Redactieadres Redactie Whiplash magazine Postbus 105, 3980 CC Bunnik, T: 030 6565000 E:
[email protected] Ontwerp logo/huisstijl SPRANQ creatieve communicatie, Utrecht
Mw. G. Hippmann (T), Mw. P. Hendrickx (T, E), Mw. J. van Erp (E), Dhr. P. Jagersma, Mw. A. Baard, Mw. R. Goor-Knegt (E), Mw. L. van Wees-Meijer (T), Dhr. C. Nolta (T), Mw. N. Garrelfs (T), Mw. J. Kocx-Perquin (T), Mw. L. Zantman (T, E), Dhr. W. Meijer (T), Mw. L. van Es (T), Mw. G. Heuts, Mw. H. van Tienderen (T), Dhr. H. Neele (T, E), Mw. G. van Benthem, Mw. M. Brouwers, Dhr. J. Jansen, Mw. E. Buser (T), Mw. J. van de Ven, Dhr. E. van Stelten (T), Mw. C. Balledunks, Mw. M. van Kesteren (T), Mw. J. Lambregts (T), Mw. R. Floris (T), Mw. O. Lainsamputty (T), Mw. l. v.d. Dobbelsteen-Kegels (E), Dhr. A. Verwey (E), Mw. J. Schaap, mw. P van Dijkhuizen en mw. T. Betten.
Opmaak WEES Kreatief, Streefkerk PD Graffic Support, Groningen Druk Scholma Druk, Bedum Inzenden kopij Bijdragen kunnen gezonden worden aan het redactieadres. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen te redigeren, in te korten of niet te plaatsen. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de inzendingen ligt bij de inzenders. Het bestuur van de Whiplash Stichting Nederland draagt geen enkele verantwoordelijkheid voor op- of aanmerkingen en suggesties betreffende behandelingen, medicijnen, enz. Bijdragen voor het volgende nummer moeten in bezit zijn van de redactie uiterlijk 1 maart 2010. © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of gekopieerd, zonder schriftelijke toestemming van de Whiplash Stichting Nederland. * De Whiplash Stichting Nederland is niet aansprakelijk voor eventuele gevolgen van de producten of diensten die in de advertenties worden aangeboden.
36
advertentie
nel garrelfs coach
‘Met mijn ervaringsdeskundige en professionele begeleiding kan ik u ondersteunen om uw leven weer op de rit te zetten’ vertrouwenspersoon / adviseur seksuele intimidatie coach organisatie en ontwikkelingsadviseur
Whiplash en onbegrepen! de Juricon Adviesgroep gespecialiseerd in Sociaal Verzekeringsrecht (WAZ, WAO, WW), Sociale Voorzieningen (WVG en Pgb) en reïntegratie (REA). Bezwaar-, beroeps- en hoger beroepszaken en praktische reïntegratie.
nel garrelfs advies
Landelijk werkend.
pinksterbloemweg 8 | 7971 eg havelte tel. 0521 - 344 243 | mob. 06 514 12 300
Roel Beukema - ASSEN - tel. 0592 - 405336
Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiële steun van onder andere:
Advocaten voor Slachtoffers van Personenschade Op 6 februari 2006 is een convenant gesloten tussen de WSN en ASP. Doel van dit convenant is om de juridische dienstverlening aan whiplashpatiënten te optimaliseren. Door de ervaringsdeskundigheid van de WSN te combineren met de juridische expertise van de leden van de ASP kunnen beide organisaties elkaar op een hoger niveau brengen.
Wat doet de ASP advocaat?
Landelijke dekking
De ASP advocaat behartigt de belangen van het slachtoffer
Ruim veertig ASP advocaten verdeeld over heel Neder-
in diens letselschade dossier. Bij deze belangenbehartig-
land nemen deel aan het samenwerkingsconvenant.
ing staan een optimaal resultaat, betrokkenheid, voort-
Dankzij deze landelijke dekking zullen donateurs van de
varendheid en goede communicatie hoog in het vaandel.
WSN in voorkomende gevallen dus altijd een beroep kunnen doen op een ASP advocaat in de buurt.
De ASP advocaat is specialist op het gebied van letselschade en beschikt over ruime ervaring. De ASP advocaat treedt in letselschade zaken uitsluitend op voor slachtoffers en behartigt dus niet (tevens) de belangen van aans-
Unieke samenwerking
prakelijkheidsverzekeraars.
Met het convenant tussen de WSN en ASP is een unieke samenwerking tot stand gekomen tussen ervaringsdeskundigheid en betrokken juridische dienstverlening waarvan de resultaten aan de donateurs van de WSN ten
ASP Advocaten voor Slachtoffers van Personenschade
goede zullen komen.
• ASP is de landelijke vereniging van gespecialiseerde letselschade advocaten die uitsluitend voor slachtoffers optreden • ASP ondersteunt de belangen van whiplashslachtoffers
Contact
• ASP bevordert de kwaliteit van haar leden
Wanneer u als donateur contact opneemt met de Whip-
• ASP is de juridische partner van de Whiplash Stichting
lash Stichting Nederland, tel. 030 - 656 50 00 wordt u
Nederland
doorverwezen naar een ASP advocaat bij u in de buurt.
Voor meer informatie:
www.asp-advocaten.nl Postbus 650, 8901 BL Leeuwarden
[email protected]
