Arnhem, onze stad!
Pleidooi voor een duurzame vitale Binnenstad
Arnhem, onze stad! Pleidooi voor een duurzame vitale Binnenstad Uitgave van de ’Denktank Binnenstad Arnhem’ Een burgerinitiatief van Peter Berns Gert Grosfeld Herman Hofman Edwin Kemers Marian Louppen Dick Tiemens Johan Wolthuis 22 september 2014
Inhoudsopgave Inhoudsopgave
pagina
Vooraf Wat is er aan de hand in de (binnen)steden? Plannen gemeente Arnhem: de stand van zaken Wat leeft er in Arnhem als het gaat om de Binnenstad? Vier ijkpunten voor een vitale Binnenstad Onze oplossingsrichtingen en suggesties Hoe gaan we hiermee aan de slag? Samen de schouders eronder
2 4 6 7 10 13 18 20
Bijlagen: Literatuurlijst Lijst van personen waarmee gesprekken zijn gevoerd
21 21
De potentie van de verbindingen tussen Binnenstad en water biedt kansen, ook naar de aangrenzende gebieden zoals Onderlangs.
Vooraf 1. Zorgen over de Binnenstad van Arnhem Wij vinden Arnhem een fantastische stad om te wonen, te werken en te ontspannen. De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in het opknappen van wijken zoals Malburgen, Presikhaaf en Klarendal. Die zien er weer heel goed uit. Maar helaas is dat niet overal het geval. Wij maken ons grote zorgen over de Binnenstad van Arnhem. Rozet was een opsteker, maar over het algemeen dreigt de Arnhemse Binnenstad achterop te raken en zijn aantrekkelijkheid te verliezen. Daar zijn verschillende oorzaken voor aan te wijzen. Er is veel energie gestoken in de ontwikkeling van grootschalige plannen in de Zuidelijke Binnenstad. De plannen voor een haven en een kunstencluster hebben de afgelopen tien jaar veel aandacht opgeëist. Dat ging onvermijdelijk ten koste van de aandacht voor andere zaken. Intussen zorgde de financiële crisis er voor dat de wereld er heel anders uit kwam te zien. Winkeliers kregen te maken met een ander koopgedrag en die ontwikkeling is nog niet ten einde.
Ook in Arnhem had en heeft dat zijn effecten op de woningmarkt, de kantorenmarkt en het winkelbestand. In de Binnenstad is dat het meest manifest door grootschalige leegstand. De toekomst van de Binnenstad hangt volgens ons niet af van één groot project of één nieuw gebouw. Wij vinden het belangrijk om naar de Arnhemse Binnenstad als totaal te kijken. En vooral ook naar de samenhang tussen de verschillende delen van de Binnenstad, alsook naar de aansluiting met de omliggende gebieden in het centrum.
MET DE STAD; WIJ ZIJN ER KLAAR VOOR! 2. Wij pakken de handschoen graag op In het Coalitieakkoord 2014-2018 ‘Met de stad’ staan veel goede voornemens van het gemeentebestuur. Ook over de Binnenstad worden belangrijke dingen gezegd. Heel belangrijk vinden wij dat het gemeentebestuur wil besturen samen met de inwoners en zoveel mogelijk wil inspelen op initiatieven vanuit bewoners en organisaties. Die uitdaging nemen wij graag aan. Wij vinden het belangrijk dat er in en rond de Binnenstad het nodige gaat gebeuren. Daarom hebben wij dit voorjaar de hoofden bij elkaar gestoken en een ‘denktank’ voor de Binnenstad gevormd. De ‘denktank’ bestaat uit zeven Arnhemmers die de stad goed kennen en hart hebben voor de stad. Wij willen als betrokken inwoners belangeloos meedenken over de noodzakelijke ontwikkelingen. De ‘denktank’ wordt gevormd door: Marian Louppen (docent en bestuurder), Herman Hofman (voormalig gemeentesecretaris), Dick Tiemens (voormalig raadslid), Gert Grosfeld (architect), Edwin Kemers (ondernemer), Johan Wolthuis (voormalig binnenstadsondernemer) en Peter Berns (museumadviseur). 2
3. Hoe hebben wij het aangepakt? Wij hebben ons eerst verdiept in de belangrijkste gemeentelijke plannen die de Binnenstad raken. Verder hebben wij recente literatuur over de transformatie van steden bestudeerd. Daarnaast vonden wij het heel belangrijk te weten wat er in Arnhem leeft. Hoe kijken Arnhemmers tegen de Binnenstad aan? Daarom hebben wij ruim dertig interviews gehouden en personen die de (binnen) stad goed kennen naar hun mening gevraagd. Individuele burgers, maar ook vertegenwoordigers van een bepaalde groepering of organisatie. Tevens hebben wij gekeken naar de visie op de stad van de OKA en naar het Wijkactieplan voor de Binnenstad. Tenslotte is gesproken met leden van het gemeentebestuur. Deze gesprekken hebben ons geinspireerd en hebben bijgedragen aan onze kijk op (de toekomst van) de Binnenstad. Wij danken onze gesprekspartners daarvoor zeer. 4. Wat verstaan wij onder de Binnenstad? Onder de Binnenstad verstaan wij het gedeelte binnen de Singels, zoals ooit in de stadsmaquette (zie foto) aangegeven. Wij beperken ons echter niet tot dit gebied, maar kijken ook naar de samenhang tussen de Binnenstad en de direct aanliggende delen van de stad. Wij benadrukken dat de binnenstad het hart is van de gehele stad Arnhem en dus haar belangrijke functies vervult voor zowel Arnhem-Noord als Arnhem-Zuid.
