Stadsbeheer
BOORnieuws
Nieuwsbrief nr. 21 van Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam voorjaar 2015
Archeologie voor burgers, scholieren en wetenschappers Bijzondere vondst Timmerhuis
Voor u ligt een zeer gevarieerd BOORnieuws. Hieronder een korte greep uit de verschillende onderwerpen die aan bod komen. Tijdens een recente open dag werd in het nieuwste gebouw in de Rotterdamse binnenstad, het Timmerhuis van architectenbureau OMA, ook aandacht besteed aan het archeologisch verhaal van de plek. Ook straks, als het gebouw klaar is, gaat dat gebeuren. Verder staan we uitgebreid stil bij het internationale congres dat op 5 en 6 maart werd gehouden in de Schiecentrale. Uitgangspunt voor dit congres was het archeologisch onderzoek in de Yangtzehaven. De Engelstalige versie van het wetenschappelijke rapport werd tijdens het congres gepresenteerd. Alle deelnemers kregen een exemplaar van ’Twenty metres deep!’ mee naar huis. Archeologie is er voor jong en oud. Op de Rotterdamse Basisschool ‘De Globe’ vertelden de archeologen van het BOOR over archeologie in het algemeen en meer specifiek over de locatie van de school zelf; onder het schoolplein bevindt zich namelijk een plek waar jagers-verzamelaars uit de Steentijd bivakkeerden! Buiten Rotterdam gaat de aandacht ditmaal uit naar de gemeente Ridderkerk. Het BOOR is sinds 2013 archeologisch adviseur voor de gemeente Ridderkerk, maar al vanaf de jaren zestig hebben Rotterdamse archeologen onderzoek gedaan op IJsselmonde. Bij de gemeente Rotterdam is dus veel kennis en expertise aanwezig over dit gebied die werden ingezet bij de vormgeving van een kleine tentoonstelling in de hal van het gemeentehuis in Ridderkerk. BOORnieuws
nummer 21
voorjaar 2015
Bij de opgraving in de bouwput van het Timmerhuis vonden de archeologen van BOOR een loodtinnen insigne met een afbeelding van een gekruisigde Christus. Op de omlijsting staat de tekst: ‘Dit is dat heilige kruis bi wt trecht’. Het opschrift verwijst naar een kruis bij Utrecht, een aanwijzing dat het object door een bezoeker van het Heilig Kruisgasthuis buiten de Wittevrouwenpoort van Utrecht ooit gekocht en meegenomen is naar Rotterdam. Het 15e-eeuwse insigne is bijzonder, omdat er tot op heden slechts één ander exemplaar uit deze bedevaartsplaats bekend is.
1
De deelnemers aan het congres konden op de laatste dag speuren naar ‘oervondsten’ op het Maasvlaktestrand.
Internationaal congres ’20 metres under water’ Op 5 en 6 maart 2015 organiseerde het Havenbedrijf (Port of Rotterdam) in samenwerking met het BOOR en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) een groot internationaal symposium, waarbij een fors aantal specialisten uit binnen- en buitenland kennis uitwisselden op het gebied van – uiteraard – archeologie, maar ook van geologie, paleobotanie en archeozoölogie. Aanleiding vormde de unieke opgraving eind 2011 in de Yangtzehaven, waarbij van 20 meter diep vondsten van jagers-verzamelaars naar boven zijn gehaald. Dankzij dit onderzoek weten we meer over de vroegste geschiedenis van Rotterdam, niet alleen over de jagers-verzamelaars die hier zo’n 9000 jaar geleden bivakkeerden, maar ook over het landschap waarin ze leefden. In de Schiecentrale werden onder meer de resultaten van het archeologisch onderzoek in de Yangtzehaven in een Engelstalig rapport gepresenteerd. Tijdens de uitreiking roemde CEO Ronald Paul van het Havenbedrijf de archeologen van het BOOR en noemde hij archeologie de parel van het project Maasvlakte 2. Op de informatiemarkt stonden stands van diverse onderzoeksinstituten, zoals TNO, Deltares en Naturalis. In de stand van het BOOR waren vondsten uit de Midden-Steentijd te zien. De Veld- en Laboratoriumgroep (VLG) van de gemeente Rotterdam demonstreerde grondboortechnieken. Ook de aquarellen die speciaal voor dit onderzoek zijn gemaakt door tekenaar Martin Valkhoff van het BOOR (eerder te zien in BOORnieuws nr.19) werden tijdens de presentaties getoond. BOORnieuws
nummer 21
voorjaar 2015
Uitreiking van het Engelstalig rapport door Ronald Paul van het Havenbedrijf aan Jos Bazelmans van de RCE en aan Arnold Carmiggelt van het BOOR.