3
5. Wat willen wij bereiken? Dat Arnhem weer de ‘Beste Binnenstad’ heeft! Daarvoor moeten alle betrokkenen zich bekommeren om de Binnenstad en moet er meer samenwerking komen tussen de partijen die bij de Binnenstad betrokken zijn. De gemeente heeft op een aantal gebieden uiteraard een belangrijke rol, maar kan het niet alleen. Wij vinden dat bewoners, winkeliers, vastgoedeigenaren, ondernemers en culturele en maatschappelijke organisaties ook hun verantwoordelijkheid moeten nemen als het gaat om de toekomst van de Binnenstad. Ons pleidooi is bedoeld als aanzet tot debat. Wij hopen daarmee een grotere betrokkenheid en breder draagvlak bij de Arnhemmers te creëren. Dit moet natuurlijk leiden tot meer daadkracht. Onze stad Arnhem en haar Binnenstad verdienen het!
DE ARNHEMSE BINNENSTAD WEER DE BESTE!
Wat is er aan de hand in de (binnen)steden? Algemene trends Uit de recente studie ‘De toekomst van de stad’ van de Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur blijkt dat bijna alle steden te maken hebben met algemene trends op het gebied van de ruimtelijke ontwikkeling. De belangrijkste trends worden hieronder kort benoemd. 1. Transformatie van grootschalig naar kleinschalig Transformatie is van alle tijden. Steden en stedelijke omgevingen worden voortdurend aangepast aan de eisen van de tijd en aan zich wijzigende behoeften en wensen van gebruikers. De verschijningsvorm is echter aan het veranderen. Door de ontwikkeling van economie en bevolking lijkt de periode van grootschalige transformatie echt voorbij. Het gaat nu om kleinschaliger en meer bottom-up processen. Grootschalige sloop en nieuwbouw maken plaats voor selectiviteit en hergebruik. Dit noopt tot een andere manier van omgaan met ruimte en meer aandacht voor de kwaliteit van het bestaande.
DE TOEKOMST VAN DE STAD: DE KRACHT VAN NIEUWE VERBINDINGEN RAAD VOOR DE LEEFOMGEVING EN INFRASTRUCTUUR
MAART 2014
DE TOEKOMST VAN DE STAD DE KRACHT VAN NIEUWE VERBINDINGEN
TIJDIG INSPELEN OP NIEUWE ONTWIKKELINGEN LOONT 3. Onvoldoende kwaliteit en uitstraling van de openbare ruimte Een stad die niet wordt onderhouden, krijgt te maken met verloedering en waardeverlies van grond en gebouwen. Het blijkt dat gemeenten en eigenaren van vastgoed zich vaak weinig rekenschap geven van het belang van publieke ontmoetingsplekken en voorzieningen, zowel voor de stedelijke economie als voor het stedelijk leven.
2014/04
2. Leegstand winkels, kantoren en maatschappelijk vastgoed Het staat wel vast dat de vraag naar kantoren en winkels verder afneemt en de leegstand dus toeneemt. Hoge boekwaarden van vastgoed belemmeren transformatie. Beleggers en banken hebben de neiging te wachten op betere tijden. Langzaam dringt echter het besef door dat die afwachtende houding geen passende strategie is. Volgens Paul Grotenhuis van INretail Nederland zal in 2020 30% van de winkels die in 2010 nog in bedrijf waren, verdwenen zijn. De leegstand is structureel, winkelgebieden moeten krimpen, aldus Cor Molenaar, hoogleraar E-marketing. 4
4. Economische en sociale transformatie Veel steden proberen in te spelen op de transitie naar een kenniseconomie (kennisstad; creatieve stad, etc), bijvoorbeeld door de vestiging van een universiteit of door bedrijfsverzamelgebouwen te ontwikkelen met werkruimten voor deze sector. De overgang naar een ander soort economie gaat altijd ook gepaard met sociale veranderingen. Er ontstaat een andere sociale structuur en een andere ruimtebehoefte. Met andere woorden: transformatie van de economie betekent ook transformatie op andere gebieden. ZZP-ers drukken bijvoorbeeld een steeds groter stempel op de publieke ruimte. Zij maken gebruik van digitale netwerken en platforms en hebben behoefte aan ontmoetingsruimtes en flexibele werkplekken. Duurzaamheid wordt steeds belangrijker. De nieuwe eisen aan de stad zijn omvangrijk. Tegelijkertijd zijn de economische en financiële condities (vooralsnog) ongunstig.
5
5. Wijziging rollen overheid, markt en maatschappelijk initiatief In het huidige vacuüm tussen een markt die onder druk staat en een terugtredende overheid met minder financiële armslag, ontstaat meer ruimte voor initiatief uit de samenleving. Burgers, instellingen en overheden gaan nieuwe allianties aan. Zelforganisatie is allesbehalve nieuw, maar waar groepen zich voorheen vooral organiseerden langs de lijnen van zuilen en beroepsgroepen, ontstaan er nieuwe combinaties en collectieven van gelijkgestemden of belanghebbenden. Dat alles vraagt om een fundamenteel andere benadering: werken vanuit de vraag van de eindgebruiker, duurzaamheid als uitgangspunt en transformatie van bestaand vastgoed in plaats van nieuwbouw en uitbreiding. De flexibele stad heeft de toekomst. De overheid kan deze omslag niet of nauwelijks financieren; dat betekent dat er een groter beroep wordt gedaan op maatschappelijke initiatieven.
Plannen gemeente Arnhem: de stand van zaken Er zijn veel verschillende gemeentelijke plannen die de Binnenstad of delen daarvan raken. Het volgende overzicht geeft een beeld.
Onze conclusie is dan ook dat een samenhanBij onze analyse van deze plannen constateren • wij gende visie op de gehele Binnenstad node het volgende: • wordt gemist en dat een actualisatie en af• Er is veel versnippering en het ontbreekt • stemming van de plannen van de diverse deelaan een samenhangende visie op de Bin gebieden zeer gewenst is. Wij hebben begrenenstad. • pen dat het nieuwe college van burgemeester Plannen hebben betrekking op deelgebie• • en wethouders werkt aan een “Arnhemden van de Binnenstad en zijn in verschil•
lende tijdsperioden tot stand gekomen.
Agenda” die mogelijk voorziet in deze lacune.
Daarop vooruitlopend willen wij een bijdrage • Sommige zijn nog actueel, andere plannen geven aan het publieke debat daarover. zijn achterhaald door nieuwe ontwikkelin gen of doorgewijzigde besluitvorming (o.a. doorhet Coalitieakkoord 2014-2018).
• Bij de meeste plannen ontbreekt een duidelijke uitvoeringsstrategie of uitvoeringspro gramma. Er is een grote afstand tussen de vele • voornemens, de haalbaarheid ervan en de huidige situatie in de Binnenstad. • Er zijn nog weinig zichtbare verbeteringen die uit de plannen voortvloeien.
6
Wat leeft er in Arnhem als het gaat om de Binnenstad? Om een beeld te krijgen van wat er leeft hebben we ruim 30 betrokken Arnhemmers uit diverse sectoren geïnterviewd. Uit deze interviews komt als algemeen beeld naar voren dat men zich grote zorgen maakt over de achteruitgang van de kwaliteit van de Binnenstad. Sommigen vinden dat de Arnhemse Binnenstad – ooit de Beste Binnenstad van Nederland – ronduit degenereert. Exclusieve speciaalzaken zoals Noach en de Bijenkorf verdwijnen; het winkelgebied wordt eenvormiger en er is veel leegstand. Ook staan beeldbepalende panden lang leeg, zoals het voormalig Postkantoor, het Conservatorium, het Vestagebouw, De Waag en het Burgerweeshuis. Gevreesd wordt voor leegstand op korte termijn van Rembrandt en de Korenbeurs. Het onderhoud van de Binnenstad is sterk achteruit gegaan. De bereikbaarheid van de Binnenstad wordt als een groot struikelblok ervaren. Vooral het complexe verkeerscirculatiesysteem, de onduidelijke bewegwijzering en het vinden van (te kostbare) parkeerplaatsen maken het voor bezoekers van de stad moeilijk. Tenslotte bestaat de indruk dat het de afgelopen jaren aan gevoel voor urgentie heeft ontbroken. Een duidelijke visie en daadkracht worden gemist.
Het aardvarken en het ‘Veluwse’ park is opzich een geslaagd voorbeeld van particulier initiatief, maar vraagt om een veel betere aansluiting met de Binnenstad. 7
Top 5 van zorgelijke plekken In de interviews is gevraagd welke plekken men in de Binnenstad het meest zorgelijk vindt: 1. De Pleinen staan hoog in deze lijst van zorgelijke plekken: ze zijn te ‘leeg’(Kerkplein), ontsierd door geparkeerde auto’s (Markt en Gele Rijdersplein), omgeven door lelijke bebouwing (Kerkplein en Gele Rijdersplein), onveilig en uniform (Korenmarkt) en ongezellig, te weinig groen, te weinig besloten (min of meer alle pleinen). 2. Het winkelgebied (zowel grote winkelstraten als kleine achterafstraatjes) wordt gekenmerkt door leegstand en de uniformiteit van het winkelaanbod en het gebrek aan kwaliteitswinkels baren zorgen.
4. Aan de randen van de Binnenstad ligt de ontwikkeling van het Bartokkwartier stil, de Looierstraat en Singels raken winkels kwijt, de Zuidelijke binnenstad (Trans, Broerestraat, Rijnkade) schreeuwt om aanpak. De Blauwe Golven - belangrijke entree van de binnenstadworden ontsierd door geparkeerde auto’s, ontberen onderhoud en de fontein werkt niet. En last but not least is de Stationsomgeving te treurig om aan te zien. 5. Het woonklimaat is onvoldoende, doods na 18 uur. De voorzieningen voor binnenstadbewoners lopen terug. De bevolkingssamenstelling is eenzijdig; de elite woont (in tegenstelling tot andere steden) niet (meer) in de binnenstad.
3. Beeldbepalende panden zoals het postkantoor Jansplein, Historisch Museum, Conservatorium, Vesta gebouw en De Waag verloren hun bestemming, staan leeg en geven een desolaat beeld.