Op de laatste middag van het congres werden de deelnemers getrakteerd op een veldexcursie. Ze konden kiezen tussen een boottocht door de nieuwe havens en een speurtocht op het strand naar ‘oervondsten’ onder leiding van ervaren strandzoeker Walter Langendoen. Op het Maasvlaktestrand gaf hij uitleg over het zoeken naar archeologische en paleontologische schatten. De boottocht voer langs de indrukwekkende nieuwe containerterminals, waar schepen uit de hele wereld razendsnel worden gelost en geladen. 2
De spectaculaire archeologische resultaten en alle aandacht in de media brengen vooral het onderzoek in het kader van de aanleg van Maasvlakte 2 en de Yangtzehaven voor het voetlicht. Het BOOR werkt echter ook op andere plaatsen in het havengebied samen met het Havenbedrijf. BOOR toetst verschillende plannen op het aspect archeologie en zo nodig vindt er naast bureau- ook veldonderzoek plaats. Voorbeeld van recent archeologisch onderzoek onder water is de Prinses Alexiahaven. Vanwege de komst van het enorme hijsvaartuig de ‘Pioneering Spirit’ naar Maasvlakte 2 in Rotterdam is de havenbodem plaatselijk 14 meter verdiept. Omdat daar vindplaatsen uit de Midden-Steentijd kunnen zitten, voerde het BOOR een veldonderzoek uit. In de haven werden in totaal 46 steekboringen gezet. Het beeld dat uit de boringen naar voren komt klopt in grote lijnen met de resultaten van het onderzoek in de Yangtzehaven: er is dus kans dat ook op deze plek mensen bivakkeerden in de prehistorie. In de loop van 2015 zal nog aanvullend specialistisch onderzoek aan de boorkernen uitgevoerd worden, om zo beter inzicht te krijgen in de diepere ondergrond van Maasvlakte 2. Op basis hiervan kunnen toekomstige inrichtingsplannen in het havengebied beter beoordeeld worden.
Alexiahaven: samenwerking Havenbedrijf en BOOR
Oervondst-checker
Amateur-archeoloog Walter Langendoen.
Ruim 10.000 jaar oud fragment van een menselijke schedel gevonden op Maasvlakte2.
Oervondst-checker (www.oervondstchecker.nl) is een 11 website en app, waarmee iedereen vondsten uit het opgespoten strand van Maasvlakte 2 kan aanmelden. De vondsten worden vervolgens gedetermineerd door deskundigen van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam (fossiel botmateriaal) en van het BOOR (archeologische objecten). Aan de hand van de vindplaats kan ook de plek in de Noordzeebodem worden bepaald waar de vondst samen met het zand is opgebaggerd. Dit kan leiden tot nieuwe inzichten in de oeroude geschiedenis van mens en dier in dit gebied. BOORnieuws
nummer 21
najaar 2015
Uitzonderlijk is de vondst van resten van prehistorische mensen. Een stukje van een menselijke schedel werd op 1 januari 2015 door de familie Schiemann uit Rotterdam op het strand gevonden. De Universiteit Groningen onderzocht de ouderdom van het fragment aan de hand van 14C-datering (radioactieve koolstofdatering). Het schedelfragment dateert uit de periode tussen 8543-8289 voor Chr. (Midden-Steentijd). De menselijke schedelfragmenten die de amateur-archeoloog Walter Langendoen eerder vond, in het najaar van 2013, zijn iets jonger: 7658-7526 voor Chr. 3
Open dag Timmerhuis
Op 18 april 2015 vond een open dag plaats in het Timmerhuis aan de Meent. Nieuwsgierigen konden een kijkje nemen in de modelwoning in deze ‘wolk van staal’ – een ontwerp van architectenbureau OMA. Het uitzicht vanaf het terras van het penthouse was fenomenaal, maar ook binnen was veel te zien. Zo gaf Museum Rotterdam, dat in het Timmerhuis wordt gevestigd, een preview van de indeling van de nieuwe museumzalen. In het museum zal de geschiedenis van Rotterdam worden gepresenteerd, waaraan ook BOOR met vondsten en verhalen zal bijdragen. Tijdens de open dag liet BOOR zien wat de opgravingen voorafgaand aan de bouw hadden opgeleverd. Op de vaak gestelde vraag ‘waar de vondsten straks te zien zijn’ konden we nu antwoord gegeven. Samen met Museum Rotterdam en het Stadsarchief werkt BOOR aan
een nieuwe presentatie in de publieke ruimten van het Timmerhuis over de geschiedenis van de Zandstraatbuurt. Ook archeologische vondsten van het Timmerhuis zullen te zien zijn. De meest spectaculaire vondst van de archeologen van BOOR op deze locatie was een leren schoen met 477 zilveren munten uit de 15e en 16e eeuw. Het BOOR legt op dit moment de laatste hand aan het wetenschappelijk rapport over deze opgraving en daarnaast wordt ook een publieksboek voorbereid.