De zorgplekken ingekrijt op de stadsmaquette. 8
Suggesties voor verbetering Desgevraagd hebben de geïnterviewden talloze suggesties gedaan voor verbeteringen. De belangrijkste suggesties voor verbetering op een rij:
• Visie en ambitie bij het gemeentebestuur. Kies het meest kansrijke profiel, stel prioriteiten en geef daarbinnen ruimte. Geen blauwdruk! • Verbeter het verblijfsklimaat; zorg voor een ‘welkom-gevoel’ als men de stad binnenkomt. • Breng meer groen en water (Jansbeek) in de Binnenstad. • Maak het winkelgebied compacter met hoogwaardiger en meer bijzondere en ambachtelijke winkels • Investeer in cultuur, in de historische binnenstad en haar geschiedenis, met name met betrekking tot WO II • Herstructureer het Gele Rijdersplein, Kerkplein en Markt; een opwaardering met meer beslotenheid, groen en water. • Bevorder het wonen en de sociale diversiteit; dat vergroot de levendigheid en versterkt de koopkrachtige vraag. • Bevorder het toerisme (o.a. promotie in Duitsland) met arrangementen van de grote attracties (Zoo en NOM) met de binnenstad. • Verbeter de verbinding met de Rijn; benut het toerisme van cruiseschepen.
• Het gebied bij de John Frostbrug (Markt, Huis der Provincie, Prinsenhof) vraagt om een opwaardering en denken op middellange termijn. • Verbeter de bereikbaarheid, de parkeermogelijkheden en zorg voor acceptabele parkeertarieven. • Ten aanzien van de attitude van de gemeente: leg verbindingen, betrek mensen, benut kennis en creëer draagvlak.
Suggesties voor de bestrijding van leegstand:
9
Vier ijkpunten voor een vitale Binnenstad Binnensteden zijn zeer complexe en levende systemen. Blauwdrukken voor een goede binnenstad bestaan niet. Wel is het mogelijk om strategieën of kaders te onderscheiden die dienen als ijkpunten voor een blijvend levendige en vitale binnenstad. Wij onderscheiden vier ijkpunten. 1. De iconische stad Een stad heeft iconen nodig als onderdeel van haar identiteit. Bijzondere gebouwen en pleinen vervullen de rol van icoon. Bij pleinen gaat het niet alleen om de ruimte en de gevels aan die ruimte; een plein is ook een ruimte voor samenkomsten, waar de bevolking van de stad ervaringen deelt. Denk aan een huldiging, een feest, een parade of andere evenementen. Een icoon bestaat dus niet alleen uit objecten, maar ook uit ervaringen of gebeurtenissen. Sommige steden zijn beroemder door hun manifestaties dan door hun gebouwen. Een goed icoon heeft zowel een materiële als immateriële functie voor een stad. Nieuwe strategieën zullen zich daar succesvol op moeten richten. Met andere woorden: zorg niet alleen een mooie ruimte of gebouw, maar zorg ook dat daar belangrijke gebeurtenissen plaatsvinden. Het omgekeerde geldt ook: als je belangrijke gebeurtenissen laat plaatsvinden, zorg dan dat die goed gebruik maken van de gebouwen en ruimte in de stad, zodat deze elkaar versterken. Het toevoegen van een nieuw icoon, waar sommigen voor pleiten, is geen wondermiddel. En ook zeker geen oplossing voor de bestaande Arnhemse iconen die deels verweesd zijn, ook door wisselend beleid (zoals bijvoorbeeld met betrekking tot manifestaties). Door de bestaande iconen te verbeteren, op te waarderen en waar het manifestaties betreft in te bedden in meerjarenbeleid, wint de stad enorm aan kwaliteit, herkenbaarheid en verblijfsklimaat; kortom aan aantrekkelijkheid. Koester en benut het bestaande, dat moet de hoogste prioriteit hebben voordat er mogelijk energie en middelen worden gestoken in nieuwe iconen.
10
KOESTER DE ARNHEMSE ICONEN 2. De flexibele stad Stedenbouwkundige inzichten vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw richtten zich vooral op het scheiden van functies. Wonen, werken en recreëren werden afgezonderd in aparte buurten of wijken. Uit het oogpunt van gezondheid was daar destijds veel voor te zeggen. Maar hierdoor is de binnenstad vooral een recreatiezone geworden voor winkelen en horeca met daarnaast een belangrijke kantoorfunctie (bestuurscentrum en overheidsdiensten). Wil de binnenstad weer succesvol en bestendig worden dan zal er meer gewoond en geproduceerd moeten worden. Om de voortdurende veranderingen in economie en leefpatronen op te kunnen vangen is flexibiliteit noodzakelijk. Functiemenging is daarbij in deze tijd een betere strategie gebleken dan functiescheiding.
De huidige monofunctionele gebieden in de binenstad. Winkels (roze), wonen (rood) en kantoren (geel).
De beeldententoonstelling ‘Sonsbeek’ immaterieel icoon van Arnhem 3. De gastvrije binnenstad Een binnenstad moet gastvrij zijn. Een goed restaurant heeft een verzorgde entree, een plezierige sfeer zodat de gasten er met graag komen. Het ruikt er lekker, er is geen lawaai en je wordt goed bediend. Voor de binnenstad is het evenzeer van belang dat de entrees er aantrekkelijk uitzien. Stedelijke infrastructuur als tunnels en viaducten zijn daaraan ondergeschikt, evenals parkeer- en stallingsmogelijkheden, die er natuurlijk wel moeten zijn. Een gastvrije binnenstad is goed bereikbaar voor haar bezoekers en heeft een duidelijke en logische bewegwijzering. De parkeertarieven schrikken potentiële bezoekers niet af; dat wil zeggen dat ze in verhouding staan tot wat de stad te bieden heeft. Voor bewoners en bezoekers van de binnenstad moeten goede voorzieningen aanwezig zijn.
ARNHEM HEEFT ALLES OM EEN GASTVRIJE STAD TE ZIJN Taptoe, immaterieel icoon van Arnhem 11
4. De symbiotische binnenstad Een binnenstad wordt gevoed vanuit de aanliggende gebieden. Voor zover deze gebieden direct aan de binnenstad grenzen, kan er sprake zijn van een sterke wisselwerking met de binnenstad. De relatie tussen binnenstad en direct omliggende gebieden moet symbiotisch zijn; beiden moeten baat hebben van hun onderlinge ligging.
jaar 1300
jaar 1600
De mogelijke symbiotsche verbindingen voor de binnenstad.
jaar 1900
Arnhem en de veranderende ligging aan het water: van stad aan de Jansbeek tot stad a/d Rijn. 12
Onze oplossingsrichtingen en suggesties Wij geven graag een aantal oplossingsrichtingen en suggesties om te komen tot een duurzame vitale Binnenstad. Onze keuzen zijn gebaseerd op de eerder genoemde vier ijkpunten. Daarbij maakten wij dankbaar gebruik van de inzichten die wij verkregen door de interviews, de vele gesprekken, de literatuur en door de discussies binnen de ‘denktank’. 1. Eusebiuskerk, met Kerkplein en Markt weer het kloppend stadshart van Arnhem maken. De Eusebiustoren en kerk wordt momenteel gerestaureerd en het gebouw wordt beter toegerust voor multifunctioneel gebruik. De toren als icoon van de wederopbouw zal vanaf 2015 een permanente expositie gaan huisvesten over de Slag om Arnhem. De Markt zal vanaf 2016 autovrij worden gemaakt. Dit biedt een uitgelezen kans om de omgeving van de Eusebiuskerk, Kerkplein en Markt aantrekkelijker te maken en een centrale ontmoetingsfunctie in de stad te geven. Daarmee wordt dit gebied weer het kloppend stadshart en kan het kenmerk van Arnhem als veerkrachtige stad verder worden uitgebuit. Onze suggesties: • Kom tot een integraal plan voor de herinrichting van de Markt en directe omgeving, zodat een aantrekkelijk stadsplein ontstaat. • Verbeter de verbinding met de Rijn en de John Frostbrug voor bezoekers en toeristen van o.m. cruiseschepen in combinatie met een verbeterd informatiecentrum WO II.
13
• Stem de Provinciale nieuwbouwplannen af met de andere Marktbewoners en laat ze passen in de gemeentelijke plannen met betrekking tot de herinrichting van de openbare ruimte. Primair verdient de vraag of de voorziene nieuwbouw in deze tijd nog gewenst is kritische (her)overweging. De provincie zou als publieke inwoner van Arnhem de belangen van de stad bij haar planvorming zwaar dienen mee te wegen. • De herbestemming van het voormalige Gelders Archief dient in het nieuwe perspectief te worden geplaatst; wellicht kan het Gelders Archief hier tijdelijk foto-exposities over Arnhem inrichten. • Verklein het Kerkplein en verwijder de lelijke aanbouw van de Eusebiuskerk. • Bevorder sloop van De Grote Broer zodat de prachtig gerestaureerde Synagoge vrij komt te staan aan een aantrekkelijk pleintje. • Streef naar passende herbestemming als sloop onmogelijk blijkt.
KOESTER HET ARNHEMSE STADSHART
2. Versterking van de woonfunctie Mensen maken de stad. Ook in de Binnenstad moet aantrekkelijk kunnen worden gewoond, ook in combinatie met werk. Het aantal bewoners van de Arnhemse Binnenstad is relatief beperkt en het betreft vooral jongeren en alleenstaanden. De doorstroming is hoog. Er zijn weinig woningen voor gezinnen en voor het midden- en hogere segment. Maar wonen in de Binnenstad is toenemend populair. Door de woonfunctie te versterken wordt de levendigheid in de Binnenstad vergroot en ontstaat er een grotere koopkrachtige vraag. Leegstand kan worden aangepakt door herbestemming van winkels en kantoren tot woningen of woon-werkeenheden. Dan snijdt het mes aan twee kanten. Onze surgesties: • Stadswoningen en appartementen in het midden en hogere segment in combinatie met goede (eerstelijns) voorzieningen. • Atelierwoningen en woon-werkcombinaties in leegstaande kantoorpanden. • Aantrekkelijke groene binnentuinen (zoals in Spijkerkwartier) en stadsparkjes. • Adequate (liefst ondergrondse) parkeervoorzieningen voor bewoners. • Herbestemming van kantoren voor bijv. studenten- of ouderenhuisvesting (woonzorgvoorzieningen). • Herbestemming van winkelstraten ten gunste van de woonfunctie (Jansbinnensingel, Looierstraat, Gele Rijders Plein) • Kleinschalige buurtwinkels, pop-up stores en creatieve shops.