Huisraad van een 17e-eeuwse Zandstraatbuurt-bewoner: een spreukbord Na het midden van de 17e eeuw kwam een nieuw product op de markt. Producenten van ‘Delfts blauw’ vervaardigden series van zes borden die ieder voorzien waren van een genummerde spreuk. Samen vormden de zes borden een zesregelig vers. De spreuken op de borden zijn niet bekend uit schriftelijke bronnen, waarschijnlijk waren het vooral gezegdes die mensen vaker gebruikten. De spelling is meestal fonetisch en ook vaak slordig. Het bord dat bij de opgravingen van het Timmerhuis werd gevonden is nummer drie van een reeks en draagt als opschrift: ‘3. en puick van bier of wijn’.
BOORnieuws
nummer 21
Een elders gevonden vrijwel complete reeks van borden, aangevuld met het exemplaar van het Timmerhuis geeft het volgende vers: 1. Al staet er op den dis 2. Gebraden vlees of vis 3. en puick van bier of wijn 4. als maer / de vrou alleen 5. niet wel en / is tee vreen 6. Wie souder vrolijck syn Kortom, het gaat niet alleen om eten en drinken, ook het vrouwelijk gezelschap moet bijdragen aan de vrolijkheid. Soortgelijke borden uit Engeland staan daar bekend staan als ‘merryman plates’ (feestgangerborden).
voorjaar 2015
4
Archeologen in de dop: Archeologiedag Basisschool ‘De Globe’
Op de Rotterdamse Openbare Basisschool De Globe in de Tarwewijk organiseerde het BOOR op 11 november 2014 een Archeologiedag. De school krijgt een nieuwe gymzaal en vóór de bouw van de uitbreiding zijn grondboringen gezet. Op een diepte van acht meter onder het schoolplein werden de resten gevonden van een plek waar in de Steentijd jagers-verzamelaars hebben gebivakkeerd. Tijdens de Archeologiedag konden de leerlingen van alle 19 klassen samen met hun docenten kennismaken met archeologische vondsten uit Rotterdam. De archeologen van het BOOR waren aanwezig, vol verhalen, die de vele meegebrachte vondsten tot leven brachten. Bovendien konden er hapjes en drankjes uit de prehistorie worden geproefd, verzorgd door Prae (Prehistorisch Re-enactment, Archeologie en Educatie). Een op alle fronten geslaagde, leerzame en spannende dag voor kleuters, onder- en bovenbouw van ‘De Globe’! De basis van de Archeologiedag op de Globe vormde het onderzoek Hoogvlietstraat-Blankenburgstraat. In grondboringen van 8 meter diep vonden de archeologen sporen van rivierduinen. Op die verhogingen in het prehistorische landschap bivakkeerden jagers vaak. Dat bleek ook hier uit de vondst van houtskool, vuursteen, resten van planten en dierlijk (verbrand) bot. Het hoogste deel van het duin bevindt zich aan de zuidkant van het terrein, bij de Blankenburgstraat, en loopt dan richting het noorden langzaam af. Op grond van de hoogteligging van het duin is de vindplaats voorlopig in de Midden-Steentijd (8800-4900 voor Chr.) gedateerd. Nader onderzoek later dit jaar levert waarschijnlijk een definitieve datering op.