3. Een compacter en kleiner winkelgebied Alles wijst erop dat door gewijzigd koopgedrag en groeiende internet aankopen het winkelgebied in de Binnenstad zal krimpen en compacter zal worden. Het recreatief winkelen daarentegen wordt steeds belangrijker en wordt toenemend gecombineerd met horeca, cultuur en uitgaan. Het winkelbestand zal meer onderscheidend moeten worden door kwaliteit in combinatie met beleving. Onze suggesties: Transformeer en concentreer het winkelareaal naar een veelzijdiger en interessanter gebied. • Zorg voor meer kwaliteitswinkels. • Streef naar thematisering van bepaalde straten of kwartieren in de Binnenstad. Thema’s sluiten idealiter aan op de kenmerken van Arnhem (bijv, Arnhem als groene stad). Het recente plan De Groene Fabriek voor het Gele Rijdersplein is daarvan een goed voorbeeld. • Onderzoek de mogelijkheid van een herverkavelingsfonds zoals bijvoorbeeld in Hengelo. • Combineer het winkelgebied met woon- en werkfuncties. • Maak voor de handliggende looproutes en circuits (naar bijvoorbeeld het Stegenkwartier)
WONEN IN DE BINNENSTAD MAAKT DE STAD LEVENDIG
WONEN IN DE BINNENSTAD IS DE TREND
‘2 the Loo’ is een particulier initiatief voor toiletten voor bezoekers van de Binnenstad. 14
4. Cultuur en evenementen in de Binnenstad De aanwezigheid van kwalitatief hoogwaardige culturele voorzieningen, verspreid over de Binnenstad, bevordert het binnenstadklimaat en de dynamiek van de stad. Het trekt bedrijven, hoogopgeleide werknemers en bezoekers aan. Dit geldt zowel voor grootschalige voorzieningen als bibliotheek, theater en een concertzaal, als voor kleinschalige zoals het poppodium, het filmhuis en kleine theaters. De op handen zijnde opwaardering en uitbreiding van Musis Sacrum en Schouwbrug Arnhem zijn van groot belang voor de versterking van het culturele verblijfsklimaat in Arnhem en de rol van de stad als cultuurcentrum in het Oosten. Culturele voorzieningen, evenementen en manifestaties hebben een belangrijke uitstraling op de Binnenstad.
Onze suggesties: • Investeer in cultuur (groot en klein) en in het historische stadshart met Eusebiuskerk en –toren als culturele trekker. • Kom tot een kwalitatief hoogwaardige uitbreiding van Musis Sacrum en Schouwburg Arnhem en pas het exploitatiesubsidie dienovereenkomstig aan. • Ontwikkel een samenhangend plan voor de opwaardering van het buitengebied van de Schouwburg aan het Koningsplein, en Musis Sacrum aan de Lauwersgracht, zodat één aantrekkelijk cultureel kwartier ontstaat met een groene uitstraling. • Filmhuis Focus dient passend te worden gehuisvest, bij voorkeur door herbestemming van een bestaand pand. • Zorg voor meer evenementen en culturele festivals die passen bij Arnhem op basis van een samenhangend en consistent beleid. Stimuleer en faciliteer onderlinge samenwerking en geef evenementen een goede kans om een traditie te worden. • Bevorder de culturele herbestemming van leegstaande of leegkomende beeldbepalende panden (Conservatorium, Rembrandttheater, Korenbeurs, etc.) resp. van cultureel erfgoed (Vestagebouw, Postkantoor, Burgerweeshuis, etc.).
Schouwburg Arnhem
CULTUUR IS DE LEVENSBRON VAN DE STAD 15
Het Spijkerkwartier kent veel gastvrije hoeken. Wonen boven winkels en horeca verlevendigt de wijk.
5. Excellente zorg voor openbare ruimte: straten, pleinen en parken Straten, pleinen en parken zijn de levensaders van de stad. De inrichting en verzorging van deze openbare ruimten moet sporen met de ijkpunten van een groene en gastvrije stad, waar mensen graag (terug) komen. De verblijfskwaliteit voor de bewoners en de bezoekers kan en moet beter. Zo fraai als de Arnhemse buitenwijken zijn, zo fraai kan de Binnenstad ook worden. Speciale aandacht vragen ook de entrees van de Binnenstad en de eerste aanblik voor passenten en bezoekers. Onze suggesties: • Breng meer groen en water in de stad (verkoeling!), onder meer door de Jansbeek naar boven te halen. • Zorg voor een schonere Binnenstad, met beter onderhoud, mooier en betere kwaliteit straatmeubilair en prullenbakken en met openbare toiletten. • Kom tot herinrichting van het Gele Rijdersplein vanuit een integrale visie met de omliggende bebouwing. Het plan Groene Fabriek vormt daarbij een goede aanzet. • De Korenmarkt vraagt om een kwalitatieve opwaardering: diversiteit in plaats van monocultuur en meer uitstraling en veiligheid. • Maak de Markt autovrij met een sfeervolle inrichting (Vrijthof-sfeer), met groen, water, kunstwerk, evenementen en warenmarkt. • Het Kerkplein moet kleinschaliger, dus bebouwen met bij voorkeur met een publiek gebouw, maar ook met groen en water. • Maak het Koningsplein en de Catharinaplaats autovrij, verhoog de verblijfskwaliteit in combinatie met een verbeterde entree van de schouwburg. • Verbeter de verblijfskwaliteit van de Rijnpromenade (verkeersluw) met verbeterde aansluiting bij Nelson Mandela Brug richting Boterdijk
CULTUUR EN NATUUR LATEN EEN STAD LEVEN
Arnhem is ook een waterstad, De La Reijstraat. 6. Verbindingen met de randen van de Binnenstad Op veel plekken zijn er barrières die een goede verbinding tussen de Binnenstad en de directe omliggende gebieden in de weg staan. Fysieke afstanden die op zich niet eens zo groot zijn, worden daarmee nagenoeg onoverbrugbaar. Hierdoor bestaat er onvoldoende wisselwerking waardoor veel kwaliteit verloren gaat. Onze suggesties: • Verbind de Binnenstad met de Rijn door een wandelpromenade vanaf het Kerkplein. • Verbeter de verbinding van het Museum Arnhem met de Binnenstad door en een nieuwe museumentree aan de stuwwal en nieuwe parkeermogelijkheden Onderlangs (voor fietsen, watertaxi en auto’s). • Verbind de singelstructuur weer zoveel mogelijk met de Rijnoevers. • Maak van de Van Muylwijkstraat een groene entree van de Binnenstad door plaatsing van een dubbele bomenrij. • Verbeter de verbinding voor fietsers en voetgangers tussen de Binnenstad en het Coehoorngebied (Boterdijk-Onderlangs).