Video Een filmpje van de archeologiedag op ‘De Globe’ is te zien op de website van het BOOR: www.rotterdam.nl/archeologenindedop
BOORnieuws
nummer 21
voorjaar 2015
5
Ontdekking van zijtak van de Rotte: de Wijde A
Stadsarcheoloog Hoek opperde in de jaren zeventig van de vorige eeuw al dat de op deze plaats aanwezige molengang zijn oorsprong had in een zijtak van de Rotte. Dit zou het bochtige verloop van de voorboezem verklaren, aldus Hoek. Hoewel zijn hypothese dicht bij de waarheid kwam, zit het toch iets anders: Door inversie van het landschap (het omliggende veen daalde sterker dan de klei- en zandafzettingen van de rivier) werd de bedding na verlanding een hoger gelegen element in het landschap. Bij het graven van de molengang werd hiervan dankbaar gebruik gemaakt. De molengang werd dus gegraven in de verlande bedding, maar is, zoals Hoek nog dacht, geen restgeul van de rivier zelf.
Bij ontwikkelingen in Rotterdam die bodemverstoring veroorzaken kijkt het BOOR altijd of archeologische belangen in het spel zijn. Zijn de plannen getoetst en vormt de bodemingreep een bedreiging voor mogelijk aanwezige archeologische resten, dan wordt er altijd eerst een bureauonderzoek uitgevoerd. Een misvatting is, dat dit altijd leidt tot een (kostbare en/of tijdrovende) archeologische opgraving. In veel gevallen geeft het bureauonderzoek, eventueel aangevuld met boringen, voldoende informatie om het verhaal van een bepaald gebied te vertellen en de juiste maatregelen te nemen.
Het onderzoek wijst uit dat de zijtak tot in of (kort) na de 7e eeuw watervoerend was. De oevers van de rivier kunnen dus zeker tot in de Vroege Middeleeuwen zijn bewoond, en misschien ook wel in de Romeinse tijd of zelfs in de late prehistorie. Aanvullend archeologisch onderzoek werd in het kader van het voorgesteld bouwplan echter niet nodig gevonden, vooral omdat oudere bewoningssporen ontbraken. Bij toekomstige bouwplannen langs de gereconstrueerde loop van de ‘Wijde A’ zullen archeologen zeker alert zijn op de mogelijke aanwezigheid van oude bewoningssporen.
438.000
91.950
92.200
91.950
92.200
92.700
92.450
438.000
De mogelijke ligging van de Wijde A is gestippeld weergegeven op de huidige situatie, op basis van archeologisch onderzoek van het plan Weenaboulevard en eerder onderzoek in de omgeving.
92.450
92.950
438.000
Het onderzoek in plangebied Weenaboulevard is zo’n voorbeeld. In aanvulling op het bureauonderzoek zijn hier 11 mechanische boringen gezet. Een combinatie van deze boringen met historische bronnen en ouder onderzoek maken een reconstructie van de loop van een voormalige zijtak van de rivier de Rotte mogelijk. De 40-60 meter brede zijtak, mogelijk genaamd de Wijde A, mondde bij Pompenburg uit op de hoofdloop van de Rotte. Het 13e-eeuwse kasteel Weena aan de Hofdijk verwijst vermoedelijk naar deze rivier (Wijde A – Weena).
92.700
437.750
437.750
Kasteel Weena
437.750
Weenaboulevard
Willemsspoortunnel
437.500
437.500
Metrostation CS
437.500
Fietsenstalling
Timmerhuis 91.950
92.200
Weena Point
Kruisplein garage
First
92.450
92.700
92.950
0
91.950
92.200
Rotterdam in Kaart
nummer 21
92.450
100m
92.700
92.9
0
Sinds kort is www.rotterdaminkaart.nl in de lucht. Op deze website zijn verhalen, foto's en voorwerpen gekoppeld aan locaties in Rotterdam en omgeving. Ook kun je kiezen voor verschillende historische kaarten, die over het huidige Rotterdam heen worden gelegd. De geschiedenis van de stad wordt zo in één oogopslag duidelijk en je komt meer te weten over het verleden in jouw buurt. De kaart is een initiatief van Museum Rotterdam, en gemaakt in samenwerking met het Stadsarchief en het BOOR. De BOORnieuws
92.9
voorjaar 2015
collecties van de drie erfgoedinstellingen vormen de basis voor de kaart. Voor wat betreft de archeologie zijn om te beginnen de 42 gemeentelijke archeologische monumenten (de zogenaamde 'Archeologisch Belangrijke Plaatsen') op de kaart gezet. In de toekomst zal ook andere archeologische informatie, bijvoorbeeld over recente opgravingen, worden toegevoegd.