16
Structuurvisie Arnhem 2020 l doorkijk 2040 10 december 2012
STRUCTUURVISIE ARNHEM 2020 I doorkijk 2040
• Transformeer de Blauwe Golven naar een verbindende ruimte met de binnenstad voor voetgangers. Herstel de fontein en maak deze regulier schoon. Maak de Blauwe Golven bij voorkeur weer autovrij zodat een fraai en schoon entreegebied ontstaat. • Versterk de relatie Binnenstad – Stadsblokken (Plan de Eilanden) met bijvoorbeeld pont, stadsstrand, festivalterrein en horeca en benut de gebruiksmogelijkheden van de Rivier meer (pont en watertaxi).
Wij doen in dit verband volgende suggesties: • Verbetering de bewegwijzering voor bezoekers die de stad per auto bezoeken. • Zorg dat automobilisten rechtstreeks toegang hebben tot de Musisgarage vanaf de Apeldoornseweg. • Verbeter de kwaliteit van de parkeergarages (Langstraat, Musisgarage (lift), Broerenstraat). • Zorg voor voldoende parkeermogelijkheden na het autovrij maken van Markt, Gele Rijdersplein en zo mogelijk de Blauwe Golven. • Hanteer lagere en publieksvriendelijker parkeertarieven en pas waar mogelijk meer differentiatie toe. • Maak de stad fiets- en voetgangersvriendelijker: meer stallingsmogelijkheden, citybikes en oplaadpunten. • Verbeter de veiligheid van de loop- en fietsroutes van Arnhem Centraal langs de terrassen naar de Binnenstad. • Versterk de gebruiksmogelijkheden voor langzaam verkeer op beide bruggen.
7. Bereikbaarheid, verkeer en parkeren Samenvatting van de suggesties in relatie tot Een gastvrije Binnenstad is goed bereikbaar de vier ijkpunten. voor alle soorten vervoer. Een groene stad als Binnensteden zijn zeer complexe en levende Arnhem geeft ruim baan aan fietsers en voetsystemen. Blauwdrukken voor een goede bingangers en richt zijn faciliteiten daar ook op nenstad bestaan niet. Wel is het mogelijk om in. Voor auto’s behoren er voldoende goede strategieën of kaders te onderscheiden die parkeergelegenheden op redelijke afstand van dienen als ijkpunten voor een blijvend levende Binnenstad te zijn. Ze moeten betaalbaar dige en vitale binnenstad. Wij onderscheiden zijn en ook makkelijk vindbaar en bereikbaar. vier ijkpunten. Een stad van groen en water benut zijn rivier als verkeersader. De watertaxi is een mogelijkheid voor aanvul• ACCEPTEER DAT BEZOEK AAN DE BINlend vervoer in Oost-Westrichting langs de • NENSTAD SAMENHANGT MET PAR stad. Een pontje kan de verbinding tussen de Binnenstad en Stadsblokken verzorgen bij ver KEERTARIEVEN dere recreatieve ontwikkeling van dit gebied.
17
Hoe gaan we hiermee aan de slag? Wij realiseren ons dat de vele voornoemde suggesties niet allemaal en ook zeker niet op korte termijn realiseerbaar zijn. Daarnaast kan de gemeente het niet alleen. Alle betrokkenen dienen zich in te zetten voor een vitale, duurzame Binnenstad. Vandaar dat wij suggesties hebben voor alle belanghebbenden. 1. Suggesties voor de gemeente Arnhem • Formuleer een heldere ambitie, visie voor de binnenstad, die dient als een verbindend element (geen blauwdruk!). Breng focus aan, maak keuzes en stel prioriteiten. • Kom vandaar uit, in alliantie met betrokkenen, tot een masterplan dat ruimte biedt aan invullingen en ideeën. • Het masterplan mondt uit in een ontwikkelingsprogramma Binnenstad Arnhem 2020 dat consequent wordt uitgevoerd. • Organiseer nieuwe betrokkenheid en draagvlak, ook bij de uitvoering; betrekken maar ook doorpakken… • Laat uitvoering waar mogelijk over aan anderen (private partijen of maatschappelijk initiatief) en maak meer gebruik van het zelforganiserend vermogen van de stad • Pluk laaghangend fruit; maak voortgang en successen zichtbaar, dat inspireert. Kleine stappen met zichtbaar snel resultaat zoals schoonhouden en aankleding van de stad, beter straatmeubilair, fontein Roermondsplein in ere etc. • Pak een actievere rol bij de herverkaveling van het winkelgebied en de invulling van culturele functies in leegstaande (beeldbepalende) panden. Onderzoek de mogelijkheden van een herverkavelingsfonds. • Besteed meer aandacht aan city-promotie en toerisme (oa Duitsland, Rijncruises), samenhangende communicatie, verbinding van sterke punten in en om Arnhem, meerdaagse combinaties en betere informatie voor toeristen (VVV-functie!) • -Zorg dat (top)ambtenaren in Arnhem (komen) wonen, zodat ze voldoende betrokkenheid en voeling hebben met hetgeen er leeft in de stad.