6
100m
Ridderkerk De gemeente Ridderkerk streeft naar een duurzaam behoud van resten in de bodem en heeft daarom in 2013 in samenwerking met het BOOR erfgoedbeleid ontwikkeld en vastgesteld. Een goede inbreng van archeologie bij ruimtelijke ordening is hierbij van belang, maar minstens zo belangrijk is het tonen van en het vertellen over objecten die zijn ontdekt bij archeologisch onderzoek. Met dit laatste als doel opende wethouder Marten Japenga op donderdag 22 januari 2015 een kleine tentoonstelling over de archeologie van Ridderkerk in de hal van het gemeentehuis. De opening, waarbij Arnold Carmiggelt van het BOOR een presentatie hield, werd goed bezocht. De twee vitrines, met daarin bodemvondsten uit Ridderkerk en andere locaties op IJsselmonde, staan tot 1 september 2015 opgesteld. Te zien zijn onder andere een benen priem uit de Steentijd, Romeinse munten en diverse metalen objecten, aardewerk en bot uit de Middeleeuwen. Uiteraard zijn er ook vondsten tentoongesteld van de bekende Ridderkerkse ruïne ‘Huis te Woude’. De tentoonstelling is door het BOOR samengesteld met bijdragen van de Stichting Oud Ridderkerk, lokale archeologen en de beleidsadviseurs van Ridderkerk. De bijbehorende brochure is gratis verkrijgbaar in het gemeentehuis. De tentoonstelling is te bezoeken tijdens de reguliere openingstijden van het gemeentehuis, Kerkplein 1: dagelijks van 8.00 tot 17.00 uur en maandag ook van 18.00 tot 20.00 uur.
Rapportages 575
W. Zijl 2014. Bernisse Heenvliet Burghtweg. Een bureauonder-
De resultaten van archeologisch (voor)onderzoek door het
zoek en een verkennend inventariserend veldonderzoek door middel
BOOR worden vastgelegd in BOORrapporten. Sinds de laatste
van grondboringen.
BOORnieuws (najaar 2014) verschenen de volgende uitgaven
577
(voorafgegaan door het rapportnummer):
een verkennend inventariserend veldonderzoek door middel van grond-
565
boringen.
D.E.A. Schiltmans 2014. Rotterdam Maasvlakte 2 aanlegfacili-
W. Zijl 2014. Rotterdam Alexanderhof. Een bureauonderzoek en
teiten Terrein E. Een bureauonderzoek en verkennend inventariserend
580
veldonderzoek door middel van grondboringen en sonderingen.
zerne. Een bureauonderzoek.
566
581
J.M. Moree en M.M. Sier 2015. Interdisciplinary Archaeological
A.V. Schoonhoven en J.M. Moree 2014. Schiedam BrandweerkaW. Zijl 2014. Bernisse Geervliet Bernisseweg. Een bureauonder-
Research Programme Maasvlakte 2, Rotterdam
zoek en een verkennend en karterend inventariserend veldonderzoek
567
door middel van grondboringen.
A. van de Meer 2014. Rotterdam Westewagenstraat 62-80. Een
bureauonderzoek en een verkennend inventariserend veldonderzoek
584
door middel van grondboringen.
en een verkennend inventariserend veldonderzoek door middel van
568
grondboringen.
D.E.A. Schiltmans 2014. Rotterdam Bajonetstraat. Een bu-
W. Zijl 2015. Rotterdam Hordijk Zuidpunt. Een bureauonderzoek
reauonderzoek en verkennend inventariserend veldonderzoek door
586
middel van grondboringen.
reauonderzoek en een verkennend inventariserend veldonderzoek door
569
middel van grondboringen.
A. van de Meer 2014. Schiedam Gaardenpad 2 en 3. Een
A.J. Guiran 2015. Rotterdam Weena Boulevard I en II. Een bu-
bureauonderzoek en een verkennend en karterend inventariserend
587
veldonderzoek door middel van grondboringen.
Een Inventariserend veldonderzoek door middel van een proefsleuf,
570
waarderende fase (IVO-P)
A. van de Meer 2014. Spijkenisse Afvalbrengstation. Een bureau-
P.H.J.I. Ploegaert 2015. Schiedam Fietsverbinding Sydneystraat.
onderzoek en een verkennend en karterend inventariserend veldonder-
589
zoek door middel van grondboringen.
van Beuningen en Museumpark Garage. Een bureauonderzoek en verk-
571
ennend inventariserend veldonderzoek door middel van grondboringen.