2. Suggesties voor winkeliers, bedrijven en vastgoedeigenaren in de Binnenstad • Zorg voor kwaliteit en uitstraling van panden en directe omgeving inclusief veiligheidszorg. • Waardeer vastgoed af als aanloop naar herbestemming en opwaardering. • Laat de lange termijn prevaleren boven korte termijn. De besluiten die winkeliers, bedrijven en vastgoedeigenaren nemen bepalen in belangrijke mate de toekomstige kansen van de stad. • Kies een positieve opstelling bij herverkaveling van winkels en kantoren en denk mee over mogelijkheden en fondsen. • Zoek elkaar regelmatig op met als doel de voortgang van plannen voor de stad te bewaken en te bevorderen.
SAMEN AAN HET WERK AAN DE BESTE BINNENSTAD! 18
3. Suggesties voor publieke en maatschappelijke organisaties en particulier initiatief in de Binnenstad • Toon betrokkenheid, denk mee en neem (mede)verantwoordelijkheid om de Binnenstad aantrekkelijker en mooier te maken. • Werk zoveel mogelijk samen met andere partijen. • Overheidsinstellingen zoals Belastingdienst, Justitie en Provincie zijn ook ‘inwoners’ van de binnenstad. Publieke instellingen behartigen het publieke belang, ook door rekening houden met de belangen van de stad in bredere zin.
4. Suggesties voor bewoners van de Binnenstad en inwoners van Arnhem • Binnenstadbewoners en inwoners van Arnhem hebben ook een verantwoordelijkheid om de Binnenstad tot een plezierige ontmoetingsplaats te maken. Zij behoren zich te gedragen als een goede gastheer, respectievelijk als een goede gast. • Werk en denk mee en toon trots op ‘de genoeglijkste’ stad!
In het Spijkerkwartier zijn (deels door bewoners) rustige groene plekken gecreerd.
Klarendal en Spijkerkwartier als voorbeelden van geslaagde gemengde stadsfuncties.
19
Samen de schouders eronder! Wij hopen dat wij met ons pleidooi hebben laten zien dat wij zeer betrokken zijn bij onze stad Arnhem in het algemeen en bij de Binnenstad in het bijzonder. Volgens ons, maar ook naar de mening van vele anderen, liggen er volop kansen om tot succesvolle verbeteringen te komen. Uiteraard kosten sommige oplossingen meer tijd, maar er zijn ook vele mogelijkheden om op kortere termijn kleine of grotere successen te boeken. Het allerbelangrijkste is echter dat alle betrokken partijen, maar ook de inwoners zelf, de urgentie zien om samen de schouders eronder te zetten en aan de slag te gaan. Ieder vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid, maar wel gericht op één gemeenschappelijk doel: een vitale en duurzame Arnhemse Binnenstad. Als ‘denktank’ hebben wij hiermee een eerste aanzet gegeven voor dit proces. Wij hopen dat ons werk het debat over de toekomst van de Binnenstad op gang brengt en bijdraagt aan het realiseren van plannen. Wij zijn ook benieuwd naar de reactie van het gemeentebestuur en het vervolg van het proces. Volgens ons zijn nu eerst anderen aan zet om de handschoen verder op te pakken. Mocht er in het vervolg behoefte aan bestaan, dan zijn wij als ‘denktank’ in welke vorm of samenstelling dan ook, graag bereid om verder mee te denken.
ARNHEM ONZE STAD!
20
Bijlage 1 Literatuurlijst Algemeen: - De toekomst van de stad Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur, 2013 - De flexibele stad, oplossingen voor leegstand en krimp Tom Bergvoet en Maarten van Tuijl, 2013 Arnhem: - Wijkactieplannen 2013/2015, 2013 - Bidbook binnenstad Arnhem, 23-apr-2014 - Coalitieakkoord Met de Stad, mei-2014 - Verkiezingen 2014-2018: Advies aan raad en college - OKA advies 2014 - De eilanden, Stedenbouwkundige en landschappelijke visie op stadsblokken-Meinerswijk Buro Harro en Frank Donders Conceptontwikkeling, juni-2014 Provincie Gelderland: - Werken aan vitale centrumgebieden Droog Trommelen en Partners, mei-2014
Bijlage 2 Perzonen waarmee gesprekken zijn gevoerd Arno de Blank Harry Bod Gerrit Breeman Paul de Bruijn Ruud Bruinen Gerard Buurman Peter Dessens Frank Donders Joke van Doorne Peter Groot Peter de Haan Jaap van Hensbergen Willem Hillenius Alex van Hooff Chris Jagtman Jan Kelderman Berry Kessels 21
Harry Laheij Petra Ligtenberg Marlies van de Maarel Ronald Migo Annemieke Molster Susan van Ommen Han Overkamp Adelheid Ponsioen Radboud Povel Kees Soederhuizen Steve Swiggers Maarten Venhovens Ton Verstegen Joop Vloedbeld Arjen de Vries Jurjen Westra