A. van de Meer 2014. Schiedam Fietsverbinding Sydneystraat.
A.J. Guiran 2015. Rotterdam Collectiegebouw Museum Boijmans
Een bureauonderzoek en een verkennend en karterend inventariserend
591
veldonderzoek door middel van grondboringen.
De Elementen: De Haven. Een bureauonderzoek.
574
592
A. van de Meer 2014. Rotterdam Calandkanaal Boeispan 81-83.
J.M. Moree en A.V. Schoonhoven 2015. Nissewaard Spijkenisse W. Zijl 2015. Albrandswaard Rhoon Dorpsdijk (Monumentnummer
Een bureauonderzoek en een verkennend en karterend inventariserend
16205). Een inventariserend veldonderzoek door middel van grond-
veldonderzoek door middel van grondboringen.
boringen.
BOORnieuws
nummer 21
voorjaar 2015
7
Uit het depot: Gildepenning Willem Pedij
Bij het archeologisch onderzoek door het BOOR in de Willemsspoortunnel rond 1990 is op de bodem van de gedempte Binnenrotte een geelkoperen penning gevonden. Op de penning was een naam gegraveerd: ‘Willem Pedij’, omgeven door druivenranken. Op de achterzijde van de penning is het nummer 110 leesbaar. Het betreft een zogenaamde gildepenning.
Tegen het eind van de 18e eeuw ontkwamen de gilden niet aan de grote maatschappelijke veranderingen. In 1798 besloot het bewind van de Bataafse Republiek de gilden op te heffen. Vanaf 1813 kwam er definitief een einde aan de gilden. Na afschaffing van de gilden in 1813 werd het gildehuis aan de Wijnhaven tot pakhuispand verbouwd en verhuurd. De verschillende kostbare voorwerpen die eens de rijkdom van het gilde illustreerden, kwamen voor een deel terecht in de collectie van Museum Rotterdam, het andere deel is openbaar verkocht.
Een gilde is een belangenorganisatie van personen met hetzelfde beroep. Doelstellingen van een gilde waren onder andere: kwaliteitsborging en steunverlening aan weduwen en wezen van gildeleden bij armoede, ziekte, ouderdom en overlijden. In het 17e -eeuwse Rotterdam waren ruim 60 gilden van o.a. wijnkopers, tappers, vissers, grutters, kleermakers, zakkendragers, smeden, metselaars, timmerlieden, vleeshouwers en houtkopers actief.
Colofon Tekst Astrid Schoonhoven (BOOR) Illustraties BOOR, Ruben Hamelink, Krane fotografie, Theo van Pinxteren (Rotterdam) Vormgeving Martin Valkhoff (BOOR)
De penning van Willem Pedij (ook wel Pedy en Pedi) is waarschijnlijk een overmanspenning van het wijnkopersgilde. Overmanspenningen waren bestemd voor de hoofdlieden van het gilde als teken van hun waardigheid. Willem was wijnkoper en hoofdman van het wijnkopersgilde in 1670. Daarnaast was hij commissaris van het waterrecht en commissaris-generaal van Frederik III, de markgraaf van Brandenburg.
BOORnieuws is een uitgave van Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam Ceintuurbaan 213B, 3051 KC Rotterdam tel: 010-4898500, e-mail:
[email protected] website: www.rotterdam.nl/boor twitter: @BOORRotterdam
Het wijnkopersgilde van Rotterdam was een rijk en vooral voornaam koopmansgilde dat werd bestuurd door een superintendent (oppertoezichthouder), meestal één van de burgemeesters of een lid van de vroedschap en vier hoofdmannen. De gildevergaderingen hadden aanvankelijk plaats op wisselende locaties. Vanaf 1728 werden ze gehouden in een eigen gildehuis dat op de Punt van de Wijnhaven lag, een haven die zijn naam te danken had aan het groeiend belang van de wijnhandel vanaf het begin van de 17e eeuw. BOORnieuws
nummer 21
voorjaar 2015
Gratis abonnement U kunt een gratis abonnement op BOORnieuws (verschijnt circa 2 maal per jaar) aanvragen bij het BOOR.
copyright © BOOR ISSN 1874-0561
8
